Post on 07-Feb-2016
description
Demograficzny obraz polskiej starości
Zofia Szarota
Kiedy zaczyna się starość?
„progi” starości
biologiczny
metrykalny
psychiczny
społeczny
ekonomi-czny
socjalnyprawny
Meno- i andropauza
60/65 lat
Na ile lat się czuję?Ile lat dają mi inni?
Zakres i jakość ról społecznych
Przejście na emeryturę
Świadczenia socjalne, uprawnienia
Periodyzacja życia ludzkiego
Periodyzacja ludzkiego życia: 0 – 120 latni
emow
lęct
wo
wcz
esne
dzie
cińs
two
dzie
cińs
two
dojrz
ewan
ie12
-17
lat
wcz
esna
doj
rzał
ość
17-2
4 la
ta
dojrz
ałoś
ć25
-49
lat
późn
a do
jrzał
ość
50-7
4 la
ta
STAR
OŚĆ
, po
nad
75 la
t
Wewnętrzny podział starości (WHO)
Wiek przedstarczy (45. - 59. r.ż.)
60/65 – 74 lat, starość
wczesna, III wiek,
young old
75 - 89 lat, starość dojrzała,IV wiek, old old
90 lat i więcej, długowieczność,
oldest old, lifelong
DRUGIE PRZEJŚCIE DEMOGRAFICZNEZmiany:
1) płodności - spadek dzietności, brak zastępowalności pokoleń,
2)preferencja związków niesformalizowanych, alternatywne wzory życia rodzinnego,
3) spadek umieralności, wydłużanie się trwania życia, 4) nasilenie migracji,
5) aspiracje edukacyjne jednostek, 6) dbałość o wysoki poziom życia
wyznaczają zmianę struktury demograficznej:zmniejsza się liczba dzieci i młodzieży,
przyrasta odsetek osób starszych.
Cztery pokolenia…równocześnie, choć w różnym czasie historyczno-kulturowym właściwym dla indywidualnych biografii, będą żyli przedstawiciele czterech pokoleń – wnuczęta, rodzice, dziadkowie i pradziadkowie.
Fot. Science Photo Library Starzejąca się populacja jest najważniejszym czynnikiem
demograficznych przekształceń XXI wieku.
Przyczyny starzenia się społeczeństw1. Wzrost gospodarczy, poprawa jakości życia
społeczeństw2. Poprawa warunków higienicznych i zdrowotnych,
postęp w medycynie i technologii medycznej3. Wydłużenie przeciętnego trwania życia jednostek,
spadek umieralności4. Emancypacja, skolaryzacja, praca zawodowa, awans
społeczny kobiet5. Zmiana modelu rodziny: zanikanie rodziny tradycyjnej,
wielodzietnej na rzecz rodziny nuklearnej, małej, dwupokoleniowej
6. Brak prostej zastępowalności pokoleń - zerowy bądź ujemny przyrost naturalny
Demograficzny pomiar starościstopa starości, iloraz starości
1. Udział w populacji generalnej osób w wieku 60 lat i więcej (WHO)
2. Udział w populacji generalnej osób w wieku 65 lat i więcej (ONZ, Eurostat)
3. Udział w populacji generalnej osób w wieku emerytalnym (poprodukcyjnym)
Faza „młoda”poniżej 4%
Faza „dojrzała” 4-7%
Faza „stara”7-10%
Faza „zaawansowanej
starości”:powyżej 10%
Młodość demograficzna
do 8%
Wczesna faza przejściowa
8-10%
Późna faza przejściowa
10-12%
Starość demograficzna
12-15%
Zaawansowana starość
demograficzna15% i więcej
Fazy procesu starzenia się społeczeństwa
WHO
ONZ
Globalny postęp starzenia sięRok Liczba ludzi w wieku 60 lat i więcej
1950 200 mln
2000 600 mln
2050 2 miliardy
Global ageing. State of the Word`s older people 2002. HelpAge International, London 2002.World population prospects: The 2006 revision, UN, New York, 2008.
1950 2005 2030 20500%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
18%
5%
8%
13%
16%
Liczba osób w wieku 65+
65+
4030
20
5050
50
1020
30
dziadkowierodzicedzieci
ogół
ludn
ości
= 10
0%
Ludność według płci i wieku w 2002 i 2030 roku
Podwójne starzenie się: rzeczywista i prognozowana liczba osób w wieku 65 i więcej lat, w tym osób w wieku 80 lat i więcej,
dane w milionach
liczba osób w wieku 65+
liczba osób w wieku 80+
0
20
40
60
80
100
120
140
160
84.6
21.8
151.5
61.4
rok 2008rok 2060
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Światowego
Irlandia
Cypr
Lukse
mburg
Rumunia
Holandia
Dania
Wielka Bryt
ania
Węgry
Finlan
diaBelgi
aŁo
twa
Austria
Szwecja
Włochy
0
5
10
15
20
25
11.312.3
13.1 13.514
14.8 14.9 15.2 15.316.1 16.3 16.5 16.6 16.8 17 17.1 17.2 17.4 17.5 17.6 17.9 18.1
18.920.1
20.7
źródło: Eurostat 2011
Ludność po 65. r.ż. w krajach UE, w roku 2010 (w %)
Włochy
Szwecja
Francja
Niemcy
Hiszpania
Belgia
Austria
EU 27
Wielka Bryt...
Finlandia
Grecja
Portugalia
Dania
Estonia
Holandia
Słowenia
WęgryŁo
twa
Bułgaria
Czech
yLit
wa
Luksemburg
Malta
RumuniaCyp
r
Irlandia
Polska
Słowacja
0
1
2
3
4
5
6
7
5.8
5.3 5.2 5.14.9
4.8 4.7 4.6 4.5
4.13.9 3.8
3.63.3
3.12.9 2.8 2.8 2.7
Udział w populacji generalnej osób po 80. r. ż. w 2010 r.
źródło: Eurostat 2011
Dzietność i trwanie życia w Polsce. Prognoza do 2030 r.
Wyszczególnienie 2002 2010 2020 2030
Dzietność (na jedną kobietę w wieku 15-49 lat) 1,25 1,3 1,2 1,2
Trwanie życia
(w latach)
Ogółem 74,5 76,9 78,7 80,0
Mężczyzn 70,4 73,3 75,8 77,6
Kobiet 78,8 80,6 81,8 83,3
Średni wiek rodzącej Polki:1990 rok – 23 lata; 2012 rok – 29 lat.
Statystyczna Polka rodzi pierwsze dziecko mając 27 lat.
Mediana wieku dla Polskistatystyczna wartość, poniżej i powyżej której znajduje się
po połowie ludności
rok ogółem mężczyźni kobiety2000 35,4 lat 33,4 lat 37,4 lat2006 37 lat 35 lat 39,1 lat2011 39 lat 37 lat 40 lat
Dla krajów Unii Europejskiej 40,9 lat.Niemcy = 44,2 latPortugalia = 28,8 latDane na 2010 rok
W Afryce: 46 lat W Wielkiej Brytanii:79 lat (raport WHO, IX`2007)
W Małopolsce kobiety dożywają średnio 80 lat, mężczyźni 72 lat. W Łódzkiem kobiety dożywają średnio 78 lat, mężczyźni 68 lat (2012).
Dane za rok 2013 (portal wiedzy wp.pl)Źródło: http://infografika.wp.pl/title,Dlugosc-zycia-Polakow-a-sytuacja-w-naszych-szpitalach,wid,15124438,wiadomosc.html
Udział % poszczególnych grup wiekowych w populacji generalnej Polski w latach 2002 i 2011 (GUS XII`2011)
NSP 2002 NSP 20110
10
20
30
40
50
60
70
23.02 19.2
61.8 63.5
15 17.3
przepdprodukcyjny 0-17 lat produkcyjny 18-59/64 latapoprodukcyjny 60/65 i więcej latZofia Szarota
40-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70+
5449678
1536749
1479490
1150145
784435
2432605
5214617
1457314
1328423
971114
594688
1349742
mężczyzna
kobieta
Starość jest kobietą…Ludność w Polsce powyżej 40. r.ż. wg płci
ogółem 65+ogółem 80+
kobiety 65+kobiety 80+
mężczyźni 65+ mężczyźni 80+
0
5
10
15
20
25
30
14
3.5
16.3
4.7
10.6
2.2
23.2
7.2
26.5
9.2
19.7
5
20102035
Diagnoza – prognoza demograficzna z uwzględnieniem płci i podwójnego starzenia się, dane dla Polski wyrażone w %
Wskaźniki jakości życia osób starszych
• zasoby zdrowotne, sprawność funkcjonalna i sprawność fizyczna• zakres interakcji społecznych w rodzinie, grupie przyjaciół,
znajomych, sąsiadów• satysfakcja z kontaktów z otoczeniem, satysfakcja z życia
społecznego • otrzymywane wsparcie emocjonalne• sytuacja materialna• zdarzenia krytyczne• historia pracy zawodowej• aktywność autokreacyjna • stan psychologiczny, psychiczny dobrostan, satysfakcja z życia,
cieszenie się życiem, wiara w przyszłość, optymizm
Poziom wykształcenia a miejsce zamieszkania osób 65-letnich i starszych w 2002 r. (dane w %)
Samoocena stanu zdrowia emerytów na tle ogółu Polaków – dane za rok 2011
bardzo dobre dobre ani dobre ani złe złe bardzo złe0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
18
39.8
27.5
12.3
2.55.1
21.8
41.5
25.5
6
ogółememeryci
Stan cywilny osób w wieku 60 lat i więcej, 2002 (NSP),w %
0
10
20
30
40
50
60
70
80
3.7 4
79.3
40.6
12.9
48.9
1.3 0.9
Sytuacja mieszkaniowa (badania CBOS, XI 2009)
Typ gospodarstwa odsetekJednoosobowe 38%Dwuosobowe jednopokoleniowe 36%Wieloosobowe dwupokoleniowe (rodziców z dziećmi) 15%Wieloosobowe wielopokoleniowe 11%
Ubóstwo emerytów jest zjawiskiem mniej dotkliwym niż bieda rodzin wielodzietnych, bezrobotnych.
Sytuacja ekonomiczna obecnego pokolenia osób starszych jest relatywnie korzystna, w porównaniu ze stanem w minionych dekadach. Dowodzi tego fakt, że
ludzie starzy stanowią kilka procent ogółu osób znajdujących się w sytuacji trwałego ubóstwa. Mając
uprawnienia do stałego źródła utrzymania (emerytury, renty, zasiłki pielęgnacyjne), są w lepszej sytuacji ekonomicznej niż inne grupy wiekowe bądź
społeczne.
Sytuacja ekonomiczna
Zofia Szarota
Stosunek wartości względnej mediany dochodu osób powyżej 65 lat w porównaniu z osobami w wieku poniżej 65 lat, 2007 (%).Monitor Europejski 2010
Wyposażenie gospodarstw domowych w niektóre urządzenia i sprzęty trwałe w 2011 roku
Wyposażenie Gospodarstwa ogółem Gospodarstwa emerytówWodociąg 99,1 98,8Łazienka 95,0 93,7Ciepła bieżąca woda 94,7 93,7Lodówka 98,3 98,3Odkurzacz 94,4 94,2Pralka automatyczna 91,1 86,6Telefon komórkowy 90,3 76,1Komputer osobisty 66,7 32,7z dostępem do Internetu 62,3 29,0Kuchenka mikrofalowa 53,3 36,5Cyfrowy aparat fotograficzny 50,0 21,8Zmywarka do naczyń 17,7 8,6Samochód osobowy 60,2 38,6
emerytura•Dla 92,6% osób w podeszłym wieku świadczenie emerytalne jest podstawowym źródłem utrzymania.•30% polskich emerytów wspiera finansowo swoich bliskich, a jedynie 15% z takiej pomocy korzysta.•Pomocy finansowej potrzebuje 38% gospodarstw domowych emerytów i rencistów, jednak korzysta z niej zaledwie 11%.
Samoocena sytuacji materialnej (2011)
bardzo dobra i raczej dobra przeciętna
raczej zła i zła
0
10
20
30
40
50
60
17.9
58.6
23.523.2
55.8
20.9
emeryciogół Polaków
Odsetek emerytów a wysokość świadczenia emerytalnego ZUS brutto w marcu 2011 r., przy średniej = 1721,01 zł
600 i mniej
600,01 – 800,00
800,01 – 1000,00
1000,01 - 1200,00
1200,01 – 1400,00
1400,01 - 1600,00
1600,01 - 1800,00
1800,01 - 2000,00
2000,01 - 2400,00
2400,01-3000,00
3000,01-3500,00
3500,01 i więc
ej
0
2
4
6
8
10
12
14
0.4
4.1
7.3
11
13.9 13.7
11.6
9.2
11.9
8.2
4.2 4.5
Ogół emerytów = 4979,1 tys. = 100%
Najstarsi Polacy są grupą o szczególnych cechach:
• Silne sfeminizowanie. We wszystkich przedziałach wiekowych wyraźnie zauważalna jest liczebna przewaga kobiet. Wynika to z tzw. nadumieralności mężczyzn oraz determinowanego biologicznie dłuższego życia kobiet: na 100 mężczyzn w wieku 60 - 64 lata przypadają 122 kobiety w tym samym wieku, natomiast na 100 stulatków – 372 seniorki
• Wyraźnie wyodrębniająca się subpopulacja „starych starych” (wzrastający odsetek osób po 75. r. ż.)
• Dostrzegalna niepełnosprawność (deficyty zdrowotne, wielochorobowość, zwłaszcza po 75. r. ż.)
Najstarsi Polacy są grupą o szczególnych cechach:
• Niski (jednak rosnący) wskaźnik wykształcenia (skolaryzacji), zwłaszcza kobiet
• Wysoki stopień bezradności technologicznej (na 11 mln osób w wieku „50+”, stanowiących 29% polskiego społeczeństwa, tylko 3,7% korzysta z Internetu)
• Przewaga gospodarstw jednopokoleniowych, jednoosobowych (singularyzacja) i dwuosobowych
• Subiektywnie skromne zasoby finansowe. Posiadając stałe źródło dochodów, znajdują się w relatywnie zadowalającej sytuacji materialnej
• Poczucie marginalizacji społecznej.
Zofia Szarota
Dziękuję za cierpliwość i uwagę