LOGIKA Semiotyka - robert at trypuz.pltrypuz.pl/slajdy/semiotyka.pdf · Oznaka – ma charakter...

42
LOGIKA Semiotyka Robert Trypuz Katedra Logiki KUL 8 października 2013 Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 1 / 42

Transcript of LOGIKA Semiotyka - robert at trypuz.pltrypuz.pl/slajdy/semiotyka.pdf · Oznaka – ma charakter...

LOGIKASemiotyka

Robert Trypuz

Katedra Logiki KUL

8 października 2013

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 1 / 42

Plan wykładu

1 Semiotyka jako nauka

2 Znak

3 Język (w semiotyce)

4 Semiotyczne funkcje wyrażeń

5 Kategorie składniowe

6 Rozkład wyrażeń na kategorie składniowe

7 Ćwiczenia

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 2 / 42

Semiotyka jako nauka Definicja semiotyki

Semiotyka

Semiotyka ,

jest logiczną teorią języka (tj. jej przedmiotem jest każdy język),

jest nauką badającą język w aspekcie jego poprawności i sprawności*w poznaniu i przekazywaniu (komunikowaniu) informacji.

(*) „Sprawny” znaczy tu tyle co „ekonomiczny i skuteczny”.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 3 / 42

Semiotyka jako nauka Działy semiotyki

Działy semiotyki

Syntaktyka (gr. syntaktikos – składający, zestawiający) , teoriaskładania znaków językowych.

Semantyka (gr. semanticos – oznaczający) , dotyczy związku międzywyrażeniami języka a rzeczywistością.

Pragmatyka (gr. pragma – działanie) , uwzględnia się tutaj relacjepomiędzy znakiem a jego użytkownikiem .

Relacje zachodzące:

między danym wyrażeniem języka a odpowiednio innym jegowyrażeniem, nazywa się relacjami (stosunkami) syntaktycznymi,

między danym wyrażeniem języka a rzeczywistością, nazywa sięrelacjami (stosunkami) semantycznymi

między danym wyrażeniem języka a użytkownikiem języka, nazywa sięrelacjami (stosunkami) pragmatycznymi.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 4 / 42

Semiotyka jako nauka Działy semiotyki

Trójkąt semiotyczny Charlesa Sandersa Peirce’a

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 5 / 42

Semiotyka jako nauka Działy semiotyki

Syntaktyka

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 6 / 42

Semiotyka jako nauka Działy semiotyki

Semantyka

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 7 / 42

Semiotyka jako nauka Działy semiotyki

Pragmatyka

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 8 / 42

Znak

Znak

Definicja

Znak ,przedmiot (zjawisko, układ rzeczy) podpadający pod zmysły, który odnosiużytkownika znaku do przedmiotu innego niż on sam.

Znak jest zawsze znakiem czegoś dla kogoś.

Przedmiot (zjawisko, układ rzeczy) P1 jest znakiem przedmiotu P2dla osoby O, gdy znane osobie O reguły pozwalają jej wiązać zespostrzeżeniem przedmiotu P1 określoną myśl o przedmiocie P2.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 9 / 42

Znak

Podział znaków ze względu na sposób odniesienia doprzedmiotu

1 Znaki instrumentalne – muszą być uprzednio rozpoznane jako znaki, anastępnie kierują uwagę na to, do czego się odnoszą.

Symptom lub objaw (np. wysypka)Syndrom , zbiór symptomów, które łącznie stanowią oznakę jakiegośzjawiska.

Oznaka – ma charakter konwencjonalny; prezentuje coś będąc częściądanego zjawiska (np. wskaźniki informujące o stopniu miary danegozjawiska uzyskane z przyrządów pomiarowych).ŚladSygnałHasło

2 Znaki formalne – prezentują przedmiot wprost, są „przezroczystesemantycznie” oraz „wielopostaciowe”.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 10 / 42

Język (w semiotyce)

Język (w semiotyce

Definicja

Język , jest to system znaków jednoznacznie zdeterminowany za pomocąreguł (składniowych i znaczeniowych) ich używania, służący doporozumiewania się (w grupie społecznej).

Język ≈ zbiór znaków + zbiór reguł (składniowych i znaczeniowych)

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 11 / 42

Język (w semiotyce)

Metafora znaku i języka

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 12 / 42

Język (w semiotyce) Język vs. metajęzyk

Język vs. metajęzyk

Definicja

Metajęzyk , (gr. meta – po) język, którego używamy do mówienia ojęzyku.

Zdanie „Kot wskoczył na płot” stwierdza, że w rzeczywistościzachodzi stan rzeczy taki, że kot wskoczył na płot.

Przedmiotem zdania „Zdanie «Kot wskoczył na płot» jest prawdziwe”nie jest rzeczywistość, ale własność zdania „Kot wskoczył na płot”.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 13 / 42

Język (w semiotyce) Funkcje języka

Funkcje języka

Funkcje języka1 funkcja deskryptywna2 funkcje instrumentalne

ekspresywnaimpresywna (agitatywna, sugestywna, dyrektywna, imperatywna)

3 argumentatywna4 performatywna

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 14 / 42

Semiotyczne funkcje wyrażeń Funkcje semantyczne

Semantyka

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 15 / 42

Semiotyczne funkcje wyrażeń Funkcje semantyczne

Funkcje semantyczne

Rodzaje funkcji semantycznychOznaczanie – wskazywanie przedmiotu nazwy poprzez jej znaczenie.

Przedmiot wskazywany przez nazwę to jej desygnat.Zakresem nazwy nazywamy zbiór jej desygnatów.

Konotacja (współoznaczanie) – wskazywanie treści (zbioru cechcharakterystycznych) desygnatu.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 16 / 42

Semiotyczne funkcje wyrażeń Funkcje semantyczne

Z klasyki „żartu semantycznego”

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 17 / 42

Semiotyczne funkcje wyrażeń Funkcje syntaktyczne

Syntaktyka

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 18 / 42

Semiotyczne funkcje wyrażeń Funkcje syntaktyczne

Funkcje syntaktyczne

3 rodzaje funkcji syntaktycznych:

zastępowanie – jednego wyrażenia przez drugie (np. skróty)

reprezentowanie – funkcja symboli zmiennych (np. za x możnapodstawiać liczby naturalne)

przekładanie – gdy jedno wyrażenie redukuję do drugiego

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 19 / 42

Semiotyczne funkcje wyrażeń Funkcje pragmatyczne

Pragmatyka

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 20 / 42

Semiotyczne funkcje wyrażeń Funkcje pragmatyczne

Funkcje pragmatyczne

Funkcje pragmatyczne

wyrażanie (prezentacja przeżyć)

Znaczenie (sens) , sposób rozumienia wyrażenia przepisany przezreguły danego języka.

stwierdzanie, uznawanie, komunikowanie, rozumienie

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 21 / 42

Kategorie składniowe

Kategorie składniowe

3 sposoby wyróżniania kategorii składniowych

pragmatyczny (odwołujemy się do funkcji informowania)

kategorie samoinformujące – zdaniakategorie współinformujące – wyrażenia „poniżej” zdań

semantyczny

Kategorematy – pełnią funkcje semantyczne samodzielnie (np. nazwy).Synkategorematy – pełnią funkcje semantyczne niesamodzielnie (np.spójniki).

syntaktyczny

zdanianazwyfunktory (np. spójniki)operatory (np. kwantyfikatory)

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 22 / 42

Kategorie składniowe Zdania

Zdanie

Definicja

Zdanie , wyrażenie posiadające wartość logiczną.

Definicja

Wartość logiczna , prawda i fałsz.

Definicja

Zasada dwuwartościowości głosi, że każde zdanie ma tylko jedną z dwóchwartości logicznych: prawdę, fałsz. (Czasami do zakresu „wartościlogicznej” zalicza się również wartości różne od prawdy i fałszu np.„nieokreśloność”)

Podstawowy podział zdań:zdanie teoretyczne (opisowe)zdania praktyczne (normy, rozkazy, oceny)

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 23 / 42

Kategorie składniowe Zdania

Klasyczna definicja prawdy

Definicja

Sąd w sensie logicznym , znaczenie (sens) zdania.

Klasyczna definicja prawdy

Zdanie jest prawdziwe wtw jeżeli jego znaczenie jest (intencjonalnie)identyczny z przedmiotem tego zdania, tj. stanem rzeczy, do któregozdanie się odnosi.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 24 / 42

Kategorie składniowe Nazwy

3 sposoby charakteryzowania nazwy

W aspekcie semantycznym – nazwa pełni funkcję oznaczania wdanym języku, tzn. wskazywania przedmiotu poprzez znaczenie.

W aspekcie syntaktycznym – nazwa jest wyrażeniem, które może byćpodmiotem bądź orzecznikiem w zdaniu typu A jest B.

W aspekcie pragmatycznym – nazwa jest wyrażeniem, które znaczy, awięc wyraża pojęcie (daje intelektualna przedstawienie czegoś).

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 25 / 42

Kategorie składniowe Nazwy

Znaczenie, zakres, desygnat, treść

Przedmioty, na które wskazuje nazwa to jej desygnaty (łac. designo –wskazuję).

Znaczenie (sens) , wspólny dla wszystkich użytkowników językasposób rozumienia wyrażenia przepisany przez reguły tego języka.

Pojęcie , intelektualne przedstawienie czegoś; a także sposóbrozumienia nazwy.

Zakres nazwy lub denotacją (od łac. denoto – oznaczam) , zbiór jejdesygnatów (przy danym znaczeniu)

Treść nazwy , zbiór cech, które łącznie przysługują każdemudesygnatowi danej nazwy.

Uwaga! Dwie różne nazwy o tym samym zakresie mogą mieć różnątreść (np. Superman i Clark Joseph Kent, obecna stolica Polski inajwiększe miasto nad Wisłą).Zwiększenie treści prowadzi do zmniejszenia zakresu i odwrotnie.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 26 / 42

Kategorie składniowe Nazwy

Zbiór w sensie kolektywnym i dystrybutywnym (I)

Zbiór w sensie dystrybutywnym jest bytem abstrakcyjnym,wyróżnionym ze względu na jakąś cechę, np.:

zbiór studentów sali (zbiór takich bytów, które posiadają cechę byciastudentem)

Zbiory o tych samych elementach są identyczne.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 27 / 42

Kategorie składniowe Nazwy

Zbiór w sensie kolektywnym i dystrybutywnym (II)

Zbiór w sensie kolektywnym jest „relanie” istniejącą całością,posiadającą części, np.:

zbiór studentów w sali (jako kolektyw, grupa), kopiec piachu, etc.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 28 / 42

Kategorie składniowe Nazwy

Podział nazw ze względu na liczbę desygnatów

Odróżniamy:

a) nazwy ogólne, czyli takie, które mają więcej niż jeden desygnat (np.„kot”, „ustawa”);

b) nazwy jednostkowe, tzn mające dokładnie jeden desygnat („obecnypapież”, „Lublin”);

c) nazwy puste, tzn. nie posiadające desygnatów (np. „syn bezdzietnejmatki”, „mamut”, „Józef Piłsudski”, „Onufry Zagłoba”).

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 29 / 42

Kategorie składniowe Nazwy

Podział nazw ze względu na sposób w jaki nazwa wskazujena swoje desygnaty

Odróżniamy:

a) nazwy generalne (od łac. genus — rodzaj), które wskazują na swojedesygnaty poprzez znaczenie (np. nazwy „kot”, „ustawa”)

b) nazwy indywidualne (np. „Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana PawłaII”, „Lublin”, „Zenobia Kotowska”) wskazujące na swe desygnatypoprzez konwencję. Mówi się, iż nazwy generalne spełniają funkcjęoznaczania.

Nazwa N oznacza przedmiot P wtedy i tylko wtedy, gdy można ją zgodniez prawdą orzec o tym przedmiocie, to znaczy gdy prawdziwe jest zdanie„P jest N”.

Nazwy indywidualne spełniają funkcję semantyczną nazywania.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 30 / 42

Kategorie składniowe Nazwy

Podział nazw ze względu na to czym jest desygnat nazwy

Odróżniamy:

a) nazwy konkretne, gdy desygnat nazwy jest konkretem, czyli jakimśindywiduum czaso-przestrzennym (np. „kot”, „prokurator”),

b) nazwy abstrakcyjne, których desygnaty określa się zwykle jakowłasności przedmiotów (np. „białość”), stanów rzeczy lub relacjemiędzy przedmiotami (np. „bycie wyższym od”).

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 31 / 42

Kategorie składniowe Nazwy

Supozycje

realna (prosta, zwykła) – gdy nazwa generalna odnosi się doindywiduum (tj. funkcjonuje jako nazwa konkretna), np. „Widzę tegopsa.”, „Wąż ukąsił Zosię w łydkę.”

formalna – gdy nazwa generalna odnosi się do gatunku przedmiotów(funkcjonuje jako nazwa generalna), np. „Pies jest ssakiem.”, „Wążjest pospolitym gadem w krajach tropikalnych.”, „Gniewosz pospolityjest wężem”

materialna – gdy wyraz użyty jest jako znak dla siebie samego, np.„«Wąż» składa się z trzech liter”, „«Pies» ma cztery litery”

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 32 / 42

Kategorie składniowe Funktory

Funktory

Funktor , wyrażenie nie samodzielne, które wraz z innymiwyrażeniami tworzy wyrażenia bardzie złożone.Podział funktorów

ze względy na całość, która powstaje w wyniku łączenia funktora zargumentami (zdanio-, nazwo-, funktorotwórcze)ze względu na ilość argumentówze względu na to z czym tworzy (np. zdaniowe od argumentównazwowych)

funktory prawdziwościowe (ekstensjonalne)

funktory nieprawdziwościowe (intensjonalne)

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 33 / 42

Kategorie składniowe Operatory

Operatory

Operator , wyrażenie, które wiąże zmienne.Kwantyfikatory: „dla każdego”, „niektóry” (np. ∀x (x > 4))Operator abstrakcji – „zbiór takich ..., że ...” (np. {x : x > 4})

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 34 / 42

Kategorie składniowe Dwa wyrażenia należą do tej samej kategorii składniowej

Kiedy dwa wyrażenia języka J należą do tej samej kategoriiskładniowej?

Dwa wyrażenia języka J należą do tej samej kategorii składniowej wtedy itylko wtedy, gdy po zastąpieniu jednego przez drugie z każdego wyrażeniazdaniowego J otrzymujemy znowu wyrażenie zdaniowe J.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 35 / 42

Rozkład wyrażeń na kategorie składniowe

Rozkład wyrażeń na kategorie składniowe (I)

Jan︸︷︷︸n

biegnie︸ ︷︷ ︸zn

.

Mądry︸ ︷︷ ︸nn

Jan︸︷︷︸n

biegnie︸ ︷︷ ︸zn

.

Jan︸︷︷︸n

biegnie︸ ︷︷ ︸zn

szybko︸ ︷︷ ︸znzn

.

Mądry︸ ︷︷ ︸nn

i︸︷︷︸nn

nn , nn

piękny︸ ︷︷ ︸nn

Jan︸︷︷︸n

biegnie︸ ︷︷ ︸zn

szybko︸ ︷︷ ︸znzn

na︸︷︷︸znzn ,n

wykład︸ ︷︷ ︸n

.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 36 / 42

Rozkład wyrażeń na kategorie składniowe

Rozkład wyrażeń na kategorie składniowe (II)

Marysia︸ ︷︷ ︸n

wie, że︸ ︷︷ ︸zn,z

Jan︸︷︷︸n

jest︸︷︷︸zn,n

mądrym︸ ︷︷ ︸nn

studentem︸ ︷︷ ︸n

.

Marysia︸ ︷︷ ︸n

wie,︸︷︷︸zn,n

że︸︷︷︸nz

Jan︸︷︷︸n

jest︸︷︷︸zn,n

mądrym︸ ︷︷ ︸nn

studentem︸ ︷︷ ︸n

.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 37 / 42

Rozkład wyrażeń na kategorie składniowe

Rozkład wyrażeń na kategorie składniowe (III)

Pada︸ ︷︷ ︸zn

deszcz︸ ︷︷ ︸n

i︸︷︷︸zz,z

świeci︸ ︷︷ ︸zn

słońce︸ ︷︷ ︸n

.

Nie︸︷︷︸zz

pada︸︷︷︸zn

deszcz︸ ︷︷ ︸n

.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 38 / 42

Ćwiczenia

Ćwiczenie∗ 1

1 Wskaż jaka jest funkcja następujących wypowiedzi:a) Kto skończył pisać kolokwium, wychodzi na korytarz.b) Janie, ja ciebie chrzczę w imię Ojca, i Syna, i Ducha Świętego.c) Jestem zdumiony Pańską ignorancją!d) Żadna porządna dziewczyna nie ubiera się w ten sposób.e) Jesteście Państwo ojcami chrzestnymi tej koalicji i nie udawajcie, że nie

macie z nią nic wspólnego.2 Wskaż, które z poniższych przedmiotów lub zdarzeń (dla kogo i w

jakiej sytuacji) są znakami:a) książka napisana w języku chińskimb) znak „zakaz wjazdu” pośrodku zamkniętego, zaminowanego poligonuc) podniesienie rękid) notatka na marginesie książki zapisana „brzydkim” i nieczytelnym

charakterem pisma

(∗) Marek Lechniak, Elementy logiki dla prawników, Wydawnictwo KUL,2006, s. 15.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 39 / 42

Ćwiczenia

Ćwiczenie∗ 2

Podaj po trzy przykłady nazw, które są zarazem:

a) konkretne, jednostkowe i generalne;

b) ogólne i generalne;

c) puste i generalne.

(∗) Marek Lechniak, Elementy logiki dla prawników, Wydawnictwo KUL,2006, s. 24.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 40 / 42

Ćwiczenia

Ćwiczenie∗ 3

1 Określ w jakiej supozycji wyraz „kot” występuje w następującychzdaniach:a) Koty i psy łażą po ulicach.b) Filemon był dorodnym kotem rasy perskiej.c) „Kot” ma trzy litery, kot, cztery łapy.d) Koty są drapieżnikami z rodziny kotowatych.

2 Określ kategorie składniowe wyrazów w wyrażeniach złożonych:a) Pelagia, Antoni i Anna lubią filmy przygodowe.b) Jeżeli Zenobia kocha mądrego Hipolita, to Zenobia dobrze czyni.c) Po deszczu zaświeciło słońce.d) Dorodne i zdrowe podgrzybki rosną w borze pod sosnami.e) Zmęczony Jan zasnął na kanapie.f) Prawnicy lub filozofowie siedzą w kawiarni i piją herbatę.g) Albo Jan zda ostatni egzamin, albo Jan powtórzy rok studiów.h) Córka Zenona została przyjęta na studia.

(∗) Marek Lechniak, Elementy logiki dla prawników, Wydawnictwo KUL,2006, s. 20–21, 24.

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 41 / 42

Ćwiczenia

Źródła ilustracji i zdjęć

http://www.2minuty.pl/assets/2007/8/20/jigsaw.jpg

http://www.nick.com.pl/img/175/90/ kreci/109 puzle.jpg

http://cdn-i.imagechef.com/ic/templimg2/Puzzle.jpg

http://www.forward-edge.net/images/siteimages/team%20with%20puzzle%20pieces.jpg

http://faculty.smu.edu/mhouseho/Teaching/ENGL2311/ClearingUp.JPG

http://www.coleurop.be/content/studyprogrammes/law/images/Students%20in%20a%20course.%20nb%20031.jpg

Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 8 października 2013 42 / 42