Download - PRESENT SITUATION AND STRATEGY OF BROWN COAL IN … · kryzysy energetyczne z poprzednich dekad, które dotyczyły głównie ropy i gazu. Powodowały one konflikty regionalne i gwałtowne

GÓRNICTWO I GEOLOGIA 2010 Tom 5 Zeszyt 3

Antoni TAJDUŚ, Piotr CZAJA, Zbigniew KASZTELEWICZ Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków

STAN OBECNY I STRATEGIA ROZWOJU BRANŻY WĘGLA BRUNATNEGO W I POŁOWIE XXI WIEKU W POLSCE

Streszczenie. Artykuł przedstawia stan obecny kopalń węgla brunatnego, w tym osiągnięte podstawowe parametry produkcyjne od początku działalności do 2009 roku. W artykule przedstawiono planowane działania, mające na celu utrzymanie i rozwoju zdolności produkcyjnych w zagłębiach czynnych i perspektywicznych. Przedstawiono możliwe wielkości wydobycia węgla, moce elektrowni i wielkość produkcji energii elektrycznej w czynnych i nowych elektrowniach. Przedstawiono także możliwości przetwórstwa chemicznego węgla brunatnego na paliwa płynne i gazowe. Artykuł omawia też atuty branży węgla brunatnego i postulaty gospodarczo-polityczne, których realizacja powinna przyczynić się do rozwoju górnictwa w I połowie XXI wieku, w Polsce.

PRESENT SITUATION AND STRATEGY OF BROWN COAL IN THE FIRST HALF OF 21st CENTURY IN POLAND

Summary. The study presents the situation of brown coal mines, including basic production parameters, from the beginning of their activity until 2009. Planned activities, which purpose is to keep and develop production abilities in the active and perspective coal basins were described. Possible values of coal production, power station output and electric energy production in the existing and new power stations were shown. Perspectives of chemical processing of brown coal to liquid and gas fuels were presented. The paper also describes advantages of brown coal mining industry and economical-political postulates, realization of which should exert an influence on development of mining industry in the first half of 21st century in Poland.

1. Wprowadzenie

Krajowe górnictwo węgla brunatnego na przestrzeni około 65 lat wykorzystało własne

i europejskie doświadczenia w pracach pomocniczych i podstawowych, związanych

A. Tajduś, P. Czaja, Z. Kasztelewicz 138

z odwodnieniem złoża i nadkładu, technologii urabiania, transportu, zwałowania nadkładu

oraz składowania węgla, a także w metodach rekultywacji i rewitalizacji terenów

pogórniczych. Zdobyte doświadczenia i opanowanie „sztuki górniczej eksploatacji węgla

brunatnego” plasują nasze górnictwo w czołówce światowej. Można śmiało powiedzieć, że

powstała „polska szkoła górnictwa węgla brunatnego”. Ta „szkoła” ma oparcie w wyższych

uczelniach, biurach projektowych, zapleczu technicznym, tj. w fabrykach maszyn i urządzeń

górniczych, a także w kadrach menedżerów i znakomitych fachowców w kopalniach

wydobywających węgiel brunatny i w elektrowniach opalanych tym paliwem. Elektrownie na

węgiel brunatny produkują obecnie około 35% najtańszej energii elektrycznej w Polsce.

Niestety większość obecnie eksploatowanych złóż będzie się wyczerpywać po 2020 roku. Dla

krajowego bilansu energetycznego konieczne jest co najmniej utrzymanie obecnego poziomu

produkcji energii elektrycznej z węgla brunatnego w okresie I połowy XXI wieku [2, 3, 5].

Węgiel brunatny to paliwo lokalne i najmniej podatne na koniunkturalne, duże wahania cen,

mające znaczenie w utrzymywaniu bezpieczeństwa energetycznego Polski. Rola węgla

w zapewnianiu bezpieczeństwa energetycznego jest doceniana także w Unii Europejskiej,

a działania dla opanowanie technologii niskoemisyjnego pozyskiwania energii elektrycznej

z węgla Rada Europejska uznała za sztandarowy program, będący najbardziej istotnym

wkładem UE w globalnym przeciwdziałaniu zmianom klimatu. Przewiduje się, że technologie

światowe zdecydowanie zmienią metody przetwarzania tego paliwa na bardziej efektywne

i przyjazne środowisku naturalnemu. Stwarza to szanse na wykorzystanie tych technologii

w zagospodarowaniu wielu złóż perspektywicznych węgla brunatnego i utrzymanie znaczącej

roli węgla brunatnego w polskiej gospodarce. Nasz kraj ma bardzo bogate zasoby węgla

brunatnego. Celem działań branży węgla brunatnego, a także decydentów, związanych

z kreowaniem optymalnej Polityki Energetycznej Polski na następne dekady XXI wieku, jest

umożliwienie optymalnego wykorzystania złóż legnickich, gubińskich i złóż zalegających,

w okolicach Złoczewa, Rogóźna, Turku i Konina, które docelowo mogą zastąpić obecne

zagłębia górniczo-energetyczne. Moc elektrowni może wynieść nawet ponad 15 000 MW.

Sprawność elektrowni planowana jest na blisko 50%. Elektrownie będą produkować tanią

i czystą energię elektryczną, wykorzystując najnowsze, światowe rozwiązania w zakresie

wychwytywania i sekwestracji CO2. Dodatkowe ilości wydobytego węgla umożliwiają

poddanie tego paliwa przeróbce chemicznej i rozpoczęcia w naszym kraju produkcji wodoru

oraz paliw płynnych i gazowych [4, 6 i 10]. W przyszłości można rozpatrywać uruchomienie

wydobycia w innych regionach naszego kraju, gdzie także zalegają duże zasoby węgla

brunatnego. Realizacja przedstawionej strategii pracy branży w I połowie XXI wieku

Stan obecny i strategia rozwoju... 139

przyczyni się do zapewnienia dziesiątkom tysięcy ludzi miejsc pracy zarówno w kopalniach

i elektrowniach, jak i w placówkach zaplecza naukowo-projektowego oraz w wielu firmach,

produkujących urządzenia i maszyny dla tej branży [11].

2. Pozycja górnictwa, w tym górnictwa węgla brunatnego na świecie i w Europie

Surowce energetyczne są i będą najważniejszymi atutami dla świata, Europy, a tym

bardziej dla Polski w XXI wieku. Kraj, który będzie miał własne surowce będzie niezależny

energetycznie. Światowe zapotrzebowanie na samą energię elektryczną do połowy XXI wieku

zwiększy się ponaddwukrotnie. Wzrost potrzeb energetycznych naszego kraju, oceniany tylko

do 2030 roku, jest szacowany na 55 do 90%, a do 2050 roku prawdopodobnie znacznie

przekroczy 100%. To zwiększone zapotrzebowanie wynika z prostej przyczyny: obecne

zużycie energii elektrycznej w Polsce jest ponaddwukrotnie mniejsze od średniego zużycia

w krajach UE. Podaż surowców energetycznych będzie ulegała różnym zmianom, zarówno

ilościowym, jak i ekonomicznym. Europa w 2030 roku będzie miała tylko 30% własnych

surowców energetycznych i będzie uzależniona od dostawców zewnętrznych. Znawcy

tematów gospodarczych przewidują, że surowce energetyczne będą „strategiczną bronią”

XXI wieku – rys. 4. W tablicy 1 przedstawiono aktualny poziom wydobycia węgla

kamiennego na świecie. W okresie 9 lat wydobycie węgla wzrosło ponad 60%. Największy

wzrost nastąpił w Chinach o ponad 120%, w Rosji ponad 75%, a w Indiach o około 50%.

Z powyższych danych wynika, że jedynym krajem, który obniża wydobycie o 30% jest

Polska. Z kraju eksportera staje się importerem. Światowe wydobycie węgla do 2030 roku

wzrośnie ponad 2,5 razy. W tej sytuacji problem CO2 nie jest wyznacznikiem dla świata,

a tym bardziej dla naszego kraju. Obecne wydobycie „naszego węgla” stanowi ok. 2%

światowej produkcji, ale za ponad 20 lat będzie stanowić już tylko 1%. Opinii przeciwników

energetyki węglowej, że węgiel jest naszym przekleństwem, a nie skarbem nie można

traktować poważnie. Słysząc takie opinie warto sięgnąć pamięcią wstecz i przywołać

kryzysy energetyczne z poprzednich dekad, które dotyczyły głównie ropy i gazu.

Powodowały one konflikty regionalne i gwałtowne skoki cen. Również ostatnie zimowe

kryzysy gazowe nie przekonały głosicieli podobnych opinii, czym jest niezależność

energetyczna.


Natomiast wg ostatniego Raportu Międzynarodowej Agencji Energetycznej (MAE)

głównym czynnikiem kształtującym popyt na węgiel i gaz jest wzrost zapotrzebowania dla

produkcji energii elektrycznej. Prognozowany, światowy popyt na energię elektryczną do

2030 roku wzrośnie o 2,5% rocznie. Przeszło 80% przyrostu przypadnie na kraje spoza

OECD. Globalnie do 2030 roku dodatkowe, zainstalowane moce produkcyjne energii

elektrycznej wyniosą 4800 gigawatów (GW) prawie pięciokrotność obecnych mocy

wytwórczych Stanów Zjednoczonych. Największy przyrost będzie miał miejsce w Chinach

(około 28% całości). Węgiel pozostanie głównym paliwem w sektorze elektroenergetycznym,

a przy tym jego udział w światowej produkcji energii elektrycznej wzrośnie o trzy punkty

procentowe, osiągając w 2030 roku 44%. Produkcja energii jądrowej wzrośnie we wszystkich

głównych regionach świata oprócz Europy, ale jej udział, w całości produkcji energii

elektrycznej, spadnie.

Tablica 1 Wydobycie węgla kamiennego na świecie

Kraj Rok 2000 [mln ton]

Rok 2008 [mln ton]

Zmiana [%]

Polska 102 72 (2009) -30%

RPA 225 242 8%

Chiny 1 171 2 622 124%

Australia 238 341 43%

Indie 310 460 48%

Rosja 169 275 62%

USA 899 1 000 11%

Świat ogółem 3 641 5 850 62%

Źródło: [11].

Natomiast w rankingu państw wydobywających węgiel brunatny Polska zajmuje

8 miejsce, za Niemcami, Chinami, Turcją, Rosją, Stanami Zjednoczonymi, Australią i Grecją.

Jednocześnie ze swoim prawie 35% udziałem węgla brunatnego w produkcji energii

elektrycznej zajmujemy jeszcze wyższą, 6 pozycję na świecie – tablica 2.

W tablicy 2 można zauważyć, że więcej od naszego kraju wydobywają kraje, w których

turystyka i biznes turystyczny są na światowym poziomie. W Turcji czy Grecji odkrywkowa

eksploatacja węgla brunatnego nie stoi na przeszkodzie w działalności tej branży. Turcja

z węgla brunatnego wytwarza podobną ilość energii elektrycznej co Polska, a w Grecji blisko

60%. Liderem w wydobyciu węgla brunatnego są Niemcy. Wydobycie jest tam trzy razy


większe niż w Polsce i wynosi około 180 mln. ton. Węgiel brunatny w wytwarzaniu energii

elektrycznej stanowi w Niemczech ponad 23%. Strategia krajów, w których obecnie

prowadzone jest wydobycie węgla brunatnego nastawiona jest na utrzymanie lub

powiększenie obecnego stanu. Strategia ta jest odmienna niż w Polsce. W Niemczech plany

na wydobycie węgla brunatnego na poziomie 180 mln. ton przewidywane są na okres ponad

50 lat. W niemieckich uwarunkowaniach utrzymania wydobycia na poziomie 100 mln. ton na

rok w zagłębiu reńskim nie przeszkadza nawet sąsiedztwo ponaddwumilionowego miasta

Kolonii. Na przykład na Węgrzech, gdzie 25% energii elektrycznej otrzymuje się z węgla

brunatnego, planowane jest zwiększenie wydobycia tego jedynego rodzimego surowca

energetycznego. Przykładem strategicznego myślenia na Węgrzech jest wprowadzenie do

ruchu 2009 roku największej na świecie koparki kompaktowej produkcji Firmy Sadvik jaką

dotychczas wybudowano. Natomiast w Indiach, Turcji, Bułgarii, Serbii, czy Grecji polskie

firmy z zaplecza technicznego uczestniczą w projektowaniu i w budowie kolejnych nowych

odkrywek węgla brunatnego [11].

Tablica 2

Wydobycie węgla brunatnego i udział procentowy energii elektrycznej, wyprodukowanej na bazie tego węgla w niektórych krajach, w 2008 roku

Lp. Kraj (Rok) Wydobycie [mln. Mg]

Udział w krajowej produkcji energii elektrycznej [%]

1. Niemcy (2008) 175,3 23,5

2. Chiny (2007) 110,0 4,0

3. Turcja (2008) 79,6 ok.33

4. Rosja (2007) 79 7,0

5. USA (2007) 71,2 2,0

6. Australia (2001) 66,0 27,0

7. Grecja (2008) 65,6 59,2

8. POLSKA (2009) 57,8 34,5

9. Czechy (2008) 47,5 69

10. Kanada 36 10

11. Serbia i Czarnogóra 35,6 68,6

12. Rumunia (2008) 35,6 36,7

14. Indie (2007) 32,8 4

13. Bułgaria (2008) 26,1, 35,8


cd. tablicy 2 15. Tajlandia (2001) 17,9 17

16. Węgry (2008) 9,4 24,7

Ogółem świat (2008) 951,0

Źródło: [11].

3. Plany rządowe odnośnie węgla brunatnego w Polsce

Prognozy różnych ośrodków decyzyjnych i badawczych w naszym kraju, w latach 2005

2009 zakładały wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną Polski od 40% do 120%, do

2030 roku. Opracowywane polityki energetyczne w tym okresie i raporty różnią się w swoich

prognozach o ponad 100%. Jedne z ostatnio podawanych prognoz, obarczone wpływem

„kryzysu finansowo-gospodarczego” te przewidywania jeszcze obniżają. Zdaniem autorów

niniejszego artykułu nie można sytuacji „kryzysu” przenosić jak „kalkę” i prognozować w ten

sposób obniżenia zapotrzebowania na energię. Na tym tle każde opracowanie różni się na

niekorzyść branży węgla brunatnego. Polityka Energetyczna z 2005 roku zakładała

wydobycie węgla brunatnego w 2025 roku na poziomie 66,80 mln. Mg (tablica 3),

a obecna Polityka z listopada 2009 roku tylko 45,7 mln. Mg w 2030 roku (tablica 4).

Tablica 3

Prognoza zużycia paliw do produkcji energii elektrycznej – wariant referencyjny – Polityka Energetyczna z 2005 roku

WARIANT REFERENCYJNY

(dane obejmują również całkowite zużycie paliw na skojarzone wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła)

Nośnik Jedn. 2003 2003

[%] 2005 2010 2015 2020 2025

2025

[%]

2025

2003

Węgiel brunatny Mtoe 12,4 32,72% 12,1 12,8 12,9 11,91 13,6 20,61% 1,10

mln. t 60,0 58,5 62,0 62,5 57,5 66,8

Węgiel kamienny

Mtoe 23,7 62,53% 22,8 24,9 26,6 35,6 37,8 57,28% 1,59

mln. t 46,2 44,4 48,5 51,8 69,3 73,6

Produkty naftowe

Mtoe 0,5 1,32% 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,90% 1,20

Gaz ziemny

Mtoe 0,8 2,11% 1,3 2,5 5,0 6,3 7,6 11,52% 9,50

mld.

m3 0,6 1,6 2,1 4,1 5,2 6,2

Paliwo jądrowe Mtoe - - - - - - 4,0 6,36% -


cd. tablicy 3

Energia odnawialna

Mtoe 0,4 1,06% 0,5 0,8 1,2 1,5 2,0 3,03% 5,00

Pozostałe nośniki

Mtoe 0,1 0,26% 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 0,30% 2,00

Ogółem Mtoe 37,9 100% 37,4 41,8 46,5 56,1 66,0 100% 1,74

Źródło: [3].

Tablica 4 Zapotrzebowanie na energię pierwotną w podziale na nośniki –

Polityka Energetyczna z 2009 roku

Jednostka 2006 2010 2015 2020 2025 2030

Węgiel Brunatny*)

mln. ton 59,4 52,8 57,2 44,2 52,7 45,7

Węgiel Kamienny**)

mln. ton 76,5 66,1 61,7 60,4 59,3 64,0

Ropa i produkty naftowe

mln. ton 24,3 25,1 26,1 27,4 29,5 31,1

Gaz ziemny ***)

mld. m3 14,5 14,1 15,4 17,1 19,0 20,2

Energia odnawialna

Mtoe 5,0 6,3 8,4 12,2 13,8 14,7

Paliwo jądrowe

Mtoe 0,0 0,0 0,0 2,5 5,0 7,5

Pozostałe paliwa

Mtoe 0,7 0,7 0,9 1,1 1,4 1,6

*) wartość opałowa węgla brunatnego 8,9 MJ/kg **) wartość opałowa węgla kamiennego 24 MJ/kg ***) wartość opałowa gazu ziemnego 35 MJ/m3

Powyższe prognozy budzą zaniepokojenie branży węgla brunatnego te zapisy

powodują potrzebę zamykania kopalń węgla brunatnego, a nie ich rozwój. Branża węgla

brunatnego, a w tym Związek Pracodawców – Porozumienie Producentów Węgla

Brunatnego, placówki naukowe, a także Komitet Górnictwa PAN, stowarzyszenia górnicze,

a w tym SITG oraz Komitet Sterujący im. prof. Adama Stefana Trembeckiego dla

Przygotowania Zagospodarowania Legnickiego Zagłębia Górniczo-Energetycznego Węgla

Brunatnego od wielu lat przedstawiały i przedstawiają możliwości i strategię branży na

I połowę XXI wieku, w których to przewiduje się możliwość nawet podwojenia obecnego


wydobycia, bez większych efektów. Powyższe zaniepokojenie wynika z faktu niedoceniania

możliwości produkcyjnych branży węgla brunatnego w XXI wieku w Polsce, a opieraniu

produkcji energii elektrycznej w pewnym stopniu, z importowanych surowców energe-

tycznych. Według analizy możliwości zaspakajania potrzeb surowcowych i energetycznych

Polski do 2030 roku należy stwierdzić, że jedynie energia z węgla brunatnego jest możliwą do

wytworzenia energią elektryczną, bez importu tego paliwa czy dotacji finansowych. Dla

wytworzenia pozostałej ilości energii elektrycznej, przedstawionej w tablicy 3, należy

importować pewne ilości węgla kamiennego, gazu czy paliwa jądrowego. Natomiast część

energii odnawialnej jest dotowana. Dotacja do energii z wiatru, słońca, geotermii, czy biogazu

będzie obowiązywała tylko do pewnego okresu. Bez dotacji energia z tych nośników na

starcie byłaby nieopłacalna. Te stwierdzenia poczynione są na przykładzie Niemiec, gdzie

obecnie rozważa się obniżenie dotacji do energii odnawialnej co może być przyczyną do

zmiany polityki energetycznej tego kraju.

4. Stan obecny branży węgla brunatnego w Polsce

Branża węgla brunatnego w Polsce składa się z pięciu odkrywkowych kopalń węgla

brunatnego i pięciu elektrowni opalanych tym paliwem - tablica 5.

Poszczególne kopalnie węgla brunatnego rozpoczęły zdejmowanie nadkładu i wydobycie

węgla w następujących latach:

- KWB „Adamów” nadkład w 1959 roku, węgiel w 1964 roku,

- KWB „Bełchatów” nadkład w 1977 roku, węgiel w 1980 roku,

- KWB „Konin” nadkład w 1945 roku, węgiel w 1947 roku,

- KWB „Turów” nadkład w 1947 roku, węgiel w 1947 roku,

- KWB „Sieniawa” początek wydobycia węgla około 1853 roku.

Natomiast elektrownie opalane węglem brunatnym, o łącznej mocy około 8917 MW,

rozpoczęły pracę w następujących okresach:

- Elektrownia „Konin” 1958 rok, o mocy 600 MW, obecnie 193 MW,

- Elektrownia „Adamów” 1964 rok, o mocy 600 MW,

- Elektrownia „Pątnów” 1967 rok, o mocy 1200 MW, uruchomiony w 2008 roku

to najnowocześniejszy obecnie blok energetyczny w Polsce o sprawności netto 42%,

o mocy 464 MW.


Wymienione elektrownie tworzą obecnie Zespół Elektrowni Pątnów – Adamów - Konin

w skrócie ZE PAK.

Elektrownia „Turów” 1962 rok, o mocy 2100 MW,

Elektrownia „Bełchatów” 1981 rok, o mocy 4360 MW.

Tablica 5 Charakterystyka geologiczno-górnicza kopalń od początku działalności do końca 2009 roku

Kopalnia

Ilość wydobytego

węgla

Ilość zdjętego nadkładu

Wskaźnik N:W (objętościowy)

Ilość wypompowanej

wody

Średni wskaźnik

zawodnienia [mln ton] [mln m3] [m3/ton] [mln m3] [m3/tonę]

Adamów 182,3 1 199,5 6,58 3 011,6 16,52

Bełchatów 848,1 3 601,1 4,25 7 379,4 8,70

Konin 544,0 2 863,5 5,26 4 449,1 8,18

Turów 851,3 1 882,2 2,21 903,0 1,06

Łącznie 2 425,7 9 546,3 3,93 15 743,1 6,49

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Kopalń.

Wydobycie węgla brunatnego w Polsce zaprezentowano na rys.1.

Z powyższych danych wynika, że najwięcej węgla wydobyto w Kopalni „Turów” –

851 mln. Mg, najmniej w Kopalni „Adamów” 182 mln. Mg. Najwięcej nadkładu zdjęto

w Kopalni „Bełchatów” 3 601 mln. m3, a najmniej w Kopalni „Adamów” 1 199 mln. m3.

Analizując wskaźnik N:W można dostrzec, że najkorzystniejszą wartość tego parametru ma

Kopalnia „Turów” 2,21:1, wyraźnie gorszą Kopalnia „Bełchatów” i Kopalnia „Konin”,

natomiast najmniej korzystny wskaźnik ma Kopalnia „Adamów” 6,58:1. Jest on prawie

trzykrotnie gorszy niż w Kopalni „Turów”. Pod względem ilości wypompowanej wody

pierwsze miejsce zajmuje Kopalnia „Bełchatów”, natomiast najmniej pompuje Kopalnia

„Turów”. Porównując wskaźniki zawodnienia można zauważyć, że najkorzystniejszym

wskaźnikiem dysponuje Kopalnia „Turów”, następnie Kopalnia „Konin”, Kopalnia

„Bełchatów” i Kopalnia „Adamów”. Wskaźnik zawodnienia w Kopalni „Adamów” jest około

15 razy większy niż w Kopalni „Turów”.


Rys. 1. Wydobycie węgla brunatnego w Polsce od początku działalności do 2009 roku Fig. 1. Brown coal production in Poland from the beginning of the activity to 2009 Źródło: Opracowanie własne.

W tablicy 6 przedstawiono dane, dotyczące gospodarki gruntami dla poszczególnych

kopalń.

Tablica 6

Ilość nabytych gruntów, stan posiadania i ilość gruntów zbytych od początku działalności do końca 2009 roku

Kopalnia Nabycie gruntów od

początku działalności

Zbycie gruntów od początku działalności

Stan posiadania gruntów na koniec

2009 roku

Ilość nabytych gruntów przypadająca na 1 mln. Mg wydobytego węgla

od początku działalności

[ha] [ha] [ha] [ha/mln. ton]

Adamów 5 939 3 474 2 465 32,60

Bełchatów 10 543 3 842 6 701 12,4

Konin 13 267 8 051 5 216 24,4

Turów 5 215 1 710 3505 6,1

Łącznie 34 964 17 077 17 887 14,4


W tablicy 7 podsumowano działalność, jaką prowadzą kopalnie w sferze gospodarki

gruntami.


Tablica 7 Sprzedaż i przekazywanie gruntów przez kopalnie

od początku działalności do końca 2009 roku


Liderem w powierzchni gruntów zrekultywowanych jest Kopalnia „Konin”, która

wykonała 50% prac rekultywacyjnych całej branży. Na drugim miejscu jest Kopalnia

„Adamów”, a następnie Kopalnie: „Bełchatów” i „Turów”. Czołowe miejsca Kopalni Konin

i Adamów wynikają głównie z faktu, że są typowymi kopalniami wieloodkrywkowymi,

eksploatującymi małe złoża węgla brunatnego. W ww. kopalniach nowe odkrywki

„pomagają” w rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych starych odkrywek, przez lokowanie

mas nadkładowych, czy wód z wkopów udostępniających do wyrobisk zamykanych

odkrywek. Wykonane prace rekultywacyjne w polskich kopalniach są przez specjalistów

polskich i zagranicznych bardzo wysoko oceniane. Jest to poziom europejski. Polska

rekultywacja może i powinna być przykładem i wzorcem dla innych krajów europejskich,

które prowadzą odkrywkową eksploatacje złóż [9, 10].

5. Strategia branży węgla brunatnego do 2030 roku i w dalszej perspektywie

5.1. Perspektywiczne złoża węgla brunatnego w Polsce

W naszym kraju rozpoznano ponad 150 złóż i obszarów węglonośnych.

Udokumentowano ponad 14 mld. Mg zasobów w złożach pewnych, ponad 60 mld. Mg

w zasobach oszacowanych, a możliwość występowania w obszarach potencjalnie

węglonośnych ocenia się na ponad 140 mld. Mg [1 ,3, 11].

Kopalnia Adamów Bełchatów Konin Turów Razem

Przekazano

sprzedano

ogółem [ha] 3 474 3842 8 051 1 710 17 077

w tym: nieprzekształcone 1 231 2 268 2 177 259 5 935

zrekultywowane 2 243 1 574 5 873 1 451 11 141

Stan posiadania na koniec 2009 roku 2 465 6 701 5 216 3 505 17 887


Porozumienie Producentów Węgla Brunatnego uznało za najbardziej predysponowane do

zagospodarowania, należy uznać złoża węgla brunatnego, położone w rejonie Legnicy

i Gubina oraz w rejonach obecnie czynnych kopalń:

- złoża Złoczew,

- złoże Radomierzyce,

- złoża Koźmin, Rogóźno, Grochowy-Siąszyce oraz Tomisławie, Ościsłowo, Piaski,

Dęby Szlacheckie – tablica 8 i rys. 2 i 3.

Rys. 2. Miejsce występowania złóż legnickich i gubińskich oraz złoża Radomierzyce w rejonie złóż

turoszowskich Fig. 2. Position of Legnica and Gubin deposits as well as Radomierzyce deposit in the area of

Turoszów deposits Źródło: Opracowanie własne.

Tablica 8 Główne parametry geologiczno-górnicze wybranych,

perspektywicznych i satelickich złóż węgla brunatnego

Nazwa złoża/ kompleksu złożowego

Kategoria rozpoznania

Zasoby geologiczne (mln. Mg)

Wartość opałowa (kJ/kg)

Zawartość siarki (%)

Zawartość popiołu

(%)

Liniowe N:W

Legnica-Ścinawa od B do D2 14 522 8 500÷9 996 0,54÷2,58 11,20÷18,58 6,6 do 9,1

Gubin - Mosty -Brody

od B do D2 4 215 9 204÷9 550 0,55÷1,26 14,10÷19,58 6,7 do

11,7

Złoczew C2 486 8 462 1,18 21,67 4,5

Dęby Szlacheckie- Izbica Kujawska

C1 113 8 377 1,46 25,19 9,0


cd. tablicy 8 Rogóźno od C1 do D1 623 9 265 2,32 21,73 4,3

Radomierzyce D1 180 7 880 0,65 31,61 4,3

Tomisławice B+C1 55 8967 0,49 10,8 6,9

Piaski B+C1+C2 114 8194 0,69 12,1 7,7

Ościsłowo C1 50 8626 1,15 13,57 8,7

Mąkoszyn-Grochowiska

C1+C2 50 8009 O,38 12,1 7,8

Grochowy-Siąszyce

E Szacunkowe

103 7928 1,33 34,4 -

Źródło: [3].

Rys. 3. Złoża eksploatowane i perspektywiczne KWB „Adamów”, KWB „Konin” i KWB

„Bełchatów” Fig. 3. Exploitaited and perspective deposits of the „Adamów”, „Konin” and „Bełchatów” brown coal

mines Źródło: Opracowanie własne. 5.2. Strategia kopalń węgla brunatnego na I połowę XXI wieku 5.2.1. Żywotność kopalń na złożach, które mają koncesje

Kopalnie te przy posiadaniu obecnych koncesji na wydobywanie zakończą działalność

w latach:

- KWB „Adamów” ma koncesje na wydobycie węgla brunatnego z odkrywki

„Adamów”, „Władysławów” i „Koźmin”, węgiel przy obecnym poziomie wydobycia zosta-

nie wyeksploatowany do 2023 roku,


- KWB „Bełchatów” ma koncesje na wydobycie węgla z odkrywki „Bełchatów”

i odkrywki „Szczerców”, węgiel przy obecnym poziomie wydobycia zostanie wyeksploato-

wany do 2038 roku.

- KWB „Konin” ma koncesje na wydobycie węgla z odkrywki „Kazimierz Północ”,

„Jóźwin IIB”, „Drzewce” i „Tomisławice”, węgiel przy obecnym poziomie wydobycia

zostanie wyeksploatowany do 2022 roku,

- KWB „Turów” ma koncesje na wydobycie węgla z odkrywki „Turów”, węgiel przy

obecnym poziomie wydobycia zostanie wyeksploatowany do 2040 roku,

- KWB „Sieniawa” ma koncesje na wydobycie węgla do 2027 roku, węgiel przy

obecnym poziomie wydobycia zostanie wyeksploatowany do 2030 roku.

Posiadane obecnie zasoby operatywne węgla brunatnego na złożach, na których kopalnie

mają koncesje na wydobywanie umożliwiają pracę tych kopalń (przy obecnym poziomie

wydobycia) na 23 lata. Ale ze względu na wyczerpywanie się zasobów w dwóch kopalniach

obecny poziom wydobycia (ok. 60 mln. ton rocznie) można utrzymać tylko do początku

2023 roku. [5].

Z danych przedstawionych na rys. 4 wynika, że po 2023 roku nastąpi gwałtowny spadek

wydobycia.

Stan zasobów operatywnych przedstawiono w tablicy 9, a na rys. 4 poziom wydobycia

w branży węgla brunatnego

Tablica 9

Stan zasobów operatywnych węgla brunatnego w kopalniach na 01.01. 2010 rok, na które obecnie kopalnie mają koncesje na wydobywanie

Kopalnia Stan zasobów operatywnych na

01.01.2010 rok [mln. ton]

Okres zakończenia działalności przy obecnym poziomie wydobycia

[lata]

Adamów 55,0 2023

Bełchatów 880,0 2038

Konin 110,0 2022

Turów 341,0 2045

Sieniawa 1,5 2030

Łącznie 1377,5 2023

Źródło: Opracowanie własne.


Rys. 4. Łączne wydobycie węgla brunatnego ze złóż, na które kopalnie mają koncesje na

wydobywanie Fig. 4. Total brown coal production from the deposits for which the mines have exploitation

concessions Źródło: Opracowanie własne. 5.2.2. Ranking złóż węgla brunatnego w Polsce

Uwzględniając długi cykl inwestycji górniczych, w celu zapewnienia dostaw węgla

brunatnego do elektrowni po 2020 roku należy już dzisiaj podjąć niezbędne prace nad

przygotowaniem do zagospodarowania kolejnych złóż tego surowca na złożach satelickich

kopalń czynnych (tablica 8) i na złożach perspektywicznych (tablice 8 i 10). Rankingi złóż

węgla brunatnego dokonane w ostatnich latach [11, 14] różnią się od siebie w niewielkim

zakresie wskazując główne złoża, najkorzystniejsze do zagospodarowania w przyszłości –

tablica 10. W tablicy 10 przedstawiono 10 czołowych złóż węgla brunatnego w Polsce oraz

przedstawiono ich zasoby bilansowe.

Z analizy waloryzacji ekonomicznej i wykonanych rankingów złóż wynika, że na czele

klasyfikacji najlepszych polskich złóż węgla brunatnego są cztery strategiczne złoża obszaru

Nadodrza: Gubin, Gubin-Zasieki-Brody, Legnica-Zachód i Gostyń-Rawicz. Do tych złóż

należy zaliczyć także złoża satelickie: mosty dla rejonów Gubina oraz Legnica-Wschód,

Legnica-Północ, Legnica-Ścinawa-Głogów dla rejonu Legnicy oraz złoża w centrum Polski

Rogóźno i Złoczew. Natomiast do złóż satelickich kopalni „Adamów” czy kopalni „Konin”

należy zaliczyć złoża Grochowy-Siąszyce oraz Ościsłowo, Piaski, Dęby Szlacheckie-Izbica

Kujawska i Mąkoszyn-Grochowiska.


Tablica 10 Porównanie miejsca złóż węgla brunatnego na liście rankingowej

Lp. Nazwa złoża Zasoby bilansowe (mln. ton)

1 Gubin 1 050,8 2 Rogóźno 772,8 3 Mosina 50,9 4 Radomierzyce 503,7 5 Gubin-Zasieki-Brody 1934,0 6 Legnica Zachód 863,6 7 Złoczew 485,6 8 Czempin 1 011,1 9 Gostyń 1 988,8 10 Rzepin 249,5

Razem 8 910,8 Źródło: [1, 13]. 5.2.3. Główne atuty przemawiające za zagospodarowaniem złóż satelickich i perspektywicznych

Do głównych atutów, przemawiających za podjęciem strategicznych decyzji

o zagospodarowaniu złóż satelickich w kopalniach czynnych i budowy nowych kopalń na

złożach perspektywicznych należy zaliczyć [8, 9, 12, 13]:

Atut 1. Potrzeba zwiększenia produkcji energii elektrycznej w Polsce, przy zachowaniu bezpieczeństwa energetycznego kraju

Polska gospodarka będzie wymagała zwiększenia produkcji energii elektrycznej

z obecnego poziomu około 160 TWh/rok do ponad 250 TWh/rok do 2030 roku. Potrzeba

zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego wymusi (przy obecnym stanie krajowych

bloków energetycznych) szybkie likwidacje około 15 000 MW zainstalowanej mocy,

z powodu dekapitalizacji bloków pod względem technicznym i niskiej sprawności

energetycznej (tylko ok. 30%) oraz wybudowanie nowych mocy i zmodernizowanie starych

bloków w wielkości około 40 000MW.

Atut 2. Niekorzystny rozkład mocy wytwórczych w zachodniej części Polski

W zachodniej części Polski występują tylko dwie duże elektrownie: Elektrownia Turów

na węgiel brunatny i ZE Dolna Odra na węgiel kamienny. Brak większych mocy

wytwórczych energii elektrycznej w tej części Polski powoduje duże straty energii

elektrycznej na przesyle prądu z elektrowni spoza tego regionu oraz zagrożenia pewności tych


dostaw. Po wyczerpaniu się zasobów w kopalni Turów, za około 30 lat, konieczne będzie

zastąpienie ubytku mocy wytwórczej z nowych źródeł.

Atut 3. Efektywność ekonomiczna produkcji energii elektrycznej z węgla brunatnego

Energia elektryczna produkowana z węgla brunatnego jest obecnie najtańszym sposobem

jej pozyskiwania. Jej konkurencyjność powinna być w przyszłości dalej utrzymana, nawet

w kontekście obłożenia jej największymi opłatami za emisję CO2. Dzięki czynionym obecnie

pracom badawczo-rozwojowym i stosowaniu nowoczesnych technologii emisyjność

elektrowni jest znacznie ograniczana. Całkowity koszt produkcji energii elektrycznej z węgla

brunatnego, łącznie z kosztami praw do emisji CO2, powinien dalej być mniejszy niż z innych

nośników energetycznych. Prognozowane koszty produkcji energii elektrycznej

przedstawiono w tablicy 11 [8].

Tablica 11

Całkowity koszt produkcji energii elektrycznej po 2020 roku z kosztami praw do emisji CO2, wg prof. Mielczarskiego

Rodzaj paliwa w elektrowni Koszt produkcji energii elektrycznej [zł/MWh]

Elektrownie atomowe powyżej 500 zł ( 550-690 zł)

Elektrownie korzystające ze źródeł

odnawialnych

powyżej 400 zł

Elektrownie na gaz 370 zł (w tym koszt praw do emisji CO2- 87 zł)

Elektrownie na węgiel kamienny 375 zł (w tym koszt praw do emisji CO2- 139 zł)

Elektrownie na węgiel brunatny 365 zł (w tym koszt praw do emisji CO2- 165 zł)

Źródło: [16]

Z tablicy 11 wynika, że wbrew obiegowym opiniom koszt produkcji energii elektrycznej

w elektrowniach jądrowych będzie wysoki i wyniesie ponad 500 PLN za 1 MWh,

w elektrowniach korzystających ze źródeł odnawialnych (OZE) ponad 400 PLN za 1 MWh,

w elektrowniach węglowych i gazowych, licząc z opłatami z tytułu emisji CO2, ponad

370 PLN za 1 MWh. We wszystkich przypadkach założono zaciągnięcie 20-letniego kredytu

i opłaty za emisję CO2 w wysokości 30 euro za tonę.

Chcąc więc zachować konkurencyjność polskiej gospodarki powinno dążyć się do

utrzymania procentowego udziału produkcji energii elektrycznej z węgla brunatnego.


Atut 4. Inwestycje i zaangażowanie branży węgla brunatnego w czyste technologie węglowe

Obecnie optymalnego wykorzystania zasobów węgla brunatnego nie można wyłącznie

wiązać z tradycyjnymi technologiami jego pozyskiwania i przetwarzania. Czyste technologie

węglowe zapewniają ograniczenie uciążliwości górnictwa i energetyki, opartej na węglu dla

środowiska naturalnego, między innymi przez zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do

atmosfery. Sprawność elektrowni w Polsce to zaledwie 30-36%, podczas gdy na świecie

wynosi ona 45-50%. To duża i istotna różnica. Wyższa sprawność to mniejsza emisja CO2. Po

17 latach wybudowany w Polsce w 2008 roku blok 464 MW w Pątnowie II i budowany

obecnie nowy blok 855 MW w Bełchatowie charakteryzują się już nadkrytycznymi

parametrami pary, co umożliwi osiągnięcie około 41-42% sprawności netto, przy sprawności

brutto około 45%. Zwiększenie roli węgla brunatnego należy zatem upatrywać w jego

przetwórstwie na paliwa płynne i gazowe, w tym gaz syntezowy i wodór oraz w produkcji

brykietu czy pyłu węglowego. Dotychczasowe osiągnięcia polskiej energetyki, opartej na

węglu brunatnym w zakresie ograniczenia emisji siarki, tlenków azotu, a także pyłów należy

ocenić pozytywnie [6]. Obecnie najważniejszym wyzwaniem jest – zgodnie z polityką

ekologiczną Unii Europejskiej – ograniczenie emisji dwutlenku węgla. Jednym z możliwych

rozwiązań tego problemu jest przechwytywanie i składowanie emitowanego przez przemysł

CO2, czyli technologia CCS. Pilotażowy projekt instalacji CCS, tj. wychwytywanie

i składowanie CO2 realizowany obecnie przez Elektrownię Bełchatów, jest tego najlepszym

przykładem.

Atut 5. Konieczność zapewnienia miejsc pracy po zamknięciu głównych zakładów w Polsce

W okresie najbliższych kilkudziesięciu lat nastąpi likwidacja i zmniejszenie miejsc pracy

z powodu wyczerpywania się rud miedzi w KGHM Polska Miedź SA oraz węgla brunatnego

w PGE KWB „Turów” SA i KWB „Adamów” i „Konin”. Zniknięcie z rynku tak dużych

zakładów może spowodować problemy strukturalne z bezrobociem, których nie można

zaspokoić drobnym przemysłem. Likwidacja górnictwa węgla kamiennego w Wałbrzychu,

czy kopalń siarki w Tarnobrzegu, z początku lat 90. XX wieku, jest tutaj najlepszym

przykładem. Stopniowe zmniejszanie produkcji i w końcu zamknięcie tych zakładów

spowoduje zmniejszanie miejsc pracy także w firmach kooperujących z tymi gałęziami

przemysłu. Odznaczać się to będzie także drastycznym zmniejszaniem wielkości podatków

dla lokalnych samorządów. Skalę wpływu płatności publicznoprawnych z kopalń węgla

brunatnego do sektora publicznego przedstawiono w tablicy 12.


Tablica 12 Płatności publicznoprawne [tys. zł] dotyczące górnictwa węgla brunatnego

w latach 2005 2008

Tytuł 2005 2006 2007 2008

Ubezpieczenia społeczne, zdrowotne

297 403 277 440 283 665 257 313

FGŚP i FP 24 239 22 688 23 632 24 383

PFRON 11 900 11 762 11 916 12 172

Podatek od osób fizycznych 103 729 113 529 105 927 121 375

Podatek od osób prawnych 96 458 52 103 50 423 64 313

VAT 386 082 355 641 306 235 340 298

Wypłata z zysku przez jednoosobowe Spółki Skarbu Państwa

800 3 391 7 569 20 953

Wpłaty i kary na NFOŚ (w tym opłata eksploatacyjna na rzecz NFOŚ)

34 791 34 134 34 822 36 823

Podatki i opłaty na rzecz gmin (w tym opłata eksploatacyjna na rzecz gminy)

205 306 206 928 216 207 240 710

Razem w tys. zł 1 160 712 1 077 619 1 040 400 1 181 344

Źródło: Opracowanie PPWB.

Jak wynika z tablicy 12 kopalnie węgla brunatnego są ważnymi podmiotami

gospodarczymi, dokonującymi corocznie opłat do sektora publicznego na poziomie ponad

1 mld. PLN rocznie. Corocznie jednostki samorządu terytorialnego otrzymują ponad

240 mln. złotych do swoich budżetów, co umożliwia ich szybszy rozwój. Dodatkowo należy

uwzględnić także płatności wynikające z działalności elektrowni opalanej tym paliwem.

Budowa nowego zagłębia górniczo-energetycznego przynajmniej na jednym złożu,

o wydobyciu podobnym do kopalni Bełchatów (ok. 30 mln. ton/rok) i elektrowni opalanej

tym paliwem, może wygenerować ponad 25 tys. miejsc pracy, tylko w tych zakładach

i w firmach kooperujących.

Atut 6. Polska szkoła górnictwa węgla brunatnego

Wiedza, którą dziś mamy oraz opanowanie „sztuki górniczej eksploatacji węgla

brunatnego” plasują krajowe górnictwo odkrywkowe w światowej czołówce. Można śmiało

powiedzieć, że powstała „polska szkoła górnictwa węgla brunatnego”, która ma oparcie


w wyższych uczelniach, biurach projektowych, zapleczu technicznym, tj. fabrykach maszyn

i urządzeń górniczych. Polska myśl projektowa i urządzenia są stosowane i pracują w wielu

krajach świata. Polscy inżynierowie projektują i budują maszyny i urządzenia dla przemysłu

węgla brunatnego zarówno dla górnictwa, jak i energetyki. Obecnie prowadzone

modernizacje elektrowni pod względem dostosowania bloków energetycznych do wymogów

związanych z ograniczeniem zapylenia oraz emisji SO2 i CO2 prowadzą polskie firmy.

W ostatnich latach wybudowano maszyny i urządzenia dla kopalń węgla brunatnego, które

pod względem technicznym nie ustępują produktom renomowanych firm światowych. Te

osiągnięcia są gwarancją, że polska gospodarka sama może zbudować nowe zagłębie

górniczo-energetyczne w Legnicy, Rogóźnie czy Gubinie [12,14].

5.2.4. Możliwości wydobycia węgla brunatnego w I połowie XXI wieku

Opierając się na posiadanych, bardzo zasobnych złożach węgla brunatnego oraz bogatym

doświadczeniu, licznych zapleczach naukowych, projektowych oraz technicznych można

przedstawić dalsze plany kontynuacji wydobycia tego surowca, a nawet istnieje możliwość

znacznego zwiększenia poziomu jego wydobycia [11, 14].

W poszczególnych kopalniach zagospodarowanie złóż przedstawiać się może

następująco:

KWB „Adamów”

Z obecnie eksploatowanych złóż („Adamów”, „Koźmin” i „Władysławów”) pracę

kopalni przewiduje się do 2023 roku.

Kopalnia planuje zagospodarować nowe złoże węgla brunatnego „Grochowy-Siąszyce”,

z którego rozpocznie wydobywać węgiel od 2021 roku w ilości ok. 3,5 mln. ton na rok.

Wówczas na terenie obecnej Elektrowni „Adamów” planowany jest nowy blok energetyczny

o mocy 460MW. Drugim, nowym złożem przewidzianym do zagospodarowania jest złoże

„Rogóźno” tablica 13.

Tablica 13

Wydobycie węgla brunatnego w KWB „Adamów” łącznie ze złożem Rogóźno

Jedn. 2008 2010 2015 2020 2025 2030 2040 2050

Wydobycie węgla brunatnego łączne

mln ton

4.4 4,4 4,4 14,4 13,5 13,5 13,5 13,5

Źródło: [11].


KWB „Bełchatów”

Kopalnia „Bełchatów” z obecnie eksploatowanego „Pola Bełchatów” i „Pola Szczerców”

planuje wydobywać węgiel brunatny do 2037 roku o wydobyciu rocznym od 35 do 41,5 mln.

ton. W strategii KWB „Bełchatów” zaplanowana jest kontynuacja wydobycia węgla ze złoża

„Złoczew” od 2031 roku do 2055 roku. Ze złoża „Złoczew” wydobycie będzie się

kształtowało ok. 21 mln. ton na rok. Powyższa strategia podporządkowana jest zapewnieniu

dostaw węgla dla bloków energetycznych w Elektrowni „Bełchatów” łącznie z nowym

blokiem 858 MW, oddanym w 2011 roku – tablica 14.

Tablica 14

Wydobycie węgla brunatnego w KWB „Bełchatów” (plus wydobycie po 2030 roku ze złoża „Złoczew”)

Jedn. 2008 2010 2015 2020 2025 2030 2040 2050 Wydobycie węgla brunatnego

mln ton 32,9 40,5 41,5 37,3 37,9 35,0 21,0 21,0

Źródło: [11]. KWB „Konin”

Z obecnie eksploatowanych złóż („Kazimierz”, „Jóźwin” i „Drzewce”) oraz z nowo

otwieranego złoża „Tomisławice”, pracę kopalni na określonym wydobyciu około 9,0 mln.

ton przewiduje się do 2022 roku.

Kopalnia planuje zagospodarować nowe złoża; „Ościsłowo”, „Mąkoszyn-Grochowiska”

i „Dęby Szlacheckie” oraz złoże „Piaski”, na których pracę kopalni przewiduje się do

2051 roku.

Wydobycie węgla przedstawiono w tablicy 15.

Tablica 15

Wydobycie węgla brunatnego w KWB „Konin”

Jedn. 2008 2010 2015 2020 2025 2030 2040 2050

Wydobycie węgla brunatnego

mln ton 10,3 9,3 9,3 9,3 9,3 9,3 5,5 4,0

Źródło: [11].

Uwaga: Kopalnia „Konin” sprzedała ostatnio Spółkę „Gubin” do PGE – temat

stracił aktualność dla Kopalni Konin!


KWB „Turów”

Kopalnia „Turów” eksploatuje złoże „Turów”. Eksploatacja przewidziana jest do

2048 roku. Z wymienionego złoża planowane jest wydobycie roczne około 12,0 mln. ton do

2035 roku. Po tym okresie wydobycie ulegnie zmniejszeniu od 8,9 do poziomu 4,4 mln. ton

na rok. Obecnie w fazie analiz jest przedłużenie po 2030 roku wydobycia węgla i produkcji

energii w PGE KWB „Turów” S.A. ze złoża „Radomierzyce”. Powyższa strategia wydobycia

w zapewnieniu dostaw węgla dla bloków energetycznych podporządkowana jest

w Elektrowni „Turów”, łącznie z nowym blokiem 460 MW, planowanym do oddania

w 2015 roku. Wydobycie węgla przedstawiono w tablicy 16.

Tablica 16

Wydobycie węgla brunatnego w PGE KWB „Turów” [11]

Jedn. 2008 2010 2015 2020 2025 2030 2040 2050


mln ton 12,2 11,6 9,0 10,9 10,3 11,0 4,1 4,1 do

2048 roku

Źródło: [11].

KWB „Gubin”

Następnym, nowym złożem przewidzianym do zagospodarowania jest złoże „Gubin”.

W strategiach zagospodarowania tego złoża rozważane są różne terminy uruchomienia

wydobycia węgla. W jednej ze strategii pierwszy węgiel planowany jest do wydobycia od

2018 roku. Docelowe wydobycie osiągnie poziom 15,0 mln. ton na rok. Węgiel ze złoża

„Gubin” będzie spalany w elektrowni o mocy 2 400 MW. Wydobycie węgla przedstawiono

w tablicy 17.

Tablica 17 Wydobycie węgla brunatnego ze złoża „Gubin”

Jedn. 2008 2010 2015 2020 2025 2030 2040 2050


mln ton - - - 13,5 15,0 15,0 15,0 15,0

Źródło: [11].


KWB „Legnica”

W strategii branży węgla brunatnego jest zagospodarowanie największych w Polsce

i w Europie złóż węgla brunatnego „Legnica”. Z legnickiego węgla brunatnego planuje się

produkować energię elektryczną w blokach energetycznych o sprawności ok. 50%,

z instalacjami CCS oraz wodór, paliwa płynne i gazowe. W I etapie planuje się rozpocząć

wydobycie węgla od 2022 roku w ilości 31,0 mln. ton na rok z podziałem 24,0 mln. ton dla

energetyki o mocy 4600 MW i 7,0 mln. ton, dla przeróbki chemicznej z okresem realizacji do

2060 roku. Po wybudowaniu I etapu może podjęta zostanie decyzja o ewentualnym

podwojeniu wydobycia do ok. 60,0 mln. ton na rok etap II. Wówczas wydobycie węgla

z tych złóż realizowane byłoby do końca XXI wieku. Wydobycie węgla przedstawiono

w tablicy 18.

Tablica 18

Wydobycie węgla brunatnego w KWB „Legnica”

Jedn. 2008 2010 2015 2020 2025 2030 2040 2050

Wydobycie węgla brunatnego łączne

mln ton - - - - 23,0 31,0 31,0 31,0

Źrodło: [11].

Łączne wydobycie węgla do 2030 roku i w dalszej perspektywie, z podziałem ilościowym

na produkcję energii elektrycznej z obecnie eksploatowanych złóż i przy zagospodarowaniu

złóż perspektywicznych dla produkcji energii elektrycznej oraz przeróbki chemicznej,

przedstawiono w tablicy 19 i na rys. 5.

Tablica 19

Wydobycie węgla i produkcja energii elektrycznej z węgla brunatnego w I połowie XXI wieku

(uwzględniając złoża obecnie eksploatowane i zagospodarowanie kolejnych złóż satelickich i perspektywicznych)

Jednostka 2008 2010 2015 2020 2025 2030 2040 2050

Łączne wydobycie węgla brunatnego

mln. ton 59,8 65,8 65,4 88,4 112,0 117,5 93,1 87,5

Wydobycie dla energetyki

mln. ton 59,8 65,8 65,4 85,4 102,0 107,5 83,1 77,5


cd. tablicy 19 Wydobycie dla

przeróbki chemicznej

mln. ton - - - 3,0 10,0 10,0 10,0 10,0

Moc elektrowni MW 8997 9362 9562 12652 15402 16192 12740 11 810

Produkcja energii elektrycznej

TWh 53,0 58,2 57,5 82,7 103,7 110,5 87,6 82,5

Źródło: [11].

Rys. 5. Możliwe wydobycie węgla brunatnego dla produkcji energii elektrycznej i przeróbki chemicz-

nej, z wykorzystaniem dotychczasowych i perspektywicznych złóż w I połowie XXI wieku Fig. 5. Possible production of brown coal for power generation and chemical processing with the use

of existing and perspective deposits in the first half of 21st century Źródło: Opracowanie własne.

6. Uwarunkowania decydujące o rozwoju branży węgla brunatnego w I połowie XXI wieku

Autorzy uważają, że pomyślność polityki Polski w zakresie utrzymania procentowego

udziału produkcji energii elektrycznej z węgla brunatnego w I połowie XXI wieku zależy od

wielu czynników. Do najważniejszych czynników postulatów, których realizacja może


zdecydowanie odmienić obecną, trudną sytuację branży węgla brunatnego, należy zaliczyć

następujące postulaty [8, 9, 12 ]:

Postulat 1. Polska energetyka powinna w pierwszej kolejności opierać się na krajowych

surowcach energetycznych, tj. na węglu, a w tym na węglu brunatnym

Dużym błędem gospodarczym byłoby niewykorzystanie „polskiego złota” węgla,

a opieranie rozwóju energetyki na surowcach importowanych. Wykorzystanie rodzimych

surowców energetycznych, których zasoby są jedne z największych w Europie, w okresie

kilkudziesięciu lat daje stabilność, bezpieczeństwo, w pewnym zakresie niezależność,

w obliczu „terroryzmu polityczno-energetycznego zewnętrznych dostawców” oraz co nie jest

bez znaczenia, zatrudnienie dla wielu dziesiątków tysięcy ludzi w sektorach: górniczym,

energetycznym i w sektorach współpracujących. Należy w rozmowach na szczeblach

unijnych prezentować polską specyfikę – „kraju, który na węglu stoi” celem

wynegocjowania warunków korzystnych dla rozwoju górnictwa. W okresie kryzysu każdy

kraj chroni swoje branże i specjalności. Polską światową specjalnością jest górnictwo,

a w tym polskie wyższe szkoły górnicze, zaplecze badawczo-projektowe oraz firmy zaplecza

technicznego. Dlatego nie można dopuścić do tego, by potencjał, jaki posiadamy został

zmarnowany.

Postulat 2. Przyjęcie właściwych zapisów do Koncepcji Przestrzennego

Zagospodarowania Kraju

W celu budowy nowego zagłębia górniczo-energetycznego, Minister Gospodarki

powinien sporządzić program rozwoju energetyki opierając się na węglu brunatnym, mający

status zadania rządowego i służący realizacji inwestycji celu publicznego. Program rozwoju

energetyki musi opierać się właśnie na przyjętych kierunkach Polityki Energetycznej

oraz Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, która to z kolei musi określić

zakres przedmiotowy tego programu. Dlatego bardzo ważne jest to, aby złoże węgla

brunatnego Legnica i inne złoża perspektywiczne były wprowadzone literalnie do

Koncepcji Krajowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego. Branża węgla

brunatnego od kilku lat intensywnie stara się podjąć działania w kierunku uruchomienia złóż

satelickich i perspektywicznych. Jednak do dziś bez spektakularnych efektów. Brak jest

stanowczości i decyzyjności ze strony rządu. Analogicznie analizując inne branże, to

najskuteczniejsza okazuje się branża budowlana (drogowcy i budowniczy obiektów na Euro

2012). Dla budowy autostrad, dróg szybkiego ruchu czy obiektów Euro 2012 czy budowy


elektrowni atomowych powstały bowiem programy rządowe. Takie działania pozwalają

uruchomić inicjatywy legislacyjne (tylko musi być wola decydentów), aby powstał program

bezpieczeństwa energetycznego, opierający się na węglu brunatnym. Tym samym stworzone

zostaną nowe okręgi górniczo-energetyczne na bazie tego surowca.

Postulat 3. Ochrona udokumentowanych złóż przed zabudową powierzchniową

i infrastrukturą

W celu ochrony udokumentowanych zasobów węgla brunatnego, dla potrzeb planów

przestrzennych, Główny Geolog Kraju powinien dokonać określenia rankingu i waloryzacji

rozpoznanych złóż węgla brunatnego i ustalić listę złóż, które z uwagi na ich strategiczny

charakter powinny być bezwzględnie chronione. Zapewni to ich przyszłościowe, gospodarcze

wykorzystanie. Obecnie brak jest skutecznych przepisów, które chroniłyby udokumentowane

złoża przed zabudową powierzchniową i infrastrukturą (np. na wzór ochrony gruntów rolnych

i leśnych). Taki stan rzeczy podraża lub wręcz uniemożliwia (protesty społeczne) nowe

inwestycje w górnictwie odkrywkowym (Legnica, Rogóźno). Zabezpieczenie złóż przed ich

zabudową jest istotne nie tylko dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju gospodarki kraju,

ale także racjonalnego wykorzystania środków finansowych, przeznaczonych na rozwój

infrastruktury.

Postulat 4. Weryfikacja bilansu zasobów węgla brunatnego

Obecny bilans zasobów węgla brunatnego nie odpowiada prawdziwemu stanowi

wielkości zasobów. Wiele dużych złóż nie istnieje w bilansie zasobów i dlatego potrzebne jest

dokonanie przeglądu wyników „starych” badań geologicznych. Przy wykorzystaniu

Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej należy dokończyć prace

geologiczne oraz dokumentacyjne i zatwierdzić poprawione dokumentacje. Uzyskane wyniki

należy wprowadzić do bilansu zasobów. Konieczne jest również podjęcie interdyscy-

plinarnych badań naukowych, mających na celu opracowanie jednoznacznych kryteriów

geologicznych dla prowadzenia testów i doświadczeń pilotażowych podziemnego zgazowania

węgla (PZW) wraz z wprowadzeniem formalnych kryteriów bilansowości dla złóż

szczególnie użytecznych, dla zastosowania tej technologii.

Postulat 5. Uregulowanie stanu własności złóż węgla brunatnego

Zagadnienie to wielokrotnie było podnoszone przez środowiska nauki i przedsiębiorców

górniczych. Niestety wnoszone postulaty o zmianę stanu uregulowania własności złóż, nie


znalazły do tej pory zrozumienia w kręgach parlamentarnych, mimo ogromnej wagi tego

zagadnienia. Właścicielem węgla brunatnego, jako strategicznego paliwa dla energetyki,

powinien być Skarb Państwa, a nie właściciel nieruchomości gruntowej.

Postulat 6. Nabywanie nieruchomości pod inwestycje górnicze o statusie inwestycji celu

publicznego o znaczeniu krajowym

Jednym z najtrudniejszych etapów inwestycji jest nabywanie nieruchomości pod

działalność górniczą. Zagadnienie to jest ściśle powiązane z ustawą o planowaniu

i zagospodarowaniu przestrzennym. Przy założeniu, że dokonane zostaną powyższe zmiany

możliwe byłoby nabywania nieruchomości w drodze jednego aktu administracyjnego, tak jak

zostało to uregulowane w ustawie z dnia 10 kwietnia 2003 roku, o szczególnych zasadach

przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (DzU Nr 80, poz. 721 ze

zm.). W tym przypadku koncesja byłaby tą decyzją, która zezwalałaby na pozyskiwane

terenów pod wielkoobszarowe odkrywki węgla brunatnego. Zdaniem autorów, również

decyzje ustanawiające wysokość odszkodowań za nieruchomość oraz zasady postępowania

mogłyby być przyjęte na wzór ww. ustawy, tym bardziej, iż te mechanizmy sprawdziły się

jako skuteczne w praktyce. Inwestycje drogowe, bez tych regulacji, w dalszym ciągu stałyby

w „martwym punkcie”, jak to niestety ma miejsce w przypadku inwestycji w zakresie węgla

brunatnego.

Postulat 7. Zmiana regulacji w ustawie „Prawo Geologiczne i Górnicze” oraz w innych

aktach normatywnych, które nie sprawdzają się w praktyce

Propozycje zmian dotyczą między innymi zapisów:

- prawa do informacji geologicznej,

- funduszu likwidacji zakładów górniczych,

- opłaty eksploatacyjnej,

- opłaty za czasowe wyłączenie gruntów z produkcji leśnej oraz opłaty za usuwanie

drzew i krzewów,

- kopalin towarzyszących,

- procedury oceny oddziaływania na środowisko i konflikty z obszarami europejskiej

sieci Natura 2000.


Postulat 8. Dialog społeczny w zakresie plusów i minusów odkrywkowej eksploatacji

węgla brunatnego

W krajowym obiegu informacyjnym kopalnie węgla brunatnego pokazywane są jako

„zdewastowane tereny bez żadnej przyszłości na zagospodarowanie”. Prawda jest całkiem

inna. Górnicy w polskich kopalniach węgla brunatnego systematycznie i zgodnie z kanonami

sztuki górniczej dokonywali i dokonują rekultywacji i zagospodarowania terenów

„odzyskiwanych” w miarę przesuwania się frontów eksploatacyjnych. Wykonywane prace są

prowadzone na wysokim, europejskim poziomie, zapewniającym wykorzystanie terenów do

produkcji rolnej, leśnej lub też innej działalności, a w tym rekreacyjnej. Dlatego branża

powinna dokonać gruntownych zmian w zakresie komunikowania się ze społeczeństwem.

Autorzy wymieniając powyższe postulaty zauważają, że większość tych uwarunkowań

jest wymienionych w załączniku nr 3 do Polityki Energetycznej z 2009 roku, jako „Program

działań wykonawczych na lata 2009 2012”.

7. Możliwe skutki niezagospodarowania nowych złóż węgla brunatnego dla polskiej elektroenergetyki

Potrzeba zaspokojenia potrzeb energetycznych kraju wymaga oddawania co roku nowych

mocy energetycznych na poziomie 1500 MW. W okresie ostatnich 20 lat oddano tylko niecałe

1000 MW, a w 2011 roku planuje się uruchomienie bloku 858 MW w Elektrowni Bełchatów.

W okresie do 2015 roku trudno będzie o oddanie nowych siłowni energetycznych.

W przypadku niezagospodarowania nowych złóż węgla brunatnego oraz dalszego spadku

wydobycia krajowego węgla kamiennego może wystąpić gwałtowny wzrost importu węgla

kamiennego. Ten hipotetyczny obecnie stan, przedstawiony na rys. 6, może przerodzić się

w stan realny, w przypadku niepodjęcia decyzji o zagospodarowaniu złóż węgla brunatnego

w rejonach: Gubina, Legnicy, Rogóźna czy Gostynia-Rawicza i nieuruchomienia znacznych

inwestycji na węglu kamiennym czy wystąpieniu opóźnień w budowie elektrowni

atomowych. Polska z dużego eksportera węgla kamiennego może stać się jednym

z największych importerów węgla kamiennego w Europie.


Rys. 6. Zagrożenie znacznego wzrostu importu węgla kamiennego (kolor czerwony) przy braku inwe-

stycji w górnictwie węgla kamiennego i brunatnego, opóźnieniu rozwoju energetyki atomowej przy nieznacznym wzroście zapotrzebowania na energie elektryczną (kolor granatowy)

Fig. 6. Threat of significant increase of bituminous coal import (in red) at the lack of investments inbrown and bituminous coal mining, delay in nuclear power engineering development at small increase of demand on electric energy (in blue)

Źródło: Opracowanie własne.

8. Wnioski

Branża węgla brunatnego zapewnia dziś około 100 tys. miejsc pracy w górnictwie

i w gałęziach pokrewnych. Budując kopalnie i elektrownie możemy wyraźnie wpłynąć na

rozwój gospodarczy kraju. Należy przypominać rządzącym i grupom społecznym, że

w nowoczesnej gospodarce zachodzą ciągłe zmiany. W wielu rejonach naszego kraju wciąż

świeża jest pamięć o likwidacji wielu firm i całych branż (kopalnie siarki, kopalnie w regionie

wałbrzyskim, stocznie itd.), a tym samym o likwidacji miejsc pracy i protestach

społeczeństwa przeciw tym faktom. W tym samym czasie kreowane były i nadal są protesty

przeciw projektom budowy nowych kopalń węgla brunatnego. W ostatnim okresie

przykładem są protesty mieszkańców i samorządów w rejonie Legnicy, Gubina, Tomisławic

czy Rogóźna. Z tych wydarzeń powinno się wyciągać wnioski. Wiadomo, że górnictwo

odkrywkowe i energetyka powodują określone uciążliwości dla mieszkańców regionów,

w których występują złoża węgla brunatnego. Ale złóż nie można ani przesunąć, ani

przebudować. O ile można zrozumieć mieszkańców, którzy uczestniczą w protestach, o tyle


poważne zdziwienie budzi fakt, że organizatorami protestów są same samorządy. Rola

starostów, burmistrzów czy wójtów powinna polegać na kreowaniu rozwoju regionu, poprzez

wykorzystanie potencjału gmin i tworzenie nowych miejsc pracy Podobną rolę powinny

odgrywać także władze wojewódzkie oraz resorty gospodarcze i polski parlament. Za

bezpieczeństwo energetyczne kraju powinny być odpowiedzialne nie tylko firmy górniczo-

energetyczne, ale przede wszystkim i władze ustawodawcze.

BIBLIOGRAFIA 1. Kasiński J.R. Mazurek S., Piwocki M.: Waloryzacja i ranking złóż węgla brunatnego

Polsce. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2006. 2. Kasztelewicz Z.: Polskie górnictwo węgla brunatnego. Związek Pracodawców

Porozumienie Producentów Węgla Brunatnego. „Górnictwo Odkrywkowe”, Bełchatów-Wrocław 2004.

3. Kasztelewicz Z.: Węgiel brunatny optymalna oferta energetyczna dla Polski. Związek Pracodawców Porozumienie Producentów Węgla Brunatnego. „Górnictwo Odkryw-kowe”, Bogatynia-Wrocław 2007.

4. Kasztelewicz Z., Kozioł W., Zajączkowski M.: Rola węgla brunatnego jako bezpiecznego i taniego źródła zaopatrzenia w energię pierwotną w Polsce i Unii Europejskiej. „Górnictwo Odkrywkowe”, nr 5-6/2007, Wrocław 2007.

5. Kasztelewicz Z., Kozioł W., Kozioł K., Klich J.: Energetyka na węglu brunatnym –perspektywy rozwoju. Polski Kongres Górniczy – Polityka Energetyczna, tom 10, zeszyt specjalny nr 1, Wydawnictwo IGSMiE PAN, Kraków 2007.

6. Kasztelewicz Z., Polak K., Zajączkowski M.: Metody wydobycia i przetwórstwa węgla brunatnego w I połowie XXI wieku. Porozumienie Producentów Węgla Brunatnego, „Węgiel Brunatny”, nr 4(65), Bogatynia 2008.

7. Kasztelewicz Z., Ptak M.: Wybrane problemy zabezpieczania złóż węgla brunatnego w Polsce dla odkrywkowej działalności górniczej. Polityka Energetyczna, tom 12, z. 2/2, Zakopane 2009.

8. Kasztelewicz Z., Ptak M.: Dziesięć postulatów branży węgla brunatnego w Polsce na tle aktualnych uwarunkowań. AGH, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kwartalnik AGH, Górnictwo i Geoinżynieria, z. 2, 2009,

9. Kasztelewicz Z., Ptak M.: Dziesięć atutów branży węgla brunatnego w Polsce. Materiały.konferencyjne. XIX Konferencja: Aktualia i perspektywy gospodarki surowcami mineralnymi.Wydawnictwo IGSMiE PAN, Rytro 2009.

10. Kasztelewicz Z., Kaczorowski J.: Rekultywacja i rewitalizacja kopalń węgla brunatnego na przykładzie Kopalni Bełchatów. VI Międzynarodowy Kongres Górnictwo Węgla Brunatnego. Kwartalnik AGH, s. Górnictwo i Geoinżynieria, z. 2, Kraków 2009.

11. Kasztelewicz Z., Kaczorowski Z., Mazurek S., Orlikowski D., Żuk S.: Stan obecny i strategia rozwoju branży węgla brunatnego w I połowie XXI wieku w Polsce. VI Międzynarodowy Kongres Górnictwo Węgla Brunatnego. Kwartalnik AGH, s. Górnictwo i Geoiżynieria, z. 2, Kraków 2009.


12. Kasztelewicz Z., Tajduś A.: Węgiel brunatny optymalnym paliwem dla polskiej energetyki w I połowie XXI wieku. Konferencja nr 5: Bezpieczeństwo energetyczno-klimatyczne, Izba Gospodarcza Gazownictwa. Wydawnictwo AGH, Kraków 2009.

13. Kozłowski Z., Nowak Z., Kasiński., Kudełko., Sobociński J., Uberman R.: Techniczno-ekonomiczny ranking zagospodarowania złóż węgla brunatnego w aspekcie bezpie-czeństwa energetycznego Polski. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2008.

14. Tajduś A.: Węgiel brunatny to bezpieczeństwo energetyczne Polski, „Węgiel Brunatny”, nr 1, 2008.

15. Żuk S., Kaczorowski Z., Kasztelewicz Z.: Założenia nowej Polityki Energetycznej Polski w odniesieniu do sektora węgla brunatnego w XXI wieku. Porozumienie Producentów Węgla brunatnego. „Węgiel Brunatny”, nr 4(65), Bogatynia 2008.

16. Opracowanie Sejmu RP.: Uwarunkowania rozwoju górnictwa węgla brunatnego w Polsce. Warszawa 2010 (praca niepublikowana).

Recenzent: Prof. dr hab. inż. Aleksander Lutyński

Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach 2008 2011 jako projekt badawczy.

Abstract

Present situation of the brown coal mines and changes that had undergone in the brown

coal mining industry during last 65 years were described. In individual chapters following

topics were presented:

- position of mining industry, including brown coal mining in Europe and the world,

- government plans considering brown coal mining in Poland,

- present situation of the brown coal mining branch in Poland,

- strategy of brown coal mining branch until 2030 and in the further perspective,

- conditions of development of mining industry in the first half of 21st century.

Perspectives of brown coal utilization for chemical processing to liquid and gas fuels

were also pointed out. In conclusions the authors presented postulates, realization of which

should exert an influence on development of brown coal mining industry in Poland.