FUNKCJE TEKSTÓW

Schemat 1. Źródło: S. Dubisz, M. Nagajowa, J. Puzynina, Język i my, Warszawa 1996, str. 30

Nadawca Odbiorca Kontakt – relacja między nadawcą

a odbiorcą Kod – system znaków (język), którym

posługuje się nadawca i odbiorca Komunikat – przekaz, tekst skierowany przez

nadawcę do odbiorcy Kontekst – elementy rzeczywistości

pozajęzykowej, do której odnosi się komunikat

Funkcje tekstów

Komunikatywna [Język jako narzędzie porozumiewania się między nadawcą i odbiorcą]

Stanowiąca Magiczna

[Język oddziałujący na rzeczywistość]

Stanowiąca i Magiczna

„Mianuję Pana .....”

Czary, zaklęcia

Funkcja komunikatywna

Informatywna Ekspresywna Impresywna Poetycka Fatyczna

Funkcja informatywna

Polega na komunikowaniu faktów, przekazywaniu informacji dotyczących otaczającej rzeczywistości

„Pada deszcz” „To jest moja młodsza siostra”

Dla   tekstów o funkcji informatywnej

charakterystyczne są:

wypowiedzenia oznajmujące, często złożone

brak wykrzyknień, wypowiedzi eliptycznych, czy rozkaźników

brak słownictwa nacechowanego emocjonalnie

jednoznaczność, spójność, prawdziwość tekst

Funkcja ekspresywna

Polega na wyrażaniu uczuć nadawcy, informowaniu o jego nastrojach, emocjach, poglądach np.

„Denerwuje mnie to, że cały czas pada”

„Nie lubię poniedziałku”

Funkcja ekspresywna

Wykorzystuje środki językowe zdradzające uczucia mówiącego wobec tematu wypowiedzi lub wobec odbiorcy. Aby wzmocnić wypowiedź, stosuje się liczne wyrazy ekspresywne, nacechowane emocjonalnie.

Funkcja ekspresywna

Innymi istotnymi cechami wypowiedzi o przeważającej funkcji ekspresywnej jest dominacja czasowników w 1 osobie liczby pojedynczej oraz duża ilość zaimków osobowych, typu: mnie, mój, ja. Stosuje się wykrzyknienia oraz pytania retoryczne, a całość ma charakter subiektywny.

Dla tekstów o funkcji ekspresywnej charakterystyczne

są:

zdania wykrzyknikowe, często urwane

zdania eliptyczne apostrofy brak spójności tekstu liczne równoważniki zdania

Wyrazy nacechowane emocjonalnie:

jeść → żreć kłamać → łgać pić → żłopać chodzić → łazić mówić → gadać Boli mnie głowa.

Funkcja impresywna

Związana jest z oddziaływaniem komunikatu na zachowanie odbiorcy. Nadawca za pomocą języka nakłania odbiorcę do pewnych zachowań np.

„Weź parasol” „zaufaj mi. Wiem, co mówię”

Dla tekstów o funkcji impresywnej charakterystyczne są:

zdania oznajmujące z orzeczeniami o znaczeniu normatywnym np. powinien, należy wolno, wskazane jest itp.

zdania oznajmujące z oceną np. dobry, podły itp.

zdania rozkazujące teksty te są najczęściej niezwykle spójne,

posiadają tezę, wyraźną argumentację slogany są jasne, dobitne, odnoszące się do

wartości

Występowanie

komendy, polecenia służbowe, adnotacje poradniki, instrukcje prośby, podania slogany, kampanie reklamowe poezja zwykła rozmowa publicystyka reklama

Funkcja poetycka

Polega na zwróceniu uwagi na formę tekstu, na to, jak jest on zbudowany, jakie środki językowe zostały w nim użyte np.

„Gdy się miało szczęście, które się trafiaczyjeś ciało i ziemię całą…”

Dla tekstów o funkcji poetyckiej charakterystyczne

są:

poetyzacja tekstu różnorodność stylistyczna i

gatunkowa uczuciowość tekstu zróżnicowanie budowy

Funkcja fatyczna

Wynika ze skierowania komunikatu na nawiązanie i podtrzymanie kontaktu z odbiorcą np.

„Aha!” „Rozumiesz co do ciebie mówię”

Występuje w:

przemówieniach, prozie, w różnego typu żartach, przysłowiach itp. przejawia się często w rozmowach potocznych, korespondencji, żargonach zawodowych, uczniowskich,

więc wszędzie tam, gdzie dąży do odświeżenia języka, przełamania

szablonu.

Dla tekstów o funkcji fatycznej charakterystyczne

są:

wszelkie pozdrowienia elementy zbędne dla tekstu, typu:

aha, tak tak, ech, uf itp. brak spójności tekstu

Występuje w sytuacjach:

powitania (typu: Cześć!, Dzień dobry!, No hejka!, Sie ma!, Elo!)

podtrzymywania kontaktu (typu: Ojj! Ajj! No! Słucham! Aha! Tak, tak! itd.)

pożegnania (typu: No to pa! Do widzenia!, To nara!, Do zobaczenia!, Trzymka!)

Funkcja metajęzykowa

Wynika ze zorientowania komunikatu na kod , czyli język jako system znaków. Występuje ona na przykład wtedy, gdy pytamy o znaczenie jakiegoś wyrazu, obecna jest w słownikach, podręcznikach do gramatyki np.

„komunikat – krótka informacja przekazywana w procesie komunikacji z druga osobą”

Jaka to funkcja?

Funkcja

W jednej z dzielnic warszawskich było środowisko młodzieży harcerskiej, które umiało stworzyć atmosferę i warunki, w jakich młodzież czuła się dobrze, pragnęła sama kształcić swe charaktery, sama sobie stawiała cele i sama czyniła wszystko, co w jej mocy, by te cele osiągać.

A. Kamiński, Kamienie na szaniec (fragment)

Funkcja informatywnaprzedstawieniowa

W jednej z dzielnic warszawskich było środowisko młodzieży harcerskiej, które umiało stworzyć atmosferę i warunki, w jakich młodzież czuła się dobrze, pragnęła sama kształcić swe charaktery, sama sobie stawiała cele i sama czyniła wszystko, co w jej mocy, by te cele osiągać.

A. Kamiński, Kamienie na szaniec (fragment)

Funkcja

Nieznacznie z wilgotnego wykradł się mrokuŚwit bez rumieńca, wiodąc dzień bez światła w oku,Dawno wszedł dzień, a jeszcze ledwie jest widomy.

A. Mickiewicz, Pan Tadeusz (fragment)

Funkcja poetycka

Nieznacznie z wilgotnego wykradł się mrokuŚwit bez rumieńca, wiodąc dzień bez światła w oku,Dawno wszedł dzień, a jeszcze ledwie jest widomy.

A. Mickiewicz, Pan Tadeusz (fragment)

Funkcja

Hej! Gerwazy! daj gwintówkę!Niechaj strącę tę makówkę!Prędko!

A. Fredro, Zemsta (fragment)

Funkcja fatyczna impresywna

Hej! Gerwazy! daj gwintówkę!Niechaj strącę tę makówkę!Prędko!

A. Fredro, Zemsta (fragment)

Funkcja

To moja pani! Moja ukochana!O, gdyby mogła wiedzieć, że nią jest!

W. Szekspir, Romeo i Julia (fragment)

Funkcja ekspresywna

To moja pani! Moja ukochana!O, gdyby mogła wiedzieć, że nią jest!

W. Szekspir, Romeo i Julia (fragment)

Funkcja

Wolniej, proszę panów, wolniej. Nie biegiem!

N.H. Kleinbaum, Stowarzyszenie umarłych poetów (fragment)

Funkcja impresywna

Wolniej, proszę panów, wolniej. Nie biegiem!

N.H. Kleinbaum, Stowarzyszenie umarłych poetów (fragment)

Funkcja

W okupowanej Francji. Wnętrze oberży w miasteczku na północy. Oszklone drzwi i witryna na ulicę. Fanchette stoi za bufetem, twarz oparta na dłoniach, oczy wpatrzone nieruchomo w przestrzeń. Tourtelle siedzi przy stołku w kacie.

L.Kruczkowski, Niemcy (fragment)

Funkcja informaatywna przedstawieniowa

W okupowanej Francji. Wnętrze oberży w miasteczku na północy. Oszklone drzwi i witryna na ulicę. Fanchette stoi za bufetem, twarz oparta na dłoniach, oczy wpatrzone nieruchomo w przestrzeń. Tourtelle siedzi przy stołku w kacie.

L.Kruczkowski, Niemcy (fragment)

Funkcja

Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi;Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,Omijam koralowe ostrowy burzanu.

A. Mickiewicz, Stepy akermańskie (fragment)

Funkcja poetycka

Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi;Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,Omijam koralowe ostrowy burzanu.

A. Mickiewicz, Stepy akermańskie (fragment)

Funkcja

W okupowanej Francji. Wnętrze oberży w miasteczku na północy. Oszklone drzwi i witryna na ulicę. Fanchette stoi za bufetem, twarz oparta na dłoniach, oczy wpatrzone nieruchomo w przestrzeń. Tourtelle siedzi przy stołku w kacie.

L.Kruczkowski, Niemcy (fragment)

Funkcja

Jak puste kłosy z podniesioną głowąStoję rozkoszy próżen i dosytuDla obcych ludzi mam twarz jednakową,Ciszę błękitu.Ale przed Tobą głąb serca otworzę,Smutno mi, Boże!

J. Słowacki, Hymn (fragment)

Funkcja ekspresywna poetycka

Jak puste kłosy z podniesioną głowąStoję rozkoszy próżen i dosytuDla obcych ludzi mam twarz jednakową,Ciszę błękitu.Ale przed Tobą głąb serca otworzę,Smutno mi, Boże!

J. Słowacki, Hymn (fragment)