Szczypta (al)chemii i nauk pokrewnych
... dla humanistów
Wojciech Grochala
Uniwersytet Warszawski Centrum Nowych Technologii
Wykład II – Początek
Kosmogonia
???
Wojciech Grochala
• 1. ex NIHILO
• 2. z CHAOSU (wód)
• 3. z PODZIAŁU pierwotnego bytu
• 4. z DNA PRAOCEANU
• 5. z METAMORFOZ
Wykład II – Początek
Mircea Eliade “Elementy rzeczywistości mitycznej"
Mity założycielskie
Wg. Sumerów (XXV w. BC)
Wojciech Grochala
• 1. ex NIHILO (wałek Bartona)
Wykład II – Początek
"Those days were indeed faraway days. Those nights were indeed faraway nights. Those years were indeed faraway years. The storm roared, the lights flashed. In the sacred area of Nibru (Nippur), the storm roared, the lights flashed. Heaven talked with Earth, Earth talked with Heaven.” • a sacred marriage between An and Ninhursag during
which heaven and earth touch • Enki made love to the mother goddess, Ninhursag,
and planted the seed of seven (twins of) deities in her midst
~ oryginał
Mity założycielskie
Wg. Żydów (XIII-XII w. BC)
Wojciech Grochala
• 1. ex NIHILO (Genesis 1: 1-8)
Wykład II – Początek
1 Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. 2 Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami. 3 Wtedy Bóg rzekł: «Niechaj się stanie światłość!» I stała się światłość. 4 Bóg widząc, że światłość jest dobra, oddzielił ją od ciemności. 5 I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność nazwał nocą. I tak upłynął wieczór i poranek - dzień pierwszy. 6 A potem Bóg rzekł: «Niechaj powstanie sklepienie w środku wód i niechaj ono oddzieli jedne wody od drugich!» 7 Uczyniwszy to sklepienie, Bóg oddzielił wody pod sklepieniem od wód ponad sklepieniem; a gdy tak się stało, 8 Bóg nazwał to sklepienie niebem. I tak upłynął wieczór i poranek - dzień drugi.
Mity założycielskie
Wg. Koreańczyków (? w. BC)
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
At the beginning the world did not exist. A deity named Yul-ryeo and a goddess named Mago appeared. Yul-ryeo then died. Mago in turn gave birth to two goddesses: Gung-hee and So-hee . They in turn each gave birth to two Men of Heaven and two Women of Heaven . After the appearance of the Heavenly People, Yul-ryeo is revived and through her rebirth heaven, earth, and the oceans were created, along with Chi (soul), fire, water, and earth. These four elements in turn mixed and became herbs and plants, birds and animals.
• 1. ex NIHILO (mitologia)
Mity założycielskie
Wg. Egipcjan (XXVIII-XXIII w. BC)
Wojciech Grochala
• 2. z CHAOSU (Stare Królestwo)
Wykład II – Początek
• world emerged from an infinite, lifeless sea when the sun rose for the first time, in a distant period Zep Tepi, "the first occasion“
• a pyramid-shaped mound, called benben, was the first thing to emerge from the waters
• inherent qualities of the primeval waters represented by a set of eight gods (4x2), Ogdoad, representing the primeval water, its infinite extent, the darkness present within it, and its hidden and unknowable nature, in contrast to the tangible world of the living
pir. Dżosera
Mity założycielskie
Wg. Babilończyków (XVIII w. BC)
Wojciech Grochala
• 2. z CHAOSU (Enûma Eliš)
Wykład II – Początek
When the sky above was not named, And the earth beneath did not yet bear a name, And the primeval Apsu (fresh water), who begat them, And chaos, Tiamat (ocean water), the mother of them both, Their waters were mingled together, And no field was formed, no marsh was to be seen; When of the gods none had been called into being. • Bogowie z wód oceanicznych, itd.
~ 7 oryginałów
Mity założycielskie
Wg. Koreańczyków (? w. BC)
Wojciech Grochala
• 2. z CHAOSU (Cheonjiwang Bonpuli)
Wykład II – Początek
Initially the sky and the earth were one. As there were no sky nor earth, as a result, there was only an empty void. However, one day, a gap formed in the void. All that was lighter than the gap headed upwards and formed the sky. All that was heavier than the gap fell down to become the earth. From the sky fell a clear blue drop of dew, and from the earth rose a dark black drop of dew. As these two drops mixed, all that existed, except the sun, moon, and the stars, came to be. From these two drops came humans and even the gods. (wyspa JUJU)
~ 7 oryginałów
Mity założycielskie
Wg. Egipcjan (III mill. BC)
Wojciech Grochala
• 3. z PODZIAŁU (Heliopolis)
Wykład II – Początek
Atum: masturbacja, kichnięcie, splunięcie bogowie (płyny fizjologiczne, “ciecze”, wody) ROLA MĘŻCZYZNY W PROCESIE KREACJI ŻYCIA
XX w. BC
Mity założycielskie
Wg. Greków (I mill. BC)
Wojciech Grochala
• 3. z PODZIAŁU (Grecja)
Wykład II – Początek
"chaos" (χάος), a neuter noun, means "yawning" or "gap“ Out of the void emerged Gaia (the Earth) and some other primary divine beings: Eros (Love), the Abyss (the Tartarus), and the Erebus (Darkness) Owidiusz (BC/AD): an unformed mass, where all the elements were jumbled up together in a "shapeless heap"
Olimp
Mity założycielskie
Wg. tubylców NZ (XII w. AD)
Wojciech Grochala
• 3. z PODZIAŁU (Rangi & Papa)
Wykład II – Początek
Ranginui and Papatuanuku are the primordial parents, the sky father and the earth mother who lie locked together in a tight embrace. They have many children all of which are male, who are forced to live in the cramped darkness between them. These children grow and discuss among themselves what it would be like to live in the light. Tāne disagrees, suggesting that it is better to push them apart, to let Ranginui be as a stranger to them in the sky above while Papatuanuku will remain below to nurture them.
Mity założycielskie
Wg. ludu Ainu (XIII w. AD w JPN )
Wojciech Grochala
• 4. z DNA OCEANU (Azja Wsch. + Am. Płn.)
Wykład II – Początek
Creator deity sends down a water wagtail to create habitable land in the watery world below. The little bird fluttered over the waters, splashing water aside and then he packed patches of the earth firm by stomping them with his feet and beating them with his tail. In this way islands where the Ainu were later to live were raised to float upon the ocean.
Mity założycielskie
Wg. Indian Am. Płn. (?)
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
Humanity emerges from another world into the one they currently inhabit. The previous world is often considered the womb of the earth mother, and the process of emergence is likened to the act of giving birth. The role of midwife is usually played by a female deity, like the spider woman of Native American mythology. ROLA KOBIETY W PROCESIE KREACJI ŻYCIA
• 5. z METAMORFOZ (Ameryki)
Bóg–Stworzycielka?
vs.
Wojciech Grochala
• Społeczności matriarchalne (Wenus paleolit.) 230-8 tys. lat BC
• Pramatka, Magna Mater, Bogini płodności
• Gaja (Terra) – rodziła wzgórza i oceany “bez słodkiego zjednoczenia miłości” (Hezjod)
Wykład II – Początek
Hrádocka Venuša (3 tys. lat BC)
W. z Wilczyc (15 tys. lat BC)
Dolni Věstonice (29–25 tys. lat BC)
Samica alfa
vs.
Wojciech Grochala
• Dziedziczenie matrylinearne (Mosuo Junnan/Syczuan, Tuaregowie Sahara)
• Poliandria (Sumer 2900 BC…) <<< poligynia
Wykład II – Początek
Mosuo Tuaregowie
“Któż to wie, czy tak było…
Płn.-zach. Indie XVI-XIII w. BC
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
Rygweda, księga X, Hymn 129 (Nasadiya)
…na pewno?” Niebyt nie istniał wtedy, ani byt nie istniał, Nie było też przestworza i nieba u góry, Co było w ruchu, w czyjej opiece? Czym wody były, otchłanne, głębokie? Była ciemność, ciemnością od początku okryte Wszystko było jednym bez cech oceanem, Zarodek bytu w pustkowiu zawarty Stał się tym jednym mocą swego żaru………
Zasada Zachowania M+E
???
Wojciech Grochala
• ex NIHILO
• z CHAOSU (wód)
• z PODZIAŁU pierwotnego bytu
• z DNA PRAOCEANU
• z METAMORFOZ
Wykład II – Początek
FIZ
CHEM
GEO
BIO
? MAT?
Co na to XX-XXI w.?
Big Bang (1927–…)
Wojciech Grochala
Georges Lemaître 1894–1966
Wykład II – Początek
"This is the most beautiful and satisfactory explanation of creation to which I have ever listened.“ (A. Einstein)
Kilka trudnych pytań
Czy/jak można się dowiedzieć?
Wojciech Grochala
• Jak wyglądał Świat w t=0? • Dlaczego nastąpił wybuch? • Co było “wcześniej”? (t<0) • Co będzie później? (t > 13.8
mld lat)
Wykład II – Początek
Quar
k s
oup
7 października 3761 r. BC: stworzenie Świata w kalendarzu żydowskim
Blisko t=0
Granice…poznania…cd.
Wojciech Grochala
• Długość Plancka 1.6 x 10–36 m - najkrótsza mierzalna odległość - struktura czasoprzestrzeni zdominowana przez efekty kwantowe
• Czas Plancka 5.4 x 10–44 s - potrzebny światłu do pokonania długości Plancka
• EPOKA PLANCKA: od 0 do tP
- efekty “grawitacji kwantowej” SZUKAMY TEORII…! GUT=Teoria wielkiej unifikacji Unifikacja grawitacji z innymi oddziaływaniami wymaga stworzenia nowego aparatu matematycznego (superalgebra) Max Planck 1858–1947
Wykład II – Początek
Co mówią mędrcy
Praprzyczyna, zasada, tworzywo
Wojciech Grochala
ARCHÉ
Wykład II – Początek
Anaksymander 610–546 BC
Apeiron (bezkres)
Anaksagoras 510–428 BC
Homoiomerie (zarodki) Liczba(y)
Pitagoras 572–497 BC
Heraklit z Efezu 540–480 BC
Zmiana
Jedność przeciwieństw Fluktuacje…
Tales z Miletu 624–545 BC
Woda
Co mówią mędrcy, c.d.
Praprzyczyna, zasada, tworzywo
Wojciech Grochala
Platon 427–347 BC
Wykład II – Początek
LOGOS ABSOLUT KREATOR
Demiurg
Plotyn 204–269
JedniaHipostazy
Filon z Aleks. 10 BC–40
Odwieczna materia*
ARCHÉ
Demokryt 460–370 BC
Atomy
Empedokles 494–434 BC
4 żywioły
+ eter (Arystoteles 384-322 BC)
Blisko t=0, c.d.
Gorąca gęsta materia
Wojciech Grochala
• Temperatura Plancka 1.4 x 1044 K (TP) - materia emituje promieniowanie o długości fali równej dP
• Objętość Plancka 4.2 x 10–105 m3 - objętość Wszechświata po tP
• Gęstość Plancka 5.2 x 1096 kg/m3 - zapewne taką gęstość mają czarne dziury
Max Planck 1858–1947
Wykład II – Początek
1023
15km średnica
gęstość jądra at.
pu
lsar
– g
wia
zda
ne
utr
on
ow
a
1018 kg/m3 jądro
at.
Wielki Zderzacz Hadronów LHC
Gorąco i gęsto: w laboratorium
Wojciech Grochala
• Maksymalna energia kolizji 14 TeV - bardzo mało w porównaniu z energią
Plancka 1.2 x 1016 TeV - niemożność przekroczenia masy
Plancka (=utworzenie czarnej dziury) • W sierpniu 2012 osiągnięto
rekordowo wysoką temperaturę 5.5 x 1012 oC (jądra Pb)
- plazma kwarkowo-gluonowa • 14 marca 2013 odkryto masywny
bozon (125 GeV) - długo poszukiwany Bozon Higgsa
(nadaje masę cząstkom)
Wykład II – Początek
Quar
k s
oup
Genewa, średnica 8.6km
Pytań c.d.
…bez odpowiedzi…
Wojciech Grochala
• Materia jednorodna? (vide: Chaos, Praocean) • Niejednorodność? Fluktuacja? Zasada Nieoznaczoności
Heisenberga? Wybuch • Pojęcie czasu traci sens dla t<0? (vide: Metamorfozy)
Wykład II – Początek
I jak się zrodziła ta wysnowa bytów, Czy kto ją zdziałał, czy też nikt nie zdziałał…?
Byli dawcy zarodków, były sił potęgi…
Związek bytu z niebytem wysiłkiem rozumu Znaleźli wieszczowie, w swym sercu szukając
Pytań c.d.
…bez odpowiedzi…
Wojciech Grochala
• Materia jednorodna? (vide: Chaos, Praocean) • Niejednorodność? Fluktuacja? Zasada Nieoznaczoności
Heisenberga? Wybuch • Pojęcie czasu traci sens dla t<0? (vide: Metamorfozy)
Wykład II – Początek
I jak się zrodziła ta wysnowa bytów, Czy kto ją zdziałał, czy też nikt nie zdziałał…?
Byli dawcy zarodków, były sił potęgi…
Związek bytu z niebytem wysiłkiem rozumu Znaleźli wieszczowie, w swym sercu szukając
Co będzie później?
Najgorsza znana niezgodność
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
• Modele kosmologiczne - ΛCDM (Lambda Cold Dark Matter) • Tempo rozszerzania rośnie
(przyspieszenie) (1998) • Próżnia ma energię (!) • Stała kosmologiczna Λ jest > 0 ale
nie zgadza się z wartością teoretyczną 10120 razy
Co będzie później?
Najgorsza znana niezgodność
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
• Modele kosmologiczne - ΛCDM (Lambda Cold Dark Matter) • Tempo rozszerzania rośnie
(przyspieszenie) (1998) • Próżnia ma energię (!) • Stała kosmologiczna Λ jest > 0 ale
nie zgadza się z wartością teoretyczną 10120 razy
Oscylacje?
Wieczna pół-sinusoida?
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
• initial singularity • Big Bang vs. Big Crunch (cyclic
model) • Akt stworzenia jako eksperyment
jednostkowy? (powtarzalność w nauce!)
• Fizyka nauką HISTORYCZNĄ”(?)
Metamorfozy
o
bilion (1012) lat
Entropia “strzałką czasu”
Termodynamika
Wojciech Grochala
• rozszerzanie
Wykład II – Początek
• kurczenie
A jednak…istnieje!
Zasada antropiczna…
Wojciech Grochala
• Jedyny dylemat R.F. – stała struktury subtelnej (Sommerfelda)
• α ≈ 1/137 • Zmiana o 4%
spowodowałaby niemożność produkcji węgla w procesie fuzji
Richard Feynman 1918–1988
Wykład II – Początek
Quar
k s
oup
“It's one of the greatest damn mysteries of physics: a magic number that comes to us with no understanding by man.”
Narodziny chemii
t=379 000 lat
Wojciech Grochala
• Atomy wodoru z plazmy @ 3000 K • “Uwolnienie światła”
(przezroczysty vs. mglisty Wszechświat)
• Promieniowanie tła 2.726 K
160.2 GHz vs. 2.45 GHz
Wykład II – Początek
“Rozwój” materii
Piramida Nauk
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
–3.9 mld “0” Biologia
Fizyka
0 379 tys Chemia
–13.8 mld
5.4 x 10–44 s Matematyka
Jak zimny jest Kosmos?
Na dodatek “pusty”!
Wojciech Grochala
• Co to jest temperatura? E ~ T
William Thomson (Lord Kelvin) 1824–1907
Wykład II – Początek
Gęstość Wszechświata 5 at. H/m3 = 0.85×10−26 kg/m3
z czego 4.8% materii…
A unit of heat descending from a body A at the temperature T°, to a body B at the temperature (T−1)°, would give out the same mechanical effect [work], whatever be the number T.
• Pusty Wszechświat
2.726 K
V(5 at. H) = 4.4 x 10–20 /m3
0.0000000000000000044 % wypełnione materią
Ciemne: energia & materia
Powrót do eteru?
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
“Kwintesencja” (rodzaj pola skalarnego) jako 5-ta siła (forma czarnej energii)
słabo oddziałują
Neutrinos
0.1%
• Missing mass postulated in 1932 (star velocities…) • the density of dark energy (1.67 × 10−27 kg/m3) is very low • in the solar system, it is estimated only 6 tons of dark
energy would be found within the radius of Pluto's orbit • However, it dominates the mass–energy of the universe
because it is uniform across space
fundamental interactions: gravitational, electromagnetic, strong nuclear, weak nuclear
4 żywioły + eter …
Chemia = pierwiastki chemiczne
Na szczęście czasami wybucha!
Wojciech Grochala
• Martwy żelazny Wszechświat?
• Bóle porodowe Supernowych
Wykład II – Początek
Chemia = pierwiastki chemiczne
Na szczęście czasami wybucha!
Wojciech Grochala
• Martwy żelazny Wszechświat?
• Bóle porodowe Supernowych
Wykład II – Początek
Pozostałość po „Gwieździe Keplera” SN1604
Chemia = pierwiastki chemiczne
Na szczęście czasami wybucha!
Wojciech Grochala
• Martwy żelazny Wszechświat?
• Bóle porodowe Supernowych
Wykład II – Początek
Pozostałość po „Gwieździe Keplera” SN1604
Mgławica Kraba (CHINY, ARABOWIE: 2 lata SN1054; 4.07 obs., 16.07 Schizma)
Bóle porodowe Supernowych
Ewolucja z rozsądku
Wojciech Grochala
• Główny mechanizm rozprzestrzeniania w kosmosie pierwiastków cięższych niż O oraz jedyne źródło pierwiastków cięższych od Fe (hem!)
• Życie organiczne zależne od … kaprysów eksplozji
• Układ Słoneczny 4.5 mld lat temu • Obserwowane wielokrotnie przez
astronomów od czasów starożytnych
Wykład II – Początek
Nieparzystość kosztuje więcej
Na szczęście czasami wybucha!
Wojciech Grochala
• Reguła Oddo-Harkinsa (1914, 1917) • Szczególnie dobrze działa od Fe w górę • Mocny wyjątek: wodór
Wykład II – Początek
• Częstość występowania + … cena!
n/p NP P
NP 5 53
P 48 148 Gd $20/kg
Dy $90/kg
Eu $370/kg
Ho $10000/kg
Tb $600/kg
Jak wygląda Kosmos?
Liczymy gwiazdy
Wojciech Grochala
• 10 mln Supergromad: setki-tysiące Gromad w Supergromadzie
• 100 mln Gromad Galaktyk: kilkadziesiąt–kilka tys. Galaktyk w Gromadzie
• 100 mld Galaktyk (1011): 100 mld Gwiazd w Galaktyce
• 1022–1024 Gwiazd • 17,129 "HabStars“ (75% do 450 lat św.)
Wykład II – Początek
Promień 1 mld lat świetlnych
Jak wygląda Kosmos?
Liczymy gwiazdy
Wojciech Grochala
• 10 mln Supergromad: setki-tysiące Gromad w Supergromadzie
• 100 mln Gromad Galaktyk: kilkadziesiąt–kilka tys. Galaktyk w Gromadzie
• 100 mld Galaktyk (1011): 100 mld Gwiazd w Galaktyce
• 1022–1024 Gwiazd • 17,129 "HabStars“ (75% do 450 lat św.)
Wykład II – Początek
Promień 1 mld lat świetlnych
48 mln l.ś.
• Żywot Gwiazd (!)
Gwiazda gwieździe nierówna
Diagram Hertzsprunga–Russela
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
Oh, Be a Fine Girl, Kiss Me (1910)
• Żywot Gwiazd (!)
Gwiazda gwieździe nierówna
Diagram Hertzsprunga–Russela
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
Oh, Be a Fine Girl, Kiss Me (1910)
• Żywot Gwiazd (!)
Gwiazda gwieździe nierówna
Diagram Hertzsprunga–Russela
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
Oh, Be a Fine Girl, Kiss Me (1910)
Układ Słoneczny
ANTROPOCENTRYZM…
Wojciech Grochala
• Ziemia znajduje się w Układzie Słonecznym, wchodzącym w skład galaktyki Droga Mleczna, która jest jedną z ponad 30 galaktyk Grupy Lokalnej, która z kolei jest tylko jedną z ponad 100 grup i gromad Supergromady Lokalnej (Supergromady w Pannie)
Wykład II – Początek
Spalanie wodoru
Układ Słoneczny
ANTROPOCENTRYZM…
Wojciech Grochala
• Ziemia znajduje się w Układzie Słonecznym, wchodzącym w skład galaktyki Droga Mleczna, która jest jedną z ponad 30 galaktyk Grupy Lokalnej, która z kolei jest tylko jedną z ponad 100 grup i gromad Supergromady Lokalnej (Supergromady w Pannie)
Wykład II – Początek
Spalanie wodoru
Mgławica “Kocie Oko”
Dziwne rotacje planet
Impakt? Oddziaływania?
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
Obiekt Okres rotacji
Sun 25.379995 days 25ᵈ 9ʰ 7ᵐ 11.6ˢ 35ᵈ
Mercury 58.6462 days 58ᵈ 15ʰ 30ᵐ 30ˢ
Venus –243.0187 days –243ᵈ 0ʰ 26ᵐ
Earth 0.99726968 days 0ᵈ 23ʰ 56ᵐ 4.0910ˢ
Moon 27.321661 days 27ᵈ 7ʰ 43ᵐ 11.5ˢ
Mars 1.02595675 days 1ᵈ 0ʰ 37ᵐ 22.663ˢ
Jupiter 0.41007 days 0ᵈ 9ʰ 50ᵐ 30ˢ
Saturn 0.426 days 0ᵈ 10ʰ 14ᵐ
Uranus –0.71833 days –0ᵈ 17ʰ 14ᵐ 24ˢ
Neptune 0.67125 days 0ᵈ 16ʰ 6ᵐ 36ˢ
Pluto –6.38718 days –6ᵈ 9ʰ 17ᵐ 32ˢ
Retrograde rotations
Dysk protoplanetarny
Wenus & Mars?
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
Spada do –184°C (brak atmosfery!)
N2, CO2 + SO2
Temperatura, atmosfera
O2 + N2
Spada do –140°C (cienka atmosfera! CO2, N2, Ar)
Brak stałej powierzchni (gaz) H2 + He…
Wenus & Mars?
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
Spada do –184°C (brak atmosfery!)
N2, CO2 + SO2
Temperatura, atmosfera
O2 + N2
Spada do –140°C (cienka atmosfera! CO2, N2, Ar)
Brak stałej powierzchni (gaz) H2 + He…
Geochemia
vs. BIBLIA (7 X 3761 BC)
Wojciech Grochala
• Zasada aktualizmu geologicznego • Cykliczność procesów geologicznych • Wiek Ziemi >> kilka tys. lat! • Najstarsze skały i minerały na Ziemi
James Hutton 1726–1797
Wykład II – Początek
–4.5 mld
Acasta Gneiss (NW Territ.
1989)
–4.6 mld
PowstanieZiemi
–4.03 mld
…i Księżyca (Theia)
–4.4 mld Nuvvuagittuq greenstone belt (Zat. Hudsona East)
Geochemia
vs. BIBLIA (7 X 3761 BC)
Wojciech Grochala
• Zasada aktualizmu geologicznego • Cykliczność procesów geologicznych • Wiek Ziemi >> kilka tys. lat! • Najstarsze skały i minerały na Ziemi
James Hutton 1726–1797
Wykład II – Początek
–4.5 mld
Acasta Gneiss (NW Territ.
1989)
–4.6 mld
PowstanieZiemi
–4.03 mld
…i Księżyca (Theia)
–4.4 mld Nuvvuagittuq greenstone belt (Zat. Hudsona East)
Geochemia
vs. BIBLIA (7 X 3761 BC)
Wojciech Grochala
• Zasada aktualizmu geologicznego • Cykliczność procesów geologicznych • Wiek Ziemi >> kilka tys. lat! • Najstarsze skały i minerały na Ziemi
James Hutton 1726–1797
Wykład II – Początek
–4.5 mld
Acasta Gneiss (NW Territ.
1989)
–4.6 mld
PowstanieZiemi
–4.03 mld
…i Księżyca (Theia)
–4.4 mld Nuvvuagittuq greenstone belt (Zat. Hudsona East)
Geochemia
vs. BIBLIA (7 X 3761 BC)
Wojciech Grochala
• Zasada aktualizmu geologicznego • Cykliczność procesów geologicznych • Wiek Ziemi >> kilka tys. lat! • Najstarsze skały i minerały na Ziemi
James Hutton 1726–1797
Wykład II – Początek
–4.5 mld
Acasta Gneiss (NW Territ.
1989)
–4.6 mld
PowstanieZiemi
–4.03 mld
…i Księżyca (Theia)
–4.4 mld Nuvvuagittuq greenstone belt (Zat. Hudsona East)
Dryft Kontynentów
Teoria Wegenera (1912)
Wojciech Grochala
Alfred Wegener 1880–1930
Wykład II – Początek
Gondwana (510–180 mln)
Dryft Kontynentów
Teoria Wegenera (1912)
Wojciech Grochala
Alfred Wegener 1880–1930
Wykład II – Początek
Gondwana (510–180 mln)
Pangea
Dryft Kontynentów
Teoria Wegenera (1912)
Wojciech Grochala
Alfred Wegener 1880–1930
Wykład II – Początek
Gondwana (510–180 mln)
Pangea
Ring of fire
Trzęsienia ziemi, wulkany, …
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
10 IV 1815 Tambora 7/8 71–92 tys.
5 km
Ring of fire
Trzęsienia ziemi, wulkany, …
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
10 IV 1815 Tambora 7/8 71–92 tys.
Ring of fire
Trzęsienia ziemi, wulkany, …
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
10 IV 1815 Tambora 7/8 71–92 tys.
5 km
Przypadek …
Wybierz sam!
Wojciech Grochala
“You know, the most amazing thing happened to me tonight. I was coming here, on the way to the lecture, and I came in through the parking lot. And you won't believe what happened. I saw a car with the license plate ARW 357. Can you imagine? Of all the millions of license plates in the state, what was the chance that I would see that particular one tonight? Amazing!”
Wykład II – Początek
Richard Feynman 1918–1988
… czy zasada antropiczna?
1:10229
Wojciech Grochala
Fundamentalne stałe fizyczne (stała Plancka, prędkość światła, stała grawitacji itp.) mają dokładnie takie wartości, aby umożliwić powstanie życia, a w szczególności umożliwić pojawienie się istoty myślącej, człowieka na Ziemi (OBSERWATORA) Próba odpowiedzi na pytanie, dlaczego prawa fizyki są takie, jakie są; sugeruje odpowiedź, że gdyby prawa fizyki były inne, nikt nie mógłby ich poznać, ponieważ pojawienie się inteligentnego obserwatora nie byłoby możliwe Zwolennicy zasady antropicznej przedstawiają dowody, że minimalne zmiany stałych fizycznych uniemożliwiłyby istnienie wszechświata w obecnej formie.
Wykład II – Początek
Brandon Carter 1942–…
1973 Kraków sympoz., 500th ur. Kopernika
vs. Zas. Kosmologiczna
Hercules–Corona Borealis Great Wall
10mld x 7.2 mld x 0.9 mld lat św.
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
Hercules–Corona Borealis Great Wall
10mld x 7.2 mld x 0.9 mld lat św.
Wojciech Grochala
Wykład II – Początek
(2013) +10.7% observable Universe (promień 46 mld lat św.)
Top Related