Kształcenie doktorantówpolskie dylematy na tle europejskim

Andrzej Kraśniewski

Ogólnopolska Konferencja Doktorantów, 18 czerwca 2010 r.

2

zmiany na rynku pracy polityka Unii Europejskiej

Strategia Lizbońska ERA Green Paper Modernisation Agenda for Universities ...

Proces Boloński

mini-revolution (quiet revolution) in doctoral education

czynniki sprawcze

Europejska mini-rewolucja 2000-2010

3

PLAN PREZENTACJI

Rynek pracy naukowców Kształcenie doktorantów w

Europie – stan obecny i trendy Europejskie dylematy

– w poszukiwaniu rozwiązań A co u nas?

4

Rynek pracy naukowców – dwa modele Europa Południowa, Centralna i Wschodnia

rynek „tradycyjny” - uczelnie i instytuty badawcze Europa Północno-Zachodnia, USA

rynek „rozszerzony” o instytucje gospodarcze• w Niemczech większość osób zarządzających dużymi firmami ma

stopień doktora• w Sun Microsystems (USA) do pracy w dziale projektowania

przyjmowani tylko doktorzy

źródło: F.X. Grau Vidal, Council EUA-CRUE, Sevilla 2010

5

Około 50% osób posiadających stopień doktora pracuje obecnie poza szkolnictwem wyższym, z tego tylko część prowadzi badania naukowe

Rynek pracy - nie tylko uczelnie

źródło: Trends 2010, EUA, 2010

liczba doktoratów rocznie: ok. 5 400 liczba nauczycieli akademickich: ok. 98 600 średni roczny przyrost liczby nauczycieli

akademickich (2006-2008): < 1000źródło: GUS 2009

6

Wizja kariery zawodowej - Niemcy

źródło: W. Krull, Volkswagen Foundation, EUA-CDE Conf., Berlin 2010

Rynek pracy - nie tylko uczelnie

7

Rynek pracy - nie tylko uczelnie

źródło: L. Borrell-Damian, Collaborative Doctoral Education, EUA DOC-CAREERS, 2009

Komisja Europejska, 2003:„Researchers in the ERA: One Profession, Multiple Careers”

8

Pożądane cechy „absolwenta” (umiejętności ogólne i postawy) umiejętność uczenia się (samokształcenia) umiejętność stawiania i rozwiązywania problemów umiejętność analitycznego i krytycznego myślenia

(krytycznej refleksji) umiejętność komunikowania się (w mowie i piśmie), także

z niespecjalistami (mediami, ...) umiejętność zarządzania zespołem i projektem umiejętność pracy w zespole międzynarodowym rozumienie problemów środowiska badawczego (aspekty

prawne, etyczne, komercyjne, ...) elastyczność – umiejętność adaptacji do nowych

warunków, zadań, ... przedsiębiorczość

Oczekiwania wobec absolwenta

9

źródło: L. Borrell-Damian, Collaborative Doctoral Education, EUA DOC-CAREERS, 2009

Oczekiwania wobec absolwentaopinie pracodawców

10

Kształtowanie umiejętności ogólnych- opinie młodych naukowców

źródło: M. Lola, Marie Curie Fellowship Association, EUA Conf., Salzburg 2005

ankieta MCFA, Eurodoc & Pi-Net (2003); 2790 odpowiedzi

opinie młodych naukowców

Oczekiwania wobec absolwenta

11źródło: M. Lola, Marie Curie Fellowship Association, EUA Conf., Salzburg 2005

ankieta MCFA, Eurodoc & Pi-Net (2003); 2790 odpowiedzi

Oczekiwania wobec absolwenta

opinie młodych naukowców

12

Oczekiwania wobec absolwenta

źródło: W. Krull, Volkswagen Foundation, EUA-CDE Conf., Berlin 2010

13

PLAN PREZENTACJI

Rynek pracy naukowców Kształcenie doktorantów w

Europie – stan obecny i trendy Europejskie dylematy

– w poszukiwaniu rozwiązań A co u nas?

14

instytucje kształcące forma (kształcenie indywidualne, studia) charakter kształcenia (ogólne, specjalistyczne)

- wymagania czas trwania (ustalony, nieustalony) status młodego naukowca sposób finansowania

Różnorodność

ale widoczne trendy

15

10482

25622

33040

1995/96 2000/01 2004/05

32454

2008/09

źródło: GUS 2009

„Umasowienie” kształcenia

2695

1990/91

dla porównania:W. Brytania, Niemcy - ok. 100 000

Liczba uczestników studiów doktoranckich

16

„Umasowienie” kształceniaGraduation rate at doctoral level:

Number of doctorates per 100 persons at the typical age of graduation 2000-2002

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

Icel

and

Mex

ico

Tur

key

Italy

Gre

ece

Hun

gary

Japa

n

Cze

ch R

epub

lic

Irel

and

Pol

and

Slo

vak

Rep

ublic

Can

ada

Den

mar

k

Kor

ea

New

Zea

land

Por

tuga

l

Spa

in

Bel

gium

Nor

way

Aus

tral

ia

Net

herla

nds

Uni

ted

Stat

es

Fra

nce

Uni

ted

King

dom

Aus

tria

Fin

land

Ger

man

y

Sw

itzer

land

Sw

eden

2000 All doctorates 2002 All doctorates

źródło: S. Reichert, Doctoral Education: The Next Focus of Higher Education Reforms, 2006

17

indywidualnapraca naukowa(mistrz-uczeń)

karieraakademicka

zwiększonyudział w zajęciach

zbiorowychkariera

nieakademicka

„Deprywatyzacja” kształcenia

idea: rozszerzyć spektrum kompetencji (wiedza, umiejętności, inne) przyszłego doktora

odpowiedzialność indywidualna

odpowiedzialność instytucjonalna

18źródło: M. Ritter, Pro-Rector, Imperial College London, EUA Conf., Maastricht 2004

Zmiany w programach kształceniaImperial College, London

19

źródło: M. Ritter, Pro-Rector, Imperial College London, EUA Conf., Maastricht 2004

Imperial College, London

Zmiany w programach kształcenia

20

University of Washington, Seattle

źródło: W. Krull, Volkswagen Foundation, EUA-CDE Conf., Berlin 2010

Zmiany w programach kształcenia

21

w ramach autopromocji ...

POLITECHNIKA WARSZAWSKAoferta dydaktyczna studiów doktoranckich- wykłady specjalne 2008/2009

Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej

Techniki komunikowania się w działalności naukowca

Nauka i biznes – jak to robiąw Cambridge

22

Współpraca z instytucjami gospodarczymi Collaborative doctoral education

23

Zróżnicowane formy

źródło: L. Borrell-Damian, Collaborative Doctoral Education, EUA DOC-CAREERS, 2009

Współpraca z instytucjami gospodarczymi

24

Zalecenia

źródło: L. Borrell-Damian, Collaborative Doctoral Education, EUA DOC-CAREERS, 2009

Współpraca z instytucjami gospodarczymi

25

Industrial doctorateBosch:nakłady na badania: 3 mld euro = 7.5% sprzedaży (2004)

źródło: M. Rimini-Döring, R. Bosch GmbH, EUA Conf., Salzburg 2005

(160 studentów)Industrial Research

Degree

26

Industrial doctorate

orientacja zawodowa kształcenia na poziomie doktorskim

doktorat „zawodowy”

27

Heather Eggins:The professional doctorate: a response to 21st century requirements for European Higher Education? (2009)EUA Bologna Handbook, Raabe Publ.

Doktoraty „zawodowe” („specjalistyczne”?)

założenie:doktorat - w rozumieniu przyjętym w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego(na 8. poziomie Europejskich Ram Kwalifikacji)

28

Typowe cechy programów studiów tematyka rozprawy związana z doświadczeniami

zawodowymi wspólne „promotorstwo” (uczelnia – inna instytucja) większy nacisk na kształtowanie umiejętności

przydatnych w działalności pozaakademickiej zróżnicowane formy „zajęć” realizacja w trybie part-time

zaangażowanie instytucji gospodarczych w tworzenie programów i zarządzanie studiami

specjalne nazwy programów (New Route PhD w UK) inne nazwy „stopni” (Doctor of Engineering, Doctor of Education,

Doctor of Business Administration, ...)

Doktoraty „zawodowe” („specjalistyczne”?)

29

Skala zjawiska (UK) ok. 220 „programów” (2009) kilka tysięcy nadanych stopni (do 2005)

education - 1864 clinical psychology - 1775 business administration - 434 engineering – 301

udział wśród ogółu doktorantów 1% - wśród studiujących full-time 10% - wśród studiujących part-time

Quality Assurance Agency (UK)nie rozróżnia tradycyjnych doktoratów odprofessional doctorates – obowiązują te same standardy (wymagania)

Doktoraty „zawodowe” („specjalistyczne”?)

źródło: Promoting the UK doctorate, Universities UK, 2009

łącznie - 3%

30

Jaki zakres wiedzy i umiejętności istotny dla doktoratu „zawodowego” jest nieprzydatny dla pracownika uczelni lub instytutu naukowego?

Doktoraty „tradycyjne” a „zawodowe”

profesor też jest – a przynajmniej powinien być – profesjonalistą

31

Różnicowanie charakteru kształcenia - pozytywna tendencja, przy czym ...

Główny element kształcenia – badania

naukowe

nowe typy/nazwy doktoratów np. Doctor of Engineering obok tradycyjnego PhD (in Engineering)

– brak wspólnego europejskiego podejścia

Doctoral education: training by research, not training for research [Salzburg

Principles, 2005]The doctorate is based on research

[Eurodoc, 2005]

Doktoraty „tradycyjne” a „zawodowe”

32

Strukturalizacja kształcenia

wydzielony program studiów w uczelni (jednostce) prowadzącej inne rodzaje studiów

wydzielona w ramach uczelni jednostka - graduate school

struktura rozproszona typu doctoral/research school, utworzona przez jedną lub (częściej) kilka instytucji

wydzielona instytucja kształcąca wyłącznie na poziomie graduate, często międzynarodowa

European University Institute, Florencja

33

Strukturalizacja kształcenia

źródło: Doctoral Programmes in Europe’s Universities: Achievements and Challenges, EUA 2007

Formy organizacyjne

w wielu krajachmechanizmy finansowe promujące rozwiązania strukturalne

34

Strukturalizacja kształcenia

graduate/doctoral/research school - kształcąca wyłącznie

na poziomie doktorskim

49%uczelni 29%

uczelni

18%uczelni

2006(Trends V)

2009(Trends 2010)

graduate school - kształcąca na poziomie

doktorskim i magisterskim

Francja:

Niemcy:

szkoły doktorskie, w tym obejmujące kilka uczelni - PRES(nie ma innej drogi do doktoratu)

Graduiertenkollegs - część Exzellenzinitiative(równolegle tradycyjny „prywatny” model kształcenia)

35

Status młodych naukowców

pracownik uczelni (instytucji naukowej)...

student (studiów doktoranckich) niepłacący za kształcenie, otrzymujący wynagrodzenie (stypendium) za realizację określonych zadań...

student (studiów doktoranckich) płacący za kształcenie

+ zróżnicowane gwarancje socjalne

36

źródło: Doctoral Programmes in Europe’s Universities: Achievements and Challenges, EUA 2007

Status kandydata do stopnia doktora

Status młodych naukowców

37

źródło: T. Brown, Eurodoc Survey of Doctoral Researchers - Brief and Summary of Pretest Results, 2007

„obciążenie” doktoranta związane z pracą naukową (a nie nauczaniem, administrowaniem, …)

Up to 25 %25-50%50-75%More than 75%

Status młodych naukowców

38

źródło: Doctoral Programmes in Europe’s Universities: Achievements and Challenges, EUA 2007

Sposób finansowania doktorantów

?

Finansowanie kształcenia

39

źródło: Doctoral Programmes in Europe’s Universities: Achievements and Challenges, EUA 2007

Poziom finansowania doktorantów (pensja, stypendium)

Finansowanie kształcenia

40

Źródła finansowania kształcenia Francja, 2001

zasoby rodzinne 36%własna praca zarobkowa 20%stypendia - minister, władze lok., fundacje, ... 33%źródła zagraniczne (krajowe, UE) 7%porozumienia z instytucjami gospodarczymi 4%

źródło: „Researchers in the ERA: One Profession, Multiple Careers”, KE, 2003

Średni dług absolwenta studiów doktoranckich w USA- 77 000 $

źródło: K. DePauw, V-President, Virginia Tech, EUA-CDE Conf., Berlin 2010

Finansowanie kształcenia

41

Finansowanie kształcenia

Source % of full-time

% of part-time

Self-funded 27% 60%

Research Councils and British Academy 21% 1%

University scholarships and other fee waivers 19% 12%

Overseas sources (non-EU) 11% 1%

Suspended study and unknown 9% 12%

Charities 4% 1%

Government – central and local 4% 4%

Industry/commerce/employers 3% 8%

Local authority grant or discretionary award 0.6% 0.5%

European Union funded 0.2% 0.05

Sources of funding for UK research candidates

source: UK Higher Education Statistics Agencyźródło: G. Clarke, UK CGE, Bologna Seminar, Warszawa, 2010

42

Problem: bezpieczeństwo socjalne

źródło: M. Lola, Marie Curie Fellowship Association, EUA Conf., Salzburg 2005

ankieta MCFA, Eurodoc & Pi-Net (2003); 2790 odpowiedzi

43

Zmiana podejścia do opieki nad doktorantem

role andresponsibilities of a supervisor

modelsof supervision

formalarrangements

selection of a supervisor

training of supervisorsqualification

requirements for a supervisor

conflict resolution

SUPERVISION MONITORING&

ASSESSMENT

źródło: A. Krasniewski, EUA Conf. on Doctoral Programmes in Europe, Nice, Dec. 2006

multiplesupervision

44

Opieka nad doktorantami - ważny, a w dyskusjach w Polsce zwykle pomijany

problem

EUA-CDE Workshop "Enhancing of Supervision: Professional Development and Assessment of Supervisors" Imperial College, London, UK, 8-9 January 2009

uwaga na marginesie

45

źródło: Doctoral Programmes in Europe’s Universities, EUA 2007

Cudzoziemcy wśród doktorantów

W. BrytaniaFrancja USAźródło: Promoting the UK doctorate, Universities UK, 2009

42% 35%33%

Internacjonalizacja i mobilność

law (59%)engineering and technology (58%)business and management (58%)maths and computing (51%)

G. Clarke, UK CGE, Bologna Seminar, Warszawa, 2010

46

wspólnie prowadzone programy studiów (European Doctorate, joint degrees, co-tutelle)

suplement do dyplomu zamiast dual/joint degree?

rozszerzenie Erasmus Mundus na studia III stopnia międzynarodowe instytucje kształcące młodych

naukowców program KE Human Resources and Mobility

(Marie Curie Actions) dodatkowy strumień finansowania doktorantów

przez European Research Council?„...doctoral/graduate schools (rather than individuals) would be invited to apply for an allocation of ERC Doctoral Awards.”

Internacjonalizacja i mobilność

47

PLAN PREZENTACJI

Rynek pracy naukowców Kształcenie doktorantów w

Europie – stan obecny i trendy Europejskie dylematy

– w poszukiwaniu rozwiązań A co u nas?

48

Europejskie dylematy i problemy

Jaki model kształcenia? charakter (efekty) kształcenia warunki przyjęcia (po studiach II stopnia?) stopień integracji studiów doktoranckich

(studiów III stopnia) ze studiami II stopnia czas trwania

Jaki status młodego naukowca? Jak finansować kształcenie? Kto ma nadawać stopnie naukowe? Kto ma kształcić? (tylko centra doskonałości?) Jak zapewnić jakość?

49

Projekty European University Association

konferencja EUA: Doctoral Programmes in Europe,Nicea (2006) – ok. 600 uczestników

50

powołanie – styczeń 2008 r. członkostwo – 1000 euro/rok (dla uczelni EUA) korzyści

regularna informacja (biuletyn elektroniczny, e-maile) możliwość udziału w projektach badawczych warsztaty, seminaria, szkoły letnie/zimowe, doroczna

konferencja tematyczna, spotkania robocze

http://www.eua.be → EUA Council for Doctoral Education

EUA-CDEEUA Council for Doctoral Education

51

EUA-CDE: Salzburg II

Salzburg Principles (2005)

Salzburg IIprojekt EUA-CDE (2010-)

52

Salzburg II

CEL: nowe spojrzenie na postulaty z 2005 r. potwierdzenie szczególnego statusu kształcenia

na poziomie doktorskimproces reformowania kopiowanie rozwiązań stosowanych na poziomie studiów I i II stopnia

upowszechnienie rozwiązań (zróżnicowanych) wynikających z doświadczeń i dobrych praktyk

kluczowe zagadnienia zapewnianie jakości dostosowanie do zróżnicowanych karier internacjonalizacja i mobilność

53

EURODOC

badanie opinii doktorantów grudzień 2008 - maj 2009ok. 9000 opinii

54

PLAN PREZENTACJI

Rynek pracy naukowców Kształcenie doktorantów w

Europie – stan obecny i trendy Europejskie dylematy

– w poszukiwaniu rozwiązań A co u nas?

55

Nasze dylematy i problemy Jaką skalę powinno mieć kształcenie na poziomie doktorskim? Kto ma nadawać stopnie naukowe? Kto ma kształcić?

Jak pogodzić naturalne dążenie jednostek do prowadzenia studiów doktoranckich z potrzebą koncentracji badań i osiągania odpowiedniej masy krytycznej?

Jak finansować kształcenie? Jak zachęcić odpowiednich kandydatów do podjęcia studiów?

Jak lepiej powiązać studia doktoranckie z otoczeniem gospodarczym i społecznym? Czy jest celowe wprowadzenie doktoratu „zawodowego”?

Jak zapewnić właściwą jakość kształcenia? Czy i jak akredytować studia doktoranckie?

Jakie struktury organizacyjne najlepiej służą kształceniu doktorantów?

Czy i jak integrować studia II i III stopnia w celu skrócenia drogi do doktoratu?

polit

yka

pańs

twa

stra

tegi

a uc

zeln

i

56

p. 107Funding for PhD studies is very limited in Poland and should be expanded. … In any event, if the human resource base in the Polish research system is to be secured and enhanced, both policy making and policy implementation need to pay more attention to the funding of younger researchers, both pre- and post-PhD. In addition to specific support grants for PhD students, consideration should be given to creating special funding streams to support the research projects of younger researchers.

Uwarunkowania - finansowanie

57

Kształcenie doktorantów

Prawo o szkolnictwie wyższym

System Szk. Wyż.

prorektords. nauki

akty prawne dot. nauki

System Nauki

prorektor ds. studenckich

prorektords. studiów

prodziekands. nauki

kierownikst. dokt.prorektor ds.

studenckich

prodziekands. studiów

Uwarunkowania - problem „strukturalny”

58

Co robić?

dynamika zmian w Europie (i na świecie)

rozstrzygnięcie dylematów i problemów - na poziomie systemu szkolnictwa wyższego i nauki- na poziomie poszczególnych uczelniwymaga

wiedzy (śledzenia wydarzeń i analizowania tendencji)

dyskusji

59

Wiedza

Ogólnopolskie seminaria szkoleniowe dla kierowników studiów doktoranckich Uniwersytet im. A. Mickiewicza, luty 2009 Warszawa, kwiecień 2009

Seminarium Bolońskie (w kalendarzu BFUG)Doctoral Studies in the European Higher Education Area

Warszawa, 17-18 czerwca 2010 r.

Zespół Ekspertów Bolońskich

60

członkostwo – 1000 euro/rok (dla uczelni EUA) korzyści

regularna informacja (biuletyn elektroniczny, e-maile) możliwość udziału w projektach badawczych warsztaty, seminaria, szkoły letnie/zimowe, doroczna

konferencja tematyczna, spotkania robocze

ok. 180 uczelni, w tym 4 polskie(kwiecień 2010)

• Building a research environment for doctoral educationWageningen, Netherlands, 15-16 April 2010

• Researchers' Careers - Support and DevelopmentGhent, 18-19 March 2010

• Structuring Doctoral Programmes - a means for continuous improvementZagreb, 10-11 December 2009

• How to Assure Quality in New-Style Doctoral Studies? Vienna, 29 October 2009

• Enhancing of Supervision: Professional Development and Assessment of Supervisors London, 8-9 January 2009

zadanie dla samorządu doktorantów (w uczelni): „wymusić” członkostwo uczelni w EUA-CDE

EUA Council for Doctoral Education (EUA-CDE)

61

MNiSW KRASP PAN, Rada JBR RGSW CK KRD ...

Dyskusja

62

Uchwała Prezydium KRASPz dnia 24 marca 2006 r.

w sprawie wspierania samorządności doktorantów

Prezydium Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich zwraca się do Ministra Edukacji i Nauki o udzielenie wsparcia działaniom doktorantów zmierzającym do przeprowadzenia zjazdu delegatów uczelnianych samorządów doktorantów, a także o stworzenie warunków do skutecznego działania powołanej na zjeździe krajowej reprezentacji doktorantów, zgodnie z art. 209 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym.

Sprawy doktorantów w dokumentach KRASP

63

Stanowisko Zgromadzenia Plenarnego KRASP z dnia 22 listopada 2007 r.

w sprawie aktywizacji działań na rzecz wspierania rozwoju i doskonalenia jakości kształcenia doktorantów

…Zgromadzenie Plenarne KRASP zwraca się do Rządu, …, Krajowej Reprezentacji Doktorantów z apelem o podjęcie - wspólnie z uczelniami akademickimi i instytutami badawczymi kształcącymi młodych naukowców - wzmożonych działań na rzecz objęcia szczególną opieką tej formy kształcenia i nadania jej właściwej rangi. Oczekujemy, że studia doktoranckie staną się ważnym obszarem działań Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, a także istotnym ogniwem strategii rozwoju szkół wyższych i jednostek badawczych.…Za niezbędne uważamy wprowadzenie zmian legislacyjnych ułatwiających tworzenie i funkcjonowanie interdyscyplinarnych studiów doktoranckich oraz internacjonalizację procesu kształcenia młodych naukowców. Konieczne jest też wsparcie finansowe nowych inicjatyw w zakresie kształcenia doktorantów oraz przeznaczenie dodatkowych środków na badania i poprawę bazy naukowej szkół wyższych oraz poprawę sytuacji materialnej doktorantów.

Sprawy doktorantów w dokumentach KRASP

64

Ścieżka Kariery Akademickiejdokument opracowany w wyniku dyskusji, która miała miejsce na wspólnym posiedzeniu Prezydium KRASP i Prezydium PAN w dn. 17 kwietnia 2009 r.- przyjęty przez Prezydium KRASP w dn. 6 maja 2009 r.- przyjęty przez Prezydium PAN w dn. 12 maja 2009 r.

Sprawy doktorantów w dokumentach KRASP

65

Propozycje strategiczne

DOSTOSOWANIE SYSTEMU KSZTAŁCENIA DO ZMIENIAJĄCYCH SIĘ POTRZEB SPOŁECZNYCH

Poprawa stopnia dopasowania kompetencji absolwentów uczelni do potrzeb społecznych i gospodarczych

Poprawa warunków kształcenia się osób szczególnie uzdolnionych

CS1.

CO1.3.

CO1.4.

66

Aktywność na forum międzynarodowym

projekt Accountable Research Environments for Doctoral Education (od października 2010?)

KRASP - partnerem EUA

67

Zgromadzenie Plenarne 6-7 maja 2010 r.

ogólnopolska konferencja18-20 czerwca 2010 r.

MNiSW KRASP PAN, Rada JBR RGSW CK KRD ...

Dyskusja

jesień 2010 r.

68

MNiSW KRASP PAN, Rada JBR RGSW CK KRD ...

???

Dyskusja

69

70

Kształcenie doktorantówpolskie dylematy na tle europejskim

Andrzej Kraśniewski

Ogólnopolska Konferencja Doktorantów, 18 czerwca 2010 r.