KAWIARNIA NAUKOWA PAU 25 STYCZNIA 2016

Jak żyć długo, mądrze i szczęśliwie? Refleksje neurobiologa

Jerzy Vetulani MWS im J. Dietla w Krakowie

Instytut Farmakologii PAN

Centrum Kopernika Badań

Interdyscyplinarnych

W znanym nam obszarze Wszechświata jeden z czterech

wymiarów biegnie tylko w jednym kierunku.

Jest nim czas

Czas jest wyznaczany obrotami ciał niebieskich i

dziewki temu zjawiska przebiegające w czasie

charakteryzują się cyklicznością

W naszej indywidualnej

historii podlegamy wielu

cyklom, z których

ostatecznym,

pojawiającym się tylko

raz, jest cykl życiowy

Szkoła Liceum

Uniwersytet

Wczesna

kariera

Dojrzała

kariera

Późna

kariera

Emerytura

CYKL

ŻYCIOWY

Szkoła Liceum

Uniwersytet

Wczesna

kariera

Dojrzała

kariera

Późna

kariera

Emerytura

CYKL

ŻYCIOWY

Na każdym etapie

chcemy żyć

szczęśliwie i mądrze

Szkoła Liceum

Uniwersytet

Wczesna

kariera

Dojrzała

kariera

Późna

kariera

Emerytura

CYKL

ŻYCIOWY

Na każdym etapie

chcemy żyć

szczęśliwie i mądrze

A aby osiągnąć etapy

późniejsze trzeba

jeszcze żyć długo

ŻYĆ DŁUGO

Starzenie

Starzenie

normalne

CZAS

ŻYWOTNOŚĆ

Rozwój

Dojrzałość

STARZENIE NORMALNE,

PRZYSPIESZONE I PRZEDWCZESNE

Kika Szaszkiewiczowa

4 III 1917 – 11 VIII 2014

Starość powoduje wystąpienie wielu

zmian strukturalnych i czynnościowych,

upośledzających funkcjonowanie

organizmu.

Szybkość i jakość procesu starzenia

można jednak w dużej mierze

kontrolować

„Im więcej robisz w

wieku średnim aby

przygotować się do

udanej starości, tym

większe szanse na

sukces"

Dr Sharon Brangman,

prezes American

Geriatrics Society

Eubie Blake 7 II 1887 – 12 II 1983

– kompozytor, piosenkarz, pianista

Gdybym

Gdybym

wiedział, że

będę żyć tak

długo, dbałbym

bardziej o moje

zdrowie

Wybitny muzyk,

piosenkarz,

kompozytor,

twórca musicali

jazzowych i

ragtimowych,

żył 97 lat, ale

sfałszował swój

wiek na nagrobku

Można być

dumnym ze

swojego wieku

James Hubert „Eubie” Blake 1883 - 1983

NA PRZEBIEG PROCESU

STARZENIA CZŁOWIEKA

ZASADNICZY WPŁYW WYWARŁA

CYWILIZACJA

Cywilizacja dramatycznie zmienia świat, który w

wyniku jej rozwoju dostarcza coraz więcej

informacji, które muszą być coraz szybciej i

dokładniej zauważane, analizowane

i zastosowywane.

http://www.flickr.com/photos/lingaraj/2415084235

Cywilizacja udomowiła zwierzęta

Cywilizacja udomowiła człowieka

http://uthmag.com/wp-content/uploads/2012/07/human-evolution-wide.jpg

Przeciwstawna ewolucja człowieka i

telewizora w ostatnim ćwierćwieczu

1990 2015

Bardzo wiele kłopotów

nieznanych naszym

przodkom spowodowało

zagęszczenie populacji.

wydłużenie oczekiwanego

czasu życia, usunięcie głodu

i różnych zagrożeń życia

Wzrost zaludnienia świata

Wzrost zaludnienia świata

DZISIAJ

7,397,233,118

25 stycznia 2016

9:55:41 polskiego

czasu zimowego

Zagęszczenie populacji

wynika stąd, że cywilizacja

spowodowała znaczne

wydłużenie spodziewanego

czasu życia

WPISANY W CYWILIZACJĘ ROZWÓJ MEDYCYNY I HIGIENY

SPOWODOWAŁ WZROST SPODZIEWANEGO CZASU ŻYCIA

Od Starożytności

do Oświecenia

1900 1936

1960

1980

Ostatnie osiągnięcia medycyny

Antybiotyki Nowoczesna opieka medyczna Dietetyka, edukacja zdrowotna

Szpitalnictwo, higiena, szczepienia

Poprawa warunków sanitarnych i mieszka-niowych, antyseptyka

1800

0 20 40 60 80 100

20

100

80

60

40

Pro

cen

t p

rzeż

ycia

Wiek w latach

WPISANY W CYWILIZACJĘ ROZWÓJ MEDYCYNY I HIGIENY

SPOWODOWAŁ WZROST SPODZIEWANEGO CZASU ŻYCIA

Od Starożytności

do Oświecenia

1900 1936

1960

1980

Ostatnie osiągnięcia medycyny

Antybiotyki Nowoczesna opieka medyczna Dietetyka, edukacja zdrowotna

Szpitalnictwo, higiena, szczepienia

Poprawa warunków sanitarnych i mieszka-niowych, antyseptyka

1800

0 20 40 60 80 100

20

100

80

60

40

Pro

cen

t p

rzeż

ycia

Wiek w latach Cywilizacja znacznie poprawiła nam większość okresu życia, ale

skomplikowała jego zakończenie, ponieważ coraz większa część populacji

doświadcza skutków starzenia

Długowieczność w sensie

maksymalnego czasu przeżycia

osobnika nie zmieniła się wiele z

postępem cywilizacji

Aktualny potwierdzony rekord

długości życia nie przekroczył 123 lat

Naczelnym celem cywilizacji jest

zapewnienie szczęścia ludziom

korzystającym z jej dobrodziejstw.

Za najcenniejszą wartość uważane jest

szczęśliwe życie, a za niezbędny jego

warunek uważane jest zdrowie

Największym wrogiem zdrowotności jest śmierć,

którą w naturalnym biegu rzeczy poprzedza starość

Współczesna

cywilizacja chciałaby

wyeliminować śmierć

Ale biolog wie, że jest to zadanie niemożliwe,

bo śmierć jest wpisana w ewolucję

Przezycie

najlepszego = eliminacja

gorszych

.

Śmierć jest

nieodłączną składową

ewolucji życia

Jednakże przyczyny śmierci

można podzielić na takie,

które są nieuniknione, i takie,

których można uniknąć

i życie znacząco przedłużyć

Główne powody śmierci z przyczyn, których można uniknąć

Cały świat, 2001

Życie może być definiowane

w różny sposób. Większość

myślicieli zgadza się, że dla

istoty życia konieczne jest

poczucie, że się żyje

COGITO ERGO SUM

René Descartes

(1596-1650)

Kartezjusz słynie najbardziej ze

swojego stwierdzenia „Myślę,

więc jestem”

Warto wiec żyć tak długo, jak

długo jesteśmy w stanie myśleć,

jak długo pracuje nasz mózg

MÓZG STARZEJE SIĘ WOLNIEJ NIŻ INNE NARZĄDY

Średnia długość życia ciała – 73 lata, życia mózgu – 92 lata

Dostosowywanie się do

zmiennych warunków

otoczenia tak, aby jak najdłużej

cieszyć się jak najlepszym

zdrowiem, wymaga

szczególnego typu inteligencji

– inteligencji zdrowotnej

Zdolność do aktywnego odbierania

i przetwarzania informacji o stanie własnego

zdrowia w celu prawidłowego podejmowania

działań prewencyjnych i naprawczych

w sytuacji potencjalnego lub realnego

niebezpieczeństwa spadku poziomu

funkcjonowania własnego organizmu.

INTELIGENCJA ZDROWOTNA

Inteligencja zdrowotna jest

potrzebna, aby wykorzystać

zdobycze cywilizacji dla

przedłużenia szczęśliwego,

zdrowego życia

Mózg może dobrze

funkcjonować nawet w bardzo

uszkodzonym ciele, ale aby w

pełni wykorzystać jego

potencjał i prowadzić życie

szczęśliwe, zdrowy mózg

powinien funkcjonować

w zdrowym ciele

Odpowiedzią na

niebezpieczeństwa

zagrażające naszemu

sprawnemu funkcjonowaniu

do końca życia jest rozwój

medycyny prewencyjnej

Kluczową rolę w niej gra lekarz

pierwszego kontaktu

Medycyna prewencyjna zajmuje się wszystkimi –

osobami zdrowymi, osobami chorymi, które o swojej

chorobie nie wiedzą, osobami chorymi i świadomymi

tego, osobami, które czują się chore, chociaż nie są

dotknięte fizycznym schorzeniem

Korzystanie z medycyny

prewencyjnej jest istotne

dla zapewnienia sobie

długiego, zdrowego życia

ALE NIE MA RÓŻY BEZ KOLCÓW

WYDŁUŻENIE ŻYCIA JEST KORZYSTNE

ZNACZNE ZWIĘKSZENIE

DŁUGOWIECZNOŚCI NIESIE ZA

SOBĄ POWAŻNE SKUTKI

NEGATYWNE:

ZNACZNE ZWIĘKSZENIE

DŁUGOWIECZNOŚCI NIESIE ZA

SOBĄ POWAŻNE SKUTKI

NEGATYWNE:

STAROŚĆ,

która nie musi koniecznie być złą

ZNACZNE ZWIĘKSZENIE

DŁUGOWIECZNOŚCI NIESIE ZA

SOBĄ POWAŻNE SKUTKI

NEGATYWNE:

STAROŚĆ,

która nie musi koniecznie być złą ZGRZYBIAŁOŚĆ I OTĘPIENIE, które są okropne

Obecnie znamy

endogenne czynniki

zwalniające starzenie się

i w umiejętny sposób

potrafimy je aktywować

Zasadnicze strategie walki z przyspieszonym

starzeniem mózgu proponowane przez

współczesną cywilizację

Aktywacja genów długowieczności

Zwiększanie neuroplastyczności mózgu

Zapobieganie zmianom prowadzącym do

neurodegeneracji:

- tryb życia, produkty żywnościowe, leki

Oscar Wilde

(1854-1900)

By zachować

młodość uczyniłbym

wszystko, z wyjątkiem

diety i ćwiczeń

fizycznych

Niestety dieta i ćwiczenia

fizyczne to konieczny (chociaż

nie dostateczny) warunek

udanej walki ze starzeniem

ciała i mózgu

Ograniczanie poboru kalorii

Badania w polskim programie stulatków wykazały, że wszyscy jego uczestnicy przeżywali krótsze lub dłuższe okresy głodu

Stymulacja neurogenezy

Aktywacja genu SIR2

Możliwe mechanizmy:

Obniżenie poziomu IGF-1

Podnoszenie poziomu BDNF

Wzmaganie aktywności telomerazy

Wzmożenie aktywności behawioralnej

w związku z poszukiwaniem pożywienia

SAMR1

SAM

P1

Myszy normalnie starzejące się (SAMR) i o

przyspieszonym starzeniu (SAMP) w wieku 12 miesięcy

Myszy SAMP cechuje m.in. krótszy czas życia i

wysoka amyloidoza

OGRANICZENIE POBIERANIA KALORII HAMUJE PROCES

PRZYSPIESZONEGO STARZENIA U MYSZY SZCZEPU SAMP1

Dieta ad libitum (100%) Dieta 60% Myszy SAMP1 w wieku 10 miesięcy. W grupie głodzonej starzenie zahamowane, znamiennie niższa

amyloidoza, czas życia przedłużony.

Efektów głodzenia nie obserwowano u myszy SAMR

CYWILIZACJA ZAPEWNIŁA NADMIAR

ŻYWNOŚCI

SPOWODOWAŁO TO ZNIKNIĘCIE GŁODU

I ROZWÓJ OTYŁOŚCI JAKO CHOROBY

CYWILIZACYJNEJ

Żyjemy we współczesnym świecie, wciąż wyposażeni w

mózg pierwotnego łowcy-zbieracza

Nasz mózg w wielu aspektach, zwłaszcza w strukturach

podkorowych, nie nadąża za zmianami, wywoływanymi

przez nas samych w naszym środowisku

Mózg łowcy-zbieracza jest zaprogramowany na

zdobywanie pokarmów wysokokalorycznych,

ułatwiających przetrwanie.

Zasada pierwotnego mózgu –

jedz jak najwięcej, potem

żywności może

brakować.

We współczesnym świecie pojawia się nadmiar

wysokokalorycznych cukrów i węglowodanów.

Nadmiar ten stanowi hiperstymulację dla

naszego mózgu i powoduje nieracjonalny wzrost

konsumpcji

Jeżeli hiperstymulacja jest długotrwała, zmienia

ona nasz mózg i powoduje uzależnienie od

nadmiaru słodyczy i smacznych pokarmów, z

poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi

PALEOLITYCZNY ŁOWCA-ZBIERACZ

Zdrowy, silny,

wytrzymały, bystry,

zręczny, bardzo

inteligentny.

Presja środowiska i jego

ograniczone zasoby nie

dawały słabszym szans

na przeżycie

Kiedy człowiek opanował

środowisko tak, że pojawiły

się pewne nadmiary

żywności, do głosu doszła

empatia i zaczęto opiekować

się osobnikami biologicznie

słabszymi

Część z nich nie tylko

przeżyła, ale zaczęła się

reprodukować pogorszając

parametry fizyczne

i umysłowe naszego gatunku

WSPÓŁCZESNY ŁOWCA-ZBIERACZ

Słaby, chorowity, otyły, głupawy

Uzależnienia od pokarmu prowadzą do otyłości

Nasza klasa 1990

Nasza klasa 2015

Badania nad stulatkami w Polsce wykazały, że

wszyscy oni przeżyli okres krótszego lub dłuższego

poważnego niedożywienia (obozy koncentracyjne,

wywózka na Syberie i do Kazachstanu, bardzo trudne

warunki życiowe)

Długo żyją asceci, pustelnicy, mnisi z zakonów o

surowej regule

Dzieje się tak dlatego, że głodówka bardzo

skutecznie aktywuje gen długowieczności

Normalnie brakuje NAD do stymulacji białka

długowieczności

Glukoza

NAD

Glikoliza

Sir 2

Białko długowieczności jest aktywowane przez NAD,

czynnik normalnie w całości zużywany do trawienia

glukozy

Wyciszenie

transkrypcji

Długowieczność

SIRTUINA I DŁUGOWIECZNOŚĆ.

Rola NAD jako mediatora efektu ograniczenia kalorii

Glukoza

NAD

Glikoliza

Sir 2

Głodówka - brak glukozy, na przemiany której zużywany

jest NAD

Wyciszenie

transkrypcji

Długowieczność

SIRTUINA I DŁUGOWIECZNOŚĆ.

Rola NAD jako mediatora efektu ograniczenia kalorii

Gdy głodujemy niewykorzystany NAD

zużywamy na aktywację genu

długowieczności

Zwalczanie starości bez głodówki

NADZIEJA NA PRZYSZŁOŚĆ

Potencjalne leki:

Aktywatory genu sir2

Aktywatory sirtuiny

• resweratrol

• kwercytyna

Resweratrol Trishydroksytransstilben

Najmilszym do stosowania źródłem

resweratrolu jest czerwone wino.

Czerwone, a nie białe, gdyż resweratrol znajduje się w

łupinkach winogron, gdzie pełni role fungicydu

Trishydroksytransstilben Resweratrol

ŻYĆ

MĄDRZE

UTRZYMAĆ

MŁODOŚĆ

Zapobieganie zmianom

prowadzącym do

neurodegeneracji

Zdrowa żywność

Przez długi czas problem zdrowej

żywności był przez medycynę

niedoceniany i traktowany podejrzliwie

Nie bez znaczenia jest fakt, że jest to istotny

problem ekonomiczny

There is no health food,

there is only the health food bussiness

Istnieją mocne dowody wskazujące na pozytywna

korelację miedzy pobieraniem przez osoby starsze

owoców i jarzyn a wynikami ich testów na sprawność

poznawczą.

Uważa się, że wynika to stąd, że związki polifenolowe

zawarte w wielu produktach żywnościowych mają

własności przeciwutleniaczy.

Miarą siły działania w tym kierunku jest indeks

zdolności absorbowania rodników tlenowych (ORAC).

1770

1260

980

930

890

840

460

460

450

402 Kukurydza

Cebula

Fasola

Papryka

Buraki

Brokuły

Lucerna

Brukselka

Szpinak

Kapusta

Skuteczność niszczenia rodników tlenowych

(indeks ORAC) przez niektóre warzywa

Borówki 2400

2036

Żurawiny

Jeżyny 1750

1540

1220 949

782

750 739

670 Czereśnie

Winogrona Pomarańcze

Awokado

Śliwki

Maliny

Truskawki

Skuteczność niszczenia rodników tlenowych

(indeks ORAC) przez niektóre owoce

Borówka amerykańska jest obecnie

uważana za owoc najsilniej chroniący

przed szkodliwymi działaniami wolnych

rodników

Nutraceutyki – substancje

odżywcze o szczególnych

własnościach zdrowotnych,

łączących cechy leku

(farmaceutyki) i pożywienia

(nutrienty).

Termin wprowadzony w roku

1989 przez dr Stephena

DeFelice, założyciela

Fundacji Innowacji w

Medycynie (1976)

FARMACEUTYKI

NUTRACEUTYKI

Leki stosowane

w LECZENIU

choroby

Produkty używane

by ZAPOBIEGAĆ

chorobie

Dwa typy produktów medycznych

Model farmaceutyczny Model nutraceutyczny

Leki ukierunkowane na

pojedynczy gen Środki naturalne ukierunkowane na

wiele genów

WIELE LEKÓW NA

JEDNO SCHORZENIE JEDEN LEK NA WIELE

SCHORZEŃ

Otręby

Owies

Błonnik

Babka jajowata (psyllium)

Probiotyki

Kwasy omega-3

Zdrowa żywność

a sprawne trawienie

Suplementy diety o uznanym

pozytywnym wpływie na funkcje

poznawcze

Witamina D3

Kwasy ω-3

WYSIŁEK FIZYCZNY

WYSIŁEK FIZYCZNY

Najprostsza i najważniejsza rzecz jaką możesz zrobić dla

własnej młodości

WYSIŁEK FIZYCZNY

Najprostsza i najważniejsza rzecz jaką możesz zrobić

dla własnej młodości

Pół godziny ćwiczeń fizycznych dziennie przez 5 dni w tygodniu

zmniejsza ryzyko:

• Zawału

• Wylewu

• Nadciśnienia

• Cukrzycy

• Osteoporozy

• Upadków i złamań

• Pewnych typów nowotworów

WYSIŁEK FIZYCZNY

Najprostsza i najważniejsza rzecz jaką możesz zrobić dla

własnej młodości

Pół godziny ćwiczeń fizycznych dziennie przez 5 dni w tygodniu zmniejsza

ryzyko:

• Zawału

• Wylewu

• Nadciśnienia

• Cukrzycy

• Osteoporozy

• Upadków i złamań

• Pewnych typów nowotworów

Regularne ćwiczenia hamują zmiany związane z wiekiem w neuronach,

gdyż powodują wzmożenie produkcji osłaniającego neurony BDNF

Wpływ wysiłku fizycznego na ekspresję genu kodującego BDNF

Szczur bez dostępu do bieżni

Szczur dobrowolnie ćwiczący przez 5 dni

Cotman CW, Berchtold NC TINS 2002

Dystans w km/noc

Im większy dobrowolny

wysiłek szczura, tym wyższy

poziom BDNF

Szczur mający dostęp do bieżni kołowej spontanicznie jej używa, zwiększając z

czasem przebiegany dystans, dochodząc nawet do 20 km dziennie

WYSIŁEK INTELEKTUALNY

JESTEŚMY TAK MŁODZI, JAK

MŁODYM JEST NASZ MÓZG

WYSIŁEK INTELEKTUALNY

JESTEŚMY TAK MŁODZI, JAK

MŁODYM JEST NASZ MÓZG

Regularny wysiłek intelektualny nasila neurogenezę w

hipokampie, a więc odmładza mózg

WYSIŁEK INTELEKTUALNY

JESTEŚMY TAK MŁODZI, JAK

MŁODYM JEST NASZ MÓZG

Regularny wysiłek intelektualny nasila neurogenezę w

hipokampie, a więc odmładza mózg

Aktywacja neurogenezy w hipokampie hamuje procesy

starzenia mózgu i może być jedną ze strategii pogoni za

młodością i zapobiegania otępieniom

WYSIŁEK INTELEKTUALNY

Współczesna cywilizacja

pozwala nam walczyć ze

skutkami procesów starzenia

Z PIGUŁKAMI

NASZEJ FIRMY

Przed kuracją

Po kuracji

NIESTETY NA CUDA LICZYĆ NIE

MOŻNA

Z PIGUŁKAMI

NASZEJ FIRMY

Przed kuracją

Po kuracji

NIESTETY NA CUDA LICZYĆ NIE

MOŻNA

• Wysiłek fizyczny

• Wysiłek intelektualny

• Ograniczenie kalorii

• Stosowanie nutraceutyków

Ale chociaż nigdy nie staniemy się znów

piękni i młodzi, możemy skutecznie

spowolnić procesy starzenia, prowadząc

zdrowy styl życia:

Tempo starzenia zależy w dużej mierze

od wyboru naszego stylu życia

Obie panie maja około 70 lat

Tempo starzenia zależy od wielu

czynników, ale w dużej mierze od wyboru

naszego stylu życia Obie panie maja około 70 lat

Ich twarze mówią wszystko o jakości ich

życia

Która z nich

gimnastykowała się i

używała nutraceutyków?

Żyć mądrze

dla neurobiologa oznacza

przede wszystkim

żyć zachowując

pełna sprawność mózgu

Mózg starzeje

się wolniej niż

inne narządy,

ale i on ulega

zmianom z

wiekiem,

zwłaszcza gdy

pojawi się

choroba neuro-

degeneracyjna

ZMIANY Z WIEKIEM Zmiany w

neuronach

Zmiany

biochemiczne 11bHSD1 kortyzol

iNOS GFAP

CREB

DARP-32

STAT3

HSC70

NeuroD

GH/IGF1

estradiol

Testosteron

GR

Neurosterydy

GABA

Dopamina

Serotonina

Noradrenalina

Acetylocholina

CRH

GnRH

Leptyna

NPY

BDNF

Glutaminian

IL-6

Wypadania czynności

różnorakich układów

neurotransmisyjnych w czasie

patologicznego starzenia się

mózgu niesie poważne

konsekwencje

Starość mózgu Deficyt dopaminy

Utrata radości życia

Depresja Apatia

Zobojętnienie na bodźce

nagradzające

Starość mózgu

Deficyt serotoniny

Zachowania agresywne Odhamowania seksualne

Zaburzenia impulsywności

Starość mózgu Deficyt acetylocholiny

Osłabienie pamięci

Zaburzenia poznawcze

Choroba Alzheimera

Propozycje farmakologicznej prewencji

uszkodzeń poznawczych

Środki

naturalne

Propozycje farmakologicznej prewencji

otępień

Ginkgo biloba

Propozycje farmakologicznej prewencji

otępień

Kwas dokozaheksaeinowy (DHA)

Ginkgo biloba

Propozycje farmakologicznej prewencji

otępień

Kannabinoidy

Kwas dokozaheksaenowy (DHA)

Ginkgo biloba

Prewencja AD przy użyciu kannabinoidów

to Alzheimer moich marzeń

Rozsądna młodzież wcześnie zaczyna

myśleć o walce z otępieniem

Osteoporoza

Nawiasem mówiąc marihuana

znalazła również terapeutyczne

zastosowanie w osteoporozie,

ponieważ stymuluje receptory CB2

na osteoblasstach

U ludzi polimorfizm genu CNR2, kodującego CB2, jest związany

z osteoporozą postmenopauzalną. Badania na samicach myszy

wskazują, że THC zapobiega spadkowi masy kostnej po

kastracji. Badania sugerują możność oceny podatności na

osteoporozę testami genetycznymi oraz sens stosowania THC

w leczeniu osteoporozy

Bab I, Zimmer A, Melamed E. Ann Med. 2009;41:560

Na rynku znajduje się bardzo

wiele syntetycznych i naturalnych

leków z grupy „cognitive

enhancers”, których nie ma

możliwości omówić w tym

wykładzie.

Jednak chciałbym zwrócić uwagę

na jeden, o interesującym,

wielokierunkowym, mechanizmie

działania

NICERGOLINA

Lek nie tylko poprawiający krążenie

mózgowe, ale stymulujący ekspresję NGF i

kodującego go genu

Giardino L, Giuliani A, Battaglia A, Carfagna N, Aloe L, Calza' L..

Neuroprotection and aging of the cholinergic system: a role for the ergoline

derivative nicergoline (Sermion®). Neuroscience 2002; 109 (3): 487-497

Nishio T, Sunohara N, Furukawa S, Akiguchi I, Kudo Y. Repeated injections of

nicergoline increase the nerve growth factor level in the aged rat brain. Jpn J

Pharmacol. 1998:321-323.

Zwiększenie przeżywalności neuronowi

cholinergicznych

NGF Czynnik wzrostu nerwów

NGF jest neutrofiną szczególnie interesującą w

aspekcie terapii otępień, gdyż działa swoiście na

neurony cholinergiczne przodomózgowia

Rita Levi-Montalcini odkryła NGF

w roku 1952,

za odkrycie to otrzymała, wraz ze

Stanleyem Cohenem, Nagrodę

Nobla w roku 1986, jest wciąż

aktywna,

niektórzy twierdzą, że dlatego, że

sama sobie NGF podaje.

Rita Levi-Montalcini

1909 -2012

ŻYĆ

SZCZĘŚLIWIE

Starożytni Grecy

Wartości indywidualne długości życia 83 mężczyzn

żyjących w Grecji między V i IV wiekiem p. n.e.

(puste kółka – śmierć gwałtowna). Batrinos ML Hormones 2008, 7(1):82-83

Długość życia i eugeria starożytnej Grecji

średnia +/- SD 71.3+/-13.4 lat

mediana 70 lat

Demokryt z Abdery

(109 lat)

Ksenofanes z Kolofonu

(92 lata)

Długowieczni

Grecy

Gorgias

(107 lat)

Warunki życiowe klasycznej Grecji (VI – V w. pne)

sprzyjały długowieczności i eugerii:

• łagodny klimat,

• wysoki poziom sanitarny i higieniczny mieszkań,

• odpowiednie odżywianie,

• brak ciężkiej pracy fizycznej (niewolnicy).

Prawdopodobnie najważniejsze było intensywne i

ożywione życie intelektualne, w którym

uczestniczyli seniorzy:

starożytni Grecy poświęcali starzeniu wiele uwagi i

żywili wielki szacunek dla starców.

Oczekiwany czas życia Rzymian i

Greków żyjących przed rokiem 100 p.

n.e. wynosił 71.5 roku, a urodzonych po

roku 100 p. n.e. bardzo wyraźnie się

skrócił, do 58 lat

POSTĘP CYWILIZACYJNY I POPRAWA WARUNKÓW

EKONOMICZNYCH\ NIEOCZEKIWANIE ZMNIEJSZYŁY

DŁUGOWIECZNOŚĆ

Montagu (1994)

ZE STARZENIEM

MOŻNA WALCZYĆ

LENIWY TRYB ŻYCIA

PRZYSPIESZA STARZENIE

AKTYWNY TRYB ŻYCIA

PRZEDŁUŻA MŁODOŚĆ

Tempo starzenia zależy w dużej mierze

od wyboru naszego stylu życia

Obie panie maja około 70 lat

Tempo starzenia zależy od wielu

czynników, ale w dużej mierze od wyboru

naszego stylu życia Obie panie maja około 70 lat

Ich twarze mówią wszystko o jakości ich życia

Starzenie się powoduje

poważne zmiany fizyczne,

a zwłaszcza psychiczne, które

hamują możliwości i chęć

uprawiania seksu

Bardzo ważnym elementem szczęśliwego

życia jest aktywność seksualna

ZNACZENIE SEKSU DLA OSÓB

STARSZYCH

Podobnie jak dla młodych, seks jest ważny dla

seniorów i seniorek, chociaż przestaje pełnić

bezpośrednie funkcje reprodukcyjne

ZNACZENIE SEKSU DLA OSÓB

STARSZYCH

Podobnie jak dla młodych, seks jest ważny dla

seniorów i seniorek, chociaż przestaje pełnić

bezpośrednie funkcje reprodukcyjne

• jest częścią naszego człowieczeństwa

ZNACZENIE SEKSU DLA OSÓB

STARSZYCH

Podobnie jak dla młodych, seks jest ważny dla

seniorów i seniorek, chociaż przestaje pełnić

bezpośrednie funkcje reprodukcyjne

• jest częścią naszego człowieczeństwa

• jest ważnym elementem naszej osobowości

ZNACZENIE SEKSU DLA OSÓB

STARSZYCH

Podobnie jak dla młodych, seks jest ważny dla

seniorów i seniorek, chociaż przestaje pełnić

bezpośrednie funkcje reprodukcyjne

• jest częścią naszego człowieczeństwa

• jest ważnym elementem naszej osobowości

• podtrzymuje kontakt interpersonalny

ZNACZENIE SEKSU DLA OSÓB

STARSZYCH

Podobnie jak dla młodych, seks jest ważny dla

seniorów i seniorek, chociaż przestaje pełnić

bezpośrednie funkcje reprodukcyjne

• jest częścią naszego człowieczeństwa

• jest ważnym elementem naszej osobowości

• podtrzymuje kontakt interpersonalny

• dostarcza przyjemności

Z wiekiem maleje aktywność poszukiwawcza partnera

przez osoby, którym się dotychczas nie powiodło

Aktywność seksualna zmienia się wraz z wiekiem

i zależy od płci i statusu socjalnego

Indeks częstotliwości: 3 - 2-3 razy w miesiącu

0 – brak seksu w ostatnim roku 4 – co tydzień

1 - seks 1 – 2 razy w roku 5 – 2 – 3 razy na tydzień

2 – raz na miesiąc 6 - 4 i więcej razy w tygodniu

100

80

60

40

20

0

60-64 65-69 70-74 75-79 80+

AKTYWNOŚĆ SEKSUALNA SENIORÓW

Przedział wiekowy (lat)

Pro

cen

t ak

tyw

nyc

h s

eksu

aln

ie

Kryterium aktywności seksualnej nie jest wysokie i wynosi jeden

stosunek na miesiąc

AKTYWNOŚĆ SEKSUALNA W PODESZŁYM WIEKU

AKTYWNOŚĆ SEKSUALNA W PODESZŁYM WIEKU

W tradycjach wielu kultur utrzymuje się przekonanie, że

aktywność seksualna, zwłaszcza mężczyzn, jest szkodliwa

dla zdrowia i właściwie jest trwonieniem sił życiowych

AKTYWNOŚĆ SEKSUALNA W PODESZŁYM WIEKU

W tradycjach wielu kultur utrzymuje się przekonanie, że

aktywność seksualna, zwłaszcza mężczyzn, jest szkodliwa

dla zdrowia i właściwie jest trwonieniem sił życiowych

W tradycji chrześcijańskiej wstrzemięźliwość seksualna

ceniona jest wysoko, chociaż wiemy, że dziewictwo jest

przypadłością uleczalną

AKTYWNOŚĆ SEKSUALNA W PODESZŁYM WIEKU

W tradycjach wielu kultur utrzymuje się przekonanie, że

aktywność seksualna, zwłaszcza mężczyzn, jest szkodliwa

dla zdrowia i właściwie jest trwonieniem sił życiowych

W tradycji chrześcijańskiej wstrzemięźliwość seksualna

ceniona jest wysoko, chociaż wiemy, że dziewictwo jest

przypadłością uleczalną

Idea, że wstrzemięźliwość płciowa powoduje zachowanie

młodzieńczego wigoru była żywa w zachodniej medycynie,

a na przełomie XIX i XX wieku Eugen Steinach, promował

wazektomię jako operację odmładzającą

AKTYWNOŚĆ SEKSUALNA HAMUJE STARZENIE

AKTYWNOŚĆ SEKSUALNA HAMUJE STARZENIE

Badania całej męskiej populacji (2512 mężczyzn) walijskiego

miasteczka Caerphilly wykazały, że aktywność seksualna (co

najmniej jeden orgazm na tydzień) zmniejsza ryzyko śmierci o 50%.

Smith GD, Frankel S, Yarnell J. Sex and death: are they related? Findings from the

Caerphilly cohort study. BMJ 1997;315:1641-1644

AKTYWNOŚĆ SEKSUALNA HAMUJE STARZENIE

Badania całej męskiej populacji (2512 mężczyzn) walijskiego

miasteczka Caerphilly wykazały, że aktywność seksualna (co

najmniej jeden orgazm na tydzień) zmniejsza ryzyko śmierci o 50%.

Smith GD, Frankel S, Yarnell J. Sex and death: are they related? Findings from the

Caerphilly cohort study. BMJ 1997;315:1641-1644

Zaniechanie aktywności seksualnej, zwłaszcza w wyniku

owdowienia, bardzo zwiększa ryzyko rychłej śmierci u mężczyzn

AKTYWNOŚĆ SEKSUALNA HAMUJE STARZENIE

Zrozumienie podstaw neuronalnych i naczyniowych

odpowiedzi seksualnej u mężczyzn i kobiet

pozwoliło na opracowanie kilku klas leków

korygujących zaburzenia erekcji, libido i orgazmu,

podnoszących dzięki temu jakość życia seniorów

W naszej kulturze dla poczucia spełnienia

i szczęścia w życiu bardzo istotną rolę

spełnia trwały związek, oparty nie tylko na

bezpieczeństwie ekonomicznym i

odpieraniu zagrożeń płynących z

zewnątrz, ale również na istnieniu

emocjonalnej więzi partnerskiej, która jest

wynikiem czasem już zapomnianego

satysfakcjonującego życia erotycznego w

młodości

WIĘŹ PARTNERSKĄ, TWORZĄCĄ SIĘ W OKRESIE ZALOTÓW I

ORGAZMU, UMACNIA FAZA ODPRĘŻENIA

w czasie której uwalnia się wazopresyna, konsolidując pamięć

przeżytych chwil i łącząc przyjemność z osobą partnera

Poza wazopresyną uwalnia się z

przysadki mózgowej inny neuropeptyd –

oksytocyna.

Oksytocyna uwalnia się gdy wielkie

powierzchnie ciała aktywowane są przez

dotyk dynamiczny – głaskanie, ocieranie,

przytulanie, pieszczoty.

Jest ona czynnikiem powodującym

uspokojenie, rozluźnienie, chęć opieki nad

potomstwem oraz wytworzenie poczucia

zaufania do osoby, która nas tuli

Więź partnerska utrzymuje się zwykle bardzo długo,

znacznie poza okres reprodukcyjny, a wzmaga ją

aktywność seksualna, utrzymująca się u wielu

starszych par (ponad 25% po 80 rż)

Seks seniorów jest zjawiskiem bardzo

korzystnym dla zdrowia i samopoczucia obu

partnerów

Długotrwałe utrzymanie więzi partnerskiej ma istotne

znaczenie dla dalszego zapewniania najlepszych

warunków przeżycia naszego materiału genetycznego

Długotrwałe utrzymanie więzi partnerskiej ma istotne

znaczenie dla dalszego zapewniania najlepszych

warunków przeżycia naszego materiału genetycznego

Chociaż wnuki nie zawsze uczą

dziadków najwłaściwszych rzeczy

SEKS MOŻE POPRAWIAĆ ZDROWIE FIZYCZNE I

PSYCHICZNE

• Seks powoduje spalanie tłuszczu, uwalnianie endorfin z

mózgu, oraz redukuje niepokoje.

• Seks przedłuża życie. Efekty zdrowotne seksu pozwalają

przedłużyć aktywne życie o kilka lat.

• Seks utrwala relacje, Jest dobrym sposobem wyrażenia

głębokiej bliskości.

• Seks jest schronieniem – daje możliwość ucieczki od

wrogich aspektów realnego świata

Co utrudnia seks w każdym wieku?

• Egoizm

• Przedmiotowe traktowanie partnera

• Nadmierne wymagania

• Brak okazywania uczuć mową i gestem

• Niski poziom higieny intymnej i jamy

ustnej

Co poprawia seks w późnym

wieku? • Zaakceptowanie siebie, jaki, jesteś

• Wykorzystaj swoje doświadczenie

• Komunikuj się z partnerem

• Rozmawiaj o seksie. Nie udawaj. Bądź wesoły.

Obalaj dawne tabu

•. Nie śpiesz się

• Pamiętaj – seks to nie tylko stosunek

• Eksperymentuj. Sprawdź, co obojgu spławia nowe

przyjemności

• Zrozum emocjonalne przeszkody swoje i partnera

• Nie wahaj się poradzić seksuologa

WIĘŹ I MIŁOŚĆ – NIC TAK NIE CEMENTUJE,

JAK SEKS

ALE TRZEBA NAD TYM POPRACOWAĆ

POCHWAŁA

STAROŚCI

Stary mózg nie psuje się tak szybko, a

zalety starości widać w kontekście

tak indywidualnym, jak socjalnym

Pamięć + wiek = doświadczenie = sukces

Stado słoni afrykańskich prosperuje tym lepiej

im starsza jest najstarsza samica

McComb et al., 2001: Matriarchs As Repositories of Social Knowledge in African Elephants

U bardzo prymitywnych

Indian Ache najwięcej

mięsa zdobywają łowcy

mający 40 - 60 lat, po

przeminięciu szczytu

sprawności fizycznej

Walker et al., 2002: Age_dependency in

hunting ability among the Ache of eastern

Paraguay.

Pamięć + wiek = doświadczenie = sukces

STARSI PEŁNILI ROLĘ PRZYWÓDCZĄ W

SPOŁECZNOŚCIACH LUDZKICH OD

CZASÓW PREHISTORYCZNYCH I

STAROŻYTNOŚCI PO DZIŚ DZIEŃ

Geruzja w starożytnej Sparcie

Geruzja we współczesnej wsi węgierskiej

Osoby w zaawansowanym wieku często dały

ludzkości znacznie więcej, niż młodzież

MIEJSC

E DLA

CIEBIE

Osoby w zaawansowanym wieku często dały

ludzkości znacznie więcej, niż młodzież

Osoby w zaawansowanym wieku często dały

ludzkości znacznie więcej, niż młodzież

Osoby w zaawansowanym wieku często dały

ludzkości znacznie więcej, niż młodzież

Osoby w zaawansowanym wieku często dały

ludzkości znacznie więcej, niż młodzież

Osoby w zaawansowanym wieku często dały

ludzkości znacznie więcej, niż młodzież

Osoby w zaawansowanym wieku często dały

ludzkości znacznie więcej, niż młodzież

Osoby w zaawansowanym wieku często dały

ludzkości znacznie więcej, niż młodzież

Osoby w zaawansowanym wieku często dały

ludzkości znacznie więcej, niż młodzież

MIEJSC

E DLA

CIEBIE

NA KOGO Z

PAŃSTWA

CZEKA TO

MIEJSCE?

Celem geriatrii jest dojście do sytuacji, aby e

zamiast przejścia całej drabiny życia

zatrzymać się na jej szczycie na dłużej

a może jeszcze pójść ciut wyżej