Post on 05-Aug-2020
Rozwój – Wychowanie – EdukacjaProgram wychowania przedszkolnego
Anna Stalmach-Tkacz, Karina Mucha
Rozwój – Wychowanie – Edukacja
Ro
zwó
j – Wycho
wan
ie – Ed
ukacja ∙ P
rogram w
ychowania p
rzedszkolnego
Program wychowania przedszkolnego
Anna Stalmach-Tkacz, Karina Mucha
ZGODNY Z PODSTAWĄ PROGRAMOWĄ
Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przysługują. Zawartość
publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie umieszczaj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej
fragmenty, to nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. Możesz skopiować część publikacji jedynie na własny użytek.
Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl
© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2018ISBN 978-83-267-3353-6
Opracowanie redakcyjne: Agnieszka Uścińska, Renata Wasilewska.Nadzór artystyczny: Kaia Juszczak.
Opieka graficzna: Ewa Kaletyn. Projekt graficzny i projekt okładki: ULTRA.
Realizacja projektu graficznego: Katarzyna Bielejewska.
Ilustracje: ULTRA.Zdjęcia: Shutterstock.com/okładka, strona pierwsza
Wydawnictwo dołożyło wszelkich starań, aby odnaleźć posiadaczy praw autorskich do wszystkich utworów zamieszczonych w publikacji. Pozostałe osoby prosimy o kontakt z Wydawnictwem.
Nowa Era Sp. z o.o.Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa
www.nowaeradlaprzedszkola.pl, e-mail: przedszkole@nowaera.pl, tel. 801 88 10 10
Druk i oprawa: Drukarnia Drogowiec-PL
3
Spis treści
Wstęp ............................................................................................................................ 5
1. Koncepcja programu ................................................................................................ 7 1.1. Wspieranie rozwoju dziecka (aktywności) jako podstawa
planowania i wdrażania działań wychowawczo-edukacyjnych .......................... 9 1.2. Wychowanie w duchu wartości jako konsekwencja wspierania
rozwoju emocjonalnego i społecznego ............................................................ 12 1.3. Edukacja jako nauczanie i uczenie się w ramach wspierania
wielokierunkowej aktywności dziecka oraz zindywidualizowanych oddziaływań nauczycieli, specjalistów i rodziców ............................................ 15
2. Zintegrowane działania nauczycieli, specjalistów i rodziców w procesach wspierania rozwoju i edukacji dzieci z uwzględnieniem procesów indywidualizacji ...................................................................................................... 22
2.1. Rola nauczycieli i specjalistów w realizacji programu ...................................... 22 2.2. Rola i zadania rodziców w realizacji programu ................................................ 24
3. Cele i zadania wychowania przedszkolnego ........................................................ 25 3.1. Cele i zadania wychowawczo-profilaktyczne ................................................... 25 3.2. Cele i zadania edukacyjne, czyli jak stymulować sferę najbliższego
rozwoju dziecka ................................................................................................ 27
4. Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowego ............... 38 4.1. Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 3–4 lata .......................... 40 4.2. Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 5 lat .............................. 46 4.3. Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 6 lat .............................. 55
5. Sposoby i warunki realizacji celów oraz zadań w poszczególnych sferach rozwojowych z uwzględnieniem metod i form indywidualizacji ............ 72
5.1. Metody wychowawcze i edukacyjne z uwzględnieniem metod wspierających procesy indywidualizacji w ramach zintegrowanych działań nauczycieli i specjalistów ........................................... 72
5.2. Metody wychowawcze ...................................................................................... 73 5.3. Metody edukacyjne nauczania i uczenia się .................................................... 75 5.4. Wykorzystanie środków i pomocy dydaktycznych
z uwzględnieniem warunków bezpiecznego i efektywnego korzystania z nowoczesnych technologii ........................................................ 84
5.5. Plan metodyczny organizacji aktywności dzieci ............................................. 85
4
6. Realizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej z uwzględnieniem aktualnych przepisów oraz podstaw naukowych dotyczących wspierania rozwoju dziecka ...................................................................................................... 87
6.1. Modele i procedury udzielania dzieciom pomocy psychologiczno-pedagogicznej ....................................................................... 87
6.2. Obserwacja pedagogiczna – diagnoza funkcjonalna w teorii i praktyce ........ 98
7. Monitorowanie podstawy programowej – propozycje rozwiązań .................... 107
8. Biblioteka przedszkolaka – propozycje książek z klasyki i współczesnej literatury dziecięcej .................................................................... 112
9. Biblioteka nauczyciela .......................................................................................... 114
Bibliografia ................................................................................................................ 117
Aneks do programu .................................................................................................. 119
5
Drogie Nauczycielki, Drodzy Nauczyciele,
W wychowaniu mądrych i szczęśliwych dzieci chodzi o to, aby żyły w praw-dzie, czyniły dobro i potrafiły kochać siebie oraz innych ludzi – to nasze prze-myślenie chcemy Wam przekazać jako podstawę wszystkiego, co proponuje-my w tym programie.
Pragniemy, aby każdy nauczyciel dążył do autentycznego bycia z dzieckiem we wszystkim, co się zdarzy w jego życiu na tym pierwszym, najważniejszym etapie jego rozwoju.
Prof. Maria Grzegorzewska napisała kiedyś, że „Korczak wyzwalał prawdę już wprost obecnością swoją. Każdy w obcowaniu z nim stawał się sobą – był sobą. Czuło się całą małość frazesów, zakłamania i form nieistotnych. Tęsk-niło się wprost do tej prostoty i czystości myśli, którą niosły ludziom prócz smutku i zadumy, jego dziwne, dobre oczy”1. Życzymy Wam, Drogie Kole-żanki i Drodzy Koledzy, abyście zawsze znajdowali w swojej pracy tego ducha prawdy, prostoty i radości, jakiej potrzebują nasze dzieci w świecie wielkich i szybkich przemian.
Oddajemy w Wasze ręce program, który powstawał na kanwie spotkań z Wami i Rodzicami Waszych wychowanków, a także na bazie naszych włas-nych doświadczeń jako rodziców i nauczycieli, i edukatorów. Pragniemy, aby wszystko, co znajdziecie w tym programie, okazało się dla Was nie tylko przy-datne w codziennej pracy, ale również pomocne, szczególnie w nowej sytua-cji prawnej, w której program wychowania przedszkolnego stanowi najważ-niejszy dokument przedszkola, ilustrujący, jak mówi podstawa programowa: „Wszystkie doświadczenia dzieci płynące z organizacji pracy przedszkola”, które mają być „efektem realizacji programu wychowania przedszkolnego”. Chcemy, aby ten program był dla Was źródłem inspiracji, innowacji, wspar-ciem w planowaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej i wskazówką we wdrażaniu podstawy programowej oraz wielu innych wymagań, w tym szczególnie wymagań nadzoru, z których jesteście rozliczani w sposób mniej lub bardziej formalny. Ale przede wszystkim z wymagań, jakie stawiają przed nami dzieci wychowujące się we współczesnych rodzinach.
Anna Stalmach-Tkacz Karina Mucha
1 M. Grzegorzewska, Nie można go z nikim porównać [w:] Wspomnienia o Januszu Korczaku, Warszawa 1989, s. 227.
7
Koncepcja programurozdział 1.
DOBRO(bonum)
PIĘKNO(pulchrum)
PRAWDA(verum)
Celem wychowania przedszkolnego jest wsparcie całościowego rozwoju dziecka. Wsparcie to realizowane jest przez proces opieki, wychowania i nauczania – uczenia się, co umożliwia dziecku odkrywanie własnych możliwości, sensu działania oraz gromadzenie doświadczeń na drodze prowadzącej do prawdy, dobra i piękna.2
podstawa programowa wychowania przedszkolnego
Na drodze do dobra, prawdy i piękna – słynnej Platońskiej tria-dy, która została wpisana w podstawę programową – idziemy krok w krok z dzieckiem, które rozwijając się, potrzebuje na-szego wsparcia w rozwoju, wychowaniu i edukacji:
ROZWÓJ – odgrywa kluczową rolę w diagnozie, plano-waniu pracy z dzieckiem, oddziaływaniu kompensu-jącym i wspierającym dziecko ze względu na jego indywidualne możliwości i potrzeby.
WYCHOWANIE – determinuje organizację współ-pracy z rodzicami, metody i formy odziaływań w czasie zajęć z dziećmi w kontekście przyjętego systemu wartości, a także w kontekście wskazanych wymagań podstawy programowej.
EDUKACJA – jest oparta na wiedzy uzyskanej dzięki diagnozie rozwoju, wspomagana przyjętymi sposobami oddziaływań wychowawczych, w tym współpracy z domem ro-dzinnym, dostosowana do wymagań wypływających z podstawy programowej, a przy tym musi dawać gwarancję sukcesu każdemu dziecku mającemu rozpocząć naukę w szkole.
U podstaw programu leży m.in. przekonanie, że wychowanie i edukacja małego dziecka z roku na rok staje się coraz większym wyzwaniem dla polskich nauczycieli, pedagogów i psychologów, którzy uważnie obserwując rozwój swoich wychowanków, zastanawiają się nad tym, jak przygotować dzieci na kolejne zmiany w bardzo szybko rozwijającym się świecie, pomagając im równocześnie funkcjonować tu i teraz. Świat dziecka w wie-ku przedszkolnym jest złożony z dwóch najważniejszych sfer: domu rodzinnego i przed-szkola. Jak sprawić, aby małe dziecko, wkraczające w świat pełen wspaniałych przygód i niebezpieczeństw, uczące się odróżniania dobra od zła, poznające siebie oraz innych
2 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej (…) Dz. U. 2017, poz. 356.
8
Koncepcja programu
w różnych sytuacjach, miało mądre wsparcie w dorosłych, którzy towarzyszą mu na co dzień? Coraz częściej dochodzimy do wniosku, że aktywność współczesnych dzieci bywa skrajnie wyolbrzymiona lub tłumiona – brakuje mądrej równowagi. W historii każde-go przedszkola znajdą się opowiadania o dzieciach hiperaktywnych i dzieciach uśpio-nych, zablokowanych, pozornie leniwych, nieobecnych. Znajdą się również opowiadania o uśpionych, nieobecnych lub nadaktywnych rodzicach. Co zrobić? Jak otworzyć drzwi do prawidłowego rozwoju dziecka, o którym tak wiele mówimy, a który z roku na rok budzi coraz większy niepokój?
Okazuje się, że kluczy do tych drzwi nie musimy szukać daleko. Te, które wskazuje nam nauka, znajdują się w samym człowieku i w sposób naturalny, niejako od wewnątrz aktywizują w dziecku drogę prawidłowego rozwoju. Wystarczy je nazwać i zacząć wyko-rzystywać celowo, planowo i świadomie.
Od wielu lat w naszej pracy koncentrujemy się na szukaniu sposobu na kształcenie mądrych dzieci. Z naszą koncepcją nauczyciele i rodzice nie muszą szukać rozwiązań – otrzymują je w praktyce, na co dzień i bez zbędnego teoretyzowania. Program i ze-staw materiałów edukacyjnych „Dzieciaki w akcji” to sposób na wychowanie mądrych i szczęśliwych dzieci. Dzieci prawdziwie szczęśliwe są przede wszystkim wtedy, gdy mają oparcie w odważnych rodzicach i silnych nauczycielach, gdy czują się kochane, akcepto-wane, aktywne, wolne. I tak właśnie od wychowania dochodzimy w końcu do uczenia
się, które nadaje sens temu, co dzie-cko robi. Dlatego naszym głównym celem jest dawanie nauczycielom siły, rodzicom odwagi, a dzieciom szczęś-cia. Towarzyszy nam w tym wszyst-kim bardzo głęboka znajomość psy-chologii, pedagogiki, dydaktyki, metodyki, ale również, a może prze-de wszystkim, praktyki. Ponieważ, jak pisał w swoich dziennikach Ja-nusz Korczak: „Wychowawca, który nie wtłacza a wyzwala, nie ciągnie
a wznosi, nie ugniata a kształtuje, nie dyktuje a uczy, nie żąda a zapytuje – przeżyje wraz z dzieckiem wiele natchnionych chwil [...]”.3 Chcemy, aby nauczyciele otrzymywali od nas stałe wsparcie zarówno w procesach nauczania, uczenia się, jak i wychowania. Często to właśnie nauczyciele są jedyną ostoją dla rodziców, którzy „…nie chcą wiedzieć tego, co wiedzą – i widzieć tego, co widzą”4, dlatego rodzicom jest potrzebna odwaga, która po-może im się zmierzyć z wieloma trudnymi sytuacjami wychowawczymi.
3 J. Korczak, Jak kochać dziecko. Dziecko w rodzinie, Instytut Książki, Warszawa 2012, s. 120.4 J. Korczak, tamże, s. 32.
Janusz Korczak (1878–1942)Lekarz i pedagog. W swojej pracy z dziećmi wyznawał zasadę, że dziecku należy się taki sam szacunek jak osobom dorosłym, gdyż jest to mały CZŁOWIEK. Okres dzieciństwa traktował jako najważniejszy moment rozwoju. Dlatego podstawą jego metody pracy z dziećmi była rozmowa i dialog, w czasie których pozwalał swoim wychowankom samodzielnie wyciągać wnioski – dziecko musi samo przeżyć swoje emocje i decydować o swoim zachowaniu. Dorosły jest kochającym przewodnikiem małego człowieka.
9
Wspieranie rozwoju dziecka...
Program opisuje sposoby rozwijania umiejętności uczenia się dzieci oraz metody wspie-rania rozwoju emocjonalno-społecznego zgodnie z najnowszą wiedzą z zakresu psy chologii emocji i motywacji, dostarcza rozwiązań w zakresie indywidualizacji pracy z dzieckiem, w tym również przez pryzmat włączania domu rodzinnego w wychowanie, profilaktykę i edukację małego dziecka. Program jest zgodny z obowiązującymi przepisami.
Poprowadźmy więc dziecko ku dobru, prawdzie i pięknu. Zróbmy to przez określenie, czym jest wspieranie całościowego rozwoju dziecka, opieka i wychowanie w duchu war-tości oraz ukazanie sposobów uczenia – uczenia się.
1.1. Wspieranie rozwoju dziecka (aktywności) jako podstawa... planowania i wdrażania działań wychowawczo-edukacyjnych
Ważne jest, by dziecko dzięki zabawie opanowało rzeczywistość. Ale jeszcze ważniejsza dla jego rozwoju jest swoboda przekształcania sytuacji, w której odgrywa bierną rolę, w zdarzenie, którego jest aktywnym inicjatorem i nad którym ma kontrolę.5
Bruno Bettelheim, Wystarczająco dobrzy rodzice...
Współczesny świat – nowoczesny, pełen wyzwań, nowych odkryć, zmian na niespotyka-ną dotychczas skalę, wiedzy przyrastającej w geometrycznym pędzie, której żaden czło-wiek nie jest w stanie nawet ogarnąć umysłem – wymaga od nas, nauczycieli, nowego spojrzenia na dziecko. Chociaż świat pędzi, my musimy się zatrzymać i pomyśleć, czy zewnętrzne zmiany, których jest tak wiele, pomagają nam w wychowywaniu czy wręcz przeciwnie – przeszkadzają. Kiedy się zatrzymać, a kiedy pobiec za światem, by wycho-wać dziecko XXI wieku?
Niech przewodnikami na tej niełatwej drodze będą dla nas autorytety psychologii roz-wojowej i wychowawczej – wszystkie te osoby, które głęboko rozumiały, na czym polega kształtowanie i wychowywanie małego człowieka, a także, bardzo często, znalazły odpo-wiedź na pytanie, jak najlepiej pomóc nauczycielom i opiekunom, którym dzieci zostały powierzone. Czasami natłok informacji w otaczającym nas świecie powoduje, że trudno odróżnić ten prawdziwy, mocny głos zweryfikowanej nauki i rzetelnego doświadczenia od wszelkich innych, nie zawsze mądrych głosów.
Zanim dziecko pojawi się w przedszkolu, wiele w jego życiu już się wydarzy. Będą to rzeczy na tyle istotne i ważne dla dalszego rozwoju, że również przy nich warto się za-trzymać. To, jakie były pierwsze trzy lata dziecka, ma istotny wpływ na jego dalsze losy w przedszkolu, szkole, a także w dorosłym życiu. Poszczególne kamienie milowe w roz-woju dziecka opisał psycholog Erik Erikson.
5 B. Bettelheim, Wystarczająco dobrzy rodzice. Jak wychować dziecko, przekł. D. Kubicka, M. Gawlik, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2005, s. 214.
10
Koncepcja programu
Wyróżnił on w ciągu życia człowieka osiem uniwersalnych etapów, kamieni milowych, po których wędruje dziecko, a w późniejszym etapie również dorosły, a dla każdego z nich wyróżnił zadania rozwojowe. Przyjrzyjmy się uważnie pierwszym czterem etapom rozwoju, które mają bardzo duży wpływ na roz-wój dziecka przed pójściem do przed-
szkola oraz wtedy, gdy uczęszcza do przedszkola:ETAP PIERWSZY – od narodzin do około 18. miesiąca życia – jest związany z bardzo
ważnym momentem budowania bliskości niemowlęcia z opiekunem oraz wykształcania podstawowego zaufania lub braku zaufania,
ETAP DRUgI rozpoczyna się przed drugim rokiem życia dziecka i zazwyczaj kończy około trzeciego roku życia, dotyczy chęci lub niechęci dziecka do budowania swojej auto-nomii oraz chęci poznawania świata lub ucieczki od wszystkiego, co nowe i niespotykane,
ETAP TRZECI to czas po trzecim roku życia (wtedy dziecko często trafia już do przed-szkola) i trwa do około czwartego, piątego roku życia, wtedy dziecko buduje swoją tożsa-mość przez podejmowanie inicjatywy, identyfikowanie się z innymi ludźmi, budowanie poczucia własnego ja,
ETAP CZWARTY to czas między piątym lub szóstym rokiem życia a kończący około dwunastego roku życia, kiedy to dziecko poznaje lepiej swoje możliwości, buduje swoje kompetencje przez działanie, odkrywanie, aktywność poznawczą.
Dziecko może przejść kamienie milowe swojego rozwoju psychospołecznego w bardzo różny sposób i mają na to wpływ zarówno rozwój biologiczny dziecka, jak i czynniki społeczne, kulturowe, zależne od tego, w jakim miejscu, z kim dziecko się wychowuje, jak wiele dostaje miłości i wsparcia od osób z najbliższego otoczenia. W rozwoju bardzo waż-ni są inni ludzie. Jeśli któryś etap nie dostarczy dziecku wystarczającej siły do przezwy-ciężenia rozwojowego kryzysu, konsekwencje tego mogą przynieść w życiu cierpienie, ból i nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach społecznych – konflikt.
18 MIESIĘCY– –3 LATA
•stawanie się
•odkrywanie świata
0–18 MIESIĘCY
• istnienie
•budowanie więzi
4–5 LAT
•bycie
•określanie własnej
tożsamości
6–12 LAT
•działanie
•kompetencja
Erik H. Erikson (1902-1994)Uważał, że rozwój człowieka trwa całe życie – od momentu, kiedy się rodzimy, do czasu, kiedy umieramy. Wyróżnił w całym życiu osiem etapów (kamieni milowych), które w zależności od tego, jak zostaną przeżyte, pomogą nam w życiu lub je znacznie utrudnią. Cztery z tych etapów dotyczą czasu, który dziecko spędza w domu i przedszkolu, zanim pójdzie do szkoły.
11
Wspieranie rozwoju dziecka...
Konflikty psychospołeczne wyróżnione przez Eriksona stanowią integralną część życia i rozwoju człowieka i są traktowane jako normatywne6. Normatywne konflikty psycho-społeczne stają się ważnymi kamieniami milowymi w kształtowaniu się osobowości dzie-cka. Prześledźmy uważnie, co się dzieje, kiedy coś pójdzie nie tak, by mieć pełną świa-domość, w jaki sposób można pomóc wychowankom, którzy takiej pomocy potrzebują.
ETAP PIERWSZY, w którym kształtuje się ufność lub nieufność do ludzi w zależności od tego, jakiej opieki doświadczyło dziecko. Jeśli była to pełna ciepła i miłości relacja, ufność została zbudowana. Jeśli natomiast opieka była zła, zabrakło bliskości i oddania, dziecko zostało w jakiś sposób odrzucone, to może wystąpić zjawisko złej adaptacji do tej fazy. Dlatego często w przedszkolu będziemy mieć dzieci pozbawione NADZIEI:• dzieci wycofane, emocjonalnie odcięte – są nieufne, zamknięte w sobie, smutne lub
w ogóle nie potrafią okazywać emocji,• dzieci klejące się i zazdrosne o inne dzieci – dzieci, które chcą skompensować sobie
brak zbudowanego zaufania w domu rodzinnym w osobie nauczyciela, chcąc zagar-nąć go tylko dla siebie, ciągle zwracają na siebie uwagę, są zazdrosne o panią.
ETAP DRUgI, w którym toczy się ważny proces między autonomią a aktywnością dzie-cka, jego chęcią do działania i poznawania świata a wstydem i zwątpieniem w siebie i włas-ne siły, jeśli dorośli przelali na dziecko zbyt wiele lęku i niechęci do świata.
Gdy dzieci aktywne słyszą ciągle od swoich opiekunów komunikaty: Uważaj, tu nie wolno. Musisz robić tylko to, na co ci pozwolę, inaczej spotka cię krzywda, dziecko nie ma szans na odkrycie radości z poznawania świata, innych ludzi, zasad panujących w życiu. Kiedy lęk dorosłego będzie zbyt silny, spotkamy w przedszkolnych grupach dzieci pozba-wione własnej WOLI:• dzieci dystansujące się – trudno je zadowolić, wszystko jest dla nich bez sensu, szyb-
ko się nudzą, potrzebują ciągłej stymulacji i nowych wrażeń, nie potrafią zagłębić się w temat, ich emocje są bardzo rozproszone i płytkie,
• dzieci bojaźliwe – ciągle odczuwają lęk przed działaniem, niechętnie podejmują nowe wyzwania, wymagają naszej uwagi nawet przy prostej czynności, są płaczliwe, ner-wowe, często wycofują się z zabawy, mówią, że inne dzieci się z nich śmieją.
ETAP TRZECI to niezwykle istotny kamień milowy – na tym etapie kształtuje się tożsa-mość dziecka, jego „ja” wewnętrzne i „ja” wobec świata. Ważną wartością jest inicjatywa, która może przegrać z poczuciem winy. Dziecko, u którego w zdrowy i prawidłowy spo-sób kształtuje się „ja”, uczy się, że jest ważne, potrzebne światu i kochane. Podejmuje więc inicjatywę wychodzenia do świata i drugiego człowieka. Czuje się bezpiecznie i pew-nie. Ale jeśli przebieg kształtowania „ja” zostanie zaburzony, przed dzieckiem zostaną
6 Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki, red. naukowa J. Trempała, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, s. 77.
12
Koncepcja programu
postawione wymagania, na które nie jest gotowe, kiedy będzie czuło, że jest nieważne i niepotrzebne światu, wtedy będziemy obserwować w przedszkolu dzieci pozbawione ZDECYDOWANIA:• dzieci spięte – boją się, że zostaną skrytykowane, obserwują dorosłego, czy nie chce
znowu zwrócić im uwagi, kontrolują emocje i zachowania opiekunów, by przewidzieć i zabezpieczyć się przed krytyką, obawiają się robienia czegokolwiek, gdyż przewidu-ją, że może im się nie udać,
• dzieci niewidzialne – są teoretycznie „grzeczne” i nie sprawiają większych kłopotów, ale tak naprawdę są bardzo samotne, czują, że nic nie mogą w świecie, że nic nie zna-czą, nie wykształciła się u nich właściwa tożsamość „ja”.
ETAP CZWARTY to czas kształtowania poczucia sprawstwa i samodzielności dziecka. Aktywność i pracowitość toczą bój z poczuciem niższości. Dziecko uczy się na tym etapie, że działanie, które podejmuje, zmienia rzeczywistość wokół niego, i bardzo mu się to podoba. Próbuje siebie w różnych rolach. Bardzo ważne jest na tym etapie, żeby nie po-równywać dziecka z innymi, gdyż to zaburza właściwe poczucie kompetencji i rozwija świadomość, że nie jest wystarczająco dobre. Wtedy dzieci mają zaburzone KOMPETEN-CJE, a w przedszkolu mamy wówczas:• dzieci konkurujące – cokolwiek robią, działają tylko na pokaz, dla nagrody i zewnętrz-
nej satysfakcji, zanim przystąpią do zadania, kalkulują, czy to im się opłaca,• dzieci bezradne lub manipulujące – nie są chętne do podejmowania jakiejkolwiek ak-
tywności, gdyż nie widzą w niej celu, uchodzą za dzieci leniwe, o niskiej potrzebie samokontroli.
1.2. Wychowanie w duchu wartości jako konsekwencja wspierania rozwoju emocjonalnego i społecznego
Współczesne dzieci żyją w bardzo trudnym dla siebie świecie. Coraz więcej z nich nie dostaje tego, co jest im niezbędne do zdrowego rozwoju – czasu i miłości rodziców, właściwej stymulacji dla umysłu i dobrych wzorców zachowań, otrzymuje natomiast w dużych ilościach to, co jest dla nich bardzo szkodliwe – samotność, przeciążenie zajęciami, niekontrolowane godziny przed telewizorem (…). Pozbawione „zasilania emocjonalnego” i przewodnictwa ze strony najbliższych, czyli zdrowego pokarmu dla psychiki i umysłu, poddane ciągłym toksycznym wpływom kultury masowej i presjom środowiska, współczesne dzieci cierpią na anemię emocjonalną.7
Irena Koźmińska, Elżbieta Olszewska, Wychowanie przez czytanie
7 I. Koźmińska, E. Olszewska, Wychowanie przez czytanie, Świat Książki, Warszawa 2010, s. 12.
13
Wychowanie w duchu wartości...
Z jakimi problemami emocjonalnymi oraz zaburzeniami zachowania stykają się współ-cześni nauczyciele przedszkola? Okazuje się, że problemów jest coraz więcej i że można wyodrębnić grupy charakterystycznych zachowań dzieci, wynikających z określonych strategii (jawnych i ukrytych) przyjmowanych przez rodziców i opiekunów.
Poważne konsekwencje wychowawcze dla funkcjonowania dzieci mają następujące za-chowania dorosłych wobec dzieci:
RYgORYZM
W tym modelu są hamowane zachowania dziecka, które wynikają z jego emocjonalnych potrzeb. Dziecko musi spełniać oczekiwania dorosłych, a jeśli nie spełnia, jest złe, niegrzeczne, krnąbrne. Jest na-gradzane tylko za posłuszeństwo i „wyprzedzanie” oczekiwań dorosłych. W przedszkolu takie dzieci są bardzo grzeczne, mówimy nawet o nich: grzeczne dziecko, idealny chłop-
czyk, perfekcyjna dziewczynka. Jednak pod tą maską mogą się kryć dzieci z zamrożonymi uczuciami, które nie dostały przyzwolenia do okazywania prawdziwych emocji, a jedynie są przyzwyczajone, by zachowywać się i działać w taki sposób, żeby spełniać oczekiwania nauczycieli, systemu, tych, którzy stawiają wymagania.
IDEALIZACJA
W tym modelu rodzic bezkrytycznie patrzy na dziecko. W jego ocenie nie ma ono wad, a dziecko jest jak „anio-łek” lub „diabełek” – manipuluje dorosłymi, wykorzy-stuje słabość rodzica do siebie do rozgrywania swoich emocjonalnych konfliktów i do karania „winnych”. Gdy jego żądania i pragnienia nie są spełniane, staje się: agresywne,
nadpobudliwe, złośliwe. W dziecku tkwi wielki gniew do świata, który nie jest taki, jak ono pragnie. Nieradzenie sobie z własną złością przynosi dziecku wiele trudnych konsekwen-cji, a przede wszystkim nieumiejętność nawiązywania relacji z innymi dziećmi.
ULEgANIE
Dziecko dostaje wszystko, czego chce. Rodzice bezwarunko-wo spełniają wszelkie jego zachcianki, żeby tylko mieć spokój. Są uważani za świetnych i dobrych rodziców dla swoich dzieci. Dzieci natomiast czują, że nie dostają od rodziców prawdziwego wsparcia, a jedynie jego substytut, dlatego są: niespokojne, płaczliwe, ciągle wymagają uwagi. Pragną prawdziwych relacji, a ponieważ nie znają innych sposobów, są uciążliwe dla innych w swoich wyma-ganiach.
WYRĘCZANIE
Rodzice przejawiają zbytnią nadopiekuńczość w podsta-wowych czynnościach i okazywanie miłości przez „po-święcanie się dla dziecka”: dziecko wymaga ciągłej pomocy,
dziecko = zadanie
dziecko = inwestycja
dziecko = słabe i nieporadne
dziecko = królewicz/królewna
14
Koncepcja programu
bo samo sobie nie poradzi. Tymczasem dziecko nie czuje, że ma prawo się rozwijać, co przejawia się w takich postawach, jak: złoszczenie się, niszczenie prac innych oraz skupia-
nie uwagi na sobie. Dziecko ma w sobie duży lęk przed jakimkolwiek działaniem, zaszcze-piony przez opiekunów.
ZANIEDBANIE
Problemy dziecka są męczące i nieistotne dla rodzica, dlatego ich unika za wszelką cenę, np. nie słucha uwag innych o dziecku, nie przyjmuje do wiadomości sugestii i próśb. Dziecko nie jest waż-
ne i tak to czuje, dlatego jest: nieobecne i obojętne, nadmiernie wyciszone lub pobudzone
i agresywne. W rzeczywistości nie ma zbudowanego podstawowego poczucia więzi, które jest kluczem do szczęścia i nawiązywania relacji z drugim człowiekiem.
NIESTABILNOść
Rodzic żyje na emocjonalnej huśtawce, co udziela się dziecku i nie może ono do końca zaufać dorosłemu, który wielokrotnie go zawiódł. Raz dziecko dostaje dużo wsparcia, innym razem
nie otrzymuje pomocy i wsparcia. Dlatego też często dzieci z takich rodzin są: niesta-
bilne emocjonalnie, niedojrzałe, nieufne, mogą być agresywne i nadpobudliwe z epizodami
grzeczności.
Dzieci pochodzą z bardzo różnych domów, w których ich emocje i zachowania albo są nadmiernie kontrolowane, albo nie ma żadnych granic, więc dziecko nie czuje się bez-piecznie i jest niepewne. Zadaniem nauczyciela jest wykorzystać wnioski z rozpoznania sytuacji społecznej dziecka oraz czynników środowiskowych, które mają na nie wpływ, do planowania strategii postępowania, w które będą włączani rodzice, oraz uwzględnić ewentualne ryzyko wystąpienia tzw. błędów wychowawczych i monitorować proces wy-chowania, a także korygować postępowanie własne oraz innych osób pracujących z dziec-kiem w przedszkolu.
W stosunku do rodziców nauczyciel powinien wykorzystać tę wiedzę w celu umoż-liwienia im zdiagnozowania dominujących cech stylów wychowania dziecka i wskazać (uzgodnić) kierunki dalszego wspólnego postępowania z dzieckiem w taki sposób, aby rodzice zdawali sobie sprawę z tego, jakie konsekwencje w takim, a nie innym środowisku wychowawczym poniesie dziecko teraz i w przyszłości.
Skupiając się na ROZWOJU, WYCHOWANIU I EDUKACJI proponujemy zaangażowa-nie w ten proces na każdym jego poziomie rodziców i opiekunów. Najważniejszą zasadą, która musi być przyjęta przez wszystkie środowiska wywierające wpływ na dziecko, jest zasada spójności oddziaływań i przyjęcie jako podstawy wszelkiego działania wartości dobra, piękna, prawdy, a także szacunku, mądrości, miłości, wytrwałości, współpracy i współdziałania oraz dążenia do stawania się lepszym człowiekiem. Nie będzie to możliwe
dziecko = problem
dziecko = obowiązek
15
Edukacja jako nauczanie i uczenie się...
bez świadomości dobrych i złych skutków oddziaływań wychowawczych, które mają miejsce zarówno w domu, jak i w przedszkolu. Ponieważ rodzice, mając największe pra-wo decydowania o sposobie wychowania dziecka, są jednocześnie najbardziej narażeni na popełnianie błędów w tym obszarze, a zadaniem przedszkola jest wspierać rodziców w wychowywaniu dzieci – dlatego warto, aby treść tego rozdziału posłużyła zarówno jednym, jak i drugim do wspólnej analizy i uzgodnienia sposobów współpracy i wzajem-nego wspierania się.
1.3. Edukacja jako nauczanie i uczenie się w ramach wspierania wielokierunkowej aktywności dziecka oraz zindywidualizowanych
oddziaływań nauczycieli, specjalistów i rodziców
Uczenie się jest procesem bardzo złożonym. Jest ono opisane jako „zdolność konsekwen-tnego i wytrwałego uczenia się, organizowania własnego procesu uczenia się, w tym poprzez efektywne zarządzanie czasem i informacjami, zarówno indywidualnie, jak i w grupach. (…) Kompetencja ta obejmuje świadomość własnego procesu uczenia się i potrzeb w tym zakresie, identyfikowanie dostępnych możliwości oraz zdolność pokony-wania przeszkód w celu osiągnięcia powodzenia w uczeniu się. Kompetencja ta oznacza nabywanie, przetwarzanie i przyswajanie nowej wiedzy i umiejętności, a także poszuki-wanie i korzystanie ze wskazówek. Umiejętność uczenia się pozwala osobom nabyć umie-jętność korzystania z wcześniejszych doświadczeń w uczeniu się i ogólnych doświadczeń życiowych w celu wykorzystywania i stosowania wiedzy i umiejętności w różnorodnych kontekstach – w domu, w pracy, a także w edukacji i szkoleniu. (...) Kluczowymi czyn-nikami w rozwinięciu tej kompetencji u danej osoby są motywacja i wiara we własne możliwości”.8
Za Barbarą Dudel (2014), na potrzeby tego programu, na etapie wychowania przedszkol-nego i realizacji jego celu głównego, czyli wspierania całościowego rozwoju dziecka, re-
alizowanego przez proces opieki, wychowania
i nauczania – uczenia się, przyjmuje się trzy cechy główne kompetencji uczenia się: wie-
dza, umiejętności, postawy. Zakłada się, że w efekcie takiego wsparcia
dziecko osiąga dojrzałość do podjęcia nauki na pierwszym etapie edukacji.
8 Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (2006/962/WE).
16
Koncepcja programu
W zakresie wiedzy dziecko:
• zdobywa informacje o własnych silnych i słabszych stronach oraz sposobach ucze-nia się, które sprawiają mu najwięcej przyjemności, satysfakcji i dostarczają sukcesu,
• zdobywa informacje o własnych celach, w stawianiu których pomagają mu nauczyciel i rodzice oraz specjaliści, związanych z uczeniem się, oraz o wiedzy, umiejętnościach niezbędnych do ich osiągnięcia na poziomie zgodnym z potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi,
• zdobywa informacje o tym, w jaki sposób i od kogo może czerpać wsparcie w sytua-cjach problemowych, związanych m.in. z własną aktywnością poznawczą.
W zakresie umiejętności dziecko:
• zdobywa sprawności i przygotowuje się do nauki czytania, pisania oraz liczenia, • doświadcza sytuacji i konsekwencji w zakresie wytrwałości w uczeniu się rozumianej
jako podejmowanie kolejnych prób rozwiązania problemu, koncentracji na dłuższy czas oraz w podejmowaniu prób krytycznej refleksji na temat celowości uczenia się z pomocą nauczyciela i rodzica,
• doświadcza pierwszych prób poświęcania czasu zarówno na samodzielną naukę, np. przez gry, zabawy, ćwiczenia, charakteryzującą się dążeniem do samodyscypliny ro-zumianej jako próby zadbania o to, aby kończyć rozpoczętą pracę, jak i na wspólną pracę w ramach procesu uczenia się, czerpania korzyści z różnorodności grupy oraz dzielenia się nabytą wiedzą i umiejętnościami – podejmowanie prób współdziałania i współpracy,
• wykorzystuje technologie informacyjne i komunikacyjne (w grupach pięcio- i sześ-cioletnich) jako narzędzie, które może być przydatne w poszukiwaniu rozwiązań problemów, prowadzeniu obserwacji oraz innych formach aktywności z zachowa-niem odpowiednich proporcji czasowych dotyczących spędzania przez dziecko czasu przed monitorem komputera lub tabletu,
• poszukuje, zdobywa, przetwarza i przyswaja nową wiedzę i umiejętności,• z pomocą nauczycieli, specjalistów i rodziców podejmuje próby zarządzania swoimi
wzorcami: rozwiązywania problemów, w ramach których dziecko korzysta z naby-tej wiedzy, tworzenia sytuacji problemowych i zadaniowych dla innych, tworzenia, kreowania, wymyślania z próbami świadomego korzystania z nabytych doświadczeń i umiejętności,
• nabywa z pomocą nauczycieli i rodziców umiejętność oceniania swojej pracy oraz, w razie potrzeby, szukania rady, informacji i wsparcia przez stosowanie samooceny w formie symboli, obrazków tematycznych lub innych form,
• z pomocą nauczyciela i rodziców dokonuje prób refleksji na temat celu uczenia się, zwłaszcza w dłuższej perspektywie czasowej próbuje odpowiedzieć na pytania: „Co już wiem? Co już potrafię?”.
17
Edukacja jako nauczanie i uczenie się...
W zakresie postaw dziecko:
• jest wspierane przez nauczycieli i rodziców w podtrzymywaniu motywacji i wiary we własne możliwości w zakresie uczenia się i osiągania sukcesów w tym procesie przez całe życie,
• jest wzmacniane w postawie nastawienia na rozwiązywanie problemów, nie boi się problemów, nie frustruje się poniesioną porażką, podejmuje kolejne próby poradze-nia sobie z poniesioną porażką; sprzyja to zarówno uczeniu się, jak i zdolności do samorozwoju oraz pokonywania przeszkód,
• z pomocą nauczyciela i rodziców korzysta z własnych i cudzych życiowych doświad-czeń,
• doświadcza wartości nabytych umiejętności w codziennym życiu – czynnościach, sytuacjach, zabawach tematycznych nawiązujących do realnych doświadczeń i sytu-acji.9
Bardzo ważnym elementem procesu uczenia się jest osobowość człowieka. Nauczyciel powinien uwzględnić model Wielkiej Piątki10, w którym cecha taka jak „sumienność” wraz ze składowymi została przyjęta jako jeden z najważniejszych elementów związa-nych z efektywnością kształcenia.
Angela Duckworth (2016) podkreśla znaczenie wyjątkowego połączenia pasji i długo-terminowej wytrwałości, Walter Mischel (2015) – samokontroli, Carol Dweck (2016) pisze o pracowitości i długoterminowym planowaniu, Philip Zimbardo (2009) o przyszłościo-wej perspektywie czasu – wszystkie te cechy należy traktować jako kierunek przyjętych oddziaływań na dziecko w ramach współpracy nauczycieli i rodziców, którzy coraz częś-ciej podkreślają deficyt w motywacji dzieci do uczenia się.
Informacje dotyczące wzmacniania tzw. motywacji wewnętrznej wypunktował zespół badaczy pod kierunkiem Carol Dweck. Z ich pracy wynika jednoznacznie, że rodzice i nauczyciele mają istotny wpływ na wzrost nastawienia na rozwój u dzieci, „chwaląc je za
wysiłek i wytrwałość (a nie za inteligencję), opowiadając im historie sukcesu znanych i po-wszechnie szanowanych osób, które podkreślają ciężką pracę i pasję poznawczą. Ważne jest także uzmysłowienie dzieciom funkcji mózgu jako narzędzia uczenia się.”11
9 B. Dudel, Istota i rodzaje kompetencji kluczowych [w:] J. Uszyńska-Jarmoc, B. Dudel, M. Głoskowska-Sołdatow (red.), Rozwijanie kompetencji kluczowych uczniów w procesie edukacji wczesnoszkolnej, Impuls, Kraków, 2014, s. 13–26.
10 Wielka Piątka (ang. Big Five) – pięcioczynnikowy model osobowości (w skrócie PMO), Paula Costy i Roberta McCrae, obejmuje pięć czynników osobowości: neurotyczność, ekstrawersję, otwartość na doświadczenie, ugodowość i sumienność [w:] A. Beauval, A. Gałdowa (red.): Klasyczne i współczesne koncepcje osobowości. Czynnikowe ujęcie osobowości (Osobowość w świetle różnic indywidualnych, Wyd. UJ, Kraków, s. 17)
11 K. Haimovitz, C.S. Dweck, What Predicts Children’s Fixed and Growth Intelligence Mind-Sets? Not Their Parents’ Views of Intelligence but Their Parents’ Views of Failure, „Psychological Science” first published on April 25, 2016.
18
Koncepcja programu
Nauczyciel i rodzice muszą dążyć do tego, aby kształtować u dziecka nastawienie na roz-
wój. Musi się to odbywać w sojuszu przedszkole – dom rodzinny dziecka lub inne środo-wisko wychowawcze, które zastępuje dom.
Dziecko nie może być w domu napominane lub karane za brak efektów „uczenia się”, np. pisaniem szlaczków czy trenowaniem czytania, a w przedszkolu dowiadywać się, że czytanie to przygoda, przyjemność, wędrówki wyobraźni.
Dodatkowo, przesadne skupianie się na efektach uczenia się, które zaczyna się w gru-pach starszych w przedszkolu, prowadzi do wyścigu, w którym nie liczy się uczenie się i dążenie do rozwoju, ale trening wąsko pojętych umiejętności podlegających pomiarowi dydaktycznemu. Wtedy nie może być mowy ani o motywacji wewnętrznej, ani o kształ-towaniu umiejętności uczenia się, a jedynie o wysiłku. „Nawet jeśli rodzice nie winią szkoły za niepowodzenia, to, koncentrując się wyłącznie na efektach końcowych, a nie na procesie uczenia się dziecka, zaszczepiają w nim przekonanie o stałości inteligencji.”12
Odnosząc się do rzeczywistości funkcjonowania dziecka w procesie uczenia się na co dzień, C. Dweck pisze: „Prawdopodobnie najczęstszym błędem jest po prostu zrównanie nastawienia na rozwój z wysiłkiem. Oczywiście, wysiłek jest kluczem do osiągnięć, ale nie jest to jedyna rzecz. Uczniowie muszą próbować nowych strategii [...]. Musimy rów-nież pamiętać, że wysiłek jest środkiem do osiągnięcia celu [...]”.13
Przyjmując powyższe założenia, nauczyciel znajdzie w programie wiele wskazówek, praktycznych porad lub narzędzi, które pozwolą mu wspierać rozwój dziecka. Ważne jest, żeby planując działania mające wpływ na zrównoważony rozwój dziecka, pamiętać o trzech aspektach i – celowo, planowo oraz świadomie – wykorzystać je we współpracy nauczycieli wychowawców i rodziców.
KLUCZ: „JA” DZIECKA – pomaga w uświadamianiu sobie i nazywaniu emocji, stanów fi-zycznych, odkrywaniu i rozumieniu własnych lęków, uczuć i stanów w różnych sytua-cjach
KLUCZ: RELACJE Z INNYMI LUDŹMI – pomaga w nawiązywaniu relacji, podtrzymywaniu więzi, rozumieniu zachowań i uczuć innych osób
KLUCZ: SAMOREALIZACJA – sposób na stworzenie podstaw dla procesów uczenia się dziecka.
Program, począwszy od trzylatka, zakłada, że nauczyciel, wywierając wpływ na dzie-cko i organizując mu odpowiednie warunki aktywności, spiralnie stymuluje rozwój umiejętności dziecka, angażując w ten proces zarówno mechanizmy uczenia się każdego dziecka, jak i wszystkie czynniki środowiskowe, w których dziecko funkcjonuje, dzięki
12 jw. 13 jw.
19
Edukacja jako nauczanie i uczenie się...
temu mamy do czynienia ze spójnym systemem oddziaływań nauczyciela, a także ro-dzica zgodnie z potrzebami i możliwościami psychofizycznymi i edukacyjnymi małego dziecka.
Wszystko, co proponujemy w programie, zmierza do wprowadzenia w przedszkolu systemu wychowania kształtującego, czyli takiego nastawienia na rozwój, wychowanie i edukację dziecka, które polega na świadomym i aktywnym towarzyszeniu dziecku, wspieraniu go w doświadczaniu świata i siebie, stawianiu mu wymagań na miarę jego możliwości, a zarazem dawaniu mu poczucia bezpieczeństwa psychicznego i fizycznego w każdym momencie życia.
Jednym z kluczowych elementów tego systemu jest samoocena, do której wdrażamy dziecko od najmłodszych lat. W myśl słów Janusza Korczaka, którego pedagogika wycho-wania towarzyszy nam i inspiruje koncepcję wychowania kształtującego: „Pozwól dzie-ciom błądzić i radośnie dążyć do poprawy”14 – samoocena jest jednym z najważniejszych elementów procesu uczenia się. Dziecko, wskazując lub rysując przy specjalnie dobranych ćwiczeniach odpowiedni symbol – buźkę, niejako nazywa swój stosunek emocjonalny do zadania lub problemu, z którym musiało się zmierzyć. Dzięki tej czynności uczymy każ-dego pięciolatka i sześciolatka świadomego odnoszenia się do tego, co w procesie uczenia się jest dla niego łatwe, przyjemne, satysfakcjonujące (co lubi) lub do tego, co jest dla niego zbyt trudne, nieprzyjemne i nie dostarcza mu radości z podejmowanego wysiłku (czego nie lubi). Dwie buźki – wesoła i smutna – są początkiem procesu nauki myślenia dziecka o tym, co robi, jaki to ma sens, jaki jest jego stosunek do tego, co robi, i w jaki spo-sób może się zachować, kiedy ma trudność lub problemem – buźki symbolizują emocje, a to najprostszy język dziecka wyrażający jego stosunek do czegoś lub kogoś.
Dla nauczyciela to pierwszy krok do rozwijania u dzieci tzw. metauczenia się, które oprócz wniosków z badań naukowych na całym świecie zostało wpisane do nowej pod-stawy programowej i stanowi bardzo duże wyzwanie w praktyce.
„Samoocenki” zakreślane przez dzieci to działanie, którego następstwem jest udzie-lanie dziecku przez nauczyciela informacji zwrotnej w formie dostosowanej do jego możliwości percepcyjnych. To początki wychowania kształtującego, którego kontynua-cją w szkole jest ocenianie kształtujące. W procesie tym muszą aktywnie uczestniczyć zarówno nauczyciele, jak i rodzice – dlatego dodatkowe wskazówki lub pomoce służące wdrażaniu wychowania kształtującego znajdą się w niniejszym programie wychowania przedszkolnego.
Celowe i planowe wytworzenie nowej tendencji w wychowaniu przedszkolnym współ-czesnego dziecka i wspieraniu współczesnej rodziny – wychowania kształtującego – polega na: uwzględnieniu w planowaniu dydaktycznym najnowszych odkryć dotyczących pracy mózgu i wprowadzeniu planowania opartego na metodach projektowych charaktery-stycznych dla pracy przedszkola (od wprowadzenia w dany obszar świata po pokazywanie
14 J. Korczak, Dzieła, tom 7.: Jak kochać dziecko. Dziecko w rodzinie. Oficyna Wydawnicza Latona, Warszawa 1993, s. 19.
20
Koncepcja programu
efektów swojej pracy), a także na planowym, konsekwentnym i celowym włączaniu domu rodzinnego w procesy wspierania rozwoju i edukacji. Nie może być mowy o uczeniu się dziecka i nauczaniu go, jeśli nie będzie miało stabilizacji, a środowisko, w którym się wy-chowuje, nie będzie dostarczało mu pozytywnych warunków do rozwoju.
Do programu zostały stworzone materiały edukacyjne, w których rozwiązania meto-dyczne i dydaktyczne opierają się na koncepcjach i wynikach badań uznanych polskich i zagranicznych autorytetów w dziedzinie psychologii, pedagogiki i logopedii. Ponadto na-uczyciel ma do dyspozycji propozycje zajęć dziennych oraz specjalnie dobrane teksty, któ-rych biblioterapeutyczny charakter ma za zadanie wzmacniać warsztat pracy najbardziej doświadczonych nauczycieli przedszkola, a także materiały dla rodziców i opiekunów pomagające im rozpoznać właściwą drogę wspierania dziecka w całościowym rozwoju. Nauczyciel ma do dyspozycji m.in.: • zestawy zabaw ruchowych, muzykę i ćwiczenia relaksacyjne; zabawy i gry, w których
dziecko uczy się rozpoznawać swoje emocje,• porady psychologa, logopedy, specjalisty integracji sensorycznej; plansze i historyjki
obrazkowe, gry i zabawami interaktywne,• materiały rozwijające umiejętność uczenia się, samoocenę, karty pracy, ćwiczenia
dotyczące rozpoznawania emocji, propozycje zajęć rozwijających emocje.
Program jest napisany na podstawie najnowszych wyników badań psychologicznych i pedagogicznych dotyczących edukacji małego dziecka. Łączy w sobie założenia wy-nikające z rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym z założeniami przyjętymi w obo-wiązującej podstawie programowej i sposobami uczenia się określonymi na podstawie badań w Polsce i na świecie.
Rozwiązania metodyczne i dydaktyczne opierają się na koncepcjach i wynikach ba-dań takich uznanych autorytetów, jak: prof. dr hab. Anna Brzezińska, prof. dr hab. Jagoda Cieszyńska, prof. dr hab. Marta Bogdanowicz, prof. dr hab. Edyta Gruszczyk--Kolczyńska, prof. Zbigniew Semadeni, dr hab. Katarzyna Krasoń oraz prof. Graham Nuthall, prof. Robert i Elizabeth Bjork, prof. Angela Duckworth, Lew Wygotski, Erik Erickson.
główne założenia programu przyjęte do planowania procesów metodycznych:
• układ treści nawiązuje do kalendarza,• stosowanie odpowiednich środków dydaktycznych oraz kart ćwiczeniowych cha-
rakteryzujących się przejrzystością grafiki, odpowiednią gramaturą papieru, a na poziomie merytorycznym zawierających ćwiczenia możliwe do wykonania na wielu poziomach trudności,
• nawiązanie do systemu integracji treści zgodnie ze „strefą najbliższego rozwoju”,• włączenie obserwacji pedagogicznej i diagnozy w proces wspierania edukacji dzieci,• „wychowanie kształtujące” z elementem samooceny dokonywanej przez dziecko,
21
Edukacja jako nauczanie i uczenie się...
• nowatorskie podejście do uczenia matematyki, a równocześnie przywrócenie pod-staw logiki i dziecięcego filozofowania (klocki logiczne, zbiory i działania na zbio-rach, czynnościowe nauczanie matematyki),
• sojusz metod w uczeniu się i nauczaniu czytania z naciskiem na czytanie od najmłod-szych lat,
• łączenie nauki czytania z nauką pisania na poziomie propedeutycznym, • nacisk na edukację językową i literacką, w tym również poetycką, oraz edukację
historyczną i patriotyczną,• elementy bajkoterapii i rysunek dziecka jako sposób na komunikację z dzieckiem
oraz wsparcie obserwacji pedagogicznej w zakresie czynników środowiskowych ma-jących wpływ na funkcjonowanie dziecka,
• wspieranie rozwoju fizycznego jako łącznika między potrzebami emocjonalno-spo-łecznymi (zabawy ruchowe, gry, zawody sportowe, rytmika, muzyka) a rozwojem poznawczym dziecka ze szczególnym uwzględnieniem percepcji, motoryki i koor-dynacji ruchowej.
22
2.1. Rola nauczycieli i specjalistów w realizacji programu
Jeśli umiecie diagnozować radość dziecka i jej natężenie, musicie dostrzec, że najwyższą jest radość pokonanej trudności, osiągniętego celu, odkrytej tajemnicy. Radość tryumfu i szczęście samodzielności, opanowania, władania.15
Janusz Korczak, Jak kochać dziecko...
Nauczyciel oraz specjaliści realizujący ten program to osoby, które w pełni angażują się w rozwój własny i starają się wykorzystać ten fakt we wszystkich działaniach na rzecz roz-woju dziecka. Zaciekawiają, proponują różne formy aktywności, angażują każde dziecko zgodnie z jego możliwościami, kreują sytuacje, w których wszyscy wychowankowie będą mogli odnieść sukces, a następnie umiejętnie podnoszą wymagania i wzmacniają dzieci w podejmowaniu kolejnych wyzwań, nie koncentrując się na ich słabościach, a na silnych stronach.
Ważne jest, aby nauczyciel dążył do rozwijania w dziecku elementarnych umiejętno-ści samooceny, która stanowi początek rozwoju umiejętności uczenia się. Nie może być mowy o świadomym uczeniu się przez ucznia w szkole, jeśli w dziecku – szczególnie temu, które za chwilę ma przekroczyć próg szkolny, nie stworzymy przestrzeni i okazji do rozwoju umiejętności samooceny. Stosując samoocenę, nauczyciel pozyskuje informację zwrotną od dziecka i ma okazję w ramach prowadzonej obserwacji oraz monitorowania procesów rozwoju i edukacji dzieci poddać głębszej ocenie potencjał wychowanka oraz jego indywidualne potrzeby, do których następnie dostosowuje swoje działania. W tym przypadku nauczyciel widzi np. czy ocena, jakiej dokonuje dziecko, jest obiektywnie spójna z jego wnioskami na temat potrzeb i możliwości podopiecznego. Zarazem samo dziecko, doświadczając celowo, planowo i systematycznie możliwości refleksji na temat, co jest dla mnie trudne, co jest dla mnie łatwe, przyjemne, ma okazję stawić czoła prob-lemom w sposób optymalnie racjonalny, pokazujący mu, że porażka, problem to nie jest koniec działania czy podejmowania prób, ale początek szukania nowych rozwiązań, no-wych pomysłów, poszukiwania innych strategii.
Dzieci prowadzone w ten sposób uczą się rozwiązywać problemy z nastawieniem za-daniowym, w którym emocje są sojusznikiem, a nie wrogiem blokującym aktywność
15 J. Korczak, Jak kochać dziecko. Dziecko w rodzinie, Instytut Książki, Warszawa 2012, s. 64.
Zintegrowane działania nauczycieli, specjalistów i rodziców w procesach wspierania rozwoju i edukacji dzieci z uwzględnieniem procesów indywidualizacji
rozdział 2.
23
Rola nauczycieli i specjalistów w realizacji programu
poznawczą przez uczucie lęku, wstydu czy zażenowania. Nauczyciel, realizując ten pro-gram, musi szukać okazji, aby podczas prowadzonych z dziećmi rozmów pokazywać im sens wyciągania wniosków z popełnianych błędów, obniżać lęk przed ewentualną poraż-ką i ukazywać wartość działania osoby, która odważnie zadaje pytania, szuka rozwiązań i nie boi się popełnić błędu oraz prosić o pomoc w każdej trudnej dla niej sytuacji.
W ten sposób nauczyciel osiągnie jeszcze jeden ważny cel – będzie kształtował w dzie-ciach wytrwałość, która umiejętnie wkomponowana w proces radzenia sobie z trudnoś-ciami, rozwiązywania problemów i poszukiwania rozwiązań pomoże dziecku nabyć siłę, której potrzebuje, aby chcieć się rozwijać i zdobywać wciąż nowe umiejętności.
W tym celu nauczyciel stwarza sytuacje wywołujące zaciekawienie i podtrzymuje za-ciekawienie dziecka, pozostawiając czas na realizację rozpoczętych działań, dając mu przy tym okazję i prawo do porażki, błędu, uczucia frustracji i wspierając w tym, kiedy ma zacząć jeszcze raz od nowa. Ważne jest, aby nauczyciel potrafił powstrzymać się od zbędnych zaleceń, oceniania, niepotrzebnego wyjaśniania i oczekiwania na takie zacho-wania, odpowiedzi lub efekty, które sam z góry założył. Powinien być otwarty na pomysły dzieci, a także gotowy do ich akceptacji oraz umieć zrezygnować z własnych koncepcji i wyjść naprzeciw oczekiwaniom wychowanków. Powinien zaobserwować i rozpoznać, kiedy dziecko wymaga wyjaśnienia, interwencji, poprowadzenia „za rękę”, a kiedy należy się wycofać, przestać ingerować, a jedynie monitorować aktywność dziecka, które często możne próbować nowych, innych rozwiązań – niekoniecznie tych zakładanych przez na-uczyciela.
Otwartość to także wrażliwość na potrzeby każdego dziecka i umiejętność ich zaspo-kajania stosownie do jego indywidualnych możliwości. To również przewidywanie nie tylko pozytywnych skutków oddziaływań wychowawczych, lecz także dostrzeganie moż-liwości występowania konfliktów i trudności w rozwoju.
Nauczyciel wychowania przedszkolnego musi być bardzo dobrym diagnostą, pełnić funkcję moderatora tego procesu, uwzględniając na każdym kroku wnioski z obserwacji pedagogicznych prowadzonych w przedszkolu, z rozmów z rodzicami i współpracy ze specjalistami oraz innymi pracownikami przedszkola. Powinien być opanowany, otwar-ty, empatyczny, dyskretny, życzliwy, szczery, a także wykazywać się cierpliwością, wy-trwałością, poczuciem sprawiedliwości oraz uczyć swoich wychowanków szacunku dla drugiego człowieka.
Nauczyciel, który chce być dobrym wychowawcą, musi mieć ugruntowane poczucie własnej wartości oraz umiejętność autoprezentacji. To ułatwi mu nawiązanie współpracy i pozyskanie zaufania rodziców lub opiekunów dzieci. Ważne jest, aby obie strony proce-su wychowawczego – dom rodzinny i przedszkole – nie stawiały sobie zbyt radykalnych celów i wymagań względem siebie, a także aby każdy nauczyciel podchodził do dziecka jak do partnera, któremu może wiele dać i razem z nim działać, a zarazem jak do kogoś, od kogo może bardzo wiele czerpać.
24
Zintegrowane działania nauczycieli, specjalistów...
2.2. Rola i zadania rodziców w realizacji programu
Rodzina jest pierwszym i najważniejszym środowiskiem, w którym dziecko uczy się nie tylko nawiązywania i podtrzymywania relacji z innymi ludźmi, lecz przede wszystkim buduje swoją tożsamość, wiarę we własne możliwości oraz poczucie wartości. Wyma-gania, które rodzice stawiają dzieciom przekładają się na efekty obserwowane w zacho-waniach dzieci już od najmłodszych lat. Bardzo ważnym warunkiem, a zarazem zasadą, która obowiązuje, gdy w wychowaniu dziecka uczestniczą co najmniej dwa środowiska – dom i przedszkole – jest zasada spójności oddziaływań.Dlatego też od rodziców oczekuje się:• współpracy z nauczycielami i specjalistami prowadzącymi z dzieckiem zajęcia w taki
sposób, aby wszystkie działania w domu i przedszkolu wspierały dziecko w jego roz-woju, wychowaniu i edukacji,
• pełnego zaangażowania w komunikację z nauczycielami i specjalistami prowadzą-cymi zajęcia z dzieckiem we wszystkich formach kontaktu uzgodnionych z przed-szkolem,
• zgody na uspójnienie metod wychowawczych, w tym również form nagradzania i ka-rania dziecka, osiągniętej w wyniku porozumienia z przedszkolem,
• systematycznej pracy nad wdrożeniem w domu zasad ustalonych z nauczycielami i specjalistami pracującymi z dzieckiem w przedszkolu – wdrożenie kontraktu do-mowego,
• pełnego zaangażowania w komunikację z dzieckiem mającą na celu autentyczne i op-tymalne dla danej sytuacji rodzinnej uczestniczenie w życiu dziecka, poznanie jego problemów, spraw, pomysłów,
• jak najczęstszego czytania wspólnie z dzieckiem tekstów wybranych przez dziecko, polecanych przez przedszkole lub wybranych przez rodziców,
• aktywnego spędzania z dzieckiem czasu wolnego w formie wspólnie z nim ustalonej co najmniej raz w tygodniu,
• stawiania dzieciom wymagań na miarę ich możliwości, wspierania dzieci w próbach sprostania tym wymaganiom, wzmacniania ich przez wskazywanie mocnych stron dziecka i wzbudzanie w dziecku wiary we własne możliwości oraz poczucie spraw-stwa,
• tworzenia każdego dnia czasu i przestrzeni przeznaczonych tylko dziecku, w ramach których dziecko, według swoich potrzeb, będzie mogło rozmawiać z rodzicem na dowolny temat lub o sprawach dla siebie ważnych,
• aktywnego uczestniczenia w procesach pomocy psychologiczno-pedagogicznej w zależności od rozpoznanych lub zdiagnozowanych potrzeb.
25
3.1. Cele i zadania wychowawczo-profilaktyczne
Wszystkie działania w zakresie oddziaływań wychowawczych i profilaktycznych są wy-nikiem współpracy, współdziałania oraz porozumienia między nauczycielami, specjali-stami, domem rodzinnym dziecka oraz innymi osobami mającymi kontakt z dzieckiem, w tym również pracownikami niepedagogicznymi przedszkola. Wszystkie zmiany wy-magane w programie w zakresie wychowania i profilaktyki powinny być uzgodnione z grupą rodziców tych dzieci, których te zmiany będą dotyczyły, z wyjątkiem sytuacji, gdzie zmiany w zakresie wychowania i profilaktyki będą dotyczyć oddziaływań na tere-nie całego przedszkola – wtedy powinny być uzgodnione z radą rodziców.
Realizacja zadań wychowawczo-profilaktycznych odbywa się w każdym momencie w czasie bieżącej pracy z dziećmi oraz w ramach specjalnie przygotowanych spotkań, uroczystości, warsztatów, wycieczek, pokazów oraz innych form, w które optymalnie – jak to tylko możliwe – są angażowani rodzice i specjaliści oraz organizacje zajmujące się wspieraniem prawidłowego rozwoju dzieci.
Lista zadań wychowawczo-profilaktycznych wynikających z podstawy programowej wycho-
wania przedszkolnego:
1. Wspieranie wielokierunkowej aktywności dziecka poprzez organizację warunków sprzyjających nabywaniu doświadczeń w obszarze fizycznym jego rozwoju.
2. Wspieranie wielokierunkowej aktywności dziecka poprzez organizację warunków sprzyjających nabywaniu doświadczeń w obszarze emocjonalnym jego rozwoju.
3. Wspieranie wielokierunkowej aktywności dziecka poprzez organizację warunków sprzyjających nabywaniu doświadczeń w obszarze społecznym jego rozwoju.
4. Wspieranie wielokierunkowej aktywności dziecka poprzez organizację warunków sprzyjających nabywaniu doświadczeń w obszarze poznawczym jego rozwoju.
5. Tworzenie warunków umożliwiających dzieciom swobodny rozwój, zabawę i odpo-czynek w poczuciu bezpieczeństwa.
6. Zapewnienie prawidłowej organizacji warunków sprzyjających nabywaniu przez dzie-ci doświadczeń, które umożliwią im ciągłość procesów adaptacji oraz pomoc dzieciom rozwijającym się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony.
7. Wspieranie samodzielnej dziecięcej eksploracji świata zgodnie z indywidualnymi po-trzebami i zainteresowaniami, zdolnościami i możliwościami.
Cele i zadania wychowania przedszkolnegorozdział 3.
26
Cele i zadania wychowania przedszkolnego
8. Organizacja aktywności dzieci w zakresie treści dotyczących przeciwdziałania zagro-żeniom, niebezpieczeństwom fizycznym i psychicznym, adekwatnych do poziomu rozwoju dziecka, jego możliwości percepcyjnych, wyobrażeń i rozumowania.
9. Wzmacnianie poczucia wartości, indywidualności, oryginalności dziecka oraz po-trzeby tworzenia relacji osobowych i uczestnictwa w grupie.
10. Tworzenie sytuacji sprzyjających rozwojowi nawyków i zachowań prowadzących do samodzielności.
11. Tworzenie sytuacji sprzyjających rozwojowi nawyków i zachowań prowadzących do dbania o zdrowie.
12. Tworzenie sytuacji sprzyjających rozwojowi nawyków i zachowań prowadzących do dbania o sprawność ruchową i bezpieczeństwo.
13. Tworzenie sytuacji sprzyjających rozwojowi nawyków i zachowań prowadzących do dbania o bezpieczeństwo w ruchu drogowym.
14. Przygotowywanie do rozumienia emocji, uczuć własnych i innych ludzi, realizowane m.in. z wykorzystaniem naturalnych sytuacji pojawiających się w przedszkolu oraz sytuacji zadaniowych, uwzględniających treści adekwatne do intelektualnych możli-wości i oczekiwań rozwojowych dzieci.
15. Przygotowanie do dbania o zdrowie psychiczne, realizowane m.in. z wykorzystaniem naturalnych sytuacji pojawiających się w przedszkolu oraz sytuacji zadaniowych, uwzględniających treści adekwatne do intelektualnych możliwości i oczekiwań roz-wojowych dzieci.
16. Tworzenie sytuacji edukacyjnych budujących wrażliwość dziecka, w tym wrażliwość estetyczną, w odniesieniu do wielu sfer aktywności człowieka: mowy, zachowania, ruchu, środowiska, ubioru, muzyki, tańca, śpiewu, teatru, plastyki.
17. Tworzenie warunków pozwalających na bezpieczną, samodzielną eksplorację otacza-jącej dziecko przyrody, stymulujących rozwój wrażliwości i umożliwiających pozna-nie wartości oraz norm odnoszących się do środowiska przyrodniczego, adekwatnych do etapu rozwoju dziecka.
18. Tworzenie warunków umożliwiających bezpieczną, samodzielną eksplorację elemen-tów techniki w otoczeniu, konstruowania, majsterkowania, planowania i podejmo-wania intencjonalnego działania, prezentowania wytworów swojej pracy.
19. Współdziałanie z rodzicami, różnymi środowiskami, organizacjami i instytucjami, uznanymi przez rodziców za źródło istotnych wartości, na rzecz tworzenia warun-ków umożliwiających rozwój tożsamości dziecka.
20. Kreowanie sytuacji prowadzących do poznania przez dziecko wartości i norm spo-łecznych, których źródłem jest rodzina, grupa w przedszkolu, inne dorosłe osoby, w tym osoby starsze.
27
Cele i zadania edukacyjne...
21. Kreowanie oraz rozwijanie zachowań wynikających z wartości możliwych do zrozu-mienia na tym etapie rozwoju.
22. Realizacja treści wychowawczych uzgodnionych z rodzicami, wynikających z poja-wienia się w otoczeniu dziecka zmian i zjawisk istotnych dla jego bezpieczeństwa i harmonijnego rozwoju.
23. Systematyczne wspieranie rozwoju mechanizmów uczenia się dziecka, prowadzące do osiągnięcia przez nie poziomu umożliwiającego podjęcie nauki w szkole.
24. Umożliwienie dziecku poznawania kultury i języka mniejszości narodowej lub etnicznej lub języka regionalnego – kaszubskiego.
25. Tworzenie sytuacji edukacyjnych sprzyjających budowaniu zainteresowania dziecka językiem obcym nowożytnym, chęci poznawania innych kultur.
3.2. Cele i zadania edukacyjne, czyli jak stymulować sferę najbliższego rozwoju dziecka
Cele i zadania edukacyjne są określone – zgodnie z obowiązującą podstawą programową wychowania przedszkolnego – w czterech sferach: fizycznej, emocjonalnej, społecznej, poznawczej. Cele i zadania edukacyjne wskazują, dokąd prowadzimy dzieci, kim chcemy, żeby były. Określenie celów zgodnie z założeniami psychologii rozwojowej, która wyróż-nia poziomy rozwoju: fizyczny, emocjonalno-społeczny i poznawczy, wpisuje się w sku-teczność realizacji wszelkich zamierzeń.
28
Cele i zadania wychowania przedszkolnego
podnosi poziom integracji
sensorycznej
ma prawidłowo rozwiniętą motorykę
dużą i małą
inicjuje zabawy konstrukcyjne
jest przygotowane do pisania i czytania
realizuje potrzebę ruchu
wykonuje czynności
samoobsługowe, ma prawidłowe
nawyki higieniczne
dba o swoje zdrowie
podejmuje prace porządkowe
Rozwój fizyczny
Cele wynikające z podstawy programowej
uczestniczy w zabawach ruchowych,
wykonuje różne formy ruchu
wykonuje ćwiczenia kształtujące
nawyk trzymania właściwej postawy
ciała
29
Cele i zadania edukacyjne...
Rozwój umiejętności dziecka w zakresie rozwoju fizycznego
3-LATEK
• sygnalizuje swoje podstawowe potrzeby fizjologiczne
• samodzielnie korzysta z toalety (spuszcza wodę, myje ręce)
• samodzielnie je posiłki, używając łyżki lub widelca
• pije z kubka• reaguje na proste polecenia• reaguje na dźwięk
• umie zbudować wieżę z klocków• umie chodzić na palcach (dwa, trzy metry)• wskakuje obunóż na stopień• schodzi i wchodzi po schodach (może
dostawiać nogi), trzymając się poręczy• umie rysować formy okrągłe (domykać linie,
kształt nie musi być idealny)• przebiega około 20 metrów bez asekuracji
4-LATEK
to, co 3-latek, a dodatkowo:
• wykonuje samodzielnie czynności związane z korzystaniem z toalety
• potrafi posługiwać się sztućcami• jego ruchy są coraz bardziej skoordynowane
i płynne• zaczyna łączyć proste ruchy w coraz bardziej
złożone, np. bieganie z klaskaniem• rysunki są coraz bardziej szczegółowe• pojawiają się pierwsze znaki graficzne (litery,
cyfry)
• zjeżdża ze zjeżdżalni, huśta się przy pomocy dorosłego
• umie podskakiwać obunóż• chwyta piłkę • potrafi kopnąć piłkę• umie przenieść wodę w kubku, nie rozlewając jej• umie budować wieże składające się co najmniej
z 6–7 klocków, • prawidłowo trzyma kredki
5-LATEK
to, co 4-latek, a dodatkowo:
• rozpoznaje kierunki – strona lewa, prawa• potrafi posługiwać się nożyczkami• prawidłowo trzyma ołówek• chodzi po równoważni • skacze na jednej nodze, również naprzemiennie• potrafi stać na jednej nodze przynajmniej 5
sekund• umie skakać na skakance
• korzysta z urządzeń przeznaczonych dla dzieci, potrafi samodzielnie się huśtać na huśtawce
• umie rzucać i chwytać piłkę• potrafi jeździć na hulajnodze• kopie piłkę z rozbiegu• ruchy w zakresie motoryki małej są coraz
bardziej precyzyjne – koloruje, nie wychodząc za linię, nawleka koraliki na sznurek
6-LATEK
to, co 5-latek, a dodatkowo:
• potrafi sznurować buty• rozpoznaje stronę lewą i prawą swojego ciała• tnie papier po linii prostej, krzywej i łamanej• prawidłowo trzyma narzędzia pisarskie
i malarskie• umie rzucać piłkę do celu, wyrzucić piłkę na
znaczną odległość (ok. 4 m)• sprawnie biega, skacze i się wspina• skacze naprzemiennie
• umie zachować równowagę przez minimum 10 sekund
• lubi zabawy ruchowe, chętnie eksperymentuje z ruchem
• umie przejść po linii co najmniej 1 m bez utraty równowagi
• umie narysować podstawowe figury geometryczne, rysuje człowieka
• planuje rozmieszczenie elementów na kartce
30
Cele i zadania wychowania przedszkolnego
dostrzega i wczuwa się
w emocje i uczucia innych osób
okazuje życzliwość
i troskę wobec zwierząt
dostrzega wartość przyrody jako źródła emocji
i wrażeń
rozróżnia emocje i uczucia przyjemne i nieprzyjemne, wie, że tak samo czują
wszyscy ludzie
rozpoznaje i nazywa podstawowe emocje
panuje nad nieprzyjemnymi emocjami, np. czeka na swoją kolej, uczy się, że przegrana
to nie „koniec świata”
Rozwój emocjonalny
Cele wynikające z podstawy programowej
przeżywa emocje w sposób
pozwalający na adaptację
w nowych grupach dzieci
i dorosłych
przedstawia swoje emocje i uczucia
za pomocą różnych form wyrazu
szuka wsparcia w sytuacjach trudnych emocjonalnie i wdraża
własne strategie
31
Cele i zadania edukacyjne...
Rozwój umiejętności dziecka w zakresie rozwoju emocjonalnego
• przeżywa silnie emocje, nawet jeśli są krótkotrwałe
• spontanicznie wyraża emocje, nie kontroluje ekspresji emocji
• bawi się obok innych dzieci, podejmuje próby wspólnej zabawy
• jest pogodny i zadowolony, kiedy może się bawić i przebywa w miejscu dla siebie bezpiecznym i przyjaznym
• podporządkowuje się poleceniom nauczyciela
4-LATEK
to, co 3-latek, a dodatkowo:
• jest w stanie określić, kiedy się cieszy, a kiedy złości
• okazuje radość i zadowolenie w sytuacjach, kiedy stwierdza, że coś zostało dobrze zrobione lub zostały spełnione jego oczekiwania
• przeżywa emocjonalnie bajki, opowiadania – wciela się w bohaterów
• lubi być chwalony przez dorosłych i być w centrum zainteresowania
• stara się dostosować do zasad ustalanych przez dorosłych
• podejmuje próby czekania na swoją kolej• odróżnia prawdę od kłamstwa • oczekuje od dorosłych, że spełnią to, co obiecali• wyraża swoje emocje i uczucia przez śpiew,
twórczość plastyczną, konstrukcyjną i ruchową
5-LATEK
to, co 4-latek, a dodatkowo:
• nie płacze podczas rozstawania się z rodzicami (opanowuje lęk separacyjny)
• rozróżnia emocje, które powodują jego dobry nastrój, dąży do takich emocji
• jest pogodny, radosny, ufny – przeważają emo-cje pozytywne pomagające w otwarciu na świat
• lubi wiedzieć, że jest szanowany, lubiany przez dzieci, kochany, wciela się w wiele ról emocjonalnie związanych z byciem najlepszym
i najwspanialszym oraz bardzo wyjątkowym (superman, król, czarodziej)
• rozwija swoją wrażliwość w stosunku do zwierząt, stara się pomagać w opiece nad nimi
• eksperymentuje ze śpiewem, formami plastycznymi, ruchem, by wyrażać swoje emocje
• umie nazwać podstawowe emocje
6-LATEK
to, co 5-latek, a dodatkowo:
• jest otwarty na innych, lubi być pomocny• umie określić, jak się czuje• rozróżnia emocje przyjemne od nieprzyjemnych• interesuje się samopoczuciem innych dzieci,
potrafi ocenić nastrój i nastawienie innej osoby do siebie, zabawy i podejmowanych działań
• stara się unikać nieprzyjemnych emocji, jest czuły na krytykę, potrafi kłamać, by zostać pochwalonym, nie lubi przyznawać się do winy
• potrafi nawiązywać przyjaźnie• ma przyjaciela, bardzo często tej samej płci
3-LATEK
32
Cele i zadania wychowania przedszkolnego
komunikuje się za pomocą słów, gestów i innych form
niewerbalnych
tworzy, przyjmuje
i respektuje zasady zabaw
i innych aktywności
podejmowanych wspólnie z innymi osobami
posługuje się swoim imieniem, nazwiskiem
i adresem
potrafi zachować się w różnych
sytuacjach komunikacyjnych:
powitanie, pożegnanie, przepraszanie
odnosi się z szacunkiem
do siebie i innych
jest otwarty na kontakt
z innymi ludźmi
odczuwa przynależność do grupy,
szanuje zasady grupy i je respektuje
Rozwój społeczny
Cele wynikające z podstawy programowej
nazywa i rozpoznaje
wartości, takie jak: szacunek,
życzliwość, przyjaźń, radość, samodyscyplina
33
Cele i zadania edukacyjne...
Rozwój umiejętności dziecka w zakresie rozwoju społecznego
• wie, jak ma na imię• słucha i wykonuje polecenia• przygląda się uważnie zachowaniom dorosłych
i innych osób, naśladuje je
• komunikuje swoje potrzeby związane z zabawą i przebywaniem z innymi osobami
4-LATEK
to, co 3-latek, a dodatkowo:
• wie, jak się nazywa i jak nazywają się jego bliscy• potrafi wskazać, gdzie mieszka• potrafi zaprosić do zabawy inne dziecko
• uczy się przestrzegania zasad obowiązujących w grupie
• uczy się dzielić z innymi osobami, np. dzieli się zabawką
5-LATEK
to, co 4-latek, a dodatkowo:
• wie, jak się nazywa i gdzie mieszka• potrafi bawić się z innymi dziećmi, zaprasza je
do zabawy• umie wykazać inicjatywę w zabawie i zaprosić
do niej inne dzieci• zwraca uwagę na inne dzieci• zna słowa: proszę, przepraszam, dziękuję i stara
się je stosować w odpowiednich sytuacjach
• przestrzega kodeksu dobrego postępowania, ustalonego wspólnie z nauczycielem i innymi dziećmi
• nie poddaje się podczas niepowodzeń• komunikuje się niewerbalnie, żeby przekazać
coś innym osobom lub zaprosić do wspólnej zabawy
6-LATEK
to, co 5-latek, a dodatkowo:
• zna podstawowe informacje o sobie, wie, że należy je ujawniać tylko określonym osobom
• wie, że jest Polakiem i mieszka w Polsce, potrafi krótko opowiedzieć o swoim kraju
• lubi przebywać i bawić się z innymi dziećmi, zaprasza innych do zabawy
• umie opiekować się zwierzęciem, jeśli je ma
• potrafi okazywać szacunek dorosłym i dzieciom• zna zasady zachowania się w różnych miejscach
i stosuje się do nich• stosuje zwroty grzecznościowe • współdziała z innymi, czeka na swoją kolej,
umie przegrywać w rywalizacji sportowej lub związanej z różnymi grami
3-LATEK
34
Cele i zadania wychowania przedszkolnego
umie klasyfikować, szacować, przelicza liczebność zbiorów,
rozpoznaje liczby od 0 do 10 i kolejne, dodaje i odejmuje
słucha czytanych tekstów
i opowiadań, zna baśnie, legendy
polskie
mówi płynnie, wyraźnie, rytmicznie
odróżnia świat fikcji i realnej
rzeczywistości
rozpoznaje monety i banknoty
opowiada historyjki,
odpowiada na pytania
podejmuje samodzielną aktywność poznawczą
rozumie następstwo czasu, określa kierunki, położenie przedmiotów
w przestrzeni
Rozwój poznawczy
Cele wynikające z podstawy programowej
rozpoznaje i nazywa
podstawowe zjawiska
przyrodnicze, korzysta z dóbr
przyrody
wyraża ekspresję twórczą podczas
zabaw oraz działań artystycznych
i konstrukcyjnych
rozpoznaje litery polskiego alfabetu, czyta proste zdania
35
Cele i zadania edukacyjne...
Rozwój umiejętności dziecka w zakresie rozwoju poznawczego
• zna co najmniej 500 słów związanych z codziennymi czynnościami oraz nazwami przedmiotów z otoczenia
• podąża za uwagą dorosłego• codziennie uczy się nowych słów• mówi krótkimi, prostymi zdaniami• nazywa podstawowe kolory • odróżnia elementy takie same i różne• potrafi policzyć kilka rzeczy
• chętnie słucha opowiadań, baśni i bajek• charakteryzuje się dużą wyobraźnią – wymyśla
zabawy, niewidzialne postacie• potrafi powiedzieć, jak się nazywa, i pokazać,
ile ma lat• rozwiązuje proste problemy• rozumie czas teraźniejszy i to, co nastąpi potem
(przyszłość)
4-LATEK
to, co 3-latek, a dodatkowo:
• zna około 1500 słów dotyczących najbliższego otoczenia
• jego mowa jest zrozumiała• zadaje dużo pytań dotyczących znaczenia słów
oraz otaczającego świata• lubi rozmawiać i dyskutować• potrafi skoncentrować się na jednej rzeczy
co najmniej 7–10 minut• bawi się w jedną zabawę przynajmniej
10–15 minut
• rozpoznaje około 6–10 kolorów• powtarza proste wierszyki i piosenki, może
samodzielnie układać piosenki• potrafi policzyć minimum do 5• rozpoznaje głosy zwierząt, urządzeń
elektrycznych• grupuje elementy takie same, podobne• rozwija rozumienie następstwa czasu (teraz,
przedtem, potem)
5-LATEK
to, co 4-latek, a dodatkowo:
• zna co najmniej 2500 słów, interesuje się światem, zadaje wiele pytań i wnioskuje
• bawi się w zabawy tematyczne, wykorzystując swoją wyobraźnię oraz zapraszając inne dzieci do zabawy i przypisując im role
• zapamiętuje i wykonuje polecenia• opowiada historyjki obrazkowe• porównuje dwa obrazki, które różnią się
szczegółami• dobiera elementy w pary, przeprowadza proste
klasyfikacje
• dodaje i odejmuje w zakresie 10 z wykorzystaniem liczmanów
• potrafi zastosować liczebniki porządkowe• używa w zabawie przedmiotów w znaczeniu
symbolicznym• rozróżnia litery, potrafi napisać swoje imię i inne
proste wyrazy• umie różnicować dźwięki• prawidłowo wymawia wszystkie głoski
6-LATEK
to, co 5-latek, a dodatkowo:
• zna około 4000–6000 słów• mówi płynnie, wyraźnie i wyraziście• pamięta wierszyki i piosenki• orientuje się w czasie i przestrzeni• klasyfikuje i kategoryzuje• ma rozwinięte pojęcie liczby, kształtu, wielkości,
kierunku, odległości, stosunków czasowych• dodaje i odejmuje, korzystając z liczmanów
• łączy elementy w zbiory• rozpoznaje, zapamiętuje i odtwarza dźwięki• potrafi rozumować logicznie na miarę swoich
możliwości (co nie pasuje, jaki jest kolejny element rytmu)
• odróżnia rzeczywistość od świata fikcji, nawet jeśli wykorzystuje jedno i drugie w zabawie
3-LATEK
36
Cele i zadania wychowania przedszkolnego
Informacja dla rodziców Cele edukacyjne, które można osiągać z dziećmi w domu
w zakresie podstawowych czynności
zamiatanie podłogi
ZAdAniA dLA 2-LATKóW
ZAdAniA dLA 3–4-LATKóW
mycie zębów, rąk, szczotkowanie
włosów
sprzątanie swojego miejsca przy stole,
łącznie z jedzeniem, które spadnie
z talerza
odkładanie zabawek i książek
na miejsce
rozbieranie się,
odkładanie ubrań do kosza na pranie
rozkładanie zakupów
na półkach
pomoc w pracach ogrodowych
ścieranie
kurzu smarowanie pieczywa masłem
ścielenie łóżka
nakrywanie do stołu
składanie
prania
odkurzanie
karmienie zwierząt
domowych według
ustalonego harmonogramu
przygotowanie
zimnych płatków
na śniadanie
lub prostego
deseru
pomoc przy zakupach i przy tworzeniu listy
zakupów
przynoszenie do stołu
sztućców i serwetek
37
Cele i zadania edukacyjne...
ZAdAniA dLA 5-LATKóW
ZAdAniA dLA 6-LATKóW
a także:
prace w ogrodzie, pomoc w myciu
samochodu
karmienie zwierząt domowych
pomoc w wyborze rozrywki dla rodziny
nauka wiązania butów
wybieranie
i zakładanie ubrań
obieranie warzyw
przygotowanie
prostego jedzenia
pod opieką osoby dorosłej
sprzątanie
balkonu/tarasu
poranna
i wieczorna toaletadbanie o zwierzęta
domoweporządkowanie
łazienki
wynoszenie śmieci
segregacja brudnych ubrań
i przygotowanie ich do prania
ścielenie łóżka i posprzątanie
swojego pokoju
odmierzenie
i wymieszanie
składników według
receptury
pomoc
w planowaniu
posiłków i zakupów
spożywczych
przygotowanie stołu do posiłków, nalanie zimnych napojów do szklanek
samodzielne wiązanie
butów
robienie zakupów
podlewanie trawnika
mycie podłóg
proste
prasowanie
trzepanie dywanów
plewienie chwastów
w ogródku
dobieranie odzieży
w zależności
od pogody
odkładanie swoich czystych ubrań do szafy
wyprowadzanie psa
na spacer
podlewanie roślin
doniczkowych
38
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowego
rozdział 4.
Treści programowe dla poszczególnych grup wiekowych – zgodnie z obowiązującą pod-stawą programową wychowania przedszkolnego – zostały ujęte w podziale na cztery obszary rozwoju: fizyczny , emocjonalny , społeczny , poznawczy .
Z kolei, uwzględniając kamienie milowe rozwoju dziecka w każdym z tych obszarów, różnie definiowanych przez badaczy (np. większość psychologów rozwojowych mówi o emocjonalno-społecznej sferze rozwoju i nie rozdziela tych dwóch elementów, a edu-kacja językowa jest traktowana jako podstawa sfery i społecznej, i poznawczej), uszczegó-ławiamy wymagania, by wskazać jasne kryteria i etapy nabywania kompetencji zgodne z zadaniami rozwojowymi dziecka w tym wieku:• rozwój fizyczny (motoryka duża, motoryka mała, percepcja wzrokowa, percepcja
słuchowa, koordynacja wzrokowo-słuchowo-ruchowa)• rozwój emocjonalny (emocje, motywacja i zachowanie)• rozwój mowy i umiejętności językowych (mowa bierna i czynna)• rozwój umiejętności społecznych i myślenia humanistycznego (rodzina i społecz-
ność/kultura/historia/społeczeństwo i ekonomia)• rozwój kreatywności i wyobraźni (literatura, muzyka, taniec i ruch, sztuki wizualne,
drama)• rozwój umiejętności matematycznych (liczba, geometria, wzory, miary, logika)• rozwój krytycznego myślenia (myślenie naukowe, eksperymenty, nauka o ziemi –
przyroda i geografia, technologia)Pamiętamy również o konieczności systematycznego diagnozowania przez nauczyciela
poszczególnych obszarów rozwojowych każdego dziecka, które stanowią o jego eduka-cyjnym sukcesie i wskazują ewentualne zadania w zakresie wspomagania i wyrównywa-nia szans. Dlatego bierzemy pod uwagę następujące obszary diagnostyczne, wyszczegól-niane przez psychologów jako niezwykle istotne w procesie udzielania pomocy dziecku: 1) motoryka mała, 2) motoryka duża, 3) percepcja wzrokowa, 4) percepcja słuchowa, 5) koordynacja wzrokowo-słuchowo-ruchowa, 6) mowa bierna, 7) mowa czynna, 8) roz-wój emocjonalno-społeczny, 9) rozwój poznawczy (myślenie i uwaga).
Uwzględniając te trzy składowe (wymagania podstawy, kamienie milowe rozwoju dzie-cka, psychopedagogiczne obszary diagnostyczne) proponujemy na każdy tydzień temat przewodni, a tematy poszczególnych poziomów ściśle ze sobą korelują, tworząc spójny pedagogiczny projekt odpowiedzialnego wyznaczania sfer najbliższego rozwoju dzie-ci w poszczególnych grupach wiekowych zgodnie z ich predyspozycjami i potrzebami, a także uwzględniając założenia procesu dydaktycznego (wymagania podstawy progra-mowej, planowanie pracy długo- i krótkoterminowe).
39
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowego
i. Fizyczny obszar rozwoju dziecka
ii. Emocjonalny obszar rozwoju dziecka
iii. Społeczny obszar rozwoju dziecka
iV. Poznawczy obszar rozwoju dziecka
• motoryka duża (równowaga, koordynacja rucho-wa, integracja sensoryczna)
• motoryka mała (napięcie mięśniowe, ruchy graficzne i manualne),
• percepcje i koordynacje percepcji i ruchu (percepcja wzrokowa, percepcja słuchowa,
koordynacja wzrokowo-słuchowo-ruchowa)• higiena i bezpieczeństwo• zdrowe żywienie• ćwiczenia fizyczne• bezpieczne zachowania
• adaptacja, budowanie świadomości emocjonal-nej (rozumienie i wyrażanie potrzeb, rozpozna-wanie własnych uczuć i zarządzanie działaniem pod wpływem uczuć)
• samodyscyplina (działanie zgodnie z zasadami i ustalonym rytmem np. dnia, adaptowanie się
do nowych warunków i zmian, samodzielne inicjowanie aktywności (poczucie inicjatywy i motywacji wewnętrznej)
• relacje uczuciowe z innymi: budowanie, utrzy-mywanie i zrywanie więzi, uczenie współpracy, rozwijanie empatii dziecka
• rozwój moralny i etyczny (poczucie odpowie-dzialności i sprawiedliwości, wartość, odróżnia-nie dobra i zła)
• rodzina i społeczność (poczucie tożsamości z miejscem zamieszkania, więzi rodzinne i spo-łeczne), odkrywanie kultury i tradycji, szacunek do różnic kulturowych
• społeczeństwo i ekonomia (rozumienie cywiliza-cji, rozwijanie inteligencji ekonomicznej)
• geografia (miejsca na ziemi i w kosmosie, praca z mapą)
• historia (opisywanie dawnych wydarzeń, osób, rozwijanie myślenia historycznego
• rozwijanie umiejętności słuchania i mówienia jako środka zdobywania informacji i nawiązywa-nia relacji z innymi ludźmi
• budowanie słownika dziecka (słownik czynny i bierny, rozumienie idiomów, frazeologizmów
i żartów słowno-sytuacyjnych)• rozwijanie motywacji do oglądania i czytania
książek (np. obrazkowych, komiksów, wierszy) • terapia umiejętności komunikacyjnych i wad
wymowy
rozwój kreatywności i wyobraźni
rozwój umiejętności matematycznych
rozwój krytycznego myślenia
rozwój języka i umiejętności komunikacji z innymi ludźmi
• rozwiązywanie problemów • literatura, muzyka, film, taniec i ruch, sztuki wizualne, plastyka, drama
• liczba (rozróżnianie liczb, przeliczanie i po-równywanie zbiorów, porządkowanie, aspekty liczby)
• geometria (rozróżnianie kształtów, figury geo-metryczne, manipulacja na figurach)
• miary (szacowanie, przewidywanie, dokonywa-nie pomiaru przestrzeni i czasu)
• kształtowanie wyobraźni przestrzennej (usta-lenie miejsca obiektu w przestrzeni, obracanie przedmiotów, określanie i rozróżnianie kierunków),
• wzory (grupowanie, szeregowanie, odtwarzanie układów i rytmów, tworzenie własnych wzorów)
• logika (stawianie i rozwiązywanie problemów)
• myślenie naukowe (stawianie pytań i poddawa-nie w wątpliwość, obserwacja i eksperyment, wyciąganie wniosków i modelowanie)
• nauki o ziemi (przyroda i geografia: pogoda i klimat, odkrywanie ekosystemów)
• technologia i wykorzystanie TIK
Obszary rozwoju dziecka wynikające z podstawy programowej
40
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowego
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ecko
:ii
. Em
oc
Jon
AL
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ecko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ecko
:iV
. Po
Zn
AW
cZ
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
ziec
ko:
WrZESiEń
•sy
gna
lizuj
e p
otrz
eby
fizjo
log
iczn
e,•
zakł
ada
sam
od
ziel
nie
niek
tóre
cz
ęści
gar
der
ob
y,
•sp
ożyw
a p
osi
łki z
uży
ciem
sz
tućc
ów p
rzy
wsp
arci
u o
sob
y d
oro
słej
, •
kom
unik
uje
pot
rzeb
ę ru
chu
lub
o
dp
ocz
ynku
, •
umie
cho
dzi
ć w
róż
nym
ryt
mie
(s
zyb
ko, w
oln
o),
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h d
osk
ona
lący
ch s
pra
wno
ść
man
ualn
ą, n
p. l
epie
nie
z m
od
elin
y i p
last
elin
y o
raz
inny
ch m
ater
iałó
w,
w z
abaw
ach
pal
uszk
owyc
h
•ro
zsta
je s
ię z
ro
dzi
cam
i bez
lęku
, •
baw
i się
zab
awka
mi,
wsk
azuj
e ul
ubio
ną,
•p
rzeż
ywa
emo
cje
w s
po
sób
um
ożliw
iają
cy m
u ad
apta
cję
w n
owym
oto
czen
iu p
rzed
szko
la,
w n
owej
gru
pie
dzi
eci,
•uc
zy s
ię, ż
e w
syt
uacj
ach
trud
nych
em
ocj
ona
lnie
moż
e sz
ukać
w
spar
cia
u na
uczy
ciel
a,
•o
kazu
je r
ado
ść n
a w
ido
k o
pie
kunó
w lu
b b
liski
ch o
sób
, któ
re
od
bie
rają
go
z p
rzed
szko
la
•zn
a sw
oje
imię
, •
eksp
loru
je n
owe
oto
czen
ie
prz
edsz
kola
z z
aint
eres
owan
iem
, •
poz
naje
reg
uły,
któ
re p
anuj
ą w
prz
edsz
kolu
/gru
pie
, i s
tara
się
je
sto
sow
ać,
•p
op
raw
nie
funk
cjo
nuje
w g
rup
ie,
•ko
mun
ikuj
e si
ę w
erb
alni
e i n
iew
erb
alni
e,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h in
teg
racy
jnyc
h i p
orz
ądko
wyc
h
•zd
ob
ywa
now
e d
ośw
iad
czen
ia,
•um
ie p
owtó
rzyć
sło
wa,
któ
re
wyp
owia
da
kto
ś in
ny,
•w
skaz
uje
prz
edm
iot,
o k
tóry
pyt
a na
uczy
ciel
, •
nazy
wa
prz
edm
ioty
, •
two
rzy
pro
ste
zdan
ia,
•p
oro
zum
iew
a si
ę z
oto
czen
iem
, •
słuc
ha p
rost
ych
pio
sene
k,•
inte
resu
je s
ię k
siąż
kam
i – o
glą
da
ob
razk
i, p
rzew
raca
kar
tki,
słuc
ha
gło
śneg
o cz
ytan
ia o
sob
y d
oro
słej
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h z
języ
ka
ob
ceg
o no
woż
ytne
go
PAźdZiErniK
• s
poż
ywa
po
siłk
i z u
życi
em
sztu
ćców
prz
y w
spar
ciu
oso
by
do
rosł
ej,
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
na ś
wie
żym
pow
ietr
zu,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h ry
tmic
znyc
h, n
aśla
dow
czyc
h,
•w
yko
nuje
róż
ne fo
rmy
ruch
u,
•p
otra
fi na
ślad
ować
dźw
ięki
z
oto
czen
ia,
•re
aguj
e na
okr
eślo
ny s
ygna
ł d
źwię
kow
y, w
yko
nują
c um
ówio
ną
czyn
ność
, •
do
sko
nali
spra
wno
ść m
anua
lną
i mot
ory
kę m
ałą
•ro
zsta
je s
ię z
ro
dzi
cam
i/o
pie
kuna
mi b
ez lę
ku,
•o
kazu
je r
ado
ść p
od
czas
zab
awy,
•
wsk
azuj
e sw
oje
ulub
ione
zab
awki
, •
oka
zuje
rad
ość
z p
rzeb
ywan
ia
wśr
ód
prz
yro
dy
– za
baw
y w
par
ku
lub
og
rod
zie
prz
edsz
koln
ym
spra
wia
ją m
u ra
do
ść,
•p
od
ejm
uje
akty
wno
ści
char
akte
ryst
yczn
e d
la
prz
edsz
kola
ka i
do
sto
sow
uje
się
do
rytm
u d
nia,
•
w s
ytua
cjac
h tr
udny
ch
emo
cjo
naln
ie s
zuka
wsp
arci
a u
nauc
zyci
ela,
•w
ie, j
ak s
ię n
azyw
a,
•p
otra
fi si
ę p
rzyw
itać
i poż
egna
ć z
oso
bam
i, kt
óre
są
mu
znan
e,
w s
po
sób
prz
yjęt
y sp
ołe
czni
e,
•p
od
po
rząd
kow
uje
się
norm
om
i z
asad
om
pan
ując
ym
w p
rzed
szko
lu,
•d
emo
nstr
uje
swoj
ą in
dyw
idua
lno
ść
i po
czuc
ie o
drę
bno
ści,
•b
ierz
e ud
ział
w o
rgan
izow
anyc
h za
baw
ach
tem
atyc
znyc
h,•
mów
i, cz
y je
st c
hło
pce
m, c
zy
dzi
ewcz
ynką
, •
okr
eśla
sw
oją
prz
ynal
eżno
ść
do
gru
py,
•ch
ętni
e p
od
ejm
uje
akty
wno
ść
poz
naw
czą,
eks
plo
ruje
, ek
sper
ymen
tuje
, do
konu
je
spo
ntan
iczn
ych
od
kryć
,•
słuc
ha w
iers
zykó
w i
op
owia
dań
o
jesi
eni,
zdro
wiu
, wita
min
ach,
w
arzy
wac
h i o
wo
cach
, •
pow
tarz
a p
rost
e w
ylic
zank
i, •
łącz
y p
rzed
mio
ty w
tym
sam
ym
kolo
rze,
•
wym
ieni
a k
ilka
kolo
rów
i w
ybie
ra
je s
po
śró
d in
nych
,
4.1.
Tre
ści p
rog
ram
owe
dla
dzi
eci w
wie
ku r
ozw
ojo
wym
3–4
lata
PAźdZiErniK
•o
kazu
je r
ado
ść w
zw
iązk
u z
akty
wno
ścią
poz
naw
czą,
•o
kazu
je z
adow
ole
nie,
kie
dy
do
prz
edsz
kola
prz
ycho
dzą
p
o ni
ego
blis
cy
•ko
mun
ikuj
e si
ę z
inny
mi w
sp
osó
b
zroz
umia
ły i
czyt
elny
, wyr
aża
swoj
e p
otrz
eby
i ocz
ekiw
ania
•w
yraż
a sw
oją
eksp
resj
ę tw
órc
zą
po
prz
ez t
wo
rzen
ie r
óżny
ch
kons
truk
cji z
klo
cków
, pud
ełek
, in
nych
mat
eria
łów
, •
korz
ysta
z z
abaw
ek e
duk
acyj
nych
d
ost
ępny
ch w
prz
edsz
kolu
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h ru
chow
ych
dot
yczą
cych
języ
ka
ob
ceg
o no
woż
ytne
go
LiSToPAd
•sy
gna
lizuj
e p
otrz
eby
fizjo
log
iczn
e,
•uc
zest
nicz
y w
sp
acer
ach
po
najb
liższ
ej o
kolic
y,
•sp
ożyw
a p
osi
łki z
uży
ciem
sz
tućc
ów,
•p
oru
sza
się
w r
ytm
muz
yki,
•ko
mun
ikuj
e p
otrz
ebę
ruch
u lu
b
od
po
czyn
ku,
•b
ierz
e ud
ział
w g
rach
i za
baw
ach
na ś
wie
żym
pow
ietr
zu: b
ieg
a,
skac
ze, r
zuca
piłk
ę, h
uśta
się
na
huś
taw
ce,
•um
ie c
hod
zić
w r
óżny
m r
ytm
ie
(szy
bko
, wo
lno)
•ro
zsta
je s
ię z
ro
dzi
cam
i bez
lęku
–
wie
, że
rod
zice
wró
cą p
o ni
ego
i prz
yjm
uje
to z
e sp
oko
jem
, •
wsk
azuj
e sw
oje
ulub
ione
zab
awy,
je
st o
twar
te n
a p
rop
ozyc
je n
owyc
h za
baw
, •
chęt
nie
do
sto
sow
uje
się
do
rytm
u d
nia
w p
rzed
szko
lu,
•in
icju
je s
po
ntan
iczn
e za
baw
y te
mat
yczn
e,
•o
dcz
uwa
saty
sfak
cję,
kie
dy
zost
anie
zau
waż
ony
i p
och
wal
ony
, •
z ch
ęcią
wra
ca d
o d
om
u p
o ca
łym
d
niu
w p
rzed
szko
lu –
wita
się
z
blis
kim
i z r
ado
ścią
•m
ówi,
jak
się
nazy
wa,
ile
ma
lat,
g
dzi
e m
iesz
ka,
•na
ślad
uje
zab
awy
inny
ch d
ziec
i, •
po
dej
muj
e p
rób
y za
baw
z in
nym
i d
zieć
mi,
•p
od
po
rząd
kow
uje
się
rytm
owi d
nia
w p
rzed
szko
lu,
•ro
zum
ie, n
a cz
ym p
ole
gaj
ą ni
ektó
re n
akaz
y i z
akaz
y, s
tosu
je
się
do
nich
, •
po
mag
a i s
pra
wia
rad
ość
inny
m,
•ch
ętni
e uc
zest
nicz
y w
pro
styc
h za
baw
ach
tem
atyc
znyc
h in
icjo
wan
ych
prz
ez n
aucz
ycie
la
•w
yróż
nia
kilk
a p
od
staw
owyc
h ko
loró
w,
•na
zyw
a p
rzed
mio
ty w
sw
oim
ot
ocz
eniu
i o
kreś
la, c
o je
st
wie
lkie
– m
ałe,
cic
he –
gło
śne
(prz
eciw
ieńs
twa)
, •
chęt
nie
op
owia
da
o sw
oic
h d
ośw
iad
czen
iach
, mów
i co
raz
bar
dzi
ej z
rozu
mia
le
i ko
mun
ikat
ywni
e (r
ozw
ija s
wój
sł
owni
k),
•in
tere
suje
się
ksi
ążka
mi –
og
ląd
a ilu
stra
cje,
chę
tnie
słu
cha,
kie
dy
do
rosł
y cz
yta,
•p
rzed
staw
ia s
woj
e em
ocj
e/uc
zuci
a zw
iąza
ne z
bo
hate
ram
i op
owia
dań
, b
aśni
•p
owta
rza
pro
ste
rym
owan
ki
w ję
zyku
ob
cym
now
ożyt
nym
41
Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 3–4 lata
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ecko
:ii
. Em
oc
Jon
AL
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ecko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ecko
:iV
. Po
Zn
AW
cZ
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
ziec
ko:
WrZESiEń
•sy
gna
lizuj
e p
otrz
eby
fizjo
log
iczn
e,•
zakł
ada
sam
od
ziel
nie
niek
tóre
cz
ęści
gar
der
ob
y,
•sp
ożyw
a p
osi
łki z
uży
ciem
sz
tućc
ów p
rzy
wsp
arci
u o
sob
y d
oro
słej
, •
kom
unik
uje
pot
rzeb
ę ru
chu
lub
o
dp
ocz
ynku
, •
umie
cho
dzi
ć w
róż
nym
ryt
mie
(s
zyb
ko, w
oln
o),
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h d
osk
ona
lący
ch s
pra
wno
ść
man
ualn
ą, n
p. l
epie
nie
z m
od
elin
y i p
last
elin
y o
raz
inny
ch m
ater
iałó
w,
w z
abaw
ach
pal
uszk
owyc
h
•ro
zsta
je s
ię z
ro
dzi
cam
i bez
lęku
, •
baw
i się
zab
awka
mi,
wsk
azuj
e ul
ubio
ną,
•p
rzeż
ywa
emo
cje
w s
po
sób
um
ożliw
iają
cy m
u ad
apta
cję
w n
owym
oto
czen
iu p
rzed
szko
la,
w n
owej
gru
pie
dzi
eci,
•uc
zy s
ię, ż
e w
syt
uacj
ach
trud
nych
em
ocj
ona
lnie
moż
e sz
ukać
w
spar
cia
u na
uczy
ciel
a,
•o
kazu
je r
ado
ść n
a w
ido
k o
pie
kunó
w lu
b b
liski
ch o
sób
, któ
re
od
bie
rają
go
z p
rzed
szko
la
•zn
a sw
oje
imię
, •
eksp
loru
je n
owe
oto
czen
ie
prz
edsz
kola
z z
aint
eres
owan
iem
, •
poz
naje
reg
uły,
któ
re p
anuj
ą w
prz
edsz
kolu
/gru
pie
, i s
tara
się
je
sto
sow
ać,
•p
op
raw
nie
funk
cjo
nuje
w g
rup
ie,
•ko
mun
ikuj
e si
ę w
erb
alni
e i n
iew
erb
alni
e,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h in
teg
racy
jnyc
h i p
orz
ądko
wyc
h
•zd
ob
ywa
now
e d
ośw
iad
czen
ia,
•um
ie p
owtó
rzyć
sło
wa,
któ
re
wyp
owia
da
kto
ś in
ny,
•w
skaz
uje
prz
edm
iot,
o k
tóry
pyt
a na
uczy
ciel
, •
nazy
wa
prz
edm
ioty
, •
two
rzy
pro
ste
zdan
ia,
•p
oro
zum
iew
a si
ę z
oto
czen
iem
, •
słuc
ha p
rost
ych
pio
sene
k,•
inte
resu
je s
ię k
siąż
kam
i – o
glą
da
ob
razk
i, p
rzew
raca
kar
tki,
słuc
ha
gło
śneg
o cz
ytan
ia o
sob
y d
oro
słej
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h z
języ
ka
ob
ceg
o no
woż
ytne
go
PAźdZiErniK
• s
poż
ywa
po
siłk
i z u
życi
em
sztu
ćców
prz
y w
spar
ciu
oso
by
do
rosł
ej,
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
na ś
wie
żym
pow
ietr
zu,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h ry
tmic
znyc
h, n
aśla
dow
czyc
h,
•w
yko
nuje
róż
ne fo
rmy
ruch
u,
•p
otra
fi na
ślad
ować
dźw
ięki
z
oto
czen
ia,
•re
aguj
e na
okr
eślo
ny s
ygna
ł d
źwię
kow
y, w
yko
nują
c um
ówio
ną
czyn
ność
, •
do
sko
nali
spra
wno
ść m
anua
lną
i mot
ory
kę m
ałą
•ro
zsta
je s
ię z
ro
dzi
cam
i/o
pie
kuna
mi b
ez lę
ku,
•o
kazu
je r
ado
ść p
od
czas
zab
awy,
•
wsk
azuj
e sw
oje
ulub
ione
zab
awki
, •
oka
zuje
rad
ość
z p
rzeb
ywan
ia
wśr
ód
prz
yro
dy
– za
baw
y w
par
ku
lub
og
rod
zie
prz
edsz
koln
ym
spra
wia
ją m
u ra
do
ść,
•p
od
ejm
uje
akty
wno
ści
char
akte
ryst
yczn
e d
la
prz
edsz
kola
ka i
do
sto
sow
uje
się
do
rytm
u d
nia,
•
w s
ytua
cjac
h tr
udny
ch
emo
cjo
naln
ie s
zuka
wsp
arci
a u
nauc
zyci
ela,
•w
ie, j
ak s
ię n
azyw
a,
•p
otra
fi si
ę p
rzyw
itać
i poż
egna
ć z
oso
bam
i, kt
óre
są
mu
znan
e,
w s
po
sób
prz
yjęt
y sp
ołe
czni
e,
•p
od
po
rząd
kow
uje
się
norm
om
i z
asad
om
pan
ując
ym
w p
rzed
szko
lu,
•d
emo
nstr
uje
swoj
ą in
dyw
idua
lno
ść
i po
czuc
ie o
drę
bno
ści,
•b
ierz
e ud
ział
w o
rgan
izow
anyc
h za
baw
ach
tem
atyc
znyc
h,•
mów
i, cz
y je
st c
hło
pce
m, c
zy
dzi
ewcz
ynką
, •
okr
eśla
sw
oją
prz
ynal
eżno
ść
do
gru
py,
•ch
ętni
e p
od
ejm
uje
akty
wno
ść
poz
naw
czą,
eks
plo
ruje
, ek
sper
ymen
tuje
, do
konu
je
spo
ntan
iczn
ych
od
kryć
,•
słuc
ha w
iers
zykó
w i
op
owia
dań
o
jesi
eni,
zdro
wiu
, wita
min
ach,
w
arzy
wac
h i o
wo
cach
, •
pow
tarz
a p
rost
e w
ylic
zank
i, •
łącz
y p
rzed
mio
ty w
tym
sam
ym
kolo
rze,
•
wym
ieni
a k
ilka
kolo
rów
i w
ybie
ra
je s
po
śró
d in
nych
,
PAźdZiErniK •
oka
zuje
rad
ość
w z
wią
zku
z ak
tyw
nośc
ią p
ozna
wcz
ą,•
oka
zuje
zad
owo
leni
e, k
ied
y d
o p
rzed
szko
la p
rzyc
hod
zą
po
nieg
o b
liscy
•ko
mun
ikuj
e si
ę z
inny
mi w
sp
osó
b
zroz
umia
ły i
czyt
elny
, wyr
aża
swoj
e p
otrz
eby
i ocz
ekiw
ania
•w
yraż
a sw
oją
eksp
resj
ę tw
órc
zą
po
prz
ez t
wo
rzen
ie r
óżny
ch
kons
truk
cji z
klo
cków
, pud
ełek
, in
nych
mat
eria
łów
, •
korz
ysta
z z
abaw
ek e
duk
acyj
nych
d
ost
ępny
ch w
prz
edsz
kolu
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h ru
chow
ych
dot
yczą
cych
języ
ka
ob
ceg
o no
woż
ytne
go
LiSToPAd
•sy
gna
lizuj
e p
otrz
eby
fizjo
log
iczn
e,
•uc
zest
nicz
y w
sp
acer
ach
po
najb
liższ
ej o
kolic
y,
•sp
ożyw
a p
osi
łki z
uży
ciem
sz
tućc
ów,
•p
oru
sza
się
w r
ytm
muz
yki,
•ko
mun
ikuj
e p
otrz
ebę
ruch
u lu
b
od
po
czyn
ku,
•b
ierz
e ud
ział
w g
rach
i za
baw
ach
na ś
wie
żym
pow
ietr
zu: b
ieg
a,
skac
ze, r
zuca
piłk
ę, h
uśta
się
na
huś
taw
ce,
•um
ie c
hod
zić
w r
óżny
m r
ytm
ie
(szy
bko
, wo
lno)
•ro
zsta
je s
ię z
ro
dzi
cam
i bez
lęku
–
wie
, że
rod
zice
wró
cą p
o ni
ego
i prz
yjm
uje
to z
e sp
oko
jem
, •
wsk
azuj
e sw
oje
ulub
ione
zab
awy,
je
st o
twar
te n
a p
rop
ozyc
je n
owyc
h za
baw
, •
chęt
nie
do
sto
sow
uje
się
do
rytm
u d
nia
w p
rzed
szko
lu,
•in
icju
je s
po
ntan
iczn
e za
baw
y te
mat
yczn
e,
•o
dcz
uwa
saty
sfak
cję,
kie
dy
zost
anie
zau
waż
ony
i p
och
wal
ony
, •
z ch
ęcią
wra
ca d
o d
om
u p
o ca
łym
d
niu
w p
rzed
szko
lu –
wita
się
z
blis
kim
i z r
ado
ścią
•m
ówi,
jak
się
nazy
wa,
ile
ma
lat,
g
dzi
e m
iesz
ka,
•na
ślad
uje
zab
awy
inny
ch d
ziec
i, •
po
dej
muj
e p
rób
y za
baw
z in
nym
i d
zieć
mi,
•p
od
po
rząd
kow
uje
się
rytm
owi d
nia
w p
rzed
szko
lu,
•ro
zum
ie, n
a cz
ym p
ole
gaj
ą ni
ektó
re n
akaz
y i z
akaz
y, s
tosu
je
się
do
nich
, •
po
mag
a i s
pra
wia
rad
ość
inny
m,
•ch
ętni
e uc
zest
nicz
y w
pro
styc
h za
baw
ach
tem
atyc
znyc
h in
icjo
wan
ych
prz
ez n
aucz
ycie
la
•w
yróż
nia
kilk
a p
od
staw
owyc
h ko
loró
w,
•na
zyw
a p
rzed
mio
ty w
sw
oim
ot
ocz
eniu
i o
kreś
la, c
o je
st
wie
lkie
– m
ałe,
cic
he –
gło
śne
(prz
eciw
ieńs
twa)
, •
chęt
nie
op
owia
da
o sw
oic
h d
ośw
iad
czen
iach
, mów
i co
raz
bar
dzi
ej z
rozu
mia
le
i ko
mun
ikat
ywni
e (r
ozw
ija s
wój
sł
owni
k),
•in
tere
suje
się
ksi
ążka
mi –
og
ląd
a ilu
stra
cje,
chę
tnie
słu
cha,
kie
dy
do
rosł
y cz
yta,
•p
rzed
staw
ia s
woj
e em
ocj
e/uc
zuci
a zw
iąza
ne z
bo
hate
ram
i op
owia
dań
, b
aśni
•p
owta
rza
pro
ste
rym
owan
ki
w ję
zyku
ob
cym
now
ożyt
nym
42
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowegoi.
FiZ
yc
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
. Em
oc
Jon
AL
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iii.
SP
oł
Ec
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:iV
. Po
Zn
AW
cZ
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:
grudZiEń•
akty
wni
e uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h na
św
ieży
m p
owie
trzu
, •
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
do
sko
nalą
cych
po
czuc
ie r
ytm
u,•
bie
rze
udzi
ał w
zab
awac
h na
ślad
owcz
ych,
•
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
ruch
owyc
h, s
zcze
gó
lnie
sko
czny
ch
ora
z z
elem
ente
m c
zwo
rako
wan
ia,
•re
aguj
e na
okr
eślo
ny s
ygna
ł d
źwię
kow
y, w
yko
nują
c um
ówio
ną
czyn
ność
, •
po
dsk
akuj
e w
ryt
m m
uzyk
i, •
rysu
je, m
aluj
e, le
pi,
ugni
ata
•p
otra
fi ro
zsta
ć si
ę z
rod
zica
mi,
•ch
ętni
e ch
od
zi d
o p
rzed
szko
la –
o
kazu
je p
ozyt
ywne
em
ocj
e,
•o
dg
ryw
a ró
żne
role
, •
baw
i się
sam
od
ziel
nie,
•
po
dej
muj
e p
rób
y za
baw
z in
nym
i d
zieć
mi,
•sp
ont
anic
znie
po
cies
za d
ziec
i, kt
óre
są
smut
ne i
maj
ą o
bni
żony
na
stró
j, •
rozp
ozna
je e
mo
cje
niep
rzyj
emne
, sp
ont
anic
znie
oka
zuje
za
inte
reso
wan
ie, ż
yczl
iwo
ść i
chęć
p
om
ocy
,•
oka
zuje
zad
owo
leni
e, k
ied
y je
st
chw
alo
ny i
po
dzi
wia
ny,
•o
kazu
je r
ado
ść, k
ied
y b
liscy
p
rzyc
hod
zą je
od
ebra
ć z
prz
edsz
kola
•p
otra
fi si
ę p
rzed
staw
ić,
wym
ieni
ając
sw
oje
imię
, cz
asam
i naz
wis
ko o
raz
mie
jsce
za
mie
szka
nia,
•
kom
unik
uje
się
w s
po
sób
zr
ozum
iały
dla
inny
ch d
ziec
i i o
sób
do
rosł
ych
za p
om
ocą
ko
mun
ikat
ów s
łow
nych
ora
z ni
ewer
bal
nych
, •
ob
dar
za u
wag
ą in
ne d
ziec
i i o
sob
y d
oro
słe,
•
uczy
się
cze
kać
na s
woj
ą ko
lej,
•st
osu
je s
ię d
o za
sad
sp
ołe
czny
ch,
pan
ując
ych
w g
rup
ie
prz
edsz
koln
ej,
•w
skaz
uje
dzi
eci,
z kt
óry
mi l
ubi
prz
ebyw
ać i
się
baw
ić, o
kazu
je
im s
zcze
gó
lną
sym
pat
ię
•sł
ucha
z u
wag
ą cz
ytan
ych
ksią
żek,
•
chęt
nie
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
czyt
elni
czyc
h,
•b
awi s
ię s
amo
dzi
elni
e lu
b
z in
nym
dzi
ecki
em w
ybra
ną
zab
awką
w d
owo
lnym
kąc
iku
zain
tere
sow
ań,
•b
ierz
e ud
ział
we
wsp
óln
ych
prz
edsi
ęwzi
ęcia
ch, n
p. j
aseł
kach
, •
śpie
wa
wsp
óln
ie p
iose
nki,
•ro
zwija
eks
pre
sję
twó
rczą
po
prz
ez
two
rzen
ie p
rac
pla
styc
znyc
h,•
śpie
wa
pro
ste
pio
senk
i w ję
zyku
o
bcy
m n
owoż
ytny
m
STycZEń
•b
ierz
e ud
ział
we
wsp
óln
ych
spac
erac
h p
o na
jbliż
szej
oko
licy,
•
sam
od
ziel
nie
spoż
ywa
po
siłk
i z
użyc
iem
szt
ućcó
w,
•ko
mun
ikuj
e p
otrz
ebę
ruch
u lu
b
od
po
czyn
ku,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h d
osk
ona
lący
ch p
ocz
ucie
ryt
mu,
•
bie
rze
udzi
ał w
zab
awac
h na
ślad
owcz
ych,
•
wyk
onu
je r
óżne
form
y ru
chu,
sz
czeg
óln
ie s
kocz
ne o
raz
z el
emen
tem
czw
ora
kow
ania
•ro
zsta
je s
ię z
ro
dzi
cam
i b
ez lę
ku,
•ro
zróż
nia
emo
cje
prz
yjem
ne
i nie
prz
yjem
ne,
•o
kazu
je z
adow
ole
nie,
gd
y je
st
chw
alo
ny, n
agra
dza
ny,
•d
ąży
do
spra
wia
nia
inny
m
prz
yjem
nośc
i – p
oci
esza
inny
ch,
prz
ytul
a, a
naw
et d
ziel
i się
sw
oją
wła
sno
ścią
,•
wcz
uwa
się
w e
mo
cje
inny
ch –
p
rzej
muj
e si
ę ty
m, j
ak c
zują
się
inni
•ch
ętni
e w
ita s
ię z
inny
mi o
sob
ami,
•p
rzed
staw
ia s
ię im
ieni
em
i naz
wis
kiem
,•
op
owia
da
o so
bie
, ko
mun
ikuj
ąc s
ię
wer
bal
nie
i nie
wer
bal
nie,
•za
pra
sza
do
wsp
óln
ej z
abaw
y (p
rzyn
osi
zab
awkę
, ksi
ążkę
)
•ch
ętni
e sł
ucha
muz
yki,
•tw
orz
y sa
mo
dzi
elni
e m
uzyk
ę,
wyk
orz
ystu
jąc
różn
e źr
ód
ła
dźw
ięku
,•
pro
wad
zi p
rost
e o
bse
rwac
je –
o
kreś
la, c
zeg
o ni
e m
a, a
był
o,
co je
st d
uże,
mał
e itd
., •
chęt
nie
i w s
kup
ieni
e sł
ucha
o
pow
iad
ań, w
iers
zy,
•ak
tyw
nie
słuc
ha z
agad
ek,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h ru
chow
ych
i pla
styc
znyc
h z
języ
ka
ob
ceg
o no
woż
ytne
go
LuTy
•sy
gna
lizuj
e p
otrz
eby
fizjo
log
iczn
e,
•b
ierz
e ud
ział
w g
rach
i za
baw
ach
na ś
wie
żym
pow
ietr
zu: b
ieg
a,
spac
eruj
e, z
jeżd
ża n
a sa
nkac
h,
lep
i bał
wan
a, r
zuca
się
śni
eżka
mi,
•b
ierz
e ud
ział
w a
ktyw
nośc
iach
ru
chow
o-p
last
yczn
ych
rozw
ijają
cych
sp
raw
ność
ręk
i d
om
inuj
ącej
•b
awi s
ię s
amo
dzi
elni
e i p
od
ejm
uje
pró
by
zab
awy
z in
nym
i dzi
ećm
i, •
po
dej
muj
e o
dw
ażni
e w
yzw
ania
w
zab
awie
prz
ekra
czaj
ące
jeg
o o
bec
ne d
ośw
iad
czen
ia,
•o
kazu
je r
ado
ść n
a w
ido
k ro
dzi
ców
lu
b o
pie
kunó
w
•uc
zy s
ię w
rażl
iwo
ści n
a in
ne o
sob
y –
dzi
eci i
do
rosł
ych,
•
oka
zuje
życ
zliw
ość
inny
m o
sob
om
, •
ob
dar
za u
wag
ą in
ne d
ziec
i i o
sob
y d
oro
słe,
•
mów
i, cz
y je
st c
hło
pce
m,
czy
dzi
ewcz
ynką
,•
prz
epra
sza
w s
ytua
cji,
któ
ra t
ego
wym
aga,
•
prz
yjm
uje
kons
ekw
encj
e sw
ojeg
o za
chow
ania
nie
zgo
dne
go
z za
sad
ami p
rzyj
ętym
i w g
rup
ie
•w
yraż
a ek
spre
sję
twó
rczą
po
dcz
as
zab
awy
w m
ałeg
o ar
tyst
ę,
•ch
ętni
e p
od
ejm
uje
now
e d
ział
ania
, •
chęt
nie
rozm
awia
z d
zieć
mi
i do
rosł
ymi,
•sł
ucha
z u
wag
ą o
pow
ieśc
i i h
isto
rii
czyt
anyc
h lu
b o
pow
iad
anyc
h p
rzez
na
uczy
ciel
a,•
pow
tarz
a p
rost
e ry
mow
anki
w
języ
ku o
bcy
m n
owoż
ytny
m
mArZEc
•sa
mo
dzi
elni
e w
yko
nuje
cz
ynno
ści l
ub p
od
ejm
uje
pró
by
sam
oo
bsł
ugow
e i c
zynn
ośc
i hi
gie
nicz
ne,
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
na ś
wie
żym
pow
ietr
zu,
•ch
od
zi w
róż
nym
ryt
mie
(szy
bko
, w
oln
o),
•w
yko
nuje
czy
nno
ści d
osk
ona
lące
sp
raw
ność
man
ualn
ą, n
p. k
reśl
i kr
eski
, kro
pki
, pro
ste
figur
y
•ch
ętni
e sp
ędza
cza
s w
prz
edsz
kolu
, •
po
dej
muj
e p
rób
y za
baw
y z
inny
mi
dzi
ećm
i, •
dzi
eli s
ię z
inny
mi,
•p
oci
esza
inne
dzi
eci i
sta
ra s
ię b
yć
dla
nic
h d
ob
ry,
•ro
zróż
nia
emo
cje
prz
yjem
ne
i nie
prz
yjem
ne –
rad
zi s
ob
ie
w s
ytua
cjac
h, k
tóre
są
dla
nie
go
trud
ne, c
zasa
mi z
po
mo
cą
do
rosł
ego
•re
aguj
e za
dow
ole
niem
na
po
chw
ałę
•p
otra
fi si
ę p
rzyw
itać
i poż
egna
ć z
oso
bam
i, kt
óre
są
mu
znan
e,
w s
po
sób
prz
yjęt
y sp
ołe
czni
e,
•d
ost
oso
wuj
e si
ę d
o re
guł
p
anuj
ącyc
h w
prz
edsz
kolu
, np
. po
dcz
as z
abaw
y cz
eka
na s
woj
ą ko
lej,
•ch
ętni
e p
od
ejm
uje
pró
by
kom
unik
owan
ia s
ię z
inny
mi
oso
bam
i – z
arów
no d
zieć
mi,
jak
i do
rosł
ymi,
•na
wią
zuje
rel
acje
ko
leże
ński
e
•sł
ucha
muz
yki,
•ek
sper
ymen
tuje
z d
źwię
kam
i, uc
zest
nicz
y w
e w
spó
lnym
m
uzyk
owan
iu,
•o
dp
owia
da
na p
ytan
ia,
•w
skaz
uje
na o
bra
zku
elem
enty
sp
ełni
ając
e o
kreś
lone
kry
teriu
m,
•p
otra
fi co
raz
pły
nnie
j mów
ić o
raz
nazy
wać
co
raz
wię
cej r
zecz
y,
•sł
ucha
z u
wag
ą cz
ytan
ych
ksią
żek,
•
chęt
nie
i akt
ywni
e uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h cz
ytel
nicz
ych,
•śp
iew
a p
rost
e p
iose
nki w
języ
ku
ob
cym
now
ożyt
nym
43
Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 3–4 lata
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
ii. E
mo
cJo
nA
Ln
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iV. P
oZ
nA
Wc
Zy
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
grudZiEń
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
na ś
wie
żym
pow
ietr
zu,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h d
osk
ona
lący
ch p
ocz
ucie
ryt
mu,
•b
ierz
e ud
ział
w z
abaw
ach
naśl
adow
czyc
h,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h ru
chow
ych,
szc
zeg
óln
ie s
kocz
nych
o
raz
z el
emen
tem
czw
ora
kow
ania
, •
reag
uje
na o
kreś
lony
syg
nał
dźw
ięko
wy,
wyk
onu
jąc
umów
ioną
cz
ynno
ść,
•p
od
skak
uje
w r
ytm
muz
yki,
•ry
suje
, mal
uje,
lep
i, ug
niat
a
•p
otra
fi ro
zsta
ć si
ę z
rod
zica
mi,
•ch
ętni
e ch
od
zi d
o p
rzed
szko
la –
o
kazu
je p
ozyt
ywne
em
ocj
e,
•o
dg
ryw
a ró
żne
role
, •
baw
i się
sam
od
ziel
nie,
•
po
dej
muj
e p
rób
y za
baw
z in
nym
i d
zieć
mi,
•sp
ont
anic
znie
po
cies
za d
ziec
i, kt
óre
są
smut
ne i
maj
ą o
bni
żony
na
stró
j, •
rozp
ozna
je e
mo
cje
niep
rzyj
emne
, sp
ont
anic
znie
oka
zuje
za
inte
reso
wan
ie, ż
yczl
iwo
ść i
chęć
p
om
ocy
,•
oka
zuje
zad
owo
leni
e, k
ied
y je
st
chw
alo
ny i
po
dzi
wia
ny,
•o
kazu
je r
ado
ść, k
ied
y b
liscy
p
rzyc
hod
zą je
od
ebra
ć z
prz
edsz
kola
•p
otra
fi si
ę p
rzed
staw
ić,
wym
ieni
ając
sw
oje
imię
, cz
asam
i naz
wis
ko o
raz
mie
jsce
za
mie
szka
nia,
•
kom
unik
uje
się
w s
po
sób
zr
ozum
iały
dla
inny
ch d
ziec
i i o
sób
do
rosł
ych
za p
om
ocą
ko
mun
ikat
ów s
łow
nych
ora
z ni
ewer
bal
nych
, •
ob
dar
za u
wag
ą in
ne d
ziec
i i o
sob
y d
oro
słe,
•
uczy
się
cze
kać
na s
woj
ą ko
lej,
•st
osu
je s
ię d
o za
sad
sp
ołe
czny
ch,
pan
ując
ych
w g
rup
ie
prz
edsz
koln
ej,
•w
skaz
uje
dzi
eci,
z kt
óry
mi l
ubi
prz
ebyw
ać i
się
baw
ić, o
kazu
je
im s
zcze
gó
lną
sym
pat
ię
•sł
ucha
z u
wag
ą cz
ytan
ych
ksią
żek,
•
chęt
nie
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
czyt
elni
czyc
h,
•b
awi s
ię s
amo
dzi
elni
e lu
b
z in
nym
dzi
ecki
em w
ybra
ną
zab
awką
w d
owo
lnym
kąc
iku
zain
tere
sow
ań,
•b
ierz
e ud
ział
we
wsp
óln
ych
prz
edsi
ęwzi
ęcia
ch, n
p. j
aseł
kach
, •
śpie
wa
wsp
óln
ie p
iose
nki,
•ro
zwija
eks
pre
sję
twó
rczą
po
prz
ez
two
rzen
ie p
rac
pla
styc
znyc
h,•
śpie
wa
pro
ste
pio
senk
i w ję
zyku
o
bcy
m n
owoż
ytny
m
STycZEń
•b
ierz
e ud
ział
we
wsp
óln
ych
spac
erac
h p
o na
jbliż
szej
oko
licy,
•
sam
od
ziel
nie
spoż
ywa
po
siłk
i z
użyc
iem
szt
ućcó
w,
•ko
mun
ikuj
e p
otrz
ebę
ruch
u lu
b
od
po
czyn
ku,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h d
osk
ona
lący
ch p
ocz
ucie
ryt
mu,
•
bie
rze
udzi
ał w
zab
awac
h na
ślad
owcz
ych,
•
wyk
onu
je r
óżne
form
y ru
chu,
sz
czeg
óln
ie s
kocz
ne o
raz
z el
emen
tem
czw
ora
kow
ania
•ro
zsta
je s
ię z
ro
dzi
cam
i b
ez lę
ku,
•ro
zróż
nia
emo
cje
prz
yjem
ne
i nie
prz
yjem
ne,
•o
kazu
je z
adow
ole
nie,
gd
y je
st
chw
alo
ny, n
agra
dza
ny,
•d
ąży
do
spra
wia
nia
inny
m
prz
yjem
nośc
i – p
oci
esza
inny
ch,
prz
ytul
a, a
naw
et d
ziel
i się
sw
oją
wła
sno
ścią
,•
wcz
uwa
się
w e
mo
cje
inny
ch –
p
rzej
muj
e si
ę ty
m, j
ak c
zują
się
inni
•ch
ętni
e w
ita s
ię z
inny
mi o
sob
ami,
•p
rzed
staw
ia s
ię im
ieni
em
i naz
wis
kiem
,•
op
owia
da
o so
bie
, ko
mun
ikuj
ąc s
ię
wer
bal
nie
i nie
wer
bal
nie,
•za
pra
sza
do
wsp
óln
ej z
abaw
y (p
rzyn
osi
zab
awkę
, ksi
ążkę
)
•ch
ętni
e sł
ucha
muz
yki,
•tw
orz
y sa
mo
dzi
elni
e m
uzyk
ę,
wyk
orz
ystu
jąc
różn
e źr
ód
ła
dźw
ięku
,•
pro
wad
zi p
rost
e o
bse
rwac
je –
o
kreś
la, c
zeg
o ni
e m
a, a
był
o,
co je
st d
uże,
mał
e itd
., •
chęt
nie
i w s
kup
ieni
e sł
ucha
o
pow
iad
ań, w
iers
zy,
•ak
tyw
nie
słuc
ha z
agad
ek,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h ru
chow
ych
i pla
styc
znyc
h z
języ
ka
ob
ceg
o no
woż
ytne
go
LuTy•
syg
naliz
uje
pot
rzeb
y fiz
jolo
gic
zne,
•
bie
rze
udzi
ał w
gra
ch i
zab
awac
h na
św
ieży
m p
owie
trzu
: bie
ga,
sp
acer
uje,
zje
żdża
na
sank
ach,
le
pi b
ałw
ana,
rzu
ca s
ię ś
nież
kam
i,•
bie
rze
udzi
ał w
akt
ywno
ścia
ch
ruch
owo
-pla
styc
znyc
h ro
zwija
jący
ch s
pra
wno
ść r
ęki
do
min
ując
ej
•b
awi s
ię s
amo
dzi
elni
e i p
od
ejm
uje
pró
by
zab
awy
z in
nym
i dzi
ećm
i, •
po
dej
muj
e o
dw
ażni
e w
yzw
ania
w
zab
awie
prz
ekra
czaj
ące
jeg
o o
bec
ne d
ośw
iad
czen
ia,
•o
kazu
je r
ado
ść n
a w
ido
k ro
dzi
ców
lu
b o
pie
kunó
w
•uc
zy s
ię w
rażl
iwo
ści n
a in
ne o
sob
y –
dzi
eci i
do
rosł
ych,
•
oka
zuje
życ
zliw
ość
inny
m o
sob
om
, •
ob
dar
za u
wag
ą in
ne d
ziec
i i o
sob
y d
oro
słe,
•
mów
i, cz
y je
st c
hło
pce
m,
czy
dzi
ewcz
ynką
,•
prz
epra
sza
w s
ytua
cji,
któ
ra t
ego
wym
aga,
•
prz
yjm
uje
kons
ekw
encj
e sw
ojeg
o za
chow
ania
nie
zgo
dne
go
z za
sad
ami p
rzyj
ętym
i w g
rup
ie
•w
yraż
a ek
spre
sję
twó
rczą
po
dcz
as
zab
awy
w m
ałeg
o ar
tyst
ę,
•ch
ętni
e p
od
ejm
uje
now
e d
ział
ania
, •
chęt
nie
rozm
awia
z d
zieć
mi
i do
rosł
ymi,
•sł
ucha
z u
wag
ą o
pow
ieśc
i i h
isto
rii
czyt
anyc
h lu
b o
pow
iad
anyc
h p
rzez
na
uczy
ciel
a,•
pow
tarz
a p
rost
e ry
mow
anki
w
języ
ku o
bcy
m n
owoż
ytny
m
mArZEc
•sa
mo
dzi
elni
e w
yko
nuje
cz
ynno
ści l
ub p
od
ejm
uje
pró
by
sam
oo
bsł
ugow
e i c
zynn
ośc
i hi
gie
nicz
ne,
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
na ś
wie
żym
pow
ietr
zu,
•ch
od
zi w
róż
nym
ryt
mie
(szy
bko
, w
oln
o),
•w
yko
nuje
czy
nno
ści d
osk
ona
lące
sp
raw
ność
man
ualn
ą, n
p. k
reśl
i kr
eski
, kro
pki
, pro
ste
figur
y
•ch
ętni
e sp
ędza
cza
s w
prz
edsz
kolu
, •
po
dej
muj
e p
rób
y za
baw
y z
inny
mi
dzi
ećm
i, •
dzi
eli s
ię z
inny
mi,
•p
oci
esza
inne
dzi
eci i
sta
ra s
ię b
yć
dla
nic
h d
ob
ry,
•ro
zróż
nia
emo
cje
prz
yjem
ne
i nie
prz
yjem
ne –
rad
zi s
ob
ie
w s
ytua
cjac
h, k
tóre
są
dla
nie
go
trud
ne, c
zasa
mi z
po
mo
cą
do
rosł
ego
•re
aguj
e za
dow
ole
niem
na
po
chw
ałę
•p
otra
fi si
ę p
rzyw
itać
i poż
egna
ć z
oso
bam
i, kt
óre
są
mu
znan
e,
w s
po
sób
prz
yjęt
y sp
ołe
czni
e,
•d
ost
oso
wuj
e si
ę d
o re
guł
p
anuj
ącyc
h w
prz
edsz
kolu
, np
. po
dcz
as z
abaw
y cz
eka
na s
woj
ą ko
lej,
•ch
ętni
e p
od
ejm
uje
pró
by
kom
unik
owan
ia s
ię z
inny
mi
oso
bam
i – z
arów
no d
zieć
mi,
jak
i do
rosł
ymi,
•na
wią
zuje
rel
acje
ko
leże
ński
e
•sł
ucha
muz
yki,
•ek
sper
ymen
tuje
z d
źwię
kam
i, uc
zest
nicz
y w
e w
spó
lnym
m
uzyk
owan
iu,
•o
dp
owia
da
na p
ytan
ia,
•w
skaz
uje
na o
bra
zku
elem
enty
sp
ełni
ając
e o
kreś
lone
kry
teriu
m,
•p
otra
fi co
raz
pły
nnie
j mów
ić o
raz
nazy
wać
co
raz
wię
cej r
zecz
y,
•sł
ucha
z u
wag
ą cz
ytan
ych
ksią
żek,
•
chęt
nie
i akt
ywni
e uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h cz
ytel
nicz
ych,
•śp
iew
a p
rost
e p
iose
nki w
języ
ku
ob
cym
now
ożyt
nym
44
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowegoi.
FiZ
yc
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
. Em
oc
Jon
AL
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iii.
SP
oł
Ec
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:iV
. Po
Zn
AW
cZ
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:
KWiEciEń•
syg
naliz
uje
pot
rzeb
y fiz
jolo
gic
zne,
•
chęt
nie
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
na ś
wie
żym
pow
ietr
zu,
•b
ierz
e ud
ział
w a
ktyw
nośc
iach
d
osk
ona
lący
ch p
ocz
ucie
ryt
mu,
•
bie
rze
udzi
ał w
zab
awac
h na
ślad
owcz
ych,
•
wyk
onu
je r
óżne
form
y ru
chu:
sk
acze
, peł
za, c
zwo
raku
je, c
hod
zi
na p
alca
ch, n
a p
ięta
ch, n
aśla
duj
e ru
chem
róż
ne z
wie
rzęt
a,
•uż
ywa
do
dzi
ałań
pla
styc
znyc
h,
usp
raw
niaj
ącyc
h rę
kę,
mat
eria
łów
o
zróż
nico
wan
ej f
aktu
rze
•je
st s
amo
dzi
elny
, od
czuw
a ra
do
ść
z sa
mo
dzi
elni
e w
yko
nany
ch
czyn
nośc
i,
•ch
ętni
e b
awi s
ię z
inny
mi d
zieć
mi,
•d
ziel
i się
z in
nym
i, •
chęt
nie
wyk
onu
je c
zynn
ośc
i, za
któ
re z
ost
anie
po
chw
alo
ny,
•o
kazu
je r
ado
ść, k
ied
y w
prz
edsz
kolu
roz
poz
naje
oso
by,
z
któ
rym
i lub
i się
baw
ić
•z
chęc
ią w
ita s
ię i
żeg
na
z o
sob
ami,
któ
re s
ą m
u b
liski
e em
ocj
ona
lnie
, •
używ
a p
od
staw
owyc
h zw
rotó
w
grz
eczn
ośc
iow
ych,
•
po
siad
a p
ocz
ucie
wła
snej
to
żsam
ośc
i i o
drę
bno
ści –
w
ko
mun
ikat
ach
do
inny
ch d
ziec
i uż
ywa
zaim
ka „
ja”,
•
oka
zuje
sym
pat
ię d
ziec
iom
i z
apra
sza
je d
o w
spó
lnej
zab
awy
w s
ali o
raz
na p
owie
trzu
•in
tere
suje
się
prz
yro
dą,
•
op
owia
da
o sw
oic
h sp
ost
rzeż
enia
ch p
od
czas
w
iose
nneg
o sp
acer
u,
•w
zbo
gac
a sw
ój s
łow
nik
bie
rny
i czy
nny,
•
pot
rafi
do
kona
ć p
rost
ej
kate
go
ryza
cji
(kw
iaty
, ow
oce
, p
taki
),•
słuc
ha c
zyta
neg
o te
kstu
z
zaan
gaż
owan
iem
, co
najm
niej
10
min
ut,
•re
cytu
je p
rost
e w
iers
ze,
•śp
iew
a p
iose
nki,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h ru
chow
ych
i muz
yczn
ych
z ję
zyka
o
bce
go
now
ożyt
neg
o
mAJ
•sa
mo
dzi
elni
e w
yko
nuje
czy
nno
ści
hig
ieni
czne
i sa
mo
ob
sług
owe,
•
kom
unik
uje
pot
rzeb
ę ru
chu
lub
o
dp
ocz
ynku
,•
umie
cho
dzi
ć p
o sc
hod
ach,
d
rab
inka
ch,
•ko
rzys
ta z
urz
ądze
ń na
pla
cu
zab
aw d
o re
aliz
acji
pot
rzeb
y ru
chu,
•
bud
uje
wie
że lu
b in
ne b
udow
le
z kl
ock
ów,
•ry
suje
i kr
eśli
•ch
ętni
e p
rzyc
hod
zi d
o p
rzed
szko
la
i baw
i się
z in
nym
i dzi
ećm
i, •
okr
eśla
sw
oje
sam
op
ocz
ucie
–
mów
i, cz
y je
st z
adow
olo
ny
i szc
zęśl
iwy,
czy
nie
zad
owo
lony
i s
mut
ny,
•re
aguj
e za
dow
ole
niem
na
po
chw
ałę,
•
naśl
aduj
e p
ozyt
ywne
wzo
rce
zach
owań
do
rosł
ych,
•
wcz
uwa
się
w e
mo
cje
i ucz
ucia
o
sób
z n
ajb
liższ
ego
oto
czen
ia,
•sz
uka
wsp
arci
a w
tru
dny
ch
emo
cjo
naln
ie s
ytua
cjac
h
•uż
ywa
zwro
tów
grz
eczn
ośc
iow
ych
po
dcz
as p
owita
ń i p
ożeg
nań,
•
syg
naliz
uje
swoj
e p
otrz
eby
za
po
mo
cą k
om
unik
atów
wer
bal
nych
i n
iew
erb
alny
ch w
sp
osó
b
zroz
umia
ły d
la in
nych
, •
dzi
eli s
ię z
abaw
kam
i ora
z in
nym
i p
rzed
mio
tam
i wsp
óln
ie u
żyw
anym
i p
od
czas
róż
nych
akt
ywno
ści
•ek
sper
ymen
tuje
ryt
mem
, gło
sem
, ru
chem
, •
słuc
ha m
uzyk
i, •
śpie
wa
pio
senk
i, •
two
rzy
pra
ce p
last
yczn
e,
•ko
nstr
uuje
z r
óżny
ch m
ater
iałó
w,
•ro
zwią
zuje
zag
adki
(sło
wne
, ru
chow
e),
•ch
ętni
e i z
zaa
ngaż
owan
iem
sł
ucha
op
owia
dań
, baj
ek, b
aśni
cz
ytan
ych
prz
ez o
sob
ę d
oro
słą,
•
pot
rafi
pow
ied
zieć
, czy
co
ś m
u si
ę p
od
ob
ało
czy
nie,
•śp
iew
a p
rost
e p
iose
nki i
lust
row
ane
ruch
em w
języ
ku o
bcy
m
now
ożyt
nym
cZErWiEc
•sa
mo
dzi
elni
e w
yko
nuje
czy
nno
ści
hig
ieni
czne
i sa
mo
ob
sług
owe,
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
na ś
wie
żym
pow
ietr
zu,
•uc
zest
nicz
y w
e w
spó
lnyc
h sp
acer
ach,
•ko
mun
ikuj
e p
otrz
ebę
ruch
u lu
b
od
po
czyn
ku,
•uc
zest
nicz
y w
dzi
ałan
iach
d
osk
ona
lący
ch s
pra
wno
ść
man
ualn
ą: le
pie
nie,
ug
niat
anie
, na
klej
anie
, rys
owan
ie, m
alow
anie
•ch
ętni
e p
rzyc
hod
zi d
o p
rzed
szko
la
i baw
i się
z in
nym
i dzi
ećm
i, •
z ro
dzi
cam
i/op
ieku
nam
i żeg
na s
ię
bez
lęku
i w
ita z
rad
ośc
ią,
•p
otra
fi w
yraz
ić, j
ak s
ię c
zuje
–
pow
ied
zieć
, czy
jest
sm
utny
, czy
za
dow
olo
ny,
•sz
uka
wsp
arci
a u
do
rosł
ych
w s
ytua
cjac
h tr
udny
ch d
la n
ieg
o em
ocj
ona
lnie
, •
oka
zuje
zad
owo
leni
e i r
ado
ść
z p
och
wał
, nag
ród
i uz
nani
a
•w
spó
łdzi
ała
z in
nym
i dzi
ećm
i p
od
czas
pro
styc
h za
baw
te
mat
yczn
ych,
•
dzi
eli s
ię z
abaw
kam
i i in
nym
i el
emen
tam
i po
dcz
as z
abaw
y,
•ko
mun
ikuj
e sw
oje
pot
rzeb
y w
sp
osó
b z
rozu
mia
ły d
la in
nych
za
po
mo
cą s
łów
, ges
tów
i in
nych
fo
rm k
om
unik
acji
niew
erb
alne
j, •
sto
suje
form
y g
rzec
zno
ścio
we
prz
y p
owita
niu,
poż
egna
niu,
p
rzep
rasz
aniu
•ak
tyw
nie
poz
naje
św
iat,
zad
ając
w
iele
pyt
ań i
rozu
muj
ąc,
•p
rzep
row
adza
pro
ste
klas
yfik
acje
, •
ukła
da
pro
ste
szer
egi,
•lic
zy d
o tr
zech
i w
ięce
j, •
kom
unik
uje
się
z ot
ocz
enie
m,
•o
bse
rwuj
e p
rzyr
od
ę,
•sł
ucha
z u
wag
ą cz
ytan
ych
ksią
żek,
•
po
dcz
as z
abaw
czy
teln
iczy
ch
og
ląd
a o
bra
zki i
ucz
estn
iczy
w
zab
awac
h in
spiro
wan
ych
lekt
urą,
•śp
iew
a p
iose
nki,
pow
tarz
a p
rost
e ry
mow
anki
w ję
zyku
ob
cym
no
woż
ytny
m
45
Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 3–4 lata
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
ii. E
mo
cJo
nA
Ln
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iV. P
oZ
nA
Wc
Zy
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
KWiEciEń
•sy
gna
lizuj
e p
otrz
eby
fizjo
log
iczn
e,
•ch
ętni
e uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h na
św
ieży
m p
owie
trzu
, •
bie
rze
udzi
ał w
akt
ywno
ścia
ch
do
sko
nalą
cych
po
czuc
ie r
ytm
u,
•b
ierz
e ud
ział
w z
abaw
ach
naśl
adow
czyc
h,
•w
yko
nuje
róż
ne fo
rmy
ruch
u:
skac
ze, p
ełza
, czw
ora
kuje
, cho
dzi
na
pal
cach
, na
pię
tach
, naś
lad
uje
ruch
em r
óżne
zw
ierz
ęta,
•
używ
a d
o d
ział
ań p
last
yczn
ych,
us
pra
wni
ając
ych
rękę
, m
ater
iałó
w
o zr
óżni
cow
anej
fak
turz
e
•je
st s
amo
dzi
elny
, od
czuw
a ra
do
ść
z sa
mo
dzi
elni
e w
yko
nany
ch
czyn
nośc
i,
•ch
ętni
e b
awi s
ię z
inny
mi d
zieć
mi,
•d
ziel
i się
z in
nym
i, •
chęt
nie
wyk
onu
je c
zynn
ośc
i, za
któ
re z
ost
anie
po
chw
alo
ny,
•o
kazu
je r
ado
ść, k
ied
y w
prz
edsz
kolu
roz
poz
naje
oso
by,
z
któ
rym
i lub
i się
baw
ić
•z
chęc
ią w
ita s
ię i
żeg
na
z o
sob
ami,
któ
re s
ą m
u b
liski
e em
ocj
ona
lnie
, •
używ
a p
od
staw
owyc
h zw
rotó
w
grz
eczn
ośc
iow
ych,
•
po
siad
a p
ocz
ucie
wła
snej
to
żsam
ośc
i i o
drę
bno
ści –
w
ko
mun
ikat
ach
do
inny
ch d
ziec
i uż
ywa
zaim
ka „
ja”,
•
oka
zuje
sym
pat
ię d
ziec
iom
i z
apra
sza
je d
o w
spó
lnej
zab
awy
w s
ali o
raz
na p
owie
trzu
•in
tere
suje
się
prz
yro
dą,
•
op
owia
da
o sw
oic
h sp
ost
rzeż
enia
ch p
od
czas
w
iose
nneg
o sp
acer
u,
•w
zbo
gac
a sw
ój s
łow
nik
bie
rny
i czy
nny,
•
pot
rafi
do
kona
ć p
rost
ej
kate
go
ryza
cji
(kw
iaty
, ow
oce
, p
taki
),•
słuc
ha c
zyta
neg
o te
kstu
z
zaan
gaż
owan
iem
, co
najm
niej
10
min
ut,
•re
cytu
je p
rost
e w
iers
ze,
•śp
iew
a p
iose
nki,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h ru
chow
ych
i muz
yczn
ych
z ję
zyka
o
bce
go
now
ożyt
neg
o
mAJ
•sa
mo
dzi
elni
e w
yko
nuje
czy
nno
ści
hig
ieni
czne
i sa
mo
ob
sług
owe,
•
kom
unik
uje
pot
rzeb
ę ru
chu
lub
o
dp
ocz
ynku
,•
umie
cho
dzi
ć p
o sc
hod
ach,
d
rab
inka
ch,
•ko
rzys
ta z
urz
ądze
ń na
pla
cu
zab
aw d
o re
aliz
acji
pot
rzeb
y ru
chu,
•
bud
uje
wie
że lu
b in
ne b
udow
le
z kl
ock
ów,
•ry
suje
i kr
eśli
•ch
ętni
e p
rzyc
hod
zi d
o p
rzed
szko
la
i baw
i się
z in
nym
i dzi
ećm
i, •
okr
eśla
sw
oje
sam
op
ocz
ucie
–
mów
i, cz
y je
st z
adow
olo
ny
i szc
zęśl
iwy,
czy
nie
zad
owo
lony
i s
mut
ny,
•re
aguj
e za
dow
ole
niem
na
po
chw
ałę,
•
naśl
aduj
e p
ozyt
ywne
wzo
rce
zach
owań
do
rosł
ych,
•
wcz
uwa
się
w e
mo
cje
i ucz
ucia
o
sób
z n
ajb
liższ
ego
oto
czen
ia,
•sz
uka
wsp
arci
a w
tru
dny
ch
emo
cjo
naln
ie s
ytua
cjac
h
•uż
ywa
zwro
tów
grz
eczn
ośc
iow
ych
po
dcz
as p
owita
ń i p
ożeg
nań,
•
syg
naliz
uje
swoj
e p
otrz
eby
za
po
mo
cą k
om
unik
atów
wer
bal
nych
i n
iew
erb
alny
ch w
sp
osó
b
zroz
umia
ły d
la in
nych
, •
dzi
eli s
ię z
abaw
kam
i ora
z in
nym
i p
rzed
mio
tam
i wsp
óln
ie u
żyw
anym
i p
od
czas
róż
nych
akt
ywno
ści
•ek
sper
ymen
tuje
ryt
mem
, gło
sem
, ru
chem
, •
słuc
ha m
uzyk
i, •
śpie
wa
pio
senk
i, •
two
rzy
pra
ce p
last
yczn
e,
•ko
nstr
uuje
z r
óżny
ch m
ater
iałó
w,
•ro
zwią
zuje
zag
adki
(sło
wne
, ru
chow
e),
•ch
ętni
e i z
zaa
ngaż
owan
iem
sł
ucha
op
owia
dań
, baj
ek, b
aśni
cz
ytan
ych
prz
ez o
sob
ę d
oro
słą,
•
pot
rafi
pow
ied
zieć
, czy
co
ś m
u si
ę p
od
ob
ało
czy
nie,
•śp
iew
a p
rost
e p
iose
nki i
lust
row
ane
ruch
em w
języ
ku o
bcy
m
now
ożyt
nym
cZErWiEc•
sam
od
ziel
nie
wyk
onu
je c
zynn
ośc
i hi
gie
nicz
ne i
sam
oo
bsł
ugow
e,•
akty
wni
e uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h na
św
ieży
m p
owie
trzu
, •
ucze
stni
czy
we
wsp
óln
ych
spac
erac
h,•
kom
unik
uje
pot
rzeb
ę ru
chu
lub
o
dp
ocz
ynku
, •
ucze
stni
czy
w d
ział
ania
ch
do
sko
nalą
cych
sp
raw
ność
m
anua
lną:
lep
ieni
e, u
gni
atan
ie,
nakl
ejan
ie, r
ysow
anie
, mal
owan
ie
•ch
ętni
e p
rzyc
hod
zi d
o p
rzed
szko
la
i baw
i się
z in
nym
i dzi
ećm
i, •
z ro
dzi
cam
i/op
ieku
nam
i żeg
na s
ię
bez
lęku
i w
ita z
rad
ośc
ią,
•p
otra
fi w
yraz
ić, j
ak s
ię c
zuje
–
pow
ied
zieć
, czy
jest
sm
utny
, czy
za
dow
olo
ny,
•sz
uka
wsp
arci
a u
do
rosł
ych
w s
ytua
cjac
h tr
udny
ch d
la n
ieg
o em
ocj
ona
lnie
, •
oka
zuje
zad
owo
leni
e i r
ado
ść
z p
och
wał
, nag
ród
i uz
nani
a
•w
spó
łdzi
ała
z in
nym
i dzi
ećm
i p
od
czas
pro
styc
h za
baw
te
mat
yczn
ych,
•
dzi
eli s
ię z
abaw
kam
i i in
nym
i el
emen
tam
i po
dcz
as z
abaw
y,
•ko
mun
ikuj
e sw
oje
pot
rzeb
y w
sp
osó
b z
rozu
mia
ły d
la in
nych
za
po
mo
cą s
łów
, ges
tów
i in
nych
fo
rm k
om
unik
acji
niew
erb
alne
j, •
sto
suje
form
y g
rzec
zno
ścio
we
prz
y p
owita
niu,
poż
egna
niu,
p
rzep
rasz
aniu
•ak
tyw
nie
poz
naje
św
iat,
zad
ając
w
iele
pyt
ań i
rozu
muj
ąc,
•p
rzep
row
adza
pro
ste
klas
yfik
acje
, •
ukła
da
pro
ste
szer
egi,
•lic
zy d
o tr
zech
i w
ięce
j, •
kom
unik
uje
się
z ot
ocz
enie
m,
•o
bse
rwuj
e p
rzyr
od
ę,
•sł
ucha
z u
wag
ą cz
ytan
ych
ksią
żek,
•
po
dcz
as z
abaw
czy
teln
iczy
ch
og
ląd
a o
bra
zki i
ucz
estn
iczy
w
zab
awac
h in
spiro
wan
ych
lekt
urą,
•śp
iew
a p
iose
nki,
pow
tarz
a p
rost
e ry
mow
anki
w ję
zyku
ob
cym
no
woż
ytny
m
46
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowego
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ecko
:ii
. Em
oc
Jon
AL
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ecko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ecko
:iV
. Po
Zn
AW
cZ
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
ziec
ko:
WrZESiEń
•sy
gna
lizuj
e p
otrz
eby
fizjo
log
iczn
e,
•sa
mo
dzi
elni
e w
yko
nuje
czy
nno
ści
sam
oo
bsł
ugow
e i c
zynn
ośc
i hi
gie
nicz
ne,
•sp
ożyw
a p
osi
łki p
rzy
po
mo
cy
sztu
ćców
,•
wyk
onu
je ć
wic
zeni
a ró
wno
waż
ne,
•na
ślad
uje
ruch
y w
yko
nyw
ane
prz
ez in
ne o
sob
y,
•w
yko
nuje
ćw
icze
nia
zręc
zno
ścio
we,
•
ma
po
czuc
ie ś
wia
do
mo
ści
wła
sneg
o ci
ała
– st
an r
uchu
i st
an
spo
czyn
ku,
•d
osk
ona
li sp
raw
ność
man
ualn
ą i k
ons
truk
tors
ką
•st
ara
się
od
czyt
ywać
i na
zyw
ać
emo
cje
wła
sne
ora
z ró
wie
śnik
ów,
•na
zyw
a cz
ęści
cia
ła w
łasn
e i d
rug
iej o
sob
y,
•ry
suje
po
stać
czł
owie
ka,
uwzg
lęd
niaj
ąc p
od
staw
owe
elem
enty
sch
emat
u ci
ała,
•o
db
iera
i w
yraż
a tr
eści
z
wyk
orz
ysta
niem
nie
wer
bal
nych
śr
od
ków
wyr
azu
(mim
ika,
ges
t,
eksp
resj
a ci
ała)
,•
utrz
ymuj
e p
orz
ądek
w s
ali,
•sp
rząt
a za
baw
ki o
raz
po
rząd
kuje
m
iejs
ce p
racy
•p
raw
idło
wo
reag
uje
na s
ytua
cje
zag
raża
jące
bez
pie
czeń
stw
u w
łasn
emu
i inn
ych
(nie
bez
pie
czne
za
baw
y, a
gre
syw
ne z
acho
wan
ia,
uszk
od
zone
zab
awki
),•
do
konu
je o
ceny
po
stęp
owan
ia
w r
óżny
ch s
ytua
cjac
h sp
ołe
czny
ch,
•w
cho
dzi
w in
tera
kcje
z in
nym
i d
zieć
mi p
od
czas
zab
aw i
gie
r, •
kom
unik
uje
swoj
e p
otrz
eby
emo
cjo
naln
e zw
iąza
ne n
a p
rzyk
ład
z
tym
, cze
go
się
bo
i, •
pot
rafi
zwró
cić
się
o p
om
oc
i wyt
łum
aczy
ć, n
a cz
ym p
ole
ga
pro
ble
m,
•uw
ażni
e sł
ucha
nau
czyc
iela
i o
dp
owia
da
na p
ytan
ia
•sł
ucha
i o
dtw
arza
ges
tem
dźw
ięki
m
uzyk
i, •
do
strz
ega
zmia
ny c
hara
kter
u m
uzyk
i (na
prz
ykła
d t
emp
o i w
yso
kość
dźw
ięku
), •
od
twar
za p
rost
e ry
tmy
muz
yczn
e,
•o
kreś
la p
oło
żeni
e p
rzed
mio
tów
w
prz
estr
zeni
(w s
tosu
nku
do
swoj
ego
ciał
a, a
tak
że w
sto
sunk
u d
o in
nych
prz
edm
iotó
w),
sto
suje
o
kreś
leni
a: n
a, p
od,
wys
oko
, nis
ko,
za, o
bo
k,•
rozw
ija u
mie
jętn
ość
gru
pow
ania
, sz
acuj
e, k
lasy
fikuj
e ze
wzg
lęd
u na
wie
lko
ść,
•za
daj
e p
ytan
ia d
o sy
tuac
ji p
rzed
staw
ione
j na
prz
ykła
d
na o
bra
zku,
•
z uw
agą
słuc
ha t
ekst
ów,
•p
owta
rza
pro
ste
rym
owan
ki
w ję
zyku
ob
cym
PAźdZiErniK
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
na ś
wie
żym
pow
ietr
zu,
•w
ie, j
ak n
ależ
y si
ę ub
rać
ze w
zglę
du
na p
og
od
ę,
•na
kryw
a d
o st
ołu
, sp
rząt
a p
o p
osi
łku,
•w
yko
nuje
ćw
icze
nia
og
óln
oro
zwoj
owe,
•
rozw
ija k
oo
rdyn
ację
wzr
oko
wą
i słu
chow
ą p
od
czas
zab
aw
tem
atyc
znyc
h,
•ut
rzym
uje
w p
orz
ądku
prz
estr
zeń
wo
kół s
ieb
ie,
•sa
mo
dzi
elni
e si
ę ub
iera
i p
rzeb
iera
, •
nazy
wa
wła
sne
stan
y em
ocj
ona
lne
– w
ystę
puj
e p
ublic
znie
, •
ucze
stni
czy
w d
ział
ania
ch, k
tóre
p
ozw
alaj
ą m
u na
poz
nani
e sw
oic
h m
ożliw
ośc
i, •
kont
rolu
je s
woj
e za
chow
ania
po
d
wp
ływ
em n
apię
cia
emo
cjo
naln
ego,
•w
spó
łpra
cuje
z in
nym
i dzi
ećm
i ze
szc
zeg
óln
ym u
wzg
lęd
nien
iem
p
lano
wan
ia o
raz
po
dzi
ału
zad
ań
po
dcz
as r
ealiz
acji
min
ipro
jekt
ów,
•ro
zum
ie w
arto
ść, j
aką
jest
zd
row
ie
czło
wie
ka, w
ie, ż
e w
ażne
jest
d
ban
ie o
zd
row
ie,
•zw
raca
uw
agę
na z
dro
wie
inny
ch
dzi
eci o
raz
czło
nków
ro
dzi
ny,
na p
rzyk
ład
ze
wzg
lęd
u na
zd
row
e o
dży
wia
nie
się,
•uk
ład
a w
łasn
e ry
tmy
kolo
rów
ja
ko c
zęść
ko
mp
ozyc
ji ry
sunk
u te
mat
yczn
ego,
•ko
duj
e p
rost
e in
form
acje
po
d
kier
unki
em n
aucz
ycie
la,
•uw
ażni
e sł
ucha
, pró
buj
e o
pow
ied
zieć
pro
stą
hist
ory
jkę
na p
od
staw
ie o
bra
zków
, •
rozw
ija k
oo
rdyn
ację
wzr
oko
wą
i słu
chow
ą p
od
czas
zab
aw
tem
atyc
znyc
h d
otyc
zący
ch z
jaw
isk
prz
yro
dni
czyc
h,
4.2.
Tre
ści p
rog
ram
owe
dla
dzi
eci w
wie
ku r
ozw
ojo
wym
5 la
t PAźdZiErniK
•b
ierz
e ud
ział
w z
abaw
ach
kons
truk
cyjn
ych
z w
yko
rzys
tani
em
mat
eria
łów
nat
ural
nych
, •
pot
rafi
zap
rop
ono
wać
ćw
icze
nie
kszt
ałtu
jące
naw
yk u
trzy
man
ia
pra
wid
łow
ej p
ost
awy
ciał
a,
•w
ie, c
o to
są
wita
min
y,
•w
ie, j
ak r
ob
i się
nie
któ
re p
rzet
wo
ry,
•w
skaz
uje
pro
duk
ty z
dro
we
dla
o
rgan
izm
u w
śró
d p
rod
uktó
w
prz
edst
awio
nych
prz
ez
nauc
zyci
ela,
•
wie
, w ja
ki s
po
sób
nal
eży
spoż
ywać
po
siłe
k, b
y b
yło
to ja
k na
jzd
row
sze
dla
do
bre
go
sam
op
ocz
ucia
•id
enty
fikuj
e p
rzyc
zyny
wyw
ołu
jące
d
ane
emo
cje,
•
wyr
aża
swoj
e st
any
emo
cjo
naln
e p
op
rzez
łącz
enie
st
anu
emo
cjo
naln
ego
z je
go
do
świa
dcz
enie
m b
ądź
elem
ente
m
prz
yro
dy
(czu
ję s
mut
ek, g
dy…
, cz
uję
rad
ość
, gd
y…)
•d
ost
rzeg
a w
arto
ść s
pęd
zani
a w
oln
ego
czas
u z
inny
mi l
udźm
i, a
nie
w s
amot
nośc
i,•
wym
ieni
a d
alsz
ych
i bliż
szyc
h cz
łonk
ów r
od
ziny
, um
ie w
skaz
ać
pow
iąza
nia
rod
zinn
e m
ięd
zy n
imi
•cz
erp
ie p
rzyj
emno
ść z
ob
cow
ania
z
prz
yro
dą,
•
nazy
wa
zjaw
iska
prz
yro
dni
cze
i op
owia
da
o ni
ch z
a p
om
ocą
ję
zyka
mów
ione
go
lub
w in
nej,
zroz
umia
łej d
la in
nych
form
ie,
•p
rzel
icza
w d
ost
ępny
m s
ob
ie
zakr
esie
, sza
cuje
i p
oró
wnu
je
liczb
ę el
emen
tów
, np
. po
prz
ez
łącz
enie
ich
w p
ary,
•
po
rów
nuje
prz
edm
ioty
w s
wo
im
oto
czen
iu z
e w
zglę
du
na w
ybra
ną
cech
ę,•
rozu
mie
nie
któ
re z
jaw
iska
zw
iąza
ne z
cza
sem
: okr
eśla
po
ry
roku
, dni
tyg
od
nia
i po
ry d
nia,
•p
owta
rza
pro
ste
słow
a w
języ
ku
ob
cym
now
ożyt
nym
LiSToPAd
•p
otra
fi w
skaz
ać m
iejs
ce p
oło
żeni
a b
udyn
ków
w p
rzes
trze
ni,
•m
a w
yksz
tałc
oną
ko
ord
ynac
ję
wzr
oko
wo
-słu
chow
ą,
•w
skaz
uje
lew
ą i p
raw
ą st
ronę
cia
ła,
ob
raca
się
w le
wo,
pra
wo
zgo
dni
e z
po
lece
niem
nau
czyc
iela
, •
umie
cho
dzi
ć w
róż
nym
ryt
mie
(s
zyb
ko, w
oln
o),
•m
a p
raw
idło
we
nap
ięci
e m
ięśn
iow
e p
od
czas
rys
owan
ia
i mal
owan
ia,
•w
yko
nuje
ćw
icze
nia
rów
now
ażne
, z
czw
ora
kow
anie
m,
•p
otra
fi b
udow
ać z
dzi
esię
ciu
i wię
cej k
lock
ów
•b
uduj
e sw
oje
po
czuc
ie
dum
y i p
rzyn
ależ
nośc
i na
po
dst
awie
teg
o, k
im je
st i
jaką
m
a ro
dzi
nę,
•o
kreś
la s
woj
e uc
zuci
a w
ob
ec
najb
liższ
ych
osó
b,
•p
otra
fi na
zwać
, jak
się
czu
je, g
dy
w d
om
u lu
b n
a p
od
wó
rku
baw
i się
sa
m lu
b z
inny
mi d
zieć
mi,
•w
yraż
a sw
oje
prz
ywią
zani
e d
o oj
czyz
ny,
•ro
zwija
po
czuc
ie w
ięzi
z P
ols
ką
po
prz
ez o
kreś
lani
e p
ols
kich
tr
adyc
ji i i
nnyc
h el
emen
tów
zw
iąza
nych
z p
ols
kośc
ią,
•id
enty
fikuj
e sw
oje
emo
cje
po
dcz
as
słuc
hani
a p
ols
kich
leg
end
,
•w
ie, ż
e m
iesz
ka w
Po
lsce
i je
st
Po
lką
/Po
laki
em,
•zn
a ch
arak
tery
styc
zne
dla
P
ols
ki z
wyc
zaje
, pot
raw
y, p
otra
fi w
ymie
nić
kilk
oro
sła
wny
ch
Po
lakó
w z
róż
nych
dzi
edzi
n ży
cia
(kul
tura
, sp
ort
, po
lityk
a),
•in
tere
suje
się
, co
się
dzi
eje
wo
kół
nieg
o, ja
k d
awni
ej w
yglą
dał
o ży
cie,
w
ie, ż
e w
daw
nych
cza
sach
lud
zie
w P
ols
ce ż
yli w
inny
sp
osó
b,
•p
otra
fi w
ciel
ać s
ię w
ro
le,
•sł
ucha
uw
ażni
e o
pow
ieśc
i z h
isto
rii
Po
lski
, pot
rafi
od
pow
ied
zieć
na
pyt
ania
dot
yczą
ce w
ysłu
chan
ej
hist
orii
,
•p
roje
ktuj
e i w
yko
nuje
prz
y p
om
ocy
na
uczy
ciel
a la
lki i
dek
ora
cje
do
prz
edst
awie
nia,
•
poz
naje
muz
ykę
z d
awny
ch
czas
ów i
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
ruch
owyc
h i c
hore
og
rafic
znyc
h,
wci
elaj
ąc s
ię w
po
stac
ie z
róż
nych
ep
ok,
•p
osł
uguj
e si
ę p
ojęc
iam
i d
otyc
zący
mi n
astę
pst
wa
czas
u:
wcz
ora
j, d
zisi
aj, j
utro
, ran
o,
wie
czo
rem
, •
prz
elic
za d
o p
rzo
du
i do
tyłu
w
zak
resi
e 10
, •
z p
om
ocą
nau
czyc
iela
licz
y na
zb
iora
ch z
astę
pcz
ych
z je
dno
czes
nym
prz
eno
szen
iem
lic
zby
elem
entó
w n
a in
ny z
bió
r,
47
Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 5 lat
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ecko
:ii
. Em
oc
Jon
AL
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ecko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ecko
:iV
. Po
Zn
AW
cZ
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
ziec
ko:
WrZESiEń
•sy
gna
lizuj
e p
otrz
eby
fizjo
log
iczn
e,
•sa
mo
dzi
elni
e w
yko
nuje
czy
nno
ści
sam
oo
bsł
ugow
e i c
zynn
ośc
i hi
gie
nicz
ne,
•sp
ożyw
a p
osi
łki p
rzy
po
mo
cy
sztu
ćców
,•
wyk
onu
je ć
wic
zeni
a ró
wno
waż
ne,
•na
ślad
uje
ruch
y w
yko
nyw
ane
prz
ez in
ne o
sob
y,
•w
yko
nuje
ćw
icze
nia
zręc
zno
ścio
we,
•
ma
po
czuc
ie ś
wia
do
mo
ści
wła
sneg
o ci
ała
– st
an r
uchu
i st
an
spo
czyn
ku,
•d
osk
ona
li sp
raw
ność
man
ualn
ą i k
ons
truk
tors
ką
•st
ara
się
od
czyt
ywać
i na
zyw
ać
emo
cje
wła
sne
ora
z ró
wie
śnik
ów,
•na
zyw
a cz
ęści
cia
ła w
łasn
e i d
rug
iej o
sob
y,
•ry
suje
po
stać
czł
owie
ka,
uwzg
lęd
niaj
ąc p
od
staw
owe
elem
enty
sch
emat
u ci
ała,
•o
db
iera
i w
yraż
a tr
eści
z
wyk
orz
ysta
niem
nie
wer
bal
nych
śr
od
ków
wyr
azu
(mim
ika,
ges
t,
eksp
resj
a ci
ała)
,•
utrz
ymuj
e p
orz
ądek
w s
ali,
•sp
rząt
a za
baw
ki o
raz
po
rząd
kuje
m
iejs
ce p
racy
•p
raw
idło
wo
reag
uje
na s
ytua
cje
zag
raża
jące
bez
pie
czeń
stw
u w
łasn
emu
i inn
ych
(nie
bez
pie
czne
za
baw
y, a
gre
syw
ne z
acho
wan
ia,
uszk
od
zone
zab
awki
),•
do
konu
je o
ceny
po
stęp
owan
ia
w r
óżny
ch s
ytua
cjac
h sp
ołe
czny
ch,
•w
cho
dzi
w in
tera
kcje
z in
nym
i d
zieć
mi p
od
czas
zab
aw i
gie
r, •
kom
unik
uje
swoj
e p
otrz
eby
emo
cjo
naln
e zw
iąza
ne n
a p
rzyk
ład
z
tym
, cze
go
się
bo
i, •
pot
rafi
zwró
cić
się
o p
om
oc
i wyt
łum
aczy
ć, n
a cz
ym p
ole
ga
pro
ble
m,
•uw
ażni
e sł
ucha
nau
czyc
iela
i o
dp
owia
da
na p
ytan
ia
•sł
ucha
i o
dtw
arza
ges
tem
dźw
ięki
m
uzyk
i, •
do
strz
ega
zmia
ny c
hara
kter
u m
uzyk
i (na
prz
ykła
d t
emp
o i w
yso
kość
dźw
ięku
), •
od
twar
za p
rost
e ry
tmy
muz
yczn
e,
•o
kreś
la p
oło
żeni
e p
rzed
mio
tów
w
prz
estr
zeni
(w s
tosu
nku
do
swoj
ego
ciał
a, a
tak
że w
sto
sunk
u d
o in
nych
prz
edm
iotó
w),
sto
suje
o
kreś
leni
a: n
a, p
od,
wys
oko
, nis
ko,
za, o
bo
k,•
rozw
ija u
mie
jętn
ość
gru
pow
ania
, sz
acuj
e, k
lasy
fikuj
e ze
wzg
lęd
u na
wie
lko
ść,
•za
daj
e p
ytan
ia d
o sy
tuac
ji p
rzed
staw
ione
j na
prz
ykła
d
na o
bra
zku,
•
z uw
agą
słuc
ha t
ekst
ów,
•p
owta
rza
pro
ste
rym
owan
ki
w ję
zyku
ob
cym
PAźdZiErniK
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
na ś
wie
żym
pow
ietr
zu,
•w
ie, j
ak n
ależ
y si
ę ub
rać
ze w
zglę
du
na p
og
od
ę,
•na
kryw
a d
o st
ołu
, sp
rząt
a p
o p
osi
łku,
•w
yko
nuje
ćw
icze
nia
og
óln
oro
zwoj
owe,
•
rozw
ija k
oo
rdyn
ację
wzr
oko
wą
i słu
chow
ą p
od
czas
zab
aw
tem
atyc
znyc
h,
•ut
rzym
uje
w p
orz
ądku
prz
estr
zeń
wo
kół s
ieb
ie,
•sa
mo
dzi
elni
e si
ę ub
iera
i p
rzeb
iera
, •
nazy
wa
wła
sne
stan
y em
ocj
ona
lne
– w
ystę
puj
e p
ublic
znie
, •
ucze
stni
czy
w d
ział
ania
ch, k
tóre
p
ozw
alaj
ą m
u na
poz
nani
e sw
oic
h m
ożliw
ośc
i, •
kont
rolu
je s
woj
e za
chow
ania
po
d
wp
ływ
em n
apię
cia
emo
cjo
naln
ego,
•w
spó
łpra
cuje
z in
nym
i dzi
ećm
i ze
szc
zeg
óln
ym u
wzg
lęd
nien
iem
p
lano
wan
ia o
raz
po
dzi
ału
zad
ań
po
dcz
as r
ealiz
acji
min
ipro
jekt
ów,
•ro
zum
ie w
arto
ść, j
aką
jest
zd
row
ie
czło
wie
ka, w
ie, ż
e w
ażne
jest
d
ban
ie o
zd
row
ie,
•zw
raca
uw
agę
na z
dro
wie
inny
ch
dzi
eci o
raz
czło
nków
ro
dzi
ny,
na p
rzyk
ład
ze
wzg
lęd
u na
zd
row
e o
dży
wia
nie
się,
•uk
ład
a w
łasn
e ry
tmy
kolo
rów
ja
ko c
zęść
ko
mp
ozyc
ji ry
sunk
u te
mat
yczn
ego,
•ko
duj
e p
rost
e in
form
acje
po
d
kier
unki
em n
aucz
ycie
la,
•uw
ażni
e sł
ucha
, pró
buj
e o
pow
ied
zieć
pro
stą
hist
ory
jkę
na p
od
staw
ie o
bra
zków
, •
rozw
ija k
oo
rdyn
ację
wzr
oko
wą
i słu
chow
ą p
od
czas
zab
aw
tem
atyc
znyc
h d
otyc
zący
ch z
jaw
isk
prz
yro
dni
czyc
h,
PAźdZiErniK•
bie
rze
udzi
ał w
zab
awac
h ko
nstr
ukcy
jnyc
h z
wyk
orz
ysta
niem
m
ater
iałó
w n
atur
alny
ch,
•p
otra
fi za
pro
po
now
ać ć
wic
zeni
e ks
ztał
tują
ce n
awyk
utr
zym
ania
p
raw
idło
wej
po
staw
y ci
ała,
•
wie
, co
to s
ą w
itam
iny,
•
wie
, jak
ro
bi s
ię n
iekt
óre
prz
etw
ory
, •
wsk
azuj
e p
rod
ukty
zd
row
e d
la
org
aniz
mu
wśr
ód
pro
duk
tów
p
rzed
staw
iony
ch p
rzez
na
uczy
ciel
a,
•w
ie, w
jaki
sp
osó
b n
ależ
y sp
ożyw
ać p
osi
łek,
by
był
o to
jak
najz
dro
wsz
e d
la d
ob
reg
o sa
mo
po
czuc
ia
•id
enty
fikuj
e p
rzyc
zyny
wyw
ołu
jące
d
ane
emo
cje,
•
wyr
aża
swoj
e st
any
emo
cjo
naln
e p
op
rzez
łącz
enie
st
anu
emo
cjo
naln
ego
z je
go
do
świa
dcz
enie
m b
ądź
elem
ente
m
prz
yro
dy
(czu
ję s
mut
ek, g
dy…
, cz
uję
rad
ość
, gd
y…)
•d
ost
rzeg
a w
arto
ść s
pęd
zani
a w
oln
ego
czas
u z
inny
mi l
udźm
i, a
nie
w s
amot
nośc
i,•
wym
ieni
a d
alsz
ych
i bliż
szyc
h cz
łonk
ów r
od
ziny
, um
ie w
skaz
ać
pow
iąza
nia
rod
zinn
e m
ięd
zy n
imi
•cz
erp
ie p
rzyj
emno
ść z
ob
cow
ania
z
prz
yro
dą,
•
nazy
wa
zjaw
iska
prz
yro
dni
cze
i op
owia
da
o ni
ch z
a p
om
ocą
ję
zyka
mów
ione
go
lub
w in
nej,
zroz
umia
łej d
la in
nych
form
ie,
•p
rzel
icza
w d
ost
ępny
m s
ob
ie
zakr
esie
, sza
cuje
i p
oró
wnu
je
liczb
ę el
emen
tów
, np
. po
prz
ez
łącz
enie
ich
w p
ary,
•
po
rów
nuje
prz
edm
ioty
w s
wo
im
oto
czen
iu z
e w
zglę
du
na w
ybra
ną
cech
ę,•
rozu
mie
nie
któ
re z
jaw
iska
zw
iąza
ne z
cza
sem
: okr
eśla
po
ry
roku
, dni
tyg
od
nia
i po
ry d
nia,
•p
owta
rza
pro
ste
słow
a w
języ
ku
ob
cym
now
ożyt
nym
LiSToPAd
•p
otra
fi w
skaz
ać m
iejs
ce p
oło
żeni
a b
udyn
ków
w p
rzes
trze
ni,
•m
a w
yksz
tałc
oną
ko
ord
ynac
ję
wzr
oko
wo
-słu
chow
ą,
•w
skaz
uje
lew
ą i p
raw
ą st
ronę
cia
ła,
ob
raca
się
w le
wo,
pra
wo
zgo
dni
e z
po
lece
niem
nau
czyc
iela
, •
umie
cho
dzi
ć w
róż
nym
ryt
mie
(s
zyb
ko, w
oln
o),
•m
a p
raw
idło
we
nap
ięci
e m
ięśn
iow
e p
od
czas
rys
owan
ia
i mal
owan
ia,
•w
yko
nuje
ćw
icze
nia
rów
now
ażne
, z
czw
ora
kow
anie
m,
•p
otra
fi b
udow
ać z
dzi
esię
ciu
i wię
cej k
lock
ów
•b
uduj
e sw
oje
po
czuc
ie
dum
y i p
rzyn
ależ
nośc
i na
po
dst
awie
teg
o, k
im je
st i
jaką
m
a ro
dzi
nę,
•o
kreś
la s
woj
e uc
zuci
a w
ob
ec
najb
liższ
ych
osó
b,
•p
otra
fi na
zwać
, jak
się
czu
je, g
dy
w d
om
u lu
b n
a p
od
wó
rku
baw
i się
sa
m lu
b z
inny
mi d
zieć
mi,
•w
yraż
a sw
oje
prz
ywią
zani
e d
o oj
czyz
ny,
•ro
zwija
po
czuc
ie w
ięzi
z P
ols
ką
po
prz
ez o
kreś
lani
e p
ols
kich
tr
adyc
ji i i
nnyc
h el
emen
tów
zw
iąza
nych
z p
ols
kośc
ią,
•id
enty
fikuj
e sw
oje
emo
cje
po
dcz
as
słuc
hani
a p
ols
kich
leg
end
,
•w
ie, ż
e m
iesz
ka w
Po
lsce
i je
st
Po
lką
/Po
laki
em,
•zn
a ch
arak
tery
styc
zne
dla
P
ols
ki z
wyc
zaje
, pot
raw
y, p
otra
fi w
ymie
nić
kilk
oro
sła
wny
ch
Po
lakó
w z
róż
nych
dzi
edzi
n ży
cia
(kul
tura
, sp
ort
, po
lityk
a),
•in
tere
suje
się
, co
się
dzi
eje
wo
kół
nieg
o, ja
k d
awni
ej w
yglą
dał
o ży
cie,
w
ie, ż
e w
daw
nych
cza
sach
lud
zie
w P
ols
ce ż
yli w
inny
sp
osó
b,
•p
otra
fi w
ciel
ać s
ię w
ro
le,
•sł
ucha
uw
ażni
e o
pow
ieśc
i z h
isto
rii
Po
lski
, pot
rafi
od
pow
ied
zieć
na
pyt
ania
dot
yczą
ce w
ysłu
chan
ej
hist
orii
,
•p
roje
ktuj
e i w
yko
nuje
prz
y p
om
ocy
na
uczy
ciel
a la
lki i
dek
ora
cje
do
prz
edst
awie
nia,
•
poz
naje
muz
ykę
z d
awny
ch
czas
ów i
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
ruch
owyc
h i c
hore
og
rafic
znyc
h,
wci
elaj
ąc s
ię w
po
stac
ie z
róż
nych
ep
ok,
•p
osł
uguj
e si
ę p
ojęc
iam
i d
otyc
zący
mi n
astę
pst
wa
czas
u:
wcz
ora
j, d
zisi
aj, j
utro
, ran
o,
wie
czo
rem
, •
prz
elic
za d
o p
rzo
du
i do
tyłu
w
zak
resi
e 10
, •
z p
om
ocą
nau
czyc
iela
licz
y na
zb
iora
ch z
astę
pcz
ych
z je
dno
czes
nym
prz
eno
szen
iem
lic
zby
elem
entó
w n
a in
ny z
bió
r,
48
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowegoi.
FiZ
yc
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
. Em
oc
Jon
AL
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iii.
SP
oł
Ec
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:iV
. Po
Zn
AW
cZ
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:
LiSToPAd •
od
czyt
uje
emo
cje
i prz
eżyc
ia
bo
hate
rów
, wsk
azuj
e d
ob
re i
złe
po
stęp
owan
ie b
oha
teró
w,
•p
otra
fi o
kaza
ć sz
acun
ek o
sob
om
st
arsz
ym
•p
orz
ądku
je i
ukła
da
hist
ory
jki
ob
razk
owe
dot
yczą
ce h
isto
rii
Po
lski
z p
om
ocą
nau
czyc
iela
,•
od
kod
owuj
e ko
mun
ikat
y w
form
ie
znak
ów g
rafic
znyc
h
•p
otra
fi up
orz
ądko
wać
wyd
arze
nia
zgo
dni
e z
ciąg
iem
prz
yczy
now
o-
skut
kow
ym,
•in
tere
suje
się
czy
tani
em, p
ols
kim
i le
gen
dam
i, •
op
owia
da
o sw
ojej
ro
dzi
nie,
•śp
iew
a p
iose
nki w
języ
ku o
bcy
m
now
ożyt
nym
grudZiEń
•p
otra
fi ub
rać
się
i roz
ebra
ć b
ez
po
mo
cy,
•p
otra
fi w
yko
nać
poj
edyn
czy
węz
eł
zgo
dni
e z
inst
rukc
ją,
•w
yko
nuje
czy
nno
ści p
recy
zyjn
e,
np. z
apin
a g
uzik
i, w
iąże
sz
nuro
wad
ła,
•st
abiln
ie t
rzem
a p
alca
mi t
rzym
a o
łów
ek lu
b p
ędze
l (ch
wyt
pis
arsk
i),•
po
sług
uje
się
chus
tecz
ką d
o no
sa,
•b
ieg
a, p
od
skak
uje,
cho
dzi
na
pal
cach
, •
pot
rafi
stać
na
jed
nej n
od
ze
pow
yżej
10
seku
nd,
•na
ślad
uje
różn
e d
źwię
ki
z ot
ocz
enia
, •
reag
uje
na o
kreś
lony
syg
nał
dźw
ięko
wy,
wyk
onu
jąc
umów
ioną
cz
ynno
ść,
•p
od
skak
uje
w r
ytm
muz
yki
•ro
zwija
sw
oje
po
czuc
ie w
ięzi
z
rod
ziną
ora
z z
inny
mi l
udźm
i, •
wyr
aża
zło
ść i
gni
ew w
syt
uacj
ach,
kt
óre
są
dla
nie
go
trud
ne,
w s
po
sób
akc
epto
wan
y w
gru
pie
, •
rozw
ija u
mie
jętn
ość
od
czuw
ania
i p
rzeż
ywan
ia u
czuć
wyż
szyc
h,
bud
owan
ych
na r
ado
ści i
po
czuc
iu
wię
zi, t
akic
h ja
k: u
prz
ejm
ość
w
ob
ec in
nych
, cie
rpliw
ość
i m
iłość
,•
rozw
ija e
mp
atię
i um
ieję
tno
ść
wsp
ółp
racy
z in
nym
i dzi
ećm
i, •
oka
zuje
inny
m s
woj
ą ra
do
ść
i zaa
ngaż
owan
ie w
zab
awę,
•
od
różn
ia d
ob
ro o
d z
ła –
ucz
y si
ę in
tuic
yjni
e, ja
k p
ora
dzi
ć so
bie
em
ocj
ona
lnie
w s
ytua
cjac
h d
la
nieg
o tr
udny
ch
•ro
zum
ie, ż
e m
ówie
nie
jest
sp
oso
bem
naw
iązy
wan
ia r
elac
ji z
inny
mi l
udźm
i, •
pot
rafi
oka
zyw
ać d
ob
roć
inny
m
i od
różn
ić z
acho
wan
ia p
ozyt
ywne
o
d s
pra
wia
jący
ch in
nym
p
rzyk
rośc
i,•
rozu
mie
ko
nsek
wen
cje
swo
ich
dzi
ałań
,•
rozu
mie
prz
yczy
ny i
skut
ki d
ob
rych
re
lacj
i z in
nym
i lud
źmi,
•d
ost
rzeg
a w
arto
ść w
ięzi
ro
dzi
nnyc
h,
•p
otra
fi up
rzej
mie
zw
raca
ć si
ę d
o in
nych
osó
b, w
ie,
że d
o d
oro
słyc
h na
leży
mów
ić,
używ
ając
form
y p
an/p
ani,
•p
otra
fi o
pis
ać s
woj
e uc
zuci
a,•
do
strz
ega
war
tość
tra
dyc
ji i w
łącz
a si
ę w
dzi
ałan
ia,
•sz
anuj
e tr
adyc
je in
nych
kul
tur
i rel
igii,
•
okr
eśla
po
dzi
ał o
bow
iązk
ów
po
dcz
as ś
wią
t i u
rocz
ysto
ści,
prz
ygot
owan
ia p
reze
ntu,
laur
ki,
ubra
nia
cho
inki
itp
.
•śp
iew
a p
iose
nki z
rep
ertu
aru
char
akte
ryst
yczn
ego
dla
tra
dyc
ji św
iąt,
•ry
suje
, zai
nsp
irow
ane
baś
niam
i i o
pow
iad
ania
mi,
•m
anip
uluj
e fig
uram
i (kw
adra
t,
pro
sto
kąt,
ko
ło),
rozr
óżni
a p
od
staw
owe
figur
y g
eom
etry
czne
: ko
ło, k
wad
rat,
pro
sto
kąt,
•
prz
elic
za e
lem
enty
w z
akre
sie
1–10
, •
po
rów
nuje
zb
iory
w z
akre
sie
1–6,
sp
raw
dza
rów
nolic
zno
ść z
bio
rów
,•
prz
ygot
owuj
e z
wyk
orz
ysta
niem
ró
żnyc
h te
chni
k p
last
yczn
ych
nies
po
dzi
ankę
dla
sw
oic
h na
jbliż
szyc
h w
yraż
ając
ą uc
zuci
a p
rzyw
iąza
nia
i miło
ści,
•p
rzyg
otow
uje
się
do
udzi
ału
w p
rzed
staw
ieni
u św
iąte
czny
m,
na p
rzyk
ład
jase
łka,
•
umie
po
rów
nać
różn
e zw
ycza
je
char
akte
ryst
yczn
e d
la je
go
do
mu
i do
mu
inny
ch d
ziec
i, •
rozu
mie
tek
sty
słuc
hane
, •
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
w ję
zyku
o
bcy
m n
owoż
ytny
m
STycZEń
•p
otra
fi ut
rzym
ać p
raw
idło
wą
po
staw
ę ci
ała
w c
zasi
e ry
sow
ania
, ko
loro
wan
ia i
inny
ch z
abaw
st
olik
owyc
h,
•ko
mun
ikuj
e p
otrz
ebę
ruch
u i o
dp
ocz
ynku
, •
wyk
onu
je d
rob
ne r
uchy
m
anua
lne,
wo
dzi
po
ślad
zie
ora
z o
dw
zoro
wuj
e za
po
mo
cą k
alki
,•
wsk
azuj
e p
raw
idło
wy
spo
sób
ub
iera
nia
się
i zac
how
ania
p
od
czas
zim
y ze
wzg
lęd
u na
róż
ne
war
unki
po
go
dow
e,
•w
ykaz
uje
spra
wno
ść r
ęki
w s
top
niu
poz
wal
ając
ym
na k
reśl
enie
zna
ków
w o
kreś
lone
j p
rzes
trze
ni,
•za
pam
iętu
je u
kład
zna
ków
lub
p
rzed
mio
tów
w p
rzes
trze
ni
i na
kart
ce
•ro
zwija
sw
oje
po
czuc
ie s
pra
wst
wa
po
prz
ez w
yzna
czan
ie s
ob
ie
krót
kote
rmin
owyc
h ce
lów
,•
uczy
się
mot
ywac
ji w
ewnę
trzn
ej
i chę
ci d
o p
od
ejm
owan
ia
sam
od
ziel
nie
inic
jaty
wy,
•
pro
po
nuje
zab
awy
inny
m
dzi
ecio
m,
•uc
zy s
ię g
od
zeni
a z
po
rażk
ą,
wsp
ółp
racy
op
arte
j na
ryw
aliz
acji
w g
rze,
prz
estr
zeg
a us
talo
nych
za
sad
gry
, •
od
kryw
a w
arto
ść p
ono
szen
ia
wys
iłku
i po
kony
wan
ia t
rud
nośc
i d
la o
dro
czo
neg
o w
cza
sie
zwyc
ięst
wa,
•ro
zwija
sw
ój s
zacu
nek
i po
czuc
ie
wię
zi r
od
zinn
ych
po
prz
ez
prz
ebyw
anie
ze
swo
imi d
ziad
kam
i i c
ałą
rod
ziną
•in
icju
je z
abaw
y na
św
ieży
m
pow
ietr
zu,
•p
om
aga
inny
m d
ziec
iom
po
dcz
as
gie
r i z
abaw
, •
od
czuw
a p
rzyj
emno
ść
ze s
pęd
zani
a cz
asu
wo
lneg
o w
śró
d r
ówie
śnik
ów,
•p
rzyj
muj
e ko
nsek
wen
cje
swoj
ego
zach
owan
ia, r
ozum
ie, c
zym
je
st o
dp
owie
dzi
alno
ść z
a sw
oje
bez
pie
czeń
stw
o o
raz
inny
ch
dzi
eci,
•p
otra
fi o
dró
żnić
zab
awy
bez
pie
czne
od
nie
bez
pie
czny
ch
(na
jezd
ni, z
amar
znię
tym
sta
wie
),•
wyr
aża
swoj
e o
czek
iwan
ia w
ob
ec
inny
ch,
•w
zro
zum
iały
sp
osó
b k
om
unik
uje
się
z d
zieć
mi i
do
rosł
ymi,
•w
spó
łdzi
ała
z in
nym
i dzi
ećm
i lub
d
oro
słym
i, na
prz
ykła
d w
lep
ieni
u b
ałw
ana,
tw
orz
eniu
ko
nstr
ukcj
i, za
baw
ie, p
raca
ch k
reat
ywny
ch
•tw
orz
y ko
mp
ozyc
je z
wyc
inan
ek
insp
irow
ane
zim
owym
i pej
zaża
mi,
•p
roje
ktuj
e w
spó
lnie
z in
nym
i d
ziec
ięcy
kal
end
arz,
•
śpie
wa
pio
senk
i zw
iąza
ne z
zim
ą i k
arna
wał
em,
•ak
tyw
nie
słuc
ha m
uzyk
i kla
sycz
nej
insp
irow
anej
zim
ową
po
rą r
oku
,•
po
sług
uje
się
poj
ęcia
mi
zwią
zany
mi z
nas
tęp
stw
em c
zasu
: na
zwam
i dni
tyg
od
nia
i mie
sięc
y,
•uk
ład
a w
łasn
e ry
tmy,
od
twar
za
rytm
y,
•p
rzel
icza
ele
men
ty z
bio
rów
, •
po
rząd
kuje
fig
ury
w z
ależ
nośc
i o
d ic
h ks
ztał
tu i
wie
lko
ści,
•o
bse
rwuj
e zm
iany
zac
hod
zące
w
prz
yro
dzi
e zi
mą,
zw
raca
uw
agę
na k
olo
ryt
i pię
kno
prz
yro
dy,
•
pod
kie
runk
iem
nau
czyc
iela
wra
z z
inny
mi d
zieć
mi o
rgan
izuj
e i u
czes
t-ni
czy
w o
limp
iadz
ie s
por
tow
ej,
•p
osł
uguj
e si
ę o
kreś
leni
ami c
zasu
: kr
ótko
– d
ług
o, k
róce
j od
– d
łuże
j o
d, w
oln
o –
szyb
ko,
•sz
acuj
e i d
oko
nuje
po
mia
ru
dłu
go
ści z
a p
om
ocą
stó
p,
•p
oró
wnu
je c
ięża
r ró
żnyc
h p
rzed
mio
tów
,•
okr
eśla
kie
runk
i i u
stal
a p
oło
żeni
e p
rzed
mio
tów
w s
tosu
nku
do
wła
snej
oso
by,
•w
ymyś
la b
ajki
, któ
rych
b
oha
tera
mi s
ą zi
mow
e p
ost
acie
, np
. Śni
eżyn
ka, B
ałw
anek
,•
pow
tarz
a ry
mow
anki
i p
rost
e w
ier-
szyk
i w ję
zyku
ob
cym
now
ożyt
nym
49
Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 5 lat
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
ii. E
mo
cJo
nA
Ln
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iV. P
oZ
nA
Wc
Zy
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
LiSToPAd
•o
dcz
ytuj
e em
ocj
e i p
rzeż
ycia
b
oha
teró
w, w
skaz
uje
do
bre
i zł
e p
ost
ępow
anie
bo
hate
rów
, •
pot
rafi
oka
zać
szac
unek
oso
bo
m
star
szym
•p
orz
ądku
je i
ukła
da
hist
ory
jki
ob
razk
owe
dot
yczą
ce h
isto
rii
Po
lski
z p
om
ocą
nau
czyc
iela
,•
od
kod
owuj
e ko
mun
ikat
y w
form
ie
znak
ów g
rafic
znyc
h
•p
otra
fi up
orz
ądko
wać
wyd
arze
nia
zgo
dni
e z
ciąg
iem
prz
yczy
now
o-
skut
kow
ym,
•in
tere
suje
się
czy
tani
em, p
ols
kim
i le
gen
dam
i, •
op
owia
da
o sw
ojej
ro
dzi
nie,
•śp
iew
a p
iose
nki w
języ
ku o
bcy
m
now
ożyt
nym
grudZiEń
•p
otra
fi ub
rać
się
i roz
ebra
ć b
ez
po
mo
cy,
•p
otra
fi w
yko
nać
poj
edyn
czy
węz
eł
zgo
dni
e z
inst
rukc
ją,
•w
yko
nuje
czy
nno
ści p
recy
zyjn
e,
np. z
apin
a g
uzik
i, w
iąże
sz
nuro
wad
ła,
•st
abiln
ie t
rzem
a p
alca
mi t
rzym
a o
łów
ek lu
b p
ędze
l (ch
wyt
pis
arsk
i),•
po
sług
uje
się
chus
tecz
ką d
o no
sa,
•b
ieg
a, p
od
skak
uje,
cho
dzi
na
pal
cach
, •
pot
rafi
stać
na
jed
nej n
od
ze
pow
yżej
10
seku
nd,
•na
ślad
uje
różn
e d
źwię
ki
z ot
ocz
enia
, •
reag
uje
na o
kreś
lony
syg
nał
dźw
ięko
wy,
wyk
onu
jąc
umów
ioną
cz
ynno
ść,
•p
od
skak
uje
w r
ytm
muz
yki
•ro
zwija
sw
oje
po
czuc
ie w
ięzi
z
rod
ziną
ora
z z
inny
mi l
udźm
i, •
wyr
aża
zło
ść i
gni
ew w
syt
uacj
ach,
kt
óre
są
dla
nie
go
trud
ne,
w s
po
sób
akc
epto
wan
y w
gru
pie
, •
rozw
ija u
mie
jętn
ość
od
czuw
ania
i p
rzeż
ywan
ia u
czuć
wyż
szyc
h,
bud
owan
ych
na r
ado
ści i
po
czuc
iu
wię
zi, t
akic
h ja
k: u
prz
ejm
ość
w
ob
ec in
nych
, cie
rpliw
ość
i m
iłość
,•
rozw
ija e
mp
atię
i um
ieję
tno
ść
wsp
ółp
racy
z in
nym
i dzi
ećm
i, •
oka
zuje
inny
m s
woj
ą ra
do
ść
i zaa
ngaż
owan
ie w
zab
awę,
•
od
różn
ia d
ob
ro o
d z
ła –
ucz
y si
ę in
tuic
yjni
e, ja
k p
ora
dzi
ć so
bie
em
ocj
ona
lnie
w s
ytua
cjac
h d
la
nieg
o tr
udny
ch
•ro
zum
ie, ż
e m
ówie
nie
jest
sp
oso
bem
naw
iązy
wan
ia r
elac
ji z
inny
mi l
udźm
i, •
pot
rafi
oka
zyw
ać d
ob
roć
inny
m
i od
różn
ić z
acho
wan
ia p
ozyt
ywne
o
d s
pra
wia
jący
ch in
nym
p
rzyk
rośc
i,•
rozu
mie
ko
nsek
wen
cje
swo
ich
dzi
ałań
,•
rozu
mie
prz
yczy
ny i
skut
ki d
ob
rych
re
lacj
i z in
nym
i lud
źmi,
•d
ost
rzeg
a w
arto
ść w
ięzi
ro
dzi
nnyc
h,
•p
otra
fi up
rzej
mie
zw
raca
ć si
ę d
o in
nych
osó
b, w
ie,
że d
o d
oro
słyc
h na
leży
mów
ić,
używ
ając
form
y p
an/p
ani,
•p
otra
fi o
pis
ać s
woj
e uc
zuci
a,•
do
strz
ega
war
tość
tra
dyc
ji i w
łącz
a si
ę w
dzi
ałan
ia,
•sz
anuj
e tr
adyc
je in
nych
kul
tur
i rel
igii,
•
okr
eśla
po
dzi
ał o
bow
iązk
ów
po
dcz
as ś
wią
t i u
rocz
ysto
ści,
prz
ygot
owan
ia p
reze
ntu,
laur
ki,
ubra
nia
cho
inki
itp
.
•śp
iew
a p
iose
nki z
rep
ertu
aru
char
akte
ryst
yczn
ego
dla
tra
dyc
ji św
iąt,
•ry
suje
, zai
nsp
irow
ane
baś
niam
i i o
pow
iad
ania
mi,
•m
anip
uluj
e fig
uram
i (kw
adra
t,
pro
sto
kąt,
ko
ło),
rozr
óżni
a p
od
staw
owe
figur
y g
eom
etry
czne
: ko
ło, k
wad
rat,
pro
sto
kąt,
•
prz
elic
za e
lem
enty
w z
akre
sie
1–10
, •
po
rów
nuje
zb
iory
w z
akre
sie
1–6,
sp
raw
dza
rów
nolic
zno
ść z
bio
rów
,•
prz
ygot
owuj
e z
wyk
orz
ysta
niem
ró
żnyc
h te
chni
k p
last
yczn
ych
nies
po
dzi
ankę
dla
sw
oic
h na
jbliż
szyc
h w
yraż
ając
ą uc
zuci
a p
rzyw
iąza
nia
i miło
ści,
•p
rzyg
otow
uje
się
do
udzi
ału
w p
rzed
staw
ieni
u św
iąte
czny
m,
na p
rzyk
ład
jase
łka,
•
umie
po
rów
nać
różn
e zw
ycza
je
char
akte
ryst
yczn
e d
la je
go
do
mu
i do
mu
inny
ch d
ziec
i, •
rozu
mie
tek
sty
słuc
hane
, •
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
w ję
zyku
o
bcy
m n
owoż
ytny
m
STycZEń•
pot
rafi
utrz
ymać
pra
wid
łow
ą p
ost
awę
ciał
a w
cza
sie
ryso
wan
ia,
kolo
row
ania
i in
nych
zab
aw
sto
likow
ych,
•
kom
unik
uje
pot
rzeb
ę ru
chu
i od
po
czyn
ku,
•w
yko
nuje
dro
bne
ruc
hy
man
ualn
e, w
od
zi p
o śl
adzi
e o
raz
od
wzo
row
uje
za p
om
ocą
kal
ki,
•w
skaz
uje
pra
wid
łow
y sp
osó
b
ubie
rani
a si
ę i z
acho
wan
ia
po
dcz
as z
imy
ze w
zglę
du
na r
óżne
w
arun
ki p
og
od
owe,
•
wyk
azuj
e sp
raw
ność
ręk
i w
sto
pni
u p
ozw
alaj
ącym
na
kre
ślen
ie z
nakó
w w
okr
eślo
nej
prz
estr
zeni
, •
zap
amię
tuje
ukł
ad z
nakó
w lu
b
prz
edm
iotó
w w
prz
estr
zeni
i n
a ka
rtce
•ro
zwija
sw
oje
po
czuc
ie s
pra
wst
wa
po
prz
ez w
yzna
czan
ie s
ob
ie
krót
kote
rmin
owyc
h ce
lów
,•
uczy
się
mot
ywac
ji w
ewnę
trzn
ej
i chę
ci d
o p
od
ejm
owan
ia
sam
od
ziel
nie
inic
jaty
wy,
•
pro
po
nuje
zab
awy
inny
m
dzi
ecio
m,
•uc
zy s
ię g
od
zeni
a z
po
rażk
ą,
wsp
ółp
racy
op
arte
j na
ryw
aliz
acji
w g
rze,
prz
estr
zeg
a us
talo
nych
za
sad
gry
, •
od
kryw
a w
arto
ść p
ono
szen
ia
wys
iłku
i po
kony
wan
ia t
rud
nośc
i d
la o
dro
czo
neg
o w
cza
sie
zwyc
ięst
wa,
•ro
zwija
sw
ój s
zacu
nek
i po
czuc
ie
wię
zi r
od
zinn
ych
po
prz
ez
prz
ebyw
anie
ze
swo
imi d
ziad
kam
i i c
ałą
rod
ziną
•in
icju
je z
abaw
y na
św
ieży
m
pow
ietr
zu,
•p
om
aga
inny
m d
ziec
iom
po
dcz
as
gie
r i z
abaw
, •
od
czuw
a p
rzyj
emno
ść
ze s
pęd
zani
a cz
asu
wo
lneg
o w
śró
d r
ówie
śnik
ów,
•p
rzyj
muj
e ko
nsek
wen
cje
swoj
ego
zach
owan
ia, r
ozum
ie, c
zym
je
st o
dp
owie
dzi
alno
ść z
a sw
oje
bez
pie
czeń
stw
o o
raz
inny
ch
dzi
eci,
•p
otra
fi o
dró
żnić
zab
awy
bez
pie
czne
od
nie
bez
pie
czny
ch
(na
jezd
ni, z
amar
znię
tym
sta
wie
),•
wyr
aża
swoj
e o
czek
iwan
ia w
ob
ec
inny
ch,
•w
zro
zum
iały
sp
osó
b k
om
unik
uje
się
z d
zieć
mi i
do
rosł
ymi,
•w
spó
łdzi
ała
z in
nym
i dzi
ećm
i lub
d
oro
słym
i, na
prz
ykła
d w
lep
ieni
u b
ałw
ana,
tw
orz
eniu
ko
nstr
ukcj
i, za
baw
ie, p
raca
ch k
reat
ywny
ch
•tw
orz
y ko
mp
ozyc
je z
wyc
inan
ek
insp
irow
ane
zim
owym
i pej
zaża
mi,
•p
roje
ktuj
e w
spó
lnie
z in
nym
i d
ziec
ięcy
kal
end
arz,
•
śpie
wa
pio
senk
i zw
iąza
ne z
zim
ą i k
arna
wał
em,
•ak
tyw
nie
słuc
ha m
uzyk
i kla
sycz
nej
insp
irow
anej
zim
ową
po
rą r
oku
,•
po
sług
uje
się
poj
ęcia
mi
zwią
zany
mi z
nas
tęp
stw
em c
zasu
: na
zwam
i dni
tyg
od
nia
i mie
sięc
y,
•uk
ład
a w
łasn
e ry
tmy,
od
twar
za
rytm
y,
•p
rzel
icza
ele
men
ty z
bio
rów
, •
po
rząd
kuje
fig
ury
w z
ależ
nośc
i o
d ic
h ks
ztał
tu i
wie
lko
ści,
•o
bse
rwuj
e zm
iany
zac
hod
zące
w
prz
yro
dzi
e zi
mą,
zw
raca
uw
agę
na k
olo
ryt
i pię
kno
prz
yro
dy,
•
pod
kie
runk
iem
nau
czyc
iela
wra
z z
inny
mi d
zieć
mi o
rgan
izuj
e i u
czes
t-ni
czy
w o
limp
iadz
ie s
por
tow
ej,
•p
osł
uguj
e si
ę o
kreś
leni
ami c
zasu
: kr
ótko
– d
ług
o, k
róce
j od
– d
łuże
j o
d, w
oln
o –
szyb
ko,
•sz
acuj
e i d
oko
nuje
po
mia
ru
dłu
go
ści z
a p
om
ocą
stó
p,
•p
oró
wnu
je c
ięża
r ró
żnyc
h p
rzed
mio
tów
,•
okr
eśla
kie
runk
i i u
stal
a p
oło
żeni
e p
rzed
mio
tów
w s
tosu
nku
do
wła
snej
oso
by,
•w
ymyś
la b
ajki
, któ
rych
b
oha
tera
mi s
ą zi
mow
e p
ost
acie
, np
. Śni
eżyn
ka, B
ałw
anek
,•
pow
tarz
a ry
mow
anki
i p
rost
e w
ier-
szyk
i w ję
zyku
ob
cym
now
ożyt
nym
50
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowegoi.
FiZ
yc
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
. Em
oc
Jon
AL
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iii.
SP
oł
Ec
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:iV
. Po
Zn
AW
cZ
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:
LuTy•
chęt
nie
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
ruch
owyc
h i g
imna
styc
znyc
h,
•w
yko
nuje
ćw
icze
nia
z cz
wo
rako
wan
iem
i z
prz
ybo
ram
i,•
wyk
azuj
e o
rien
tacj
ę w
prz
estr
zeni
–
reag
uje
na s
łow
ne p
ole
ceni
a ty
pu:
ułó
ż na
naj
wyż
szej
pó
łce,
uł
óż n
a na
jniż
szej
pó
łce,
po
pra
wej
st
roni
e, p
o le
wej
str
oni
e,
•na
ślad
uje
ukła
d r
uchó
w,
•tw
orz
y w
łasn
e p
rop
ozyc
je u
kład
u ru
chów
cał
ego
ciał
a,
•w
ykaz
uje
nap
ięci
e m
ięśn
i dło
ni
i ko
ord
ynac
ję w
zro
kow
o-r
ucho
wą
poz
wal
ając
e na
wyk
ona
nie
pra
cy
tem
atyc
znej
z m
asy
soln
ej lu
b
pla
stel
iny,
•
pre
cyzy
jnie
kre
śli,
prz
ykle
ja,
od
wzo
row
uje,
kal
kuje
, o
pra
cow
ując
wła
sną
kom
poz
ycję
g
rafic
zną
•ro
zum
ie i
wyr
aża
wła
sne
pot
rzeb
y em
ocj
ona
lne
na p
od
staw
ie p
ytań
i r
ozm
owy
kier
owan
ej p
rzez
na
uczy
ciel
a lu
b in
ną o
sob
ę d
oro
słą,
•ro
zpoz
naje
i na
zyw
a uc
zuci
a,
jaki
e to
war
zysz
ą m
u w
ko
ntak
cie
ze s
ztuk
ą,•
pró
buj
e g
este
m w
yraz
ić t
o,
co c
zuje
, •
wyr
aża
swój
sta
n em
ocj
ona
lny
za p
om
ocą
dźw
ięku
, ko
loru
, ruc
hu
– p
otra
fi na
zwać
sw
oje
emo
cje
i pró
buj
e o
dkr
yć ic
h źr
ód
ło: n
a ty
m
ob
razk
u si
ę ci
eszę
, po
niew
aż …
na
tym
ob
razk
u je
st m
i sm
utno
, d
late
go
że …
, •
ma
świa
do
mo
ść o
dcz
uwan
ia
emo
cji w
e w
łasn
ym c
iele
, np
. gło
wa,
brz
uch,
szy
ja, s
erce
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w o
dkr
ywan
iu k
ultu
ry,
•w
yraż
a sz
acun
ek d
o o
sób
p
reze
ntuj
ącyc
h sw
oje
zain
tere
sow
ania
i up
od
ob
ania
, •
chęt
nie
wys
tęp
uje
na fo
rum
,•
z sz
acun
kiem
od
nosi
się
d
o in
nych
, szc
zeg
óln
ie w
syt
uacj
i p
om
yłki
, pot
knię
cia
lub
błę
du,
•w
ie, ż
e ni
e na
leży
nis
zczy
ć p
racy
sw
ojej
ora
z p
racy
inny
ch, p
om
aga
inny
m w
cza
sie
wyk
ony
wan
ia
zad
ań,
•w
sp
osó
b z
rozu
mia
ły o
pow
iad
a in
nym
dzi
ecio
m o
sw
ojej
pra
cy,
•p
otra
fi sł
ucha
ć in
nych
, •
ukła
da
pyt
ania
dot
yczą
ce
twó
rczo
ści i
nnyc
h o
sób
, ich
dzi
eł,
zad
aje
pyt
ania
i w
raz
z in
nym
i d
zieć
mi z
po
mo
cą n
aucz
ycie
la
form
ułuj
e na
nie
od
pow
ied
zi
•w
yko
rzys
tuje
wyo
bra
źnię
d
o tw
orz
enia
wła
snej
muz
yki
za p
om
ocą
róż
nych
inst
rum
entó
w,
•tw
orz
y o
pow
iast
ki d
źwię
kow
e,•
ukła
da
elem
enty
od
naj
wię
ksze
go
do
najm
niej
szeg
o,
•p
rzel
icza
i p
oró
wnu
je w
ielk
ość
zb
ioró
w w
zak
resi
e 10
, •
liczy
na
zbio
rach
zas
tęp
czyc
h z
jed
nocz
esny
m p
rzen
osz
enie
m
liczb
y el
emen
tów
na
inny
zb
iór,
•d
op
ełni
a d
o w
skaz
anej
licz
by
elem
entó
w,
•uk
ład
a ko
mp
ozyc
je z
fig
ur
geo
met
rycz
nych
zg
od
nie
ze w
zore
m i
wed
ług
wła
sneg
o p
om
ysłu
, •
wym
yśla
inne
zak
ońc
zeni
a d
la
znan
ych
baś
ni i
op
owia
dań
, •
do
konu
je w
łasn
ej in
terp
reta
cji
pow
ierz
one
j mu
roli,
•
spo
ntan
iczn
ie w
czuw
a si
ę w
okr
eślo
ną p
ost
ać,
•ro
zwija
sw
oją
wyo
bra
źnię
–
wym
yśla
pyt
ania
typ
u: C
o b
y b
yło,
g
dyb
y …
bab
cia
zjad
ła w
ilka
w b
ajce
o C
zerw
ony
m K
aptu
rku?
,•
reag
uje
na p
rost
e p
ole
ceni
a w
języ
ku o
bcy
m
mArZEc
•na
ślad
uje
w z
abaw
ie u
kład
ges
tów
i r
uchó
w,
•p
rzyj
muj
e, s
ied
ząc,
po
staw
ę zd
row
ą d
la k
ręg
osł
upa,
•w
yko
nuje
ćw
icze
nia
sprz
yjaj
ące
niw
elow
aniu
wad
po
staw
y,•
pro
po
nuje
ćw
icze
nia
maj
ące
wp
ływ
na
pra
wid
łow
ą p
ost
awę
ciał
a,•
na p
od
staw
ie in
stru
kcji
słow
nej
końc
zy r
ozp
ocz
ęty
rysu
nek,
•ry
suje
po
linii,
sta
rają
c si
ę ni
e o
dry
wać
ołó
wka
od
kar
tki,
•w
ykaz
uje
się
spra
wno
ścią
m
anua
lną
– tw
orz
y ko
nstr
ukcj
e z
pap
ieru
, fo
lii o
raz
inny
ch
mat
eria
łów
pla
styc
znyc
h i c
od
zien
neg
o uż
ytku
,•
prz
erys
owuj
e ks
ztał
ty
liter
op
od
ob
ne,
•ry
suje
syn
chro
nicz
nie
pro
ste
elem
enty
w p
owie
trzu
i na
kar
tce
•m
a św
iad
om
ość
wła
snyc
h em
ocj
i w
okr
eślo
nej s
ytua
cji,
szcz
egó
lnie
sy
tuac
ji ko
nflik
tow
ej,
•w
ie, ż
e ni
e na
leży
dzi
ałać
po
d
wp
ływ
em n
iep
rzyj
emny
ch e
mo
cji,
szcz
egó
lnie
gd
y to
dzi
ałan
ie
mia
łob
y sk
utko
wać
skr
zyw
dze
niem
ko
go
ś,•
ma
mot
ywac
ję d
o p
osz
ukiw
ania
i p
ozna
wan
ia n
owyc
h in
form
acji,
•ro
zum
ie, ż
e w
spó
łdzi
ałan
ie
z in
nym
i lud
źmi w
ko
nkre
tnym
ce
lu p
rzyn
osi
wię
ksze
efe
kty
niż
dzi
ałan
ie w
poj
edyn
kę,
•ut
rzym
uje
wo
kół s
ieb
ie p
orz
ądek
w
cza
sie
zaję
ć,
•w
ypow
iad
a si
ę na
tem
aty
swo
ich
i cud
zych
em
ocj
i, b
uduj
e p
od
czas
za
baw
y p
ocz
ucie
wła
snej
w
arto
ści –
jest
em k
imś
znac
zący
m
np. z
do
byw
cą, o
dkr
ywcą
,•
wyk
azuj
e p
ost
awę
bad
awcz
ą,•
pró
buj
e w
yjaś
niać
zac
how
ania
in
nych
osó
b,
•b
uduj
e w
so
bie
um
ieję
tno
ść
kom
unik
owan
ia s
wo
ich
pot
rzeb
w
syt
uacj
ach
trud
nych
•b
uduj
e w
so
bie
ucz
ucie
wię
zi
z p
rzyr
od
ą,
•ro
zum
ie, c
zym
jest
do
bre
, a c
zym
zł
e p
od
ejśc
ie d
o ko
rzys
tani
a z
do
bro
dzi
ejst
w p
rzyr
od
y,
•w
ie, w
jaki
sp
osó
b m
ożna
p
ozna
wać
św
iat
za p
om
ocą
zm
ysłó
w,
•in
tere
suje
się
prz
yro
dą,
w
spó
łdzi
ała
z in
nym
i dzi
ećm
i ora
z na
uczy
ciel
em w
po
szuk
iwan
iu
info
rmac
ji o
życi
u na
nas
zej
pla
neci
e,
•w
yjaś
nia
skut
ki d
ział
ań c
złow
ieka
w
ob
ec p
rzyr
od
y,
•w
ie, ż
e ka
żdy
czło
wie
k je
st
od
pow
ied
zial
ny z
a śr
od
owis
ko,
w k
tóry
m ż
yje
•w
skaz
uje
różn
ice
i po
do
bie
ństw
a m
ięd
zy z
wie
rzęt
ami ż
yjąc
ymi
w c
zasa
ch p
rehi
sto
rycz
nych
a
zwie
rzęt
ami ż
yjąc
ymi
wsp
ółc
ześn
ie,
•lic
zy w
tra
kcie
zab
awy,
gry
lu
b s
ytua
cji c
od
zien
nej,
np. n
akry
wan
ia d
o st
ołu
,•
pot
rafi
wsk
azać
poz
nane
cy
fry
po
śró
d in
nych
zna
ków
–p
rzyp
orz
ądko
wuj
e o
kreś
loną
cyf
rę
do
ozna
czen
ia li
czeb
nośc
i zb
ioru
,•
do
strz
ega
różn
ice
w m
asie
p
oró
wny
wan
ych
prz
edm
iotó
w,
•b
uduj
e w
ied
zę o
Ko
smo
sie,
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w p
ozna
wan
iu r
zecz
ywis
tośc
i p
rzyr
od
nicz
ej p
op
rzez
o
bse
rwow
anie
, ek
sper
ymen
tow
anie
, •
wie
, że
wsz
yscy
lud
zie
mus
zą
db
ać o
śro
dow
isko
nat
ural
ne,
•zn
a ek
olo
gic
zny
spo
sób
g
osp
od
arow
ania
od
pad
ami
(seg
reg
acja
śm
ieci
), •
po
dej
muj
e sa
mo
dzi
elne
pró
by
eksp
lora
cji p
rzyr
od
y w
ust
alo
nym
ce
lu,
•zn
a p
od
staw
owe
słow
a w
języ
ku
ob
cym
51
Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 5 lat
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
ii. E
mo
cJo
nA
Ln
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iV. P
oZ
nA
Wc
Zy
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
LuTy
•ch
ętni
e uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h ru
chow
ych
i gim
nast
yczn
ych,
•
wyk
onu
je ć
wic
zeni
a z
czw
ora
kow
anie
m i
z p
rzyb
ora
mi,
•w
ykaz
uje
ori
enta
cję
w p
rzes
trze
ni
– re
aguj
e na
sło
wne
po
lece
nia
typ
u: u
łóż
na n
ajw
yższ
ej p
ółc
e,
ułóż
na
najn
iższ
ej p
ółc
e, p
o p
raw
ej
stro
nie,
po
lew
ej s
tro
nie,
•
naśl
aduj
e uk
ład
ruc
hów
, •
two
rzy
wła
sne
pro
poz
ycje
ukł
adu
ruch
ów c
ałeg
o ci
ała,
•
wyk
azuj
e na
pię
cie
mię
śni d
łoni
i k
oo
rdyn
ację
wzr
oko
wo
-ruc
how
ą p
ozw
alaj
ące
na w
yko
nani
e p
racy
te
mat
yczn
ej z
mas
y so
lnej
lub
p
last
elin
y,
•p
recy
zyjn
ie k
reśl
i, p
rzyk
leja
, o
dw
zoro
wuj
e, k
alku
je,
op
raco
wuj
ąc w
łasn
ą ko
mp
ozyc
ję
gra
ficzn
ą
•ro
zum
ie i
wyr
aża
wła
sne
pot
rzeb
y em
ocj
ona
lne
na p
od
staw
ie p
ytań
i r
ozm
owy
kier
owan
ej p
rzez
na
uczy
ciel
a lu
b in
ną o
sob
ę d
oro
słą,
•ro
zpoz
naje
i na
zyw
a uc
zuci
a,
jaki
e to
war
zysz
ą m
u w
ko
ntak
cie
ze s
ztuk
ą,•
pró
buj
e g
este
m w
yraz
ić t
o,
co c
zuje
, •
wyr
aża
swój
sta
n em
ocj
ona
lny
za p
om
ocą
dźw
ięku
, ko
loru
, ruc
hu
– p
otra
fi na
zwać
sw
oje
emo
cje
i pró
buj
e o
dkr
yć ic
h źr
ód
ło: n
a ty
m
ob
razk
u si
ę ci
eszę
, po
niew
aż …
na
tym
ob
razk
u je
st m
i sm
utno
, d
late
go
że …
, •
ma
świa
do
mo
ść o
dcz
uwan
ia
emo
cji w
e w
łasn
ym c
iele
, np
. gło
wa,
brz
uch,
szy
ja, s
erce
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w o
dkr
ywan
iu k
ultu
ry,
•w
yraż
a sz
acun
ek d
o o
sób
p
reze
ntuj
ącyc
h sw
oje
zain
tere
sow
ania
i up
od
ob
ania
, •
chęt
nie
wys
tęp
uje
na fo
rum
,•
z sz
acun
kiem
od
nosi
się
d
o in
nych
, szc
zeg
óln
ie w
syt
uacj
i p
om
yłki
, pot
knię
cia
lub
błę
du,
•w
ie, ż
e ni
e na
leży
nis
zczy
ć p
racy
sw
ojej
ora
z p
racy
inny
ch, p
om
aga
inny
m w
cza
sie
wyk
ony
wan
ia
zad
ań,
•w
sp
osó
b z
rozu
mia
ły o
pow
iad
a in
nym
dzi
ecio
m o
sw
ojej
pra
cy,
•p
otra
fi sł
ucha
ć in
nych
, •
ukła
da
pyt
ania
dot
yczą
ce
twó
rczo
ści i
nnyc
h o
sób
, ich
dzi
eł,
zad
aje
pyt
ania
i w
raz
z in
nym
i d
zieć
mi z
po
mo
cą n
aucz
ycie
la
form
ułuj
e na
nie
od
pow
ied
zi
•w
yko
rzys
tuje
wyo
bra
źnię
d
o tw
orz
enia
wła
snej
muz
yki
za p
om
ocą
róż
nych
inst
rum
entó
w,
•tw
orz
y o
pow
iast
ki d
źwię
kow
e,•
ukła
da
elem
enty
od
naj
wię
ksze
go
do
najm
niej
szeg
o,
•p
rzel
icza
i p
oró
wnu
je w
ielk
ość
zb
ioró
w w
zak
resi
e 10
, •
liczy
na
zbio
rach
zas
tęp
czyc
h z
jed
nocz
esny
m p
rzen
osz
enie
m
liczb
y el
emen
tów
na
inny
zb
iór,
•d
op
ełni
a d
o w
skaz
anej
licz
by
elem
entó
w,
•uk
ład
a ko
mp
ozyc
je z
fig
ur
geo
met
rycz
nych
zg
od
nie
ze w
zore
m i
wed
ług
wła
sneg
o p
om
ysłu
, •
wym
yśla
inne
zak
ońc
zeni
a d
la
znan
ych
baś
ni i
op
owia
dań
, •
do
konu
je w
łasn
ej in
terp
reta
cji
pow
ierz
one
j mu
roli,
•
spo
ntan
iczn
ie w
czuw
a si
ę w
okr
eślo
ną p
ost
ać,
•ro
zwija
sw
oją
wyo
bra
źnię
–
wym
yśla
pyt
ania
typ
u: C
o b
y b
yło,
g
dyb
y …
bab
cia
zjad
ła w
ilka
w b
ajce
o C
zerw
ony
m K
aptu
rku?
,•
reag
uje
na p
rost
e p
ole
ceni
a w
języ
ku o
bcy
m
mArZEc•
naśl
aduj
e w
zab
awie
ukł
ad g
estó
w
i ruc
hów
, •
prz
yjm
uje,
sie
dzą
c, p
ost
awę
zdro
wą
dla
krę
go
słup
a,•
wyk
onu
je ć
wic
zeni
a sp
rzyj
ając
e ni
wel
owan
iu w
ad p
ost
awy,
•p
rop
onu
je ć
wic
zeni
a m
ając
e w
pły
w n
a p
raw
idło
wą
po
staw
ę ci
ała,
•na
po
dst
awie
inst
rukc
ji sł
owne
j ko
ńczy
roz
po
częt
y ry
sune
k,•
rysu
je p
o lin
ii, s
tara
jąc
się
nie
od
ryw
ać o
łów
ka o
d k
artk
i, •
wyk
azuj
e si
ę sp
raw
nośc
ią
man
ualn
ą –
two
rzy
kons
truk
cje
z p
apie
ru, f
olii
ora
z in
nych
m
ater
iałó
w p
last
yczn
ych
i co
dzi
enne
go
użyt
ku,
•p
rzer
ysow
uje
kszt
ałty
lit
ero
po
do
bne
, •
rysu
je s
ynch
roni
czni
e p
rost
e el
emen
ty w
pow
ietr
zu i
na k
artc
e
•m
a św
iad
om
ość
wła
snyc
h em
ocj
i w
okr
eślo
nej s
ytua
cji,
szcz
egó
lnie
sy
tuac
ji ko
nflik
tow
ej,
•w
ie, ż
e ni
e na
leży
dzi
ałać
po
d
wp
ływ
em n
iep
rzyj
emny
ch e
mo
cji,
szcz
egó
lnie
gd
y to
dzi
ałan
ie
mia
łob
y sk
utko
wać
skr
zyw
dze
niem
ko
go
ś,•
ma
mot
ywac
ję d
o p
osz
ukiw
ania
i p
ozna
wan
ia n
owyc
h in
form
acji,
•ro
zum
ie, ż
e w
spó
łdzi
ałan
ie
z in
nym
i lud
źmi w
ko
nkre
tnym
ce
lu p
rzyn
osi
wię
ksze
efe
kty
niż
dzi
ałan
ie w
poj
edyn
kę,
•ut
rzym
uje
wo
kół s
ieb
ie p
orz
ądek
w
cza
sie
zaję
ć,
•w
ypow
iad
a si
ę na
tem
aty
swo
ich
i cud
zych
em
ocj
i, b
uduj
e p
od
czas
za
baw
y p
ocz
ucie
wła
snej
w
arto
ści –
jest
em k
imś
znac
zący
m
np. z
do
byw
cą, o
dkr
ywcą
,•
wyk
azuj
e p
ost
awę
bad
awcz
ą,•
pró
buj
e w
yjaś
niać
zac
how
ania
in
nych
osó
b,
•b
uduj
e w
so
bie
um
ieję
tno
ść
kom
unik
owan
ia s
wo
ich
pot
rzeb
w
syt
uacj
ach
trud
nych
•b
uduj
e w
so
bie
ucz
ucie
wię
zi
z p
rzyr
od
ą,
•ro
zum
ie, c
zym
jest
do
bre
, a c
zym
zł
e p
od
ejśc
ie d
o ko
rzys
tani
a z
do
bro
dzi
ejst
w p
rzyr
od
y,
•w
ie, w
jaki
sp
osó
b m
ożna
p
ozna
wać
św
iat
za p
om
ocą
zm
ysłó
w,
•in
tere
suje
się
prz
yro
dą,
w
spó
łdzi
ała
z in
nym
i dzi
ećm
i ora
z na
uczy
ciel
em w
po
szuk
iwan
iu
info
rmac
ji o
życi
u na
nas
zej
pla
neci
e,
•w
yjaś
nia
skut
ki d
ział
ań c
złow
ieka
w
ob
ec p
rzyr
od
y,
•w
ie, ż
e ka
żdy
czło
wie
k je
st
od
pow
ied
zial
ny z
a śr
od
owis
ko,
w k
tóry
m ż
yje
•w
skaz
uje
różn
ice
i po
do
bie
ństw
a m
ięd
zy z
wie
rzęt
ami ż
yjąc
ymi
w c
zasa
ch p
rehi
sto
rycz
nych
a
zwie
rzęt
ami ż
yjąc
ymi
wsp
ółc
ześn
ie,
•lic
zy w
tra
kcie
zab
awy,
gry
lu
b s
ytua
cji c
od
zien
nej,
np. n
akry
wan
ia d
o st
ołu
,•
pot
rafi
wsk
azać
poz
nane
cy
fry
po
śró
d in
nych
zna
ków
–p
rzyp
orz
ądko
wuj
e o
kreś
loną
cyf
rę
do
ozna
czen
ia li
czeb
nośc
i zb
ioru
,•
do
strz
ega
różn
ice
w m
asie
p
oró
wny
wan
ych
prz
edm
iotó
w,
•b
uduj
e w
ied
zę o
Ko
smo
sie,
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w p
ozna
wan
iu r
zecz
ywis
tośc
i p
rzyr
od
nicz
ej p
op
rzez
o
bse
rwow
anie
, ek
sper
ymen
tow
anie
, •
wie
, że
wsz
yscy
lud
zie
mus
zą
db
ać o
śro
dow
isko
nat
ural
ne,
•zn
a ek
olo
gic
zny
spo
sób
g
osp
od
arow
ania
od
pad
ami
(seg
reg
acja
śm
ieci
), •
po
dej
muj
e sa
mo
dzi
elne
pró
by
eksp
lora
cji p
rzyr
od
y w
ust
alo
nym
ce
lu,
•zn
a p
od
staw
owe
słow
a w
języ
ku
ob
cym
52
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowegoi.
FiZ
yc
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
. Em
oc
Jon
AL
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iii.
SP
oł
Ec
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:iV
. Po
Zn
AW
cZ
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:
KWiEciEń•
sam
od
ziel
nie
wyk
onu
je w
szys
tkie
cz
ynno
ści s
amo
ob
sług
owe,
•na
kryw
a d
o st
ołu
, sp
ożyw
a p
osi
łki
prz
y p
om
ocy
szt
ućcó
w, s
prz
ąta
po
po
siłk
u,•
wie
, jak
nal
eży
db
ać o
zd
row
ie
w c
zasi
e ró
żnyc
h w
arun
ków
p
og
od
owyc
h,
•o
kreś
la k
ieru
nki r
ysow
ania
, •
ma
po
czuc
ie p
rzes
trze
ni, w
któ
rej
funk
cjo
nuje
jeg
o ci
ało,
•o
dw
zoro
wuj
e sz
lacz
ki, k
szta
łty,
lit
ery,
•
akty
wni
e uc
zest
nicz
y w
ćw
icze
niac
h ko
ord
ynuj
ącyc
h ru
chy
całe
go
ciał
a –
ćw
icze
nia
rytm
iczn
e,•
od
twar
za r
ytm
gra
ficzn
y,
do
ryso
wuj
e b
raku
jące
ele
men
ty
na o
bra
zku
zgo
dni
e ze
wzo
rem
, •
spra
wni
e p
osł
uguj
e si
ę o
łów
kiem
, kr
edką
, maz
akie
m o
raz
noży
czka
mi
•ro
zum
ie i
wyr
aża
swoj
e p
otrz
eby,
ro
zpoz
naje
wła
sne
uczu
cia,
•ro
zwija
sam
od
yscy
plin
ę (d
ział
a zg
od
nie
z za
sad
ami i
ust
alo
nym
ry
tmem
np
. dni
a),
•ad
aptu
je s
ię d
o no
wyc
h w
arun
ków
i z
mia
n,
•sa
mo
dzi
elne
inic
juje
akt
ywno
ści
(po
czuc
ie in
icja
tyw
y i m
otyw
acji
wew
nętr
znej
),•
pot
rafi
zach
ować
się
em
pat
yczn
ie,
•d
ost
rzeg
a p
iękn
o p
rzyr
od
y w
sw
ojej
oko
licy,
•
rozu
mie
, czy
m je
st w
ięź
emo
cjo
naln
a m
ięd
zy z
wie
rzęc
iem
a
czło
wie
kiem
-op
ieku
nem
, •
pot
rafi
wsk
azać
em
ocj
e u
zwie
rząt
na
po
dst
awie
ob
serw
acji
ich
zach
owan
ia,
•na
zyw
a sw
oje
emo
cje
w k
ont
akci
e ze
zw
ierz
ęcie
m, n
p. r
ado
ść,
zask
ocz
enie
, str
ach
•ro
zum
ie, d
lacz
ego
nale
ży
szan
ować
sie
bie
i sw
oje
zdro
wie
, •
dzi
eli s
ię z
inny
mi d
zieć
mi s
wo
imi
wra
żeni
ami,
•p
otra
fi p
op
rosi
ć o
po
mo
c,•
wie
, w ja
kich
syt
uacj
ach
nale
ży
zwró
cić
kom
uś u
wag
ę, ż
e p
ost
ępuj
e ni
ezg
od
nie
z za
sad
ami
lub
no
rmam
i,•
po
dej
muj
e p
rób
y o
ceni
ania
sw
ojeg
o za
chow
anie
w k
ont
ekśc
ie
po
dję
tych
czy
nno
ści i
zad
ań o
raz
prz
yjęt
ych
norm
gru
pow
ych,
•ro
zum
ie z
nacz
enie
ko
nflik
tu
w r
elac
jach
z in
nym
i lud
źmi
i wie
, że
nie
nale
ży s
ię o
bra
żać
na in
nych
i że
war
to r
ozm
awia
ć o
tym
, co
nam
się
nie
po
do
ba
lub
co
sp
raw
iło n
am p
rzyk
rość
,•
wyp
owia
da
się
na t
emat
sw
oic
h p
rzem
yśle
ń w
ynik
ając
ych
z p
ozna
wan
ia ż
ycia
zw
ierz
ąt
i ro
ślin
•tw
orz
y p
rost
e ry
mow
anki
i i
lust
racj
e d
o ni
ch,
•in
tere
suje
się
lite
ram
i i c
zyta
niem
, •
słuc
ha z
uw
agą
teks
tów
czy
tany
ch
prz
ez n
aucz
ycie
la,
•p
otra
fi w
nio
skow
ać m
atem
atyc
znie
i t
wó
rczo
myś
leć
prz
y p
rost
ych
zad
ania
ch m
atem
atyc
znyc
h,•
klas
yfik
uje
wed
ług
różn
ych
kryt
erió
w, d
od
atko
wo
moż
e uo
gó
lnia
ć w
ybra
ny k
lucz
kl
asyf
ikac
ji,
•za
kład
a zi
elni
k, u
czes
tnic
zy
w p
rost
ych
eksp
erym
enta
ch
prz
yro
dni
czyc
h,
•oz
nacz
a za
po
mo
cą u
stal
ony
ch
sym
bo
li m
iejs
ca p
osa
dze
nia
lub
si
ewu
konk
retn
ych
rośl
in,
•o
kreś
la z
mia
ny o
dw
raca
lne
i nie
od
wra
caln
e w
prz
yro
dzi
e o
raz
najb
liższ
ym o
tocz
eniu
,•
pro
jekt
uje
zgo
dni
e z
usta
lony
m
sche
mat
em k
alen
dar
z p
og
od
y,
uwzg
lęd
niaj
ąc w
skaz
ówki
na
uczy
ciel
a o
raz
szab
lon,
•uk
ład
a ko
mp
ozyc
je z
kw
iató
w
i ro
ślin
,•
nazy
wa
niek
tóre
gat
unki
kw
iató
w
i ow
ocó
w n
a p
od
staw
ie z
dję
ć o
raz
wyg
ląd
u, w
skaz
uje
po
do
bie
ństw
a i r
óżni
ce,
•sz
acuj
e ci
ężar
prz
edm
iotó
w, w
aży
pro
ste
prz
edm
ioty
, po
rów
nuje
ci
ężar
,•
szac
uje
i sp
raw
dza
dłu
go
ść,
wys
oko
ść i
szer
oko
ść
prz
edm
iotó
w,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h ję
zyko
wyc
h z
języ
ka o
bce
go
now
ożyt
neg
o
mAJ
•d
ba
o hi
gie
nę o
sob
istą
–
dys
po
nuje
um
ieję
tno
ścią
st
oso
wan
ia w
szys
tkic
h na
wyk
ów
hig
ieni
czny
ch z
wią
zany
ch
z cz
ysto
ścią
,•
spra
wni
e w
yko
nuje
ćw
icze
nia
gim
nast
yczn
e ks
ztał
tują
ce
pra
wid
łow
ą p
ost
awę
ciał
a,•
akty
wni
e w
yko
nuje
ćw
icze
nia
kszt
ałtu
jące
sp
raw
ność
ruc
how
ą,
•p
raw
idło
wo
wyk
onu
je ć
wic
zeni
a na
dg
arst
ka i
dło
ni w
zmac
niaj
ące
spra
wno
ść m
anua
lną,
•
akty
wni
e uc
zest
nicz
y w
zaj
ęcia
ch
rytm
izuj
ącyc
h –
po
pra
wni
e sy
nchr
oni
zuje
ruc
hy r
óżny
ch p
artii
ci
ała,
•in
tere
suje
się
kre
ślen
iem
zna
ków
, •
dys
po
nuje
sp
raw
nośc
ią p
alcó
w
pot
rzeb
ną d
o w
yko
nyw
ania
d
rob
nych
, pre
cyzy
jnyc
h ru
chów
•m
a św
iad
om
ość
war
tośc
i rel
acji
z in
nym
i lud
źmi,
•na
wią
zuje
rel
acje
ucz
ucio
we
z in
nym
i: b
uduj
e i s
tara
się
ut
rzym
ać w
ięzi
z in
nym
i, •
chęt
nie
po
dej
muj
e w
spó
łdzi
ałan
ie
z in
nym
i dzi
ećm
i w c
zasi
e w
spó
lnie
w
yko
nyw
anej
pra
cy,
•w
ykaz
uje
wra
żliw
ość
w r
elac
jach
z
lud
źmi i
zw
ierz
ętam
i,•
do
konu
je a
uto
pre
zent
acji,
p
otra
fi p
owie
dzi
eć, c
o lu
bi
i co
pot
rafi
rob
ić n
ajle
pie
j, d
ziel
i si
ę sw
oim
i myś
lam
i, uc
zuci
ami,
spo
strz
eżen
iam
i prz
y w
spar
ciu
nauc
zyci
ela
(pyt
ania
, roz
mow
a)
•m
a p
ocz
ucie
od
pow
ied
zial
nośc
i za
wyk
ony
wan
e za
dan
ie, d
ost
rzeg
a w
arto
ść p
racy
i d
ążen
ia d
o ce
lu o
raz
koni
eczn
ośc
i byc
ia
wyt
rwał
ym,
•ch
ętni
e p
osz
ukuj
e no
wyc
h in
form
acji,
•
pró
buj
e ak
tyw
nie
słuc
hać
wyp
owie
dzi
inny
ch o
sób
, •
zap
rasz
a in
nych
do
zab
awy
i chę
tnie
ko
rzys
ta z
zap
rosz
eń,
któ
re o
trzy
muj
e,•
inte
resu
je s
ię w
ybra
nym
i za
wo
dam
i, w
tym
rów
nież
za
wo
dam
i sw
oic
h b
liski
ch,
•w
yob
raża
so
bie
sie
bie
w
yko
nują
ceg
o o
kreś
lony
zaw
ód
i w
ciel
a si
ę w
ro
lę,
•o
dkr
ywa
war
tość
roz
wija
nia
swo
ich
tale
ntów
i p
osz
anow
ania
ta
lent
ów in
nych
lud
zi,
•ro
zum
ie, ż
e uc
zuci
e za
zdro
ści n
ie
prz
yno
si k
orz
yści
,•
do
strz
ega
war
tość
w r
óżni
cach
i w
ielo
ści k
ultu
row
ej
•tw
orz
y w
łasn
e ko
nstr
ukcj
e z
mat
eria
łów
co
dzi
enne
go
użyt
ku,
nad
aje
im n
azw
y, d
ziel
i się
sw
oim
i d
ośw
iad
czen
iam
i z in
nym
i dzi
ećm
i,•
chęt
nie
słuc
ha o
do
świa
dcz
enia
ch
inny
ch d
ziec
i,•
two
rzy
wła
sne
hist
ori
e, w
któ
rych
w
ystę
puj
ą b
oha
tero
wie
zna
nych
m
u le
gen
d i
op
owia
dań
, roz
umie
na
stęp
stw
o cz
asu,
•
klas
yfik
uje
prz
edm
ioty
wed
ług:
w
ielk
ośc
i, ks
ztał
tu, k
olo
ru,
prz
ezna
czen
ia,
•uk
ład
a p
rzed
mio
ty w
gru
py,
sz
ereg
i, ry
tmy,
od
twar
za u
kład
y p
rzed
mio
tów
i tw
orz
y w
łasn
e,
nad
ając
im z
nacz
enie
•w
skaz
uje
zaw
od
y w
yko
nyw
ane
prz
ez r
od
zicó
w i
oso
by
z na
jbliż
szeg
o ot
ocz
enia
, •
inte
resu
je s
ię c
zyta
niem
i p
isan
iem
,•
używ
a w
zab
awie
wyr
azów
i z
wro
tów
z ję
zyka
ob
ceg
o no
woż
ytne
go
53
Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 5 lat
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
ii. E
mo
cJo
nA
Ln
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iV. P
oZ
nA
Wc
Zy
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
KWiEciEń
•sa
mo
dzi
elni
e w
yko
nuje
wsz
ystk
ie
czyn
nośc
i sam
oo
bsł
ugow
e,•
nakr
ywa
do
sto
łu, s
poż
ywa
po
siłk
i p
rzy
po
mo
cy s
ztuć
ców
, sp
rząt
a p
o p
osi
łku,
•w
ie, j
ak n
ależ
y d
bać
o z
dro
wie
w
cza
sie
różn
ych
war
unkó
w
po
go
dow
ych,
•
okr
eśla
kie
runk
i rys
owan
ia,
•m
a p
ocz
ucie
prz
estr
zeni
, w k
tóre
j fu
nkcj
onu
je je
go
ciał
o,•
od
wzo
row
uje
szla
czki
, ksz
tałt
y,
liter
y,
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w ć
wic
zeni
ach
koo
rdyn
ując
ych
ruch
y ca
łeg
o ci
ała
– ć
wic
zeni
a ry
tmic
zne,
•o
dtw
arza
ryt
m g
rafic
zny,
d
ory
sow
uje
bra
kują
ce e
lem
enty
na
ob
razk
u zg
od
nie
ze w
zore
m,
•sp
raw
nie
po
sług
uje
się
ołó
wki
em,
kred
ką, m
azak
iem
ora
z no
życz
kam
i
•ro
zum
ie i
wyr
aża
swoj
e p
otrz
eby,
ro
zpoz
naje
wła
sne
uczu
cia,
•ro
zwija
sam
od
yscy
plin
ę (d
ział
a zg
od
nie
z za
sad
ami i
ust
alo
nym
ry
tmem
np
. dni
a),
•ad
aptu
je s
ię d
o no
wyc
h w
arun
ków
i z
mia
n,
•sa
mo
dzi
elne
inic
juje
akt
ywno
ści
(po
czuc
ie in
icja
tyw
y i m
otyw
acji
wew
nętr
znej
),•
pot
rafi
zach
ować
się
em
pat
yczn
ie,
•d
ost
rzeg
a p
iękn
o p
rzyr
od
y w
sw
ojej
oko
licy,
•
rozu
mie
, czy
m je
st w
ięź
emo
cjo
naln
a m
ięd
zy z
wie
rzęc
iem
a
czło
wie
kiem
-op
ieku
nem
, •
pot
rafi
wsk
azać
em
ocj
e u
zwie
rząt
na
po
dst
awie
ob
serw
acji
ich
zach
owan
ia,
•na
zyw
a sw
oje
emo
cje
w k
ont
akci
e ze
zw
ierz
ęcie
m, n
p. r
ado
ść,
zask
ocz
enie
, str
ach
•ro
zum
ie, d
lacz
ego
nale
ży
szan
ować
sie
bie
i sw
oje
zdro
wie
, •
dzi
eli s
ię z
inny
mi d
zieć
mi s
wo
imi
wra
żeni
ami,
•p
otra
fi p
op
rosi
ć o
po
mo
c,•
wie
, w ja
kich
syt
uacj
ach
nale
ży
zwró
cić
kom
uś u
wag
ę, ż
e p
ost
ępuj
e ni
ezg
od
nie
z za
sad
ami
lub
no
rmam
i,•
po
dej
muj
e p
rób
y o
ceni
ania
sw
ojeg
o za
chow
anie
w k
ont
ekśc
ie
po
dję
tych
czy
nno
ści i
zad
ań o
raz
prz
yjęt
ych
norm
gru
pow
ych,
•ro
zum
ie z
nacz
enie
ko
nflik
tu
w r
elac
jach
z in
nym
i lud
źmi
i wie
, że
nie
nale
ży s
ię o
bra
żać
na in
nych
i że
war
to r
ozm
awia
ć o
tym
, co
nam
się
nie
po
do
ba
lub
co
sp
raw
iło n
am p
rzyk
rość
,•
wyp
owia
da
się
na t
emat
sw
oic
h p
rzem
yśle
ń w
ynik
ając
ych
z p
ozna
wan
ia ż
ycia
zw
ierz
ąt
i ro
ślin
•tw
orz
y p
rost
e ry
mow
anki
i i
lust
racj
e d
o ni
ch,
•in
tere
suje
się
lite
ram
i i c
zyta
niem
, •
słuc
ha z
uw
agą
teks
tów
czy
tany
ch
prz
ez n
aucz
ycie
la,
•p
otra
fi w
nio
skow
ać m
atem
atyc
znie
i t
wó
rczo
myś
leć
prz
y p
rost
ych
zad
ania
ch m
atem
atyc
znyc
h,•
klas
yfik
uje
wed
ług
różn
ych
kryt
erió
w, d
od
atko
wo
moż
e uo
gó
lnia
ć w
ybra
ny k
lucz
kl
asyf
ikac
ji,
•za
kład
a zi
elni
k, u
czes
tnic
zy
w p
rost
ych
eksp
erym
enta
ch
prz
yro
dni
czyc
h,
•oz
nacz
a za
po
mo
cą u
stal
ony
ch
sym
bo
li m
iejs
ca p
osa
dze
nia
lub
si
ewu
konk
retn
ych
rośl
in,
•o
kreś
la z
mia
ny o
dw
raca
lne
i nie
od
wra
caln
e w
prz
yro
dzi
e o
raz
najb
liższ
ym o
tocz
eniu
,•
pro
jekt
uje
zgo
dni
e z
usta
lony
m
sche
mat
em k
alen
dar
z p
og
od
y,
uwzg
lęd
niaj
ąc w
skaz
ówki
na
uczy
ciel
a o
raz
szab
lon,
•uk
ład
a ko
mp
ozyc
je z
kw
iató
w
i ro
ślin
,•
nazy
wa
niek
tóre
gat
unki
kw
iató
w
i ow
ocó
w n
a p
od
staw
ie z
dję
ć o
raz
wyg
ląd
u, w
skaz
uje
po
do
bie
ństw
a i r
óżni
ce,
•sz
acuj
e ci
ężar
prz
edm
iotó
w, w
aży
pro
ste
prz
edm
ioty
, po
rów
nuje
ci
ężar
,•
szac
uje
i sp
raw
dza
dłu
go
ść,
wys
oko
ść i
szer
oko
ść
prz
edm
iotó
w,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h ję
zyko
wyc
h z
języ
ka o
bce
go
now
ożyt
neg
o
mAJ
•d
ba
o hi
gie
nę o
sob
istą
–
dys
po
nuje
um
ieję
tno
ścią
st
oso
wan
ia w
szys
tkic
h na
wyk
ów
hig
ieni
czny
ch z
wią
zany
ch
z cz
ysto
ścią
,•
spra
wni
e w
yko
nuje
ćw
icze
nia
gim
nast
yczn
e ks
ztał
tują
ce
pra
wid
łow
ą p
ost
awę
ciał
a,•
akty
wni
e w
yko
nuje
ćw
icze
nia
kszt
ałtu
jące
sp
raw
ność
ruc
how
ą,
•p
raw
idło
wo
wyk
onu
je ć
wic
zeni
a na
dg
arst
ka i
dło
ni w
zmac
niaj
ące
spra
wno
ść m
anua
lną,
•
akty
wni
e uc
zest
nicz
y w
zaj
ęcia
ch
rytm
izuj
ącyc
h –
po
pra
wni
e sy
nchr
oni
zuje
ruc
hy r
óżny
ch p
artii
ci
ała,
•in
tere
suje
się
kre
ślen
iem
zna
ków
, •
dys
po
nuje
sp
raw
nośc
ią p
alcó
w
pot
rzeb
ną d
o w
yko
nyw
ania
d
rob
nych
, pre
cyzy
jnyc
h ru
chów
•m
a św
iad
om
ość
war
tośc
i rel
acji
z in
nym
i lud
źmi,
•na
wią
zuje
rel
acje
ucz
ucio
we
z in
nym
i: b
uduj
e i s
tara
się
ut
rzym
ać w
ięzi
z in
nym
i, •
chęt
nie
po
dej
muj
e w
spó
łdzi
ałan
ie
z in
nym
i dzi
ećm
i w c
zasi
e w
spó
lnie
w
yko
nyw
anej
pra
cy,
•w
ykaz
uje
wra
żliw
ość
w r
elac
jach
z
lud
źmi i
zw
ierz
ętam
i,•
do
konu
je a
uto
pre
zent
acji,
p
otra
fi p
owie
dzi
eć, c
o lu
bi
i co
pot
rafi
rob
ić n
ajle
pie
j, d
ziel
i si
ę sw
oim
i myś
lam
i, uc
zuci
ami,
spo
strz
eżen
iam
i prz
y w
spar
ciu
nauc
zyci
ela
(pyt
ania
, roz
mow
a)
•m
a p
ocz
ucie
od
pow
ied
zial
nośc
i za
wyk
ony
wan
e za
dan
ie, d
ost
rzeg
a w
arto
ść p
racy
i d
ążen
ia d
o ce
lu o
raz
koni
eczn
ośc
i byc
ia
wyt
rwał
ym,
•ch
ętni
e p
osz
ukuj
e no
wyc
h in
form
acji,
•
pró
buj
e ak
tyw
nie
słuc
hać
wyp
owie
dzi
inny
ch o
sób
, •
zap
rasz
a in
nych
do
zab
awy
i chę
tnie
ko
rzys
ta z
zap
rosz
eń,
któ
re o
trzy
muj
e,•
inte
resu
je s
ię w
ybra
nym
i za
wo
dam
i, w
tym
rów
nież
za
wo
dam
i sw
oic
h b
liski
ch,
•w
yob
raża
so
bie
sie
bie
w
yko
nują
ceg
o o
kreś
lony
zaw
ód
i w
ciel
a si
ę w
ro
lę,
•o
dkr
ywa
war
tość
roz
wija
nia
swo
ich
tale
ntów
i p
osz
anow
ania
ta
lent
ów in
nych
lud
zi,
•ro
zum
ie, ż
e uc
zuci
e za
zdro
ści n
ie
prz
yno
si k
orz
yści
,•
do
strz
ega
war
tość
w r
óżni
cach
i w
ielo
ści k
ultu
row
ej
•tw
orz
y w
łasn
e ko
nstr
ukcj
e z
mat
eria
łów
co
dzi
enne
go
użyt
ku,
nad
aje
im n
azw
y, d
ziel
i się
sw
oim
i d
ośw
iad
czen
iam
i z in
nym
i dzi
ećm
i,•
chęt
nie
słuc
ha o
do
świa
dcz
enia
ch
inny
ch d
ziec
i,•
two
rzy
wła
sne
hist
ori
e, w
któ
rych
w
ystę
puj
ą b
oha
tero
wie
zna
nych
m
u le
gen
d i
op
owia
dań
, roz
umie
na
stęp
stw
o cz
asu,
•
klas
yfik
uje
prz
edm
ioty
wed
ług:
w
ielk
ośc
i, ks
ztał
tu, k
olo
ru,
prz
ezna
czen
ia,
•uk
ład
a p
rzed
mio
ty w
gru
py,
sz
ereg
i, ry
tmy,
od
twar
za u
kład
y p
rzed
mio
tów
i tw
orz
y w
łasn
e,
nad
ając
im z
nacz
enie
•w
skaz
uje
zaw
od
y w
yko
nyw
ane
prz
ez r
od
zicó
w i
oso
by
z na
jbliż
szeg
o ot
ocz
enia
, •
inte
resu
je s
ię c
zyta
niem
i p
isan
iem
,•
używ
a w
zab
awie
wyr
azów
i z
wro
tów
z ję
zyka
ob
ceg
o no
woż
ytne
go
54
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowegoi.
FiZ
yc
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
. Em
oc
Jon
AL
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iii.
SP
oł
Ec
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:iV
. Po
Zn
AW
cZ
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:
cZErWiEc•
wie
, że
jak
najc
zęst
sze
prz
ebyw
anie
na
świe
żym
p
owie
trzu
sp
rzyj
a zd
row
iu
i wzm
acni
a o
rgan
izm
w w
alce
z
cho
rob
ą,
•ro
zum
ie s
zko
dliw
ość
zb
yt d
ług
ieg
o o
glą
dan
ia t
elew
izji
i sie
dze
nie
prz
ed k
om
put
erem
lub
tab
lete
m,
•sp
raw
nie
wyk
onu
je i
sam
od
ziel
nie
pro
po
nuje
ćw
icze
nia
gim
nast
yczn
e w
zmac
niaj
ące
gib
kość
, p
raw
idło
wą
po
staw
ę ci
ała
ora
z tę
żyzn
ę fiz
yczn
ą,
•zn
a i s
tosu
je z
asad
y b
ezp
iecz
neg
o za
chow
ania
po
dcz
as z
abaw
, gie
r, w
róż
nych
syt
uacj
ach,
•
pró
buj
e ud
ziel
ać p
ierw
szej
p
om
ocy
w s
ytua
cji z
agro
żeni
a,
wie
, że
życi
e lu
dzk
ie je
st b
ezce
nne
•ro
zróż
nia
emo
cje
i ucz
ucia
p
rzyj
emne
i ni
eprz
yjem
ne,
ma
świa
do
mo
ść, ż
e o
dcz
uwaj
ą i p
rzeż
ywaj
ą je
wsz
yscy
lud
zie,
•je
st w
rażl
iwy
na p
iękn
o p
rzyr
od
y,
•o
bd
arza
uw
agą
inne
dzi
eci i
oso
by
do
rosł
e,•
pan
uje
nad
nie
prz
yjem
ną e
mo
cją,
np
. po
dcz
as c
zeka
nia
na s
woj
ą ko
lej w
zab
awie
lub
inne
j syt
uacj
i,•
prz
ejaw
ia p
ocz
ucie
wła
snej
w
arto
ści j
ako
oso
by,
•
wyr
aża
szac
unek
wo
bec
inny
ch
osó
b i,
prz
estr
zeg
ając
tyc
h w
arto
ści,
naw
iązu
je r
elac
je
rów
ieśn
icze
, •
od
czuw
a i w
yjaś
nia
swoj
ą p
rzyn
ależ
ność
do
gru
py
prz
edsz
koln
ej, g
rup
y ch
łop
ców
, g
rup
y d
ziew
czyn
ek o
raz
inny
ch
gru
p, n
p. g
rup
y te
atra
lnej
, gru
py
spo
rtow
ej
•ko
mun
ikuj
e si
ę z
dzi
ećm
i i o
sob
ami
do
rosł
ymi,
wyk
orz
ystu
jąc
kom
unik
aty
wer
bal
ne
i poz
awer
bal
ne,
•p
otra
fi w
ezw
ać p
om
oc
w s
ytua
cji
zag
roże
nia,
zaw
iad
amia
słu
żby
ratu
nkow
e,
•d
ost
rzeg
a w
arto
ść b
ycia
z d
rug
im
czło
wie
kiem
, •
rad
zi s
ob
ie w
syt
uacj
ach
konf
liktu
z
po
mo
cą n
aucz
ycie
la lu
b
sam
od
ziel
nie,
•p
osł
uguj
e si
ę sw
oim
imie
niem
, na
zwis
kiem
, ad
rese
m,
•uż
ywa
zwro
tów
grz
eczn
ośc
iow
ych
po
dcz
as p
owita
nia,
poż
egna
nia,
•
od
pow
iad
a na
pyt
ania
, •
nazy
wa
i roz
poz
naje
war
tośc
i zw
iąza
ne z
um
ieję
tno
ścia
mi
i zac
how
ania
mi s
po
łecz
nym
i, np
. sza
cune
k d
o d
ziec
i i d
oro
słyc
h,
szac
unek
do
zasa
dy
fair-
pla
y,
życz
liwo
ść o
kazy
wan
a d
ziec
iom
i d
oro
słym
– o
bow
iązk
owo
ść,
prz
yjaź
ń, r
ado
ść, d
ziel
enie
się
z
inny
mi
•ek
sper
ymen
tuje
ryt
mem
, gło
sem
, d
źwię
kiem
i ru
chem
, roz
wija
jąc
wyo
bra
źnię
muz
yczn
ą•
liczy
i p
rzel
icza
do
10 lu
b w
ięce
j, •
eksp
erym
entu
je, s
zacu
je,
prz
ewid
uje,
do
konu
je p
om
iaru
d
ług
ośc
i prz
edm
iotó
w,
•ro
zróż
nia
po
dst
awow
e fig
ury
geo
met
rycz
ne (k
oło
kw
adra
t,
trój
kąt,
pro
sto
kąt),
•ro
zpoz
naje
zap
is s
woj
ego
imie
nia
po
śró
d in
nych
imio
n,
•ro
zum
ie r
elac
ję g
łosk
a –
liter
a,•
po
dej
muj
e p
rób
y cz
ytan
ia
pro
styc
h te
kstó
w li
tero
wo
- -o
bra
zkow
ych,
•
pla
nuje
, po
szuk
uje
info
rmac
ji,
pró
buj
e w
ykre
ślać
tra
sę w
ycie
czki
, •
ob
jaśn
ia k
ole
jno
ść z
dar
zeń
w p
rost
ych
hist
ory
jkac
h -o
bra
zkow
ych,
•
ukła
da
hist
ory
jki o
bra
zkow
e,
•re
cytu
je w
iers
zyki
, rym
owan
ki,
•z
po
mo
cą n
aucz
ycie
la lu
b
rod
zicó
w w
yko
rzys
tuje
no
wo
czes
ne t
echn
olo
gie
w c
elu
poz
yski
wan
ia in
form
acji
o św
ieci
e,
•uk
ład
a o
pow
iad
ania
tw
órc
ze
i ilu
stru
je w
łasn
e o
pow
iad
ania
lub
b
ajki
z r
óżny
ch s
tro
n św
iata
,•
rozu
mie
sen
s hi
sto
ryje
k z
języ
ka
ob
ceg
o no
woż
ytne
go
55
Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 6 lat
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
ii. E
mo
cJo
nA
Ln
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iV. P
oZ
nA
Wc
Zy
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
cZErWiEc
•w
ie, ż
e ja
k na
jczę
stsz
e p
rzeb
ywan
ie n
a św
ieży
m
pow
ietr
zu s
prz
yja
zdro
wiu
i w
zmac
nia
org
aniz
m w
wal
ce
z ch
oro
bą,
•
rozu
mie
szk
od
liwo
ść z
byt
dłu
gie
go
og
ląd
ania
tel
ewiz
ji i s
ied
zeni
e p
rzed
ko
mp
uter
em lu
b t
able
tem
, •
spra
wni
e w
yko
nuje
i sa
mo
dzi
elni
e p
rop
onu
je ć
wic
zeni
a g
imna
styc
zne
wzm
acni
ając
e g
ibko
ść,
pra
wid
łow
ą p
ost
awę
ciał
a o
raz
tęży
znę
fizyc
zną,
•
zna
i sto
suje
zas
ady
bez
pie
czne
go
zach
owan
ia p
od
czas
zab
aw, g
ier,
w r
óżny
ch s
ytua
cjac
h,
•p
rób
uje
udzi
elać
pie
rwsz
ej
po
mo
cy w
syt
uacj
i zag
roże
nia,
w
ie, ż
e ży
cie
lud
zkie
jest
bez
cenn
e
•ro
zróż
nia
emo
cje
i ucz
ucia
p
rzyj
emne
i ni
eprz
yjem
ne,
ma
świa
do
mo
ść, ż
e o
dcz
uwaj
ą i p
rzeż
ywaj
ą je
wsz
yscy
lud
zie,
•je
st w
rażl
iwy
na p
iękn
o p
rzyr
od
y,
•o
bd
arza
uw
agą
inne
dzi
eci i
oso
by
do
rosł
e,•
pan
uje
nad
nie
prz
yjem
ną e
mo
cją,
np
. po
dcz
as c
zeka
nia
na s
woj
ą ko
lej w
zab
awie
lub
inne
j syt
uacj
i,•
prz
ejaw
ia p
ocz
ucie
wła
snej
w
arto
ści j
ako
oso
by,
•
wyr
aża
szac
unek
wo
bec
inny
ch
osó
b i,
prz
estr
zeg
ając
tyc
h w
arto
ści,
naw
iązu
je r
elac
je
rów
ieśn
icze
, •
od
czuw
a i w
yjaś
nia
swoj
ą p
rzyn
ależ
ność
do
gru
py
prz
edsz
koln
ej, g
rup
y ch
łop
ców
, g
rup
y d
ziew
czyn
ek o
raz
inny
ch
gru
p, n
p. g
rup
y te
atra
lnej
, gru
py
spo
rtow
ej
•ko
mun
ikuj
e si
ę z
dzi
ećm
i i o
sob
ami
do
rosł
ymi,
wyk
orz
ystu
jąc
kom
unik
aty
wer
bal
ne
i poz
awer
bal
ne,
•p
otra
fi w
ezw
ać p
om
oc
w s
ytua
cji
zag
roże
nia,
zaw
iad
amia
słu
żby
ratu
nkow
e,
•d
ost
rzeg
a w
arto
ść b
ycia
z d
rug
im
czło
wie
kiem
, •
rad
zi s
ob
ie w
syt
uacj
ach
konf
liktu
z
po
mo
cą n
aucz
ycie
la lu
b
sam
od
ziel
nie,
•p
osł
uguj
e si
ę sw
oim
imie
niem
, na
zwis
kiem
, ad
rese
m,
•uż
ywa
zwro
tów
grz
eczn
ośc
iow
ych
po
dcz
as p
owita
nia,
poż
egna
nia,
•
od
pow
iad
a na
pyt
ania
, •
nazy
wa
i roz
poz
naje
war
tośc
i zw
iąza
ne z
um
ieję
tno
ścia
mi
i zac
how
ania
mi s
po
łecz
nym
i, np
. sza
cune
k d
o d
ziec
i i d
oro
słyc
h,
szac
unek
do
zasa
dy
fair-
pla
y,
życz
liwo
ść o
kazy
wan
a d
ziec
iom
i d
oro
słym
– o
bow
iązk
owo
ść,
prz
yjaź
ń, r
ado
ść, d
ziel
enie
się
z
inny
mi
•ek
sper
ymen
tuje
ryt
mem
, gło
sem
, d
źwię
kiem
i ru
chem
, roz
wija
jąc
wyo
bra
źnię
muz
yczn
ą•
liczy
i p
rzel
icza
do
10 lu
b w
ięce
j, •
eksp
erym
entu
je, s
zacu
je,
prz
ewid
uje,
do
konu
je p
om
iaru
d
ług
ośc
i prz
edm
iotó
w,
•ro
zróż
nia
po
dst
awow
e fig
ury
geo
met
rycz
ne (k
oło
kw
adra
t,
trój
kąt,
pro
sto
kąt),
•ro
zpoz
naje
zap
is s
woj
ego
imie
nia
po
śró
d in
nych
imio
n,
•ro
zum
ie r
elac
ję g
łosk
a –
liter
a,•
po
dej
muj
e p
rób
y cz
ytan
ia
pro
styc
h te
kstó
w li
tero
wo
- -o
bra
zkow
ych,
•
pla
nuje
, po
szuk
uje
info
rmac
ji,
pró
buj
e w
ykre
ślać
tra
sę w
ycie
czki
, •
ob
jaśn
ia k
ole
jno
ść z
dar
zeń
w p
rost
ych
hist
ory
jkac
h -o
bra
zkow
ych,
•
ukła
da
hist
ory
jki o
bra
zkow
e,
•re
cytu
je w
iers
zyki
, rym
owan
ki,
•z
po
mo
cą n
aucz
ycie
la lu
b
rod
zicó
w w
yko
rzys
tuje
no
wo
czes
ne t
echn
olo
gie
w c
elu
poz
yski
wan
ia in
form
acji
o św
ieci
e,
•uk
ład
a o
pow
iad
ania
tw
órc
ze
i ilu
stru
je w
łasn
e o
pow
iad
ania
lub
b
ajki
z r
óżny
ch s
tro
n św
iata
,•
rozu
mie
sen
s hi
sto
ryje
k z
języ
ka
ob
ceg
o no
woż
ytne
go
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ecko
:ii
. Em
oc
Jon
AL
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ecko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ecko
:iV
. Po
Zn
AW
cZ
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
ziec
ko:
WrZESiEń
•sa
mo
dzi
elni
e w
yko
nuje
czy
nno
ści
sam
oo
bsł
ugow
e i c
zynn
ośc
i hi
gie
nicz
ne (p
raw
idło
we
myc
ie r
ąk,
korz
ysta
nie
z to
alet
y, z
apin
anie
g
uzik
ów, w
iąza
nie
but
ów),
•sp
ożyw
a p
osi
łki z
uży
ciem
sz
tućc
ów,
•w
yko
nuje
ćw
icze
nia
rów
now
ażne
, •
naśl
aduj
e w
zab
awie
ruc
hy
wyk
ony
wan
e p
rzez
inne
oso
by,
•
pow
tarz
a p
rost
e se
kwen
cje
ruch
ów,
•w
yko
nuje
ćw
icze
nia
zręc
zno
ścio
we
ora
z ćw
icze
nia
kszt
ałtu
jące
naw
yk u
trzy
man
ia
pra
wid
łow
ej p
ost
awy
ciał
a,
•m
a p
ocz
ucie
św
iad
om
ośc
i w
łasn
ego
ciał
a –
stan
ruc
hu i
stan
sp
ocz
ynku
, ko
mun
ikuj
e p
otrz
ebę
ruch
u lu
b o
dp
ocz
ynku
, •
do
sko
nali
spra
wno
ść m
anua
lną
po
prz
ez k
olo
row
anie
, wyl
epia
nie
i ug
niat
anie
, •
pre
cyzy
jnie
man
ipul
uje
prz
edm
iota
mi (
ukła
dan
ie,
bud
owan
ie, m
ajst
erko
wan
ie),
•o
rien
tuje
się
na
kart
ce, r
ysuj
e,
wo
dzi
po
ślad
zie,
•
inte
resu
je s
ię p
isan
iem
, po
dej
muj
e p
rób
y kr
eśle
nia
znak
ów
gra
ficzn
ych
•p
otra
fi si
ę p
rzed
staw
ić
i op
owie
dzi
eć, c
o lu
bi r
ob
ić,
•b
ez lę
ku r
ozst
aje
się
z ro
dzi
cam
i lu
b o
pie
kuna
mi,
•p
otra
fi si
ę p
ożeg
nać
z p
anią
i d
zieć
mi,
gd
y id
zie
do
do
mu,
•
uważ
nie
słuc
ha o
pow
iad
ań
i wie
rszy
zw
iąza
nych
z p
rzyj
aźni
ą i e
mo
cjam
i w r
elac
jach
z d
rug
im
czło
wie
kiem
, •
zwra
ca s
ię d
o na
uczy
ciel
a lu
b in
nej
oso
by
do
rosł
ej p
o p
om
oc,
jeśl
i jej
p
otrz
ebuj
e,
•ro
zwija
po
czuc
ie s
olid
arno
ści
i prz
yjaź
ni z
inny
mi d
zieć
mi,
•ak
cep
tuje
em
ocj
ona
lnie
roz
kład
d
nia
w p
rzed
szko
lu –
ucz
y si
ę w
spó
lnie
baw
ić z
inny
mi,
rozw
ija
prz
yjaź
nie
z ró
żnym
i dzi
ećm
i,•
zacz
yna
mie
ć p
ocz
ucie
św
iad
om
ośc
i od
czuw
ania
em
ocj
i w
e w
łasn
ym c
iele
, np
. gło
wa,
b
rzuc
h, s
zyja
, ser
ce,
•p
otra
fi w
yróż
nić
u si
ebie
i in
nych
d
ziec
i em
ocj
ę ra
do
ści,
smut
ku
i zło
ści z
a p
om
ocą
mim
iki o
raz
po
prz
ez o
dp
owie
dni
e za
chow
anie
, p
otra
fi o
pis
ać t
e em
ocj
e ja
ko
prz
yjem
ne lu
b n
iep
rzyj
emne
ora
z uc
zy s
ię, w
jaki
sp
osó
b s
ob
ie
z ni
mi r
adzi
ć,
•zn
a za
sad
y b
ezp
iecz
eńst
wa
w p
rzed
szko
lu,
•w
ie, j
ak z
area
gow
ać w
syt
uacj
i za
gro
żeni
a (p
rzer
wan
ie z
abaw
y,
po
info
rmow
anie
ko
go
ś d
oro
słeg
o),
•st
osu
je s
ię d
o za
sad
pan
ując
ych
w p
rzed
szko
lu, r
esp
ektu
je p
raw
a i o
bow
iązk
i, •
używ
a zw
rotó
w g
rzec
zno
ścio
wyc
h p
od
czas
pow
itani
a i p
ożeg
nani
a,
•p
otra
fi si
ę p
rzed
staw
ić
i zai
nicj
ować
zab
awę
z in
nym
i d
zieć
mi w
gru
pie
, •
wsp
ółu
czes
tnic
zy w
op
raco
wan
iu
kont
rakt
u g
rup
oweg
o, p
rzes
trze
ga
zasa
d,
•p
otra
fi o
kreś
lić, j
akie
zab
awy
i zac
how
ania
są
bez
pie
czne
, a
jaki
ch p
owin
no s
ię u
nika
ć,
•tw
órc
zo r
ozw
ija z
abaw
ę, je
śli
zgad
zają
się
na
to in
ne d
ziec
i, z
po
mo
cą in
nych
tw
orz
y ką
cik
zab
aw, o
pie
kuje
się
nim
ora
z d
ba
o ni
ego,
•
op
owia
da
w k
ilku
zdan
iach
o
swoj
ej u
lub
ione
j zab
awce
, uż
ywaj
ąc r
ówni
eż s
łów
na
cech
owan
ych
emo
cjo
naln
ie
(lub
ię/n
ie lu
bię
, wsp
ania
ły, p
od
ob
a m
i się
itd
.),
•w
yraż
a ru
chem
prz
eżyc
ia
emo
cjo
naln
e w
cza
sie
słuc
hani
a m
uzyk
i ora
z in
nych
dźw
iękó
w,
•w
ymyś
la w
łasn
e g
esty
, któ
re
są c
zęśc
ią z
abaw
i g
ier
pro
po
now
anyc
h p
rzez
nau
czyc
iela
–
two
rzy
wła
sne
zag
adki
ruc
how
e
•zn
a lic
zbę
jed
en,
•sz
acuj
e i p
rzel
icza
ele
men
ty
w c
zasi
e za
baw
y w
zak
resi
e 10
, •
od
twar
za u
kład
y p
rzed
mio
tów
, o
dtw
arza
ryt
my
i ukł
ady
elem
entó
w,
•kl
asyf
ikuj
e w
edłu
g w
ielk
ośc
i, ks
ztał
tu i
kolo
ru,
•o
kreś
la p
oło
żeni
e p
rzed
mio
tów
w
prz
estr
zeni
: na,
po
d, w
yso
ko,
nisk
o, z
a, o
bo
k,
•p
otra
fi p
op
raw
nie
pow
tórz
yć
z p
amię
ci p
rost
ą w
ylic
zank
ę lu
b
wie
rszy
k,
•w
yszu
kuje
ele
men
ty n
a ilu
stra
cji
zgo
dni
e z
okr
eślo
nym
kry
teriu
m,
•p
raw
idło
wo
wym
awia
wsz
ystk
ie
sam
og
łosk
i i s
pó
łgło
ski,
nie
prz
esta
wia
syl
ab i
gło
sek
w w
yraz
ach
(dia
gno
zow
anie
ry
zyka
dys
leks
ji),
•uw
ażni
e sł
ucha
inny
ch,
nie
prz
eryw
a im
, •
pot
rafi
op
owie
dzi
eć o
so
bie
(ja
k si
ę na
zyw
a, c
o lu
bi r
ob
ić),
4.3.
Tre
ści p
rog
ram
owe
dla
dzi
eci w
wie
ku r
ozw
ojo
wym
6 la
t
56
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowego
PAźdZiErniK
•um
ie r
ysow
ać o
bur
ącz
po
ślad
zie,
rów
no k
reśl
ić s
zlac
zki
(prz
ygot
owan
ie r
ęki d
o p
isan
ia),
•st
osu
je c
hwyt
pis
arsk
i po
dcz
as
kreś
leni
a i w
od
zeni
a p
o śl
adzi
e,
do
sko
nali
ruch
y p
recy
zyjn
e
elem
ente
m p
rzyr
od
y (c
zuję
sm
utek
, gd
y…, c
zuję
rad
ość
, g
dy…
) •
rozw
ija s
woj
ą em
pat
ię w
ob
ec
świa
ta r
ośl
in i
zwie
rząt
, ucz
y si
ę, ja
k o
pie
kow
ać s
ię r
ośl
inam
i i z
wie
rzęt
ami
•p
op
raw
nie
wym
awia
wyr
azy,
ro
zpoz
naje
gło
ski w
nag
łosi
e i w
ygło
sie,
•
słuc
ha z
uw
agą
inny
ch d
ziec
i o
pow
iad
ając
ych
o sw
oic
h d
ośw
iad
czen
iach
ze
zdro
wym
st
ylem
życ
ia,
•ro
zwią
zuje
zag
adki
zw
iąza
ne
z je
sien
ią,
•d
ost
rzeg
a ry
tmy
w p
rzyr
od
zie
(dzi
eń/n
oc,
po
ry r
oku
) i z
mia
ny
świa
ta p
rzyr
od
y,
•sł
ucha
op
owia
dań
i b
aśni
zw
iąza
nych
z je
sien
ią, u
czy
się
wyb
rany
ch w
iers
zy n
a p
amię
ć,
•ro
zum
ie p
rost
e sł
owa
w ję
zyku
o
bcy
m n
owoż
ytny
m
LiSToPAd
•m
a p
otrz
ebę
ruch
u, o
dró
żnia
cza
s sp
ędza
ny n
a za
baw
ach
ruch
owyc
h o
d c
zasu
wyp
ocz
ynku
i st
ara
się
pan
ować
nad
sw
oją
akty
wno
ścią
ru
chow
ą w
zal
eżno
ści o
d r
ytm
u d
nia
w p
rzed
szko
lu,
•w
yko
nuje
ćw
icze
nia
na
koo
rdyn
ację
wzr
oko
wo
-słu
chow
o-
ruch
ową
zgo
dni
e z
inst
rukc
ją
nauc
zyci
ela,
•
pow
tarz
a ru
chy
w o
kreś
lone
j se
kwen
cji (
pam
ięć
wzr
oko
wo
- -r
ucho
wa)
, •
rozw
ija s
woj
e p
ocz
ucie
ryt
mu
i ko
ord
ynac
ję s
łuch
owo
-ruc
how
ą,
•sk
acze
i w
yko
nuje
ruc
hy z
go
dni
e ze
wsk
azów
kam
i nau
czyc
iela
lub
in
neg
o d
ziec
ka,
•b
uduj
e sw
oje
po
czuc
ie d
umy
i prz
ynal
eżno
ści z
teg
o, k
im je
st
i jak
ą m
a ro
dzi
nę,
•o
kreś
la s
woj
e uc
zuci
a w
ob
ec
najb
liższ
ych
osó
b,
•p
otra
fi na
zwać
, jak
się
czu
je, g
dy
w d
om
u lu
b n
a p
od
wó
rku
baw
i się
sa
m lu
b z
inny
mi d
zieć
mi,
•o
kreś
la, c
o lu
bi r
ob
ić, a
co
spra
wia
m
u m
niej
prz
yjem
nośc
i, •
uczy
się
wyr
ażać
sw
oje
prz
ywią
zani
e d
o oj
czyz
ny, r
ozw
ija
po
czuc
ie w
ięzi
z P
ols
ką p
op
rzez
o
kreś
lani
e p
ols
kich
tra
dyc
ji i i
nnyc
h el
emen
tów
zw
iąza
nych
z
po
lsko
ścią
,
•ro
zwija
w s
ob
ie s
zacu
nek
do
ojcz
yzny
po
prz
ez r
ozb
udza
nie
zain
tere
sow
ań z
wią
zany
ch z
mał
ą oj
czyz
ną,
•w
skaz
uje
char
akte
ryst
yczn
e m
iejs
ca k
ultu
row
e i h
isto
rycz
ne
w s
woj
ej m
iejs
cow
ośc
i, •
czuj
e d
umę
z b
ycia
czł
onk
iem
o
kreś
lone
j sp
ołe
czno
ści,
•o
dcz
uwa
i wyj
aśni
a sw
oją
prz
ynal
eżno
ść d
o ro
dzi
ny, z
na je
j is
totn
e w
arto
ści i
pot
rafi
o ni
ch
op
owie
dzi
eć,
•o
pis
uje
w k
rótk
ich
wyp
owie
dzi
ach
kilk
uzd
anio
wyc
h sw
ój d
om
ora
z d
rog
ę z
do
mu
do
prz
edsz
kola
, •
pot
rafi
nazw
ać c
zło
nków
sw
ojej
ro
dzi
ny i
po
dać
ich
imio
na,
•p
od
ejm
uje
pró
by
gra
nia
na in
stru
men
tach
, na
prz
ykła
d
dzw
onk
ach,
kas
tani
etac
h,•
two
rzy
kom
poz
ycje
art
ysty
czne
na
wią
zują
ce d
o sz
tuki
lud
owej
, •
wsp
óln
ie z
inny
mi d
zieć
mi w
ymyś
la
kons
truk
cje
arch
itekt
oni
czne
w
ymar
zone
go
do
mu
lub
pro
jekt
uje
mia
stec
zko
prz
yjaz
ne d
ziec
iom
, •
inte
resu
je s
ię t
ym, c
o b
yło
prz
edte
m, r
ozum
ie, ż
e up
ływ
a cz
as i
lud
zie
się
zmie
niaj
ą,
•za
czyn
a ro
zum
ieć
poj
ęcia
p
rzes
zło
ść –
ter
aźni
ejsz
ość
–
prz
yszł
ość
, •
pot
rafi
od
gry
wać
róż
ne r
ole
, •
po
sług
uje
się
w z
abaw
ie p
ojęc
iam
i d
otyc
zący
mi s
tro
ny le
wej
, pra
wej
,
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
ii. E
mo
cJo
nA
Ln
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iV. P
oZ
nA
Wc
Zy
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
WrZESiEń•
w s
ytua
cjac
h tr
udny
ch s
zuka
w
spar
cia
u in
nych
: do
rosł
ych
ora
z in
nych
dzi
eci
•d
ost
rzeg
a ró
żnic
e p
om
ięd
zy
lud
źmi (
wzr
ost
, wyg
ląd
, za
inte
reso
wan
ia) –
sza
nuje
ka
żdą
oso
bę
ze w
zglę
du
na je
j in
dyw
idua
lno
ść, u
czy
się
nie
wyś
mie
wać
inno
ści
•o
pow
iad
a hi
sto
ryjk
ę o
bra
zkow
ą,
•p
od
ejm
uje
pró
by
rozr
óżni
ania
, cz
ytan
ia i
kreś
leni
a lit
ery
O, o
, •
op
owia
da
o sw
oic
h ul
ubio
nych
za
baw
ach,
zab
awka
ch
i prz
eżyc
iach
zw
iąza
nych
z
prz
edsz
kole
m,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h z
języ
ka
ob
ceg
o no
woż
ytne
go
PAźdZiErniK
•na
kryw
a st
ół d
o p
osi
łku,
po
sług
uje
się
pra
wid
łow
o sz
tućc
ami,
wra
z z
inny
mi d
zieć
mi p
otra
fi p
osp
rząt
ać p
o p
osi
łku,
dzi
eląc
się
o
bow
iązk
ami,
•sa
mo
dzi
elni
e si
ę ub
iera
– p
otra
fi o
kreś
lić, c
zy je
st m
u zi
mno
lub
ci
epło
, •
chęt
nie
prz
ebyw
a na
św
ieży
m
pow
ietr
zu, p
od
czas
sp
acer
u p
otra
fi w
łaśc
iwie
zac
how
ać
się
na u
licy
i np
. w p
arku
(b
ezp
iecz
eńst
wo)
, •
chęt
nie
spac
eruj
e i e
ksp
loru
je
prz
estr
zeń
prz
yro
dni
czą,
•
bez
pie
czni
e b
ieg
a, w
spin
a si
ę,
po
dsk
akuj
e, k
orz
ysta
z u
rząd
zeń
na p
lacu
zab
aw,
•w
yko
nuje
ćw
icze
nia
rów
now
ażne
, w
yko
rzys
tują
c na
tura
lne
prz
eszk
od
y w
ter
enie
, •
do
sko
nali
po
czuc
ie r
ytm
u,
•p
raw
idło
wo
wyk
onu
je ć
wic
zeni
a ks
ztał
tują
ce n
awyk
utr
zym
ania
p
raw
idło
wej
po
staw
y ci
ała
(np
. no
szen
ie w
ore
czkó
w n
a g
łow
ie),
•na
zyw
a w
łasn
e st
any
emo
cjo
naln
e w
ywo
łane
słu
chan
iem
muz
yki
lub
op
owia
dań
(rad
ość
, sm
utek
, zł
ość
), •
wyr
aża
swoj
e st
any
emo
cjo
naln
e o
raz
rozr
óżni
a st
any
emo
cjo
naln
e in
nych
osó
b,
•p
otra
fi o
pow
ied
zieć
, w ja
kich
sy
tuac
jach
czu
je r
ado
ść, z
łość
i s
mut
ek, p
rób
uje
zroz
umie
ć em
ocj
e w
łasn
e i i
nnyc
h o
sób
–
rozw
ija w
so
bie
em
pat
ię,
•w
spó
łpra
cuje
z in
nym
i dzi
ećm
i, uc
zy s
ię w
spó
łod
czuw
ania
i b
udow
ania
prz
yjaź
ni p
op
rzez
p
od
ejm
owan
ie w
spó
lnyc
h ak
tyw
nośc
i do
bry
ch d
la c
ałej
g
rup
y,
•b
uduj
e z
inny
mi d
zieć
mi s
trat
egie
ra
dze
nia
sob
ie z
e sm
utki
em
i zło
ścią
, wyk
orz
ystu
je t
e st
rate
gie
w
syt
uacj
ach
trud
nych
dla
nie
go
emo
cjo
naln
ie,
•uc
zy s
ię w
yraż
ania
sw
oic
h st
anów
em
ocj
ona
lnyc
h p
op
rzez
łącz
enie
st
anu
emo
cjo
naln
ego
z je
go
z d
ośw
iad
czen
iem
bąd
ź
•sł
ucha
pro
poz
ycji
inny
ch d
ziec
i i z
go
dni
e z
nim
i wsp
óln
ie
mo
dyf
ikuj
e sw
oje
zab
awy,
uw
zglę
dni
ając
pot
rzeb
y in
nych
o
sób
i sw
oje
wła
sne,
•
w r
óżny
ch s
ytua
cjac
h za
baw
owyc
h w
dra
ża z
asad
y d
ob
reg
o za
chow
ania
w ż
yciu
rea
lnym
ora
z p
od
czas
zab
awy
(np
. po
dcz
as
zab
awy
w s
klep
z je
sien
nym
i d
aram
i),
•b
uduj
e sw
oje
po
czuc
ie w
arto
ści
po
prz
ez b
ycie
rów
nop
raw
nym
cz
łonk
iem
wsp
óln
ej z
abaw
y,
•ro
zwija
wyt
rwał
ość
w k
ońc
zeni
u ro
zpo
częt
ych
zad
ań i
po
kony
wan
iu
trud
nośc
i, •
szan
uje
prz
yro
dę,
wie
, że
nie
nale
ży z
aśm
ieca
ć śr
od
owis
ka,
nisz
czyć
ro
ślin
ora
z kr
zyw
dzi
ć zw
ierz
ąt,
•ro
zum
ie w
arto
ść, j
aką
jest
zd
row
ie
czło
wie
ka,
•w
ie, ż
e w
ażne
jest
db
anie
zd
row
ie
wła
sne,
a t
akże
inny
ch lu
dzi
, zna
za
sad
y zd
row
ego
od
żyw
iani
a i z
dro
weg
o tr
ybu
życi
a
•ek
sper
ymen
tuje
z k
olo
rem
i d
źwię
kiem
– m
aluj
e w
ryt
m
muz
yki,
•p
od
ejm
uje
pró
by
prz
ekła
du
dźw
iękó
w p
rzyr
od
y na
eks
pre
sję
ruch
ową,
•
eksp
erym
entu
je z
mie
szan
iem
ko
loró
w p
od
staw
owyc
h,
•kl
asyf
ikuj
e el
emen
ty w
edłu
g ko
loró
w, w
ielk
ośc
i i p
rzez
nacz
enia
, •
od
twar
za r
ytm
y o
raz
ukła
dy
elem
entó
w,
•w
yróż
nia
figur
y g
eom
etry
czne
: ko
ło, t
rójk
ąt, k
wad
rat,
pro
sto
kąt,
•
rozr
óżni
a st
ronę
lew
ą i p
raw
ą,
•o
kreś
la p
oło
żeni
e p
rzed
mio
tów
w
prz
estr
zeni
, •
prz
elic
za d
o 10
, •
zna
liczb
y o
d 1
do
5,
•ro
zpoz
naje
lite
ry A
, a, E
, e, I
, i, M
, m
– p
otra
fi je
od
czyt
ać w
pro
styc
h w
yraz
ach
ora
z w
mia
rę m
ożliw
ośc
i kr
eślić
po
ślad
zie,
•
wyb
iera
ksi
ążki
do
gło
śneg
o cz
ytan
ia w
gru
pie
,
57
Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 6 lat
PAźdZiErniK•
umie
rys
ować
ob
urąc
z p
o śl
adzi
e, r
ówno
kre
ślić
szl
aczk
i (p
rzyg
otow
anie
ręk
i do
pis
ania
),•
sto
suje
chw
yt p
isar
ski p
od
czas
kr
eśle
nia
i wo
dze
nia
po
ślad
zie,
d
osk
ona
li ru
chy
pre
cyzy
jne
elem
ente
m p
rzyr
od
y (c
zuję
sm
utek
, gd
y…, c
zuję
rad
ość
, g
dy…
) •
rozw
ija s
woj
ą em
pat
ię w
ob
ec
świa
ta r
ośl
in i
zwie
rząt
, ucz
y si
ę, ja
k o
pie
kow
ać s
ię r
ośl
inam
i i z
wie
rzęt
ami
•p
op
raw
nie
wym
awia
wyr
azy,
ro
zpoz
naje
gło
ski w
nag
łosi
e i w
ygło
sie,
•
słuc
ha z
uw
agą
inny
ch d
ziec
i o
pow
iad
ając
ych
o sw
oic
h d
ośw
iad
czen
iach
ze
zdro
wym
st
ylem
życ
ia,
•ro
zwią
zuje
zag
adki
zw
iąza
ne
z je
sien
ią,
•d
ost
rzeg
a ry
tmy
w p
rzyr
od
zie
(dzi
eń/n
oc,
po
ry r
oku
) i z
mia
ny
świa
ta p
rzyr
od
y,
•sł
ucha
op
owia
dań
i b
aśni
zw
iąza
nych
z je
sien
ią, u
czy
się
wyb
rany
ch w
iers
zy n
a p
amię
ć,
•ro
zum
ie p
rost
e sł
owa
w ję
zyku
o
bcy
m n
owoż
ytny
m
LiSToPAd
•m
a p
otrz
ebę
ruch
u, o
dró
żnia
cza
s sp
ędza
ny n
a za
baw
ach
ruch
owyc
h o
d c
zasu
wyp
ocz
ynku
i st
ara
się
pan
ować
nad
sw
oją
akty
wno
ścią
ru
chow
ą w
zal
eżno
ści o
d r
ytm
u d
nia
w p
rzed
szko
lu,
•w
yko
nuje
ćw
icze
nia
na
koo
rdyn
ację
wzr
oko
wo
-słu
chow
o-
ruch
ową
zgo
dni
e z
inst
rukc
ją
nauc
zyci
ela,
•
pow
tarz
a ru
chy
w o
kreś
lone
j se
kwen
cji (
pam
ięć
wzr
oko
wo
- -r
ucho
wa)
, •
rozw
ija s
woj
e p
ocz
ucie
ryt
mu
i ko
ord
ynac
ję s
łuch
owo
-ruc
how
ą,
•sk
acze
i w
yko
nuje
ruc
hy z
go
dni
e ze
wsk
azów
kam
i nau
czyc
iela
lub
in
neg
o d
ziec
ka,
•b
uduj
e sw
oje
po
czuc
ie d
umy
i prz
ynal
eżno
ści z
teg
o, k
im je
st
i jak
ą m
a ro
dzi
nę,
•o
kreś
la s
woj
e uc
zuci
a w
ob
ec
najb
liższ
ych
osó
b,
•p
otra
fi na
zwać
, jak
się
czu
je, g
dy
w d
om
u lu
b n
a p
od
wó
rku
baw
i się
sa
m lu
b z
inny
mi d
zieć
mi,
•o
kreś
la, c
o lu
bi r
ob
ić, a
co
spra
wia
m
u m
niej
prz
yjem
nośc
i, •
uczy
się
wyr
ażać
sw
oje
prz
ywią
zani
e d
o oj
czyz
ny, r
ozw
ija
po
czuc
ie w
ięzi
z P
ols
ką p
op
rzez
o
kreś
lani
e p
ols
kich
tra
dyc
ji i i
nnyc
h el
emen
tów
zw
iąza
nych
z
po
lsko
ścią
,
•ro
zwija
w s
ob
ie s
zacu
nek
do
ojcz
yzny
po
prz
ez r
ozb
udza
nie
zain
tere
sow
ań z
wią
zany
ch z
mał
ą oj
czyz
ną,
•w
skaz
uje
char
akte
ryst
yczn
e m
iejs
ca k
ultu
row
e i h
isto
rycz
ne
w s
woj
ej m
iejs
cow
ośc
i, •
czuj
e d
umę
z b
ycia
czł
onk
iem
o
kreś
lone
j sp
ołe
czno
ści,
•o
dcz
uwa
i wyj
aśni
a sw
oją
prz
ynal
eżno
ść d
o ro
dzi
ny, z
na je
j is
totn
e w
arto
ści i
pot
rafi
o ni
ch
op
owie
dzi
eć,
•o
pis
uje
w k
rótk
ich
wyp
owie
dzi
ach
kilk
uzd
anio
wyc
h sw
ój d
om
ora
z d
rog
ę z
do
mu
do
prz
edsz
kola
, •
pot
rafi
nazw
ać c
zło
nków
sw
ojej
ro
dzi
ny i
po
dać
ich
imio
na,
•p
od
ejm
uje
pró
by
gra
nia
na in
stru
men
tach
, na
prz
ykła
d
dzw
onk
ach,
kas
tani
etac
h,•
two
rzy
kom
poz
ycje
art
ysty
czne
na
wią
zują
ce d
o sz
tuki
lud
owej
, •
wsp
óln
ie z
inny
mi d
zieć
mi w
ymyś
la
kons
truk
cje
arch
itekt
oni
czne
w
ymar
zone
go
do
mu
lub
pro
jekt
uje
mia
stec
zko
prz
yjaz
ne d
ziec
iom
, •
inte
resu
je s
ię t
ym, c
o b
yło
prz
edte
m, r
ozum
ie, ż
e up
ływ
a cz
as i
lud
zie
się
zmie
niaj
ą,
•za
czyn
a ro
zum
ieć
poj
ęcia
p
rzes
zło
ść –
ter
aźni
ejsz
ość
–
prz
yszł
ość
, •
pot
rafi
od
gry
wać
róż
ne r
ole
, •
po
sług
uje
się
w z
abaw
ie p
ojęc
iam
i d
otyc
zący
mi s
tro
ny le
wej
, pra
wej
,
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
ii. E
mo
cJo
nA
Ln
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iV. P
oZ
nA
Wc
Zy
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
WrZESiEń
•w
syt
uacj
ach
trud
nych
szu
ka
wsp
arci
a u
inny
ch: d
oro
słyc
h o
raz
inny
ch d
ziec
i
•d
ost
rzeg
a ró
żnic
e p
om
ięd
zy
lud
źmi (
wzr
ost
, wyg
ląd
, za
inte
reso
wan
ia) –
sza
nuje
ka
żdą
oso
bę
ze w
zglę
du
na je
j in
dyw
idua
lno
ść, u
czy
się
nie
wyś
mie
wać
inno
ści
•o
pow
iad
a hi
sto
ryjk
ę o
bra
zkow
ą,
•p
od
ejm
uje
pró
by
rozr
óżni
ania
, cz
ytan
ia i
kreś
leni
a lit
ery
O, o
, •
op
owia
da
o sw
oic
h ul
ubio
nych
za
baw
ach,
zab
awka
ch
i prz
eżyc
iach
zw
iąza
nych
z
prz
edsz
kole
m,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h z
języ
ka
ob
ceg
o no
woż
ytne
go
PAźdZiErniK
•na
kryw
a st
ół d
o p
osi
łku,
po
sług
uje
się
pra
wid
łow
o sz
tućc
ami,
wra
z z
inny
mi d
zieć
mi p
otra
fi p
osp
rząt
ać p
o p
osi
łku,
dzi
eląc
się
o
bow
iązk
ami,
•sa
mo
dzi
elni
e si
ę ub
iera
– p
otra
fi o
kreś
lić, c
zy je
st m
u zi
mno
lub
ci
epło
, •
chęt
nie
prz
ebyw
a na
św
ieży
m
pow
ietr
zu, p
od
czas
sp
acer
u p
otra
fi w
łaśc
iwie
zac
how
ać
się
na u
licy
i np
. w p
arku
(b
ezp
iecz
eńst
wo)
, •
chęt
nie
spac
eruj
e i e
ksp
loru
je
prz
estr
zeń
prz
yro
dni
czą,
•
bez
pie
czni
e b
ieg
a, w
spin
a si
ę,
po
dsk
akuj
e, k
orz
ysta
z u
rząd
zeń
na p
lacu
zab
aw,
•w
yko
nuje
ćw
icze
nia
rów
now
ażne
, w
yko
rzys
tują
c na
tura
lne
prz
eszk
od
y w
ter
enie
, •
do
sko
nali
po
czuc
ie r
ytm
u,
•p
raw
idło
wo
wyk
onu
je ć
wic
zeni
a ks
ztał
tują
ce n
awyk
utr
zym
ania
p
raw
idło
wej
po
staw
y ci
ała
(np
. no
szen
ie w
ore
czkó
w n
a g
łow
ie),
•na
zyw
a w
łasn
e st
any
emo
cjo
naln
e w
ywo
łane
słu
chan
iem
muz
yki
lub
op
owia
dań
(rad
ość
, sm
utek
, zł
ość
), •
wyr
aża
swoj
e st
any
emo
cjo
naln
e o
raz
rozr
óżni
a st
any
emo
cjo
naln
e in
nych
osó
b,
•p
otra
fi o
pow
ied
zieć
, w ja
kich
sy
tuac
jach
czu
je r
ado
ść, z
łość
i s
mut
ek, p
rób
uje
zroz
umie
ć em
ocj
e w
łasn
e i i
nnyc
h o
sób
–
rozw
ija w
so
bie
em
pat
ię,
•w
spó
łpra
cuje
z in
nym
i dzi
ećm
i, uc
zy s
ię w
spó
łod
czuw
ania
i b
udow
ania
prz
yjaź
ni p
op
rzez
p
od
ejm
owan
ie w
spó
lnyc
h ak
tyw
nośc
i do
bry
ch d
la c
ałej
g
rup
y,
•b
uduj
e z
inny
mi d
zieć
mi s
trat
egie
ra
dze
nia
sob
ie z
e sm
utki
em
i zło
ścią
, wyk
orz
ystu
je t
e st
rate
gie
w
syt
uacj
ach
trud
nych
dla
nie
go
emo
cjo
naln
ie,
•uc
zy s
ię w
yraż
ania
sw
oic
h st
anów
em
ocj
ona
lnyc
h p
op
rzez
łącz
enie
st
anu
emo
cjo
naln
ego
z je
go
z d
ośw
iad
czen
iem
bąd
ź
•sł
ucha
pro
poz
ycji
inny
ch d
ziec
i i z
go
dni
e z
nim
i wsp
óln
ie
mo
dyf
ikuj
e sw
oje
zab
awy,
uw
zglę
dni
ając
pot
rzeb
y in
nych
o
sób
i sw
oje
wła
sne,
•
w r
óżny
ch s
ytua
cjac
h za
baw
owyc
h w
dra
ża z
asad
y d
ob
reg
o za
chow
ania
w ż
yciu
rea
lnym
ora
z p
od
czas
zab
awy
(np
. po
dcz
as
zab
awy
w s
klep
z je
sien
nym
i d
aram
i),
•b
uduj
e sw
oje
po
czuc
ie w
arto
ści
po
prz
ez b
ycie
rów
nop
raw
nym
cz
łonk
iem
wsp
óln
ej z
abaw
y,
•ro
zwija
wyt
rwał
ość
w k
ońc
zeni
u ro
zpo
częt
ych
zad
ań i
po
kony
wan
iu
trud
nośc
i, •
szan
uje
prz
yro
dę,
wie
, że
nie
nale
ży z
aśm
ieca
ć śr
od
owis
ka,
nisz
czyć
ro
ślin
ora
z kr
zyw
dzi
ć zw
ierz
ąt,
•ro
zum
ie w
arto
ść, j
aką
jest
zd
row
ie
czło
wie
ka,
•w
ie, ż
e w
ażne
jest
db
anie
zd
row
ie
wła
sne,
a t
akże
inny
ch lu
dzi
, zna
za
sad
y zd
row
ego
od
żyw
iani
a i z
dro
weg
o tr
ybu
życi
a
•ek
sper
ymen
tuje
z k
olo
rem
i d
źwię
kiem
– m
aluj
e w
ryt
m
muz
yki,
•p
od
ejm
uje
pró
by
prz
ekła
du
dźw
iękó
w p
rzyr
od
y na
eks
pre
sję
ruch
ową,
•
eksp
erym
entu
je z
mie
szan
iem
ko
loró
w p
od
staw
owyc
h,
•kl
asyf
ikuj
e el
emen
ty w
edłu
g ko
loró
w, w
ielk
ośc
i i p
rzez
nacz
enia
, •
od
twar
za r
ytm
y o
raz
ukła
dy
elem
entó
w,
•w
yróż
nia
figur
y g
eom
etry
czne
: ko
ło, t
rójk
ąt, k
wad
rat,
pro
sto
kąt,
•
rozr
óżni
a st
ronę
lew
ą i p
raw
ą,
•o
kreś
la p
oło
żeni
e p
rzed
mio
tów
w
prz
estr
zeni
, •
prz
elic
za d
o 10
, •
zna
liczb
y o
d 1
do
5,
•ro
zpoz
naje
lite
ry A
, a, E
, e, I
, i, M
, m
– p
otra
fi je
od
czyt
ać w
pro
styc
h w
yraz
ach
ora
z w
mia
rę m
ożliw
ośc
i kr
eślić
po
ślad
zie,
•
wyb
iera
ksi
ążki
do
gło
śneg
o cz
ytan
ia w
gru
pie
,
58
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowegoi.
FiZ
yc
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
. Em
oc
Jon
AL
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iii.
SP
oł
Ec
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:iV
. Po
Zn
AW
cZ
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:
LiSToPAd•
wyk
onu
je ć
wic
zeni
a ró
wno
waż
ne
ora
z zw
iąza
ne z
pra
wid
łow
ą p
ost
awą
ciał
a,
•o
rien
tuje
się
w p
rzes
trze
ni
(co
jest
po
lew
ej s
tro
nie,
co
po
pra
wej
, co
blis
ko m
nie,
co
dal
eko,
co
prz
ede
mną
, co
za m
ną),
•w
skaz
uje
lew
ą i p
raw
ą st
ronę
cia
ła,
ob
raca
się
w le
wo,
pra
wo
zgo
dni
e z
po
lece
niem
nau
czyc
iela
, •
pot
rafi
sam
od
ziel
nie
lub
z in
nym
i d
zieć
mi w
yko
nyw
ać c
zynn
ośc
i sa
mo
ob
sług
owe
zwią
zane
z
prz
ygot
owan
iem
i sp
rząt
anie
m
mie
jsca
do
zab
awy,
•
two
rzy
kons
truk
cje
wra
z z
inny
mi
dzi
ećm
i, b
uduj
e z
różn
ych
mat
eria
łów
ob
iekt
y i k
ukie
łki,
•kr
eśli
szla
czki
i lit
ery,
ma
pra
wid
łow
e na
pię
cie
mię
śnio
we
po
dcz
as k
reśl
enia
, ko
loro
wan
ia,
pis
ania
, rys
owan
ia
•id
enty
fikuj
e sw
oje
emo
cje
po
dcz
as
słuc
hani
a p
ols
kich
leg
end
, o
dcz
ytuj
e em
ocj
e i p
rzeż
ycia
b
oha
teró
w,
•p
otra
fi w
czuć
się
w w
ybra
ną
po
stać
z p
ols
kich
leg
end
, w
skaz
uje
do
bre
i zł
e p
ost
ępow
anie
b
oha
teró
w, p
otra
fi o
kreś
lić e
mo
cje
bo
hate
rów
, tak
ie ja
k ra
do
ść, z
łość
i s
mut
ek, w
yjaś
nia
prz
yczy
ny t
ych
emo
cji,
•uc
zest
nicz
y w
zaj
ęcia
ch, w
cza
sie
któ
rych
poz
naje
war
tośc
i, ta
kie
jak:
od
wag
a, w
alec
zno
ść,
wyt
rwał
ość
, sza
cune
k d
la in
nych
lu
dzi
, od
pow
ied
zial
ność
•p
osł
uguj
e si
ę sw
oim
imie
niem
, na
zwis
kiem
, ad
rese
m,
•w
ie, ż
e m
iesz
ka w
Po
lsce
i je
st
Po
lką
/Po
laki
em,
•zn
a ch
arak
tery
styc
zne
dla
P
ols
ki z
wyc
zaje
, pot
raw
y, p
otra
fi w
ymie
nić
kilk
oro
sła
wny
ch
Po
lakó
w z
róż
nych
dzi
edzi
n ży
cia
(kul
tury
, sp
ort
u, p
olit
yki),
•in
tere
suje
się
, co
się
dzi
eje
wo
kół
nieg
o, ja
k d
awni
ej w
yglą
dał
o ży
cie,
w
ie, ż
e w
daw
nych
cza
sach
lud
zie
w P
ols
ce ż
yli w
inny
sp
osó
b
•p
otra
fi o
dtw
orz
yć d
rog
ę z
do
mu
do
prz
edsz
kola
(op
is s
łow
ny,
rysu
nek,
i in
ne d
ział
ania
)•
zna
figur
y g
eom
etry
czne
,•
prz
elic
za d
o 10
i w
ięce
j, •
do
daj
e i o
dej
muj
e na
licz
man
ach
w z
akre
sie
7, o
dró
żnia
licz
enie
b
łęd
ne o
d p
op
raw
neg
o,•
ori
entu
je s
ię n
a ka
rtce
(gó
ra, d
ół,
lew
a, p
raw
a st
rona
), •
pot
rafi
wym
ieni
ć ki
lka
najw
ięks
zych
mia
st P
ols
ki,
•w
ie, j
ak w
yglą
da
map
a P
ols
ki,
star
a si
ę w
skaz
ać n
a ni
ej s
woj
ą m
iejs
cow
ość
, wym
ieni
a ki
lka
inny
ch k
rajó
w o
pró
cz P
ols
ki,
•sł
ucha
uw
ażni
e o
pow
ieśc
i z h
isto
rii
Po
lski
, pot
rafi
od
pow
ied
zieć
na
pyt
ania
dot
yczą
ce w
ysłu
chan
ej
hist
orii
, •
zna
hist
ori
ę ró
żnyc
h śr
od
ków
ko
mun
ikac
ji, w
ie, j
ak d
awni
ej
po
dró
żow
ano,
•
rozu
mie
zna
czen
ie p
ojęć
d
otyc
zący
ch c
zasu
i p
otra
fi si
ę ni
mi p
osł
użyć
: daw
no t
emu,
w
czo
raj,
nied
awno
, •
po
sług
uje
się
w z
abaw
ie p
ojęc
iam
i na
stęp
stw
a cz
asu,
•
wyp
owia
da
po
pra
wni
e w
yraz
y cz
yste
i ni
eczy
ste
fone
tycz
nie,
•in
tere
suje
się
now
op
ozna
nym
i lit
eram
i: T,
t, L
, l, U
, u, K
, k,
•cz
yta
pro
ste
teks
ty u
two
rzo
ne
z d
otyc
hcza
s p
ozna
nych
lite
r, •
star
a si
ę m
ówić
pły
nnie
i w
yraź
nie,
LiSToPAd
•in
tere
suje
się
leg
end
ami
i baś
niam
i, o
pow
iad
a w
ybra
ną
baś
ń, p
otra
fi ją
zai
nsce
nizo
wać
z
inny
mi d
zieć
mi,
•za
pam
iętu
je i
pow
tarz
a p
rost
e ry
mow
anki
i zd
ania
w ję
zyku
o
bcy
m n
owoż
ytny
m
grudZiEń
•sy
gna
lizuj
e p
otrz
ebę
ruch
u i o
dp
ocz
ynku
, •
spac
eruj
e i b
ieg
a na
św
ieży
m
pow
ietr
zu –
ub
iera
się
ad
ekw
atni
e d
o p
og
od
y,
•p
raw
idło
wo
wyk
onu
je ć
wic
zeni
a ró
wno
waż
ne o
raz
ćwic
zeni
a sy
met
rycz
ne (r
ówno
czes
ne
uno
szen
ie r
ąk, g
racj
a ru
chow
a),
•sa
mo
dzi
elni
e w
ymyś
la r
uchy
, któ
re
naśl
aduj
ą in
ne d
ziec
i, •
wyk
orz
ystu
je p
rzes
trze
ń i m
uzyk
ę d
o w
łasn
ej e
ksp
resj
i ruc
how
ej,
•ro
zwija
sw
oje
po
czuc
ie r
ytm
u:
skac
ze, t
ańcz
y zg
od
nie
z m
elo
dią
, w
yko
nuje
pro
ste
ukła
dy
cho
reo
gra
ficzn
e za
pro
po
now
ane
prz
ez n
aucz
ycie
la lu
b in
ne d
ziec
i, •
pot
rafi
wyk
ony
wać
ruc
hy
asym
etry
czne
(je
dna
ręk
a w
gó
rze,
d
rug
a w
do
le),
•ko
loru
je m
ałe
elem
enty
, ko
ńczy
sz
lacz
ki, p
od
ejm
uje
pró
by
kreś
leni
a no
wyc
h lit
er i
cyfr
, •
utrz
ymuj
e p
raw
idło
we
nap
ięci
e na
dg
arst
ka p
od
czas
kre
ślen
ia
i pis
ania
,
•ro
zwija
sw
oją
emp
atię
p
op
rzez
do
strz
egan
ie s
tanó
w
emo
cjo
naln
ych
inny
ch o
sób
(d
oro
słyc
h i d
ziec
i) o
raz
uczu
ć,
taki
ch ja
k: r
ado
ść, s
zczę
ście
, zł
ość
, gni
ew, s
mut
ek i
rozp
acz,
•
uczy
się
po
mag
ać s
ob
ie i
inny
m
w r
adze
niu
sob
ie z
nie
prz
yjem
nym
i uc
zuci
ami p
op
rzez
po
cies
zeni
e i w
par
cie
ora
z b
ycie
z d
rug
ą o
sob
ą,
•sz
anuj
e em
ocj
e sw
oje
i inn
ych
osó
b, n
azyw
a uc
zuci
a, t
akie
jak:
ła
go
dno
ść, c
ierp
liwo
ść, r
ado
ść,
miło
ść,
•p
otra
fi p
op
rzez
sw
oje
zach
owan
ie
two
rzyć
do
brą
atm
osf
erę
w g
rup
ie,
•p
anuj
e na
d z
acho
wan
iam
i, kt
óre
m
og
ą in
nych
zra
nić
– ro
zwija
w
so
bie
em
pat
ię,
•p
otra
fi za
pan
ować
nad
sw
oim
za
chow
anie
m, k
tóre
jest
sp
owo
dow
ane
smut
kiem
, gni
ewem
lu
b z
łośc
ią,
•b
uduj
e re
lacj
e z
wyb
rany
mi
oso
bam
i, ni
kog
o ni
e o
drz
uca,
•
oka
zuje
rad
ość
ora
z ci
erp
liwo
ść
po
prz
ez o
dp
owie
dni
e za
chow
anie
,
•d
oce
nia
znac
zeni
e ro
dzi
ny –
zw
raca
uw
agę
na in
dyw
idua
lno
ść
każd
ej z
osó
b t
wo
rząc
ych
do
m
rod
zinn
y, p
otra
fi o
niej
op
owie
dzi
eć
w c
ieka
wy
spo
sób
, •
inte
resu
je s
ię lu
dźm
i wo
kół s
ieb
ie,
ich
pot
rzeb
ami,
uczy
się
ich
słuc
hać
z uw
agą,
•
do
ceni
a w
arto
ść w
ięzi
ro
dzi
nnyc
h i p
rzed
szko
lnyc
h,
•ro
zwija
um
ieję
tno
ść d
ział
ania
z
inny
mi p
op
rzez
zab
awę
i wsp
óln
e w
yko
nyw
anie
pro
jekt
ów
(np
. pla
styc
zneg
o, m
uzyc
zneg
o),
•d
ost
rzeg
a w
arto
ść t
rad
ycji
i bie
rze
udzi
ał w
prz
ygot
owan
iach
do
Boż
ego
Nar
od
zeni
a,
•sz
anuj
e tr
adyc
je in
nych
kul
tur
i rel
igii,
•
uczy
się
do
strz
egać
war
tość
sp
ędza
nia
wo
lneg
o cz
asu
z in
nym
i lu
dźm
i, •
wyr
aża
swoj
e uc
zuci
a, s
tosu
jąc
ges
ty w
erb
alne
i ni
ewer
bal
ne,
•p
oró
wnu
je r
óżne
zw
ycza
je
char
akte
ryst
yczn
e d
la je
go
do
mu
i do
mu
inny
ch d
ziec
i, •
rozp
ozna
je s
ymb
ole
zw
iąza
ne
ze ś
wię
tam
i,
•ek
sper
ymen
tuje
z r
óżny
mi
tech
nika
mi p
last
yczn
ymi p
rzy
prz
ygot
owyw
aniu
św
iąte
czny
ch
pre
zent
ów,
•g
ra, w
yko
rzys
tują
c in
stru
men
ty lu
b
prz
edm
ioty
co
dzi
enne
go
użyt
ku,
•śp
iew
a p
iose
nki z
rep
ertu
aru
char
akte
ryst
yczn
ego
dla
tra
dyc
ji św
iąt,
•
rysu
je il
ustr
acje
insp
irow
ane
baś
niam
i i o
pow
iad
ania
mi,
•ro
zróż
nia
po
dst
awow
e fig
ury
geo
met
rycz
ne: k
oło
, tró
jkąt
, kw
adra
t, p
rost
oką
t,
•m
anip
uluj
e fig
uram
i (kw
adra
t,
pro
sto
kąt,
tró
jkąt
, ko
ło),
po
rząd
kuje
fig
ury
w z
ależ
nośc
i o
d ic
h ks
ztał
tu i
wie
lko
ści,
•p
oró
wnu
je z
bio
ry w
zak
resi
e 1–
10,
•d
od
aje
i od
ejm
uje
na li
czm
anac
h w
zak
resi
e 8,
•
szac
uje
i do
konu
je p
om
iaru
d
ług
ośc
i prz
edm
iotó
w z
a p
om
ocą
sł
om
ek, p
atyc
zków
lub
dło
ni,
•p
oró
wnu
je w
ielk
ośc
i, ks
ztał
ty
i ko
lory
fig
ur o
raz
różn
ych
prz
edm
iotó
w (m
niej
szy,
wię
kszy
), •
inte
resu
je s
ię li
tera
mi,
rozp
ozna
je
now
op
ozna
ne li
tery
D, d
, y,
59
Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 6 lat
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
ii. E
mo
cJo
nA
Ln
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iV. P
oZ
nA
Wc
Zy
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
LiSToPAd
•w
yko
nuje
ćw
icze
nia
rów
now
ażne
o
raz
zwią
zane
z p
raw
idło
wą
po
staw
ą ci
ała,
•
ori
entu
je s
ię w
prz
estr
zeni
(c
o je
st p
o le
wej
str
oni
e, c
o p
o p
raw
ej, c
o b
lisko
mni
e, c
o d
alek
o,
co p
rzed
e m
ną, c
o za
mną
), •
wsk
azuj
e le
wą
i pra
wą
stro
nę c
iała
, o
bra
ca s
ię w
lew
o, p
raw
o zg
od
nie
z p
ole
ceni
em n
aucz
ycie
la,
•p
otra
fi sa
mo
dzi
elni
e lu
b z
inny
mi
dzi
ećm
i wyk
ony
wać
czy
nno
ści
sam
oo
bsł
ugow
e zw
iąza
ne
z p
rzyg
otow
anie
m i
sprz
ątan
iem
m
iejs
ca d
o za
baw
y,
•tw
orz
y ko
nstr
ukcj
e w
raz
z in
nym
i d
zieć
mi,
bud
uje
z ró
żnyc
h m
ater
iałó
w o
bie
kty
i kuk
iełk
i, •
kreś
li sz
lacz
ki i
liter
y, m
a p
raw
idło
we
nap
ięci
e m
ięśn
iow
e p
od
czas
kre
ślen
ia, k
olo
row
ania
, p
isan
ia, r
ysow
ania
•id
enty
fikuj
e sw
oje
emo
cje
po
dcz
as
słuc
hani
a p
ols
kich
leg
end
, o
dcz
ytuj
e em
ocj
e i p
rzeż
ycia
b
oha
teró
w,
•p
otra
fi w
czuć
się
w w
ybra
ną
po
stać
z p
ols
kich
leg
end
, w
skaz
uje
do
bre
i zł
e p
ost
ępow
anie
b
oha
teró
w, p
otra
fi o
kreś
lić e
mo
cje
bo
hate
rów
, tak
ie ja
k ra
do
ść, z
łość
i s
mut
ek, w
yjaś
nia
prz
yczy
ny t
ych
emo
cji,
•uc
zest
nicz
y w
zaj
ęcia
ch, w
cza
sie
któ
rych
poz
naje
war
tośc
i, ta
kie
jak:
od
wag
a, w
alec
zno
ść,
wyt
rwał
ość
, sza
cune
k d
la in
nych
lu
dzi
, od
pow
ied
zial
ność
•p
osł
uguj
e si
ę sw
oim
imie
niem
, na
zwis
kiem
, ad
rese
m,
•w
ie, ż
e m
iesz
ka w
Po
lsce
i je
st
Po
lką
/Po
laki
em,
•zn
a ch
arak
tery
styc
zne
dla
P
ols
ki z
wyc
zaje
, pot
raw
y, p
otra
fi w
ymie
nić
kilk
oro
sła
wny
ch
Po
lakó
w z
róż
nych
dzi
edzi
n ży
cia
(kul
tury
, sp
ort
u, p
olit
yki),
•in
tere
suje
się
, co
się
dzi
eje
wo
kół
nieg
o, ja
k d
awni
ej w
yglą
dał
o ży
cie,
w
ie, ż
e w
daw
nych
cza
sach
lud
zie
w P
ols
ce ż
yli w
inny
sp
osó
b
•p
otra
fi o
dtw
orz
yć d
rog
ę z
do
mu
do
prz
edsz
kola
(op
is s
łow
ny,
rysu
nek,
i in
ne d
ział
ania
)•
zna
figur
y g
eom
etry
czne
,•
prz
elic
za d
o 10
i w
ięce
j, •
do
daj
e i o
dej
muj
e na
licz
man
ach
w z
akre
sie
7, o
dró
żnia
licz
enie
b
łęd
ne o
d p
op
raw
neg
o,•
ori
entu
je s
ię n
a ka
rtce
(gó
ra, d
ół,
lew
a, p
raw
a st
rona
), •
pot
rafi
wym
ieni
ć ki
lka
najw
ięks
zych
mia
st P
ols
ki,
•w
ie, j
ak w
yglą
da
map
a P
ols
ki,
star
a si
ę w
skaz
ać n
a ni
ej s
woj
ą m
iejs
cow
ość
, wym
ieni
a ki
lka
inny
ch k
rajó
w o
pró
cz P
ols
ki,
•sł
ucha
uw
ażni
e o
pow
ieśc
i z h
isto
rii
Po
lski
, pot
rafi
od
pow
ied
zieć
na
pyt
ania
dot
yczą
ce w
ysłu
chan
ej
hist
orii
, •
zna
hist
ori
ę ró
żnyc
h śr
od
ków
ko
mun
ikac
ji, w
ie, j
ak d
awni
ej
po
dró
żow
ano,
•
rozu
mie
zna
czen
ie p
ojęć
d
otyc
zący
ch c
zasu
i p
otra
fi si
ę ni
mi p
osł
użyć
: daw
no t
emu,
w
czo
raj,
nied
awno
, •
po
sług
uje
się
w z
abaw
ie p
ojęc
iam
i na
stęp
stw
a cz
asu,
•
wyp
owia
da
po
pra
wni
e w
yraz
y cz
yste
i ni
eczy
ste
fone
tycz
nie,
•in
tere
suje
się
now
op
ozna
nym
i lit
eram
i: T,
t, L
, l, U
, u, K
, k,
•cz
yta
pro
ste
teks
ty u
two
rzo
ne
z d
otyc
hcza
s p
ozna
nych
lite
r, •
star
a si
ę m
ówić
pły
nnie
i w
yraź
nie,
LiSToPAd•
inte
resu
je s
ię le
gen
dam
i i b
aśni
ami,
op
owia
da
wyb
raną
b
aśń,
pot
rafi
ją z
ains
ceni
zow
ać
z in
nym
i dzi
ećm
i, •
zap
amię
tuje
i p
owta
rza
pro
ste
rym
owan
ki i
zdan
ia w
języ
ku
ob
cym
now
ożyt
nym
grudZiEń
•sy
gna
lizuj
e p
otrz
ebę
ruch
u i o
dp
ocz
ynku
, •
spac
eruj
e i b
ieg
a na
św
ieży
m
pow
ietr
zu –
ub
iera
się
ad
ekw
atni
e d
o p
og
od
y,
•p
raw
idło
wo
wyk
onu
je ć
wic
zeni
a ró
wno
waż
ne o
raz
ćwic
zeni
a sy
met
rycz
ne (r
ówno
czes
ne
uno
szen
ie r
ąk, g
racj
a ru
chow
a),
•sa
mo
dzi
elni
e w
ymyś
la r
uchy
, któ
re
naśl
aduj
ą in
ne d
ziec
i, •
wyk
orz
ystu
je p
rzes
trze
ń i m
uzyk
ę d
o w
łasn
ej e
ksp
resj
i ruc
how
ej,
•ro
zwija
sw
oje
po
czuc
ie r
ytm
u:
skac
ze, t
ańcz
y zg
od
nie
z m
elo
dią
, w
yko
nuje
pro
ste
ukła
dy
cho
reo
gra
ficzn
e za
pro
po
now
ane
prz
ez n
aucz
ycie
la lu
b in
ne d
ziec
i, •
pot
rafi
wyk
ony
wać
ruc
hy
asym
etry
czne
(je
dna
ręk
a w
gó
rze,
d
rug
a w
do
le),
•ko
loru
je m
ałe
elem
enty
, ko
ńczy
sz
lacz
ki, p
od
ejm
uje
pró
by
kreś
leni
a no
wyc
h lit
er i
cyfr
, •
utrz
ymuj
e p
raw
idło
we
nap
ięci
e na
dg
arst
ka p
od
czas
kre
ślen
ia
i pis
ania
,
•ro
zwija
sw
oją
emp
atię
p
op
rzez
do
strz
egan
ie s
tanó
w
emo
cjo
naln
ych
inny
ch o
sób
(d
oro
słyc
h i d
ziec
i) o
raz
uczu
ć,
taki
ch ja
k: r
ado
ść, s
zczę
ście
, zł
ość
, gni
ew, s
mut
ek i
rozp
acz,
•
uczy
się
po
mag
ać s
ob
ie i
inny
m
w r
adze
niu
sob
ie z
nie
prz
yjem
nym
i uc
zuci
ami p
op
rzez
po
cies
zeni
e i w
par
cie
ora
z b
ycie
z d
rug
ą o
sob
ą,
•sz
anuj
e em
ocj
e sw
oje
i inn
ych
osó
b, n
azyw
a uc
zuci
a, t
akie
jak:
ła
go
dno
ść, c
ierp
liwo
ść, r
ado
ść,
miło
ść,
•p
otra
fi p
op
rzez
sw
oje
zach
owan
ie
two
rzyć
do
brą
atm
osf
erę
w g
rup
ie,
•p
anuj
e na
d z
acho
wan
iam
i, kt
óre
m
og
ą in
nych
zra
nić
– ro
zwija
w
so
bie
em
pat
ię,
•p
otra
fi za
pan
ować
nad
sw
oim
za
chow
anie
m, k
tóre
jest
sp
owo
dow
ane
smut
kiem
, gni
ewem
lu
b z
łośc
ią,
•b
uduj
e re
lacj
e z
wyb
rany
mi
oso
bam
i, ni
kog
o ni
e o
drz
uca,
•
oka
zuje
rad
ość
ora
z ci
erp
liwo
ść
po
prz
ez o
dp
owie
dni
e za
chow
anie
,
•d
oce
nia
znac
zeni
e ro
dzi
ny –
zw
raca
uw
agę
na in
dyw
idua
lno
ść
każd
ej z
osó
b t
wo
rząc
ych
do
m
rod
zinn
y, p
otra
fi o
niej
op
owie
dzi
eć
w c
ieka
wy
spo
sób
, •
inte
resu
je s
ię lu
dźm
i wo
kół s
ieb
ie,
ich
pot
rzeb
ami,
uczy
się
ich
słuc
hać
z uw
agą,
•
do
ceni
a w
arto
ść w
ięzi
ro
dzi
nnyc
h i p
rzed
szko
lnyc
h,
•ro
zwija
um
ieję
tno
ść d
ział
ania
z
inny
mi p
op
rzez
zab
awę
i wsp
óln
e w
yko
nyw
anie
pro
jekt
ów
(np
. pla
styc
zneg
o, m
uzyc
zneg
o),
•d
ost
rzeg
a w
arto
ść t
rad
ycji
i bie
rze
udzi
ał w
prz
ygot
owan
iach
do
Boż
ego
Nar
od
zeni
a,
•sz
anuj
e tr
adyc
je in
nych
kul
tur
i rel
igii,
•
uczy
się
do
strz
egać
war
tość
sp
ędza
nia
wo
lneg
o cz
asu
z in
nym
i lu
dźm
i, •
wyr
aża
swoj
e uc
zuci
a, s
tosu
jąc
ges
ty w
erb
alne
i ni
ewer
bal
ne,
•p
oró
wnu
je r
óżne
zw
ycza
je
char
akte
ryst
yczn
e d
la je
go
do
mu
i do
mu
inny
ch d
ziec
i, •
rozp
ozna
je s
ymb
ole
zw
iąza
ne
ze ś
wię
tam
i,
•ek
sper
ymen
tuje
z r
óżny
mi
tech
nika
mi p
last
yczn
ymi p
rzy
prz
ygot
owyw
aniu
św
iąte
czny
ch
pre
zent
ów,
•g
ra, w
yko
rzys
tują
c in
stru
men
ty lu
b
prz
edm
ioty
co
dzi
enne
go
użyt
ku,
•śp
iew
a p
iose
nki z
rep
ertu
aru
char
akte
ryst
yczn
ego
dla
tra
dyc
ji św
iąt,
•
rysu
je il
ustr
acje
insp
irow
ane
baś
niam
i i o
pow
iad
ania
mi,
•ro
zróż
nia
po
dst
awow
e fig
ury
geo
met
rycz
ne: k
oło
, tró
jkąt
, kw
adra
t, p
rost
oką
t,
•m
anip
uluj
e fig
uram
i (kw
adra
t,
pro
sto
kąt,
tró
jkąt
, ko
ło),
po
rząd
kuje
fig
ury
w z
ależ
nośc
i o
d ic
h ks
ztał
tu i
wie
lko
ści,
•p
oró
wnu
je z
bio
ry w
zak
resi
e 1–
10,
•d
od
aje
i od
ejm
uje
na li
czm
anac
h w
zak
resi
e 8,
•
szac
uje
i do
konu
je p
om
iaru
d
ług
ośc
i prz
edm
iotó
w z
a p
om
ocą
sł
om
ek, p
atyc
zków
lub
dło
ni,
•p
oró
wnu
je w
ielk
ośc
i, ks
ztał
ty
i ko
lory
fig
ur o
raz
różn
ych
prz
edm
iotó
w (m
niej
szy,
wię
kszy
), •
inte
resu
je s
ię li
tera
mi,
rozp
ozna
je
now
op
ozna
ne li
tery
D, d
, y,
60
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowegoi.
FiZ
yc
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
. Em
oc
Jon
AL
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iii.
SP
oł
Ec
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:iV
. Po
Zn
AW
cZ
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:
grudZiEń•
wyk
onu
je p
race
pla
styc
zne
wym
agaj
ące
pre
cyzy
jnyc
h ru
chów
o
raz
ugni
atan
ia, w
ycin
ania
i u
kład
ania
mał
ych
elem
entó
w
•w
yraż
a sw
oje
uczu
cia
miło
ści
i prz
yjaź
ni w
ob
ec in
nych
lud
zi
różn
ymi ś
rod
kam
i wyr
azu,
•p
od
ejm
uje
pró
by
wyc
iąg
ania
w
nio
sków
z z
acho
wań
róż
nych
o
sób
wo
bec
nie
go
•p
rzyg
otow
uje
się
do
udzi
ału
w p
rzed
staw
ieni
u św
iąte
czny
m,
na p
rzyk
ład
w ja
sełk
ach,
akt
ywni
e uc
zest
nicz
y w
pró
bac
h i o
dw
ażni
e w
ystę
puj
e p
rzed
inny
mi d
zieć
mi
ora
z d
oro
słym
i
•cz
yta
pro
ste
teks
ty w
yraz
owo
- -i
koni
czne
z p
ozna
nych
lite
r, •
do
pas
owuj
e hi
sto
ryjk
ę o
bra
zkow
ą d
o o
pow
iad
ania
, •
recy
tuje
z p
amię
ci w
iers
z zw
iąza
ny
z m
iłośc
ią i
rod
ziną
, •
zad
aje
pyt
ania
zw
iąza
ne
z p
rzec
zyta
nym
tek
stem
, •
okr
eśla
, któ
ra o
pow
ieść
po
do
bał
a m
u si
ę na
jbar
dzi
ej,
•w
ie, j
ak d
ług
o d
ziec
ko w
jeg
o w
ieku
moż
e o
glą
dać
tel
ewiz
ję
i gra
ć na
ko
mp
uter
ze,
•ro
zum
ie p
rost
e p
ole
ceni
a w
języ
ku
ob
cym
now
ożyt
nym
i re
aguj
e na
nie
STycZEń
•p
od
ejm
uje
różn
e in
tenc
jona
lne
akty
wno
ści r
ucho
we,
tak
ie ja
k:
bie
gan
ie, s
kaka
nie,
wsp
inan
ie s
ię,
•w
yko
nują
c cz
ynno
ści r
ucho
we,
uż
ywa
ręki
do
min
ując
ej (l
ewej
lu
b p
raw
ej),
•ch
ętni
e b
awi s
ię n
a św
ieży
m
pow
ietr
zu i
wyk
orz
ystu
je
natu
raln
e uk
szta
łtow
anie
ter
enu
do
sam
od
ziel
nej l
ub w
spó
lnej
z
inny
mi d
zieć
mi z
abaw
y ru
chow
ej
(zab
awy
w b
erka
, rzu
cani
e śn
ieżk
ami,
wyś
cig
i, ja
zda
na
sank
ach,
ro
bie
nie
ślad
ów n
a śn
ieg
u, le
pie
nie
bał
wan
a itd
.),•
wsp
óln
ie z
inny
mi d
zieć
mi
wym
yśla
sp
ort
y zi
mow
e, p
od
ki
erun
kiem
nau
czyc
iela
wra
z z
inny
mi d
zieć
mi o
rgan
izuj
e i u
czes
tnic
zy w
olim
pia
dzi
e sp
ort
owej
,
•p
op
rzez
róż
ne s
ytua
cje
zad
anio
we
pró
buj
e ra
dzi
ć so
bie
z e
mo
cjam
i p
ojaw
iają
cym
i po
dcz
as
wsp
ółp
racy
z in
nym
i dzi
ećm
i (c
ierp
liwo
ść w
ocz
ekiw
aniu
na
sw
oją
kole
j, p
om
oc
inny
m,
wyr
ozum
iało
ść d
la w
yko
nują
cych
g
orz
ej z
adan
ia),
•za
chęc
a in
ne d
ziec
i do
wsp
ółp
racy
i w
ysiłk
u,
•ra
dzi
so
bie
z p
ora
żką
i, je
śli
od
czuw
a g
niew
, sto
suje
str
ateg
ie,
któ
re p
om
agaj
ą m
u w
jeg
o o
pan
owan
iu,
•ks
ztał
tuje
wyt
rwał
ość
i ci
erp
liwo
ść
do
sieb
ie i
inny
ch,
•ro
zwija
sw
oją
akty
wno
ść p
op
rzez
sa
mo
dzi
elne
inic
jow
anie
zab
aw
na ś
wie
żym
pow
ietr
zu,
•ro
zum
ie, c
zym
jest
o
dp
owie
dzi
alno
ść z
a b
ezp
iecz
eńst
wo
swoj
e o
raz
inny
ch d
ziec
i, o
dró
żnia
zab
awy
bez
pie
czne
od
nie
bez
pie
czny
ch,
•p
od
ejm
uje
pró
by
inic
jow
ania
za
baw
na
świe
żym
pow
ietr
zu,
•p
om
aga
inny
m d
ziec
iom
po
dcz
as
gie
r i z
abaw
, •
od
czuw
a p
rzyj
emno
ść
ze s
pęd
zani
a w
oln
ego
czas
u z
rów
ieśn
ikam
i, •
po
dp
orz
ądko
wuj
e si
ę re
guł
om
i z
asad
om
róż
nych
gie
r i z
abaw
ze
spo
łow
ych,
•st
ara
się
prz
yjąć
ko
nsek
wen
cje
swoj
ego
zach
owan
ia,
•w
spó
łdzi
ała
z in
nym
i dzi
ećm
i lub
d
oro
słym
i, na
prz
ykła
d w
lep
ieni
u b
ałw
ana,
tw
orz
eniu
ko
nstr
ukcj
i,
•tw
orz
y ko
mp
ozyc
je z
zim
owyc
h w
ycin
anek
, •
pro
jekt
uje
wsp
óln
ie z
inny
mi
dzi
ecię
cy k
alen
dar
z,
•śp
iew
a p
iose
nki z
wią
zane
z z
imą
i kar
naw
ałem
, •
akty
wni
e sł
ucha
muz
yki k
lasy
czne
j in
spiro
wan
ej z
imą,
•
po
sług
uje
poj
ęcia
mi z
wią
zany
mi
z na
stęp
stw
em c
zasu
: naz
wam
i d
ni t
ygo
dni
a i m
iesi
ęcy,
•
ukła
da
wła
sne
rytm
y, o
dtw
arza
ry
tmy,
•
prz
elic
za e
lem
enty
zb
ioró
w,
•ro
zum
ie r
ytm
iczn
ą o
rgan
izac
ję
czas
u, p
osł
uguj
e si
ę o
kreś
leni
ami
czas
u: k
rótk
o –
dłu
go,
kró
cej o
d –
d
łuże
j od
, wo
lno
– sz
ybko
,•
szac
uje
i do
konu
je p
om
iaru
d
ług
ośc
i za
po
mo
cą s
tóp,
STycZEń
•p
raw
idło
wo
naśl
aduj
e p
rost
e i b
ard
ziej
zło
żone
ukł
ady
ruch
owe
i cho
reo
gra
ficzn
e,
•ro
zwija
po
czuc
ie r
ytm
u p
op
rzez
p
oru
szan
ie s
ię w
tak
t m
uzyk
i, •
zach
owuj
e ró
wno
wag
ę p
od
czas
za
baw
bie
żnyc
h, s
tani
a na
jed
nej
nod
ze it
p.,
•p
otra
fi ro
zmie
ścić
rys
unek
na
kar
tce,
ori
entu
je s
ię n
a ka
rtce
(g
óra
, dó
ł, le
wa
/pra
wa
stro
na, r
óg
kart
ki),
•st
osu
je p
raw
idło
wy
chw
yt p
isar
ski
po
dcz
as k
olo
row
ania
, rys
owan
ia
i pis
ania
•uc
zy s
ię c
zerp
ać r
ado
ść z
zab
awy
z in
nym
i dzi
ećm
i, ot
wie
ra s
ię n
a re
lacj
e, n
awet
te
trud
ne, p
rzyj
muj
e p
rzep
rosi
ny i
uczy
się
wyb
acza
ć,•
umie
op
anow
ać s
woj
e em
ocj
e p
od
czas
zab
awy
tak,
ab
y in
ne d
ziec
i mia
ły s
zans
ę na
wyp
owie
dze
nie
się,
p
rzep
row
adze
nie
swoj
ego
eksp
erym
entu
itd
., •
ma
rozb
udzo
ną m
otyw
ację
w
ewnę
trzn
ą i g
otow
ość
d
o o
bse
rwow
ania
, wyc
iąg
ania
w
nio
sków
, prz
eżyw
ania
sw
oic
h o
dkr
yć
w z
abaw
ie lu
b w
pra
cach
kr
eaty
wny
ch,
•w
spó
łdzi
ała
w c
zasi
e p
rzep
row
adza
nia
do
świa
dcz
eń
lub
eks
per
ymen
tów
, res
pek
tuje
o
bow
iązu
jące
zas
ady,
•
ob
dar
za u
wag
ą in
ne d
ziec
i i o
sob
y d
oro
słe,
•ro
zwija
sw
ój s
zacu
nek
i po
czuc
ie
wię
zi r
od
zinn
ych
po
prz
ez
prz
ebyw
anie
ze
swo
imi d
ziad
kam
i i c
ałą
rod
ziną
, •
uważ
nie
słuc
ha i
dzi
eli s
ię s
wo
imi
ob
serw
acja
mi p
od
czas
róż
nych
d
ośw
iad
czeń
i ek
sper
ymen
tów
p
rzep
row
adza
nych
w g
rup
ie
•o
kreś
la k
ieru
nki w
prz
estr
zeni
i n
a ka
rtce
,•
usta
la s
tałą
licz
bę
elem
entó
w
w z
bio
rze,
do
strz
ega
prz
y p
om
ocy
na
uczy
ciel
a, ż
e zm
iana
ust
awie
nia
nie
zmie
nia
liczb
y el
emen
tów
w
zb
iorz
e,
•d
od
aje
i od
ejm
uje
w z
akre
sie
9,
•w
ie, j
akie
zja
wis
ka a
tmo
sfer
yczn
e są
wła
ściw
e d
la z
imy,
i p
otra
fi je
zao
bse
rwow
ać (o
pad
y śn
ieg
u,
szro
n, s
zad
ź, z
awie
je ś
nież
ne),
•p
rzep
row
adza
eks
per
ymen
ty
i do
świa
dcz
enia
zw
iąza
ne z
wo
dą,
lo
dem
i za
mar
zani
em,
•um
ieję
tnie
ko
rzys
ta z
med
iów
i u
mie
od
różn
ić ś
wia
t re
alny
o
d m
edia
lneg
o,
•in
tere
suje
się
czy
tani
em –
tw
orz
y g
aler
ię s
wo
ich
ulub
iony
ch
bo
hate
rów
lite
rack
ich,
•
czyt
a w
yraz
y i p
rost
e zd
ania
za
wie
rają
ce n
owo
poz
nane
lite
ry:
B, b
, C, c
, N, n
, P, p
, •
po
pra
wni
e w
ypow
iad
a ci
che
i gło
śne
dźw
ięki
mow
y,
•ro
zum
ie p
rost
e sł
owa
i po
lece
nia
w ję
zyku
ob
cym
now
ożyt
nym
i u
żyw
a ic
h w
zab
awie
LuTy
•sp
ędza
wię
kszo
ść c
zasu
akt
ywni
e,
chęt
nie
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
ruch
owyc
h i g
imna
styc
znyc
h za
pro
po
now
anyc
h p
rzez
na
uczy
ciel
a lu
b in
ne d
ziec
i,
•ro
zum
ie i
wyr
aża
wła
sne
pot
rzeb
y em
ocj
ona
lne
na p
od
staw
ie p
ytań
na
uczy
ciel
a lu
b in
nej o
sob
y d
oro
słej
ora
z p
od
czas
roz
mow
y ki
erow
anej
,
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w o
dkr
ywan
iu k
ultu
ry,
•w
yraż
a sz
acun
ek w
ob
ec
osó
b p
reze
ntuj
ącyc
h sw
oje
zain
tere
sow
ania
i up
od
ob
ania
,
•św
iad
om
ie i
celo
wo
pró
buj
e w
yraż
ać g
este
m, m
imik
ą i c
ałym
ci
ałem
em
ocj
e o
raz
prz
eżyc
ia
bo
hate
ra, w
któ
reg
o ro
lę s
ię
wci
ela,
61
Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 6 lat
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
ii. E
mo
cJo
nA
Ln
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iV. P
oZ
nA
Wc
Zy
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
grudZiEń
•w
yko
nuje
pra
ce p
last
yczn
e w
ymag
ając
e p
recy
zyjn
ych
ruch
ów
ora
z ug
niat
ania
, wyc
inan
ia
i ukł
adan
ia m
ałyc
h el
emen
tów
•w
yraż
a sw
oje
uczu
cia
miło
ści
i prz
yjaź
ni w
ob
ec in
nych
lud
zi
różn
ymi ś
rod
kam
i wyr
azu,
•p
od
ejm
uje
pró
by
wyc
iąg
ania
w
nio
sków
z z
acho
wań
róż
nych
o
sób
wo
bec
nie
go
•p
rzyg
otow
uje
się
do
udzi
ału
w p
rzed
staw
ieni
u św
iąte
czny
m,
na p
rzyk
ład
w ja
sełk
ach,
akt
ywni
e uc
zest
nicz
y w
pró
bac
h i o
dw
ażni
e w
ystę
puj
e p
rzed
inny
mi d
zieć
mi
ora
z d
oro
słym
i
•cz
yta
pro
ste
teks
ty w
yraz
owo
- -i
koni
czne
z p
ozna
nych
lite
r, •
do
pas
owuj
e hi
sto
ryjk
ę o
bra
zkow
ą d
o o
pow
iad
ania
, •
recy
tuje
z p
amię
ci w
iers
z zw
iąza
ny
z m
iłośc
ią i
rod
ziną
, •
zad
aje
pyt
ania
zw
iąza
ne
z p
rzec
zyta
nym
tek
stem
, •
okr
eśla
, któ
ra o
pow
ieść
po
do
bał
a m
u si
ę na
jbar
dzi
ej,
•w
ie, j
ak d
ług
o d
ziec
ko w
jeg
o w
ieku
moż
e o
glą
dać
tel
ewiz
ję
i gra
ć na
ko
mp
uter
ze,
•ro
zum
ie p
rost
e p
ole
ceni
a w
języ
ku
ob
cym
now
ożyt
nym
i re
aguj
e na
nie
STycZEń
•p
od
ejm
uje
różn
e in
tenc
jona
lne
akty
wno
ści r
ucho
we,
tak
ie ja
k:
bie
gan
ie, s
kaka
nie,
wsp
inan
ie s
ię,
•w
yko
nują
c cz
ynno
ści r
ucho
we,
uż
ywa
ręki
do
min
ując
ej (l
ewej
lu
b p
raw
ej),
•ch
ętni
e b
awi s
ię n
a św
ieży
m
pow
ietr
zu i
wyk
orz
ystu
je
natu
raln
e uk
szta
łtow
anie
ter
enu
do
sam
od
ziel
nej l
ub w
spó
lnej
z
inny
mi d
zieć
mi z
abaw
y ru
chow
ej
(zab
awy
w b
erka
, rzu
cani
e śn
ieżk
ami,
wyś
cig
i, ja
zda
na
sank
ach,
ro
bie
nie
ślad
ów n
a śn
ieg
u, le
pie
nie
bał
wan
a itd
.),•
wsp
óln
ie z
inny
mi d
zieć
mi
wym
yśla
sp
ort
y zi
mow
e, p
od
ki
erun
kiem
nau
czyc
iela
wra
z z
inny
mi d
zieć
mi o
rgan
izuj
e i u
czes
tnic
zy w
olim
pia
dzi
e sp
ort
owej
,
•p
op
rzez
róż
ne s
ytua
cje
zad
anio
we
pró
buj
e ra
dzi
ć so
bie
z e
mo
cjam
i p
ojaw
iają
cym
i po
dcz
as
wsp
ółp
racy
z in
nym
i dzi
ećm
i (c
ierp
liwo
ść w
ocz
ekiw
aniu
na
sw
oją
kole
j, p
om
oc
inny
m,
wyr
ozum
iało
ść d
la w
yko
nują
cych
g
orz
ej z
adan
ia),
•za
chęc
a in
ne d
ziec
i do
wsp
ółp
racy
i w
ysiłk
u,
•ra
dzi
so
bie
z p
ora
żką
i, je
śli
od
czuw
a g
niew
, sto
suje
str
ateg
ie,
któ
re p
om
agaj
ą m
u w
jeg
o o
pan
owan
iu,
•ks
ztał
tuje
wyt
rwał
ość
i ci
erp
liwo
ść
do
sieb
ie i
inny
ch,
•ro
zwija
sw
oją
akty
wno
ść p
op
rzez
sa
mo
dzi
elne
inic
jow
anie
zab
aw
na ś
wie
żym
pow
ietr
zu,
•ro
zum
ie, c
zym
jest
o
dp
owie
dzi
alno
ść z
a b
ezp
iecz
eńst
wo
swoj
e o
raz
inny
ch d
ziec
i, o
dró
żnia
zab
awy
bez
pie
czne
od
nie
bez
pie
czny
ch,
•p
od
ejm
uje
pró
by
inic
jow
ania
za
baw
na
świe
żym
pow
ietr
zu,
•p
om
aga
inny
m d
ziec
iom
po
dcz
as
gie
r i z
abaw
, •
od
czuw
a p
rzyj
emno
ść
ze s
pęd
zani
a w
oln
ego
czas
u z
rów
ieśn
ikam
i, •
po
dp
orz
ądko
wuj
e si
ę re
guł
om
i z
asad
om
róż
nych
gie
r i z
abaw
ze
spo
łow
ych,
•st
ara
się
prz
yjąć
ko
nsek
wen
cje
swoj
ego
zach
owan
ia,
•w
spó
łdzi
ała
z in
nym
i dzi
ećm
i lub
d
oro
słym
i, na
prz
ykła
d w
lep
ieni
u b
ałw
ana,
tw
orz
eniu
ko
nstr
ukcj
i,
•tw
orz
y ko
mp
ozyc
je z
zim
owyc
h w
ycin
anek
, •
pro
jekt
uje
wsp
óln
ie z
inny
mi
dzi
ecię
cy k
alen
dar
z,
•śp
iew
a p
iose
nki z
wią
zane
z z
imą
i kar
naw
ałem
, •
akty
wni
e sł
ucha
muz
yki k
lasy
czne
j in
spiro
wan
ej z
imą,
•
po
sług
uje
poj
ęcia
mi z
wią
zany
mi
z na
stęp
stw
em c
zasu
: naz
wam
i d
ni t
ygo
dni
a i m
iesi
ęcy,
•
ukła
da
wła
sne
rytm
y, o
dtw
arza
ry
tmy,
•
prz
elic
za e
lem
enty
zb
ioró
w,
•ro
zum
ie r
ytm
iczn
ą o
rgan
izac
ję
czas
u, p
osł
uguj
e si
ę o
kreś
leni
ami
czas
u: k
rótk
o –
dłu
go,
kró
cej o
d –
d
łuże
j od
, wo
lno
– sz
ybko
,•
szac
uje
i do
konu
je p
om
iaru
d
ług
ośc
i za
po
mo
cą s
tóp,
STycZEń•
pra
wid
łow
o na
ślad
uje
pro
ste
i bar
dzi
ej z
łożo
ne u
kład
y ru
chow
e i c
hore
og
rafic
zne,
•
rozw
ija p
ocz
ucie
ryt
mu
po
prz
ez
po
rusz
anie
się
w t
akt
muz
yki,
•za
chow
uje
rów
now
agę
po
dcz
as
zab
aw b
ieżn
ych,
sta
nia
na je
dne
j no
dze
itp
., •
pot
rafi
rozm
ieśc
ić r
ysun
ek
na k
artc
e, o
rien
tuje
się
na
kart
ce
(gó
ra, d
ół,
lew
a/p
raw
a st
rona
, ró
g ka
rtki
), •
sto
suje
pra
wid
łow
y ch
wyt
pis
arsk
i p
od
czas
ko
loro
wan
ia, r
ysow
ania
i p
isan
ia
•uc
zy s
ię c
zerp
ać r
ado
ść z
zab
awy
z in
nym
i dzi
ećm
i, ot
wie
ra s
ię n
a re
lacj
e, n
awet
te
trud
ne, p
rzyj
muj
e p
rzep
rosi
ny i
uczy
się
wyb
acza
ć,•
umie
op
anow
ać s
woj
e em
ocj
e p
od
czas
zab
awy
tak,
ab
y in
ne d
ziec
i mia
ły s
zans
ę na
wyp
owie
dze
nie
się,
p
rzep
row
adze
nie
swoj
ego
eksp
erym
entu
itd
., •
ma
rozb
udzo
ną m
otyw
ację
w
ewnę
trzn
ą i g
otow
ość
d
o o
bse
rwow
ania
, wyc
iąg
ania
w
nio
sków
, prz
eżyw
ania
sw
oic
h o
dkr
yć
w z
abaw
ie lu
b w
pra
cach
kr
eaty
wny
ch,
•w
spó
łdzi
ała
w c
zasi
e p
rzep
row
adza
nia
do
świa
dcz
eń
lub
eks
per
ymen
tów
, res
pek
tuje
o
bow
iązu
jące
zas
ady,
•
ob
dar
za u
wag
ą in
ne d
ziec
i i o
sob
y d
oro
słe,
•ro
zwija
sw
ój s
zacu
nek
i po
czuc
ie
wię
zi r
od
zinn
ych
po
prz
ez
prz
ebyw
anie
ze
swo
imi d
ziad
kam
i i c
ałą
rod
ziną
, •
uważ
nie
słuc
ha i
dzi
eli s
ię s
wo
imi
ob
serw
acja
mi p
od
czas
róż
nych
d
ośw
iad
czeń
i ek
sper
ymen
tów
p
rzep
row
adza
nych
w g
rup
ie
•o
kreś
la k
ieru
nki w
prz
estr
zeni
i n
a ka
rtce
,•
usta
la s
tałą
licz
bę
elem
entó
w
w z
bio
rze,
do
strz
ega
prz
y p
om
ocy
na
uczy
ciel
a, ż
e zm
iana
ust
awie
nia
nie
zmie
nia
liczb
y el
emen
tów
w
zb
iorz
e,
•d
od
aje
i od
ejm
uje
w z
akre
sie
9,
•w
ie, j
akie
zja
wis
ka a
tmo
sfer
yczn
e są
wła
ściw
e d
la z
imy,
i p
otra
fi je
zao
bse
rwow
ać (o
pad
y śn
ieg
u,
szro
n, s
zad
ź, z
awie
je ś
nież
ne),
•p
rzep
row
adza
eks
per
ymen
ty
i do
świa
dcz
enia
zw
iąza
ne z
wo
dą,
lo
dem
i za
mar
zani
em,
•um
ieję
tnie
ko
rzys
ta z
med
iów
i u
mie
od
różn
ić ś
wia
t re
alny
o
d m
edia
lneg
o,
•in
tere
suje
się
czy
tani
em –
tw
orz
y g
aler
ię s
wo
ich
ulub
iony
ch
bo
hate
rów
lite
rack
ich,
•
czyt
a w
yraz
y i p
rost
e zd
ania
za
wie
rają
ce n
owo
poz
nane
lite
ry:
B, b
, C, c
, N, n
, P, p
, •
po
pra
wni
e w
ypow
iad
a ci
che
i gło
śne
dźw
ięki
mow
y,
•ro
zum
ie p
rost
e sł
owa
i po
lece
nia
w ję
zyku
ob
cym
now
ożyt
nym
i u
żyw
a ic
h w
zab
awie
LuTy
•sp
ędza
wię
kszo
ść c
zasu
akt
ywni
e,
chęt
nie
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
ruch
owyc
h i g
imna
styc
znyc
h za
pro
po
now
anyc
h p
rzez
na
uczy
ciel
a lu
b in
ne d
ziec
i,
•ro
zum
ie i
wyr
aża
wła
sne
pot
rzeb
y em
ocj
ona
lne
na p
od
staw
ie p
ytań
na
uczy
ciel
a lu
b in
nej o
sob
y d
oro
słej
ora
z p
od
czas
roz
mow
y ki
erow
anej
,
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w o
dkr
ywan
iu k
ultu
ry,
•w
yraż
a sz
acun
ek w
ob
ec
osó
b p
reze
ntuj
ącyc
h sw
oje
zain
tere
sow
ania
i up
od
ob
ania
,
•św
iad
om
ie i
celo
wo
pró
buj
e w
yraż
ać g
este
m, m
imik
ą i c
ałym
ci
ałem
em
ocj
e o
raz
prz
eżyc
ia
bo
hate
ra, w
któ
reg
o ro
lę s
ię
wci
ela,
62
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowegoi.
FiZ
yc
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
. Em
oc
Jon
AL
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iii.
SP
oł
Ec
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:iV
. Po
Zn
AW
cZ
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:
LuTy•
pot
rafi
wyk
ona
ć p
od
staw
owe
ćwic
zeni
a zw
iąza
ne z
trz
yman
iem
p
raw
idło
wej
po
staw
y ci
ała,
•
cho
dzi
sp
raw
nie
po
rów
now
ażni
, •
wyk
azuj
e sp
raw
ność
w z
akre
sie
koo
rdyn
acji
słuc
how
o-r
ucho
wo
- -w
zro
kow
ej,
•o
dna
jduj
e m
inim
um 8
róż
nic
mię
dzy
po
rów
nyw
anym
i el
emen
tam
i, np
. ob
raza
mi,
•za
pam
iętu
je c
o na
jmni
ej
5 el
emen
tów
zna
jduj
ącyc
h si
ę na
ilus
trac
ji, o
bra
zie,
zd
jęci
u,
•o
dtw
arza
ryt
m i
naśl
aduj
e d
źwię
ki,
•p
oru
sza
się
zgo
dni
e z
inst
rukc
ją
i pla
nem
,•
po
d k
ieru
nkie
m n
aucz
ycie
la
w c
zasi
e w
ystę
pu
korz
ysta
z
rekw
izyt
u w
ust
alo
ny s
po
sób
, •
różn
icuj
e d
źwię
ki, o
dtw
arza
ukł
ad
dźw
iękó
w n
a p
od
staw
ie r
ytm
u g
rafic
zneg
o, p
od
ejm
uje
pró
by
two
rzen
ia w
łasn
ych
rytm
ów,
•na
ślad
uje
ukła
d r
uchó
w, t
wo
rzy
wła
sne
pro
poz
ycje
ukł
adu
ruch
ów
całe
go
ciał
a,
•w
ykaz
uje
pra
wid
łow
e na
pię
cie
mię
śni d
łoni
poz
wal
ając
e na
w
yko
nani
e p
racy
tem
atyc
znej
z
mas
y so
lnej
lub
pla
stel
iny,
•
pre
cyzy
jnie
kre
śli,
prz
ykle
ja,
od
wzo
row
uje,
kal
kuje
, o
pra
cow
ując
wła
sną
kom
poz
ycję
g
rafic
zną,
•kr
eśli
znak
i lite
rop
od
ob
ne,
sym
bo
le i
now
op
ozna
ne c
yfry
i l
itery
,
•ro
zpoz
naje
i na
zyw
a uc
zuci
a,
jaki
e to
war
zysz
ą m
u w
ko
ntak
cie
ze s
ztuk
ą, w
yraż
a sw
oje
emo
cje
po
dcz
as t
wo
rzen
ia i
og
ląd
ania
sz
tuki
,•
pró
buj
e g
este
m w
yraz
ić, c
o cz
uje
w d
anej
chw
ili,
•p
rzej
awia
mot
ywac
ję d
o p
od
ejm
owan
ia d
ział
ań
insp
irow
anyc
h m
uzyk
ą i p
last
yką,
•
wyr
aża
zad
owo
leni
e ze
sw
oic
h o
siąg
nięć
– n
p. w
yko
nane
j pra
cy,
po
d k
ieru
nkie
m n
aucz
ycie
la
po
dej
muj
e p
rób
y w
skaz
ania
te
go,
co
mu
się
po
do
ba
we
wła
snej
pra
cy o
raz
pra
cy in
nych
o
sób
, a t
akże
pró
buj
e w
skaz
ać
to, c
o ch
ce z
mie
nić,
po
pra
wić
, ud
osk
ona
lić,
•p
od
ejm
uje
pró
by
wsp
ółd
ział
ania
z
inny
mi d
zieć
mi,
•o
dg
ryw
a p
owie
rzo
ną r
olę
prz
ed
całą
gru
pą,
wcz
uwa
się
w e
mo
cje
po
stac
i, kt
órą
od
gry
wa,
•
wsp
ółt
wo
rzy
prz
yjaz
ną a
tmo
sfer
ę w
cza
sie
zab
awy,
•
wyr
aża
swój
sta
n em
ocj
ona
lny
za p
om
ocą
dźw
ięku
, ko
loru
, ruc
hu
– p
otra
fi na
zwać
sw
oje
emo
cje
i pró
buj
e o
dkr
yć ic
h źr
ód
ło: n
a ty
m
ob
razk
u ci
eszę
się
, po
niew
aż…
na
tym
ob
razk
u je
st m
i sm
utno
, d
late
go
że…
, •
chw
ali s
ieb
ie o
raz
inne
dzi
eci z
a o
kreś
lone
pra
ce, e
fekt
y d
ział
ań,
zach
owan
ia it
p.
•sł
ucha
z u
wag
ą w
ypow
ied
zi
inny
ch, w
yraż
a sz
acun
ek w
ob
ec
osó
b i
ich
prz
eżyć
,•
chęt
nie
wys
tęp
uje
na fo
rum
, •
z sz
acun
kiem
od
nosi
się
do
inny
ch, s
zcze
gó
lnie
w s
ytua
cji
po
mył
ki, p
otkn
ięci
a,•
dzi
eli s
ię z
inny
mi d
zieć
mi
prz
ybo
ram
i, p
om
oca
mi,
zab
awka
mi,
•w
spó
łdzi
ała
z in
nym
i dzi
ećm
i w
cel
u st
wo
rzen
ia p
laka
tu,
•p
otra
fi w
skaz
ać c
el s
woj
ej p
racy
, w
ie, ż
e ni
e na
leży
nis
zczy
ć p
racy
sw
ojej
ora
z in
nych
, po
mag
a in
nym
w c
zasi
e w
yko
nyw
ania
o
kreś
lony
ch z
adań
, •
po
d k
ieru
nkie
m n
aucz
ycie
la u
kład
a p
ytan
ia d
otyc
zące
tw
órc
zośc
i in
nych
osó
b, i
ch d
zieł
, zad
aje
pyt
ania
i w
raz
z in
nym
i dzi
ećm
i p
od
kie
runk
iem
nau
czyc
iela
fo
rmuł
uje
na n
ie o
dp
owie
dzi
, •
akty
wni
e o
dkr
ywa
świa
t te
atru
, p
rób
uje
się
wci
elać
w r
óżne
ro
le,
•z
szac
unki
em o
dno
si s
ię d
o in
nych
d
ziec
i po
dcz
as p
rób
wys
tęp
ów,
•d
ost
rzeg
a, ż
e o
bco
wan
ie z
e sz
tuką
je
st w
arto
ścio
we
i moż
e sp
raw
iać
prz
yjem
ność
, wyw
oły
wać
rad
ość
o
raz
inne
em
ocj
e,
•o
bd
arza
uw
agą
dzi
eci i
inne
oso
by
do
rosł
e
•sł
ucha
muz
yki z
uw
agą
i zaa
ngaż
owan
iem
, wyk
onu
je
różn
e fo
rmy
ruch
u d
o m
uzyk
i, •
wsp
ółp
racu
je z
inny
mi d
zieć
mi
po
dcz
as t
wo
rzen
ia p
rac
pla
styc
znyc
h, w
yraż
a sw
oją
eksp
resj
ę tw
órc
zą,
•w
ie, c
zym
jest
pla
kat
i w ja
ki
spo
sób
moż
na g
o w
yko
rzys
tać,
•
prz
elic
za, d
od
aje
i od
ejm
uje
w z
akre
sie
11, p
osł
uguj
ąc s
ię
liczm
anam
i, •
two
rzy
zbio
ry n
a p
od
staw
ie li
czb
y,
•za
pis
uje
liczb
y za
po
mo
cą c
yfr
lub
kr
op
ek lu
b in
nych
sym
bo
li,
•o
dró
żnia
licz
enie
błę
dne
o
d p
op
raw
neg
o,
•kl
asyf
ikuj
e zb
iory
fig
ur
geo
met
rycz
nych
zg
od
nie
z in
stru
kcją
nau
czyc
iela
, •
po
d k
ieru
nkie
m n
aucz
ycie
la t
wo
rzy
pro
ste
rym
owan
ki, d
o kt
óry
ch
ukła
da
mel
od
ię,
•za
po
mo
cą d
źwię
ków
ko
mun
ikuj
e si
ę z
inny
mi d
zieć
mi,
star
ając
się
d
oko
nać
prz
ekła
du
info
rmac
ji p
rzed
staw
ione
j na
ilust
racj
i na
info
rmac
ję, j
aką
nies
ie z
e so
bą
okr
eślo
ny d
źwię
k lu
b z
esta
w
dźw
iękó
w,
•na
zyw
a p
ozna
ne in
stru
men
ty,
•o
bd
arza
uw
agą
inny
ch p
od
czas
p
rzyg
otow
ania
do
prz
edst
awie
nia
teat
raln
ego,
•
wie
, że
w p
rzed
staw
ieni
u te
atra
lnym
moż
na z
apre
zent
ować
za
rów
no h
isto
rie,
któ
re w
ydar
zyły
LuTy
•m
a p
raw
idło
wy
chw
yt p
od
czas
m
alow
ania
, ko
loro
wan
ia i
pis
ania
się
nap
raw
dę,
jak
rów
nież
his
tori
e zm
yślo
ne, b
aśni
e, le
gen
dy,
•
wie
jak
nale
ży z
acho
wać
si
ę p
od
czas
prz
edst
awie
nie
teat
raln
ego
na w
idow
ni,
•p
ozna
je i
sto
suje
now
e p
ojęc
ia,
taki
e ja
k: r
zeźb
iarz
, mal
arz,
gal
eria
, p
ort
ret,
art
ysta
, sce
na, k
urty
na,
scen
og
rafia
, akt
or,
akto
rka,
w
ystę
p, t
eatr
, rek
wiz
yt,
•ro
zum
ie, ż
e ni
ektó
re d
zieł
a sz
tuki
p
owst
ają
wsp
ółc
ześn
ie, a
inne
p
owst
ały
daw
no t
emu
i są
częś
cią
hist
orii
, •
uczy
się
na
pam
ięć
krót
kieg
o fr
agm
entu
tek
stu
i pre
zent
uje
ten
teks
t, w
ystę
puj
ąc p
rzed
inny
mi
dzi
ećm
i, •
akty
wni
e uc
zest
nicz
y w
ćw
icze
niac
h d
otyc
zący
ch
pra
wid
łow
ej w
ymow
y,•
rozp
ozna
je i
pró
buj
e cz
ytać
no
wo
poz
nane
lite
ry: R
, r, S
, s, W
, w
, Z, z
, •
czyt
a p
rost
e te
ksty
zło
żone
z
poz
nany
ch li
ter,
•uk
ład
a za
gad
ki t
ypu
kala
mb
ury:
Z
gad
nij,
jaki
e d
zieł
o m
am n
a m
yśli,
•
two
rzy
wyr
azy
z o
kreś
lony
ch li
ter,
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach,
w
yko
rzys
tują
c p
ozna
ne w
yraz
y,
zdan
ia, r
ymow
anki
z ję
zyka
o
bce
go
now
ożyt
neg
o
63
Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 6 lat
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
ii. E
mo
cJo
nA
Ln
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iV. P
oZ
nA
Wc
Zy
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
LuTy
•p
otra
fi w
yko
nać
po
dst
awow
e ćw
icze
nia
zwią
zane
z t
rzym
anie
m
pra
wid
łow
ej p
ost
awy
ciał
a,
•ch
od
zi s
pra
wni
e p
o ró
wno
waż
ni,
•w
ykaz
uje
spra
wno
ść w
zak
resi
e ko
ord
ynac
ji sł
ucho
wo
-ruc
how
o-
-wzr
oko
wej
, •
od
najd
uje
min
imum
8 r
óżni
c m
ięd
zy p
oró
wny
wan
ymi
elem
enta
mi,
np. o
bra
zam
i, •
zap
amię
tuje
co
najm
niej
5
elem
entó
w z
najd
ując
ych
się
na il
ustr
acji,
ob
razi
e, z
dję
ciu,
•
od
twar
za r
ytm
i na
ślad
uje
dźw
ięki
, •
po
rusz
a si
ę zg
od
nie
z in
stru
kcją
i p
lane
m,
•p
od
kie
runk
iem
nau
czyc
iela
w
cza
sie
wys
tęp
u ko
rzys
ta
z re
kwiz
ytu
w u
stal
ony
sp
osó
b,
•ró
żnic
uje
dźw
ięki
, od
twar
za u
kład
d
źwię
ków
na
po
dst
awie
ryt
mu
gra
ficzn
ego,
po
dej
muj
e p
rób
y tw
orz
enia
wła
snyc
h ry
tmów
, •
naśl
aduj
e uk
ład
ruc
hów
, tw
orz
y w
łasn
e p
rop
ozyc
je u
kład
u ru
chów
ca
łeg
o ci
ała,
•
wyk
azuj
e p
raw
idło
we
nap
ięci
e m
ięśn
i dło
ni p
ozw
alaj
ące
na
wyk
ona
nie
pra
cy t
emat
yczn
ej
z m
asy
soln
ej lu
b p
last
elin
y,
•p
recy
zyjn
ie k
reśl
i, p
rzyk
leja
, o
dw
zoro
wuj
e, k
alku
je,
op
raco
wuj
ąc w
łasn
ą ko
mp
ozyc
ję
gra
ficzn
ą,•
kreś
li zn
aki l
itero
po
do
bne
, sy
mb
ole
i no
wo
poz
nane
cyf
ry
i lite
ry,
•ro
zpoz
naje
i na
zyw
a uc
zuci
a,
jaki
e to
war
zysz
ą m
u w
ko
ntak
cie
ze s
ztuk
ą, w
yraż
a sw
oje
emo
cje
po
dcz
as t
wo
rzen
ia i
og
ląd
ania
sz
tuki
,•
pró
buj
e g
este
m w
yraz
ić, c
o cz
uje
w d
anej
chw
ili,
•p
rzej
awia
mot
ywac
ję d
o p
od
ejm
owan
ia d
ział
ań
insp
irow
anyc
h m
uzyk
ą i p
last
yką,
•
wyr
aża
zad
owo
leni
e ze
sw
oic
h o
siąg
nięć
– n
p. w
yko
nane
j pra
cy,
po
d k
ieru
nkie
m n
aucz
ycie
la
po
dej
muj
e p
rób
y w
skaz
ania
te
go,
co
mu
się
po
do
ba
we
wła
snej
pra
cy o
raz
pra
cy in
nych
o
sób
, a t
akże
pró
buj
e w
skaz
ać
to, c
o ch
ce z
mie
nić,
po
pra
wić
, ud
osk
ona
lić,
•p
od
ejm
uje
pró
by
wsp
ółd
ział
ania
z
inny
mi d
zieć
mi,
•o
dg
ryw
a p
owie
rzo
ną r
olę
prz
ed
całą
gru
pą,
wcz
uwa
się
w e
mo
cje
po
stac
i, kt
órą
od
gry
wa,
•
wsp
ółt
wo
rzy
prz
yjaz
ną a
tmo
sfer
ę w
cza
sie
zab
awy,
•
wyr
aża
swój
sta
n em
ocj
ona
lny
za p
om
ocą
dźw
ięku
, ko
loru
, ruc
hu
– p
otra
fi na
zwać
sw
oje
emo
cje
i pró
buj
e o
dkr
yć ic
h źr
ód
ło: n
a ty
m
ob
razk
u ci
eszę
się
, po
niew
aż…
na
tym
ob
razk
u je
st m
i sm
utno
, d
late
go
że…
, •
chw
ali s
ieb
ie o
raz
inne
dzi
eci z
a o
kreś
lone
pra
ce, e
fekt
y d
ział
ań,
zach
owan
ia it
p.
•sł
ucha
z u
wag
ą w
ypow
ied
zi
inny
ch, w
yraż
a sz
acun
ek w
ob
ec
osó
b i
ich
prz
eżyć
,•
chęt
nie
wys
tęp
uje
na fo
rum
, •
z sz
acun
kiem
od
nosi
się
do
inny
ch, s
zcze
gó
lnie
w s
ytua
cji
po
mył
ki, p
otkn
ięci
a,•
dzi
eli s
ię z
inny
mi d
zieć
mi
prz
ybo
ram
i, p
om
oca
mi,
zab
awka
mi,
•w
spó
łdzi
ała
z in
nym
i dzi
ećm
i w
cel
u st
wo
rzen
ia p
laka
tu,
•p
otra
fi w
skaz
ać c
el s
woj
ej p
racy
, w
ie, ż
e ni
e na
leży
nis
zczy
ć p
racy
sw
ojej
ora
z in
nych
, po
mag
a in
nym
w c
zasi
e w
yko
nyw
ania
o
kreś
lony
ch z
adań
, •
po
d k
ieru
nkie
m n
aucz
ycie
la u
kład
a p
ytan
ia d
otyc
zące
tw
órc
zośc
i in
nych
osó
b, i
ch d
zieł
, zad
aje
pyt
ania
i w
raz
z in
nym
i dzi
ećm
i p
od
kie
runk
iem
nau
czyc
iela
fo
rmuł
uje
na n
ie o
dp
owie
dzi
, •
akty
wni
e o
dkr
ywa
świa
t te
atru
, p
rób
uje
się
wci
elać
w r
óżne
ro
le,
•z
szac
unki
em o
dno
si s
ię d
o in
nych
d
ziec
i po
dcz
as p
rób
wys
tęp
ów,
•d
ost
rzeg
a, ż
e o
bco
wan
ie z
e sz
tuką
je
st w
arto
ścio
we
i moż
e sp
raw
iać
prz
yjem
ność
, wyw
oły
wać
rad
ość
o
raz
inne
em
ocj
e,
•o
bd
arza
uw
agą
dzi
eci i
inne
oso
by
do
rosł
e
•sł
ucha
muz
yki z
uw
agą
i zaa
ngaż
owan
iem
, wyk
onu
je
różn
e fo
rmy
ruch
u d
o m
uzyk
i, •
wsp
ółp
racu
je z
inny
mi d
zieć
mi
po
dcz
as t
wo
rzen
ia p
rac
pla
styc
znyc
h, w
yraż
a sw
oją
eksp
resj
ę tw
órc
zą,
•w
ie, c
zym
jest
pla
kat
i w ja
ki
spo
sób
moż
na g
o w
yko
rzys
tać,
•
prz
elic
za, d
od
aje
i od
ejm
uje
w z
akre
sie
11, p
osł
uguj
ąc s
ię
liczm
anam
i, •
two
rzy
zbio
ry n
a p
od
staw
ie li
czb
y,
•za
pis
uje
liczb
y za
po
mo
cą c
yfr
lub
kr
op
ek lu
b in
nych
sym
bo
li,
•o
dró
żnia
licz
enie
błę
dne
o
d p
op
raw
neg
o,
•kl
asyf
ikuj
e zb
iory
fig
ur
geo
met
rycz
nych
zg
od
nie
z in
stru
kcją
nau
czyc
iela
, •
po
d k
ieru
nkie
m n
aucz
ycie
la t
wo
rzy
pro
ste
rym
owan
ki, d
o kt
óry
ch
ukła
da
mel
od
ię,
•za
po
mo
cą d
źwię
ków
ko
mun
ikuj
e si
ę z
inny
mi d
zieć
mi,
star
ając
się
d
oko
nać
prz
ekła
du
info
rmac
ji p
rzed
staw
ione
j na
ilust
racj
i na
info
rmac
ję, j
aką
nies
ie z
e so
bą
okr
eślo
ny d
źwię
k lu
b z
esta
w
dźw
iękó
w,
•na
zyw
a p
ozna
ne in
stru
men
ty,
•o
bd
arza
uw
agą
inny
ch p
od
czas
p
rzyg
otow
ania
do
prz
edst
awie
nia
teat
raln
ego,
•
wie
, że
w p
rzed
staw
ieni
u te
atra
lnym
moż
na z
apre
zent
ować
za
rów
no h
isto
rie,
któ
re w
ydar
zyły
LuTy•
ma
pra
wid
łow
y ch
wyt
po
dcz
as
mal
owan
ia, k
olo
row
ania
i p
isan
iasi
ę na
pra
wd
ę, ja
k ró
wni
eż h
isto
rie
zmyś
lone
, baś
nie,
leg
end
y,
•w
ie ja
k na
leży
zac
how
ać
się
po
dcz
as p
rzed
staw
ieni
e te
atra
lneg
o na
wid
owni
,•
poz
naje
i st
osu
je n
owe
poj
ęcia
, ta
kie
jak:
rze
źbia
rz, m
alar
z, g
aler
ia,
po
rtre
t, a
rtys
ta, s
cena
, kur
tyna
, sc
eno
gra
fia, a
kto
r, ak
tork
a,
wys
tęp
, tea
tr, r
ekw
izyt
, •
rozu
mie
, że
niek
tóre
dzi
eła
sztu
ki
pow
staj
ą w
spó
łcze
śnie
, a in
ne
pow
stał
y d
awno
tem
u i s
ą cz
ęści
ą hi
sto
rii,
•uc
zy s
ię n
a p
amię
ć kr
ótki
ego
frag
men
tu t
ekst
u i p
reze
ntuj
e te
n te
kst,
wys
tęp
ując
prz
ed in
nym
i d
zieć
mi,
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w ć
wic
zeni
ach
dot
yczą
cych
p
raw
idło
wej
wym
owy,
•ro
zpoz
naje
i p
rób
uje
czyt
ać
now
op
ozna
ne li
tery
: R, r
, S, s
, W,
w, Z
, z,
•cz
yta
pro
ste
teks
ty z
łożo
ne
z p
ozna
nych
lite
r, •
ukła
da
zag
adki
typ
u ka
lam
bur
y:
Zg
adni
j, ja
kie
dzi
eło
mam
na
myś
li,
•tw
orz
y w
yraz
y z
okr
eślo
nych
lite
r, •
akty
wni
e uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h,
wyk
orz
ystu
jąc
poz
nane
wyr
azy,
zd
ania
, rym
owan
ki z
języ
ka
ob
ceg
o no
woż
ytne
go
64
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowegoi.
FiZ
yc
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
. Em
oc
Jon
AL
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iii.
SP
oł
Ec
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:iV
. Po
Zn
AW
cZ
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:
mArZEc•
akty
wni
e sp
ędza
cza
su n
a g
rach
i z
abaw
ach
spo
rtow
ych,
b
ieg
aniu
, ska
kani
u, t
ańcz
eniu
, za
baw
ach
z uż
ycie
m s
prz
ętów
sp
ort
owyc
h, u
czes
tnic
zy w
gra
ch
zręc
zno
ścio
wyc
h,•
po
dej
muj
e p
rób
y ry
wal
izac
ji w
sp
orc
ie i
po
pra
wy
swo
ich
wyn
ików
, •
rozu
mie
war
tość
życ
ia i
tro
ski
o ni
e,
•w
ie, n
a cz
ym p
ole
ga
wsp
ółz
ależ
ność
czł
owie
ka
i prz
yro
dy,
i uk
ieru
nkow
ane
pyt
ania
mi n
aucz
ycie
la w
skaz
uje
na
dzi
ałan
ia, k
tóre
war
to p
rop
agow
ać
w t
ym c
elu
wśr
ód
inny
ch,
•si
ada,
prz
yjm
ując
po
staw
ę zd
row
ą d
la k
ręg
osł
upa,
•
po
pra
wni
e w
yko
nuje
ćw
icze
nia
sprz
yjaj
ące
niw
elow
aniu
wad
p
ost
awy,
•p
rop
onu
je ć
wic
zeni
a m
ając
e w
pły
w n
a p
raw
idło
wą
po
staw
ę ci
ała,
•w
ykaz
uje
się
spra
wno
ścią
m
anua
lną
poz
wal
ając
ą na
tw
orz
enie
ko
nstr
ukcj
i z p
apie
ru,
folii
ora
z in
nych
mat
eria
łów
p
last
yczn
ych
i co
dzi
enne
go
użyt
ku,
•ry
suje
po
linii,
sta
ra s
ię n
ie
od
ryw
ać o
łów
ka o
d k
artk
i, •
po
dej
muj
e p
rób
y ry
sow
ania
sy
nchr
oni
czne
go,
•
na p
od
staw
ie in
stru
kcji
słow
nej
końc
zy r
ozp
ocz
ęty
rysu
nek,
•m
a św
iad
om
ość
wła
snyc
h em
ocj
i w
okr
eślo
nej s
ytua
cji,
szcz
egó
lnie
sy
tuac
ji ko
nflik
tow
ej,
•w
ie, ż
e p
od
wp
ływ
em e
mo
cji n
ie
nale
ży n
iko
go
krzy
wd
zić,
•
ma
mot
ywac
ję d
o p
osz
ukiw
ania
i p
ozna
wan
ia n
owyc
h in
form
acji,
•
rozu
mie
, że
wsp
ółd
ział
anie
z
inny
mi l
udźm
i w k
onk
retn
ym
celu
prz
yno
si w
ięks
ze e
fekt
y ni
ż d
ział
anie
w p
ojed
ynkę
, •
utrz
ymuj
e w
okó
ł sie
bie
po
rząd
ek
w c
zasi
e za
jęć,
•
wyp
owia
da
się
w r
óżny
sp
osó
b n
a te
mat
wła
snyc
h i c
udzy
ch e
mo
cji,
•b
uduj
e p
od
czas
zab
awy
po
czuc
ie
wła
snej
war
tośc
i – je
stem
kim
ś w
ażny
m i
pot
rzeb
nym
, mo
gę
być
np
. zd
ob
ywcą
, od
kryw
cą,
•w
ykaz
uje
po
staw
ę b
adaw
czą,
•
pró
buj
e w
yjaś
niać
zac
how
ania
in
nych
osó
b,
•b
uduj
e w
so
bie
um
ieję
tno
ść
kom
unik
owan
ia s
wo
ich
pot
rzeb
w
syt
uacj
ach
trud
nych
, •
wie
, dla
czeg
o p
ewne
zac
how
ania
ni
e m
og
ą b
yć a
kcep
tow
ane
spo
łecz
nie
i bud
uje
w s
ob
ie
rep
ertu
ar z
acho
wań
, któ
re
po
mo
gą
mu
prz
eciw
staw
ić s
ię z
łu /
ni
eod
pow
ied
nim
zac
how
anio
m,
•w
ie, ż
e ni
e na
leży
się
ob
raża
ć na
inny
ch i
że w
arto
roz
maw
iać
o ty
m, c
o na
m s
ię n
ie p
od
ob
a,
lub
co
spra
wiło
nam
prz
ykro
ść
•b
uduj
e w
so
bie
ucz
ucie
wię
zi
z p
rzyr
od
ą,
•b
uduj
e w
so
bie
po
czuc
ie
od
pow
ied
zial
nośc
i za
dzi
ałan
ia n
a rz
ecz
śro
dow
iska
p
rzyr
od
nicz
ego,
•ro
zum
ie, c
zym
jest
do
bre
, a c
zym
zł
e p
od
ejśc
ie d
o ko
rzys
tani
a z
do
bro
dzi
ejst
w p
rzyr
od
y,
•w
spó
łdzi
ała
z in
nym
i dzi
ećm
i ora
z na
uczy
ciel
em w
po
szuk
iwan
iu
info
rmac
ji o
życi
u na
Zie
mi,
•na
po
dst
awie
op
owia
dan
ia o
raz
ilust
racj
i lub
zd
jęć
wyj
aśni
a sk
utki
d
ział
ań c
złow
ieka
wo
bec
prz
yro
dy,
•
bie
rze
udzi
ał w
form
ułow
aniu
za
sad
i ko
mun
ikat
ów w
erb
alny
ch
i nie
wer
bal
nych
, któ
re p
owin
ny
znal
eźć
się
w o
kreś
lony
ch
mie
jsca
ch i
traf
ić d
o o
kreś
lony
ch
osó
b w
cel
u w
zmo
cnie
nia
zain
tere
sow
ania
fun
kcjo
now
anie
m
prz
yro
dy
w o
tocz
eniu
czł
owie
ka,
•d
ost
rzeg
a w
arto
ść o
chro
ny
prz
yro
dy,
•
resp
ektu
je z
asad
y zw
iąza
ne
z o
chro
ną ś
rod
owis
ka i
pot
rafi
ob
jaśn
ić je
inny
m
•p
od
ejm
uje
sam
od
ziel
ną
akty
wno
ść p
ozna
wcz
ą, r
ozw
ijają
c sw
oje
zain
tere
sow
ania
, •
do
strz
ega
war
tość
poz
naw
ania
św
iata
, •
wie
, ską
d b
ierz
e si
ę na
Zie
mi ż
ycie
i w
jaki
sp
osó
b m
ożem
y p
ozna
wać
św
iat
za p
om
ocą
zm
ysłó
w,
•uś
wia
dam
ia s
ob
ie, ż
e Z
iem
ia ja
ko
pla
neta
nie
zaw
sze
wyg
ląd
ała
tak
jak
wsp
ółc
ześn
ie,
•p
otra
fi o
pow
ied
zieć
o s
wo
im
pro
jekc
ie w
sp
osó
b z
rozu
mia
ły
i zg
od
ny z
rys
unki
em,
•o
dp
owia
da
na p
ytan
ia d
otyc
zące
p
racy
, któ
rą w
yko
nało
, •
kom
unik
uje
się
z in
nym
i w s
po
sób
zr
ozum
iały
i in
tere
sują
cy,
•p
row
adzi
do
świa
dcz
enia
, o
bse
rwac
je, w
nio
skuj
e,
•ko
duj
e in
form
acje
za
po
mo
cą
ob
razk
ów lu
b s
ymb
oli,
•
po
sług
uje
się
licze
bni
kam
i g
łów
nym
i i p
orz
ądko
wym
i w
zak
resi
e 10
lub
wię
cej,
•ro
zpoz
naje
i p
orz
ądku
je m
od
ele
mo
net
i ban
knot
ów, r
ozum
ie,
do
czeg
o sł
użą
pie
niąd
ze
w g
osp
od
arst
wie
do
mow
ym,
•w
yko
nuje
dzi
ałan
ia n
a zb
iora
ch,
np. d
od
awan
ie, o
dej
mow
anie
, d
op
ełni
anie
, szu
kani
e cz
ęści
w
spó
lnej
, •
klas
yfik
uje
zgo
dni
e z
prz
yjęt
ymi
kryt
eria
mi,
•d
od
aje
i od
ejm
uje
na k
onk
reta
ch
i w s
ytua
cji u
żytk
owej
,
mArZEc
•p
od
ejm
uje
pró
by
pis
arsk
ie
i org
aniz
owan
ia p
rzes
trze
ni
na k
artc
e
•cz
yta
pro
ste
wyr
azy,
któ
rym
i je
st z
aint
eres
owan
e, o
raz
krót
kie
teks
ty z
poz
nany
ch li
ter
i lite
r no
wo
poz
nany
ch: G
, g, Ł
, ł, F
, f, J
, j,
•w
yraż
a za
po
mo
cą ję
zyka
m
ówio
neg
o sw
oje
rozu
mie
nie
świa
ta, z
jaw
isk
i rze
czy,
•
ukła
da
kom
unik
aty
wsp
iera
jące
ak
cję
och
rony
prz
yro
dy,
•tw
orz
y ne
olo
giz
my,
•
wie
, że
Zie
mia
to
pla
neta
, in
tere
suje
się
ko
smo
sem
, •
wyk
orz
ystu
je n
owe
poj
ęcia
i na
zwy
w w
ypow
ied
ziac
h na
tem
at
kosm
osu
ora
z za
wo
du
astr
ona
uty,
•
wie
, dla
czeg
o cz
yste
pow
ietr
ze
jest
waż
ne d
la z
dro
wia
i ży
cia
czło
wie
ka,
•p
otra
fi w
ymie
nić
wyb
rane
dzi
ałan
ia
czło
wie
ka, k
tóre
są
pot
rzeb
ne, a
by
żył w
zd
row
ym ś
rod
owis
ku,
•ro
zum
ie o
gó
lny
sens
kró
tkic
h hi
sto
ryje
k (o
pow
iad
anyc
h,
czyt
anyc
h lu
b p
rzed
staw
iany
ch)
w ję
zyku
ob
cym
now
ożyt
nym
KWiEciEń
•zn
a za
sad
y zd
row
ego
od
żyw
iani
a o
raz
wp
ływ
u ak
tyw
nośc
i ruc
how
ej
na z
dro
wie
, •
kom
po
nuje
wła
sne
po
siłk
i z
owo
ców
ora
z w
arzy
w,
•uc
zest
nicz
y w
ćw
icze
niac
h ko
ord
ynuj
ącyc
h ru
chy
całe
go
ciał
a –
ćw
icze
nia
rytm
iczn
e,
•sa
mo
dzi
elni
e w
yko
nuje
wsz
ystk
ie
czyn
nośc
i sam
oo
bsł
ugow
e,
•z
rad
ośc
ią p
rób
uje
od
kryw
ać
świa
t, w
yraż
a sw
ój o
pty
miz
m,
rad
ość
i d
ob
ry n
astr
ój p
op
rzez
tw
órc
zą z
abaw
ę,
•p
rób
uje
rad
zić
sob
ie z
ucz
ucia
mi
i em
ocj
ami t
rud
nym
i, kt
óre
sp
raw
iają
, że
czuj
e si
ę sm
utny
, ni
epot
rzeb
ny, r
ozd
rażn
iony
, •
pro
si o
po
mo
c w
syt
uacj
ach
dla
ni
ego
trud
nych
em
ocj
ona
lnie
,
•sz
anuj
e zw
ierz
ęta
i ro
ślin
y,
•w
raz
z in
nym
i dzi
ećm
i ob
serw
uje
prz
yro
dę
wio
sną,
od
nosi
się
z
szac
unki
em d
o śr
od
owis
ka
prz
yro
dni
czeg
o p
op
rzez
za
chow
ania
pro
eko
log
iczn
e,
•ro
zum
ie, d
lacz
ego
nale
ży
szan
ować
sie
bie
i sw
oje
zdro
wie
, •
dzi
eli s
ię z
inny
mi d
zieć
mi s
wo
imi
wra
żeni
ami,
prz
eżyc
iam
i, m
yśla
mi,
•in
icju
je z
abaw
y ko
nstr
ukcy
jne,
w
yko
rzys
tują
c m
ater
iał n
atur
alny
, •
wyk
onu
je p
rost
e za
dan
ia z
wią
zane
z
alg
ory
tmam
i (np
. okr
eślo
na
kole
jno
ść c
zynn
ośc
i),•
po
sług
uje
się
licz
ebni
kam
i w
zak
resi
e 10
lub
wię
kszy
m,
•p
osł
uguj
e si
ę o
kreś
leni
ami
zwią
zany
mi z
nas
tęp
stw
em
czas
u, n
p. w
czo
raj,
dzi
siaj
, jut
ro,
wcz
eśni
ej, p
otem
,
65
Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 6 lat
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
ii. E
mo
cJo
nA
Ln
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iV. P
oZ
nA
Wc
Zy
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
mArZEc
•ak
tyw
nie
spęd
za c
zasu
na
gra
ch
i zab
awac
h sp
ort
owyc
h,
bie
gan
iu, s
kaka
niu,
tań
czen
iu,
zab
awac
h z
użyc
iem
sp
rzęt
ów
spo
rtow
ych,
ucz
estn
iczy
w g
rach
zr
ęczn
ośc
iow
ych,
•p
od
ejm
uje
pró
by
ryw
aliz
acji
w s
po
rcie
i p
op
raw
y sw
oic
h w
ynik
ów,
•ro
zum
ie w
arto
ść ż
ycia
i tr
osk
i o
nie,
•
wie
, na
czym
po
leg
a w
spó
łzal
eżno
ść c
złow
ieka
i p
rzyr
od
y, i
ukie
runk
owan
e p
ytan
iam
i nau
czyc
iela
wsk
azuj
e na
d
ział
ania
, któ
re w
arto
pro
pag
ować
w
tym
cel
u w
śró
d in
nych
, •
siad
a, p
rzyj
muj
ąc p
ost
awę
zdro
wą
dla
krę
go
słup
a,
•p
op
raw
nie
wyk
onu
je ć
wic
zeni
a sp
rzyj
ając
e ni
wel
owan
iu w
ad
po
staw
y,•
pro
po
nuje
ćw
icze
nia
maj
ące
wp
ływ
na
pra
wid
łow
ą p
ost
awę
ciał
a,•
wyk
azuj
e si
ę sp
raw
nośc
ią
man
ualn
ą p
ozw
alaj
ącą
na t
wo
rzen
ie k
ons
truk
cji z
pap
ieru
, fo
lii o
raz
inny
ch m
ater
iałó
w
pla
styc
znyc
h i c
od
zien
neg
o uż
ytku
, •
rysu
je p
o lin
ii, s
tara
się
nie
o
dry
wać
ołó
wka
od
kar
tki,
•p
od
ejm
uje
pró
by
ryso
wan
ia
sync
hro
nicz
neg
o,
•na
po
dst
awie
inst
rukc
ji sł
owne
j ko
ńczy
roz
po
częt
y ry
sune
k,
•m
a św
iad
om
ość
wła
snyc
h em
ocj
i w
okr
eślo
nej s
ytua
cji,
szcz
egó
lnie
sy
tuac
ji ko
nflik
tow
ej,
•w
ie, ż
e p
od
wp
ływ
em e
mo
cji n
ie
nale
ży n
iko
go
krzy
wd
zić,
•
ma
mot
ywac
ję d
o p
osz
ukiw
ania
i p
ozna
wan
ia n
owyc
h in
form
acji,
•
rozu
mie
, że
wsp
ółd
ział
anie
z
inny
mi l
udźm
i w k
onk
retn
ym
celu
prz
yno
si w
ięks
ze e
fekt
y ni
ż d
ział
anie
w p
ojed
ynkę
, •
utrz
ymuj
e w
okó
ł sie
bie
po
rząd
ek
w c
zasi
e za
jęć,
•
wyp
owia
da
się
w r
óżny
sp
osó
b n
a te
mat
wła
snyc
h i c
udzy
ch e
mo
cji,
•b
uduj
e p
od
czas
zab
awy
po
czuc
ie
wła
snej
war
tośc
i – je
stem
kim
ś w
ażny
m i
pot
rzeb
nym
, mo
gę
być
np
. zd
ob
ywcą
, od
kryw
cą,
•w
ykaz
uje
po
staw
ę b
adaw
czą,
•
pró
buj
e w
yjaś
niać
zac
how
ania
in
nych
osó
b,
•b
uduj
e w
so
bie
um
ieję
tno
ść
kom
unik
owan
ia s
wo
ich
pot
rzeb
w
syt
uacj
ach
trud
nych
, •
wie
, dla
czeg
o p
ewne
zac
how
ania
ni
e m
og
ą b
yć a
kcep
tow
ane
spo
łecz
nie
i bud
uje
w s
ob
ie
rep
ertu
ar z
acho
wań
, któ
re
po
mo
gą
mu
prz
eciw
staw
ić s
ię z
łu /
ni
eod
pow
ied
nim
zac
how
anio
m,
•w
ie, ż
e ni
e na
leży
się
ob
raża
ć na
inny
ch i
że w
arto
roz
maw
iać
o ty
m, c
o na
m s
ię n
ie p
od
ob
a,
lub
co
spra
wiło
nam
prz
ykro
ść
•b
uduj
e w
so
bie
ucz
ucie
wię
zi
z p
rzyr
od
ą,
•b
uduj
e w
so
bie
po
czuc
ie
od
pow
ied
zial
nośc
i za
dzi
ałan
ia n
a rz
ecz
śro
dow
iska
p
rzyr
od
nicz
ego,
•ro
zum
ie, c
zym
jest
do
bre
, a c
zym
zł
e p
od
ejśc
ie d
o ko
rzys
tani
a z
do
bro
dzi
ejst
w p
rzyr
od
y,
•w
spó
łdzi
ała
z in
nym
i dzi
ećm
i ora
z na
uczy
ciel
em w
po
szuk
iwan
iu
info
rmac
ji o
życi
u na
Zie
mi,
•na
po
dst
awie
op
owia
dan
ia o
raz
ilust
racj
i lub
zd
jęć
wyj
aśni
a sk
utki
d
ział
ań c
złow
ieka
wo
bec
prz
yro
dy,
•
bie
rze
udzi
ał w
form
ułow
aniu
za
sad
i ko
mun
ikat
ów w
erb
alny
ch
i nie
wer
bal
nych
, któ
re p
owin
ny
znal
eźć
się
w o
kreś
lony
ch
mie
jsca
ch i
traf
ić d
o o
kreś
lony
ch
osó
b w
cel
u w
zmo
cnie
nia
zain
tere
sow
ania
fun
kcjo
now
anie
m
prz
yro
dy
w o
tocz
eniu
czł
owie
ka,
•d
ost
rzeg
a w
arto
ść o
chro
ny
prz
yro
dy,
•
resp
ektu
je z
asad
y zw
iąza
ne
z o
chro
ną ś
rod
owis
ka i
pot
rafi
ob
jaśn
ić je
inny
m
•p
od
ejm
uje
sam
od
ziel
ną
akty
wno
ść p
ozna
wcz
ą, r
ozw
ijają
c sw
oje
zain
tere
sow
ania
, •
do
strz
ega
war
tość
poz
naw
ania
św
iata
, •
wie
, ską
d b
ierz
e si
ę na
Zie
mi ż
ycie
i w
jaki
sp
osó
b m
ożem
y p
ozna
wać
św
iat
za p
om
ocą
zm
ysłó
w,
•uś
wia
dam
ia s
ob
ie, ż
e Z
iem
ia ja
ko
pla
neta
nie
zaw
sze
wyg
ląd
ała
tak
jak
wsp
ółc
ześn
ie,
•p
otra
fi o
pow
ied
zieć
o s
wo
im
pro
jekc
ie w
sp
osó
b z
rozu
mia
ły
i zg
od
ny z
rys
unki
em,
•o
dp
owia
da
na p
ytan
ia d
otyc
zące
p
racy
, któ
rą w
yko
nało
, •
kom
unik
uje
się
z in
nym
i w s
po
sób
zr
ozum
iały
i in
tere
sują
cy,
•p
row
adzi
do
świa
dcz
enia
, o
bse
rwac
je, w
nio
skuj
e,
•ko
duj
e in
form
acje
za
po
mo
cą
ob
razk
ów lu
b s
ymb
oli,
•
po
sług
uje
się
licze
bni
kam
i g
łów
nym
i i p
orz
ądko
wym
i w
zak
resi
e 10
lub
wię
cej,
•ro
zpoz
naje
i p
orz
ądku
je m
od
ele
mo
net
i ban
knot
ów, r
ozum
ie,
do
czeg
o sł
użą
pie
niąd
ze
w g
osp
od
arst
wie
do
mow
ym,
•w
yko
nuje
dzi
ałan
ia n
a zb
iora
ch,
np. d
od
awan
ie, o
dej
mow
anie
, d
op
ełni
anie
, szu
kani
e cz
ęści
w
spó
lnej
, •
klas
yfik
uje
zgo
dni
e z
prz
yjęt
ymi
kryt
eria
mi,
•d
od
aje
i od
ejm
uje
na k
onk
reta
ch
i w s
ytua
cji u
żytk
owej
,
mArZEc•
po
dej
muj
e p
rób
y p
isar
skie
i o
rgan
izow
ania
prz
estr
zeni
na
kar
tce
•cz
yta
pro
ste
wyr
azy,
któ
rym
i je
st z
aint
eres
owan
e, o
raz
krót
kie
teks
ty z
poz
nany
ch li
ter
i lite
r no
wo
poz
nany
ch: G
, g, Ł
, ł, F
, f, J
, j,
•w
yraż
a za
po
mo
cą ję
zyka
m
ówio
neg
o sw
oje
rozu
mie
nie
świa
ta, z
jaw
isk
i rze
czy,
•
ukła
da
kom
unik
aty
wsp
iera
jące
ak
cję
och
rony
prz
yro
dy,
•tw
orz
y ne
olo
giz
my,
•
wie
, że
Zie
mia
to
pla
neta
, in
tere
suje
się
ko
smo
sem
, •
wyk
orz
ystu
je n
owe
poj
ęcia
i na
zwy
w w
ypow
ied
ziac
h na
tem
at
kosm
osu
ora
z za
wo
du
astr
ona
uty,
•
wie
, dla
czeg
o cz
yste
pow
ietr
ze
jest
waż
ne d
la z
dro
wia
i ży
cia
czło
wie
ka,
•p
otra
fi w
ymie
nić
wyb
rane
dzi
ałan
ia
czło
wie
ka, k
tóre
są
pot
rzeb
ne, a
by
żył w
zd
row
ym ś
rod
owis
ku,
•ro
zum
ie o
gó
lny
sens
kró
tkic
h hi
sto
ryje
k (o
pow
iad
anyc
h,
czyt
anyc
h lu
b p
rzed
staw
iany
ch)
w ję
zyku
ob
cym
now
ożyt
nym
KWiEciEń
•zn
a za
sad
y zd
row
ego
od
żyw
iani
a o
raz
wp
ływ
u ak
tyw
nośc
i ruc
how
ej
na z
dro
wie
, •
kom
po
nuje
wła
sne
po
siłk
i z
owo
ców
ora
z w
arzy
w,
•uc
zest
nicz
y w
ćw
icze
niac
h ko
ord
ynuj
ącyc
h ru
chy
całe
go
ciał
a –
ćw
icze
nia
rytm
iczn
e,
•sa
mo
dzi
elni
e w
yko
nuje
wsz
ystk
ie
czyn
nośc
i sam
oo
bsł
ugow
e,
•z
rad
ośc
ią p
rób
uje
od
kryw
ać
świa
t, w
yraż
a sw
ój o
pty
miz
m,
rad
ość
i d
ob
ry n
astr
ój p
op
rzez
tw
órc
zą z
abaw
ę,
•p
rób
uje
rad
zić
sob
ie z
ucz
ucia
mi
i em
ocj
ami t
rud
nym
i, kt
óre
sp
raw
iają
, że
czuj
e si
ę sm
utny
, ni
epot
rzeb
ny, r
ozd
rażn
iony
, •
pro
si o
po
mo
c w
syt
uacj
ach
dla
ni
ego
trud
nych
em
ocj
ona
lnie
,
•sz
anuj
e zw
ierz
ęta
i ro
ślin
y,
•w
raz
z in
nym
i dzi
ećm
i ob
serw
uje
prz
yro
dę
wio
sną,
od
nosi
się
z
szac
unki
em d
o śr
od
owis
ka
prz
yro
dni
czeg
o p
op
rzez
za
chow
ania
pro
eko
log
iczn
e,
•ro
zum
ie, d
lacz
ego
nale
ży
szan
ować
sie
bie
i sw
oje
zdro
wie
, •
dzi
eli s
ię z
inny
mi d
zieć
mi s
wo
imi
wra
żeni
ami,
prz
eżyc
iam
i, m
yśla
mi,
•in
icju
je z
abaw
y ko
nstr
ukcy
jne,
w
yko
rzys
tują
c m
ater
iał n
atur
alny
, •
wyk
onu
je p
rost
e za
dan
ia z
wią
zane
z
alg
ory
tmam
i (np
. okr
eślo
na
kole
jno
ść c
zynn
ośc
i),•
po
sług
uje
się
licz
ebni
kam
i w
zak
resi
e 10
lub
wię
kszy
m,
•p
osł
uguj
e si
ę o
kreś
leni
ami
zwią
zany
mi z
nas
tęp
stw
em
czas
u, n
p. w
czo
raj,
dzi
siaj
, jut
ro,
wcz
eśni
ej, p
otem
,
66
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowegoi.
FiZ
yc
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
. Em
oc
Jon
AL
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iii.
SP
oł
Ec
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:iV
. Po
Zn
AW
cZ
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:
KWiEciEń•
wie
, w ja
ki s
po
sób
nal
eży
db
ać
o sw
oje
zdro
wie
w c
zasi
e ró
żnyc
h w
arun
ków
po
go
dow
ych,
•w
ie, j
ak z
acho
wać
bez
pie
czeń
stw
o w
rel
acji
ze z
wie
rzęc
iem
, •
okr
eśla
kie
runk
i rys
owan
ia,
ma
po
czuc
ie p
rzes
trze
ni, w
któ
rej
funk
cjo
nuje
jeg
o ci
ało,
•
od
wzo
row
uje
szla
czki
, ksz
tałt
y,
liter
y,
•ak
tyw
nie
inte
resu
je s
ię p
isan
iem
–
wie
, do
czeg
o p
rzyd
aje
się
zap
isyw
anie
róż
nych
info
rmac
ji,
•kr
eśli
znak
i lite
rop
od
ob
ne, p
rób
uje
zap
isyw
ać n
owe
liter
y i c
yfry
, •
wyk
azuj
e p
raw
idło
we
nap
ięci
e d
łoni
w c
zasi
e p
rac
pla
styc
zno
- -t
echn
iczn
ych,
•
okr
eśla
kie
rune
k w
od
zeni
a p
o ka
rtce
od
str
ony
lew
ej
do
pra
wej
, •
kreś
li p
o śl
adzi
e ró
żne
kszt
ałty
, •
kolo
ruje
nie
wie
lkie
pow
ierz
chni
e,
•o
dtw
arza
ryt
m g
rafic
zny,
•
do
ryso
wuj
e b
raku
jące
ele
men
ty
na o
bra
zku
zgo
dni
e ze
wzo
rem
, •
spra
wni
e p
osł
uguj
e si
ę o
łów
kiem
, kr
edką
, maz
akie
m o
raz
noży
czka
mi
•ro
zpoz
naje
i na
zyw
a p
od
staw
owe
emo
cje
poz
ytyw
ne, p
otra
fi p
od
ać p
rzyk
ład
syt
uacj
i, w
któ
rej
wyr
ażał
o te
em
ocj
e,
•sa
mo
dzi
elne
inic
juje
akt
ywno
ść
w s
tosu
nku
do
inny
ch d
ziec
i, ab
y je
po
cies
zyć,
roz
wes
elić
, za
ang
ażow
ać w
zab
awę
(po
czuc
ie in
icja
tyw
y i m
otyw
acji
wew
nętr
znej
),
•p
otra
fi sk
utec
znie
po
rad
zić
sob
ie
w s
ytua
cjac
h ko
nflik
tow
ych
– zn
a p
ozyt
ywne
sp
oso
by
rozw
iązy
wan
ia s
ytua
cji t
rud
nych
i s
tosu
je je
w p
rakt
yce,
•
lub
i wsp
ółp
raco
wać
z in
nym
i d
zieć
mi i
roz
wija
sw
oją
emp
atię
, •
do
strz
ega
pię
kno
prz
yro
dy
w s
woj
ej o
kolic
y,
•ro
zum
ie, c
zym
jest
wię
ź em
ocj
ona
lna
mię
dzy
zw
ierz
ęcie
m
a cz
łow
ieki
em-o
pie
kune
m,
•p
otra
fi na
zwać
em
ocj
e u
zwie
rząt
na
po
dst
awie
ob
serw
acji
ich
zach
owan
ia,
•na
zyw
a sw
oje
emo
cje
w k
ont
akci
e ze
zw
ierz
ęcie
m, n
p. r
ado
ść,
zask
ocz
enie
, str
ach,
•
do
strz
ega
este
tycz
ną
i em
ocj
ona
lną
war
tość
oto
czen
ia
prz
yro
dni
czeg
o
•p
otra
fi p
op
rosi
ć ko
go
ś o
po
mo
c,
•w
ie, w
jaki
ch s
ytua
cjac
h na
leży
zw
róci
ć ko
muś
uw
agę,
że
po
stęp
uje
niez
go
dni
e z
zasa
dam
i lu
b n
orm
ami,
•p
od
ejm
uje
pró
by
oce
nian
ia
swoj
ego
zach
owan
ie w
ko
ntek
ście
p
od
jęty
ch c
zynn
ośc
i i z
adań
ora
z p
rzyj
ętyc
h no
rm g
rup
owyc
h,
•p
rop
onu
je i
org
aniz
uje
wła
sne
zab
awy,
do
któ
rych
zap
rasz
a ró
wie
śnik
ów,
•ro
zum
ie z
nacz
enie
ko
nflik
tu
w r
elac
jach
z in
nym
i lud
źmi i
sta
ra
się
oce
niać
sw
oje
zach
owan
ia
w k
ont
ekśc
ie n
orm
sp
ołe
czny
ch,
•uc
zy s
ię n
a m
iarę
sw
oic
h m
ożliw
ośc
i do
strz
egać
zna
czen
ie
w ż
yciu
war
tośc
i, ta
kich
jak:
o
dp
owie
dzi
alno
ść, s
amo
kont
rola
, m
ądro
ść, s
zlac
hetn
ość
, do
bro
ć,
miło
ść, w
yraż
anyc
h w
sto
sunk
u d
o cz
łow
ieka
i św
iata
isto
t ży
wyc
h
•p
rzel
icza
okr
eślo
ne o
bie
kty
w t
rakc
ie z
abaw
y, o
dró
żnia
licz
enie
b
łęd
ne i
po
pra
wne
, •
rozw
ija w
yob
raźn
ię g
eom
etry
czną
p
op
rzez
dzi
ałan
ia n
a fig
urac
h,
pla
now
anie
prz
estr
zeni
,•
inte
resu
je s
ię w
ybra
nym
i lite
ram
i, p
ozna
je n
owe
liter
y: H
, h, Ż
, ż, Ś
, ś
i po
dej
muj
e p
rób
y cz
ytan
ia s
ylab
i p
rost
ych
wyr
azów
, •
ukła
da
hist
ory
jki o
bra
zkow
e zg
od
nie
z us
łysz
anym
o
pow
iad
anie
m,
•z
po
mo
cą n
aucz
ycie
la w
yszu
kuje
o
kreś
leni
a p
ozw
alaj
ące
na
bud
owan
ie p
oró
wna
ń, n
p. „
leje
jak
z ce
bra
”,
•in
tere
suje
się
czy
tani
em, c
hętn
ie
prz
eglą
da
ksią
żki,
•tw
orz
y ne
olo
giz
my,
•
do
pas
owuj
e o
bra
zki d
o w
yraz
ów
i zd
ań,
•p
rób
uje
bud
ować
ko
mun
ikat
y w
yraż
one
w fo
rmie
gra
ficzn
ej –
p
ołą
czen
ie r
ysun
ków
z s
ymb
ola
mi
i lite
ram
i, •
star
a si
ę p
op
raw
nie
wym
awia
ć co
raz
trud
niej
sze
wyr
azy,
•
po
sług
uje
się
poj
ęcia
mi
dot
yczą
cym
i zja
wis
k p
rzyr
od
nicz
ych,
ob
serw
uje
prz
yro
dę
i op
owia
da
o sw
oic
h w
nio
skac
h,
•łą
czy
i int
egru
je z
e so
bą
info
rmac
je
dot
yczą
ce o
bse
rwac
ji p
rzyr
od
y za
po
mo
cą r
óżny
ch z
mys
łów
,
KWiEciEń
•w
ymie
nia
owo
ce, w
arzy
wa,
zio
ła
lub
kw
iaty
waż
ne d
la z
dro
wia
cz
łow
ieka
, •
sam
od
ziel
nie
maj
ster
kuje
i b
uduj
e,
wyk
orz
ystu
jąc
do
stęp
ne m
ater
iały
, •
zdo
byw
a sp
raw
nośc
i prz
yjac
iela
i z
naw
cy p
rzyr
od
y,
•śp
iew
a p
iose
nki,
nazy
wa
prz
edm
ioty
, pow
tarz
a w
iers
zyki
w
języ
ku o
bcy
m n
owoż
ytny
m
mAJ
•d
ba
o hi
gie
nę o
sob
istą
–
ma
uksz
tałto
wan
e na
wyk
i hi
gie
nicz
ne z
wią
zane
z c
zyst
ośc
ią,
•ko
mun
ikuj
e p
otrz
ebę
ruch
u i o
dp
ocz
ynku
, •
akty
wni
e w
yko
nuje
ćw
icze
nia
kszt
ałtu
jące
sp
raw
ność
ruc
how
ą,
•sp
raw
nie
wyk
onu
je ć
wic
zeni
a ks
ztał
tują
ce p
raw
idło
wą
po
staw
ę ci
ała,
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w z
ajęc
iach
ry
tmiz
ując
ych
– p
op
raw
nie
sync
hro
nizu
je r
uchy
róż
nych
par
tii
ciał
a,
•ch
ętni
e uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h ru
chow
ych
– ry
tmic
znyc
h,
muz
yczn
ych
i naś
lad
owcz
ych,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h ru
chow
ych
z p
rzyb
ora
mi l
ub b
ez
nich
, •
inte
resu
je s
ię k
reśl
enie
m
znak
ów, p
otra
fi w
yko
nać
czyn
nośc
i pre
cyzy
jne
zwią
zane
z
koo
rdyn
acją
ręk
a –
oko
, •
ma
pot
rzeb
ę d
ban
ia o
wła
sne
ciał
o,
•ak
tyw
nie
po
szuk
uje
od
pow
ied
zi
na p
ytan
ia, w
ykaz
uje
się
ciek
awo
ścią
i ak
tyw
nośc
ią
poz
naw
czą,
•
do
strz
ega
sens
byc
ia c
ierp
liwym
i c
zeka
nia
na s
woj
ą ko
lej,
•d
ost
rzeg
a ko
niec
zno
ść u
dzi
elen
ia
po
mo
cy k
ole
żanc
e lu
b k
ole
dze
, •
ma
świa
do
mo
ść w
arto
ści r
elac
ji z
inny
mi l
udźm
i, na
wią
zuje
rel
acje
uc
zuci
owe
z in
nym
i: b
uduj
e i s
tara
si
ę ut
rzym
ać w
ięzi
z in
nym
i, •
wyk
azuj
e w
rażl
iwo
ść w
rel
acja
ch
z lu
dźm
i i z
wie
rzęt
ami,
•uc
zy s
ię o
twar
teg
o ko
mun
ikow
ania
o
sob
ie (m
yśli,
ucz
ucia
, sp
ost
rzeż
enia
), •
chęt
nie
bie
rze
udzi
ał w
zab
awac
h te
mat
yczn
ych
ora
z d
owo
lnyc
h,
•ut
rzym
uje
rela
cje
z in
nym
i d
zieć
mi,
pot
rafi
prz
epro
sić,
pro
sić
o p
om
oc,
wyj
aśni
ć, c
o sp
raw
iło,
że s
ię g
niew
a lu
b z
łośc
i, i p
anuj
e na
d s
wo
im z
acho
wan
iem
,
•m
a p
ocz
ucie
od
pow
ied
zial
nośc
i za
wyk
ony
wan
e za
dan
ie, p
racę
i s
pra
wie
dliw
ośc
i w p
ost
ępow
aniu
w
ob
ec d
rug
ieg
o cz
łow
ieka
, •
do
strz
ega
war
tość
pra
cy i
dąż
enia
d
o ce
lu o
raz
koni
eczn
ośc
i byc
ia
wyt
rwał
ym i
rad
zeni
a so
bie
z
kryt
yką,
•
od
różn
iani
a p
ost
ępow
anie
p
rzyj
azne
od
wro
gie
go,
•ch
ętni
e p
osz
ukuj
e no
wyc
h in
form
acji,
akt
ywni
e sł
ucha
w
ypow
ied
zi in
nych
osó
b,
•za
pra
sza
inny
ch d
o za
baw
y i c
hętn
ie k
orz
ysta
z z
apro
szeń
, ja
kie
otrz
ymuj
e,
•ch
ętni
e p
od
ejm
uje
wsp
ółd
ział
anie
z
inny
mi d
zieć
mi w
cza
sie
wsp
óln
ie
wyk
ony
wan
ej p
racy
, •
dzi
eli s
ię s
wo
imi d
ośw
iad
czen
iam
i z
inny
mi d
zieć
mi,
chęt
nie
słuc
ha
o d
ośw
iad
czen
iach
inny
ch d
ziec
i, •
sto
suje
się
do
usta
lony
ch z
asad
w
cza
sie
gie
r, za
baw
, zaj
ęć
kier
owan
ych,
w t
ym s
zcze
gó
lnie
d
otyc
zący
ch b
ezp
iecz
neg
o za
chow
ania
,
•in
icju
je z
abaw
y ko
nstr
ukcy
jne
wyk
orz
ystu
jące
mat
eria
ł nat
ural
ny
ora
z el
emen
ty z
oto
czen
ia,
•p
osł
uguj
e si
ę li
czeb
nika
mi
w z
akre
sie
20,
•d
od
aje
i od
ejm
uje
w d
og
od
nym
d
la s
ieb
ie z
akre
sie,
w s
ytua
cji
użyt
kow
ej,
•p
rzel
icza
ele
men
ty z
bio
rów
, •
ukła
da
elem
enty
w z
bio
ry, s
zere
gi
i ryt
my,
•
rozp
ozna
je m
od
ele
mo
net
i ban
knot
ów,
•m
ówi p
łynn
ie, w
yraź
nie
i ryt
mic
znie
, •
rozw
iązu
je z
agad
ki d
otyc
zące
ks
iąże
k, o
pow
iad
a in
nym
d
ziec
iom
o s
wo
ich
prz
eżyc
iach
cz
ytel
nicz
ych,
o u
lub
iony
ch
bo
hate
rach
baj
ek i
op
owie
ści,
ob
jaśn
ia k
ole
jno
ść z
dar
zeń,
p
recy
zyjn
ie w
yraż
a sw
oje
op
inie
, •
rozu
mie
pyt
ania
i ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w ć
wic
zeni
ach
ort
ofo
nicz
no-m
uzyc
znyc
h,
67
Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 6 lat
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
ii. E
mo
cJo
nA
Ln
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iV. P
oZ
nA
Wc
Zy
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
KWiEciEń
•w
ie, w
jaki
sp
osó
b n
ależ
y d
bać
o
swoj
e zd
row
ie w
cza
sie
różn
ych
war
unkó
w p
og
od
owyc
h,•
wie
, jak
zac
how
ać b
ezp
iecz
eńst
wo
w r
elac
ji ze
zw
ierz
ęcie
m,
•o
kreś
la k
ieru
nki r
ysow
ania
, m
a p
ocz
ucie
prz
estr
zeni
, w k
tóre
j fu
nkcj
onu
je je
go
ciał
o,
•o
dw
zoro
wuj
e sz
lacz
ki, k
szta
łty,
lit
ery,
•
akty
wni
e in
tere
suje
się
pis
anie
m
– w
ie, d
o cz
ego
prz
ydaj
e si
ę za
pis
ywan
ie r
óżny
ch in
form
acji,
•
kreś
li zn
aki l
itero
po
do
bne
, pró
buj
e za
pis
ywać
now
e lit
ery
i cyf
ry,
•w
ykaz
uje
pra
wid
łow
e na
pię
cie
dło
ni w
cza
sie
pra
c p
last
yczn
o-
-tec
hnic
znyc
h,
•o
kreś
la k
ieru
nek
wo
dze
nia
po
kart
ce o
d s
tro
ny le
wej
d
o p
raw
ej,
•kr
eśli
po
ślad
zie
różn
e ks
ztał
ty,
•ko
loru
je n
iew
ielk
ie p
owie
rzch
nie,
•
od
twar
za r
ytm
gra
ficzn
y,
•d
ory
sow
uje
bra
kują
ce e
lem
enty
na
ob
razk
u zg
od
nie
ze w
zore
m,
•sp
raw
nie
po
sług
uje
się
ołó
wki
em,
kred
ką, m
azak
iem
ora
z no
życz
kam
i
•ro
zpoz
naje
i na
zyw
a p
od
staw
owe
emo
cje
poz
ytyw
ne, p
otra
fi p
od
ać p
rzyk
ład
syt
uacj
i, w
któ
rej
wyr
ażał
o te
em
ocj
e,
•sa
mo
dzi
elne
inic
juje
akt
ywno
ść
w s
tosu
nku
do
inny
ch d
ziec
i, ab
y je
po
cies
zyć,
roz
wes
elić
, za
ang
ażow
ać w
zab
awę
(po
czuc
ie in
icja
tyw
y i m
otyw
acji
wew
nętr
znej
),
•p
otra
fi sk
utec
znie
po
rad
zić
sob
ie
w s
ytua
cjac
h ko
nflik
tow
ych
– zn
a p
ozyt
ywne
sp
oso
by
rozw
iązy
wan
ia s
ytua
cji t
rud
nych
i s
tosu
je je
w p
rakt
yce,
•
lub
i wsp
ółp
raco
wać
z in
nym
i d
zieć
mi i
roz
wija
sw
oją
emp
atię
, •
do
strz
ega
pię
kno
prz
yro
dy
w s
woj
ej o
kolic
y,
•ro
zum
ie, c
zym
jest
wię
ź em
ocj
ona
lna
mię
dzy
zw
ierz
ęcie
m
a cz
łow
ieki
em-o
pie
kune
m,
•p
otra
fi na
zwać
em
ocj
e u
zwie
rząt
na
po
dst
awie
ob
serw
acji
ich
zach
owan
ia,
•na
zyw
a sw
oje
emo
cje
w k
ont
akci
e ze
zw
ierz
ęcie
m, n
p. r
ado
ść,
zask
ocz
enie
, str
ach,
•
do
strz
ega
este
tycz
ną
i em
ocj
ona
lną
war
tość
oto
czen
ia
prz
yro
dni
czeg
o
•p
otra
fi p
op
rosi
ć ko
go
ś o
po
mo
c,
•w
ie, w
jaki
ch s
ytua
cjac
h na
leży
zw
róci
ć ko
muś
uw
agę,
że
po
stęp
uje
niez
go
dni
e z
zasa
dam
i lu
b n
orm
ami,
•p
od
ejm
uje
pró
by
oce
nian
ia
swoj
ego
zach
owan
ie w
ko
ntek
ście
p
od
jęty
ch c
zynn
ośc
i i z
adań
ora
z p
rzyj
ętyc
h no
rm g
rup
owyc
h,
•p
rop
onu
je i
org
aniz
uje
wła
sne
zab
awy,
do
któ
rych
zap
rasz
a ró
wie
śnik
ów,
•ro
zum
ie z
nacz
enie
ko
nflik
tu
w r
elac
jach
z in
nym
i lud
źmi i
sta
ra
się
oce
niać
sw
oje
zach
owan
ia
w k
ont
ekśc
ie n
orm
sp
ołe
czny
ch,
•uc
zy s
ię n
a m
iarę
sw
oic
h m
ożliw
ośc
i do
strz
egać
zna
czen
ie
w ż
yciu
war
tośc
i, ta
kich
jak:
o
dp
owie
dzi
alno
ść, s
amo
kont
rola
, m
ądro
ść, s
zlac
hetn
ość
, do
bro
ć,
miło
ść, w
yraż
anyc
h w
sto
sunk
u d
o cz
łow
ieka
i św
iata
isto
t ży
wyc
h
•p
rzel
icza
okr
eślo
ne o
bie
kty
w t
rakc
ie z
abaw
y, o
dró
żnia
licz
enie
b
łęd
ne i
po
pra
wne
, •
rozw
ija w
yob
raźn
ię g
eom
etry
czną
p
op
rzez
dzi
ałan
ia n
a fig
urac
h,
pla
now
anie
prz
estr
zeni
,•
inte
resu
je s
ię w
ybra
nym
i lite
ram
i, p
ozna
je n
owe
liter
y: H
, h, Ż
, ż, Ś
, ś
i po
dej
muj
e p
rób
y cz
ytan
ia s
ylab
i p
rost
ych
wyr
azów
, •
ukła
da
hist
ory
jki o
bra
zkow
e zg
od
nie
z us
łysz
anym
o
pow
iad
anie
m,
•z
po
mo
cą n
aucz
ycie
la w
yszu
kuje
o
kreś
leni
a p
ozw
alaj
ące
na
bud
owan
ie p
oró
wna
ń, n
p. „
leje
jak
z ce
bra
”,
•in
tere
suje
się
czy
tani
em, c
hętn
ie
prz
eglą
da
ksią
żki,
•tw
orz
y ne
olo
giz
my,
•
do
pas
owuj
e o
bra
zki d
o w
yraz
ów
i zd
ań,
•p
rób
uje
bud
ować
ko
mun
ikat
y w
yraż
one
w fo
rmie
gra
ficzn
ej –
p
ołą
czen
ie r
ysun
ków
z s
ymb
ola
mi
i lite
ram
i, •
star
a si
ę p
op
raw
nie
wym
awia
ć co
raz
trud
niej
sze
wyr
azy,
•
po
sług
uje
się
poj
ęcia
mi
dot
yczą
cym
i zja
wis
k p
rzyr
od
nicz
ych,
ob
serw
uje
prz
yro
dę
i op
owia
da
o sw
oic
h w
nio
skac
h,
•łą
czy
i int
egru
je z
e so
bą
info
rmac
je
dot
yczą
ce o
bse
rwac
ji p
rzyr
od
y za
po
mo
cą r
óżny
ch z
mys
łów
,
KWiEciEń•
wym
ieni
a ow
oce
, war
zyw
a, z
ioła
lu
b k
wia
ty w
ażne
dla
zd
row
ia
czło
wie
ka,
•sa
mo
dzi
elni
e m
ajst
erku
je i
bud
uje,
w
yko
rzys
tują
c d
ost
ępne
mat
eria
ły,
•zd
ob
ywa
spra
wno
ści p
rzyj
acie
la
i zna
wcy
prz
yro
dy,
•
śpie
wa
pio
senk
i, na
zyw
a p
rzed
mio
ty, p
owta
rza
wie
rszy
ki
w ję
zyku
ob
cym
now
ożyt
nym
mAJ
•d
ba
o hi
gie
nę o
sob
istą
–
ma
uksz
tałto
wan
e na
wyk
i hi
gie
nicz
ne z
wią
zane
z c
zyst
ośc
ią,
•ko
mun
ikuj
e p
otrz
ebę
ruch
u i o
dp
ocz
ynku
, •
akty
wni
e w
yko
nuje
ćw
icze
nia
kszt
ałtu
jące
sp
raw
ność
ruc
how
ą,
•sp
raw
nie
wyk
onu
je ć
wic
zeni
a ks
ztał
tują
ce p
raw
idło
wą
po
staw
ę ci
ała,
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w z
ajęc
iach
ry
tmiz
ując
ych
– p
op
raw
nie
sync
hro
nizu
je r
uchy
róż
nych
par
tii
ciał
a,
•ch
ętni
e uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h ru
chow
ych
– ry
tmic
znyc
h,
muz
yczn
ych
i naś
lad
owcz
ych,
•uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h ru
chow
ych
z p
rzyb
ora
mi l
ub b
ez
nich
, •
inte
resu
je s
ię k
reśl
enie
m
znak
ów, p
otra
fi w
yko
nać
czyn
nośc
i pre
cyzy
jne
zwią
zane
z
koo
rdyn
acją
ręk
a –
oko
, •
ma
pot
rzeb
ę d
ban
ia o
wła
sne
ciał
o,
•ak
tyw
nie
po
szuk
uje
od
pow
ied
zi
na p
ytan
ia, w
ykaz
uje
się
ciek
awo
ścią
i ak
tyw
nośc
ią
poz
naw
czą,
•
do
strz
ega
sens
byc
ia c
ierp
liwym
i c
zeka
nia
na s
woj
ą ko
lej,
•d
ost
rzeg
a ko
niec
zno
ść u
dzi
elen
ia
po
mo
cy k
ole
żanc
e lu
b k
ole
dze
, •
ma
świa
do
mo
ść w
arto
ści r
elac
ji z
inny
mi l
udźm
i, na
wią
zuje
rel
acje
uc
zuci
owe
z in
nym
i: b
uduj
e i s
tara
si
ę ut
rzym
ać w
ięzi
z in
nym
i, •
wyk
azuj
e w
rażl
iwo
ść w
rel
acja
ch
z lu
dźm
i i z
wie
rzęt
ami,
•uc
zy s
ię o
twar
teg
o ko
mun
ikow
ania
o
sob
ie (m
yśli,
ucz
ucia
, sp
ost
rzeż
enia
), •
chęt
nie
bie
rze
udzi
ał w
zab
awac
h te
mat
yczn
ych
ora
z d
owo
lnyc
h,
•ut
rzym
uje
rela
cje
z in
nym
i d
zieć
mi,
pot
rafi
prz
epro
sić,
pro
sić
o p
om
oc,
wyj
aśni
ć, c
o sp
raw
iło,
że s
ię g
niew
a lu
b z
łośc
i, i p
anuj
e na
d s
wo
im z
acho
wan
iem
,
•m
a p
ocz
ucie
od
pow
ied
zial
nośc
i za
wyk
ony
wan
e za
dan
ie, p
racę
i s
pra
wie
dliw
ośc
i w p
ost
ępow
aniu
w
ob
ec d
rug
ieg
o cz
łow
ieka
, •
do
strz
ega
war
tość
pra
cy i
dąż
enia
d
o ce
lu o
raz
koni
eczn
ośc
i byc
ia
wyt
rwał
ym i
rad
zeni
a so
bie
z
kryt
yką,
•
od
różn
iani
a p
ost
ępow
anie
p
rzyj
azne
od
wro
gie
go,
•ch
ętni
e p
osz
ukuj
e no
wyc
h in
form
acji,
akt
ywni
e sł
ucha
w
ypow
ied
zi in
nych
osó
b,
•za
pra
sza
inny
ch d
o za
baw
y i c
hętn
ie k
orz
ysta
z z
apro
szeń
, ja
kie
otrz
ymuj
e,
•ch
ętni
e p
od
ejm
uje
wsp
ółd
ział
anie
z
inny
mi d
zieć
mi w
cza
sie
wsp
óln
ie
wyk
ony
wan
ej p
racy
, •
dzi
eli s
ię s
wo
imi d
ośw
iad
czen
iam
i z
inny
mi d
zieć
mi,
chęt
nie
słuc
ha
o d
ośw
iad
czen
iach
inny
ch d
ziec
i, •
sto
suje
się
do
usta
lony
ch z
asad
w
cza
sie
gie
r, za
baw
, zaj
ęć
kier
owan
ych,
w t
ym s
zcze
gó
lnie
d
otyc
zący
ch b
ezp
iecz
neg
o za
chow
ania
,
•in
icju
je z
abaw
y ko
nstr
ukcy
jne
wyk
orz
ystu
jące
mat
eria
ł nat
ural
ny
ora
z el
emen
ty z
oto
czen
ia,
•p
osł
uguj
e si
ę li
czeb
nika
mi
w z
akre
sie
20,
•d
od
aje
i od
ejm
uje
w d
og
od
nym
d
la s
ieb
ie z
akre
sie,
w s
ytua
cji
użyt
kow
ej,
•p
rzel
icza
ele
men
ty z
bio
rów
, •
ukła
da
elem
enty
w z
bio
ry, s
zere
gi
i ryt
my,
•
rozp
ozna
je m
od
ele
mo
net
i ban
knot
ów,
•m
ówi p
łynn
ie, w
yraź
nie
i ryt
mic
znie
, •
rozw
iązu
je z
agad
ki d
otyc
zące
ks
iąże
k, o
pow
iad
a in
nym
d
ziec
iom
o s
wo
ich
prz
eżyc
iach
cz
ytel
nicz
ych,
o u
lub
iony
ch
bo
hate
rach
baj
ek i
op
owie
ści,
ob
jaśn
ia k
ole
jno
ść z
dar
zeń,
p
recy
zyjn
ie w
yraż
a sw
oje
op
inie
, •
rozu
mie
pyt
ania
i ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w ć
wic
zeni
ach
ort
ofo
nicz
no-m
uzyc
znyc
h,
68
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowego
cZErWiEc
•w
yko
nuje
sam
od
ziel
nie
czyn
nośc
i sa
mo
ob
sług
owe,
•
db
a o
swoj
e zd
row
ie, s
pra
wno
ść
ruch
ową
i bez
pie
czeń
stw
o –
ma
od
pow
ied
nio
rozw
inię
te n
awyk
i i z
acho
wan
ia z
tym
zw
iąza
ne,
•p
rzyj
muj
e p
raw
idło
wą
po
staw
ę,
sied
ząc
prz
y st
olik
u,
•w
ie, ż
e ja
k na
jczę
stsz
e p
rzeb
ywan
ie n
a św
ieży
m
pow
ietr
zu s
prz
yja
zdro
wiu
i w
zmac
nia
org
aniz
m w
wal
ce
z ch
oro
bą,
•
rozu
mie
szk
od
liwo
ść z
byt
dłu
gie
go
og
ląd
ania
tel
ewiz
ji i s
ied
zeni
e p
rzed
ko
mp
uter
em,
•w
yko
nuje
róż
ne fo
rmy
ruch
u: b
ieżn
e, s
kocz
ne,
z cz
wo
rako
wan
iem
, rzu
tne,
uc
zest
nicz
y w
zab
awac
h ru
chow
ych,
w t
ym r
ytm
iczn
ych,
m
uzyc
znyc
h, n
aśla
dow
czyc
h,
z p
rzyb
ora
mi l
ub b
ez n
ich,
•
spra
wni
e w
yko
nuje
i sa
mo
dzi
elni
e p
rop
onu
je ć
wic
zeni
a g
imna
styc
zne
wzm
acni
ając
e g
ibko
ść,
pra
wid
łow
ą p
ost
awę
ciał
a o
raz
tęży
znę
fizyc
zną,
•
wyk
onu
je c
zynn
ośc
i, ta
kie
jak:
sp
rząt
anie
, pak
owan
ie,
trzy
man
ie p
rzed
mio
tów
jed
ną r
ęką
i ob
urąc
z, m
ałyc
h p
rzed
mio
tów
z
wyk
orz
ysta
niem
od
pow
ied
nio
uksz
tałto
wan
ych
chw
ytów
dło
ni,
•w
ie, ż
e ży
cie
lud
zkie
jest
bez
cenn
e i n
ależ
y o
nie
db
ać, a
tak
że
rato
wać
je n
a m
iarę
moż
liwo
ści,
•ro
zróż
nia
emo
cje
i ucz
ucia
p
rzyj
emne
i ni
eprz
yjem
ne, m
a św
iad
om
ość
, że
od
czuw
ają
i prz
eżyw
ają
je w
szys
cy lu
dzi
e,
•je
st w
rażl
iwy
na p
iękn
o p
rzyr
od
y,
•d
ost
rzeg
a, ż
e na
jwię
kszą
w
rażl
iwo
ść n
ależ
y o
kaza
ć cz
łow
ieko
wi w
pot
rzeb
ie, ż
yjąc
emu
w g
ors
zych
war
unka
ch i
w t
rud
nej
sytu
acji,
•
ob
dar
za u
wag
ą in
ne d
ziec
i i o
sob
y d
oro
słe,
•za
uważ
a, ż
e ni
e w
szys
tkie
p
rzeż
ywan
e em
ocj
e i u
czuc
ia
mo
gą
być
po
dst
awą
do
po
dej
mow
ania
nat
ychm
iast
oweg
o d
ział
ania
, pan
uje
nad
nie
prz
yjem
ną
emo
cją,
np
. po
dcz
as c
zeka
nia
na
wła
sną
kole
j w z
abaw
ie lu
b in
nej
sytu
acji,
•
rozp
ozna
je i
nazy
wa
po
dst
awow
e em
ocj
e zw
iąza
ne
z p
od
ejm
owan
iem
now
ych
wyz
wań
•m
a św
iad
om
ość
nie
bez
pie
czeń
stw
w
ynik
ając
ych
z ni
eprz
estr
zeg
ania
za
kazó
w,
•p
rób
uje
udzi
elać
pie
rwsz
ej
po
mo
cy w
syt
uacj
i zag
roże
nia,
•
kom
unik
uje
się
z d
zieć
mi i
oso
bam
i d
oro
słym
i, w
yko
rzys
tują
c ko
mun
ikat
y w
erb
alne
i p
ozaw
erb
alne
, wyr
aża
swoj
e o
czek
iwan
ia s
po
łecz
ne w
ob
ec
inne
go
dzi
ecka
, gru
py,
•
pra
wid
łow
o w
zyw
a p
om
ocy
, za
wia
dam
ia s
łużb
y ra
tunk
owe,
p
osł
uguj
e si
ę sw
oim
imie
niem
, na
zwis
kiem
, ad
rese
m,
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w p
roce
sie
poz
naw
ania
zw
ycza
jów
i tr
adyc
ji m
iesz
kańc
ów in
nych
kra
jów
, w
yraż
a sw
oje
rozu
mie
nie
świa
ta,
zjaw
isk
i rze
czy
znaj
duj
ącyc
h si
ę w
blis
kim
oto
czen
iu z
a p
om
ocą
ję
zyka
mów
ione
go,
•
używ
a zw
rotó
w g
rzec
zno
ścio
wyc
h p
od
czas
pow
itani
a, p
ożeg
nani
a,
sytu
acji
wym
agaj
ącej
p
rzep
rosz
enia
i p
rzyj
ęcia
ko
nsek
wen
cji s
woj
ego
zach
owan
ia,
•w
ie, ż
e sa
mo
dzi
elno
ść je
st b
ard
zo
waż
ną c
echą
i na
leży
sta
rać
się
ją w
so
bie
roz
wija
ć z
po
mo
cą
do
rosł
ych,
•
pot
rafi
zako
mun
ikow
ać s
wój
na
stró
j, w
skaz
ać n
a p
rob
lem
i o
dm
ówić
dzi
ałan
ia w
sp
osó
b
wła
ściw
y d
la s
woj
ego
poz
iom
u ro
zwoj
u,
•w
yraż
a ek
spre
sję
twó
rczą
i r
ozum
ieni
e św
iata
za
po
mo
cą
różn
ych
form
eks
pre
sji
arty
styc
znej
(muz
yka,
pla
styk
a,
tani
ec) o
raz
poz
naw
czej
(o
pow
iad
anie
, zad
awan
ie p
ytań
, w
nio
skow
anie
), •
eksp
erym
entu
je z
gło
sem
, ry
tmem
, dźw
ięki
em, m
ater
iałe
m
pla
styc
znym
, •
po
dej
muj
e sa
mo
dzi
elną
ak
tyw
ność
poz
naw
czą
zwią
zaną
np
. z p
lano
wan
iem
po
dró
ży,
•na
zyw
a i o
dcz
ytuj
e sy
mb
ole
i zn
aki
umie
szcz
one
na
map
ach
dla
d
ziec
i, •
prz
elic
za i
klas
yfik
uje
wyb
rane
g
rup
y p
rzed
mio
tów
wed
ług
wie
lko
ści,
kszt
ałtu
ko
loru
i p
rzez
nacz
enia
, •
ukła
da
i od
twar
za s
zere
gi i
ryt
my,
•
szac
uje
i do
konu
je p
om
iaró
w,
•o
kreś
la k
ieru
nki,
•p
rzel
icza
, od
różn
ia li
czen
ie b
łęd
ne
od
po
pra
wne
go,
do
daj
e i o
dej
muj
e na
ko
nkre
tach
, po
dej
muj
e p
rób
y za
pis
ywan
ia o
blic
zeń
z p
om
ocą
na
uczy
ciel
a,•
rozp
ozna
je m
od
ele
pie
nięd
zy,
pot
rafi
po
dać
fun
kcję
pie
nięd
zy,
•o
dp
owia
da
na p
ytan
ia, o
pow
iad
a o
zdar
zeni
ach
z p
rzed
szko
la,
•o
bja
śnia
ko
lejn
ość
zd
arze
ń w
pro
styc
h hi
sto
ryjk
ach
ob
razk
owyc
h,
•uk
ład
a hi
sto
ryjk
i ob
razk
owe,
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
ii. E
mo
cJo
nA
Ln
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iV. P
oZ
nA
Wc
Zy
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
mAJ•
reag
uje
na s
ytua
cje
zag
raża
jące
b
ezp
iecz
eńst
wu
wła
snem
u i i
nnyc
h,
•p
op
raw
nie
trzy
ma
narz
ędzi
a p
isar
skie
, naś
lad
uje
ruch
y p
isar
skie
nau
czyc
iela
, •
wo
dzi
po
ślad
zie,
od
wzo
row
uje
szla
czki
ora
z p
rost
e ry
sunk
i, ko
loru
je r
ysun
ek w
g ko
du,
•
zap
amię
tuje
ukł
ad e
lem
entó
w
w r
ytm
ie i
pot
rafi
go
od
two
rzyć
, •
od
różn
ia li
tery
od
inny
ch z
nakó
w,
•p
raw
idło
wo
wyk
onu
je ć
wic
zeni
a na
dg
arst
ka i
dło
ni, w
zmac
niaj
ące
spra
wno
ść m
anua
lną,
•
dys
po
nuje
sp
raw
nośc
ią p
alcó
w
pot
rzeb
ną d
o w
yko
nyw
ania
d
rob
nych
, pre
cyzy
jnyc
h ru
chów
•d
oko
nuje
aut
op
reze
ntac
ji,
od
czuw
a d
umę
ze s
woj
ej p
racy
i j
ej e
fekt
ów, p
rób
uje
do
kony
wać
sa
mo
oce
ny i
oce
ny k
ole
żeńs
kiej
, •
po
d k
ieru
nkie
m n
aucz
ycie
la p
anuj
e na
d s
tres
em w
cza
sie
wys
tąp
ieni
a p
ublic
zneg
o, p
rzed
staw
ia s
woj
e em
ocj
e i u
czuc
ia, w
ciel
ając
się
w
wyb
rany
ch b
oha
teró
w b
ajek
i o
pow
ieśc
i, •
prz
eżyw
a em
ocj
e zw
iąza
ne z
e św
iate
m p
rzyr
od
y i k
om
unik
uje
je in
nym
•in
tere
suje
się
his
tori
ą sw
ojej
ro
dzi
ny, r
egio
nu i
kraj
u –
na p
od
staw
ie o
pow
iad
ań, l
egen
d
i wsp
om
nień
ro
dzi
nnyc
h,
•in
tere
suje
się
wyb
rany
mi
zaw
od
ami,
w t
ym r
ówni
eż
zaw
od
ami s
wo
ich
blis
kich
, •
wyo
bra
ża s
ob
ie s
ieb
ie
wyk
onu
jące
go
okr
eślo
ny z
awó
d
i wci
ela
się
w r
olę
, •
od
kryw
a w
arto
ść r
ozw
ijani
a sw
oic
h ta
lent
ów i
po
szan
owan
ia
tale
ntów
inny
ch lu
dzi
, •
rozu
mie
, że
uczu
cie
zazd
rośc
i ni
e p
rzyn
osi
ko
rzyś
ci, i
do
strz
ega
war
tość
w r
óżni
cach
i w
ielo
ści
kultu
row
ej,
•w
yraż
a sw
oją
miło
ść d
o m
amy
i cał
ej r
od
ziny
po
prz
ez
prz
ygot
owan
ie n
iesp
od
zian
ki,
laur
ki, p
rzed
staw
ieni
a, c
iesz
y si
ę,
kied
y m
oże
inny
m c
oś
ofia
row
ać,
•d
ost
rzeg
a, ż
e zw
ierz
ęta
maj
ą zd
oln
ość
od
czuw
ania
, wsp
ółd
ział
a z
dzi
ećm
i po
dcz
as o
pie
ki n
ad
zwie
rzęt
ami
•w
ypow
iad
a si
ę na
tem
at
wyb
rane
go
prz
ez s
ieb
ie z
awo
du,
m
a o
dp
owie
dni
zas
ób
sło
wni
ctw
a,•
rozu
mie
sen
s ża
rtów
sło
wny
ch
lub
syt
uacy
jnyc
h, p
rób
uje
sam
od
ziel
nie
kons
truo
wać
śm
iesz
ne h
isto
rie,
•
po
dej
muj
e sa
mo
dzi
elną
ak
tyw
ność
poz
naw
czą,
szu
kają
c in
form
acji
na t
emat
wyb
rany
ch
zwie
rząt
i ro
ślin
, •
op
isuj
e d
awne
wyd
arze
nia,
oso
by,
w
ykaz
uje
po
cząt
ki m
yśle
nia
hist
ory
czne
go,
•
po
dej
muj
e p
rób
y cz
ytan
ia
pro
styc
h w
yraz
ów i
zdań
, •
wys
łuch
uje
gło
ski w
nag
łosi
e i w
ygło
sie,
•
pow
tarz
a ry
mow
anki
i p
rost
e w
iers
zyki
w ję
zyku
ojc
zyst
ym
i jęz
yku
ob
cym
, •
inte
resu
je s
ię li
tera
mi,
poz
naje
no
we
liter
y, p
rób
uje
je z
apis
ywać
, •
do
strz
ega,
że
na ś
wie
cie
wys
tę-
puj
ą ró
żnic
e w
kra
job
raza
ch, g
a-tu
nkac
h zw
ierz
ąt i
rośl
in ż
yjąc
ych
w d
anym
reg
ioni
e –
wid
zi w
arto
ść
w r
óżno
rod
nośc
i i w
ielo
ści,
•p
otra
fi w
ymie
nić
kilk
a g
atun
ków
ro
ślin
i zw
ierz
ąt, p
od
ejm
uje
pró
by
rozu
mie
nia
zjaw
isk
prz
yro
dni
czyc
h,
•o
pow
iad
a o
zwie
rzęt
ach
do
mow
ych,
•
rozu
mie
pro
ste
hist
ory
jki
op
owia
dan
e lu
b c
zyta
ne w
języ
ku
ob
cym
now
ożyt
nym
i p
rób
uje
je
pow
tórz
yć o
raz
twó
rczo
roz
wija
ć
69
Treści programowe dla dzieci w wieku rozwojowym 6 lat
cZErWiEc•
wyk
onu
je s
amo
dzi
elni
e cz
ynno
ści
sam
oo
bsł
ugow
e,
•d
ba
o sw
oje
zdro
wie
, sp
raw
ność
ru
chow
ą i b
ezp
iecz
eńst
wo
– m
a o
dp
owie
dni
o ro
zwin
ięte
naw
yki
i zac
how
ania
z t
ym z
wią
zane
, •
prz
yjm
uje
pra
wid
łow
ą p
ost
awę,
si
edzą
c p
rzy
sto
liku,
•
wie
, że
jak
najc
zęst
sze
prz
ebyw
anie
na
świe
żym
p
owie
trzu
sp
rzyj
a zd
row
iu
i wzm
acni
a o
rgan
izm
w w
alce
z
cho
rob
ą,
•ro
zum
ie s
zko
dliw
ość
zb
yt d
ług
ieg
o o
glą
dan
ia t
elew
izji
i sie
dze
nie
prz
ed k
om
put
erem
, •
wyk
onu
je r
óżne
form
y ru
chu:
bie
żne,
sko
czne
, z
czw
ora
kow
anie
m, r
zutn
e,
ucze
stni
czy
w z
abaw
ach
ruch
owyc
h, w
tym
ryt
mic
znyc
h,
muz
yczn
ych,
naś
lad
owcz
ych,
z
prz
ybo
ram
i lub
bez
nic
h,
•sp
raw
nie
wyk
onu
je i
sam
od
ziel
nie
pro
po
nuje
ćw
icze
nia
gim
nast
yczn
e w
zmac
niaj
ące
gib
kość
, p
raw
idło
wą
po
staw
ę ci
ała
ora
z tę
żyzn
ę fiz
yczn
ą,
•w
yko
nuje
czy
nno
ści,
taki
e ja
k: s
prz
ątan
ie, p
akow
anie
, tr
zym
anie
prz
edm
iotó
w je
dną
ręk
ą i o
bur
ącz,
mał
ych
prz
edm
iotó
w
z w
yko
rzys
tani
em o
dp
owie
dni
o uk
szta
łtow
anyc
h ch
wyt
ów d
łoni
,
•w
ie, ż
e ży
cie
lud
zkie
jest
bez
cenn
e i n
ależ
y o
nie
db
ać, a
tak
że
rato
wać
je n
a m
iarę
moż
liwo
ści,
•ro
zróż
nia
emo
cje
i ucz
ucia
p
rzyj
emne
i ni
eprz
yjem
ne, m
a św
iad
om
ość
, że
od
czuw
ają
i prz
eżyw
ają
je w
szys
cy lu
dzi
e,
•je
st w
rażl
iwy
na p
iękn
o p
rzyr
od
y,
•d
ost
rzeg
a, ż
e na
jwię
kszą
w
rażl
iwo
ść n
ależ
y o
kaza
ć cz
łow
ieko
wi w
pot
rzeb
ie, ż
yjąc
emu
w g
ors
zych
war
unka
ch i
w t
rud
nej
sytu
acji,
•
ob
dar
za u
wag
ą in
ne d
ziec
i i o
sob
y d
oro
słe,
•za
uważ
a, ż
e ni
e w
szys
tkie
p
rzeż
ywan
e em
ocj
e i u
czuc
ia
mo
gą
być
po
dst
awą
do
po
dej
mow
ania
nat
ychm
iast
oweg
o d
ział
ania
, pan
uje
nad
nie
prz
yjem
ną
emo
cją,
np
. po
dcz
as c
zeka
nia
na
wła
sną
kole
j w z
abaw
ie lu
b in
nej
sytu
acji,
•
rozp
ozna
je i
nazy
wa
po
dst
awow
e em
ocj
e zw
iąza
ne
z p
od
ejm
owan
iem
now
ych
wyz
wań
•m
a św
iad
om
ość
nie
bez
pie
czeń
stw
w
ynik
ając
ych
z ni
eprz
estr
zeg
ania
za
kazó
w,
•p
rób
uje
udzi
elać
pie
rwsz
ej
po
mo
cy w
syt
uacj
i zag
roże
nia,
•
kom
unik
uje
się
z d
zieć
mi i
oso
bam
i d
oro
słym
i, w
yko
rzys
tują
c ko
mun
ikat
y w
erb
alne
i p
ozaw
erb
alne
, wyr
aża
swoj
e o
czek
iwan
ia s
po
łecz
ne w
ob
ec
inne
go
dzi
ecka
, gru
py,
•
pra
wid
łow
o w
zyw
a p
om
ocy
, za
wia
dam
ia s
łużb
y ra
tunk
owe,
p
osł
uguj
e si
ę sw
oim
imie
niem
, na
zwis
kiem
, ad
rese
m,
•ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w p
roce
sie
poz
naw
ania
zw
ycza
jów
i tr
adyc
ji m
iesz
kańc
ów in
nych
kra
jów
, w
yraż
a sw
oje
rozu
mie
nie
świa
ta,
zjaw
isk
i rze
czy
znaj
duj
ącyc
h si
ę w
blis
kim
oto
czen
iu z
a p
om
ocą
ję
zyka
mów
ione
go,
•
używ
a zw
rotó
w g
rzec
zno
ścio
wyc
h p
od
czas
pow
itani
a, p
ożeg
nani
a,
sytu
acji
wym
agaj
ącej
p
rzep
rosz
enia
i p
rzyj
ęcia
ko
nsek
wen
cji s
woj
ego
zach
owan
ia,
•w
ie, ż
e sa
mo
dzi
elno
ść je
st b
ard
zo
waż
ną c
echą
i na
leży
sta
rać
się
ją w
so
bie
roz
wija
ć z
po
mo
cą
do
rosł
ych,
•
pot
rafi
zako
mun
ikow
ać s
wój
na
stró
j, w
skaz
ać n
a p
rob
lem
i o
dm
ówić
dzi
ałan
ia w
sp
osó
b
wła
ściw
y d
la s
woj
ego
poz
iom
u ro
zwoj
u,
•w
yraż
a ek
spre
sję
twó
rczą
i r
ozum
ieni
e św
iata
za
po
mo
cą
różn
ych
form
eks
pre
sji
arty
styc
znej
(muz
yka,
pla
styk
a,
tani
ec) o
raz
poz
naw
czej
(o
pow
iad
anie
, zad
awan
ie p
ytań
, w
nio
skow
anie
), •
eksp
erym
entu
je z
gło
sem
, ry
tmem
, dźw
ięki
em, m
ater
iałe
m
pla
styc
znym
, •
po
dej
muj
e sa
mo
dzi
elną
ak
tyw
ność
poz
naw
czą
zwią
zaną
np
. z p
lano
wan
iem
po
dró
ży,
•na
zyw
a i o
dcz
ytuj
e sy
mb
ole
i zn
aki
umie
szcz
one
na
map
ach
dla
d
ziec
i, •
prz
elic
za i
klas
yfik
uje
wyb
rane
g
rup
y p
rzed
mio
tów
wed
ług
wie
lko
ści,
kszt
ałtu
ko
loru
i p
rzez
nacz
enia
, •
ukła
da
i od
twar
za s
zere
gi i
ryt
my,
•
szac
uje
i do
konu
je p
om
iaró
w,
•o
kreś
la k
ieru
nki,
•p
rzel
icza
, od
różn
ia li
czen
ie b
łęd
ne
od
po
pra
wne
go,
do
daj
e i o
dej
muj
e na
ko
nkre
tach
, po
dej
muj
e p
rób
y za
pis
ywan
ia o
blic
zeń
z p
om
ocą
na
uczy
ciel
a,•
rozp
ozna
je m
od
ele
pie
nięd
zy,
pot
rafi
po
dać
fun
kcję
pie
nięd
zy,
•o
dp
owia
da
na p
ytan
ia, o
pow
iad
a o
zdar
zeni
ach
z p
rzed
szko
la,
•o
bja
śnia
ko
lejn
ość
zd
arze
ń w
pro
styc
h hi
sto
ryjk
ach
ob
razk
owyc
h,
•uk
ład
a hi
sto
ryjk
i ob
razk
owe,
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
ii. E
mo
cJo
nA
Ln
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iV. P
oZ
nA
Wc
Zy
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
mAJ
•re
aguj
e na
syt
uacj
e za
gra
żają
ce
bez
pie
czeń
stw
u w
łasn
emu
i inn
ych,
•
po
pra
wni
e tr
zym
a na
rzęd
zia
pis
arsk
ie, n
aśla
duj
e ru
chy
pis
arsk
ie n
aucz
ycie
la,
•w
od
zi p
o śl
adzi
e, o
dw
zoro
wuj
e sz
lacz
ki o
raz
pro
ste
rysu
nki,
kolo
ruje
rys
unek
wg
kod
u,
•za
pam
iętu
je u
kład
ele
men
tów
w
ryt
mie
i p
otra
fi g
o o
dtw
orz
yć,
•o
dró
żnia
lite
ry o
d in
nych
zna
ków
, •
pra
wid
łow
o w
yko
nuje
ćw
icze
nia
nad
gar
stka
i d
łoni
, wzm
acni
ając
e sp
raw
ność
man
ualn
ą,
•d
ysp
onu
je s
pra
wno
ścią
pal
ców
p
otrz
ebną
do
wyk
ony
wan
ia
dro
bny
ch, p
recy
zyjn
ych
ruch
ów
•d
oko
nuje
aut
op
reze
ntac
ji,
od
czuw
a d
umę
ze s
woj
ej p
racy
i j
ej e
fekt
ów, p
rób
uje
do
kony
wać
sa
mo
oce
ny i
oce
ny k
ole
żeńs
kiej
, •
po
d k
ieru
nkie
m n
aucz
ycie
la p
anuj
e na
d s
tres
em w
cza
sie
wys
tąp
ieni
a p
ublic
zneg
o, p
rzed
staw
ia s
woj
e em
ocj
e i u
czuc
ia, w
ciel
ając
się
w
wyb
rany
ch b
oha
teró
w b
ajek
i o
pow
ieśc
i, •
prz
eżyw
a em
ocj
e zw
iąza
ne z
e św
iate
m p
rzyr
od
y i k
om
unik
uje
je in
nym
•in
tere
suje
się
his
tori
ą sw
ojej
ro
dzi
ny, r
egio
nu i
kraj
u –
na p
od
staw
ie o
pow
iad
ań, l
egen
d
i wsp
om
nień
ro
dzi
nnyc
h,
•in
tere
suje
się
wyb
rany
mi
zaw
od
ami,
w t
ym r
ówni
eż
zaw
od
ami s
wo
ich
blis
kich
, •
wyo
bra
ża s
ob
ie s
ieb
ie
wyk
onu
jące
go
okr
eślo
ny z
awó
d
i wci
ela
się
w r
olę
, •
od
kryw
a w
arto
ść r
ozw
ijani
a sw
oic
h ta
lent
ów i
po
szan
owan
ia
tale
ntów
inny
ch lu
dzi
, •
rozu
mie
, że
uczu
cie
zazd
rośc
i ni
e p
rzyn
osi
ko
rzyś
ci, i
do
strz
ega
war
tość
w r
óżni
cach
i w
ielo
ści
kultu
row
ej,
•w
yraż
a sw
oją
miło
ść d
o m
amy
i cał
ej r
od
ziny
po
prz
ez
prz
ygot
owan
ie n
iesp
od
zian
ki,
laur
ki, p
rzed
staw
ieni
a, c
iesz
y si
ę,
kied
y m
oże
inny
m c
oś
ofia
row
ać,
•d
ost
rzeg
a, ż
e zw
ierz
ęta
maj
ą zd
oln
ość
od
czuw
ania
, wsp
ółd
ział
a z
dzi
ećm
i po
dcz
as o
pie
ki n
ad
zwie
rzęt
ami
•w
ypow
iad
a si
ę na
tem
at
wyb
rane
go
prz
ez s
ieb
ie z
awo
du,
m
a o
dp
owie
dni
zas
ób
sło
wni
ctw
a,•
rozu
mie
sen
s ża
rtów
sło
wny
ch
lub
syt
uacy
jnyc
h, p
rób
uje
sam
od
ziel
nie
kons
truo
wać
śm
iesz
ne h
isto
rie,
•
po
dej
muj
e sa
mo
dzi
elną
ak
tyw
ność
poz
naw
czą,
szu
kają
c in
form
acji
na t
emat
wyb
rany
ch
zwie
rząt
i ro
ślin
, •
op
isuj
e d
awne
wyd
arze
nia,
oso
by,
w
ykaz
uje
po
cząt
ki m
yśle
nia
hist
ory
czne
go,
•
po
dej
muj
e p
rób
y cz
ytan
ia
pro
styc
h w
yraz
ów i
zdań
, •
wys
łuch
uje
gło
ski w
nag
łosi
e i w
ygło
sie,
•
pow
tarz
a ry
mow
anki
i p
rost
e w
iers
zyki
w ję
zyku
ojc
zyst
ym
i jęz
yku
ob
cym
, •
inte
resu
je s
ię li
tera
mi,
poz
naje
no
we
liter
y, p
rób
uje
je z
apis
ywać
, •
do
strz
ega,
że
na ś
wie
cie
wys
tę-
puj
ą ró
żnic
e w
kra
job
raza
ch, g
a-tu
nkac
h zw
ierz
ąt i
rośl
in ż
yjąc
ych
w d
anym
reg
ioni
e –
wid
zi w
arto
ść
w r
óżno
rod
nośc
i i w
ielo
ści,
•p
otra
fi w
ymie
nić
kilk
a g
atun
ków
ro
ślin
i zw
ierz
ąt, p
od
ejm
uje
pró
by
rozu
mie
nia
zjaw
isk
prz
yro
dni
czyc
h,
•o
pow
iad
a o
zwie
rzęt
ach
do
mow
ych,
•
rozu
mie
pro
ste
hist
ory
jki
op
owia
dan
e lu
b c
zyta
ne w
języ
ku
ob
cym
now
ożyt
nym
i p
rób
uje
je
pow
tórz
yć o
raz
twó
rczo
roz
wija
ć
70
Treści programowe – rozkład z uwzględnieniem wieku rozwojowegoi.
FiZ
yc
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
. Em
oc
Jon
AL
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iii.
SP
oł
Ec
Zn
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:iV
. Po
Zn
AW
cZ
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:
cZErWiEc•
wyk
azuj
e sp
raw
ność
cia
ła
i ko
ord
ynac
ję w
sto
pni
u p
ozw
alaj
ącym
na
rozp
ocz
ęcie
el
emen
tarn
ej n
auki
czy
nno
ści
złoż
ony
ch, t
akic
h ja
k cz
ytan
ie
i pis
anie
, sto
suje
pra
wid
łow
y ch
wyt
pis
arsk
i po
dcz
as r
ysow
ania
, sp
raw
nie
rysu
je, k
reśl
i, p
od
ejm
uje
pró
by
pis
ania
lite
r i c
yfr
•na
zyw
a i r
ozp
ozna
je w
arto
ści
zwią
zane
z u
mie
jętn
ośc
iam
i i z
acho
wan
iam
i sp
ołe
czny
mi,
np. s
zacu
nek
do
dzi
eci i
do
rosł
ych,
sz
acun
ek d
o za
sad
y fa
ir-p
lay,
ży
czliw
ość
oka
zyw
ana
dzi
ecio
m
i do
rosł
ym –
ob
owią
zkow
ość
, p
rzyj
aźń,
rad
ość
, dzi
elen
ie s
ię
z in
nym
i, •
do
strz
ega
war
tość
byc
ia z
dru
gim
cz
łow
ieki
em, s
zanu
je g
o, a
prz
y ty
m p
rzej
awia
po
czuc
ie w
łasn
ej
war
tośc
i jak
o o
sob
y,
•na
wią
zuje
i ut
rzym
uje
rela
cje
rów
ieśn
icze
,•
oce
nia
swoj
e za
chow
anie
w
ko
ntek
ście
po
dję
tych
czy
nno
ści
i zad
ań o
raz
prz
yjęt
ych
norm
g
rup
owyc
h,
•p
rzyj
muj
e, r
esp
ektu
je i
two
rzy
zasa
dy
zab
awy
w g
rup
ie,
•w
spó
łdzi
ała
z d
zieć
mi w
zab
awie
, p
raca
ch u
żyte
czny
ch, p
od
czas
o
dp
ocz
ynku
, •
ma
po
czuc
ie w
łasn
ej w
arto
ści j
ako
oso
by,
wyr
aża
szac
unek
wo
bec
in
nych
osó
b i
prz
estr
zeg
ając
ty
ch w
arto
ści,
naw
iązu
je r
elac
je
rów
ieśn
icze
, •
resp
ektu
je p
raw
a i o
bow
iązk
i in
nych
osó
b, z
wra
ca u
wag
ę na
ind
ywid
ualn
e p
otrz
eby,
•w
ykaz
uje
mot
ywac
ję d
o d
ział
ania
i p
ozna
wan
ia s
ieb
ie, i
nnyc
h i c
ałeg
o św
iata
•re
cytu
je w
iers
zyki
, rym
owan
ki,
•p
od
ejm
uje
pró
by
zap
isyw
ania
ni
ektó
rych
lite
r w
cel
u st
wo
rzen
ia
kom
unik
atu
do
inny
ch o
sób
, •
po
sług
uje
się
języ
kiem
po
lski
m
w m
owie
zro
zum
iałe
j dla
dzi
eci
i osó
b d
oro
słyc
h, m
ówi p
łynn
ie,
wyr
aźni
e,•
po
dej
muj
e p
rób
y cz
ytan
ia,
inte
resu
je s
ię li
tera
mi,
wie
rsza
mi,
info
rmac
jam
i zap
isan
ymi
w k
siąż
kach
, fo
lder
ach,
gaz
etac
h,
•p
osł
uguj
e si
ę p
ojęc
iam
i d
otyc
zący
mi z
jaw
isk
prz
yro
dni
czyc
h (s
łońc
e, d
eszc
z,
tęcz
a, r
ozw
ój r
ośl
in),
•zn
a ro
ślin
y i z
wie
rzęt
a z
wła
sneg
o ot
ocz
enia
, •
inte
resu
je s
ię ś
wia
tem
prz
yro
dy
i eko
log
ią,
•ro
zum
ie p
rost
e p
ole
ceni
a w
języ
ku
ob
cym
now
ożyt
nym
, pow
tarz
a p
rost
e w
iers
ze i
pio
senk
i, na
zyw
a p
rzed
mio
ty i
czyn
nośc
i
71
i. F
iZy
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
ii. E
mo
cJo
nA
Ln
y
ob
SZ
Ar
ro
ZW
oJu
– d
zie
cko
:ii
i. S
Po
łE
cZ
ny
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
iV. P
oZ
nA
Wc
Zy
o
bS
ZA
r r
oZ
Wo
Ju –
dzi
ec
ko:
cZErWiEc
•w
ykaz
uje
spra
wno
ść c
iała
i k
oo
rdyn
ację
w s
top
niu
poz
wal
ając
ym n
a ro
zpo
częc
ie
elem
enta
rnej
nau
ki c
zynn
ośc
i zł
ożo
nych
, tak
ich
jak
czyt
anie
i p
isan
ie, s
tosu
je p
raw
idło
wy
chw
yt p
isar
ski p
od
czas
rys
owan
ia,
spra
wni
e ry
suje
, kre
śli,
po
dej
muj
e p
rób
y p
isan
ia li
ter
i cyf
r
•na
zyw
a i r
ozp
ozna
je w
arto
ści
zwią
zane
z u
mie
jętn
ośc
iam
i i z
acho
wan
iam
i sp
ołe
czny
mi,
np. s
zacu
nek
do
dzi
eci i
do
rosł
ych,
sz
acun
ek d
o za
sad
y fa
ir-p
lay,
ży
czliw
ość
oka
zyw
ana
dzi
ecio
m
i do
rosł
ym –
ob
owią
zkow
ość
, p
rzyj
aźń,
rad
ość
, dzi
elen
ie s
ię
z in
nym
i, •
do
strz
ega
war
tość
byc
ia z
dru
gim
cz
łow
ieki
em, s
zanu
je g
o, a
prz
y ty
m p
rzej
awia
po
czuc
ie w
łasn
ej
war
tośc
i jak
o o
sob
y,
•na
wią
zuje
i ut
rzym
uje
rela
cje
rów
ieśn
icze
,•
oce
nia
swoj
e za
chow
anie
w
ko
ntek
ście
po
dję
tych
czy
nno
ści
i zad
ań o
raz
prz
yjęt
ych
norm
g
rup
owyc
h,
•p
rzyj
muj
e, r
esp
ektu
je i
two
rzy
zasa
dy
zab
awy
w g
rup
ie,
•w
spó
łdzi
ała
z d
zieć
mi w
zab
awie
, p
raca
ch u
żyte
czny
ch, p
od
czas
o
dp
ocz
ynku
, •
ma
po
czuc
ie w
łasn
ej w
arto
ści j
ako
oso
by,
wyr
aża
szac
unek
wo
bec
in
nych
osó
b i
prz
estr
zeg
ając
ty
ch w
arto
ści,
naw
iązu
je r
elac
je
rów
ieśn
icze
, •
resp
ektu
je p
raw
a i o
bow
iązk
i in
nych
osó
b, z
wra
ca u
wag
ę na
ind
ywid
ualn
e p
otrz
eby,
•w
ykaz
uje
mot
ywac
ję d
o d
ział
ania
i p
ozna
wan
ia s
ieb
ie, i
nnyc
h i c
ałeg
o św
iata
•re
cytu
je w
iers
zyki
, rym
owan
ki,
•p
od
ejm
uje
pró
by
zap
isyw
ania
ni
ektó
rych
lite
r w
cel
u st
wo
rzen
ia
kom
unik
atu
do
inny
ch o
sób
, •
po
sług
uje
się
języ
kiem
po
lski
m
w m
owie
zro
zum
iałe
j dla
dzi
eci
i osó
b d
oro
słyc
h, m
ówi p
łynn
ie,
wyr
aźni
e,•
po
dej
muj
e p
rób
y cz
ytan
ia,
inte
resu
je s
ię li
tera
mi,
wie
rsza
mi,
info
rmac
jam
i zap
isan
ymi
w k
siąż
kach
, fo
lder
ach,
gaz
etac
h,
•p
osł
uguj
e si
ę p
ojęc
iam
i d
otyc
zący
mi z
jaw
isk
prz
yro
dni
czyc
h (s
łońc
e, d
eszc
z,
tęcz
a, r
ozw
ój r
ośl
in),
•zn
a ro
ślin
y i z
wie
rzęt
a z
wła
sneg
o ot
ocz
enia
, •
inte
resu
je s
ię ś
wia
tem
prz
yro
dy
i eko
log
ią,
•ro
zum
ie p
rost
e p
ole
ceni
a w
języ
ku
ob
cym
now
ożyt
nym
, pow
tarz
a p
rost
e w
iers
ze i
pio
senk
i, na
zyw
a p
rzed
mio
ty i
czyn
nośc
i
Zgod
nie
z za
pisa
mi p
odst
awy
prog
ram
owej
dzi
ecko
w p
rzed
-sz
kolu
w z
akre
sie e
duka
cji j
ęzyk
owej
poz
naje
alfa
bet l
iter
pol-
skic
h (3
2 lit
ery)
, roz
pozn
aje
liter
y, kt
órym
i jes
t zai
nter
esow
ane
na s
kute
k za
baw
y i s
pont
anic
znyc
h od
kryć
, odc
zytu
je k
rótk
ie
wyr
azy
utw
orzo
ne z
poz
nany
ch li
ter
w fo
rmie
nap
isów
dru
ko-
wan
ych
doty
cząc
e tr
eści
zna
jduj
ącyc
h za
stos
owan
ie w
cod
zien
-ne
j akt
ywno
ści.
Nat
omia
st w
zak
resie
edu
kacj
i mat
emat
yczn
ej:
posłu
guje
się
licz
ebni
kam
i głó
wny
mi i
por
ządk
owym
i, ro
zpo-
mie
siąc
wrz
esi
eń
pa
ździ
ern
iklis
top
ad
gru
dzi
eń
styc
zeń
luty
ma
rze
ck
wie
cie
ńm
aj
cze
rwie
c
tyd
zie
ń1
23
45
67
89
1011
1213
1415
1617
1819
2021
2223
2425
2627
2829
3031
3233
3435
3637
3839
pro
po
zycj
a lit
ery
okr
es
adap
tacy
jny
OA
EI
MT
LU
KD
YB
CN
PR
SW
ZG
ŁF
JH
ŻŚ
ŹĆ
ńÓ
ąę
pro
po
zycj
a lic
zby
12
34
56
78
90
1011
1213
1415
1617
1819
20
znaj
e cyf
ry o
znac
zają
ce li
czby
od
0 do
10, e
kspe
rym
entu
je z
two-
rzen
iem
kol
ejny
ch li
czb.
A
by p
omóc
zap
lano
wać
pra
cę n
aucz
ycie
lom
, pr
opon
ujem
y w
prow
adze
nie
dzie
cka
w św
iat l
iter i
licz
b w
g pr
ezen
tow
anej
ni-
żej k
olej
nośc
i i te
mpa
. Ta
prop
ozyc
ja m
oże
być
dow
olni
e m
ody-
fikow
ana
w z
ależ
nośc
i od
zain
tere
sow
ań, m
ożliw
ości
i po
trze
b dz
ieci
. Ana
logi
czna
kol
ejno
ść i
tem
po p
reze
ntow
ania
lite
r i li
czb
jest
w g
rupa
ch 5
- i
6-la
tków
, co
ułat
wią
nau
czyc
ielo
wi
prac
ę w
gru
pach
mie
szan
ych.
72
Sposoby i warunki realizacji celów oraz zadań... w poszczególnych sferach rozwojowych z uwzględnieniem metod i form indywidualizacji
rozdział 5.
Nauczycielu, „Bądź sobą – szukaj własnej drogi. Poznaj siebie, zanim zechcesz dzieci poznawać. Zdaj sobie sprawę z tego, do czego sam jesteś zdolny (…). Ze wszystkich sam jesteś dzieckiem, które musisz poznać, wychować i wykształcić przede wszystkim. (…) Chcę nauczyć rozumieć i kochać cudowne, pełne życia i olśniewających niespodzianek – twórcze »nie wiem« współczesnej wiedzy w stosunku do dziecka. Chcę, by zrozumiano, że żadna książka, żaden lekarz nie zastąpią czujnej myśli, własnego uważnego spostrzegania”16.
Janusz Korczak, Jak kochać dziecko...
5.1. Metody wychowawcze i edukacyjne z uwzględnieniem metod wspierających procesy indywidualizacji w ramach zintegrowanych
działań nauczycieli i specjalistów
Zaproponowane w programie metody wychowawcze i edukacyjne stanowią repertuar, z którego zgodnie z potrzebami i możliwościami dzieci korzysta nauczyciel, dowolnie je modyfikując lub dostosowując na podstawie wniosków z prowadzonych obserwacji.
Indywidualizacja pracy wynika bezpośrednio z obserwacji i diagnozy prowadzonej od momentu objęcia dziecka wychowaniem przedszkolnym. Przejawia się m.in. w spiral-nym doborze treści, a także ułożeniu ich w taki sposób, aby zarówno trzy-, cztero-, jak i pięcio- oraz sześciolatek w tym samym okresie kształtował tę samą umiejętność lub sprawność, ale na innym poziomie stosownie do jego możliwości i potrzeb rozwojowych. Dzięki temu regularnie i systematycznie trenujemy, kształcimy, utrwalamy, stymulujemy aktywność dziecka zgodnie z jego rytmem rozwoju. Daje to dodatkowe atuty nauczycie-lom pracującym w grupach mieszanych.
Indywidualizacja dotyczy również odpowiedniego doboru poleceń dla dzieci (to samo ćwiczenie – różny stopień trudności), sojuszu metod, które mają zapewnić dziecku odpo-wiednią stymulację z uwzględnieniem jego indywidualnych możliwości (np. nauka czy-tania według prof. J. Cieszyńskiej), a także organizacji pracy w czasie zajęć.
Konieczne jest również dążenie do organizacji jak największej liczby zajęć w ruchu i przestrzeni oraz szukanie możliwości łączenia treści muzycznych z treściami matema-tycznymi.
16 J. Korczak, Jak kochać dziecko. Dziecko w rodzinie, Instytut Książki, Warszawa 2012, s. 14.
73
Metody wychowawcze
W przypadku rozwijania myślenia matematycznego włączamy dzieci w proces ob-serwacji, działania, manipulowania, grania, kreowania, porównywania, analizowania, natomiast w przypadku treści humanistycznych kładziemy nacisk na rozmowy, próby dyskusji, dziecięce filozofowanie, tworzenie zagadek, wymyślanie rebusów, budowanie opowiadań inspirowanych plamą, rysunkiem, dźwiękiem oraz przekłady intersemiotycz-ne w przypadku edukacji literackiej i artystycznej.
Muzyka towarzysząca dzieciom każdego dnia musi uwzględniać rytmikę, która reali-zowana zgodnie z kompetencjami nauczyciela ma wpływać na wszystkie sfery rozwojowe dziecka.
Program zakłada naukę jednej piosenki na dwa tygodnie, a w pozostałych dniach zo-stały zaplanowane: wyliczanki, zabawy rytmizujące, zabawy z wierszem przy muzyce, aktywne słuchanie muzyki klasycznej, ekspresja ruchowa przy różnych rodzajach mu-zyki.
Dobrze byłoby pozyskiwać do współpracy w realizacji programu np. jako lektorów lub instruktorów ciekawe osoby z lokalnego środowiska społecznego, a szczególnie rodziców lub opiekunów dzieci.
5.2. Metody wychowawcze
Metody wychowawcze, które proponujemy, bezpośrednio wypływają z definicji poję-cia „wychowanie” zawartego w ustawie Prawo oświatowe: Wychowanie rozumiane jako wspieranie dziecka w rozwoju ku pełnej dojrzałości w sferze fizycznej, emocjonalnej, in-telektualnej, duchowej i społecznej, które powinno być wzmacniane i uzupełniane przez działania z zakresu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży17. Wspieranie to ma na celu przede wszystkim pomaganie dziecku w nabyciu samoświadomości, radzeniu sobie z przeżywaniem trudnych emocji, wyrabianiu wytrwałości i siły, co najlepiej obrazują słowa wybitnego pedagoga XX wieku Janusza Korczaka: „Jeżeli ktoś zrobił coś złego, naj-lepiej mu przebaczyć. Jeżeli zrobił coś złego, bo nie wiedział, to już wie teraz. Jeżeli zrobił coś złego nieumyślnie, będzie w przyszłości ostrożniejszy. Jeśli robi coś złego, bo mu się trudno przyzwyczaić, będzie się starał. Jeżeli zrobił coś złego, bo go namówili, już się nie będzie słuchał”18.
Metody wychowawcze inspirowane pedagogiką korczakowską:
• gazetka dziecięca „Mały Przegląd” uczyła planowej pracy, śmiałości w wypowiada-niu swych przekonań – u nas gazetka „Akcje Dzieciaków”,
• plebiscyt życzliwości i niechęci stosowany wśród wychowanków („+” oznaczał „lu-bię”, „–” oznaczał „nie lubię”, „0” – „jest mi obojętny”) – u nas plebiscyt dobroci,
17 Art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 59 i 949)18 J. Korczak – fragm. kodeksu koleżeńskiego obowiązującego w Naszym Domu, Wybór pism, t. II, Warszawa 1957,
s. 343.
74
Sposoby i warunki realizacji celów oraz zadań...
• księga „Dziękuję, proszę, przepraszam” – u nas „Księga życzliwości i zgody”,• system dyżurów dzieci obejmował np. pracę nad utrzymaniem czystości, pracę
w kuchni, pomoc słabszym – u nas system dyżurów, które w każdym tygodniu za-kładają m.in. pomaganie innym, dbałość o czystość, dbałość o kąciki, w tym przy-rodnicze,
• skrzynka na listy, do której dzieci wrzucały listy z pytaniami, prośbami, skargami – u nas skrzynka ważnych spraw,
• „szafa rzeczy znalezionych” – u nas pudło, w którym mieszczą się ciekawe rzeczy do wykorzystania w ramach różnych zabaw, gier i prac dzieci,
• sąd koleżeński – u nas samoocena zachowania i efektów wykonywanych ćwiczeń i tablica, na której same dzieci przyznają sobie buźki,
• oraz galeria sukcesów – miejsce, w którym w ciągu całego tygodnia dzieci przywie-szają swoje prace według własnego uznania, a w piątek następuje przegląd pomysłów i zawartości galerii oraz wspólna rozmowa o tym, co nam się najbardziej podoba w pracy każdego z nas.
Propozycja zasad obowiązujących w grupie:
1. Jesteśmy dla siebie dobrzy i mili. 2. Kiedy jest nam źle lub smutno, mamy prawo prosić o pomoc lub pobyć samemu.3. Pomagamy sobie nawzajem.4. Zachowujemy się bezpiecznie i życzliwie wobec siebie i innych. 5. Staramy się dzielić tym, co mamy.6. Wybaczamy sobie nawzajem.
Zasady są przedstawione za pomocą ilustracji oraz podpisów. Każda zasada musi być wyjaśniona dzieciom na podstawie przykładów, opowiadań i obrazków. Wszystkie dzieci akceptują w określony przez nauczyciela sposób ustalone zasady, a każdego dnia rano przed rozpoczęciem zajęć przypominają je sobie. Nauczyciel wspólnie z dziećmi ustala konsekwencje nieprzestrzegania zasad, a dziecko, które złamie zasadę, ma prawo do po-prawy i najpierw jest upominane, dopiero potem ponosi uzgodnioną karę. Kara dla dzie-cka może się wiązać tylko i wyłącznie z poniesieniem konsekwencji nieprzestrzegania zasady. Nie może dotyczyć innych czynności lub w jakikolwiek sposób poniżać dziecka albo naruszać jego godności lub poczucia bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego.
Zadaniem nauczyciela jest doprowadzić w rozmowie z dzieckiem, które złamało usta-loną zasadę, do sytuacji, kiedy dziecko samo nazwie, co zrobiło źle, i spróbuje znaleźć sposób na naprawienie szkody. Dzieci muszą być wzmacniane w tym, w jaki sposób radzą sobie z pracą nad własnym zachowaniem, powinny być chwalone za każdy przejaw próby bycia lepszym, a także wspierane wtedy, kiedy popełnią kolejny błąd – nie piętnujemy dziecka, ale jego zachowanie, dając mu przy tym jasny komunikat naszej wiary w to, że będzie starało się być lepsze.
75
Metody edukacyjne nauczania i uczenia się
Ważne jest, aby nauczyciel wdrażał dzieci do samooceny i analizy własnego zachowania w danym dniu w sposób, który umożliwi dziecku zilustrowanie jego emocji, np. na tabli-cy samooceny zachowania – dążymy do tego, aby dzieci wypowiadały się na temat tego, w czym udaje się im być lepszymi wobec siebie i innych.
5.3. Metody edukacyjne nauczania i uczenia się
Metody i formy pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym powinny być dobierane przez nauczyciela zgodnie z rozpoznanymi potrzebami edukacyjnymi, rozwojowymi oraz możliwościami psychofizycznymi dzieci, a także ich zainteresowaniami. Bardzo często ze względu na nieharmonijny rozwój dziecka oraz różnorodność potrzeb i możliwości grupy nauczyciel musi zakładać pracę na kilku poziomach wymagań lub pracę, w której wykorzysta różne metody w procesie osiągania tego samego celu.
Dobór metod pracy determinują również treści i cele, jakie w danym tygodniu/dniu lub podczas zajęć realizuje nauczyciel na podstawie wniosków z obserwacji i planu pracy dydaktyczno-wychowawczej. Program zakłada, że najlepsze wyniki zostaną osiągnięte dzięki zastosowaniu sojuszu metod, w ramach którego nauczyciel połączy metody czynne, słowne i percepcyjne.
Za profesor Marią Kwiatkowską przyjmujemy następujący repertuar metod podsta-wowych19:METODY CZYNNE oparte na aktywności dziecka to m.in.:• Metoda ćwiczeń. Dzieci są pobudzane do naśladownictwa i utrwalania pewnych
czynności. Ćwiczenia te wzbogacają ich sprawność ruchową, ale nie tylko. Metoda ćwiczeń wzbogaca wiedzę i umiejętności praktyczne. Głównym celem tej metody jest kształtowanie pożądanych postaw u dzieci.
• Metoda zadań stawianych dziecku. Metoda oparta na samodzielnej działalności dzie-cka, indywidualnym rozwiązywaniu problemów i wysnuwaniu wniosków. Peda-gog stawia przed wychowankiem zadanie, które on rozwiązuje samodzielnie. Może to być na przykład tworzenie prac plastycznych, obserwacja przyrody albo rebusy, łamigłówki.
• Metoda kierowania własną działalnością dziecka. W tej metodzie nauczyciel jest zobo-wiązany do inspirowania dziecka oraz zachęcania go do samodzielnej działalności, samorozwoju.
• Metoda samodzielnych doświadczeń. Głównym celem tej metody jest ułatwienie dzie-ciom nawiązywania kontaktów społecznych, kontaktów z przyrodą, tradycją, kulturą oraz sztuką. Nauczyciele stwarzają warunki do spontanicznych zachowań, postępo-wań oraz zabawy, w tym również ekspresji twórczej dziecka.
19 M. Kwiatkowska, Podstawy pedagogiki przedszkolnej, Warszawa 1985.
76
Sposoby i warunki realizacji celów oraz zadań...
METODY SłOWNE to:• Metoda żywego słowa. Metoda przygotowująca dzieci do pisania, czytania, a także
liczenia, oparta na pracy słowem. Pobudza wyobraźnię i procesy poznawcze. Uczy dzieci wrażliwości na piękno, pobudzając w nich pozytywne uczucia płynące z obco-wania z literaturą piękną. Dzieci dzięki tej metodzie poznają wartość słowa pisanego. Dlatego bardzo ważny jest odpowiedni dobór literatury – prezentowanie dzieciom wartościowych tekstów ze względu na treść i piękno języka.
• Instrukcje i objaśnienia, pokazy. Głównie dotyczą instruowania podczas przygotowa-nia się do wykonania zadania powierzonego dzieciom – wyzwalają w dziecku ukie-runkowaną obserwację i możliwość naśladowania. Towarzyszą poznawaniu nawy-ków higienicznych, rozwojowi fizycznemu i nabywaniu nowych umiejętności.
• Sposoby społecznego porozumienia. Metoda może przejawiać się w postaci dezapro-baty lub aprobaty, a także upomnień, wymagań, przekonywań, zakazów oraz naka-zów.
• Opowiadania, rozmowy, zagadki. Metody te silnie aktywizują pozytywne emocje u dzieci. Pomagają im rozwijać spostrzegawczość, logiczne myślenie, a także odwoły-wać się do posiadanej wiedzy. Rozwijają procesy poznawcze, zasób informacji i wie-dzy oraz pomagają dzieciom wzbogacać się intelektualnie.
METODY PERCEPCYJNE, czyli opierające się na obserwacjach, związane bezpośrednio z osobą nauczyciela. Są to: • Metoda przykładu. Metoda ta odwołuje się do przykładu osób dorosłych, czyli wzor-
ców. Opiekunowie dzieci powinni swoją postawą, zachowaniem, a także ubiorem dawać przykład.
• Metoda pokazu i obserwacji. Nauczyciel, stosując tę metodę, ma za zadanie skupić uwagę podopiecznego na obserwowanej czynności, rzeczy lub istocie, np. obserwacja psa czy pokaz sznurowania obuwia.
• Metoda uprzystępniania sztuki. Metoda opiera się na odbiorze dzieł sztuki, takich jak: obrazy, muzyka, literatura czy sztuka teatralna. Nauczyciel korzystający z tej metody powinien możliwie jak najpełniej przybliżyć przedszkolakom dzieła sztuki, pomóc im je zrozumieć i w odpowiedni sposób przeżyć.
Inne wartościowe metody pracy z dziećmi w przedszkolu, które można wykorzystywać jako uzupełnienie lub podstawę do planowanych strategii działania, to20:• Metoda gimnastyki twórczej (ekspresyjnej) Rudolfa Labana.
Metoda ta jest także nazywana metodą improwizacji ruchowej. Ważną rolę odgry-wa inwencja twórcza ćwiczącego, jego pomysłowość, fantazja oraz doświadczenie ruchowe. Operuje się zadaniami ruchowymi otwartymi i zamkniętymi, opowieścią ruchową, ruchem zabawowo-naśladowczym, inscenizacją, improwizacją ruchową,
20 Opisy metod opracowano m.in. z wykorzystaniem materiałów: http://pp15.edunet.tarnow.pl/pl/rodzice/metody
77
Metody edukacyjne nauczania i uczenia się
pantomimą, mimiką, groteską, kanonami ruchowymi, ćwiczeniami muzyczno-ru-chowymi przy użyciu instrumentów perkusyjnych oraz muzyki żywej i mechanicznej, zabawami rytmiczno-tanecznymi, elementami tańców regionalnych i narodowych, które komponuje się następnie w małe układy.
U podstaw tej metody leży naturalna ruchliwość i naturalny styl motoryki dzie-cka. Pozwala ona na posługiwanie się różnymi formami ruchu i ekspresji, jak: ćwiczenia muzyczno-ruchowe, zabawy, taniec, opowieść ruchowa, inscenizacja, improwizacja ruchowa, pantomima, sceny dramatyczne. W metodzie uwzględnia się łączenie ruchu z muzyką i rytmem, dlatego często przy realizacji zadań wykorzystuje się instrumenty perkusyjne. Każde dziecko wykonuje zadania ruchowe na swój spo-sób i pokaz wykonania jest zbędny, schodzi na dalszy plan. Należy tylko wyjaśnić dzieciom, co mają robić, a sposób wykonania będzie zależał od ich inwencji twórczej, pomysłowości, fantazji oraz doświadczeń ruchowych.
• Metoda Weroniki Sherborne. Jest prosta, naturalna i możliwa do zastosowania w każ-dych warunkach, bez konieczności używania przyrządów. Ćwiczymy na boso, w ni-skich, bezpiecznych pozycjach i bez elementu współzawodnictwa. Po intensywnym wysiłku stosujemy odpoczynek i relaks. Metoda ta nawiązuje do „języka ciała”, czyli ćwiczenia stanowią formę naszego komunikowania się z innymi. Ze względu na swo-ją prostotę i naturalność jest to metoda dla wszystkich. Każdy może w niej uczestni-czyć w takim zakresie, w jakim jest to dla niego możliwe. Nie ma słabych, gorszych czy smutnych. Wszyscy są aktywni, radośni i zwycięzcy. Każdemu coś się uda, każdy zostanie pochwalony i zachęcony do dalszych wysiłków.
• Metoda Kniessów. Celem tej metody jest kształtowanie i rozwój fizyczny dziecka przez ruch, muzykę, zastosowanie oryginalnych przyborów. Ćwiczenia odbywają się na wszystkich grupach mięśniowych z uwzględnieniem automasażu. Jednocześnie uwrażliwia się małe dziecko na piękno muzyki klasycznej. W metodzie tej główny nacisk kładzie się na ruch. Ważną rolę odgrywają przybory do ćwiczeń ruchowych i wytwarzania dźwięków.
• Metoda nauki matematyki prof. Edyty gruszczyk-Kolczyńskiej oraz Ewy Zielińskiej. Według tej metody w edukacji matematycznej przedszkolaków najważniejsze są osobiste doświadczenia dziecka. Stanowią one budulec, z którego dziecko tworzy pojęcia i umiejętności. Jeżeli doświadczenia są specjalnie dobrane, przyczyniają się także do rozwoju myślenia i hartowania dziecięcej odporności emocjonalnej w ze-tknięciu z problemem matematycznym. Celem metody jest wspomaganie rozwo-ju umysłowego dzieci. Zaplanowane działania służą wprowadzeniu nowych treści lub uporządkowania i ukierunkowania nagromadzonych doświadczeń. Głównym sposobem uczenia się matematyki jest rozwiązywanie zadań. Nauczyciel dostoso-wuje treści kształcenia do możliwości intelektualnych dzieci. Metoda wspomaga
78
Sposoby i warunki realizacji celów oraz zadań...
rozwój umiejętności matematycznych i uczy dzieci radzenia sobie z emocjami. Sprzy-ja stymulowaniu uzdolnień matematycznych u dzieci, a także przygotowuje je do nauki matematyki w szkole. Wspiera również rozwój myślenia operacyjnego u dzieci i uodparnia je na sytuacje trudne.
• Metoda Dobrego Startu Marty Bogdanowicz. Założeniem Metody Dobrego Star-tu jest jednoczesne rozwijanie funkcji językowych, funkcji spostrzeżeniowych: wzrokowych, słuchowych, dotykowych, kinetycznych (czucie ruchu) i motorycznych oraz współdziałania między tymi funkcjami, czyli integracji percepcyjno-moto-rycznej. Są to funkcje, które leżą u podstaw złożonych czynności czytania i pisania. Usprawnianie w tym zakresie, jak również kształtowanie lateralizacji (ćwiczenia ustalania ręki dominującej) i orientacji w prawej i lewej stronie ciała jest wskazane dla dzieci przygotowujących się do nauki czytania i pisania. Ćwiczenia prowadzą do większej harmonii psychoruchowej: wyższego poziomu rozwoju i współdziałania funkcji intelektualnych (mowy, myślenia) i instrumentalnych (spostrzeżeniowo-ru-chowych). Dzięki temu dochodzi do prawidłowego wykonywania czynności rucho-wych we właściwym czasie i przestrzeni, w harmonii z czynnościami poznawczymi, w tym językowymi.
• Odimienna metoda nauki czytania według Ireny Majchrzak. Ta metoda jest programem edukacyjnym mającym na celu wczesne kształcenie umiejętności czytania z peł-nym rozumieniem tekstu od samego początku. Zaczyna od imienia dziecka, które zamierzamy wprowadzić w świat pisma. Ta metoda jest propozycją alternatywną w stosunku do najpowszechniej w Polsce stosowanej metody analityczno-syntetycz-nej. Podstawowym celem programu jest wykształcenie kompetencji czytelniczych w wieku przedszkolnym przez stworzenie warunków do samodzielnej obserwacji, dostrzegania różnic i podobieństw między różnymi elementami pisma i w efekcie do czytania tekstu ze zrozumieniem. Proponuje łańcuch zajęć i gier, dzięki którym dzie-cko w drodze samodzielnego rozumowania odkrywa i opanowuje technikę czytania. Wszystkie ogniwa tego łańcucha są nastawione na rozwój inteligencji dziecka.
• Sztuka składania papieru – origami. Origami jest sztuką, która przede wszystkim uczy obserwacji życia. Japońscy pedagodzy zwrócili uwagę na znaczenie warto-ści wychowawczej tej sztuki. Uznali, że kształtuje ona i wyrabia smak artystyczny, rozwija fantazję, zainteresowanie światem, wyrabia zręczność manualną, kształ-ci cierpliwość i uczy organizacji pracy. Działalność manualna, tak charaktery-styczna dla wieku przedszkolnego, znajduje możliwość realizacji także przez ro-bienie papierowych składanek. Składanie papieru wymaga już ukształtowanej do pewnego stopnia koordynacji ruchów rąk i współpracy palców. Łamanie papie-ru ćwiczy umiejętność panowania nad ruchami ręki, przechodzenia od ruchów szerokich i płynnych do drobnych, oderwanych i bardziej precyzyjnych. Zajęcia te
79
Metody edukacyjne nauczania i uczenia się
ukierunkowują spostrzegawczość, ćwiczą uwagę i wytrwałość, przyczyniają się do usprawniania koordynacji wzrokowo-ruchowej. Podczas składania modeli dzieci po-znają otaczającą rzeczywistość. Odtwarzając kształt, trzeba dokonać wielu operacji myślowych, wyodrębnić i scalić cechy, zapamiętać. Origami pomaga w utrwalaniu pojęć geometrycznych, takich jak trójkąt, kwadrat. W toku działania dziecko ujaw-nia swoje możliwości, pomysłowość i wyzwala aktywność. Nauczyciel musi poka-zać i objaśnić kolejne etapy, a następnie pomagać dziecku w kolejnych fazach skła-dania. Zadania muszą być dostosowane do możliwości manualnych i technicznych przedszkolaka. Wszystkie figurki są wykonywane zgodnie z instrukcją, ale ich zdobienie, sposób wykończenia pozostawiamy pomysłowości i twórczej inwencji dziecka.
• Pedagogika zabawy. Jest to metoda, która stwarza dzieciom możliwość działania w atmosferze akceptacji i zaufania. Jej celem jest dostarczenie prowadzącemu róż-norodnych pomysłów, które umożliwią świadomą i kreatywną pracę z grupą. Ak-tywizowanie dzieci w procesie nauczania jest obecnie uznawane za najważniejszą zasadę nauczania i uczenia się. Głównym celem pedagogiki zabawy są: harmonijny i wszechstronny rozwój dziecka, pomoc w odkrywaniu jego najlepszych cech.
• Drama. Jest specyficzną metodą w nauczaniu i wychowaniu, która polega na rozwią-zywaniu problemów przez działania w roli, przez uczestniczenie w fikcji dramatycz-nej, najczęściej improwizowanej lub opartej na tekście literackim. Drama uczy samo-dzielności myślenia i działania, aktywności i otwartości, rozwija emocje, wyobraźnię i fantazję, także elokwencję i plastykę ciała, wyrabia umiejętność współżycia i pracy w grupie.
• Metoda aktywnego słuchania muzyki według Batii Strauss. Metoda ta pozwala na przy-bliżenie dzieciom muzyki klasycznej. Dzieci aktywnie słuchają, tzn. słuchając, wy-konują proste ruchy rytmiczne na siedząco lub proste ruchy taneczne proponowane przez nauczyciela. W przypadku dzieci młodszych są to proste ruchy ilustracyjne, krótkie opowiadania związane z każdym utworem muzycznym. Dzięki „aktywne-mu słuchaniu” dzieci nieświadomie poznają strukturę utworu muzycznego. Kontakt z muzyką jest źródłem twórczych poczynań, różnorodnych poszukiwań, stymuluje do samowyrażania się (np. w tańcu, śpiewie). Poprzez kontakt z muzyką rozwijają się u dziecka pozytywne cechy charakteru, zdolności poznawcze, a cała osobowość jest kształtowana harmonijnie i wielostronnie.
• Metoda Carla Orffa. Twórca tej metody wyszedł z założenia, że ćwiczenie gimnastycz-ne należy rozwijać w ścisłej korelacji z kulturą rytmiczno-muzyczną oraz kulturą słowa. Jego zdaniem muzyka rodzi się z mowy, ruchu i gestu. Oznacza to w prakty-ce, że wykorzystane i przetworzone na język muzyczny powinno być to, co dziecku
80
Sposoby i warunki realizacji celów oraz zadań...
najbliższe: słowo, gest, ruch, otoczenie. Zaspokojenie potrzeby ruchu w formie do-branej przez samo dziecko daje okazję do rozładowania napięć emocjonalnych i do ich odreagowania.
• Zabawy badawcze, doświadczenia, obserwacje przyrodnicze. Naturalną metodą po-znawczą dzieci w wieku przedszkolnym jest aktywność badawcza, która występu-je w dwóch postaciach. Pierwsza to samodzielne odkrywanie. Dziecko ma tu pełną swobodę działania, samo wyznacza sobie tempo i czas pracy, ale jednocześnie jest to uczenie się na podstawie prób i błędów, przez co dziecko jest narażone na wiele trudności i porażek. Drugi sposób – aktywność badawcza dziecka pod kierunkiem nauczyciela. Nauczyciel inicjuje sytuacje, prowokuje do stawiania pytań, udostępnia stosowne metody i pomoce badawcze, ukierunkowuje podczas badań i eksperymen-towania.
• gry planszowe. Gry i zabawy są częstym elementem zajęć w przedszkolu. Oprócz dobrej zabawy niosą ze sobą treści dydaktyczne i wychowawcze. Uczą przestrzegania ustalonych reguł. Wpływają na twórcze myślenie, rozwijają wyobraźnię, umiejętność planowania działań i przewidywania ich konsekwencji – podstawy myślenia strate-gicznego zmuszają do współdziałania, wymuszają precyzyjne redagowanie poleceń, są niekonwencjonalnym sposobem uczenia się – dają okazję do samooceny, współ-działania, nabywania odporności emocjonalnej i cierpliwości.
• Symulacje. To naśladowanie rzeczywistości, ćwiczenie najbardziej efektywnych za-chowań w bezpiecznych warunkach. Ideą symulacji jest doskonalenie konkretnych umiejętności oraz uczenie się na błędach popełnionych w bezpiecznej sytuacji ćwi-czeniowej. Symulacje mogą obejmować takie proste umiejętności, jak: nadawanie paczki na poczcie, zabawę w sklep czy lekarza. Symulacja ma wpływ na: kształtowa-nie systemu wartości, kształtowanie umiejętności poznawczych, rozwijanie umiejęt-ności społecznych przez utożsamienie się z własnymi przeżyciami, a poza tym głębo-ko zapada w pamięć i łatwo daje się odtworzyć.
• Metoda projektów. Jedną z kluczowych umiejętności dziecka jest twórcze myślenie. Taką możliwość daje metoda projektów. Polega ona na wykonaniu przez dzieci zadań przez samodzielne poszukiwania pod opieką nauczyciela. Dzieci podczas pracy nad projektem uczą się: przeprowadzania rozmów, samodzielnego poszukiwania mate-riałów, współdziałania w grupie i odpowiedzialności.
• Mapa pojęciowa. To metoda wizualnego przedstawienia problemu z wykorzysta-niem schematów, zwrotów, rysunków, symboli. Celem stosowania tej metody jest usystematyzowanie zdobytej wiedzy lub wizualizacja posiadanych wiadomości. Podczas pracy tą metodą dzieci doskonalą umiejętności techniczne, takie jak:
81
Metody edukacyjne nauczania i uczenia się
czytanie, pisanie, rysowanie, i umiejętności umysłowe, m.in. planowanie, klasyfikowanie. Muszą też współdziałać ze sobą, przekonywać o swoich racjach, a także rezygnować ze swoich pomysłów na rzecz dochodzenia do porozumienia. Praca z mapą pojęciową: uczy samodzielnego zdobywania wiedzy, posługiwania się poznanymi pojęciami, daje okazję doskonalenia czytania ze zrozumieniem, ułatwia zapamiętanie poznanych faktów przez poszukiwanie, segregowanie wiadomości, przedstawienie w postaci rysunku, uczy uważnego słuchania, oceny i samooceny – daje szansę wykazania się dzieciom z różnymi zdolnościami, stwarza możliwość współpracy/współdziałania.
• Burza mózgów. To najprostsza metoda aktywizująca. Pozwala na zgromadzenie w krótkim czasie dużej liczby pomysłów na rozwiązanie jakiegoś problemu. Plusem tego sposobu jest możliwość modyfikowania cudzych pomysłów lub na zasadzie sko-jarzenia podawanie innych. W czasie burzy mózgów pracuje się indywidualnie, ale na rzecz całego zespołu, którego zadaniem jest zgromadzenie jak największej liczby pomysłów czy faktów do danego problemu. Burzę mózgów stosuje się jako rozgrzew-kę umysłową dla: ustalenia zakresu posiadanej wiedzy, utrwalenia wcześniej zdo-bytej wiedzy, znalezienia najlepszego rozwiązania jakiegoś problemu. Zastosowanie burzy mózgów podczas pracy z dziećmi pozwala na: włączenie wszystkich dzieci do pracy, szybkie zgromadzenie dużej liczby pomysłów, przeprowadzenie rozgrywki umysłowej, naukę zwięzłego wyrażania myśli czy sprawdzenie posiadanej wiedzy.
• Metoda symultaniczno-sekwencyjna według prof. Jagody Cieszyńskiej. Podstawowym założeniem metodologicznym proponowanej strategii jest nauka czytania sylaba-mi. Dzieci uczą się odczytywać sylaby, a nigdy pojedyncze spółgłoski, bo nikt nie słyszy spółgłosek w izolacji, np. wymawiając spółgłoskę „t”, posługujemy się sylabą „ty” lub „te”. Poznawanie przez dziecko spółgłosek w sylabach jest zgodne z poglą-dami wybitnych językoznawców. Twierdzą oni, że uświadomienie sobie, że wyra-zy są zbudowane z sylab, jest dla dzieci w wieku przedszkolnym zadaniem łatwym. Umiejętność wydzielania głosek w wyrazach kształtuje się później, podczas nauki czytania i pisania. Metoda ta wykorzystuje naturalną skłonność każdego człowieka do mówienia sylabami.
Formy pracy w przedszkolu to „zaplanowane w czasie i przestrzeni wzajemne czynno-ści nauczyciela i dzieci. W systemie wychowania przedszkolnego formy te odnoszą się do całości sytuacji związanych z trybem dzieci i podstawowymi rodzajami ich działalności”. Program zakłada dwie formy zajęć – aktywności dziecka w przedszkolu: zajęcia kierowa-
ne i niekierowane.
Zajęcia kierowane przewidują większą ingerencję w aktywność dzieci ze strony nauczy-ciela i celową oraz zaplanowaną ścieżkę działań w taki sposób, aby doprowadzać dzieci do przewidywanych osiągnięć.
82
Sposoby i warunki realizacji celów oraz zadań...
Zajęcia niekierowane odbywają się w obecności nauczyciela, ale bez jego ingerencji (z wyjątkiem sytuacji, w których będzie konieczna np. na prośbę dzieci lub specyfikę sytuacji). W czasie zajęć niekierowanych dzieci mają prowadzić własne doświadczenia, eksperymentować i eksplorować przestrzeń, w której się znajdują, ze szczególnym wyko-rzystaniem wyposażenia kącików zainteresowań.
O TYM WARTO PAMIĘTAĆNajważniejszą formą aktywności dziecka w przedszkolu jest zabawa. Program zakłada tę formę aktywności jako główny i dominujący sposób organizacji przestrzeni i działań dziecka. Metody opisane wyżej są dopełnieniem planowania i organizacji procesu wspo-magania rozwoju i aktywności dzieci w przedszkolu.
W czasie zajęć matematycznych lub w czasie gier i zabaw matematycznych warto pa-miętać o wartości pytań, które nauczyciel zadaje dzieciom, wyzwalając tym samym ich konkretne myślenie i aktywność procesów poznawczych. Przykładowe pytania do dzie-cka: Ile jest kasztanów? Czego jest więcej, liści czy piórek? Dlaczego tak jest? Ile muszę zabrać kamyków, żeby było ich tyle samo?
W czasie zabaw, gier lub zajęć na zbiorach warto pamiętać o podstawach wprowadza-jących dziecko w świat zbioru. Bardzo ważne jest porównywanie zbiorów, które powinno odbywać się w rytmie: jeden liść – jedno piórko, drugi liść – drugie piórko, trzeci liść – trzecie piórko, czwarty liść – nie ma już więcej piórek. Liści jest więcej niż piórek – za-uważa dziecko. Dzieci lubią rozwiązywać zagadki matematyczne mające charakter py-tań (zdań) implikacyjnych: Jeśli ze zbioru wszystkich liści zabierzesz tylko liście czerwone, to ile ich zostanie?
Przykład złożonego, nietypowego zadania, które możemy wykorzystać, upraszczając i przekładając na możliwości dzieci w grupie sześciolatków:
Zabawa w projektowanie – komunikat do dzieci: Zaprojektuj umeblowanie naszej sali, umieszczając w niej następujące przedmioty: 4 stoliki dla dzieci, przy każdym stoliku 6 krzesełek, jeden dywan, 1 biurko nauczyciela, przy którym stoi jedno krzesło, 3 szafki na zabawki, w każdej szafce są 4 półki… ciąg dalszy według pomysłów indywidualnych.
W sali znajduje się 10 doniczek z kwiatami, 1 akwarium z rybkami i tyle zabawek, ile sami zaprojektujemy.
Pomoce: kredki, kartki lub duża plansza na dywanie i wycięte z papieru elementy do ukła-dania oraz pudełka z kredkami dla każdego dziecka – praca grupowa
Alternatywna zabawa wykorzystująca matematykę to układanie na kartce symboli-zującej salę zajęć przedmiotów w kształcie określonych figur geometrycznych: tablicy w kształcie prostokąta, dywanu w kształcie kwadratu, zegara o tarczy w kształcie koła,
83
Metody edukacyjne nauczania i uczenia się
2 trójkątnych ramek na grupowe zdjęcia. Dodatkowe polecenia: Możesz dorysować inne przedmioty. W prawym dolnym rogu sali narysuj dywan. Po lewej stronie tablicy narysuj zegar, którego tarcza ma kształt koła. Na zegarze zaznacz, o której godzinie dzisiaj wstałaś/wstałeś. Zaplanuj, gdzie umieścisz dwie ramki na zdjęcia. Ramki mają kształt trójkąta. Wytnij z kolorowej kartki i wklej w dowolnym miejscu trójkąty.
Etapy nauki liczenia – zasady: • Trzeba sformułować konkretne zagadnienie mające sens dla dzieci i rozwiązywać je,
stosując rozumowanie odpowiadające temu kontekstowi, tak by było zgodne z życio-wymi doświadczeniami dzieci.
• W kolejnych analogicznych zadaniach należy stopniowo zmniejszać zależność roz-wiązania zadania od kontekstu.
• Dopiero po zdobyciu przez dzieci dostatecznie wielu doświadczeń powinno się prze-chodzić do bardziej abstrakcyjnych wersji tego samego zadania, prezentując je na zbiorach atematycznych, a następnie z wykorzystaniem cyfr jako symboli, z których korzystamy, zapisując liczby.
Bardzo inspirujące dla nauczyciela i niezwykle wartościowe dla dziecka może być poszu-kiwanie łącznika między muzyką a matematyką. Niżej zostały przedstawione pomysły na poszukiwanie tego typu nowatorskich rozwiązań:• przedstawienie stosunków przestrzennych na płaszczyźnie, różnicowanie i nazywa-
nie figur geometrycznych (ćwiczenia ruchowe w kole, w szeregu, układy zabaw ryt-micznych w różnych figurach geometrycznych),
• porównywanie różnic długości trwania dźwięków – od najdłuższego do najkrótsze-go (ćwiczenia słuchowe: dźwięki długie i krótkie, zabawa ruchowa),
• kształtowanie poczucia czasu, kierunku, • kształtowanie orientacji dotyczącej stosunków czasowych i przestrzennych,• kształtowanie pojęcia figur geometrycznych – różnice w kształtach,• zbiory – przykłady klasyfikacji przedmiotów według cech jakościowych (ćwiczenia
ruchowe i zabawy z metrum 2- i 3-miarowym),• liczby porządkowe – liczenie z taktowaniem na 2, 3, 4 (akcent metryczny regularny
i nieregularny),• godziny, zegar – piosenki o zegarze z ćwiczeniami ruchowymi,• ułamki ½; ¼ – pojęcie podziału wartości, zapis taktu, zabawy ruchowe,• stosunki przestrzenne w matematyce stanowią wstęp do geometrii; w muzyce zmie-
niają się w przestrzenne rozumienie ruchu zgodnie z czasowym przebiegiem taktu muzycznego, np. w tańcu lub w zabawach ruchowych,
• cechy wielkościowe w matematyce to mierzenie i porównywanie rozmaitych wiel-kości odcinków, w muzyce to czasowe ujmowanie różnych nut i podporządkowanie czasu ich trwania (metrum),
84
Sposoby i warunki realizacji celów oraz zadań...
• zbiory i symbolika w obu kierunkach kształcenia wskazują na porządkowanie ele-mentów według kodu, np. zbiór kwadratów zawiera same kwadraty, bieg – same ósemki, marsz – ćwierćnuty; studiując zapis nutowy, dzieci doskonalą umiejętność liczenia, każda wartość nuty to określona miara,
• powtarzalność metryczno-rytmiczna pozwala zrozumieć zjawisko wielokrotności,• przesunięcie figury geometrycznej to transpozycja utworu lub jego części.
Muzyka ma ogromne możliwości integracyjne. Wpływając na sferę poznawczą, emo-cjonalną, motywacyjną, wykonawczą, prowadzi do wszechstronnego rozwoju dziecka, przyczynia się też do zainteresowania go sztuką, wzmaga ekspresję twórczą dzieci, ich zaangażowanie emocjonalne.
5.4. Wykorzystanie środków i pomocy dydaktycznych z uwzględnieniem warunków bezpiecznego i efektywnego
korzystania z nowoczesnych technologii
Wprowadzenie do procesu wspomagania rozwoju i edukacji dzieci środka dydaktycznego jest zdeterminowane konkretnymi potrzebami poznawczymi dzieci. Przede wszystkim dzieci powinny uczyć się korzystać z przedmiotów codziennego użytku lub takich po-mocy, które w bezpieczny sposób przygotują je do funkcjonowania we współczesnym świecie. Należy kierować się następującymi wskazówkami:• Kontakt dzieci z multimediami do czwartego roku życia powinien być maksymalnie
ograniczony. • Materiały i środki dydaktyczne stanowią zestawy specjalnie przygotowanych kart
pracy, wycinanek, składanek, plansz pokazowych, filmów, zestawy klocków.• Dziecko powinno mieć do dyspozycji co najmniej cztery kąciki zabaw: artystyczny,
przyrodniczy, konstrukcyjny, czytelniczy, w których spędza czas, bawiąc się zgodnie z własnym schematem doświadczeń i potrzeb.
• Dziecko powinno mieć do dyspozycji bezpieczne przedmioty codziennego użytku, których przeznaczenie i funkcję poza nauczycielem określa również samo dziecko w ramach ekspresji twórczej wywołanej zaciekawieniem, wyobraźnią lub działaniem nauczyciela.
• Dziecko powinno mieć okazję do zawieszenia lub ustawienia w galerii prac swojej pracy zgodnie z własnym przekonaniem i chęcią pochwalenia się swoim sukcesem.
• Dziecko powinno mieć do dyspozycji duże plansze do zabaw i gier w ruchu, po których może się swobodnie poruszać w ramach gry lub innych zasad ustalonych z nauczycielem, np. uczy się kodowania informacji z wykorzystaniem kolorów, symboli.
85
Plan metodyczny organizacji aktywności dzieci
5.5. Plan metodyczny organizacji aktywności dzieci
Praca nad każdym zagadnieniem tematycznym (kręgiem) została zorganizowana na pięć dni w tygodniu. W roku zaplanowano 39 tygodni pracy. Każdy z nich ma inną tematykę łączącą w sobie cele do realizacji również w grupach mieszanych, np. 5- i 6-latków.
Pierwszy dzień każdego tygodnia poświęcamy na zaangażowanie emocjonalne dzieci w treści i tematykę, którymi będą się zajmować w danym tygodniu. Zazwyczaj czas ten poświęcamy na tematykę z zakresu treści społeczno-przyrodniczych, emocji oraz umie-jętności społecznych. Dzieci są wdrażane w dziecięce filozofowanie, wchodzą w role, od-krywają świat relacji, emocji, są twórcze – wymyślają własne opowiadania.
Drugi oraz trzeci dzień tygodnia to głównie zabawy z literą, czytaniem, kreśleniem znaków, w tym również próby kreślenia liter oraz treningi pamięci, myślenia logicznego, krytycznego, analogicznego.
Czwarty dzień to połączenie treści o charakterze matematycznym z zagadnieniami z obszaru zajęć technicznych, konstrukcyjnych i ewentualnie multimedialnych. W tym dniu staramy się kłaść nacisk na przygotowanie do nauki matematyki, która jest wyko-rzystywana jako język techniki lub przekazu danych z prowadzonych obserwacji, do-świadczeń i eksperymentów.
Piąty dzień tygodnia to podsumowanie tego, co było w ciągu minionych czterech dni lub we wcześniejszych tygodniach – łączenie wiadomości i umiejętności oraz ukazanie dzieciom sensu uczenia się na wyższym poziomie aktywności. Dzieci podsumowują cały tydzień, opowiadają o tym, jak się czuły w przedszkolu, co im się najbardziej podobało, a co wzbudziło w nich przykre emocje, a także wskazują pozytywy w tym, co robiły i jak się zachowywali inni. Można wtedy stosować metodę plebiscytu życzliwości i dobroci oraz odwiedziny w galerii sukcesów, którą dzieci w czasie całego tygodnia wypełniały swoimi pracami. Tego dnia nauczycielowi proponujemy moment refleksji nad wnioska-mi z obserwacji grupy i poszczególnych wychowanków, a także czas na zaplanowanie ewentualnych zmian w procesach wspomagania rozwoju i edukacji dzieci w kolejnych tygodniach. Ważne jest, aby jeśli zachodzi taka konieczność, zapisywać swoje wnioski z obserwacji dzieci i na tej podstawie dawać dzieciom oraz rodzicom informację zwrotną o tym, jak dzieci sobie radziły, co było ich sukcesem, a co wciąż wymaga wsparcia.
86
Sposoby i warunki realizacji celów oraz zadań...
Ramowy układ aktywności dzieci w tygodniu – propozycja (każdy nauczyciel ma prawo do tworzenia własnego podziału)
Poniedziałek – otwarcie tygodnia: literatura, emocje, umiejętności emocjonalno-społeczne, przyroda, aktywność artystyczna, zajęcia ruchowo-rytmiczne
Dziecko: obcuje z literaturą, tworzy wypowiedzi, trenuje pamięć i koncentrację uwagi, poszerza słownictwo, ćwiczy spostrzeganie i pracę na kartce, odwołuje się do swoich doświadczeń, analizuje, porównuje, podejmuje próby czytania globalnego, stosuje normy, zasady, tańczy, śpiewa, maluje, rysuje
Wtorek – poznanie litery, próby pisania, aktywność artystycz-na, aktywne słuchanie, edukacja czytelnicza, alfabetyzacja, zajęcia ruchowo-rytmiczne
Dziecko: stosuje normy, zasady, ćwiczy rozumienie, wnioskowanie, uogólnianie, przewidywanie, klasyfikowanie, konstruowanie, używa narzędzi codziennego użytku, doskonali motorykę małą, przygotowuje się do pisania: rysuje szlaczki, wodzi po śladzie, koloruje małe powierzchnie, poznaje literę, podejmuje próby pisania
Środa – próby czytania i rozwój percepcji odpowiedzialnych za uczenie się, aktyw-ność artystyczna, zaję-cia ruchowo-rytmiczne
Dziecko: stosuje normy, zasady, śpiewa, tańczy, naśladuje grę aktorską, przygotowuje się do czytania i pisania – podejmuje próby czytania*: sylab, wyrazów oraz prostych tekstów wyrazowo-ikonicznych
czwartek – cyfra, li-czenie, myślenie mate-matyczne i techniczne, zajęcia ruchowo-ryt-miczne
Dziecko: stosuje normy, zasady, poznaje cyfry i liczby, podejmuje próby wykorzystania liczb w zadaniach, doskonali myślenie matematyczne, wykorzystuje język matematyki do opisywania rzeczywistości, w tym przyrody ożywionej i nieożywionej
Piątek – podsumowanie i utrwalenie umiejętno-ści z tygodnia, aktyw-ność artystyczna, zaję-cia ruchowo-rytmiczne
Dziecko: stosuje normy, zasady, śpiewa, tańczy, uczy się szacunku do rodziny, kształtuje postawę obywatelską i patriotyczną, doskonali umiejętności z całego tygodnia, tworzy projekty w grupach, uzupełnia galerię sukcesów, podsumowuje pracę – co było trudne, co się podobało, tworzy inscenizacje
87
Realizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej...z uwzględnieniem aktualnych przepisów oraz podstaw naukowych dotyczących wspierania rozwoju dziecka
rozdział 6.
6.1. Modele i procedury udzielania dzieciom pomocy psychologiczno-pedagogicznej
Zamiast szukać u dzieci defektów, spójrzmy na ich potencjał – co ze sobą przynoszą, by kierować swoim rozwojem? (…) Dziecięcy mózg najpierw uczy się jedynie prostych powiązań, swoje możliwości rozszerza dopiero stopniowo, kierując się ku coraz bardziej skomplikowanym związkom.(…) Gdybyśmy taki mózg, jaki mamy teraz, mieli w chwili narodzin, prawdopodobnie nigdy nie nauczylibyśmy się mówić.21
Herbert Renz-Polster, Zrozumieć dzieci...
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana dziecku zawsze, jeśli nauczyciele doj-dą do wniosku, że wskazują na to jego indywidualne potrzeby edukacyjne i rozwojowe, a szczególnie jeśli występuje co najmniej jedna z poniższych przesłanek: 1) niepełnosprawność,2) niedostosowanie społeczne,3) zagrożenie niedostosowaniem społecznym,4) zaburzenia zachowania lub emocji,5) szczególne uzdolnienia,6) specyficzne trudności w uczeniu się,7) deficyty kompetencji i zaburzeń sprawności językowych,8) choroba przewlekła,9) sytuacje kryzysowe lub traumatyczne,
10) niepowodzenia edukacyjne,11) zaniedbania środowiskowe związane z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposo-
bem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi,12) trudności adaptacyjne związane z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska
edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą (powrót zza granicy, zmiana szkoły, przedszkola).
21 H. Renz-Polster, Zrozumieć dzieci. Jak kształtuje nasze dzieci ewolucja. Media Rodzina, Poznań 2012, s. 37.
88
Realizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej...
Do zadań nauczycieli i specjalistów, jeżeli są zatrudnieni w przedszkolu, należy w szcze-gólności:1) prowadzenie obserwacji pedagogicznej, a w ramach niej: • rozpoznawanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz moż-
liwości psychofizycznych dzieci na podstawie obserwacji wstępnej (powinno się odbywać po przyjętym w przedszkolu okresie adaptacyjnym),
• wczesne rozpoznanie u dziecka dysharmonii rozwojowych i podjęcie wczesnej in-terwencji,
• w przypadku dzieci realizujących obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkol-ne doprowadzenie do analizy i oceny gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole (diagnoza przedszkolna),
• określanie mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień dzieci,• rozpoznawanie przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjono-
waniu dzieci, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie dzieci i ich uczestnictwo w życiu przedszkola,
• wnioskowanie na temat koniecznych działań sprzyjających rozwojowi kompeten-cji oraz potencjału dzieci w celu przygotowania do uczenia się i poprawy ich funk-cjonowania,
• planowanie procesów wspieranie rozwoju i edukacji dzieci, • monitorowanie nabywania przez dzieci oczekiwanych od nich wiadomości i umie-
jętności, • wnioskowanie i planowanie zmian w sposobach oddziaływania na dzieci i współ-
pracy z rodzicami, związanych z realnymi potrzebami i możliwościami grupy lub poszczególnych dzieci; (…)
W zakresie pomocy psychologiczno- -pedagogicznej
przedszkole współpracuje:
z rodzicami dzieci
z poradniami psychologiczno- -pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, zwanymi dalej „poradniami”
z placówkami doskonalenia nauczycieli
z innymi przedszkolami, szkołami i placówkami
z organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami i podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży
89
Modele i procedury...
2) współpraca z poradnią w procesie diagnostycznym i postdiagnostycznym, w szcze-gólności w zakresie oceny funkcjonowania dzieci, barier i ograniczeń w środowisku utrudniających funkcjonowanie dzieci i ich uczestnictwo w życiu oddziału przed-szkolnego;
3) ocena efektów działań podejmowanych w celu poprawy funkcjonowania dziecka;4) planowanie dalszych działań;5) dbałość o własny rozwój: aktywny udział w szkoleniach, warsztatach, kursach doty-
czących udzielania uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, zaangażowanie w prowadzenie zajęć, organizowanie ciekawych zajęć;
6) systematyczne diagnozowanie potrzeb i możliwości dzieci i wdrażanie do procesu edukacyjnego oraz wychowawczego wniosków z diagnoz;
7) zbieranie od rodziców i specjalistów informacji zwrotnych (opinii) na temat jakości prowadzonych zajęć;
8) wprowadzanie działań i ćwiczeń interaktywnych, stosowanie metod aktywizujących;9) doskonalenie systemu motywacyjnego dla dzieci;
10) budowanie poczucia własnej wartości u dzieci;11) kształtowanie umiejętności współpracy/współdziałania w grupie (nie dotyczy zajęć
indywidualnych);12) rozwijanie u dzieci podstaw do nabywania kompetencji kluczowych;13) wdrażanie zadań problemowych wymagających myślenia twórczego i kreatywnego;14) dokonywanie autoewaluacji własnej pracy w zakresie efektywności podejmowanych
działań wspierających dzieci oraz rodziców;15) propagowanie poprzez stronę internetową przedszkola, gazetki ścienne, gazetkę in-
ternetową swoich działań prowadzonych w zakresie organizowanych zajęć.
Uwaga: W przypadku stwierdzenia, że dziecko ze względu na potrzeby rozwojowe lub edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne lub czynniki środowiskowe wymaga objęcia pomocą psychologiczno-pedagogiczną, nauczyciel lub specjalista niezwłocznie w danym momencie, udzielają dziecku tej pomocy w trakcie bieżącej pracy, integrują swoje działa-nia, a następnie zawiadamiają dyrektora przedszkola oraz wychowawcę oddziału, a także inną osobę wyznaczoną przez dyrektora do pełnienia funkcji koordynatora działań po-mocy psychologiczno-pedagogicznej w danym oddziale, jeżeli nie jest nią sam dyrektor. (załącznik nr 1)
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana przede wszystkim podczas bieżącej pracy z dzieckiem. Rodzicom dzieci i nauczycielom jest udzielana w formie porad, kon-sultacji, warsztatów i szkoleń, natomiast dyrektor przedszkola organizuje wspomaganie w zakresie realizacji zadań z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej polegające na zaplanowaniu i przeprowadzeniu działań mających na celu poprawę jakości udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
90
Realizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej...
Rodzic, jeżeli nie wyraża zgody na organizowanie w przedszkolu pomocy psychologicz-no-pedagogicznej lub z niej rezygnuje w trakcie udzielania, składa pisemny wniosek w tej sprawie (załącznik nr 2). Rodzic przejmuje tym samym obowiązek udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a przedszkole monitoruje efektywność podejmowanych działań wobec dziecka w celu udzielania rodzicowi informacji zwrotnej.
Nauczyciele, specjaliści, wychowawcy lub dyrektor przedszkola, po stwierdzeniu, że dziecko należy objąć pomocą psychologiczno-pedagogiczną, powinni zorganizować spotkanie zespołu nauczycieli uczących dziecko oraz specjalistów istotnych ze względu na potrzeby rozwojowe oraz inne dziecka. W zespole wspólnie planują formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz zakres działań koniecznych dla zaspokojenia potrzeb dziecka i wsparcia rodziców/opiekunów.
Nauczyciele/specjaliści, w wybrany przez siebie sposób, monitorują przebieg realizacji udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom z danego oddziału, jakość zajęć rozwijających zainteresowania i uzdolnienia dzieci, a także zajęć specjalistycznych, poprzez autoewaluację, stały monitoring, zbieranie informacji zwrotnych od rodziców oraz obserwację pedagogiczną.
Organizowanie i udzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom, które posiada-
ją orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego
1. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna, w przypadku posiadania przez dziecko orze-czenia wydanego przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną lub specjalistyczną jest udzielana po przekazaniu przez rodziców kopii orzeczenia wydanego dla dziecka przez publiczną poradnię.
2. Złożenie w przedszkolu, przez rodzica, orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego jest jednoznaczne z koniecznością zorganizowania dla dziecka pomocy psychologicz-no-pedagogicznej przez przedszkole zgodnie z obowiązującymi przepisami.
3. Jeżeli rodzic dziecka nie wyraża zgody na organizowanie przez przedszkole pomo-cy psychologiczno-pedagogicznej, składa pisemny wniosek w tej sprawie (załącznik nr 2). Tym samym przejmuje na siebie obowiązek organizowania i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej dziecku.
4. Niezwłocznie, po złożeniu przez rodzica orzeczenia o potrzebie kształcenia specjal-nego, wychowawca oddziału lub dyrektor przedszkola zwołuje zespół składający się z nauczycieli danego dziecka oraz specjalistów prowadzących zajęcia z dzieckiem, np.: pedagoga, psychologa, socjoterapeuty, logopedy, terapeuty pedagogicznego. W przypadku braku specjalistów zatrudnionych w przedszkolu dyrektor zaprasza na spotkanie zespołu specjalistów zatrudnionych w poradni.
5. Wychowawca lub dyrektor przedszkola koordynuje spotkania ww. zespołu oraz udzielanie dalszej pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
91
Modele i procedury...
6. Niezwłocznie, po złożeniu przez rodzica orzeczenia ww. zespół opracowuje wielo-specjalistyczną ocenę poziomu funkcjonowania dziecka, uwzględniając diagnozę i wnioski sformułowane na jej podstawie oraz zalecenia zawarte w orzeczeniu o po-trzebie kształcenia specjalnego, we współpracy, w zależności od potrzeb, z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym specjalistyczną.
7. Wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania dziecka uwzględnia w szcze-gólności:• indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, mocne strony, predyspozycje,
zainteresowania i uzdolnienia dziecka,• w zależności od potrzeb, zakres i charakter wsparcia ze strony nauczycieli, spe-
cjalistów, asystentów lub pomocy nauczyciela, • przyczyny niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu dzie-
cka, w tym bariery i ograniczenia utrudniające funkcjonowanie i uczestnictwo dziecka w życiu przedszkolnym, a w przypadku dziecka realizującego wybra-ne zajęcia wychowania przedszkolnego indywidualnie lub w grupie liczącej do 5 osób, zgodnie ze wskazaniem zawartym w programie – także napotkane trud-ności w zakresie włączenia dziecka w zajęcia realizowane wspólnie z oddziałem przedszkolnym oraz efekty działań podejmowanych w celu ich przezwyciężenia.
8. Zespół, o którym mowa powyżej, w terminie 30 dni od złożenia w przedszkolu orze-czenia o potrzebie kształcenia specjalnego opracowuje indywidualny program edu-kacyjno-terapeutyczny – IPET.
9. Wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania dziecka, po opracowaniu IPET-u, jest dokonywana co najmniej 2 razy w roku (od 30 listopada do 30 maja), uwzględniając ocenę efektywności wdrażanego indywidualnego programu eduka-cyjno-terapeutycznego, w każdym jego elemencie. Okresowej wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dziecka dokonuje się, w zależności od potrzeb, we współpracy z poradnią psychologiczno-pedagogicz-ną, w tym poradnią specjalistyczną, a także – za zgodą rodziców dziecka – z innymi podmiotami.
10. W spotkaniach zespołu może uczestniczyć osoba inna niż pracownik poradni zapro-szona przez przedszkole za zgodą rodzica lub przez rodzica, np. lekarz (osoba upraw-niona, z racji posiadanych kwalifikacji, do współpracy w związku z organizowaniem pomocy psychologiczno-pedagogicznej).
11. Rodzice dziecka otrzymują zawsze kopię: 1) wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dziecka, 2) indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego.
92
Załącznik nr 1do procedury organizowania i udzielaniapomocy psychologiczno-pedagogicznej
……………………………………………………
Dyrektor Przedszkola
……………………………………………………
……………………………………………………
WNIOSEK
Wnioskuję o objęcie .……………………………………………………………………………
grupa …………………………………………
pomocą psychologiczno-pedagogiczną w formie
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
Uzasadnienie:
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………… (data i czytelny podpis wnioskodawcy)
93
Załącznik nr 2do procedury organizowania i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej
……………………………………………………
Dyrektor Przedszkola
……………………………………………………
……………………………………………………
WNIOSEK
Rezygnuję z udzielania mojemu dziecku, ………………………………………………………
……………………………………………… grupa ………………………………………………
pomocy psychologiczno-pedagogicznej organizowanej przez przedszkole,
w formie ………………………………………………………………………………………...
……………………………………………………………………………………………………,
a tym samym przyjmuję na siebie obowiązek udzielenia pomocy mojemu dziecku/
podopiecznemu.
……………………………………………… (data i czytelny podpis rodzica)
94
Załącznik nr 3
Wstępna ocena poziomu funkcjonowania dziecka 1. Imię i nazwisko dziecka …………………….….……………….……………………………2. Wychowawca …………………….….……………….………………………………………..3. Grupa ……………………4. Rozpoznanie (diagnoza) uzasadniająca objęcie dziecka pomocą wynikająca
z obserwacji (obserwacje własne, innych nauczycieli, specjalistów, pedagoga, psychologa i innych)………………………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
5. Mocne strony dziecka ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
6. Obszary edukacyjne wymagające wsparcia ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
7. Obszary rozwojowe wymagające wsparcia …………………………………………………………………………………………………
8. Sytuacja społeczna, w wyniku której dziecko potrzebuje wsparcia…………………………………………………………………………………………………
9. Formy i sposoby udzielanej pomocy…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
10. Zakres działań nauczycieli i specjalistów wobec dziecka w ramach bieżącej pracy ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Data……………………… Opracował zespół w składzie: ………………………………………………………………………………………………………………
Zapoznałam się/Zapoznałem się i przyjęłam/przyjąłem do stosowania: ……………………………………………………………………………………………………
(czytelne podpisy nauczycieli pracujących z uczniem)
95
Załącznik nr …………… do procedury organizowania i udzielaniapomocy psychologiczno-pedagogicznej
……………………, dn. …………………………
Informacja dla rodziców w sprawie objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną
Na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w pub-licznych przedszkolach, szkołach i placówkach Dyrektor przedszkola informuje o for-mach organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej
w roku szkolnym …………… dla ……………………………………………………………… grupa ……………………
Formy pomocy psychologiczno--pedagogicznej
Wymiar godzin
Termin realizacji
Osoba prowadząca
Okres udzielania pomocy
psychologiczno- -pedagogicznej
Zajęcia dla uzdolnionych
Zajęcia korekcyjno- -kompensacyjne
Zajęcia rozwijające umiejętności emocjonalno- -społeczne
Zajęcia ……………………………………
96
Informacja dla rodziców w sprawie objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną
Na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w pub-licznych przedszkolach, szkołach i placówkach Dyrektor przedszkola informuje o for-mach organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej
w roku szkolnym …………… dla ……………………………………………………………… grupa ……………………
Formy pomocy psychologiczno--pedagogicznej
Wymiar godzin
Termin realizacji
Osoba prowadząca
Okres udzielania pomocy
psychologiczno- -pedagogicznej
Zajęcia rewalidacyjne
Zajęcia korekcyjno- -kompensacyjne
Zajęcia socjo-terapeutyczne
Zajęcia ……………………………………
97
Załącznik nr …………… do procedury organizowania i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej
Rok szkolny ………………………… grupa ………………
Lp. Imię i nazwisko dziecka
Powód udzielania
pomocy
Formy pomocy psychologiczno--pedagogicznej,
nauczyciel prowadzący
Uwagi
98
Realizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej...
6.2. Obserwacja pedagogiczna – diagnoza funkcjonalna w teorii i praktyce
Tak więc choć dzieci mogą być przez dorosłych postrzegane jako niedostatecznie rozwinięte, mają jednak to, czego potrzebują do codziennego kroczenia przed siebie. Są wspaniałe w byciu dziećmi.22
Herbert Renz-Polster, Zrozumieć dzieci...
Główną metodą wskazaną w aktach prawnych jako obowiązkowa w ramach diagnozy funkcjonalnej jest obserwacja pedagogiczna. Systematyczna obserwacja rozwoju dzie-cka przy równoczesnym wnioskowaniu o dalszych sposobach postępowania z nim po-zwoli nauczycielowi zaplanować indywidualne wsparcie. Obserwacja jest możliwa w for-mie papierowej i elektronicznej.
Zadania nauczyciela:1) rozpoznawanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości
psychofizycznych dzieci, 2) określanie mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień dzieci, 3) rozpoznanie przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu
dzieci, w tym barier i ograniczeń utrudniających ich funkcjonowanie i uczestnictwo w życiu przedszkola,
4) podejmowanie działań sprzyjających rozwojowi kompetencji oraz potencjału dzieci w celu podnoszenia efektywności procesów poznawczych odpowiedzialnych za naby-wanie umiejętności uczenia się i poprawy ich funkcjonowania,
5) kierowanie (za zgodą rodziców) do poradni psychologiczno-pedagogicznej na pogłę-bione badania w przypadku braku efektów udzielanej dziecku pomocy psychologicz-no-pedagogicznej,
6) współpraca z poradnią w procesie diagnostycznym i postdiagnostycznym, w szczegól-ności w zakresie:a) oceny funkcjonowania dzieci, b) barier i ograniczeń w środowisku utrudniających funkcjonowanie dzieci i ich uczest-
nictwo w życiu przedszkola,c) efektów działań podejmowanych w celu poprawy funkcjonowania dziecka oraz pla-nowania dalszych działań,
7) prowadzenie obserwacji pedagogicznych mających na celu wczesne rozpoznanie u dziecka dysharmonii rozwojowych i podjęcie wczesnej interwencji,
8) prowadzenie – w przypadku dzieci realizujących obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne – obserwacji pedagogicznych zakończonych analizą i oceną gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole (diagnoza przedszkolna).
22 H. Renz-Polster, Zrozumieć dzieci. Jak kształtuje nasze dzieci ewolucja, Media Rodzina, Poznań 2012, s. 37.
99
Obserwacja pedagogiczna...
W celu podniesienia jakości i skuteczności wsparcia zapewnianego dzieciom w systemie oświaty proponuje się nowy model udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, oparty o zasoby i możliwości poradni psychologiczno-pedagogicznej, jak i przedszkola. Proces rozpoznawania potrzeb, możliwości i potencjału rozwojowego dziecka powinien być oparty o model biopsychospołeczny.
Zgodnie z założeniami modelu biopsychospołecznego ocena funkcjonowania danej osoby powinna być wieloaspektowa i wielospecjalistyczna. Model ten ukazuje istotny wpływ wielu czynników środowiskowych i osobowych (aktywność, uczestnictwo, funk-cje życiowe) na poziom funkcjonowania lub niepełnosprawności danej osoby. Czynniki środowiskowe mogą stanowić barierę (powodując lub wzmagając niepełnosprawność) lub ułatwienie (redukując lub nawet eliminując niepełnosprawność). Dlatego oceniając poziom funkcjonowania danego dziecka, należy brać pod uwagę także czynniki środo-wiskowe.
Diagnoza funkcjonalna to podejście, które uwzględnia: • holistyczne spojrzenie na dziecko z wielu poziomów i obszarów jego funkcjono wania, • wykorzystanie informacji pochodzących z różnych źródeł (nauczyciele, rodzice/
opiekunowie prawni, specjaliści, terapeuci, pracownicy poradni psychologiczno--pedagogicznych) do uzyskania optymalnego, obiektywnego obrazu dziecka i jego sytuacji życiowej,
• skorelowanie działań poszczególnych osób, czy instytucji udzielających wsparcia,• pozytywne określenie możliwości, mocnych stron, zainteresowań, potencjału (ale też
celu, do czego dążymy – określenie strefy najbliższego rozwoju), • połączenie wiedzy z zakresu medycznego obrazu (ICD-10) oraz Międzynarodowej
Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF),• oznaczenie zasobów środowiska zewnętrznego jak: rodzina, rówieśnicy w przed-
szkolu, środowisko lokalne itp. w celu dostosowania ich do potrzeb i możliwości dziecka, ale również określenia znaczenia wpływu tych czynników na funkcjono-wanie dziecka,
• diagnozowanie dziecka zawsze z uwzględnieniem obserwacji dziecka w optymalnie naturalnych warunkach jego funkcjonowania.
Ważne obszary, które powinny podlegać obserwacji i ocenie (wybór na podstawie klasy-fikacji ICF):• nauczanie ogólne,• przyswajanie mowy oraz tworzenie wyrazów,• czytanie i pisanie,• wiedza matematyczna,• radzenie sobie z wyzwaniami,• komunikacja,• poruszanie się i mobilność,
100
Realizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej...
• troszczenie się o samego siebie,• kontakt z innymi ludźmi,• czas wolny, relaks i poczucie wspólnoty.
Wskazane obszary mogą także posłużyć do konstruowania arkuszy obserwacji dziecka w poszczególnych aspektach jego funkcjonowania.
To, w jaki sposób powinniśmy spojrzeć na proces rozwoju dziecka, aby właściwie za-planować proces obserwacji i monitorować wszystkie obszary potrzeb edukacyjnych, rozwojowych, możliwości psychofizycznych oraz czynników środowiskowych, mających wpływ na funkcjonowanie dziecka, ilustruje poniższy schemat:
roZWóJ dZiEcKA
motorykamyślenie
wyposażenie genetyczne / czynniki
biologiczne
mowazachowania
emocjonalno- -społeczne
środowisko – rodzaj oddziaływań
funkcje percepcyjne
Strukturalny model rozwoju dziecka
Zasady prowadzenia diagnozy funkcjonalnej Diagnoza funkcjonalna:
• powinna być holistyczna – należy zadbać i opisać wszystkie obszary rozwoju dziecka, • powinna wskazywać na wzajemne uwarunkowania funkcjonowania poszczególnych
sfer rozwojowych, • powinna określać patomechanizm trudności, zaburzeń, • powinna być efektem pracy zespołu diagnozującego, nie poszczególnych diagnostów, • powinna być weryfikowana i weryfikowalna.
101
Obserwacja pedagogiczna...
Przykładowy harmonogram spotkań zespołu nauczycieli i specjalistów prowadzących
rozpoznanie i diagnozę
Termin Zadanie ustalenia uwagi
1 września analiza dokumentacji dzieci poszczególnych grup
podział zadań dla poszczególnych nauczycieli i specjalistów w zakresie rozpoznania i diagnozy
• analiza dysharmonii rozwojowych
• potencjał dziecka, zdolności itd.
25 września spotkanie dotyczące dzieci z orzeczeniem
podsumowanie oceny wielospecjalistycznej
• IPET – dostosowania programu wychowania przedszkolnego oraz inne
30 października spotkanie dotyczące podsumowania wniosków z rozpoznania i diagnozy
ustalenie propozycji form pomocy psychologiczno- -pedagogicznej dla poszczególnych dzieci
• uruchomienie wczesnej interwencji
• powiadomienia rodziców • 6-latki – analiza gotowości
do podjęcia nauki
Uwaga: Na stronie internetowej wydawnictwa Nowa Era: www.dlanauczyciela.pl znaj-dują się materiały potrzebne do przeprowadzenia obserwacji i przygotowania informa-cji o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole. Są to m.in. arkusze obserwacji dla każdej grupy wiekowej oraz aplikacja umożliwiająca generowanie indywidualnych opinii o dzieciach.W celu wydania Informacji o gotowości szkolnej, proponujemy nauczycielom m.in. karty z trzeciego zeszytu ćwiczeń dla dziecka lub „Karty do diagnozowania gotowości szkolnej” oraz skorzystanie z aplikacji.
FunKcJonoWAniE dZiEcKA
ocena motoryki pośrednia ocena
stanu zdrowia
badanie funkcji percepcyjnych
ustalenie poziomu
rozwoju mowy
diagnoza operacji
umysłowych
diagnoza środowiska wychowującego
diagnoza zachowań emocjonalno-społecznych
102
Eta
py
kszt
ałt
o-
wa
nia
ori
en
tacj
i p
rze
strz
en
nej
Forma zadania
Wyk
on
ał
Wyk
on
ał
z p
om
oc
ą
nie
w
yko
na
ł
uw
agi
na
uc
zyc
iela
OR
IEN
TAC
JA W
SC
HE
MA
CIE
C
IAŁ
A
1. Zaznaczanie linii ciała dziecka góra – dół. Dzieci dotykają kręgosłupa i zaznaczają linię dzielącą ciało.
2. Ćwiczenia w podrzucaniu piłki w górę i w dół.
3. Określanie strony prawej i lewej w ciele dziecka. Dzieci słuchają bicia swojego serca i określają strony swojego ciała.
OR
IEN
TAC
JA W
PR
ZE
ST
RZ
EN
I
1. Wydawanie poleceń typu: przed tobą, za tobą.
2. Wykonywanie kroków przed siebie i do tyłu.
3. Dziecko wykonuje ćwiczenia typu: prawo, lewo, przód, tył; np. zrób dwa kroki w lewo.
4. Rysowanie planów spacerów – mapki.
5. Ćwiczenia z efektem obrotu (w prawej ręce dziecko trzyma klocek).
6. Ćwiczenia z efektem lustrzanego odbicia, np. przykładanie przed lustrem kolczyka do ucha.
OK
RE
ŚL
AN
IE P
OŁO
-Ż
EN
IA P
RZ
ED
MIO
TU
W
PR
ZE
ST
RZ
EN
I
1. Ćwiczenia z pomocami (szafa, lodówka) – pytamy, co znajduje się w środku.
2. Rysowanie postaci z poleceniami: zaznacz prawe oko, lewe ucho.
3. Ćwiczenia na dokończenie rysunku.
Karty obserwacji – propozycja
103
Eta
py
kszt
ałt
o-
wa
nia
pe
rce
pcj
i w
zro
kow
ejForma zadania
Wyk
on
ał
Wyk
on
ał
z p
om
oc
ą
nie
w
yko
na
ł
uw
agi
na
uc
zyc
iela
PA
MIĘ
Ć
WZ
RO
KO
WA
1. Odtwarzanie z pamięci układów obrazków, przedmiotów, figur geometrycznych.
2. Zabawa „Co tu się zmieniło” – rozpoznawanie zmian ilościowych i jakościowych w układach elementów.
3. Układanie obrazków w kolejności, w jakiej były pokazywane.
SP
OS
TR
ZE
GA
NIE
1. Dobieranie par jednakowych figur geometrycznych, obrazków.
2. Uzupełnianie obrazka.
3. Wyszukiwanie różnic między obrazkami.
4. Wyszukiwanie i dobieranie par jednakowych znaków.
KO
OR
DY
NA
CJA
W
ZR
OK
OW
O-
-R
UC
HO
WA
1. Rysowanie brakujących elementów na rysunku.
2. Rysowanie kompozycji według wzoru.
3. Zabawa w zwierciadło.
4. Scalanie figur z części.
KO
OR
DY
NA
CJA
W
ZR
OK
OW
O-
-S
ŁUC
HO
WA
1. Układanie obrazków wg instrukcji słownych.
2. Wskazywanie obrazków po instrukcji słownej.
3. Układania ciągów przedmiotów według instrukcji słownych.
104
Eta
py
kszt
ałt
o-
wa
nia
pe
rce
pcj
i sł
uc
ho
wej
Forma zadania
Wyk
on
ał
Wyk
on
ał
z p
om
oc
ą
nie
w
yko
na
ł
uw
agi
na
uc
zyc
iela
RÓ
ŻN
ICO
WA
NIE
D
ŻW
IĘK
ÓW
1. Różnicowanie głosów przyrody.
2. Rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków wydawanych przez instrumenty perkusyjne.
3. „Odgadnij, co upadło” – dzieci identyfikują upadające przedmioty.
AN
ALI
ZA
I S
YN
TE
ZA
S
ŁUC
HO
WA
1. Zabawa w targ – wyszukiwanie przedmiotów, których nazwa zawiera wybraną głoskę.
2. Podział wyrazów na sylaby na materiale werbalnym i synteza sylab przerywanych klaśnięciami.
3. Synteza słuchowa wyrazów z ostatnich głosek wydzielonych z nazw obrazków.
KO
OR
DY
NA
CJA
S
ŁUC
HO
WO
- W
ZR
OK
OW
A
1. Zgadywanie, który spośród dwóch układów na planszy został wystukany.
2. Dopasowywanie usłyszanego dźwięku do obrazka instrumentu.
3. Rysowanie kresek odpowiednio do wystukiwanego rytmu.
KO
OR
DY
NA
CJA
SŁU
CH
OW
O-
-R
UC
HO
WA
1. Określanie liczby sylab w wyrazach (dla ułatwienia dziecko umieszcza dłoń pod brodą i liczy, ile razy opadająca broda dotyka dłoni).
2. Wyliczanki – dziecko klaszcze, słysząc wybraną głoskę w wyliczance.
PA
MIĘ
Ć
SŁU
CH
OW
A 1. Odtwarzanie struktur rytmicznych.
2. Odtwarzanie wyliczanek.
105
Eta
py
kszt
ałt
ow
a-n
ia k
oo
rdyn
acji
ruc
ho
wo
-wzr
oko
wo
--s
łuc
ho
wej
Forma zadania
Wyk
on
ał
Wyk
on
ał
z p
om
oc
ą
nie
w
yko
na
ł
uw
agi
na
uc
zyc
iela
RÓWNO-WAGA
Chodzenie po wyznaczonym torze – dziecko pokonuje dwumetrowy odcinek wyznaczony np. kolorową wstęgą.
ORIENTA-CJA
KIERUN-KOWA
1. Zabawa „Zgadnij, skąd dochodzą głosy”.
2. Reagowanie na zmianę sygnału dźwiękowego i wzrokowego.
WYOB-RAŹNIA, PAMIĘĆ
RUCHOWA
Zabawa w zagadki ruchowe – odgadywanie czynności.
NAŚLA-DOWNI-CTWO
1. Zabawa „Róbcie to co ja”.
2. „Orły na śniegu” – naśladowanie ruchów skrzydeł wybranych ptaków.
ZRĘCZ-NOŚĆ
Zabawa w cyrk – toczenie, rzucanie, chwytanie różnych przedmiotów (pchełki, bierki, kręgle, woreczki, piłki, kółka).
Eta
py
kszt
ałt
o-
wa
nia
ro
zwo
ju
em
ocj
on
aln
o-
-sp
ołe
czn
eg
o
Forma zadania lub rodzaj obserwowanej aktywności
Wyk
on
ał
Wyk
on
ał
z p
om
oc
ą
nie
w
yko
na
ł
uw
agi
na
uc
zyc
iela
PO
CZ
UC
IE B
EZ
PIE
CZ
Eń
-S
TW
A F
IZY
CZ
NE
GO
I P
SY
-C
HIC
ZN
EG
O
1. Radzi sobie z rozstaniem z rodzicami lub opiekunami.
2. Radzi sobie z nagłą zmianą sytuacji, planów, np. zmiana w planie dnia, przedłużająca się nieobecność rodziców, zmiana osoby prowadzącej zajęcia,
3. Potrafi prosić o pomoc dorosłego, jeśli czymś się niepokoi.
4. Komunikuje swoje potrzeby emocjonalne, np. potrzebę przytulenia.
5. Inne …
106
NA
ZY
WA
NIE
UC
ZU
Ć,
EM
OC
JI O
RA
Z S
TAN
ÓW
E
MO
CJO
NA
LNY
CH
.
1. Wskazuje i nazywa na rysunkach, zdjęciach emocje podstawowe.
2. Potrafi nazwać, co czuje, i komunikuje się z dorosłymi oraz dziećmi na ten temat.
3. Odczytuje emocje innych osób w sytuacjach z życia codziennego.
4. Potrafi wskazać przewidywalne działania na podstawie określonych uczuć lub emocji.
5. Wykorzystuje język emocji do komunikowania swojego poczucia kompetencji w procesie uczenia się.
6. Inne …
OD
PO
RN
OŚ
Ć E
MO
CJO
NA
LNA
1. Dobrze radzi sobie w nowych sytuacjach w przedszkolu.
2. Potrafi poradzić sobie z porażką – podejmuje kolejną próbę, prosi o pomoc, nie poddaje się po pierwszej nieudanej próbie.
3. Potrafi radzić sobie ze stresem – np. nie histeryzuje, nie krzyczy, panuje nad zachowaniem.
4. Potrafi radzić sobie w sytuacjach dla siebie trudnych – wie jak się zachować, np. prosić o pomoc.
5. Ma poczucie sprawstwa („potrafię to zrobić”) i odczuwa radość z wykonanej pracy.
6. Inne …
BU
DO
WA
NIE
RE
LA
CJI
SP
OŁE
CZ
NY
CH
1. Panuje nad swoim zachowaniem pod wpływem emocji – szczególnie tych nieprzyjemnych, np. powstrzymuje się od popychania lub szarpania, używania wulgarnych słów.
2. Obdarza uwagą dzieci i dorosłych, aby rozumieć to, co mówią i czego oczekują.
3. Grzecznie/kulturalnie zwraca się do innych ludzi w przedszkolu i na ulicy.
4. Potrafi zgodnie bawić się z innymi dziećmi.
5. Nie wyszydza i nie szykanuje innych dzieci.
6. Zna zagrożenia płynące ze świata ludzi i unika ich.
7. Wie, jak należy zachowywać się na uroczystościach, np. na koncercie, festynie, przedstawieniu, w teatrze, w kinie.
8. Dąży do poprawy swojego zachowania w przypadku naruszenia ustalonych zasad.
9. Radzi sobie w sytuacjach zadaniowych, współdziała z innymi i przestrzega reguł.
10. W miarę samodzielnie radzi sobie w sytuacjach życiowych i próbuje przewidzieć skutki swoich zachowań.
11. Inne …
Wnioski z obserwacji pedagogicznej na temat gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole powinny zostać wpisane przez nauczyciela do dokumentu określonego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej.
107
Monitorowanie podstawy programowej – propozycje rozwiązań
rozdział 7.
Monitorowanie realizacji podstawy programowej wynika z obowiązków, jakie nakłada na przedszkole rozporządzenie w sprawie wymagań wobec szkół i placówek23. W załączniku do tego rozporządzenia zostało określone 9 wymagań dla przedszkola. Zapisy zawarte w poniższych fragmentach rozporządzenia wyznaczają zadania zarówno dla dyrektora, jak i nauczyciela.
WYMAgANIE 1. Procesy wspomagania rozwoju i edukacji dzieci są zorganizowane w sposób sprzyjający uczeniu się. Procesy wspomagania rozwoju i edukacji dzieci są planowane, monitorowane i doskonalone. Wnioski z monitorowania są wykorzystywane w planowaniu i realizowaniu tych procesów. (…)
WYMAgANIE 2. Dzieci nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej. Dzieci nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie pro-gramowej i wykorzystują je w zabawie i w sytuacjach zadaniowych. Podstawa programo-wa wychowania przedszkolnego jest realizowana z wykorzystaniem warunków i sposo-bów jej realizacji. W przedszkolu monitoruje się i analizuje osiągnięcia każdego dziecka, z uwzględnieniem jego możliwości rozwojowych, formułuje się i wdraża wnioski z tych analiz.
WYMAgANIE 4. Kształtowane są postawy i respektowane normy społeczne. (…) Podej-mowane działania wychowawcze i profilaktyczne są monitorowane, ocenia się ich sku-teczność, a w razie potrzeby dokonuje się ich modyfikacji.
WYMAgANIE 8. Przedszkole w planowaniu pracy uwzględnia wnioski z analizy ba-dań zewnętrznych i wewnętrznych. W przedszkolu analizuje się wyniki badań (…) wewnętrznych dotyczących wspomagania rozwoju i edukacji dzieci, służące jakości pro-cesów edukacyjnych. Nauczyciele planują i podejmują działania edukacyjne i wychowaw-cze z uwzględnieniem wyników badań (…) wewnętrznych oraz wniosków z tych badań, w tym ewaluacji (…) wewnętrznej. Działania prowadzone przez przedszkole są monito-rowane i analizowane, a w razie potrzeby – modyfikowane.
23 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz.U. z 2017, poz. 1611)
Monitorowanie podstawy pro-gramowej – propozycje rozwią-zań
108
Monitorowanie podstawy programowej...
Ponieważ wszystkie działania dzieci wynikające z organizacji pracy przedszkola są za-warte w programie wychowania przedszkolnego, każdy obszar funkcjonowania dziecka: fizyczny, emocjonalny, społeczny oraz poznawczy, jest poddawany obserwacji pedago-gicznej, która jest jedną z najważniejszych metod stosowanych w monitorowaniu przez nauczycieli.
Co konkretnie podlega monitorowaniu w podstawie programowej? Przede wszystkim należy przyjąć, że program wychowania przedszkolnego w pełni uwzględnia wszystkie zapisy podstawy programowej, ale nie jest, a nawet nie powinien być powieleniem za-pisów tego aktu prawnego. Program opisuje również sposoby osiągania celów według autorskiej koncepcji, a także może zawierać inne treści, nieuwzględnione w podstawie programowej. W związku z tym monitorowaniu podlegają wszystkie osiągane przez dzie-cko efekty edukacyjne, wychowawczo-profilaktyczne, a także warunki, jakie zapewnia mu w tym względzie przedszkole, i sposoby pracy przyjęte do realizacji przez nauczyciela, a nie tylko cele i warunki oraz sposoby realizacji określone w podstawie programowej. Oczywiście należy przyjąć, że podstawa programowa stanowi centrum tego, co moni-torujemy.
Zadania przedszkola,
w tym zadania
wychowawczo-
-profilaktyczne przyjęte
dodatkowo do realizacji
przez przedszkole.
• efekty działań wychowawczych i profilaktycznych
• efektywność współpracy z rodzi-cami
• bezpieczeństwo fizyczne i psy-chiczne
• warunki indywidualizacji
• efekty udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej
• realizację wizji i misji przedszkola
MONITORUJEMY
Osiągnięcia dziecka na koniec
wychowania przedszkolnego
– podzielone ze względu na
cztery obszary rozwojowe, w tym
również te osiągnięcia, które nie
zostały opisane w podstawie
programowej, ale zostały przyjęte
w programie przez nauczyciela
lub zespół nauczycieli.
efekty edukacyjne
w każdym z czterech
obszarów rozwojowych
MONITORUJEMY
109
Monitorowanie podstawy programowej...
Warunki i sposoby
realizacji podsta-
wy programowej,
w tym również sto-
sowane metody,
formy, ćwiczenia,
warunki przyjęte
przez nauczyciela
lub zespół nauczy-
cieli.
• poprawność merytoryczna stosowa-nych metod
• zgodność z wiedzą naukową stosowa-nych metod i form pracy oraz warun-ków zapewnianych dzieciom
• zapewnienie dzieciom odpowiednich warunków aktywności
• zgodność stosowanych metod i form pracy z potrzebami i możliwościami dzieci – efektywność, wpływ na ak-tywność dzieci
MONITORUJEMY
Innymi słowy, program zawiera wszystkie wymagania podstawy programowej, a także inne, postawione przez nauczyciela lub zespół nauczycieli, którzy wybierając, modyfiku-jąc lub pisząc program, nadają mu szerszy, indywidualny charakter zgodny z potrzebami grupy lub grup, które zostaną programem objęte.
Planując i monitorując realizację programu wychowania przedszkolnego, a tym samym w głównej mierze realizację podstawy programowej, nauczyciela interesuje progres, re-gres lub stagnacja w zakresie osiągnięć dziecka w obszarze:– efektów wychowawczo-profilaktycznych,– efektów edukacyjnych w zakresie rozwoju fizycznego, emocjonalnego, społecznego, po-
znawczego,– efektów udzielanej dziecku pomocy psychologiczno-pedagogicznej, jeśli dziecko jest
objęte taką pomocą.
Dodatkowo należy wziąć pod uwagę: – sytuację społeczną dziecka – rozumianą jako środowisko rodzinno-opiekuńcze i gru-
pę rówieśniczą, jak również sytuację materialną, – stosowane przez nauczycieli metody pracy oraz ich efektywność,– warunki zapewniane dziecku w celu optymalnego rozwoju – zarówno te wynikające
z rozporządzenia o podstawie programowej, jak i te wynikające z pozostałych zapi-sów programu.
W związku z koncepcją wychowania kształtującego, proponowaną w programie, nie-odłącznym elementem procesu monitorowania, a tym samym obserwacji pedagogicz-nej, są komunikaty ze strony dziecka wyrażane w formie samooceny, komentarza lub zachowania, które nauczyciel musi umiejętnie zinterpretować i świadomie oraz planowo włączyć w ten proces.
110
Monitorowanie podstawy programowej...
Powyższy schemat ilustruje powiązania między tym, co jest zawarte w programie, a tym, w jaki sposób proces monitorowania wiąże się z procesami obserwacji pedago-gicznej, planowania, a także wydaniem rodzicom „Informacji o stanie gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole”.
Dokumentowanie obserwacji pedagogicznych, wyciąganie z nich wniosków i przekła-danie – po uprzedniej analizie – na procesy planowania pracy z dziećmi ma odzwier-ciedlenie w statutach przedszkoli. Każda placówka zgodnie z wymogami ustawy Prawo Oświatowe (art. 98) musi opisać w statucie wymienione wyżej czynności i zadania na-uczyciela.
Datę dopuszczenia programu wychowania przedszkolnego przez dyrektora placów-ki przyjmuje się za początek procesu monitorowania realizacji podstawy programowej. Od tego momentu zaczyna się proces aktywnego przyglądania się planowaniu procesów wspomagania rozwoju i edukacji dzieci w przedszkolu, co następnie dzięki wnioskom z obserwacji pedagogicznej przekłada się na ewentualne wprowadzanie zmian na pozio-mie planów pracy lub nawet programu wychowania przedszkolnego.
Według art. 22a ust. 6–8 ustawy Przepisy wprowadzające – Prawo Oświatowe24:„6. Dyrektor przedszkola (…), po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej, dopuszcza do użytku w danym przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej, innej for-mie wychowania przedszkolnego (…) przedstawiony przez nauczyciela lub zespół na-uczycieli (…) program wychowania przedszkolnego (…).
24 Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 60)
PROgRAM WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEgO
PODSTAWA PROgRAMOWA – treści, cele,
warunki i sposoby realizacji
OBSERWACJA
PLANOWANIE
INfORMACJA O STANIE gOTOWOśCI DZIECKA
DO PODJĘCIA NAUKI W SZKOLE
PLANOWANIE
INNE TREśCI, cele, warunki i sposoby
realizacji
MONITOROWANIE
OBSERWACJA
111
Monitorowanie podstawy programowej...
7. Dopuszczone do użytku w danym przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole pod-stawowej, danej innej formie wychowania przedszkolnego (…) programy wychowania przedszkolnego (…) stanowią odpowiednio zestaw programów wychowania przedszkol-nego (…). Dyrektor przedszkola (…) jest odpowiedzialny za uwzględnienie w zestawie programów wychowania przedszkolnego i szkolnym zestawie programów nauczania całości odpo-wiednio podstawy programowej wychowania przedszkolnego lub podstawy programo-wej kształcenia ogólnego ustalonej dla danego etapu edukacyjnego.”
Zawartość programu dotycząca podstawy programowej to treści rozumiane zgodnie z definicją wynikającą z przepisów prawa oświatowego – art. 2 pkt 24 ustawy – Prawo oświatowe25: „(…) podstawie programowej wychowania przedszkolnego (…) należy przez to rozumieć obowiązkowe zestawy celów kształcenia i treści nauczania, w tym umiejętności, opisane w formie ogólnych i szczegółowych wymagań dotyczących wiedzy, umiejętności, które powinien posiadać uczeń po zakończeniu określonego etapu edukacyjnego, oraz zadania wychowawczo-profilaktyczne (…), uwzględniane odpowiednio w programach wychowa-nia przedszkolnego (…), a także warunki i sposób realizacji tych podstaw programo-wych.”
A zatem program wychowania przedszkolnego, którego realizacja podlega monitorowa-niu, to:• 17 zadań wychowawczo-profilaktycznych z podstawy programowej oraz innych za-
proponowanych przez autorów programu, rodziców, nauczycieli, gminne, powiatowe lub regionalne programy profilaktyczne,
• wszystkie treści i cele nauczania, w tym również języki obce, oraz treści wynikające z autorskich koncepcji lub zdiagnozowanych potrzeb grupy a nieujęte w podstawie programowej,
• treści programów autorskich nauczycieli.
Należy pamiętać, że rodzice muszą wyrazić zgodę na wszystkie zmiany w programie w zakresie działalności wychowawczej.
25 Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 59 i 949)
112
Biblioteka przedszkolaka – propozycje książekz klasyki i współczesnej literatury dziecięcej
Aby rozwijać w pełni potencjał dziecka, w tym także jego wyobraźnię i zdolność do lo-gicznego i abstrakcyjnego myślenia, co stanowi podstawę do umiejętności rozwiązywa-nia problemów, niezwykle ważne jest zwrócenie uwagi na codzienne czytanie. Dzięki głośnemu czytaniu dziecku rozwija ono swoją wyobraźnię, pamięć oraz koncentrację, a także myślenie przyczynowo-skutkowe.
Wszystkie książki czytane dzieciom powinny spełniać bardzo ważne kryteria. Muszą być:• skierowane do dziecka i ciekawe dla niego,• sensowne, czyli o czymś istotnym dla dziecka lub uczące czegoś ważnego,• napisane lub tłumaczone poprawną i ładną polszczyzną,• dostosowane do wieku i wrażliwości dziecka, nie wzbudzać lęków i niepokoju,• uczące racjonalnego myślenia,• przynoszące wiedzę i/lub rozrywkę na wysokim poziomie,• rozwijające dobry smak i poczucie humoru,• niosące przesłanie szacunku wobec dziecka, ludzi, innych istot, zwierząt, przyrody,
kraju, uznanych norm społecznych i prawa,• niosące pozytywny przekaz moralny, promujące wzorce właściwych postaw i zacho-
wań,• rozwijające wrażliwość estetyczną,• kształtujące postawę optymizmu i wiary w siebie oraz pozytywne nastawienie do
świata.
Książki, po które warto sięgnąć i przeczytać je razem z dziećmi podczas codziennych zajęć (z uwzględnieniem wieku dzieci)
LP. AuTor TyTuł
1 H. Ch. Andersen (nowe wydanie) Baśnie, tom I i II
2 Marta Bogdanowicz (opr.) Rymowanki-przytulanki
3 Paulette Bourgeois, Brenda Clark Franklin (około 10 książeczek)
4 Czesław Janczarski Miś Uszatek
5 Astrid Lindgren Lotta z ulicy Awanturników
rozdział 8.
113
Biblioteka przedszkolaka...
6 Astrid Lindgren Emil ze Smalandii (3 tomy)
7 Florence and Richard Atwater Pan Popper i jego pingwiny
8 Janosch Ach, jak cudowna jest Panama
9 Janosch Ja ciebie wyleczę, powiedział Miś
10 Beata Ostrowicka Lulaki, Pan czekoladka i przedszkole
11 Beata Ostrowicka Ale ja tak chcę!
12 Agnieszka Frączek Chihopotam
13 Renata Piątkowska Opowiadania z piaskownicy
14 Renata Piątkowska Lemoniadowy ząb
15 Renata Piątkowska Nie ma nudnych dni
16 Małgorzata Strzałkowska Leśne głupki
17 Małgorzata Strzałkowska Wierszyki łamiące języki
18 Sam McBratney Nawet nie wiesz, jak bardzo Cię kocham
19 Barbara Stępniak-Wilk Tulisia
20 Dimiter Inkiow Ja i moja siostra Klara
21 Grzegorz Janusz Misiostwo świata
22 Asa Lind Piaskowy Wilk (3 tomy)
23 Iwona Czarkowska Biuro zagubionych zabawek
24 Barbara Gawryluk Dżok, legenda o psiej wierności
25 Gilbert Delahaye seria o Martynce (5-6 części lub dwa pakiety)
26 Wojciech Widłak seria o panu Kuleczce
27 Ks. Jan Twardowski Siedem łyżeczek. Rozmowy o rodzinie
28 Maria Galewska-Kustra Pucio mówi pierwsze słowa
Proponowane pozycje pochodzą ze Złotej Listy książek polecanych przez Fundację „ABC XXI – Cała Polska czyta dzieciom”.
114
Biblioteka nauczyciela
Proponujemy nietypowy spis bibliograficzny, który ma pomóc nauczycielowi przedszko-la w dotarciu do literatury z uwagi na problemy i potrzeby, z którymi przychodzi mu się mierzyć.
Książki naukowe z dziedziny psychologii rozwojowej i pedagogiki
• Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, pod red. Anny Izabeli Brzezińskiej, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005.
• Rudolph H. Schaffer, Psychologia rozwojowa. Podstawowe pojęcia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010.
• Zbigniew Łoś, Rozwój psychiczny człowieka w ciągu całego życia, Wydawnictwo Uni-wersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2010.
• Bogusław Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 1998.
• Heinz-Hermann Kruger, Metody badań w pedagogice, Gdańskie Wydawnictwo Psy-chologiczne, Gdańsk 2007.
• Maria Jagodzińska, Rozwój pamięci w dzieciństwie, Gdańskie Wydawnictwo Psycho-logiczne, Gdańsk 2003.
• Zbigniew Semadeni, Edyta Gruszczyk-Kolczyńska, Gustaw Treliński, Beata Bugaj-ska-Jaszczołt, Monika Czajkowska, Matematyczna edukacja wczesnoszkolna. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Pedagogiczna ZNP, Kielce 2015.
• Jadwiga Cieszyńska, Kocham uczyć czytać. Poradnik dla rodziców i nauczycieli, Wy-dawnictwo Edukacyjne, Kraków 2008.
Pozycje dotyczące rozwoju fizycznego i integracji sensorycznej
• Carolyn Meggitt, Child Development. An Illustrated Guide, Pearson Education, 2012.• Linda Pound, Quick Guides for Early Years: Physical Development, Hodder Educa-
tion, London 2013.• Fred Warnke, Metoda Warnkego. Dysleksja stop. Słuch – wzrok – ruch. Skuteczna po-
moc w problemach automatyzacji funkcji, Wydawnictwo Biomed Neurotechnologie, Wrocław 2014.
Pozycje dotyczące rozwoju emocjonalno-społecznego dzieci, rozwoju moralnego i rozwoju
do wartości
• Stanley I. Greenspan, Beryl N. Benderly, Rozwój umysłu. Emocjonalne podstawy inte-ligencji, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2000.
• Angela Duckworth, Upór. Potęga pasji i wytrwałości, Galaktyka, Łódź 2016.
rozdział 9.
115
Biblioteka nauczyciela
• Cordula Pertler, Reinhold Pertler, Baśnie w przedszkolu. Bajkoterapia w pracy z dzieć-mi, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2012.
• Iwona Sikorska, Odporność psychiczna w okresie dzieciństwa, Wydawnictwo Uniwer-sytetu Jagiellońskiego, Kraków 2016.
• Mieczysław Łobocki, Wychowanie moralne w zarysie, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2002.
• Agnieszka Olczak, Umowa społeczna z dzieckiem jako droga ku demokracji w wycho-waniu. Studium teoretyczno-empiryczne, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielo-nogórskiego, Zielona Góra 2010.
Pozycje dotyczące rozwoju poznawczego dzieci
• Liese Eliot, Różowy mózg, niebieski mózg. Jak niewielkie różnice w mózgach dziewczy-nek i chłopców mogą stać się przepastne i co z tym robić, Media Rodzina, Poznań 2011.
• Józef Porayski-Pomsta, O rozwoju mowy dziecka. Dwa studia, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2015.
• Krystyna Kamińska, Nauka czytania dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP, Warsza-wa 1999.
• Alvaro Bilbao, Mózg dziecka. Przewodnik dla rodziców, Bukowy Las, Wrocław, 2018.
Pozycje dotyczące diagnozowania dzieci i pomocy psychologiczno-pedagogicznej
• Anna Franczyk, Katarzyna Krajewska, Skarbiec nauczyciela-terapeuty (na bazie włas-nych doświadczeń z pracy terapeutycznej), czyli od programu do realizacji – propozy-cje rozwiązań pracy terapeutycznej prowadzonej z dziećmi w wieku przedszkolnym o specyficznych i specjalnych potrzebach edukacyjnych, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2015.
• Opisy kliniczne dzieci oraz ich rodzin. Jak korzystać z Klasyfikacji diagnostycznej za-burzeń psychicznych i rozwojowych w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa w procesie diagnozy i planowania terapii, red. A. Lieberman, S. Wieder, E. Fenichel, Oficyna Wydawnicza Fundament, Warszawa 2013.
• Kompetencje diagnostyczne i terapeutyczne nauczyciela, pod red. naukową Danuty Wosik-Kawali i Teresy Zubrzyckiej-Maciąg, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2011.
• Ellen Notbohm, Veronica Zysk, 1001 porad dla rodziców i terapeutów dzieci z auty-zmem i zespołem Aspergera, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2016.
• Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju, pod red. naukową Beaty Cytowskiej, Barbary Winczury i Andrzeja Stawarskiego, Oficyna Wydawnicza Im-puls, Kraków 2013.
• Wita Szulc, Arteterapia. Narodziny idei, ewolucja teorii, rozwój praktyki, Difin, War-szawa 2011.
116
Biblioteka nauczyciela
• Leslie S. Greenberg, Terapia skoncentrowana na emocjach, Harmonia Universalis, Gdańsk 2015.
• Anna Sołtys-Chmielowicz, Zaburzenia artykulacji. Teoria i praktyka, Oficyna Wy-dawnicza Impuls, Kraków 2013.
• Marzena Kowaluk, Efektywność terapii pedagogicznej dzieci z trudnościami w ucze-niu się, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2009.
Książki o wychowaniu, które warto polecić rodzicom
• Janet Poland, Trudne dziecko, Dom Wydawniczy Rebis 2011.• Steve Biddulph, Wychowanie chłopców. Jak pomóc chłopcom wyrosnąć na szczęśli-
wych mężczyzn, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2011.• Gisela Preuschoff, Wychowanie dziewcząt. Jak pomóc dziewczynkom wyrosnąć na
szczęśliwe kobiety, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2011.• Gordon Neufeld, Gabor Mate, Więź. Dlaczego rodzice powinni być ważniejsi od kole-
gów, Galaktyka, Łódź 2013.• Małgorzata Lisowska-Magdziarz, Pasażer z tylnego siedzenia. Media, reklama i wy-
chowanie w społeczeństwie konsumpcyjnym, Oficyna Wydawnicza Łośgraf, Warsza-wa 2010.
• Manfred Spitzer, Cyfrowa demencja. W jaki sposób pozbawiamy rozumu siebie i swoje dzieci, Wydawnictwo Dobra Literatura, Słupsk 2013.
• Po Bronson, Ashley Merryman, Rewolucja w wychowaniu, Świat Książki, Warszawa 2011.
• Monika i Marcin Gajdowie, Rodzice w akcji. Jak przekazać dzieciom wartości?, Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2010.
Moje ulubione książki, które pomagają mi w pracy nauczyciela
• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
117
Bibliografia
• Bauer J., Co z tą szkołą? Siedem perspektyw dla uczniów, nauczycieli i rodziców, Wy-dawnictwo Dobra Literatura, Słupsk 2015.
• Buss D.M, Psychologia ewolucyjna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003.
• Cieślik A., Ligus R., Szecowka-Nowak M., Zamorska B., Zimoń-Dubowik B., Inno-wacyjny program wsparcia psychologiczno-pedagogicznego uczniów uzdolnionych, ich rodziców i nauczycieli, Fundacja Edukacji Międzynarodowej, Wrocław 2013.
• Dawkins R., Samolubny gen, Prószyński i S-ka, Warszawa 1996. • Duckworth A., Peterson C., Matthews M.D., Kelly D.R., Grit: Perseverance and Pas-
sion for Long-Term Goals, „Journal of Personality and Social Psychology” 2007, 92(6). • Duckworth A., Grit: The Power of Passion and Perseverance, Simon & Schuster, New
York 2016. • Dweck C.S., The secret to raising smart kids, „Scientific American Mind” 2007, 18(6). • Dweck C.S., The Perils and Promises of Praise, „Educational Leadership” 2007, 65(2). • Dweck C.S., Nowa psychologia sukcesu, Muza S.A., Warszawa 2013. • Dweck C.S., Carol Dweck Revisits the ‘Growth Mindset’, „Education Week” 2015, Sep-
tember 23. • Dylak S., Architektura wiedzy w szkole, Difin, Warszawa 2013. • Gazzaniga M.S., Kto tu rządzi – ja czy mój mózg?, Smak Słowa, Sopot 2012. • Haimovitz K., Dweck C.S., What Predicts Children’s Fixed and Growth Intelligence
Mind-Sets? Not Their Parents’ Views of Intelligence but Their Parents’ Views of Failure, „Psychological Science” first published on April 25, 2016.
• Kim H.S., Sherman D.K., Taylor S.E., Sasaki J.Y., Chu T.Q., Ryu C., Suh E.M., Xu J., Culture, serotonin receptor polymorphism and locus of attention, „Social Cognitive and Affective Neuroscience” 2010, nr 5.
• Krathwohl D.R., A Revision of Bloom’s Taxonomy: An Overview, „Theory Into Pra-ctice” 2002, 41(2).
118
ANEKS DO PROgRAMU
Do programu wychowania przedszkolnego wprowadza się modyfikację w zakresie:
Treści: ……………………………………………………………………………………………
Celów: ……………………………………………………………………………………………
Sposobów realizacji programu: ………………………………………………………………..
Innym: ……………………………………………………………………………………………
Modyfikacja polega na usunięciu / wprowadzeniu nowych zapisów dotyczących:
Osoba/osoby wprowadzające modyfikację:
Modyfikacja obowiązuje od dnia ………………………… roku …………………
Modyfikację zatwierdzam
Pieczęć i podpis dyrektora