Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

I. Historia procesu integracji europejskiej (Mariusz Muszyński) . . . . . . . . . . . . 23

1. Systematykaprocesuintegracji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232. Początkiprocesuintegracji(1945–1951) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233. OkresfunkcjonowaniaWspólnotEuropejskich(1951–1992) . . . . . . . . . . . . 24 3.1. OkressamodzielnegofunkcjonowaniaEuropejskiejWspólnoty

Węglai Stali(1951–1957) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 3.2. OkresfunkcjonowaniatrzechWspólnotEuropejskich(1957–1992) . . 254. Okrespodwójnejtożsamości– koegzystencjaWspólnotEuropejskich

i UniiEuropejskiej(1992–2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 4.1. Traktatz Maastricht(1992) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 4.2. Traktatz Amsterdamu(1997) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 4.3. Traktatz Nicei(2001). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 4.4. Procespostnicejski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315. TraktatowafederalizacjaUniiEuropejskiej(2005– obecnie) . . . . . . . . . . . 33 5.1. TraktatustanawiającyKonstytucjędlaEuropy(2005) . . . . . . . . . . . . . 33 5.2. Czaspokonstytucyjnejrefleksji(2005–2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 5.3. Traktatz Lizbony(2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

II. Historia integracji Polski z Unią Europejską (Mariusz Muszyński) . . . . . . . 41

1. Przygotowaniadoakcesji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412. PracenadTraktatemakcesyjnym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423. BudowaTraktatuakcesyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 3.1. Zagadnieniaogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 3.2. Traktato przystąpieniudoUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 3.3. Aktdotyczącywarunkówprzystąpieniaorazdostosowańw trakta-

tachstanowiącychpodstawęUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 3.4. Aktkońcowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454. PodpisanieTraktatuakcesyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465. RatyfikacjaTraktatuakcesyjnegoprzezPolskę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466. KonstytucyjneprzepisydotycząceUniiEuropejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

III. Istota prawna Unii Europejskiej (Mariusz Muszyński) . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

1. CharakterprawnybyłychWspólnotEuropejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 552. CharakterprawnyUEw okresiewspółistnieniaze WspólnotamiEuro-

pejskimi(1992–2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

Spis treści6

3. CharakterprawnyUEpotraktaciez Lizbony(2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 3.1. PodmiotowośćUEi unijnekompetencje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 3.2. Zasadaprzyznania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 3.3. Zasadapomocniczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 3.4. Zasadaproporcjonalności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 4. Wzmocnionawspółpraca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 5. UniaEuropejskajakoreżimzamkniętyprawamiędzynarodowego. . . . . . 69 5.1. CechysystemuprawaUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 5.2. Zasadapierwszeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 5.3. Zasadaskutkubezpośredniego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 6. PrzystąpieniedoUniiEuropejskiej:kryteriai podstawaprawna . . . . . . . . . 73 7. ZmianypodstawtraktatowychUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 8. Zakończenieczłonkostwaw UE:formyi procedury. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 8.1. Wystąpieniez UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 8.2. Wykluczeniez UEi wygaśnięcietraktatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 8.3. Zawieszenieobowiązywaniatraktatów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 9. KształtfunkcjonalnyUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7910. SymbolikaUniiEuropejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8311. Uprawnieniaw sferzestosunkówzewnętrznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 11.1.Prawodozawieraniatraktatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 11.2.Prawolegacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 11.3.Prawodostosowaniasiły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 11.4.ZdolnośćUEdoponoszeniaodpowiedzialności . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

IV. Aksjologia Unii Europejskiej (Mariusz Muszyński) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

1. Kształtowaniesięstandardówaksjologicznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 942. Tożsamośćeuropejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 2.1. Treśći traktatoweumocowanietożsamościeuropejskiej. . . . . . . . . . . 95 2.2. Kryteriatożsamościeuropejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 2.2.1. Wolnośći demokracja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 2.2.2. Poszanowanieprawczłowiekai podstawowychwolności . . . . . 100 2.2.2.1.EuropejskaKonwencjao ochronieprawczłowieka

i podstawowychwolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 2.2.2.2.KartaPrawPodstawowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 2.2.3. Praworządność(państwoprawne) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 2.2.4. Poszanowaniegodnościludzkiejorazrówność . . . . . . . . . . . . . . 110 2.2.5. Charakterspołeczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 3.3. Instrumentyochronytożsamościeuropejskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 3.3.1. Metodaprewencyjna– poszanowanieeuropejskichwartości

przezkandydatadoczłonkostwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 3.3.2. Metodarepresyjna– ochronaprzezpozbawienieniektórych

prawtraktatowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 3.3.3. Metodanegatywna– zakazdyskryminacjizewzględu

nanarodowość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 3.4. Tożsamośćeuropejskai jejstosunekdotożsamościnarodowej . . . . . . 116

Spis treści 7

V. Obywatelstwo Unii Europejskiej (Mariusz Muszyński) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

1. ObywatelstwoUnii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 1.1. Cechyi warunkiobywatelstwaUnii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 1.2. TreśćobywatelstwaUnii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 1.2.1. Prawodoswobodnegoprzemieszczaniasięi przebywaniana

terytoriumpaństwczłonkowskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 1.2.2. Prawodogłosowaniai kandydowaniaw wyborachlokalnych

orazw wyborachdoParlamentuEuropejskiegow państwiemiejscazamieszkania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

1.2.2.1.Wyborylokalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 1.2.2.2.WyborydoParlamentuEuropejskiego . . . . . . . . . . . . . . 127 1.2.2.3.Perspektywyzmianwyborczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 1.2.2.4.PrawawyborczeobywateliUEa KonstytucjaRP . . . . . 130 1.2.3. Prawodounijnejopiekidyplomatyczneji konsularnej . . . . . . . 132 1.2.4. Prawopetycjii występowaniadoorganówUE . . . . . . . . . . . . . . 135 1.2.4.1.PrawokierowaniapetycjidoParlamentuEuropej-

skiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 1.2.4.2.PrawoodwoływaniasiędoEuropejskiegoRzecznika

PrawObywatelskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 1.2.4.4.PrawozwracaniasiędoinstytucjiUE . . . . . . . . . . . . . . 136 1.2.5. KlauzulaewolucyjnaprawobywateliUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

VI. System instytucjonalny Unii Europejskiej (Dominika E. Harasimiuk) . . . . 138

1. ZasadysystemuinstytucjonalnegoUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 1.1. Uwagiogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 1.2. Zasadajednolitychraminstytucjonalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 1.3. Zasadarównowagiinstytucjonalneji zasadaautonomiiinstytucjo-

nalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 1.4. Zasadalojalnejwspółpracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1402. RadaEuropejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 2.1. Geneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 2.2. Podstawyprawne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 2.3. SkładRadyEuropejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 2.4. PrzewodniczącyRadyEuropejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 2.5. Zasadyfunkcjonowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 2.6. Kompetencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1443. RadaUniiEuropejskiej(Rada) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 3.1. Geneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 3.2. Podstawyprawne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 3.3. Skład...................................................... 146 3.4. Prezydencja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 3.5. Zasadyfunkcjonowaniai podejmowaniadecyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 3.5.1. Zasadyfunkcjonowania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 3.5.2. Trybpodejmowaniadecyzji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

Spis treści8

3.5.2.1.Uwagiogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 3.5.2.2.Większośćkwalifikowana. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 3.5.2.3.Zwykławiększość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 3.5.2.4.Jednomyślność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 3.6. Kompetencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 3.6.1. Uwagiogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 3.6.2. Kompetencjeprawodawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 3.6.3. Kompetencjebudżetowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 3.6.4. Kompetencjew zakresieokreślaniai koordynacjipolitykUE. . 152 3.6.5. Kompetencjekreacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 3.6.6. Kompetencjekontrolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1534. ParlamentEuropejski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 4.1. Geneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 4.2. Podstawyprawne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 4.3. Skład...................................................... 154 4.4. Organizacjawewnętrznai zasadyfunkcjonowania . . . . . . . . . . . . . . . . 156 4.5. Kompetencje............................................... 157 4.5.1. Uwagiogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 4.5.2. Kompetencjeprawodawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 4.5.3. Kompetencjebudżetowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 4.5.4. Kompetencjekontrolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 4.5.5. Kompetencjekreacyjne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 4.5.6. Kompetencjepolityczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 4.6. EuropejskiRzecznikPrawObywatelskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1605. KomisjaEuropejska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 5.1. Geneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 5.2. Podstawyprawne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 5.3. Składi trybpowoływaniaKE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 5.4. PrzyczynyzakończeniakadencjiKomisjiEuropejskieji pojedyn-

czychkomisarzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 5.5. Organizacjawewnętrznai zasadyfunkcjonowania . . . . . . . . . . . . . . . . 164 5.6. Kompetencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 5.6.1. Uwagiogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 5.6.2. Kompetencjekontrolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 5.6.3. KompetencjedotyczącestanowieniaprawaUE. . . . . . . . . . . . 167 5.6.4. Kompetencjewykonawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 5.6.5. Kompetencjezewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1676. TrybunałSprawiedliwościUniiEuropejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 6.1. Uwagiogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 6.2. TrybunałSprawiedliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 6.2.1. Geneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 6.2.2. Podstawyprawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 6.2.3. Składi trybpowoływaniaczłonków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 6.2.4. Organizacjawewnętrznai administracja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 6.2.5. Trybdziałaniai kompetencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

Spis treści 9

6.3. Sąd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 6.3.1. Geneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 6.3.2. Podstawyprawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 6.3.3. Składi trybpowoływaniaczłonków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 6.3.4. Organizacjawewnętrznai administracja . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 6.3.5. Trybdziałaniai kompetencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 6.4. Sądywyspecjalizowane– SąddoSprawSłużbyPublicznejUE . . . . . . 175 6.4.1. Geneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 6.4.2. Podstawyprawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 6.4.3. Składi trybpowoływaniaczłonków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 6.4.4. Organizacjawewnętrzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 6.4.5. Kompetencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1767. TrybunałObrachunkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 7.1. Geneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 7.2. Podstawyprawne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 7.3. Skład– sposóbpowoływaniai odwoływania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 7.4. Organizacjawewnętrzna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 7.5. Kompetencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1788. EuropejskiBankCentralny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 8.1. Geneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 8.2. Podstawyprawne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180 8.3. Składi organizacjawewnętrzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180 8.4. Kompetencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1819. Organydoradcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 9.1. KomitetEkonomiczno-Społeczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 9.1.1. Genezai podstawyprawne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 9.1.2. Skład . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 9.1.3. Organizacjawewnętrznai trybfunkcjonowania . . . . . . . . . . . . . 183 9.1.4. Kompetencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 9.2. KomitetRegionów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 9.2.1. Genezai podstawyprawne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 9.2.2. Skład . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 9.2.3. Organizacjawewnętrznai trybfunkcjonowania . . . . . . . . . . . . . 186 9.2.4. Kompetencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18710. EuropejskiBankInwestycyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 10.1.Genezai podstawyprawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 10.2.Organizacjawewnętrzna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 10.3.Kompetencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18911. Agencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 11.1.Uwagiogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 11.2.Agencjei organyregulacyjne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 11.2.1.AgencjezajmującesięposzczególnymiobszaramipolitykiUE 190 11.2.2.Agencjedosprawwspólnejpolitykibezpieczeństwai obrony . . 192 11.2.3.Agencjedosprawprzestrzeniwolności,bezpieczeństwa

i sprawiedliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

Spis treści10

11.3.Agencjewykonawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19412. InstytucjeUniiEuropejskiejpoprzystąpieniuChorwacji. . . . . . . . . . . . . . . 195

VII. Źródła prawa Unii Europejskiej (Dominika E. Harasimiuk) . . . . . . . . . . . 197

1. Uwagiogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1972. Prawopierwotne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1973. Prawopochodne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 3.1. Uwagiogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 3.2. Kategorieprawapochodnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 3.2.1. Aktyustawodawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 3.2.2. Aktynieustawodawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 3.3. Charakterystykaaktówprawapochodnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 3.3.1. Rozporządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 3.3.2. Dyrektywy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 3.3.3. Decyzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 3.3.4. Aktyniewiążące . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2054. Umowymiędzynarodowejakoźródłoprawaunijnego . . . . . . . . . . . . . . . . . 2055. Zasadyogólnedotycząceźródełprawaunijnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 5.1. Uwagiogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 5.2. Zasadapierwszeństwaprawaunijnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 5.3. Zasadabezpośredniejskuteczności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 5.3.1. Uwagiogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 5.3.2. Bezpośredniaskutecznośćtraktatów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 5.3.3. Bezpośredniaskutecznośćrozporządzeńi decyzji . . . . . . . . . . 212 5.3.4. Bezpośredniaskutecznośćdyrektyw...................... 213 5.3.5. Bezpośredniaskutecznośćumówmiędzynarodowych. . . . . . . . 2166. StanowieniepochodnegoprawaUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 6.1. Uwagiogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 6.2. Inicjatywaustawodawcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 6.3. Rolaparlamentównarodowychw procesiestanowieniaprawa

pochodnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218 6.4. Rodzajeprocedurstanowieniaprawa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 6.4.1. Zwykłaproceduraustawodawcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 6.4.2. Specjalnaproceduraustawodawcza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 6.4.3. StanowienieprawasamodzielnieprzezRadę . . . . . . . . . . . . . . 222 6.4.4. StanowienieprawasamodzielnieprzezKomisję . . . . . . . . . . . . 222 6.5. Wybórrodzajuaktu,uzasadnienieorazpublikacjaaktu . . . . . . . . . . . 2237. WykładniaprawaUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

VIII. System ochrony prawnej w Unii Europejskiej (Dominika E. Harasimiuk) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

1. Postępowanieprzedorganamisądowymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 1.1. Uwagiogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 1.2. Reprezentacjastron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

Spis treści 11

1.3. Właściwośćsądu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 1.4. Przebiegpostępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 1.5. Proceduryszczególne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228 1.6. Charakterprawnywyroków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2292. Postępowaniaprzeciwkopaństwomczłonkowskimo naruszeniezobowią-

zańtraktatowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 2.1. Uwagiogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 2.2. Przedmiotpostępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 2.3. Proceduraprzewidzianaw art.258TFUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 2.3.1. PostępowanieprzedKomisją . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 2.3.2. PostępowanieprzedTrybunałemSprawiedliwości. . . . . . . . . . . 232 2.4. Proceduraprzewidzianaw art.259TFUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 2.5. Proceduraprzewidzianaw art.260TFUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2343. Skargao stwierdzenienieważnościaktuprawaUE– art.263TFUE . . . . . 235 3.1. Uwagiogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 3.2. Aktypodlegającezaskarżeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 3.3. Legitymacjabierna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 3.4. Legitymacjaczynna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 3.5. Podstawystwierdzenianieważności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238 3.6. Terminnawniesienieskargi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 3.7. Skutkii charakterwyrokustwierdzającegonieważność

aktuprawaUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2394. Zarzutbezprawności– art.277TFUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2395. Skarganabezczynnośćinstytucjii organówUE– art.265TFUE . . . . . . . . 240 5.1. Uwagiogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 5.2. Legitymacjabierna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 5.3. Legitymacjaczynna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 5.4. Pojęciebezprawnejbezczynności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 5.5. Wezwaniedodziałaniajakowarunekdopuszczalnościskargi . . . . . . . 241 5.6. Skutkii charakterwyrokustwierdzającegobezczynność . . . . . . . . . . . 2426. SkargaodszkodowawczaprzeciwkoUE– art.268TFUE

w zw.z art.340TFUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242 6.1. Uwagiogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242 6.2. PrzesłankiodpowiedzialnościodszkodowawczejUE . . . . . . . . . . . . . . . 2437. Postępowaniew trybieprejudycjalnym– art.267TFUE . . . . . . . . . . . . . . . 244 7.1. Uwagiogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 7.2. Przedmiotpostępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 7.3. Pojęciesądukrajowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 7.4. Zakresuznaniasądukrajowegoprzywszczynaniupostępowania

w trybieprejudycjalnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 7.5. Obowiązeksądukrajowegoprzywszczynaniupostępowania

w trybieprejudycjalnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 7.6. Odesłanieprejudycjalne– jegoforma,treśći cel. . . . . . . . . . . . . . . . . 249 7.7. Skutkiwyrokuprejudycjalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

Spis treści12

IX. Rynek wewnętrzny i swobody unijne (Dominika E. Harasimiuk, Małgorzata Kozak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251

1. Pojęcierynkuwewnętrznego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2512. Swobodaprzepływutowarów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252 2.1. Pojęcietowaru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252 2.2. Uniacelna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252 2.3. Zakazdyskryminującychi protekcjonistycznychpodatków

wewnętrznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253 2.4. Nakazreorganizacjimonopolipaństwowycho charakterze

handlowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 2.5. Zakazograniczeńilościowychi środkówrównoważnych . . . . . . . . . . . 255 2.5.1. Uwagiogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 2.5.2. FormułaDassonville . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 2.5.3. FormułaCassis de Dijon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 2.5.4. FormułaKeck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 2.5.5. NajnowszeorzecznictwoTrybunałuSprawiedliwości

dotycząceart. 34TFUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 2.5.6. Wyjątkiodzakazuprzewidzianegow art.34TFUE . . . . . . . . . 2643. Swobodaprzepływupracowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 3.1. Uwagiogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 3.2. Zakrespodmiotowy–pojęciepracownika....................... 266 3.3. Zakresprzedmiotowy– uprawnieniapracownika. . . . . . . . . . . . . . . . . 267 3.4. Wyłączeniei ograniczeniaswobodyprzepływupracowników . . . . . . . 271 3.4.1. Ograniczeniaswobodyprzepływupracowników . . . . . . . . . . . . . 271 3.4.2. Wyłączenieswobodyprzepływupracowników . . . . . . . . . . . . . . 2734. Swobodaprzedsiębiorczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 4.1. Uwagiogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 4.2. Zakrespodmiotowy– osobyfizycznei osobyprawne . . . . . . . . . . . . . . 275 4.2.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 4.2.2. Prawopochodnedotyczącespółek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 4.3. Zakresprzedmiotowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 4.3.1. Uprawnieniawynikającezeswobody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 4.3.2. Wspólnotowyelementtransgraniczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 4.3.4. Zasadatraktowanianarodowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280 4.4. Wyłączeniai ograniczeniaswobody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280 4.4.1. Ograniczeniatraktatowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 4.4.1.1.Udziałw wykonywaniuprerogatywwładzypublicznej

(art. 51TFUE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 4.4.1.2.Ograniczeniezewzględunaporządekpubliczny,

bezpieczeństwopublicznelub zdrowiepubliczne. . . . . 281 4.4.2. Ograniczeniezewzględunainterespubliczny. . . . . . . . . . . . . . 283 4.4.2.1.Uzasadnieniezewzględunabezpieczeństwow ruchu

drogowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283 4.4.2.2.Uzasadnieniezewzględunaochronękonsumentów. . 283 4.5. Obejścieprawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

Spis treści 13

5. Swobodaświadczeniausług . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284 5.1. Pojęcieusługi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 5.2. Relacjaswobodyświadczeniausługz pozostałymiusługami. . . . . . . . 286 5.3. Przesłankistosowaniaswobodyświadczeniausług . . . . . . . . . . . . . . . . 287 5.4. Zakrespodmiotowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 5.5. Zakresprzedmiotowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 5.6. Uznawaniekwalifikacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 5.7. Dyrektywausługowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291 5.8. Wyłączeniai ograniczeniaswobody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292 5.8.1. Wyłączeniatraktatowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292 5.8.2. Wyłączeniatraktatowew odniesieniudoświadczeniausług . . . 293 5.8.2.1.Wykonywaniewładzypublicznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 5.8.2.2.Wyłączeniazewzględunaochronęinteresu

publicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2936. Swobodaprzepływukapitałui płatności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294 6.1. Zakresswobody. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294 6.2. Definicjakapitału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294 6.3. Ograniczeniaswobody. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

X. Polityki Unii Europejskiej (Mariusz Muszyński, Dominika E. Harasimiuk, Małgorzata Kozak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297

1. ZagadnieniawprowadzającedotematupolitykUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2972. WspólnaPolitykaRolnai Rybołówstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298 2.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298 2.2. Zakresprzedmiotowy:rolnictwo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299 2.3. Zakresprzedmiotowy:rybołówstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300 2.4. ReformyWspólnejPolitykiRolneji Rybołówstwa . . . . . . . . . . . . . . . . 301 2.5. CeleWspólnejPolitykiRolneji Rybołówstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304 2.6. InstrumentyWspólnejOrganizacjiRynkówRolnych . . . . . . . . . . . . . . 305 2.7. WspólnaPolitykaRolnai Rybołówstwaa państwaczłonkowskie . . . . 306 2.8. ZwiązekmiędzyWspólnąPolitykąRolnąi Rybołówstwaa polityką

spójności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3073. WspólnaPolitykaTransportowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 3.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 3.2. PodziałkompetencjimiędzyUEa państwaczłonkowskie . . . . . . . . . . 309 3.3. Zakresprzedmiotowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309 3.3.1. Zagadnieniaogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309 3.3.2. Transportdrogowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311 3.3.3. Transportkolejowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 3.3.4. Transportśródlądowy(żeglugaśródlądowa) . . . . . . . . . . . . . . . . 315 3.3.5. Transportlotniczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316 3.3.6. Transportmorski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3174. Politykaenergetyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318 4.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318 4.2. Celepolitykienergetycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

Spis treści14

4.3. Politykaenergetycznai rynekwewnętrzny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319 4.4. Proceduradziałania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320 4.5. Gazziemny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 4.6. Energiaelektryczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 4.7. Energiajądrowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 4.8. Energiazeźródełodnawialnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3225. Politykaw dziedzinieśrodowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 5.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 5.2. Pojęcieśrodowiska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325 5.3. CelepolitykiUEw dziedzinieśrodowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325 5.4. KompetencjeUEw zakresieśrodowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326 5.5. ZasadypolitykiUEw dziedzinieśrodowiska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327 5.6. Prawodoinformacjio środowisku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329 5.7. Procedurypodejmowaniadecyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 5.8. AspektmiędzynarodowydziałańUEw odniesieniudośrodowiska.. 331 5.9. Szóstyprogramdziałania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332 5.10.ProgramLIFE+ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333 5.11.PodstawoweaktyprawawtórnegoUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3346. Politykaspołeczna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336 6.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336 6.2. Podziałkompetencjimiędzypaństwaczłonkowskiei UE . . . . . . . . . . 337 6.3. Celetraktatowejpolitykispołecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338 6.4. InstrumentydziałaniaUnii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338 6.5. Obszaryi metodydziałaniaUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 6.6. ProcedurydziałaniaUEw obszarzepolitykispołeczneji wspiera-

jącarolaKomisji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340 6.7. Dialogspołeczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341 6.8. Równośćpłciw zakresieprawapracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342 6.9. Podstawoweaktyprawapochodnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3447. PolitykaregionalnaUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345 7.1. Podstawyprawnepolitykiregionalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345 7.2. Genezapolitykiregionalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346 7.3. Podstawoweinstrumentypolitykiregionalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347 7.4. Zasadypolitykiregionalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348 7.5. Celepolitykiregionalnejw okresie2007–2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3498. Politykaw obszarzeedukacji,kształceniazawodowegomłodzieży

i sportu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350 8.1. Strukturatraktatowai pojęcia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350 8.2. PolitykaUEw zakresieedukacji,młodzieżyi sportu. . . . . . . . . . . . . . 352 8.2.1. Celepolityki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352 8.2.2. Formyi zakreskompetencjiUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353 8.2.3. Współpracamiędzynarodowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354 8.3. PolitykaUEw zakresiekształceniazawodowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . 354 8.4. Procedurydziałania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3559. PolitykaUEw obszarzekultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355

Spis treści 15

9.1. PojęciekulturyorazobowiązkiUniii granicejejdziałań . . . . . . . . . . 355 9.2. Obszaryaktywnościunijneji stosunekUEdokulturynarodowej . . . 357 9.3. PrawneformydziałaniaUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358 9.4. Zewnętrzneaspektypolitykiw obszarzekultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359 9.5. Zastrzeżeniedotyczącekulturyw innychprzepisach . . . . . . . . . . . . . . 360 9.6. TraktatowenakazyzaniechaniadziałaniaprzezUE . . . . . . . . . . . . . . . 360 9.6.1. Wyjątekodzakazuograniczeń. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 9.6.2. Wyjątkiodzakazupomocypublicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36110. Politykaochronykonsumentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361 10.1.Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361 10.2.Pojęciekonsumentai ochronykonsumenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363 10.3.Zakresochronykonsumentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363 10.4.Konsumencijakopodmiotyjednolitegorynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364 10.5.Podstawoweaktyprawapochodnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36511. Zdrowiepubliczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368 11.1.Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368 11.2.Pojęciezdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368 11.3.Podziałkompetencjimiędzypaństwaa UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368 11.4.Środkidziałaniaw zakresieunijnejpolitykizdrowiapublicznego . . . . 370 11.5.Podstawoweaktyprawapochodnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37112. Siecitranseuropejskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 12.1.Rodzajesiecii celichustanowienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 12.2.CelewłączeniaUEw ustanawianiei rozwójsieci . . . . . . . . . . . . . . . . . 372 12.3.Charaktersiecitranseuropejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373 12.4.RodzajedziałańUniiw zakresiesiecitranseuropejskich . . . . . . . . . . . 373 12.5.Harmonizacjanormtechnicznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374 12.6.Współpracaz państwamitrzecimi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375 12.7.Podstawoweaktyprawapochodnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37513. Przemysł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376 13.1.Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376 13.2.Celepolitykiw zakresieprzemysłu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376 13.3.Granicedziałańunijnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377 13.4.CharakterdziałańUniii działańpaństwczłonkowskich . . . . . . . . . . . . 378 13.5.Podstawoweaktyprawapochodnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37814. Badaniai rozwójtechnologicznyorazprzestrzeńkosmiczna . . . . . . . . . . . . 379 14.1.Badaniai rozwójtechnologicznyw perspektywiehistorycznej . . . . . . 379 14.2.Celepolitykibadawczeji działaniaprowadzonedlaichosiągnięcia . . 379 14.3.Programramowy,programydodatkowe,uzupełniającei przestrzeń

kosmiczna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38115. Turystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382 15.1.Podstawytraktatowei ryshistoryczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382 15.2.Definicjaturystyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384 15.3.Kompetencjei środkidziałania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38416. Ochronaludności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385 16.1.Podstawatraktatowai ryshistoryczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385

Spis treści16

16.2.Celepolityki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386 16.3.ZakresdziałaniaUnii,kompetencjei procedura . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386 16.4.Klauzuleuzupełniające:klauzulasolidarnościi dopuszczalnapomoc

publiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387 16.5.Prawopochodne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38817. Współpracaadministracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389 17.1.Podstawatraktatowai ryshistoryczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389 17.2.Zakresunijnychkompetencji,środkiprzypisaneUEi procedury . . . . 39018. Unijnapolitykaatomowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391

XI. Wspólne reguły konkurencji (Małgorzata Kozak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394

1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3942. Regułymającezastosowaniedoprzedsiębiorstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396 2.1. Zakazaneporozumienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396 2.2. Stronapodmiotowazakazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396 2.3. Stronaprzedmiotowazakazu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398 2.4. Wpływnahandelmiędzypaństwamiczłonkowskimi . . . . . . . . . . . . . . 399 2.5. Naruszeniekonkurencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399 2.6. Zakresprzestrzenny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401 2.7. Skuteknaruszeniazakazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401 2.8. Względnycharakterzakazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401 2.8.1. Wyłączeniaindywidualne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402 2.8.2. Wyłączeniagrupowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402 2.8.3. Ciężardowodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4033. Nadużyciepozycjidominującej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404 3.1. Podmiotowyzakreszakazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404 3.1.1. Rynekwłaściwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404 3.1.2. Pozycjadominująca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405 3.2. Przedmiotowyzakreszakazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405 3.2.1. Nadużywanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405 3.2.2. Przykładynadużywania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405 3.2.3. Doktrynaessential facilities(urządzeńkluczowych) . . . . . . . . . 4064. Kontrolakoncentracji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4065. Rozporządzenie139/2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4066. Stosowanieart. 101TFUEi art.102TFUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4087. Regułymającezastosowaniedopaństwczłonkowskich. . . . . . . . . . . . . . . . 409 7.1. Przedsiębiorstwapubliczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409 7.2. Monopolepaństwoweo charakterzehandlowym . . . . . . . . . . . . . . . . . 4108. Pomocprzyznawanaprzezpaństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411 8.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411 8.2. Zakazanapomocpaństwowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411 8.3. Pomoczgodnazewspólnymrynkiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412 8.4. Pomoc,któramożezostaćuznanazazgodnązewspólnymrynkiem. 413 8.5. Stosowanieprzepisówo pomocypublicznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415

Spis treści 17

XII. Harmonizacja prawa państw członkowskich (Mariusz Muszyński) . . . . . . 417

1. Harmonizacja:treść,rodzajei granice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4172. Instrumentyharmonizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4193. Metodyharmonizacjiprawapaństwczłonkowskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4204. Traktatowerozwiązaniaharmonizacyjne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421 4.1. Historiaprocesuharmonizacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421 4.2. Zbliżanieustawodawstw– traktatoweregulacjewspólne . . . . . . . . . . . 422 4.2.1. Zagadnieniaogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422 4.2.2. Harmonizacjaw zakresieprawakrajowegodotyczącegousta-

nawianiai funkcjonowaniarynkuwewnętrznego............ 423 4.2.3. Harmonizacjaw zakresieprawakrajowegobezpośrednio

wpływającegonaustanowieniei funkcjonowanierynkuwewnętrznego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425

4.3. Zbliżanieustawodawstw– traktatowerozwiązaniaszczegółowe . . . . . 426 4.4. Harmonizacjaustawodawstww zakresiepodatkówpośrednich . . . . . . 428 4.5. Obszaryharmonizacjiw formulekoordynacjiprawa . . . . . . . . . . . . . . 429 4.6. Inneformułyharmonizacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430 4.7. Harmonizacjaregulacjiz zakresutytułówprawnych . . . . . . . . . . . . . . . 4315. Obszarywyłączonez procesuharmonizacjiorazart. 352TFUE . . . . . . . . 432

XIII. Unia Gospodarczo-Walutowa (Mariusz Muszyński) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433

1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4332. PolitykagospodarczaUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433 2.1. Konstrukcjatraktatowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433 2.2. Zakazanedziałania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435 2.3. Nakazunikanianadmiernegodeficytu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437 2.4. Klauzulasolidarności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438 2.5. Szczególnecechypolitykigospodarczejponowelizacjilizbońskiej . . . 439 2.6. Politykagospodarczapaństwstrefyeuro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4393. WspólnawalutaUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440 3.1. Historia,istotai fundamentytraktatoweuniiwalutowej . . . . . . . . . . . 440 3.2. Realizacjapostanowieńtraktatowycho uniiwalutowej . . . . . . . . . . . . 441 3.3. StatusprawnypaństwUEnieuczestniczącychw uniiwalutowej . . . . 442 3.3.1. Państwaobjętederogacją . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442 3.3.2. PaństwaprzystępującedoUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443 3.3.3. SzczególnystatusDaniii WielkiejBrytanii . . . . . . . . . . . . . . . . . 444 3.4. Eurojakowalutapaństwspozauniiwalutowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446 3.4.1. Eurojakowalutapaństwtrzecich(spozaUE) . . . . . . . . . . . . . . 446 3.4.2. Eurojakowalutapaństwderogowanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448 3.5. Warunkii procedurazniesieniaderogacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449 3.5.1. Kryteriakonwergencjigospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449 3.5.2. Przystąpieniepaństwobjętychderogacjądouniiwalutowej . . . 450 3.6. Jednolitapolitykapieniężnai zarządzanierezerwamiwalutowymi

państwuniiwalutowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452

Spis treści18

3.7. Możliwośćwystąpieniaz uniiwalutowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4534. Paktstabilnościi wzrostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4535. Paktfiskalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4576. Pakt„EuroPlus” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4607. Zasadywspieraniapaństwczłonkowskichw sytuacjachzagrożenia

niewypłacalnością . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461 7.1. Wsparciedlapaństwstrefyeuro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461 7.2. Wsparciedlapaństwderogowanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4648. Koncepcja„europejskiegorządugospodarczego” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464

XIV. Przestrzeń bezpieczeństwa, wolności i sprawiedliwości (Mariusz Muszyński) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466

1. Historiawspółpracypaństw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4662. Rozwiązaniapolizbońskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471 2.1. Zakreskonstrukcjitraktatowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471 2.2. Kształtkonstrukcjitraktatowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471 2.2.1. Politykadotyczącakontroligranicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474 2.2.2. Politykadotyczącaazylu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479 2.2.3. Politykadotyczącamigracji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482 2.2.4. Zasadasolidarności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484 2.2.5. Współpracasądowaw sprawachcywilnych. . . . . . . . . . . . . . . . . 485 2.2.6. Współpracasądowaw sprawachkarnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491 2.2.7. Współpracapolicyjna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496 2.2.8. Bezpieczeństwoa ochronadanychosobowych . . . . . . . . . . . . . 499

XV. Stosunki zewnętrzne UE (Mariusz Muszyński) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500

1. StosunkizewnętrzneUE:pojęciei perspektywahistoryczna. . . . . . . . . . . . 5002. Obszarymaterialnezaliczanedostosunkówzewnętrznych . . . . . . . . . . . . . . 5013. Wspólnapolitykazagranicznai bezpieczeństwa

UniiEuropejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503 3.1. Początkiwspółpracypolitycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503 3.2. WspólnaPolitykaZagranicznai Bezpieczeństwapotraktacie

z Lizbony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505 3.2.1. Założeniakonstrukcyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505 3.2.2. WysokiPrzedstawicielUniids.zagranicznychi polityki

bezpieczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507 3.2.3. Pozycjapaństwczłonkowskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508 3.2.4. Instrumentyi proceduradziałaniaUEw ramachWPZiB. . . . 510 3.2.5. EuropejskaSłużbaDziałańZewnętrznych . . . . . . . . . . . . . . . . . 511 3.2.6. ZasadyfinansowaniaWPZiB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512 3.2.7. Wspólnapolitykabezpieczeństwai obrony . . . . . . . . . . . . . . . . . 5134. WspólnaPolitykaHandlowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514 4.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514

Spis treści 19

4.2. WspólnaPolitykaHandlowajakoczęśćkompetencjizewnętrznychUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515

4.3. PojęcieWspólnejPolitykiHandlowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515 4.4. Rolaprawacelnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517 4.5. Instrumentyi procedurydziałaniaUEw ramachWspólnejPolityki

Handlowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518 4.6. UmowymiędzynarodoweweWspólnejPolityceHandlowej . . . . . . . . 518 4.7. Zasadniczeaktyprawapochodnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5195. Współpracaz państwamitrzecimii pomochumanitarna . . . . . . . . . . . . . . . 5206. Stowarzyszeniaz państwamitrzecimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5217. Kursywymianywalut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5228. WspółpracaUEz organizacjamimiędzynarodowymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5229. Krajei terytoriazamorskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52410. Zewnętrzneelementyniektórychpolitykwewnątrzunijnych . . . . . . . . . . . . . 52511. EuropejskaPolitykaSąsiedztwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52612. Zagadnieniekompetencjiunijnychw zakresiestosunkówzewnętrznych . . 527

Podstawowa bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529

Autorzy:MariuszMuszyński –I,II,III,IV,V,X.1–2,X.6,X.8–9,X.11–18,XII,

XIII,XIV,XV

DominikaE.Harasimiuk –VI,VII,VIII,IX,X.7

MałgorzataKozak –IX,X.3,X.4,X.5,X.7,X.10,XI

Wstęp

Procesintegracjieuropejskiejjestzjawiskiempolityczno-społecznym,któreodwielulatw dominujew życiuPolskii Polaków.Tasytuacjaprzekładasięrównieżnasferędydaktykiakademickiejw zakresieprawai administracji.Jużw połowielat90.XXw.,a więcjeszczedługoprzeduzyskaniemprzezPolskęstatusupaństwaczłonkowskiegoUniiEuropejskiej,pojawiłysiępierwszepublikacjeprzybliżającesysteminstytucjonalnyczy– wmniejszymstopniu– rozwiązaniaz zakresuunijnego(wówczas wspólnotowego) prawa materialnego. Dziś taka pozycja, omawiającaróżnezagadnienia z  zakresuprawaunijnego,powinnaznajdować sięw dorobkuliczących sięośrodkównaukowych i  dydaktycznych, specjalizujących sięw bada-niachlubnauczaniuproblematykiunijnej.Kierującsiętąmyślą,postanowiłemoddaćdorąkCzytelnikówniniejsząksiążkę

pt.Unia Europejska. Instytucje, polityki, prawo.Namoją decyzjęwpłynęłowieleprzesłanek,z którychznaczącąrolęodegrałytrzy:– chęćautorskiegoomówienia tematykiprawaUE i podzielenia sięz odbiorcąchociażczęściąwiedzy, jakąuzyskałemprzezokołodwadzieścia latpraktycz-negokontaktuz tądziedzinąwiedzy,w tymw trakciebliskodziesięcioletniegowykładaniatejproblematykinapoziomieuniwersyteckim;

– potrzebadydaktyczna,wynikającaz faktu,żenauczelniach,naktórychprowa-dzęwykładyz prawaUE,niemaprzygotowanejprzezwłasnekadrypublikacji,uwzględniającejwłasnestanowiska,ocenyi opinie;

– nieodparte poczucie konieczności innego, świeżego spojrzenia, odmiennegoodujęćpolskichspecjalistów,częstopozbawionychnaukowegoobiektywizmuzastąpionegopolitycznymentuzjazmem.Ta ostatnia przesłanka przejawia się w  dwóch kontekstach. Po pierwsze,

w  treści wielu przemyśleń, które znaleźć można przede wszystkim w  omówie-niach aspektu systemowego prawa UE. Czytelnik odnajdzie tam indywidualnespojrzenie,odrębneoceny,wątpliwości,pytaniai próbyodpowiedzinanie,wyni-kające z  coraz bardziej skomplikowanego statusu prawnego Unii Europejskiej,przejawiającego się także w  widocznych dziś problemach strukturalnych, poli-tycznych i  ekonomicznych. Takie założenie redakcyjne ma nie tylko skutkowaćwłączeniemw zakrespodstawowejwiedzyo prawieUE, jakąnabywająstudenci,nowychaspektówwiedzy,alerównieżpobudzićichdoszerszejrefleksjinatematintegracji europejskiej. Jest ono też próbą odejścia od niedomówień, ukrywaniapewnychkontekstównormatywnych,czywręcznieodpowiedzialnegomaskowaniaspecyfikiUE, jakieciąglezdarzająsięniektórymautorom.UniaEuropejska jestnaszą rzeczywistością i  pewnie przyszłością, bo takie są realiamiędzynarodowe.Jednak Czytelnicy, ucząc się o  niej, powinni znać zarówno faktyczny stan roz-

22 Wstęp

wiązańprawnych,jaki  ichkontekstorazskutki,w tymwpływnastatusi pozycjępaństwczłonkowskich.Wpublikacjiznaczącozredukowanozbędneelementyteoretyzujące.Jestona

pisana,szczególniew częściodnoszącejsiędoprawamaterialnego,technikąopartąnabezpośredniejanalizienormtraktatowych.Pozwalatonauniknięcienadmier-nychrozważań i doktrynalnychdywagacji.Zostałotozastąpioneodwołaniemsiędoelementówpraktycznych,częstotkwiącychswymikorzeniamiw orzecznictwie.Monografięprzygotowanonapodstawienajnowszychpublikacjizagranicznych,

w szczególnościniemieckich.Znaczącabazęmateriałowąi porównawcząposzcze-gólnychrozdziałówstanowiątakżekomentarzedotraktatówunijnych.Rozważania nad systemem instytucjonalnym i  prawemmaterialnym poprze-

dzajądwarozdziałydotyczącehistoriiprocesuintegracjiorazdochodzeniaPolskido członkostwa w  UE. To, oczywiście, dość typowa formuła pisania publikacjio Unii.Przychylamsięjednakdoocenytychosób,któretwierdzą,żeproblemuUEniemożnaw pełnysposóbprzedstawićbezukazaniakontekstujegohistorycznegorozwoju.W rozdzialetymjest jednakzawartahistoriaprawa,którazostałamoż-liwiemocnoodartaz elementupolitycznegoi stałasięszczegółowąanalizązmiannormatywnych,dokonywanychw kolejnychnowelachtraktatowych.Drugirozdziałstanowikrótki ryskonstrukcjiprawnejproblemu integracjiPolski z UE (analizatzw.traktatuakcesyjnegoi przygotowanychw 2011rokuzmianw KonstytucjiRP).Dopieropo takimwprowadzeniuCzytelnikmoże zapoznać się z  rozdziałami

opisującymigłówneaspektyprawneprocesuintegracji.Stan prawny traktatów integracyjnych, omówiony w  niniejszej publikacji, to

oczywiście stan po wejściu w  życie traktatu z  Lizbony, ze wszelkimi zmianamidokonanymiw systemie„kładektraktatowych”orazprawempochodnymnadzień1czerwca2012 r.Książkajestowocemwspółpracyz drDominikąE.Harasimiuki dr Małgorzatą

Kozak,z którymiprowadziłemzajęciaz prawaUEnaWydzialePrawai Admini-stracjiUczelniŁazarskiego.Niniejszapozycjaomawiaprocesintegracjiodstronyprawnej.Możewięcbyć

wykorzystanawdydaktycena trzechkierunkach:prawie, administracji i  europe-istyce.Może też służyć jako pomoc również w nauczaniu takich przedmiotów,jak:naukipolityczneczystosunkimiędzynarodowe,atakżebyćinteresującąlek-turąuczestnikówstudiówpodyplomowych,czyosóbzajmującychsięprawemUEw praktyce.Świadomy zarówno zalet, jak i  możliwych wad tej książki, oddaję ją w  ręce

Czytelników.Wszelkieuwagii opinięprzyjmęz wdzięcznością,ponieważpozwoląmiuniknąćewentualnychniedociągnięćw przyszłości.

Mariusz Muszyński