© Soffy 1
PROTISTY
! sztuczna jednostka systematyczna, do której zalicza się organizmy eukariotyczne o bardzo zróżnicowanej budowie, czynnościach życiowych i pochodzeniu
! należą tu gatunki, które w starszych systematykach zaliczane były do glonów, pierwotniaków oraz grzybów
! żyją głównie w środowisku wodnym ! protisty powstały z organizmów prokariotycznych, symbiotycznych bakterii i sinic (teoria
endosymbiozy) ! Protisty mogą być okryte błoną komórkową, tzw. pellikulą, lub błoną i ścianą komórkową
Formy jednokomórkowe
! pełzaki (ameby) – nagie, nieokryte ścianą komórkową komórki o zmiennym kształcie; zdolne do tworzenia nibynóżek (wysuwane części cytoplazmy) i poruszania się ruchem pełzakowatym (np. sarkodowe)
! wiciowce – nagie lub okryte ścianą komórkową komórki zaopatrzone w jedną lub więcej wici albo w rzęski (eugleniny, tobołki, orzęski); często występuje u nich światłoczuła plamka oczna i wodniczki tętniące; w chloroplastach występują pirenoidy, czyli ciałka silnie załamujące światło, wokół których odkładają się produkty fotosyntezy (np. skrobia); np. euglena zielona
! formy kokoidalne – nieruchliwe organizmy w stanie wegetatywnym, otoczone ścianą komórkową; komórki biernie unoszone w wodzie lub powietrzu lub spoczywające na podłożu (okrzemki, niektóre zielenice); charakteryzują się dobrze wykształconą ścianą komórkową oraz brakiem plamek ocznych i wodniczek tętniących
! komórczaki – komórki posiadające wiele jąder komórkowych; powstają wtedy, gdy podziałowi mitotycznemu jądra nie towarzyszy podział całej komórki; np. śluzorośla, lęgniowce, niektóre chryzolity i zielenice
wodniczki tętniące – są to wakuole, które rytmicznie tworzą się w cytoplazmie, rosną, a gdy ich zawartość zostanie wydzielona na zewnątrz komórki, zanikają; służą jako organelle wydalnicze oraz regulujące stężenie osmotyczne komórki
© Soffy 2
kolonie – to zespoły komórek, które nie oddzieliły się po podziale lub połączyły się powtórnie po krótkiej fazie samodzielnego funkcjonowania; mogą być zbudowane z jednakowych lub różnych morfologicznie komórek, które najczęściej mogą też żyć niezależnie; w pewnych koloniach występuje specjalizacja poszczególnych komórek w pełnieniu określonych funkcji (np. toczek)
Ciało wielokomórkowych protistów ma zawsze postać plechy; wyróżnia się: ! plechy nitkowate –zbudowane z długich ciągłych komórek ułożonych liniowo jedna za drugą
(np. skrętnica) lub tworzących rozgałęzienia nadające plesze formę krzaczkowatą ! plechy plektenchymatyczne – utworzone ze ściśle przylegających do siebie i splecionych nici
tworzących zwartą nibytkankę – plektenchymę (większość krasnorostów, zielenice np. sałata morska)
! plechy tkankowe – zbudowane z różnych typów wyspecjalizowanych komórek pełniących funkcje wzmacniające, fotosyntetyczne i przewodzące asymilaty; występują u dużych brunatnic (morszczyn, listownica)
plechy plektenchymatyczne i tkankowe wykazują często zróżnicowanie zewnętrzne na część liściokształtną, łodygokształtną i korzeniokształtną, przy czym żadna z tych części nie jest homologiczna z organami roślinnymi
! w komórkach większości glonów znajdują się chloroplasty wypełnione chlorofilem ! u krasnorostów funkcję asymilacyjną pełnią także barwniki fikobilonowe (niebieska
fikocyjanina i czerwona fikoerytryna) ! chlorofilowi towarzyszą barwniki karotenoidowe ! podstawowym materiałem zapasowym glonów jest występująca w kilku odmianach skrobia ! ściana komórkowa glonów zbudowana jest głównie z celulozy, ale także pektyn
Odżywianie się ! autotrofy, heterotrofy lub miksotrofy (cudzożywne albo samożywne w zależności od
warunków zewnętrznych lub formy życiowej) ! autotrofy są zazwyczaj fotoautotrofami, wytwarzają potrzebne do życia związki organiczne
w wyniku fotosyntezy ! posiadają różne barwniki
fotosyntetyczne oraz wytwarzają różne produkty fotosyntezy, które gromadzą jako materiał zapasowy
! heterotrofy mogą pobierać pokarm na drodze wchłaniania, pinocytozy lub fagocytozy
! dzięki fagocytozie pochłaniane są większe cząsteczki, które zamykane są w pęcherzyku – wodniczce pokarmowej, gdzie pokarm zostaje strawiony, a niewykorzystane resztki usunięte poza komórkę poprzez zlanie się błony wodniczki z błoną komórkową
© Soffy 3
! pinocytoza związana jest z pobieraniem cząsteczek organicznych rozpuszczalnych w wodzie, takich jak drobiny białka, które wnikają do komórki poprzez kanaliki zakończone niewielkimi pęcherzykami; pęcherzyki te, nazywane pęcherzykami pinocytarnymi, odrywają się następnie od kanalików i łączą z lizosomem, po czym następuje strawienie błony samych pęcherzyków i ich zawartości
! w przeciwieństwie do fagocytozy, pinocytozie nie towarzyszy wydalanie (wszystko jest trawione), następuje natomiast stopniowy ubytek błony komórkowej; pęcherzyki pinocytarne, inaczej niż wodniczki pokarmowe, nie są z powrotem wbudowywane w błonę
! wchłanianie polega na przyjmowaniu prostych, niewymagających trawienia związków organicznych, np. cukrów prostych i aminokwasów, bezpośrednio z otoczenia
! produktami zapasowymi u protistów są: skrobia, glikogen, tłuszcze, a także spotykany tylko u nich paramylon i laminaryna
! obecność specyficznych barwników
fotosyntetycznych, które absorbują światło w nieco innym zakresie długości fali, warunkuje pionowe rozmieszczenie samożywnych protistów w zbiornikach wodnych
! w głębszych partiach wody występują glony, które mają czerwone barwniki, dzięki czemu wykorzystują w procesie fotosyntezy światło zielone
Oddychanie
! przez korzystny stosunek powierzchni do objętości, protisty nie potrzebują żadnych struktur do transportu gazów
! wymiana gazowa zachodzi całą powierzchnią ciała ! formy wolno żyjące oddychają tlenowo ! pasożyty wewnętrzne oddychają beztlenowo
Wydalanie i osmoregulacja ! protisty słodkowodne są hipertoniczne w stosunku do otaczającej je wody, a przez to
narażone są na ciągły jej napływ do komórki ! pozbycie się nadmiaru wody zapewniają im wodniczki tętniące – specjalne organelle
osmoregulacyjne, którego napełnieniu wodą kurczą się, usuwając jej nadmiar poza komórkę ! protisty morskie i pasożytnicze nie posiadają wodniczek tętniących: są izotoniczne
w stosunku do otaczającego je środowiska i nie muszą przeprowadzać osmoregulacji ! wydalanie zbędnych i toksycznych produktów przemian materii, np. związków azotowych,
u protistów cudzożywnych zachodzi na drodze dyfuzji (gatunki żyjące w wodach słonych i pasożytnicze), albo za pomocą wodniczek tętniących (formy słodkowodne)
© Soffy 4
Wrażliwość ! odbieranie i przewodzenie bodźców zachodzi podobnie jak w komórkach zwierzęcych
i warunkowane jest polaryzacją błony komórkowej (pellikuli) ! pod wpływem bodźca, np. dotknięcia, pellikula ulega miejscowej depolaryzacji, która
rozprzestrzenia się na wzór impulsu nerwowego, wywołując określoną reakcję ! protisty nie posiadają wyspecjalizowanych receptorów ! wyjątkiem są eugleniny, u których występuje tzw. narząd światłoczuły, utworzony
z fotoreceptora odbierającego bodźce świetlne i położonej obok niego plamki ocznej (stigmy), będącej skupieniem barwnika ukierunkowującego światło na fotoreceptor
Poruszanie się i organelle ruchu ! reakcje ruchowe
jednokomórkowców nazywane są taksjami
! protisty osiadłe lub ruchliwe, aktywnie zdobywające pokarm i reagujące ruchem na działanie czynników środowiska
! sposób poruszania się protistów zależy m.in. od struktury pellikuli okrywającej komórki
! jeśli jest cienka i elastyczna, komórki przyjmują postać pełzaka, który porusza się przy pomocy nibynóżek (pseudopodiów), będących wypustkami cytoplazmy o zmiennym kształcie
! gatunki o pellikuli sztywnej (np. orzęski) lub otoczone ścianą komórkową (tobołki) nie tworzą nibynóżek, a poruszają się dzięki obecności undulipodiów, do których zalicza się wici i krótsze od nich rzęski
! wici i rzęski mają podobną budowę wewnętrzną (9+2); mikrotubule zakotwiczone są w cytoplazmie dzięki ciałku podstawowemu (kinetosom)
! wszystkie protisty mogą również poruszać się biernie, niesione prądem wody lub powietrza
! ruch pseudopoidalny (ameboidalny) – pełzanie komórek za pomocą nibynóżek; ruchy cytoplazmy powodują przesunięcie się błony komórkowej
! ruch undulipodialny – przemieszczanie się za pomocą wici lub rzęsek ! pełzanie po podłożu (okrzemki, które ze względu na krzemionkowy pancerzyk nie mogą
wykonywać ruchów ameboidalnych) – duże znaczenia białka aktyny i śluzu
© Soffy 5
! błonka falująca – powstała pomiędzy błoną komórkową a wicią biegnącą wzdłuż komórki, wykonuje ruchy faliste jak płetwa; charakterystyczna dla świdrowców i rzęsistków
! nieliczne protisty są nieruchliwe Sposoby rozmnażania
! protisty rozmnażają się bezpłciowo lub płciowo ! występują również specyficzne, niespotykane u innych procesy rozrodcze ! rozmnażanie bezpłciowe odbywa się wegetatywnie lub przez zarodniki ! u pasożytniczych sporowców występuje schizogonia, czyli równoczesny podział wielokrotny
komórki
! rozmnażanie bezpłciowe obejmuje rozmnażanie wegetatywne, do którego należą: o podział komórki (formy jednokomórkowe)
" podłużny (eugleniny, tobołki) " poprzeczny (okrzemki, orzęski) " nieregularny (sarkodowe)
o fragmentacja plechy (formy wielokomórkowe) ! nowe osobniki powstałe w wyniku rozmnażania bezpłciowego są identyczne pod względem
genetycznym z macierzystymi
! protisty grzybopodobne (śluzorośla, lęgniowce) oraz większość samożywnych (zielenice, brunatnice, krasnorosty) rozmnażają się również bezpłciowo przez zarodniki
! zarodniki są z reguły zoosporami – są uwicione i posiadają zdolność do samodzielnego poruszania się
! wyróżnia się trzy rodzaje gamet:
o izogamety – morfologicznie podobne do siebie
o anizogamety – różnią się jedynie wielkością, przy czym gameta żeńska jest większa od męskiej
o oogamety – wykazują znaczne różnice w budowie, przy czym gameta żeńska jest nieruchliwa i nazywana komórką jajową, gameta męska natomiast jest znacznie mniejsza i ruchliwa i nazywana jest plemnikiem
! zapłodnienie nosi nazwę: izogamii, anizogamii i oogamii
Izogamia -‐ połączenie się opatrzonych w wici gamet, zróżnicowanych płciowo (genetycznie), ale o identycznej budowie morfologicznej
© Soffy 6
Heterogamia (anizogamia) -‐ łączące się uwicione gamety są zróżnicowane, zarówno genetycznie, jak i morfologicznie, na większą makrogametę i mniejszą mikrogametę Oogamia -‐ łączą się ze sobą gamety są wyraźnie zróżnicowane morfologicznie, z których jedna, zwana komórką jajową, jest duża, nieruchliwa i zawiera dużo substancji odżywczych, natomiast druga, zwana plemnikiem, jest znacznie mniejsza i zaopatrzona w wić
! istotą rozmnażania płciowego jest zapłodnienie, polegające na połączeniu (syngamii) dwóch haploidalnych gamet i powstaniu diploidalnej zygoty
! u protistów wielokomórkowych gamety wytwarzane są w gametangiach, które są zawsze jednokomórkowe i noszą nazwę plemni i lęgni
! żeńskie komórki rozrodcze – makrogamety (duże), męskie komórki rozrodcze – mikrogamety (małe)
! u form jednokomórkowych gamety powstają w wyniku przekształcenia lub podziału całego osobnika
! konsekwencją rozmnażania płciowego jest zawsze występowanie tzw. przemiany faz jądrowych
! w zależności od umiejscowienia w cyklu życiowym mejozy, która może być o pregamiczna – poprzedzać wytworzenie gamet o postgamiczna – następować po wytworzeniu zygoty
! osobniki troficzne (podstawowa forma życiowa organizmu) są albo diploidalne, albo haploidalne
! organizmy haploidalne → wytwarzają gametangia, rozmnażają się płciowo i nazywane są gametofitami
! organizmy diploidalne → rozmnażają się bezpłciowo przez zarodniki i nazywane są sporofitami
! dwie fazy jądrowe: o diploidalna – od powstania zygoty do wytworzenia mejospor na drodze podziału
redukcyjnego o haploidalna – od podziału redukcyjnego do momentu połączenia się gamet w zygotę
! regularne następowanie po sobie w cyklu życiowym gametofitu i sporofitu nosi nazwę przemiany pokoleń i jest cechą właściwą dla cykli rozwojowych większości protistów należących do zielenic, krasnorostów i brunatnic
! wyróżnia się dwa rodzaje przemiany pokoleń:
o izomorficzną – oba pokolenia, tj. gametofit i sporofit, są morfologicznie podobne
o heteromorficzną – pokolenia różnią się między sobą wyglądem oraz czasem trwania; występuje przewaga gametofitu lub sporofitu
Przemiana heteromorficzna z przewagą sporofitu na przykładzie listownicy
© Soffy 7
Przemiana izomorficzna na przykładzie watki Przemiana heteromorficzna z przewagą gametofitu na przykładzie katlerii
! w czasie koniugacji dochodzi do utworzenia mostka cytoplazmatycznego pomiędzy dwoma orzęskami
! mikronukleus (w każdej z dwóch komórek) przechodzi mejozę, a makronukleus w tym czasie zanika
! z powstałych czterech jąder mikronukleusa trzy zanikają, pozostałe dzielą się mitotycznie na dwa jądra: stacjonarne, pełniące rolę komórki jajowej, i migracyjne, pełniące rolę plemnika
! jądra migracyjne zapładniają krzyżowo jądra stacjonarne
! powstałe w wyniku zapłodnienia jądra zygotyczne dzielą się raz jeszcze mitotycznie, tak że w każdej komórce powstają po dwa jądra diploidalne
! jedno z nich stanie się mikronukleusem (2n), a drugie po wielokrotnych podziałach amitotycznych zwielokrotni ilość DNA i powstanie poliploidalny makroukleus
! w zmiennym środowisku mogą raz na kilka pokoleń rekombinować swój materiał genetyczny,
przechodząc mejozę postgamiczną lub pregamiczną ! jeśli forma troficzna (forma życiowa) ma haploidalną liczbę chromosomów (haplont),
przechodzi mejozę postgamiczną – pozapłodnieniową, np. sporowce ! jeżeli natomiast jej forma życiowa jest diploidalna (diplont), przechodzi mejozę pregamiczną
– przedzapłodnieniową, np. orzęski
© Soffy 8
cykl życiowy pierwotniaków haploidalnych cykl życiowy pierwotniaków diploidalnych
Glony planktonowe – organizmy zawieszone w wodzie i biernie unoszone przez jej prądy; są przystosowane do powolnego opadania na dno, gdzie panują niekorzystne dla ich rozwoju warunki świetlne i termiczne; spowolnieniu tempa opadania glonów sprzyjają wici, różnego rodzaju wypustki, otoczki śluzowe, a także odpowiednie formy kolonii, takie jak taśmy, łańcuszki, wachlarzyki itp. Glony bentosowe – organizmy spoczywające na dnie i brzegach zbiorników wodnych, przytwierdzone do podłoża, a nawet wykonujące ruchy pełzające Neuston – glony występujący na granicy wody i atmosfery Peryfiton – formy glonów porastające różnego typu rośliny, kamienie, gałęzie zanurzone w wodzie Zarodziec malarii
! malaria choroba wywoływana przez pasożytniczego pierwotniaka – zarodźca malarii (Plasmodium vivax)
! u człowieka pasożytuje on w erytrocytach i układzie siateczkowo -‐śródbłonkowym (głównie śledziona i wątroba)
! postać inwazyjna zarodźca, tzw.
© Soffy 9
sporozoit, przedostaje się do krwi ludzkiej wraz ze śliną komara widliczka ! poprzez naczynia krwionośne dociera do wątroby i śledziony, gdzie w komórkach układu
siateczkowo-‐śródbłonkowego rozmnaża się bezpłciowo w procesie schizogonii ! komórki potomne rozmnażają się dalej w czerwonych ciałkach krwi (schizogonia
erytrocytalna) ! zakażone krwinki pękają, uwalniają osobniki potomne, merozoity, z których każdy atakuje
kolejną krwinkę – zjawisku temu towarzyszy atak gorączki i dreszczy ! po pewnym czasie część merozoitów przekształca się w gametocyty, które dla dalszego
rozwoju muszą przedostać się do ciała komara wraz z krwią ! w jelicie komara gametocyty zamieniają się w gamety żeńskie i męskie, które kopulują
i tworzą zygoty ! zygoty przenikają przez ścianę jelita i na jego zewnętrznej stronie wytwarzają sporozoity,
które umiejscawiają się w śliniankach komara, skąd następnie podczas ukłucia przedostają się do krwioobiegu kolejnego żywiciela
! człowiek ulega zarażeniu, gdy samica komara widliszka wprowadzi do jego krwi sporozoity – formy inwazyjne
Jakie organellum świadczy o przystosowaniu pantofelka do życia w wodach słodkich? ! wodniczka tętniąca – jest to organellum osmoregulacyjne, pozwalające pantofelkowi na życie
w hipotonicznym środowisku, dzięki temu że usuwa nadmiar wody z ciała pantofelka Jakie znaczenie ma proces koniugacji i dlaczego nie nazywamy go rozmnażaniem?
! koniugacja nie jest nazywana rozmnażaniem, ponieważ w jej wyniku nie powstają żadne organizmy potomne
! znaczenie procesu – dzięki koniugacji osobniki biorące w niej udział posiadają zrekombinowany materiał genetyczny
Choroba ta występuje w okolicach okołorównikowych, wywołujące ją pasożyty mają zawsze dwóch żywicieli – stałocieplnego kręgowca i określony gatunek bezkręgowca. U człowieka występuje w postaci tzw. trzeciaczki lub czwartaczki, co związane jest z częstotliwością pojawiania się ataków gorączki.
! choroba: malaria ! wektor: samica komara widliszka ! części ciała, w jakich pasożytują chorobotwórcze protisty: wątroba, gruczoły ślinowe,
śledziona, węzły chłonne, krwinki czerwone !
Określ różnice występujące między pinocytozą i fagocytozą: ! w fagocytozie nie ma ubytku błony komórkowej a w pinocytozie jest ! w fagocytozie w wodniczkach pokarmowych pokarm zostaje strawiony, a resztki zostają
usunięte poza komórkę, natomiast w pinocytozie cały pokarm wraz z pęcherzykami pinocytarnymi zostaje strawiony
! fagocytozie pochłaniane są większe cząsteczki, a w pinocytozie mniejsze, rozpuszczalne w wodzie
© Soffy 10
Notatki sporządzone przez ucznia na podstawie schematu:
! gametofit i sporofit u katlerii są pokoleniami heteromorficznymi
! zarodniki katlerii posiadają zdolność ruchu
! zapłodnienie odbywa się na drodze anizogamii
! w wyniku zapłodnienia powstaje diploidalny sporofit
Jaki element budowy pełzaka umożliwia mu ruch pseudopodialny?
! cytoplazma – cytoplazma przelewa się w różne miejsca form ameboidalnych i wraz z elastyczną błoną komórkową (lub dzięki nieobecności pellikuli) tworzą pseudopodium, umożliwiające ruch pełzakowaty
Podczas fotosyntezy u protistów powstający nadmiar materii organicznej jest magazynowany w postaci ziaren substancji zapasowej. Obok skrobi, glikogenu czy tłuszczów w skład ziaren substancji zapasowej mogą wchodzić inne substancje organiczne. Wymień dwie z nich o charakterze polisacharydów:
! paramylon i laminaryna Proces endocytozy u prostistów:
! w pinocytozie są pobierane substancje odżywcze wyłącznie rozpuszczalne w wodzie ! w fagocytozie pierwotniak pobiera całą bakterię za pomocą charakterystycznych wypustek
plazmatycznych ! w pinocytozie pęcherzyki z pobraną substancją oblaną cytoplazmą zostają przy udziale
lizosomów całkowicie rozłożone wraz z otaczającą je błoną ! w fagocytozie mogą pojawić się niestrawione resztki pokarmowe, które wbudowane zostają
wraz z wodniczką w błonę komórkową Wskaż w którym z rodzajów endocytozy w ostatnim etapie trawienia pojawia się egzocytoza i wytłumacz na czym to polega.
! (fagocytoza) u pierwotniaków podczas pobrania pokarmu na drodze fagocytozy z błony komórkowej tworzy się pęcherzyk, w którym dochodzi do trawienia pobranego pokarmu, a następnie pęcherzyk ten zlewa się z błoną komórkową i dzięki egzocytozie zostają wydalone z komórki niestrawione resztki pokarmu oraz zbędne produkty przemiany materii
© Soffy 11
O cudzożywności u trąbika świadczy: ! wodniczka odżywcza, która w swoim wnętrzu przeprowadza
trawienie pobranego pokarmu ! brak obecności chloroplastów ! obecność cytostomu
O osiadłym trybie życia świadczy: ! dolna część ciała jest przystosowana do przymocowywania się
do podłoża ! górna część pokryta jest rzęskami służącymi do pobierania
pokarmu Mitoza jest podstawowym sposobem rozmnażania się bezpłciowego jednokomórkowych protistów U form bardziej złożonych, wielokomórkowych, pojawia się fragmentacja. Polega ona na rozrywaniu organizmu na fragmenty. Jednocześnie występują również procesy mitotyczne, jednak nie mają one charakteru rozmnażania. Jaką funkcję ma tu mitoza?
! dzięki mitozie organizm może odbudować się po fragmentacji i tym samym zwiększyć swoje rozmiary
Opis procesu koniugacji skrętnic: ! męski gametofit (którego rolę pełni protoplast) przelewa się
do gametofitu żeńskiego przez specjalnie wytworzone kanały, po czym obydwie gamety (protoplasty) zlewają się ze sobą i dochodzi do zapłodnienia
(u skrętnic dominuje faza haploidalna, ponieważ faza diploidalna następuje tylko po zapłodnieniu i powstaniu zygoty, która okrywa się grubą ścianą i jest przetrwalnikiem) Podaj cechy zielenic, aby potwierdzić ich wspólne pochodzenie z roślinami:
! występowanie chlorofilu a i b ! materiałem zapasowym jest skrobia ! ściany komórkowe zbudowane są głównie z celulozy
Podaj funkcje mikro-‐ i makronukleusa:
! mikronukleus: bierze udział w koniugacji i wymianie materiału genetycznego ! makronukleus: zawiera materiał genetyczny komórki i kieruje jej pracą i metabolizmem
Dlaczego koniugacja ma wielkie znaczenie dla orzęsków? ! dzięki koniugacji, podczas której dochodzi do wymiany materiały genetycznego, osobniki
posiadają zrekombinowane DNA, co pomaga osobnikom potomnym przystosować się do zmieniających się warunków środowiska
© Soffy 12
Podaj przykład przystosowania organizmów fitobentosu (sinice i krasnorosty) do życia na dużych głębokościach:
! krasnorosty i sinice posiadają dodatkowe barwniki pozwalające im na absorpcję światła o innej długości fali, co pozwala na przeprowadzanie fotosyntezy
Jakie elementy morfologiczne glonów mają wpływ na układ glonów w szelfie? ! na układ glonów w szelfie wpływ mają plastydy, które w zależności od barwnika jaki
posiadają, pochłaniają światło o różnej długości Podaj argument na odrzucenie tezy o tkankowej organizacji budowy anatomicznej glonów:
! tkanka jest to grupa komórek pełniących określone funkcje; twór taki nie występuje u glonów, ponieważ zbudowane są one z plektenchymy (nibytkanka), która może przypominać tkankę, ale nią nie jest
W cyklu życiowym zarodźca malarii występują następujące postacie rozwojowe:
! (w kolejności): sporozoit, schizont, merozoit
Top Related