Nie znajdziesz w Bibliotece? Znajdziesz w E-Bibliotece!
RepozytoriumRepozytoriuminstytucjonalneinstytucjonalne
Emilia Karwasińska, Małgorzata Rychlik Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu
Jakie zagadnienia
Co to jest repozytoriumJak powstała idea repozytorium otwartego
(komunikacja w nauce, open access, kryzys czasopism)
Jakie są typy repozytoriów Co to jest repozytorium instytucjonalne:
– Na jakich zasadach działa – Co możemy w nim znaleźć– Jakie przynosi korzyści– Ile kosztuje i kto ma za to płacić
RepozytoriumRepozytorium (łac. repositorium) to miejsce
uporządkowanego przechowywania dokumentów, z których wszystkie są przeznaczone do udostępniania.
Jest to również magazyn główny, centralny, zaprojektowany jednak w taki sposób, aby dostęp do wszystkich jego zasobów był równie łatwy.
Niegdyś szafa na księgi i akta urzędowe. Dziś terminem tym określa się elektroniczne
serwery dystrybuujące publikacje naukowe, które dostarczane są do repozytoriów przez samych autorów, a użytkownicy wyszukują je poprzez interfejs Web.
Komunikacja w nauce
Rozwój współczesnych repozytoriów wiąże się z ewoluującym systemem komunikacji naukowej.
Komunikacja naukowa to system, w ramach którego badania naukowe są prowadzone, poddawane ocenie, rozpowszechniane oraz przechowywane z myślą o przyszłych badaczach.
Komunikacja w nauce rozwija się dwutorowo poprzez:
formalne środki komunikacji, takie jak publikacje w recenzowanych czasopismach,
nieformalne kanały komunikacyjne, takie jak elektroniczne listy dyskusyjne
Pierwsze czasopisma naukowe
Wiek XVII – początek komunikacji w nauce.
W Anglii, Niemczech, Francji i we Włoszech rozwinęła się sieć klubów i towarzystw naukowych, które wydawały pierwsze czasopisma naukowe
W 1665 r. ukazały się:- francuski Journal de Scavans (później Journal des
Savants) - angielski Philosophical Transactions wydawane
przez Royal Society of London (czasopismo to ukazuje się do dzisiaj)
Dystrybucja wyników badań
Od prawie 350 lat uczeni przekazują wyniki badań publikując je w czasopismach naukowych
Zasada „wymiany darów”Lata 70-te XX wieku to okres przejmowania
od towarzystw naukowych praw do wydawania czasopism
Kryzys czasopism (ang. serials crisis)
Wzrost cen periodyków. W latach 1986-2002 w USA ceny czasopism wzrosły o 227%
Budżety bibliotek nie nadążały za wzrostem cen i wzrostem liczby tytułów
Dochodzi do zjawiska zwanego „kryzysem czasopism”
Rodzi się ruch Open Access (Wolny Dostęp), którego głównym zadaniem jest walka ze wzrostem cen czasopism
Kamienie milowe w rozwoju idei OA2000 r. Tempe Principles – Zasady dla
nowo powstających systemów publikowania w nauce
2002 r. Budapest Open Access Initiative – Budapesztańska Inicjatywa Wolnego Dostępu
2003 r. Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and the Humanities - Deklaracja berlińska w sprawie otwartego dostępu do wiedzy w naukach ścisłych i humanistycznych
Rozwiązania budapesztańskie
W Budapeszcie zarekomendowano dwie drogi służące uwolnieniu artykułów naukowych
autoarchiwizowanie prac naukowych w repozytoriach
wydawanie czasopism Open Access
Zgodnie z deklaracją OA każdy użytkownik zyskiwał prawo do:czytania, pobierania, kopiowania, drukowania, przeszukiwania pełnych tekstów artykułów
w Internecie bez finansowych, prawnych lub technicznych ograniczeń, z wyjątkiem prawa autora do zachowania integralności jego pracy, uznania autorstwa i właściwego użytkowania
Typy repozytoriów
Repozytoria narodowe
Repozytoria instytucjonalne
Repozytoria wydziałowe
Repozytoria dziedzinowe
Repozytoria osobowe
Repozytoria narodowe DIR - Domena Internetowych Repozytoriów Wiedzy (http://dir.icm.edu.pl/dirw/) - jest to nowy projekt Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego Uniwersytetu Warszawskiego (ICM) stanowiący kontynuację Biblioteki Wirtualnej Nauki.
Repozytoria dziedzinowe ArXiv (http://arxiv.org/) - jest to prężnie działające repozytorium preprintów z takich dziedzin jak matematyka, fizyka, informatyka. Zostało założone przez Paula Ginsparga w 1991 r. w Los Alamos, obecnie funkcjonuje przy Cornell University
E-LIS (E-prints in Library and Information Science) (http://eprints.rclis.org/) - to repozytorium pełnych tekstów z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Jest ono rozwijane dzięki włoskiemu konsorcjum CILEA (Consorzio Interuniversitario Lombardo per la Elaborazione Automatica)
Repozytorium instytucjonalne - DAEDALUS (http://www.lib.gla.ac.uk/daedalus/) repozytorium powstało w 2004 r. przy University of Glasgow. Gromadzi m. in. preprinty, szarą literaturę, prace doktorskie i magisterskie
Repozytorium instytucjonalne
definiujemy jako kolekcje cyfrowe gromadzące i przechowujące dorobek intelektualny społeczności naukowej jednej lub wielu uczelni
Cechy repozytorium instytucjonalnego:
Zasób jest określany przez instytucję macierzystą
Treść ma charakter:NaukowyKumulacyjnyPermanentnyUniwersalny wyszukiwawczo (zgodność z
Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting - OAI-PMHdostępna jest w trybie Open Access
Zasady działania repozytoriumjaką drogę wybierzemy?
1. Zawartość repozytorium:Materiały do których prawa autorskie już wygasły:
- zabytki dziedzictwa kulturowego,
- manuskrypty
Materiały do których prawo ma wydawca:
- artykuły naukowe (postprinty, preprinty)
- rozdziały z książek
SHERPA (dawniej Romeo): http://www.sherpa.ac.uk/romeo.php, można sprawdzić warunki umieszczania w repozytoriach materiałów, opublikowanych wcześniej u wydawcy komercyjnego. Portal rejestruje 294 wydawców podzielonych na 4 grupy
Pełna zgoda na publikację preprintów i postprintów
Zgoda na publikację tylko postprintów
Zgoda na publikację tylko preprintów
Brak zgody na archiwizację
Zasady działania repozytoriumjaką drogę wybierzemy?Materiały do których prawa są oczywiste i należą do
naukowców lub ich rodzimych instytutów:
- sprawozdania,
- raporty,
- analizy,
- wyniki badań,
- skrypty,
- materiały dydaktyczne
- materiały konferencyjne
- rozprawy doktorskie
Typy dokumentów w repozytoriach na świecie
Zasady działania repozytoriumjaką drogę wybierzemy?
2. Deponowanie prac w repozytoriumKto może deponować prace?Autoarchiwizacja czy archiwizacja przez specjalistę-
bibliotekarza?Prace deponowane dobrowolnie czy obligatoryjnie?Prace dostępne dla wszystkich czy tylko dla osób
związanych z instytucją?Tylko pełnotekstowe prace czy również same opisy?Czy są mechanizmy weryfikujące jakość prac?Czy można wycofać prace z archiwum?
Repozytorium instytucjonalne pozwala na:
powszechność i szybkość dostępu do badań naukowych,
zwiększenie wskaźnika cytowań w zależności od dziedziny od 36% do 172% a nawet 250%,
pomoc w ocenie parametrycznej jednostki i sprawozdawczości,
długoterminowe przechowywanie prac,wspieranie edukacji studentów poprzez
ułatwienie im dostępu do prac naukowych, jest elementem promocji uczelni i badań.
Zasady działania repozytoriumjaką drogę wybierzemy?
3. Umowy licencyjne stosowane w repozytoriach europejskich charakteryzują następujące cechy:
Są one niewyłączne Autor deklaruje, że jego dzieło nie narusza niczyich praw
autorskich Autor deklaruje, że przysługuje mu autorskie prawo majątkowe
do przesyłanego tekstu Zawierają klauzulę dot. wykorzystania materiałów tylko do celów
niekomercyjnych Jeśli autor nie zgadza się na otwarty dostęp do jego publikacji w
umowie zastrzega się, że pełen tekst jest dostępny tylko dla określonej grupy odbiorców
Za udzielenie licencji autorowi nie przysługuje wynagrodzenie Twórcom repozytorium przysługuje prawo do zachowania
dodatkowej kopii publikacji w celu jej archiwizowania
Ile to kosztuje?
1. Za darmo!Oprogramowanie darmowe: Dspace (198=21%),
Eprints(193=21%)2. Prawie za darmo! Instalacja,Testowanie,Wprowadzanie poprawek,3. Coraz mniej za darmo!Oprawa graficznaTłumaczeniaSzkolenia PromocjaDodatkowe etaty
Kto będzie płacił?
Kiedyś wolontariat (np. E-LIS)Programy unijneJedna z opinii głosi że to autor powinien zapłacić
za opublikowanie swojej pracy w o a na przykład z gruntu przeznaczonego na badania
Sponsoring, reklamyMoże być finansowane przez pojedynczą instytucję
lub konsorcjumWażne jest, aby projekt nie stanowił
długofalowego przedsięwzięcia z krótkofalowym finansowaniem!!!
Rozkład repozytoriów w poszczególnych krajach
*Polska 9 Bibliotek Cyfrowych
Ważniejsze adresy:
http://www.opendoar.org/index.html - Directory of Open Access Repositories – katalog repozytoriów akademickich. Dostępne są statystyki dotyczące rozkładu repozytoriów w poszczególnych krajach, na kontynentach. Informacje o repozytoriach można wyszukiwać wg różnych kryteriów, np. typu repozytoriów, typu gromadzonych materiałów, języku dokumentu.
http://www.oaister.org/ - Union Catalog of Digital Resources – katalog przeszukujący dokumenty znajdujące się w repozytoriach. Wyszukiwanie odbywa się wg różnych kryteriów, np.autora, tytułu, dyscypliny, języka czy typu dokumentów.
http://roar.eprints.org/index.php - Registry of Open Access Repositories – rejestr repozytoriów. Tutaj można a nawet trzeba zarejestrować nowe repozytorium. Można wyszukiwać repozytoria wg różnych kryteriów, np. kraju, typu repozytorium czy typu gromadzonych dokumentów.