www.magdalenaszpunar.com 1

dr Magdalena Szpunar

Pojęcie medioznawstwa i główne problemy komunikowania

www.magdalenaszpunar.com 2

Medioznawstwo Wydzielony obszar z nauki o komunikowaniu, który

zajmuje się: mediami masowymi: prasą, radiem, telewizją oraz

nowymi mediami relacjami mediów z otoczeniem: politycznym,

ekonomicznym, reklamodawcami, publicznością relacjami wewnątrz przedsiębiorstwa medialnego:

między pracownikami mediów, dziennikarzami, twórcami, właścicielami

zawartością, językiem i efektami oddziaływania przekazów medialnych

publicznością mediów masowych

www.magdalenaszpunar.com 3

Etymologia terminu komunikowanie

Pojęcie komunikowanie pochodzi od łac. czasownika communico, communicare, co oznacza uczynić wspólnym, połączyć, udzielić komuś wiadomości, naradzać się i rzeczownika communio, oznaczającego wspólność, poczucie łączności.

Do XVI wieku pojęcie to oznaczało uczestnictwo, dzielenie się.

W XVI wieku nadano termu terminowi drugie znaczenie – transmisja, przekaz, co wiązało się z rozwojem poczty i dróg.

www.magdalenaszpunar.com 4

Definicja komunikowania Komunikowanie społeczne to najszerszy proces

komunikowania, w którym mieszczą się, inne, węższe procesy związane z porozumiewaniem się jednostek ludzkich.

Jest procesem porozumiewania się jednostek, grup, instytucji,

Jego celem jest wymiana myśli, dzielenie się wiedzą, informacjami i ideami,

W zależności od swojego poziomu obejmuje różną liczbę jednostek,

Realizuje się przy użyciu wielu środków, Wywołuje określone skutki.

www.magdalenaszpunar.com 5

Artystotelesowska tradia

MÓWCA-MOWA-SŁUCHACZ

www.magdalenaszpunar.com 6

Komunikacja wg J. Dewey'a 1. Społeczeństwo istnieje dzięki procesowi

przekazu → społeczeństwo=przekaz 2. Przekaz odbywa się w ramach procesu

komunikowania → przekaz=komunikowanie 3. Bez komunikowania idei od najstarszych do

najmłodszych, społeczeństwo nie może istnieć → komunikowanie=społeczeństwo

Istota procesu komunikowania wg Dewey'a: społeczeństwo → przekaz → komunikowanie → społeczeństwo

www.magdalenaszpunar.com 7

Definicja komunikowania wg Ch. Cooley'a

1. Jedyna droga uczenia się. 2. Mechanizm, przez który istnieją i rozwijają się

ludzkie stosunki. 3. Ogół symboli ludzkiego umysłu wraz ze środkami do

ich przekazywania w przestrzeni i przechowywania w czasie.

4. Obejmuje wyraz twarzy, postawę i gest, tonację głosu, słowa, pismo, druk, koleje, telegrafy, telefony itp.

www.magdalenaszpunar.com 8

Akt komunikowania

Pojedyncza sekwencja procesu komunikowania np. pojedyncza wypowiedź lub zachowanie niewerbalne jednego z uczestników.

www.magdalenaszpunar.com 9

Elementy procesu komunikowania 1. Kontekst: warunki, w jakich odbywa się proces

komunikacji: aspekt fizyczny: otoczenie, temperatura, światło,

miejsce, czas, aspekt historyczny: odwoływanie się do innych,

przeszłych wydarzeń, aspekt psychologiczny: wzajemnie postrzeganie się

uczestników procesu komunikacji, aspekt kulturowy: system wiedzy dostępnej szerokie

grupie ludzi, obejmuje wierzenia, wartości, symbole, zachowania.

www.magdalenaszpunar.com 10

Elementy procesu komunikowania 2. Uczestnicy: w transakcyjnym procesie

komunikowania odgrywają wymienne role nadawcy i odbiorcy.

W komunikowaniu nieformalnym role uczestników tego procesu mogą być asymetryczne (uczestnicy o odmiennym statusie rodzic-dziecko, nauczyciel-uczeń) lub symetryczne (uczestnicy o tym samym statusie np. przyjaciele).

Uczestnictwo każdej jednostki w procesie komunikowania jest zdeterminowane przez osobiste doświadczenia, uczucia, wyznawane wartości, nastroje, wykonywane zawody itp.

www.magdalenaszpunar.com 11

Elementy procesu komunikowania 3. Komunikat: kompleksowa struktura, na którą

składają się znaki, znaczenia, symbole, kodowanie i dekodowanie, forma i organizacja.

4. Kanał: droga i środek transportu komunikatu od nadawcy do odbiorcy.

W komunikowaniu interpersonalnym ma charakter symboliczny. W komunikowaniu masowym czy medialnym (pośrednim) kanał zostaje wzmocniony urządzeniami technicznymi.

www.magdalenaszpunar.com 12

Elementy procesu komunikowania 5. Szumy: występuje ich trzy rodzaje: zewnętrzne: wiążą się z otoczeniem zewnętrznym

procesu komunikowania, temperaturą (upał, chłód), hałasem, uszkodzonym odbiornikiem radiowym lub telewizyjnym,

wewnętrzne: uczucia i predyspozycje psychiczne uczestników procesu komunikowania np. bół głowy, zmęczenie, roztargnienia, złość, stereotypy, uprzedzenia

semantyczne: zniekształcanie (świadome lub nieświadome) znaczenia komunikatu przez odbiorcę. Dekodowanie znaczenia zależy od doświadczenia jednostki, wiedzy, przekonań.

www.magdalenaszpunar.com 13

Elementy procesu komunikowania 6. Sprzężenie zwrotne: reakcja odbiorcy na komunikat

po jego odkodowaniu. Może być ono: natychmiastowe:dotyczy komunikowania

bezpośredniego, opóźnione: dotyczy komunikowania masowego i

medialnego, które odbywa się za pośrednictwem technicznych środków przekazu.

www.magdalenaszpunar.com 14

Proces komunikowania

www.magdalenaszpunar.com 15

Cechy procesu komunikacji 1. Jest procesem społecznym: odnosi się do

przynajmniej 2-ch jednostek i przebiega w środowisku społecznym.

2. Zachodzi w określonym kontekście społecznym: determinowanym przez liczbę i charakter uczestników.

3. Jest to proces kreatywny: polega na budowaniu nowych pojęć i przyswajaniu wiedzy o świecie.

4. Ma charakter dynamiczny: polega na przyjmowaniu, rozumieniu i interpretowaniu informacji.

5. Ma charakter ciągły: trwa od narodzin człowieka do jego śmierci.

www.magdalenaszpunar.com 16

Cechy procesu komunikacji 6. Ma charakter symboliczny: posługuje się

symbolami i znakami. Wspólnota semiotyczna, czyli operowanie tymi samymi znakami i symbolami, jest niezbędnym elementem osiągnięcie sukcesu komunikacyjnego.

7. Ma charakter interakcyjny: między uczestnikami wytwarzają się określone stosunku, które mogą mieć charakter partnerski (komunik. symetryczne) lub opierać się na stosunku dominacji i podporządkowania (komunikowanie niesymetryczne lub komplementarne).

8. Jest celowe i świadome: działaniem każdego uczestnika procesu kierują określone motywy i chęć osiągnięcia celu.

www.magdalenaszpunar.com 17

Cechy procesu komunikacji 9. Ma charakter nieuchronny: ludzie zawsze będą się

ze sobą komunikować bez względu na uświadamiane, bądź nieuświadamiane zamiary.

10. Ma charakter złożony: jest wieloelementowe i wielofazowe, może mieć charakter dwustronny, jednostronny, werbalny, niewerbalny, bezpośredni, pośredni lub sieciowy.

11. Ma charakter nieodwracalny: nie da się go cofnąć, powtórzyć, czy zmienić przebiegu.

www.magdalenaszpunar.com 18

Funkcje komunikowania masowego wg H. Lasswella

1. Obserwowanie otoczenia społecznego, w którym wyrażany jest system wartości

2. Podtrzymywanie relacji członków społeczeństwa i wytwarzanie reakcji na otoczenie.

3. Przekazywanie dziedzictwa społecznego.

www.magdalenaszpunar.com 19

Model aktu perswazyjnego H. Lasswella

Nadawca → Komunikat → Kanał → Odbiorca → Efekt kto mówi? co mówi? komu mówi? z jakim efektem?

Koncepcja ta zakłada bierność odbiorcy, który reaguje w sposób zunifikowany, jest odizolowany od innych wpływów, dzięki czemu stanowi łatwy cel propagandowych zabiegów nadawcy.

Proces komunikowania ma dla niego charakter perswazyjny: wywołanie określonego skutku.

www.magdalenaszpunar.com 20

Propaganda wg H. Lasswella Jest bardziej racjonalnym i skuteczniejszym środkiem

oddziaływania, niż przemoc, korupcja i inne techniki stosowane przez władzę.

Jego zdaniem propaganda nie jest ani moralna ani niemoralna, gdyż można ją stosować do realizacji zarówno dobrych, jak i złych celów.

Media masowe działają jak zastrzyk podskórny, który działa na zatomizowane jednostki.

www.magdalenaszpunar.com 21

Funkcje komunikowania 1. Informacyjna: pozwala zdobywać wiedzę o

najbliższym otoczeniu, jak i o wydarzeniach w skali kraju, czy świata.

2. Edukacyjna: przekazywanie wiedzy, wartości i uczuć. 3. Identyfikacji osobistej: pozwala wzmocnić

przekazywane w procesach komunik. wzory zachowań i wartości. Dokonuje się integracja z innymi wartościami. Dzięki tym procesom jednostka może się utożsamiać z innymi jednostkami, grupami, społecznościami, czy narodami.

4. Integracyjna: tworzenie więzi między jednostkami i społecznościami, w wyniku czego powstaje ład społeczny.

www.magdalenaszpunar.com 22

Funkcje komunikowania 5. Mobilizacyjna: aktywizacja i pobudzanie do

określonego typu działania. 6. Rozrywkowa: gł. zapewniania przez media masowe,

ale także kom. interpersonalne.

www.magdalenaszpunar.com 23

Piramida komunikacyjna McQuaila

www.magdalenaszpunar.com 24

Znaki i kody Znak: najmniejszy element, z którego zbudowany jest

każdy komunikat. Jest on rodzajem symbolu, czymś fizycznym postrzeganym przez ludzkie zmysły.

Znakami są słowa, dźwięki, działania. Sam znak jest jednak, czymś innym, niż to, do czego się on odnosi. Posługujący się terminem PIES mogą rozumieć go podobnie, ale nie identycznie

Znaczenie: pozwala na nadanie znakowi odpowiedniej formy.

Kod: sposób organizacji pojedynczych znaków.

www.magdalenaszpunar.com 25

Kodowanie i dekodowanie

Kodowanie: organizacja symboli i zabudowywanie nimi komunikatu.

Dekodowanie:odczytywanie odebranego przekazu, interpretacja uczuć i idei w nim zawartych.

www.magdalenaszpunar.com 26

Denotacja i konotacja Denotacja: bezpośrednie znaczenie danego słowa,

które pozwala je identyfikować, odnoszące się do definicji słownikowych, dosłownego poziomu znaczenia danego słowa.

Konotacja: ujawnia obszar emocji, wartości i uczuć związanych z poszczególnymi słowami.

www.magdalenaszpunar.com 27

Topologiczny model komunikowania K. Lewina

Informacja w kanałach masowego przekazu napotyka na wiele zapór, które nazywamy bramami (gates)

Każda brama jest kontrolowana przez jednostkę lub instytucję, które pełnią funkcję bramkarzy (gate-keepers)

Gate-keeperzy to liderzy opinii w grupach nieformalnych, właściciele organizacji medialnych, zarządzający mediami, dyrektorzy, redaktorzy naczelni, wydawcy, producenci itp.

www.magdalenaszpunar.com 28

P. Lazarsfeld i E. Katz – model dwustopniowego przepływu komunikowania Proces komunikowania zależy od struktury powiązań

między odbiorcami. Istotną rolę w procesie przepływu informacji z mediów

do społeczeństwa pełnią interpersonalne kontakty. Wpływ środków masowego przekazu na odbiorców jest

pośredni i opóźniony Komunikowanie masowe jest procesem złożonym i

odbywa się w dwóch etapach: 1. od mediów do liderów opinii 2. od liderów do publiczności, gdzie rola liderów

opinii jest decydująca

www.magdalenaszpunar.com 29

Efekt uśpienia/skutek odroczony C. Hovlanda

Przekaz po emisji nie może sprowokować żadnej reakcji, np. zmiany zachowania, czy postawu u odbiorcy. Dopiero powtórna emisja tego samego komunikatu, kilka tygodni później, nie kojarząca się z nadawcą, jest w stanie wywołać pożądany skutek.

www.magdalenaszpunar.com 30

Zjawisko OPORU C. Hovlanda

Pojawia się u odbiorcy w procesie komunikowania perswazyjnego. Wynika ono z psychologicznej niechęci człowieka do akceptacji i adaptacji narzucanych mu poglądów czy postaw.

www.magdalenaszpunar.com 31

Model przekazu sygnałów C. Shannona i W. Weavera

www.magdalenaszpunar.com 32

Przepływ informacji - alokucja Termin ten pochodzi od łac.

określenia przemowy dowódcy do żołnierzy.

W modelu tym informacja rozchodzi się równocześnie od centrum do wielu odbiorców peryferyjnych.

Nadawca zajmuje pozycję uprzywilejowaną.

Przekaz ma charakter jednokierunkowy, istnieje nikła możliwość sprzężenia zwrotnego.

np. wykład uniwersytecki, kazanie, koncert na żywo

www.magdalenaszpunar.com 33

Przepływ informacji - konwersacja Jednostki oddziałują

bezpośrednio na siebie, pomijając centrum albo pośredników.

Samodzielnie dokonują wyboru partnera, czasu, miejsca i tematu komunikowania.

Cechuje ją równość.

Gdy liczba uczestników zwiększa się zbliża się do alokucji.

www.magdalenaszpunar.com 34

Przepływ informacji - konsultacja Uczestnik szuka informacji w

centrum informacyjnym np. bazie danych, bibliotece, encyklopedii.

Czas miejsce oraz temat wybiera odbiorca

np. czytanie gazety

www.magdalenaszpunar.com 35

Przepływ informacji - rejestracja Centrum „żąda” od odbiorców

(często bez ich zgody) podawania określonych informacji

Służy do tworzenia spisów, baz danych, kontroli itp.

np. rejestracja rozmów telefonicznych, czy mierzenie audytoriów telewizyjnych