29

Nerwy szyi

Verena Spiss, Siegfried Peer, Werner Judmaier, Erich Brenner

3

3.1 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

3.2 Nerwy szyi – topografia . . . . . . . . . . . . . . 313.2.1 Okolicaprzytarczycowa(nerwbłędny) . . . 323 .2 .2 Okolica mostkowo-obojczykowo-sutkowa

(nerwprzeponowy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333.2.3 Trójkątbocznyszyi(nerwdodatkowy) . . . 34

3.3 Splot ramienny – topografia . . . . . . . . . . 353.3.1 Lokalizacjasegmentówkręgosłupa

szyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363.3.2 Okolicaprzykręgosłupowa

(splotramienny,poziomkorzeni) . . . . . . . . 373.3.3 Szczelinamięśnipochyłych(splotramienny,

poziompni) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393.3.4 Okolicanadobojczykowa

(splotramienny,poziompni) . . . . . . . . . . . 41

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

3.1 Wprowadzenie

Przydobrejznajomościanatomii,uwidocznienienerwówszyiisploturamiennegozichskompli-kowanąanatomiątopograficznąwUSGowyso-kiej rozdzielczości (high-resolution ultrasound,HRUS)niepowinnosprawiaćproblemów.Cza-sem jednak odróżnienie typowego obrazu ner-wów od innych struktur leżących w tej samejokolicymożestanowićnieladawyzwanie.

Zpodstawyczaszkiwychodzidwanaścieparnerwów czaszkowych. Przed dotarciem do na-rządu efektorowego w większości przebiegająoneprzezkanałykostnewpodstawieczaszki,cosprawia,żesąrzadkodostępneiniepoddającesiębadaniu ultrasonograficznemu. Tylko niektóreznich,takjaknerwdodatkowyczynerwbłędny,mogązostaćuwidocznionewzdłużswojegoze-wnątrzczaszkowegoprzebiegu.

Nerwbłędny jestdziesiątymspośróddwuna-stunerwówczaszkowych.Stanowinajważniejszynerwprzywspółczulnywcałymludzkimciele.Poopuszczeniu rdzenia przedłużonego i przejściuprzez otwór szyjny, przedostaje się on do po-chewkitętnicyszyjnejibiegniedalejmiędzytęt-nicąszyjnąwewnętrznąażyłąszyjnąwewnętrz-ną, kierując sięw stronę szyi, klatki piersiowejibrzucha.Nerwbłędnyjestnajlepiejwidocznynapoziomiezatokitętnicyszyjnej,gdzielokalizujesię w trójkątnej przestrzeni między żyłą szyjnąwewnętrznąatętnicąszyjnąwspólną.

Nerwdodatkowyutworzonyjestprzezpołącze-niekorzeniaczaszkowegoirdzeniowego.Podobniejaknerwbłędny,równieżopuszczaczaszkęprzezotwór szyjny, dzieląc się następnienadwiegałę-

30 3 Nerwy szyi

zie–zewnętrzną iwewnętrzną.Gałąźwewnętrz-na łączysięznerwembłędnym.Gałąźzewnętrz-naskładasięgłówniezkomponentymotoryczneji pochodzi z korzeni C1–C3 rdzenia kręgowego.Lokalizujesiępowierzchniowotużpodmięśniemmostkowo-obojczykowo-sutkowym, aby potem skierowaćsięwdółtrójkątabocznegoszyi,ogra-niczonegoprzezmięsieńmostkowo-obojczykowo- -sutkowy,mięsieńczworobocznyiobojczyk.Osią-gamięsieńczworobocznypojegobrzusznejstronieiwrazzgałęziamisploturamiennegounerwiatenmięsień. Z powodu jegowzględnie długiego po-wierzchownegoprzebiegu,dośćczęstozdarzasięjatrogenneuszkodzenietegonerwu,będącepowi-kłaniem standardowych zabiegów chirurgicznychwobrębieszyi,takichjakoperacjaCrile’a,biopsjawęzłachłonnego,kaniulacjażyłyszyjnej.Przyczy-ną dysfunkcji lub porażenia nerwu dodatkowegomoże stać się także uraz szyi czy nawet głębokimasaż.Wefekciepojawiasięból,sztywnośćiopa-daniebarku(łopatkaskrzydlata,łac.scapula alata).

Uszkodzeniesplotuszyjnego,awszczególnościnerwuprzeponowegojestnajczęściejspowodowa-ne urazem jatrogennym podczas operacji kardio-chirurgicznychluboperacjiwokolicyszyi.Nerwprzeponowypochodziprzedewszystkimzczwar-tegonerwurdzeniowego,otrzymujetakżegałęzieodnerwurdzeniowegotrzeciegoipiątego.Bierzeswójpoczątekwokolicyszyiikierujesiękudoło-wi.Zaopatrujeprzeponę,atakżeopłucnąśródpier-siową,osierdzieiczęśćotrzewnej.Nerwtenbiegniebliskomięśniapochyłegoprzedniego,bynastępnieznaleźćsiędoprzoduodtętnicypodobojczykowejidotyłuodżyłyotejsamejnazwieiwejśćdoklatkipiersiowej.Schodzidośródpiersiaprzedniegomię-dzyopłucnąśródpiersiowąaosierdziem.Dostarczawłókienruchowychprzeponie,natomiastczuciowozaopatruje:osierdziewłókniste,śródpiersie,opłuc-nąiotrzewnąwyściełającąprzeponę.

Splotramiennyjakomisternasiećwłókienner-wowych wychodzących z kręgosłupa składa sięzgałęzibrzusznychczterechdolnychkorzeniszyj-nych ipierwszegokorzeniapiersiowego (C5–C8,T1),powstajewokolicyszyiikierujesiędopachyiwstronęramienia.Odpowiadazaunerwieniemię-śniiskórycałejkończynygórnej.Jedyniemięsieńczworoboczny unerwiony jest przez rdzeniowączęśćnerwudodatkowego,natomiastobszarskórywokolicypachowejzaopatrujenerwmiędzyżebro-

wo-ramienny.Splotramiennydzielisięnakilkapo-ziomów,obejmującychkorzenie,pnie,przedziały,pęczkiigałęzie.Częśćnadobojczykowautworzonajest przezpieńgórny, środkowy i dolny.Wymia-nawłókienmiędzy tymipniamiprowadzidopo-wstania trzech pęczków splotu: przyśrodkowego,bocznego i tylnego, których nazwy pochodzą odich topograficznego położenia względem tętnicyramiennej.Trzypęczkitworzątrzygłównenerwykończynygórnej(pośrodkowy,łokciowyipromie-niowy),atakżenerwpachowy,mięśniowo-skórnyikilkanerwówskórnych.Napoziomiepninerwo-wychnajlepiejmożnauwidocznićsplotramiennyw płaszczyźnie poprzecznej przez otwór międzymięśniami pochyłymi po lekkim dogłowowympochyleniugłowicy.Otoczoneprzezluźnątkankęłącznąitłuszczową:górny,środkowyidolnypieńwidoczne są jako niewielkie hipoechogenicznestruktury. Podstawowym punktem orientacyjnymprzyidentyfikacjiiuwidacznianiusploturamienne-go na poziomie korzeni jest wyrostek poprzeczny kręguC7,któremubrakujeguzkaprzedniegowy-rostkapoprzecznego.Poznalezieniutegocharakte-rystycznegopunktunależyprzesunąćgłowicędalejdogłowowowceluuwidocznieniaodpowiedniegokorzenia, liczącwyrostkipoprzeczne.Wostatniejpłaszczyźnie obrazowania korzenie nerwu mogąbyć widoczne jako hipoechogeniczne niewielkieguzkiwychodzącezrdzeniaszyjnegodoprzoduodguzka tylnego wyrostka poprzecznego .

Zmianywsplocieramiennym,abardziejpre-cyzyjnie urazowe uszkodzenia splotu ramien-nego, są bardzo częste u młodych pacjentów.Najczęstszą przyczyną uszkodzenia splotu ra-miennegoudorosłychsąurazyowysokiejener-gii, np. wypadki samochodowe, motocyklowe,narciarskie czy wysokogórskie. Uszkodzeniasplotu ramiennegoudziecizwyklezdarzająsięnaskutekurazuokołoporodowego.

Dobrzepoznanym,ale raczej rzadkimzespo-łemuciskowympęczkanerwowo-naczyniowegow okolicy otworu górnego klatki piersiowej jest zespółgórnegootworuklatkipiersiowej(thoracicoutlet syndrome, TOS). Na ogół spowodowanyjestonprzezzmiennośćlubnieprawidłowośćana-tomiczną,takąjakdodatkoweżebroszyjne,guzywotaczającychtkankach.Pacjencitypowozgła-szająból,drętwienie,parestezje,objawRaynauda czyzanikmięśniwdanejkończyniegórnej.

31Verena Spiss, Siegfried Peer, Werner Judmaier, Erich Brenner

3.2 Nerwy szyi – topografia

a b

c

a b

c

Ryc. 3.2. (a)Przekrójanatomicznyprzezokolicęprzytarczycową(czerwona linianaRyc.3.1.).Nerwbłędny(grot strzałki)wtkancetłuszczowejmiędzytętnicąszyjną(CA)ażyłąszyjnąwewnętrzną(JV)=„przestrzeńszyjna”,SCLM mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy, STM mięsień mostkowo-tarczowy, SHM mięsień mostkowo-gnykowy,LCMmięsieńdługiszyi,T tarczyca . (b)Przekrójanatomicznyprzezokolicęmięśniamostkowo-obojczykowo-sutko-wego (niebieska linianaRyc.3.1.).Nerwbłędny(grot strzałki);nerwprzeponowy(strzałka)wzdłużmięśniapochy-łegoprzedniego(ASM),SCLM mięsieńmostkowo-obojczykowo-sutkowy,LCMmięsieńdługiszyi,CA tętnicaszyjna,JVżyłaszyjnawewnętrzna,VA tętnicakręgowa.(c)Przekrójanatomicznyprzeztrójkątbocznyszyi(zielona linia na Ryc.3.1.).Nerwdodatkowy(strzałka)graniczyzbrzegiemmięśniadźwigaczałopatki(LSM), lokalizującsiędoprzoduodmięśniaczworobocznego(TM).SCMmięsieńpłatowyszyi,SMMmięsieńpochyłyśrodkowy,SCLM mięsieńmost-kowo-obojczykowo-sutkowy, EJVżyłaszyjnazewnętrzna.

Ryc. 3.1. Anatomiatopograficznanerwówszyi.Loka-lizatorprzekrojówanatomicznych(Ryc.3.2.a-c).Kolo-rowe linieodpowiadająposzczególnympoziomomprze-kroju .

32 3 Nerwy szyi

3.2.1 Okolica przytarczycowa (nerw błędny)

a

c d

b

e

Ryc. 3.3. (a)Przekrójanatomiczny.(b)Pozycjagłowi-cy . (c)ObrazUSGwprzekrojupoprzecznym.(d)Obrazrezonansu magnetycznego w sekwencji T1 w przekroju poprzecznym.Nerwbłędny(krótka strzałka)znajdujesięwtrójkąciemiędzyżyłąszyjnąwewnętrzną(JV),atętni-cąszyjną(CA).SCLM mięsieńmostkowo-obojczykowo- -sutkowy, LCMmięsieńdługiszyi,T tarczyca .

(e)Przekrójpodłużnyprzeznerwbłędny(groty strzałek)położony pod mięśniem mostkowo-obojczykowo-sutko-wym (SCLM)iżyłąszyjnąwewnętrzną(JV).

33Verena Spiss, Siegfried Peer, Werner Judmaier, Erich Brenner

3.2.2. Okolica mostkowo-obojczykowo-sutkowa (nerw przeponowy)

Ryc. 3.4. (a)Przekrójanatomiczny.(b)Pozycjagłowi-cy . (c)ObrazUSGwprzekrojupoprzecznym.(d)Obrazrezonansu magnetycznego w sekwencji T1 w przekroju poprzecznym . Nerw przeponowy (grot strzałki)widocz-nyjestwmiejscukrzyżowaniaodgórymięśniapochyłe-goprzedniego(ASM).Strzałkiwskazujączęśćsplotura-miennegozlokalizowanąmiędzymięśniamipochyłymi,JV żyła szyjnawewnętrzna,SCLM mięsieńmostkowo- -obojczykowo-sutkowy, SMM mięsień pochyły środko-wy, T tarczyca .

a

c d

b

e(e)Przekrójpodłużnyprzeznerwprzeponowy (strzałki)położonynamięśniupochyłymprzednim(ASM).

34 3 Nerwy szyi

3.2.3 Trójkąt boczny szyi (nerw dodatkowy)

a b

c

d

e f

(e) Przekrój podłużny przedstawiający obrzęknięty nerw dodatkowy (groty strzałek) u pacjenta z porażeniem tegonerwuponoszeniuciężkiegoładunkunaramionach.(f)Przekrójpodłużnyprzezwrzecionowategokształtunerwdo-datkowy (groty strzałek) upacjenta zporażeniemnerwudodatkowegopobiopsjiwęzła chłonnego szyi.Nerw jestobrzękniętyiotoczonyobszarembliznowacenia(strzałka).

Ryc. 3.5. (a)Przekrójanatomiczny.(b)Pozycjagłowi-cy . (c)ObrazUSGwprzekrojupoprzecznym.(d)Obrazrezonansu magnetycznego w sekwencji T1 w przekroju poprzecznym.Nerwdodatkowy(strzałka)widocznyjestnapowierzchnimięśniadźwigaczałopatki(LSM).SCLM mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy, TM mięsieńczworoboczny .

35Verena Spiss, Siegfried Peer, Werner Judmaier, Erich Brenner

3.3 Splot ramienny – topografia

Ryc. 3.7. (a)Przekrójanatomicznyprzezokolicęprzykręgosłupową,czylipoziomkorzenisploturamiennego(czerwo-na linianaRyc.3.6.).KorzeńszyjnyC6(długa strzałka)widocznyjestwmomenciewyjściazotworumiędzykręgowegooboktętnicykręgowej(VA).KorzeńC5(grot strzałki)natymprzekrojuwchodzijużdoszczelinymięśnipochyłych.ASM mięsieńpochyłyprzedni,SMMmięsieńpochyłyśrodkowy,LCMmięsieńdługigłowy,LCLM mięsieńdługiszyi,SCLM mięsieńmostkowo-obojczykowo-sutkowy,CVMmięśnieszyi(najdłuższyszyiibiodrowo-żebrowyszyi).Nerwbłędny(mała strzałka)widocznywewnątrztrójkątautworzonegoprzeztętnicęszyjnąwspólnąiżyłęszyjnąwewnętrzną(por.Podrozdział3.2.1).(b)Przekrójanatomicznyprzezokolicęszczelinymięśnipochyłych(niebieska linianaRyc.3.6.).Przechodząprzezniąkorzenienerwówszyjnych(groty strzałek),wymieniającsięwłóknamiiformującpniesplotu.ASM mięsieńpochyłyprzedni,SMMmięsieńpochyłyśrodkowy,LCLM mięsieńdługiszyi,VAtętnicakręgowa.(c)Przekrójanatomicznyprzezokolicęnadobojczykową(zielona linianaRyc.3.6.).Poopuszczeniuszczelinymięśnipochyłych,korzenie szyjne (strzałki)zaczynajągrupowaćsięwzdłużpęczkanaczyniowego(SCAtętnicapodobojczykowa)ibocz-negobrzegumięśniapochyłegoprzedniego(ASM).CL obojczyk, Ipierwszystawżebrowo-kręgowy,VAtętnicakręgowa.

Ryc. 3.6. Anatomiatopograficznanerwówsploturamiennego.Lokalizatorprzekrojówanatomicznych(Ryc.3.7.a-c).Kolorowe linieodpowiadająpoziomomprzekroju.

a

c

b

36 3 Nerwy szyi

3.3.1 Lokalizacja segmentów kręgosłupa szyjnego

a b

c

a b

Ryc. 3.8. (a) Preparat anatomiczny pokazujący charakterystyczne cechywyrostka poprzecznego na poziomieC6zdużymguzkiemprzednim(AT)oraztylnym(PT)orazC7,gdziebrakguzkaprzedniego.Kolorowe linie odpowia-dająpoziomomobrazówUSGwprzekrojupoprzecznym.(b)ObrazUSGwprzekrojupoprzecznymprzezwyrostek poprzecznyszóstegokręguszyjnego(żółta linia na a)pokazującykorzeńnerwuC6(strzałka)iguzekprzedni(AT)oraztylny (PT).(c)ObrazUSGwprzekrojupoprzecznymprzezwyrostekpoprzecznysiódmegokręguszyjnego(zielona linia na a)pokazującykorzeńnerwuC7(strzałka)ijedynieguzektylny(PT).

Ryc. 3.9. (a)ObrazUSGwprzekrojupoprzecznymprzezwyrostekpoprzecznyC6upacjentazporażeniemsploturamiennego.Obrzęknięty i zamazany korzeń nerwu (strzałka) rozpoznajemy jakoC6 z powodu obecności dużegoguzkaprzedniego(AT)itylnego(PT);grot strzałkiwskazujekorzeńC5,VAtętnicakręgowa.(b)Uinnegopacjentazporażeniemsploturamiennegozmienionynerw,równieżobrzękniętyizamazany(strzałki),możnazidentyfikowaćjakoC7zpowodubrakuguzkaprzedniego.

37Verena Spiss, Siegfried Peer, Werner Judmaier, Erich Brenner

3.3.2 Okolica przykręgosłupowa (splot ramienny, poziom korzeni)

Ryc. 3.10. (a) Przekrój anatomiczny. (b) Pozycja głowicy. (c)ObrazUSGw przekroju poprzecznym. (d)ObrazrezonansumagnetycznegowsekwencjiT1wprzekrojupoprzecznym.KorzeńszyjnyC6(groty strzałek)widocznyjestwmomenciewyjściazotworumiędzykręgowegobliskotętnicykręgowej(VA).KorzeńnerwuC5(strzałka)jestjużbliskowejściadoszczelinymięśnipochyłych.ASMmięsieńpochyłyprzedni,SMMmięsieńpochyłyśrodkowy,LCLM mięsieńdługiszyi,SCLM mięsieńmostkowo-obojczykowo-sutkowy,CVMmięśnieszyi(najdłuższyszyiorazbiodrowo-żebrowyszyi).

a

c d

b

38 3 Nerwy szyi

e

f

Ryc. 3.10. (e)Przekrojepodłużneprawostronnego i lewostronnego splotuwodcinkuprzykręgosłupowym,poka-zującepustąpochewkęprawegonerwuC7(strzałki)pourazowejawulsjisploturamiennego(porównajzprawidłowąpochewkąlewostronnegonerwuwskazanąprzezgroty strzałek).(f)OdpowiednieosiowezdjęcieMRIwsekwencjiT2potwierdzająceawulsjękorzeniawotworzemiędzykręgowymzwytworzeniempseudomeningocele(strzałki).

39Verena Spiss, Siegfried Peer, Werner Judmaier, Erich Brenner

3.3.3 Szczelina mięśni pochyłych (splot ramienny, poziom pni)

Ryc. 3.11. (a)Przekrójanatomiczny.(b)Pozycjagłowicy.(c)ObrazUSGwprzekrojupoprzecznym.(d)Obrazrezo-nansu magnetycznego w sekwencji T1 w przekroju poprzecznym . Pnie splotu ramiennego (małe strzałkikorzeńnerwuC7,groty strzałekpieńśrodkowy,długa strzałkapieńgórny)widocznewmomencieprzejściaprzezszczelinęmięśnipochyłych (groty strzałek).ASMmięsieńpochyłyprzedni,SMMmięsieńpochyły środkowy,SPM mięsieńpochyłytylny, LCLM mięsieńdługiszyi.

a b

de

40 3 Nerwy szyi

e

f

Ryc. 3.11. (e, f)Przekrójpoprzeczny(e)ipodłużny(f)przezszczelinęmięśnipochyłychupacjentazpourazowymporażeniemsplotu ramiennego.PrzyporównaniuobustronwidocznyznacznyobrzękprawostronnegokorzeniaC5(groty strzałek)wobrębieszczelinymięśnipochyłych,przyniezmienionymkorzeniuC5polewejstronie.Obrazkorze-nianerwuC6(strzałki)jestobustronnieprawidłowy.Naprzekrojupodłużnym(f)korzeńC5(groty strzałek)wykazujefalistyprzebiegspowodowanytrakcjąiobrzękiem.

41Verena Spiss, Siegfried Peer, Werner Judmaier, Erich Brenner

3.3.4 Okolica nadobojczykowa (splot ramienny, poziom pni)

a b

d

e

c

Ryc. 3.12. (a) Przekrój anatomiczny. (b) Pozycja głowicy. (c)ObrazUSGw przekroju poprzecznym. (d)ObrazrezonansumagnetycznegowsekwencjiT1wprzekrojupoprzecznym.Częśćnadobojczykowasplotu(groty strzałek)rozciągasiępo jegowyjściuzeszczelinymięśnipochyłych.ASMmięsieńpochyłyprzedni,SMMmięsieńpochyłyśrodkowy,SCAtętnicapodobojczykowa,I przyśrodkowaibocznaczęśćpierwszegożebra(przecięte).(e)ObrazUSGwprzekrojupoprzecznymzporównaniem stronami części nadobojczykowej splotu ramiennego, tużpowyjściu zeszczelinymięśnipochyłych(groty strzałek).PrawykorzeńC8(strzałki)jestznaczniepogrubionyutegopacjentazpra-wostronnympourazowymniepełnymporażeniemsploturamiennego.

42 3 Nerwy szyi

Literatura

AgtenA,MaesKetal.(2012).Bortezomibpartiallypro-tects the rat diaphragm from ventilator-induced dia-phragmdysfunction.CritCareMed40(8):2449–2455

AhmedAA(2012).Dysfunctionofthediaphragm.NEnglJMed366(21):2036–2037;authorreply2037

ArmstrongJD2nd(2012).Dysfunctionofthediaphragm.NEnglJMed366(21):2036;authorreply2037

AsquierC,TroussierB et al (1996). Femoral neuralgiadue to degenerative spinal disease. A retrospectiveclinical and radio-anatomical study of one hundredcases.RevRhumEnglEd63(4):278–284

BeastromN,LuHetal(2011).mdx((5)cv)micemanifestmoreseveremuscledysfunctionanddiaphragmforcedeficitsthandomdxmice.AmJPathol179(5):2464–2474

BoczkowskiJ,LisderoCLetal(1999).Endogenousper-oxynitritemediatesmitochondrial dysfunction in ratdiaphragm during endotoxemia. FASEB J 13(12): 1637–1646

CaronMA,DebigareRetal(2011).Diaphragmandse-keletalmuscledysfunctioninCOPD.RevMalRespir28(10):1250–1264

CarvalhoGA,NikkahGetal (1997).Diagnosisof rootavulsionsintraumaticbrachialplexusinjuries:valueofcomputerized tomographymyelographyandmag-neticresonanceimaging.JNeurosurg86(1):69–76

Goligher EC, Ferguson ND et al (2012). Ventilator-in-duceddiaphragmdysfunction:frommice(hopefully)tomen.Anesthesiology117:463–464

HarpfC,RhombergMetal(1999).Iatrogeniclesionofthe accessory nerve in cervical lymph node biopsy.Chirurg70(6):690–693

HudsonMB, SmuderAJ et al (2012). Both high levelpressure supportventilationandcontrolledmechani-calventilationinducediaphragmdysfunctionandatro-phy.CritCareMed40(4):1254–1260

IshizakiM,MaedaYetal(2011).Rescuefromrespiratorydysfunctionbytransductionoffull-lengthdystrophintodiaphragmviatheperitonealcavityinurotrophin/dystro-phindoubleknockoutmice.MolTher19(7):1230–1235

KiernerAC,ZelenkaIetal(2000).Surgicalanatomyofthespinalaccessorynerveandthetrapeziusbranchesofthecervicalplexus.ArchSurg135(12):1428–1431

KimWY,SuhHJetal(2011).Diaphragmdysfunctionas-sessedbyultrasonography:influenceonweaningfrommechanicalventilation.CritCareMed39(12):2627–2630

LissAG,afEkenstamFWet al (1995).Changes in thespinal terminalpatternofthesuperficialradialnerveafteraperipheralnerveinjury.Ananatomicalstudyincats. Scand J Plast Reconstr Surg Hand Surg29(2):117–131

McCoolFD,TzelepisGE(2012).Dysfunctionofthedia-phragm.NEnglJMed366(10):932–942

MirjaliliSA,MuirheadJCetal(2012).Ultrasoundvisual-izationof the spinal accessorynerve invivo. JSurgRes175(1):e11-e16

MiyataK,KitamuraH(1997).Accessorynervedamagesand impairedshouldermovementsafterneckdissec-tions.AmJOtolaryngol18(3):197–201

MrozekS, JungBet al (2012).Rapidonsetof specificdiaphragm weakness in a healthy murine model ofventilator-induced diaphragmatic dysfunction.Anes-thesiology117:560–567

PeerS,BodnerG(2008).High-resolutionsonographyofthe peripheral nervous system. Springer,Berlin/Hei-delberg

PerlmutterGS,ApruzzeseW(1998).Axillarynerveinju-riesincontactsports:recommendationsfortreatmentandrehabilitation.SportsMed26(5):351–361

PetersonJM,KlineWetal(2011).Peptide-basedinhibi-tionofNF-kappaBrescuesdiaphragmmusclecontrac-tiledysfunctioninamurinemodelofDuchennemus-culardystrophy.MolMed17(5–6):508–515

PlatzerW(2009).TachenatlasAnatomie,Bewegungsap-parat,Thieme-Verlag,Stuttgart

ResnickD,NiwayamaGetal(1981).Spinalvacuumphe-nomena: anatomical study and review. Radiology139(2):341–348

SmuderAJ,MinKetal(2012).Enduranceexerciseatten-uates ventilator-induced diaphragm dysfunction.JApplPhysiol112(3):501–510

TestelmansD,MaesKetal(2006).Rocuroniumexacer-batesmechanicalventilation-induceddiaphragmdys-functioninrats.CritCareMed34(12):3018–3023

TrepelM (2011).Neuroanatomie, 5.Auflage.Urban&Fischer-Verlag,Elsevier

vanHeesHW,SchellekensWJetal(2012).Titinanddia-phragm dysfunction in mechanically ventilated rats.IntensiveCareMed38(4):702–709

Wiater JM,BiglianiLU (1999).Spinal accessorynerveinjury.ClinOrthopRelatRes368:5–16

YangLJ,ChangKWetal(2012).Asystematicreviewofnerve transfer and nerve repair for the treatment ofadult upper brachial plexus injury. Neurosurgery71(2):417–429