Justyna MAZURKIEWICZAGH, Akademia Górniczo-HutniczaWydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony ŒrodowiskaKatedra Hydrogeologii i Geologii In¿ynierskiej30-059 Kraków, al. Mickiewicza 30e-mail: [email protected]
Technika Poszukiwañ GeologicznychGeotermia, Zrównowa¿ony Rozwój nr 1/2012
OCENA STABILNOŒCI SK£ADU CHEMICZNEGO WÓD TERMALNYCH
UDOSTÊPNIONYCH ODWIERTAMI BAÑSKA IG-1 i BAÑSKA PGP-1
STRESZCZENIE
Wody termalne udostêpnione odwiertami Bañska IG-1 i Bañska PGP-1 ujmowane s¹ z utworów eocenunumulitowego i formacji mezozoicznych. Wody te wykorzystywane s¹ w ciep³ownictwie, balneologii i rekreacji.Analiza chemiczna wód wykonywana jest przez akredytowane laboratorium hydrogeochemiczne Akademii Gór-niczo-Hutniczej w Krakowie. W latach 2001–2012 zosta³o pobranych 55 próbek z otworu Bañska PGP-1 i 32próbki z otworu Bañska IG-1. Mniejsza liczba analiz z odwiertu Bañska IG-1 zwi¹zana jest z czasowymizatrzymaniami eksploatacji wody.
Przedstawiona w niniejszej pracy ocena stabilnoœci sk³adu chemicznego tych wód obejmowa³a jony, którychstê¿enie w badanych wodach przekracza³o 20% mval/dm3. By³y to jony: siarczanowy, chlorkowy, sodowyi wapniowy. Do weryfikacji rozk³adu danych u¿yto procedury eksploracji dostêpnej w programie IBM SPSSStatistics. Otrzymane wyniki przedstawiono w postaci kart kontrolnych. Analiza statystyczna pozwoli³a nawyci¹gniêcie wniosku o zawieraniu siê stê¿eñ g³ównych sk³adników w przedziale x x� �2 2� �, , co czyni jestabilnymi.
S£OWA KLUCZOWE
Bañska IG-1, Bañska PGP-1, sk³ad chemiczny wód, stabilnoœæ
* * *
WPROWADZENIE
Wody termalne udostêpnione odwiertami Bañska IG-1 i Bañska PGP-1 ujmowane s¹z utworów eocenu numulitowego i formacji mezozoicznych. S¹ to wody typu SO4-Cl-Na-Cao mineralizacji do oko³o 3 g/dm3 (tab. 1). Wody te wykorzystywane s¹ w ciep³ownictwie,balneologii i rekreacji (Kêpiñska 2004, 2009; Tomaszewska 2009). Mo¿liwe jest równie¿uzdatnianie tych wód w celach pitnych lub gospodarczych (Bujakowski, Tomaszewska2007; Tomaszewska 2009, 2011; Tomaszewska, Bodzek 2012).
23
Woda termalna z odwiertu Bañska PGP-1 po oddaniu ciep³a na wymiennikach ciep³aw Ciep³owni Geotermalnej nale¿¹cej do PEC Geotermia Podhalañska, zostaje wykorzystanaw basenach termalnych „Term Podhalañskich”. Wody odwiertu Bañska IG-1 wykorzysty-wane s¹ w piêciostopniowym systemie kaskadowym Laboratorium IGSMiE PAN (Kêpiñska2004; Chowaniec 2009a; Tomaszewska 2011).
Wody termalne Bañska IG-1 i Bañska PGP-1 posiadaj¹ w³aœciwoœci lecznicze podwzglêdem temperatury, mineralizacji i zawartoœci sk³adników swoistych: siarki dwuwar-toœciowej i krzemionki zgodnie z Rozporz¹dzeniem Rady Ministrów z dnia 14 lutego 2006 r.(RRM 2006) obowi¹zuj¹cym do 1 stycznia 2012 r. i Rozporz¹dzeniem Ministra Zdrowiaz dnia 13 kwietnia 2006 r. (RMZ 2006) (tab. 2), oraz kryteriami okreœlonymi w nowejustawie z dnia 9.06.2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (PGG 2011; Tomaszewska,Ho³ojuch 2012). Zgodnie z powy¿szymi uregulowaniami prawnymi wod¹ termaln¹ jestwoda, której temperatura na wyp³ywie wynosi nie mniej ni¿ 20�C (RRM 2006). Parametrywód leczniczych powinny charakteryzowaæ siê stabilnoœci¹ w czasie. Za dopuszczalnyzakres wahañ parametrów wód leczniczych podaje siê (Ciê¿kowski i in. 2007):
x x� �2 2� �,
x – wartoœæ œrednia danego parametru,� – odchylenie standardowe.
Wartoœci stê¿eñ makrosk³adników decyduj¹ce o typie hydrogechemicznym s¹ wy¿sze odwartoœci granicznych podanych w obowi¹zuj¹cych przepisach prawnych. Zgodnie z RRM(2006, obowi¹zuj¹cym do 1 stycznia 2012 r.) i RMZ (2006) „wartoœæ œrednia stê¿eñpomniejszona o podwójne odchylenie standardowe musi byæ co najmniej równa wartoœcigranicznej sk³adnika chemicznego” (Szczepañska i in. 2009).
Szczegó³owa procedura weryfikacji stabilnoœci sk³adu chemicznego wód zosta³a przed-stawiona w pracy Szczepañskiej i in. (2009).
CHARAKTERYSTYKA OBSZARU BADAÑ
Bañska IG-1(5261,0 m) to najg³êbszy na terenie niecki podhalañskiej otwór eksploa-tuj¹cy wodê termaln¹, wykonany w latach 1979–1981. Jest to otwór produkcyjny, któryz odwiertem ch³onnym Bia³y Dunajec PAN-1 tworzy³ do 2001 r. dublet geotermalny. Rol¹dubletu by³o zaopatrywanie w ciep³o budynków indywidualnych, szko³y, koœcio³a orazkaskady IGSMiE PAN. W latach 1996–1997 wykonane zosta³y odwierty Bañska PGP-1i Bia³y Dunajec PGP-2, które rozszerzy³y dublet (Kêpiñska 2004).
24
Budowa geologiczna
Odwierty Bañska IG-1 i Bañska PGP-1 s¹ bezpoœrednio zwi¹zane z podhalañskimsystemem geotermalnym. Niecka Podhalañska po³o¿ona jest pomiêdzy Tatrami na po³udniua Pieniñskim Pasem Ska³kowym na pó³nocy.
System ten buduj¹ dwa elementy geologiczno-strukturalne (Kêpiñska 2009):– formacja paleogenu (flisz podhalañski, eocen górny–oligocen) stanowi¹ca izolacyjn¹
pokrywê dla poziomów wodonoœnych i seria eocenu wêglanowego (numulitowego,eocen œrodkowy–górny) stanowi¹ca strop ska³ zbiornikowych,
– formacje mezozoiczne (trias dolny–jura–kreda œrodkowa) z poziomami wód termalnych.
Warunki hydrogeologiczne
Hydrogeologia obszaru badañ œciœle zwi¹zana jest z warunkami geologicznymi, morfo-logicznymi i klimatycznymi. Wody zwyk³e wystêpuj¹ w krystaliniku, mezozoiku i eoceniewêglanowym, jak równie¿ w utworach czwartorzêdowych (Ma³ecka 1981). System geoter-malny zawiera kilka poziomów wodonoœnych. Ska³y zbiornikowe buduj¹ utwory eocenuwêglanowego, wapienie i dolomity triasu oraz ska³y wêglanowe i piaskowce jury (Soko-³owski i in. 1992). Obszarem zasilania wód termalnych s¹ Tatry. Przep³yw odbywa siê napó³nocny wschód i pó³nocny zachód i uwarunkowany jest przez nieprzepuszczaln¹ barierêw postaci Pieniñskiego Pasa Ska³kowego. Jest to system artezyjski, w którym prêdkoœæi intensywnoœæ przep³ywu maleje ku pó³nocy (Kêpiñska 2004). Wody termalne analizo-wanego obszaru s¹ g³ównie wodami infiltracyjnymi, o stosunkowo niskiej mineralizacji odkilkudziesiêciu do oko³o 3 g/dm3 (tab. 1) (Kêpiñska, Wieczorek 2011).
METODYKA BADAÑ
Analiza chemiczna z odwiertów Bañska IG-1, Bañska PGP-1 wykonywana jest przezAkademiê Górniczo-Hutnicz¹ w Krakowie na zlecenie Geotermii Podhalañskiej. W latach2001–2012 zosta³o pobranych 55 próbek z otworu Bañska PGP-1 i 32 próbki z otworuBañska IG-1. Mniejsza liczba analiz z odwiertu Bañska IG-1 zwi¹zana jest z czasowymizatrzymaniami eksploatacji wody, w okresie zimowym. Próbki pobierane s¹ w systemiekwartalnym przez pracowników Zak³adu Górniczego PEC Geotermia Podhalañska S.A.zgodnie z procedur¹ dotycz¹c¹ poboru próbek opisan¹ w normie PN-ISO 5667-11:2004.Woda po odpuszczeniu nalewana jest do butelek PET i wysy³ana do laboratorium. Akre-dytowane Laboratorium KGHI AGH w Krakowie (certyfikat akredytacji PCA nr AB 1050)oznacza w tych próbkach 21 sk³adników (2012 r.). Analizowane w niniejszej pracy wskaŸ-niki: SO4
2-, Na+ i Ca2+ oznaczane s¹ metod¹ ICP-OES – atomowej spektrometrii emisyjnejze wzbudzeniem w plazmie indukcyjnie sprzê¿onej, za pomoc¹ spektrometru Optima 7300 DVfirmy Perkin Elmer oraz Cl– metod¹ miareczkow¹, zgodnie z procedur¹ zawart¹ w normie
25
26
Ta
bel
a1
Pa
ram
etry
hyd
rog
eolo
gic
zne
od
wie
rtó
wB
añ
ska
IG-1
iB
añ
ska
PG
P-1
zw
od
am
ite
rma
lnym
i(C
ho
wa
nie
c2
00
9,
zmie
nio
ne)
Ta
ble
1
Hyd
rog
eolo
gic
al
pa
ram
eter
so
fB
an
ska
IG-1
iB
an
ska
PG
P-1
wit
hth
erm
al
wa
ters
Naz
wa
otw
oru
G³ê
boko
Ͼot
wor
uw
ysok
oϾ
n.p.
m.
[m]
Cha
rakt
erys
tyka
piêt
raw
odon
oœne
goC
hem
izm
wód
stra
tygr
afia
stro
psp
¹g[m
]
g³êb
okoœ
ædo
zw.w
ody
wyd
ajno
Ͼ[m
3 /h]
depr
esja
[m]
tem
pera
tura
na
wyp
³yw
ie[�
C]
sum
ask
³adn
ików
sta³
ych
[g/d
m3 ]
typ
p.p.
t.[m
]n.
p.m
.[m
]
Bañ
ska
IG-1
5261
,067
9,0
Pg,
T25
65,0
>33
45+
270,
094
9,0
120,
018
5,0
822,
69S
O4-
Cl-
Na-
Ca
Bañ
ska
PG
P-1
3242
,067
2,0
Pg,
T27
31,0
3240
,0+
261,
0*93
3,3
550,
030
,086
3,12
SO
4-C
l-N
a-C
a
*W
ysok
oϾ
zwie
rcia
d³a
ote
mp.
20�C
Ta
bel
a2
Wa
rto
œci
pa
ram
etró
wfi
zyko
chem
iczn
ych
na
da
j¹cy
chw
³asn
oœc
ile
czn
icze
wo
do
mte
rma
lnym
Po
dh
ala
(Kêp
iñsk
a,
Ci¹
g³o
20
08
)
Ta
ble
2
Th
eva
lues
of
ph
ysic
al
an
dch
emic
al
pa
ram
eter
sre
sult
ing
incu
rati
vefe
atu
res
of
the
Po
dh
ale
Naz
wa
otw
oru
Zat
wie
rdzo
neza
soby
[m3 /
h]
Par
amet
ryde
cydu
j¹ce
ole
czni
czym
char
akte
rze
wod
y
Naz
wa
wod
yte
mpe
ratu
rana
wyp
³yw
ie
[�C
]m
iner
aliz
acja
[mg/
dm3 ]
sk³a
dnik
isw
oist
e[m
g/dm
3 ]
Bañ
ska
IG-1
120
8226
90S
2–=
2,0–
3,5
H2S
iO3
=94
,37–
95,0
2si
arcz
kow
a,kr
zem
owa,
term
alna
Bañ
ska
PG
P-1
550
8631
22S
2–=
29,1
–13,
4H
2SiO
3=
94,4
–95,
0si
arcz
kow
a,kr
zem
owa,
term
alna
PN-EN ISO 11885:2009. W wodach zosta³a stwierdzona obecnoœæ H2S, jednak aktualnie nieprowadzi siê analiz pod tym k¹tem.
OCENA ZMIAN SK£ADU CHEMICZNEGO WÓD
Ocena zmian sk³adu chemicznego wód udostêpnionych odwiertem Bañska IG-1 i BañskaPGP-1 zosta³a przeprowadzona dla czterech sk³adników g³ównych SO
42� , Cl–, Na+ i Ca2+,
dla wartoœci przeliczonych na % mval/dm3. Analizie zosta³y poddane dane z lat 2001–2012.Dane zosta³y opracowane w programie IBM SPSS Statistics v.19PL.
Identyfikacja obserwacji odstaj¹cych i weryfikacja rozk³adu danych
Identyfikacjê obserwacji odstaj¹cych przedstawiono na wykresach skrzynkowych z w¹-sami (Box-and-Whisker Plots) (przyk³ady tych wykresów przedstawiaj¹ rys. 1 i rys. 2).W obrêbie skrzynki znajduje siê 50% wartoœci cech. Skrzynka przedstawia medianê (liniaœrodkowa), pierwszy (dolny) i trzeci kwartyl (górny), w¹sy (le¿¹ce w odleg³oœci 1,5 d³ugoœciskrzynki) oraz wartoœci odstaj¹ce (le¿¹ce w odleg³oœci 1,5–3 d³ugoœci skrzynki do dolneji górnej krawêdzi). Ró¿nica miêdzy krawêdziami skrzynki jest równa jej d³ugoœci (rozstêpmiêdzykwartylowy) (Malarska 2005; Szczepañska i in. 2009).
W ¿adnym z analizowanych wykresów nie obserwuje siê wartoœci skrajnych, natomiastw niektórych przypadkach wystêpuj¹ pojedyncze wartoœci odstaj¹ce (etykiety wskazuj¹numer obserwacji w bazie danych). Rozk³ad stê¿eñ kationów (Na+, Ca2+) odwiertu IG-1
27
Rys. 1. Wykresy typu skrzynkowego dla Cl–, Na+ – Bañska IG-1
Fig. 1. Box-and-Whisker Plots for Cl–, Na+ – Banska IG-1
i jonów (SO42� , Cl–, Na+, Ca2+) odwiertu PGP-1 s¹ symetryczne (lub zbli¿one do symetry-
cznego), w pozosta³ych przypadkach widoczna jest lekka asymetria (Malarska 2005).Weryfikacja rozk³adu danych zosta³a przeprowadzona z wykorzystaniem procedury
eksploracji programu IBM SPSS Statistics (test Shapiro-Wilka – tab. 3). Wartoœci istotnoœciwiêksze od 0,05 wskazuj¹ na rozk³ad normalny (Szczepañska i in. 2009). Stê¿enia posz-czególnych sk³adników g³ównych: SO
42� , Cl–, Na+ i Ca2+ zmierzone w wodach z badanych
odwiertów charakteryzuj¹ siê rozk³adem normalnym (tab. 3).
28
Rys. 2. Wykresy typu skrzynkowego dla Cl–, Na+ – Bañska PGP-1
Fig. 2. Box-and-Whisker Plots for SO42�, Cl–, Na+ i Ca2+ – Banska PGP-1
Tabela 3
Test Shapiro-Wilka normalnoœci rozk³adu dla analizowanych wskaŸników w wodach otworu Bañska
IG-1 i Bañska PGP-1
Table 3
The Shapiro-Wilk Testes of normal distribution for examined components of water from the hole
Banska IG-1 and Banska PGP-1
WskaŸnikiBañska IG-1
StatystykaShapiro-Wilka
IstotnoœæWskaŸniki
Bañska PGP-1Statystyka
Shapiro-WilkaIstotnoϾ
SO42� [%mval/dm3] 0,991 0,948 SO4
2� [%mval/dm3] 0,963 0,325
Cl– [%mval/dm3] 0,991 0,955 Cl– [%mval/dm3] 0,960 0,273
Na+ [%mval/dm3] 0,980 0,500 Na+ [%mval/dm3] 0,987 0,952
Ca2+ [%mval/dm3] 0,959 0,059 Ca2+ [%mval/dm3] 0,961 0,287
Analiza kart kontrolnych
Karty kontrolne pojedynczych pomiarów stê¿eñ sk³adników g³ównych (przeliczonych na% mval/dm3) w otworach Bañska IG-1 i Bañska PGP-1 przedstawiaj¹ rysunki 3–10.
Na ka¿dej z kart naniesiona jest linia centrala (CL), granice kontrolne i granice ostrze-gawcze. Linia centralna (CL) po³o¿ona jest na wysokoœci wartoœci œredniej analizowanychwyników, zasadnicze granice kontrolne (UCL, LCL) naniesione zosta³y w odleg³oœci ±3odchylenia standardowe od linii centralnej (CL), natomiast granice ostrzegawcze (UWL,
LWL) w odleg³oœci ±2 odchylenia standardowe od linii centralnej. O jakoœci kontrolowanegoparametru decyduje po³o¿enie punktów wzglêdem granic kontrolnych. Punkty przekra-czaj¹ce zasadnicze granice kontrolne mog¹ œwiadczyæ o wystêpowaniu b³êdów grubych.Zasady konstrukcji i interpretacji kart kontrolnych oraz mo¿liwoœci ich zastosowania doanaliz danych hydrogeochemicznych przedstawione s¹ w pracy (Szczepañska, Kmiecik2005).
Zgodnie z Rozporz¹dzeniem Ministra Zdrowia (2006) udzia³y iloœciowe jonów musz¹przekraczaæ 20% mval/dm3, zatem wartoœæ ta zosta³a naniesiona na karty w postaci liniireferencyjnej.
Na analizowanych kartach kontrolnych wiêkszoœæ punktów mieœci siê w przedziale ±2�,natomiast pojedyncze punkty przekraczaj¹ zasadnicze linie kontrolne ±3�. Przewa¿aj¹ca
29
Rys. 3. Stê¿enie siarczków (SO42�) w wodzie w odwiercie Bañska IG-1. Karta kontrolna
pojedynczych pomiarów
Fig. 3. Concentration of SO42� in the water of Banska IG-1. Control chart of individual values
30
Rys. 4. Stê¿enie chlorków (Cl–) w wodzie w odwiercie Bañska IG-1. Karta kontrolna pojedynczych
pomiarów
Fig. 4. Concentration of Cl– in the water of Banska IG-1. Control chart of individual values
Rys. 5. Stê¿enie sodu (Na+) w wodzie w odwiercie Bañska IG-1. Karta kontrolna pojedynczych
pomiarów
Fig. 5. Concentration of Na+ in the water of Banska IG-1. Control chart of individual values
31
Rys. 6. Stê¿enie wapnia (Ca2+) w wodzie w odwiercie Bañska IG-1. Karta kontrolna pojedynczych
pomiarów
Fig. 6. Concentration of Ca2+ in the water of Banska IG-1. Control chart of individual values
Rys. 7. Stê¿enie siarczków (SO42�) w wodzie w odwiercie Bañska PGP-1. Karta kontrolna
pojedynczych pomiarów
Fig. 7. Concentration of SO42� in the water of Banska IG-1. Control chart of individual values
32
Rys. 9. Stê¿enie sodu (Na+) w wodzie w odwiercie Bañska PGP-1. Karta kontrolna pojedynczych
pomiarów
Fig. 9. Concentration of Na+ in the water of Banska IG-1. Control chart of individual values
Rys. 8. Stê¿enie chlorków (Cl–) w wodzie w odwiercie Bañska PGP-1. Karta kontrolna
pojedynczych pomiarów
Fig. 8. Concentration of Cl– in the water of Banska IG-1. Control chart of individual values
liczba punktów le¿y w granicach kontrolnych, jest równomiernie rozrzucona wokó³ liniicentralnej, co tym samym œwiadczy o stabilnoœci analizowanych sk³adników (rys. 3–10).
We wszystkich analizowanych przypadkach wartoœæ œrednia pomniejszona o podwójneodchylenie standardowe (LWL – dolna granica ostrzegawcza) jest wiêksza od wartoœcigranicznej podanej w obowi¹zuj¹cych przepisach prawnych.
PODSUMOWANIE
Niniejsza praca przedstawia analizê czterech sk³adników g³ównych (SO42� , Cl–, Na+
i Ca2+) w wodach udostêpnionych odwiertem Bañska IG-1 i Bañska PGP-1. Ocena sta-bilnoœci zosta³a wykonana za pomoc¹ procedury eksploracji programu IBM SPSS z za-stosowaniem metodyki przyjêtej przez Ciê¿kowskiego i in. (2007) dla wód leczniczych.
Analiza kart kontrolnych wykaza³a, ¿e stê¿enia sk³adników g³ównych w wodach od-wiertów Bañska IG-1 i Bañska PGP-1, mieszcz¹ siê w przedziale x x� �2 2� �, . Tylkopojedyncze punkty przekraczaj¹ zasadnicze linie kontrolne. Jednak przewa¿aj¹ca liczbapunktów mieœci siê w granicach ±3�, zatem analizowane wskaŸniki mo¿na uznaæ za stabilne.Wszystkie analizowane sk³adniki mieszcz¹ siê w zakresie wahañ parametrów jakoœciowychwzglêdem wartoœci granicznych (wartoœæ œrednia pomniejszona o podwójne odchyleniestandardowe jest wiêksza od wartoœci granicznej.
33
Rys. 10. Stê¿enie wapnia (Ca2+) w wodzie w odwiercie Bañska PGP-1. Karta kontrolna
pojedynczych pomiarów
Fig. 10. Concentration of Ca2+ in the water of Banska IG-1. Control chart of individual values
PODZIÊKOWANIAAutorka artyku³u sk³ada serdeczne podziêkowania Panu Wojciechowi Wartakowi, za
udostêpnienie danych do niniejszej pracy.
LITERATURA
BUJAKOWSKI W., TOMASZEWSKA B., 2007 — Program prac zmierzaj¹cych do oceny mo¿liwoœci uzdat-
niania wód termalnych. Technika Poszukiwañ Geologicznych. Geotermia, Zrównowa¿ony Rozwój 2/2007.
Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.
CIʯKOWSKI W., KIE£CZAWA B., LATOUR T., LIBER E., PRZYLIBSKI T.A., SZIWA D., ¯AK S., 2007 —
Dopuszczalne wahania eksploatacyjnych i fizyczno-chemicznych parametrów wód leczniczych, Oficyna
Wydaw. PWroc., Wroc³aw.
CHOWANIEC J., 2003 — Wody podziemne niecki podhalañskiej. [W:] Wspó³czesne problemy hydrogeologii
t. 11, cz. 1, 45–53, Gdañsk.
CHOWANIEC J., 2009 — Stadium Hydrogeologii zachodniej czêœci Karpat polskich. [W: ]Hydrogeologia z. VIII,
Nr 434, Biuletyn Pañstwowego Instytutu Geologicznego, Warszawa.
CHOWANIEC J., 2009a — Hydrogeologia Tatr i Podhala oraz zagadnienia geotermii. Budowa geologiczna Tatr
i Podhala ze szczególnym uwzglêdnieniem zjawisk geotermalnych na Podhalu [W:] LXXIX Zjazd Naukowy
Polskiego Towarzystwa Geologicznego, PIG.
KÊPIÑSKA B., 2004 — Podhalañski system geotermalny i projekt ciep³owniczy – przegl¹d problematyki. [W:]
Miêdzynarodowe Dni Geotermalne Polska 2004 (pod red. Kêpiñska B., Papowski K.), Kraków-Skopje.
KÊPIÑSKA B., 2009 — Znaczenie badañ podhalañskiego systemu geotermalnego dla eksploatacji wód geoter-
malnych. [W:] Technika Poszukiwañ Geologicznych R.48, nr 2, 29–48, Kraków.
KÊPIÑSKA B., CI¥G£O J., 2008 — Mo¿liwoœci zagospodarowania wód geotermalnych Podhala do celów
balneoterapeutycznych i rekreacyjnych. Kwartalnik AGH, Geologia, Kraków.
KÊPIÑSKA B., WIECZOREK, 2011 — Charakterystyka geologiczno-z³o¿owa podhalañskiego systemu geoter-
malnego. [W:] Atlas zasobów wód i energii geotermalnej Karpat Zachodnich (pod. red. Górecki W.), Kraków.
MALARSKA A., 2005 — Statystyczna analiza danych wspomagana programem SPSS. Kraków.
PGG, 2011 — Ustawa z dnia 9.06.2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2011 r. Nr 163, poz. 981).
PN-EN ISO 11885:2009 — Jakoœæ wody. Oznaczanie wybranych pierwiastków metod¹ optycznej spektrometrii
emisyjnej z plazm¹ wzbudzon¹ indukcyjnie (ICP-OES). Polski Komitet Normalizacyjny, Warszawa.
PN-ISO 5667-11:2004 — Pobieranie próbek – Czêœæ 11 – Wytyczne dotycz¹ce pobierania próbek wód pod-
ziemnych. Polski Komitet Normalizacyjny, Warszawa.
RMZ 2006 — Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 kwietnia 2006 r. w sprawie zakresu badañ niezbêdnych
do ustalenia w³aœciwoœci leczniczych naturalnych surowców leczniczych i w³aœciwoœci leczniczych klimatu,
kryteriów ich oceny oraz wzoru œwiadectwa potwierdzaj¹cego te w³aœciwoœci, Dz. U. Nr 80, poz. 565.
RRM 2006 — Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie z³ó¿ wód podziemnych
zaliczanych do solanek, wód leczniczych i termalnych oraz z³ó¿ innych kopalin leczniczych, a tak¿e zaliczania
kopalni pospolitych z okreœlonych z³ó¿ lub jednostek geologicznych do kopalin podstawowych, Dz. U. Nr 32,
poz. 220 – obowi¹zuj¹ce do 1 stycznia 2012 r.
SOKO£OWSKI J., 1992 — Dokumentacja geosynoptyczna otworu geotermalnego Bañska IG-1. Geosynoptyka
i Geotermia t. 1, PAN CPPGSMiE, Kraków.
34
SZCZEPAÑSKA J., KMIECIK E., 2005 — Ocena stanu chemicznego wód podziemnych w oparciu o wyniki
badañ monitoringowych. Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków.
SZCZEPAÑSKA J., KMIECIK E., DRZYMA£A M., 2009 — Ocena stabilnoœci sk³adu chemicznego wód
leczniczych ze Zdroju G³ównego w Krzeszowicach. [W:] Biuletyn Pañstwowego Instytutu Geologicznego,
nr 436, 497–506, Kraków.
TOMASZEWSKA B., 2009 — Uzdatnianie wód termalnych ujêtych otworem Bañska IG-1 do celów pitnych jako
jeden z kierunków ich kompleksowego wykorzystania. Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia
Zrównowa¿ony Rozwój 2/2009. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.
TOMASZEWSKA B., 2011 — The use of ultrafiltration and reverse osmosis in the desalination of low mineralized
geothermal waters. Archives of Environmental Protection 37/3, 63–77.
TOMASZEWSKA B., BODZEK M., 2012 — Desalination of geothermal water using hybrid UF-RO process.
Part I: Boron removal in pilot-scale tests. Desalination doi:10.1016/j.desal.2012.05.029.
TOMASZEWSKA B., HO£OJUCH G., 2012 — Pozyskanie energii geotermalnej w œwietle nowych uregulowañ
prawnych. Biuletyn Pañstwowego Instytutu Geologicznego , 448 (2), 281–284.
ASSESSMENT OF STABILITY OF THERMAL WATERS CHEMICAL
COMPOSITION FROM BANSKA IG-1 AND PGP-1
ABSTRACT
The waters from Banska IG-1 and Banska PGP-1 intakes from Nmmulitid Eocene and Mezozoic formations.Thermal waters are used in heating, recreation and balneology. The chemical analysis of waters is carried out inAGH (University of Science and Technology in Cracow). From 2001 to 2012, 55 samples from Banska PGP-1 and32 samples from Banska IG-1 were collected. The lower number of results from Banska IG-1 is related toa temporary retention in water exploitation.
The assessment of stability was performed for components with concentration higher than 20% mval/dm3
(SO42� , Cl–, Na+, Ca2+) in each hole. IBM SPSS Statistic Exploration was used for the verification of data
distribution. Control charts were used to represent obtained results. The statistical analysis allows to conclude thatthe content of main components (SO4
2� , Cl–, Na+, Ca2+) is within range ±2� (most values), so it can be regarded asstable.
KEY WORDS
Banska IG-1, Banska PGP-1, chemical composition of waters, stability
Top Related