Żywność modyfikowanagenetycznie -

obietnice i rzeczywistość,szansa czy zagroszansa czy zagrożżenieenie

Prof. dr hab. Tadeusz P. ŻarskiKatedra Biologii Środowiska

Zwierząt

GMO = GenetycznieGMO = GenetycznieModyfikowany OrganizmModyfikowany Organizm

Genetycznie modyfikowane organizmy (GMO) sąbardzo rozległym obszarem badawczej igospodarczej działalności człowieka, obejmującymzarówno mikroorganizmy, rośliny jak i zwierzętaWiele współczesnych produktów będących wpowszechnym użyciu pochodzi z GMO, głównie zmikroorganizmów i roślin.Osiągnięcia biotechnologii zwłaszcza uzyskanena mikroorganizmach są niepodważalne igodne rozwijania.Dlaczego więc na świecie i w Polsce toczy się takzażarta dyskusja na temat dopuszczenia do uprawmodyfikowanych roślin i do chowu zwierząt?

GMOGMO

Wydaje się, że jądrem problemu GMOjest wielka naukowa i gospodarczaekspansja kilku światowych gigantówagrobiznesu Monsanto, Syngenta,Pioneer, Dupont czy Bayer ,producentów roślin GM, mających:główną pulę patentów na metody modyfikacjiroślinnieograniczone wpływy na obrót produktami

takimi jak ziarno GM,a także wytwarzanych przez te same koncernyśrodków dla ochrony roślin i produkcji rolnej.

GMOGMO FaktyFakty

Korporacje te mając mocne poparcieśrodowisk politycznych i niektórychmiędzynarodowych organizacji corazaktywniej podporządkowują sobie wielkieobszary ziemi ornej a zatem i produkcjiżywności.Miliony hektarów powierzchniobsiewanych roślinami transgenicznymito potężna broń w rękach wielkichproducentów.

Kto ma w ręku żywność ten rządziświatem.

GMO - ObietniceNarody są przy tym karmione nie tylko żywnościąpochodzącą z roślin modyfikowanych genetycznie ale inośnymi hasłami humanitarnymi

poprzez uprawę roślin GM uzyskamy wyższe plonyzwiększenie plonów zlikwiduje głód na świeciezmniejszając zużycie pestycydów uzyskamy czystązdrową żywnośćzwiększy się zysk rolnika a jednocześnie spadną cenyżywnościwprowadzenie upraw GM roślin doprowadzi dozmniejszenia presji i degradacji ekosystemówzłoty ryż wyleczy chore na ślepotę zmierzchową ikseroftalmię dzieci w III świecieżywność pochodzącą z roślin modyfikowanychgenetycznie jest przebadana i w pełni bezpieczna

GMO - RZECZYWISTOŚĆ

Wiedza o stanie środowiska i zachodzących w nimzmianach pozwala na podejmowanie działań

dotyczących jego ochrony. Posiadamy szeregsposobów, które pozwalają wyeliminować lubograniczyć działanie toksyn środowiskowych.

Pierwiastki lub związki chemiczne, wprowadzonedo środowiska pozostają w nim w tych samychilościach a w wyniku naturalnych mechanizmów

detoksykacyjnych a także działań ludzkich sąunieczynniane lub z niego usuwane.

.

Z inną sytuacja mamy do czynienia w przypadku GMO czyliorganizmów genetycznie modyfikowanych.

GMO to żywy organizm, który może mutować, rozmnażać się,krzyżować z innymi żywymi organizmami, a także może się

w środowisku przemieszczać.Wprowadzenie do środowiska transgenicznych organizmów

lub fragmentów ich materiału genetycznego pociągnie zasobą powstanie trwałych nieodwracalnych skutków inieprzewidywalne zmiany w naturalnym środowisku

GMO mogą nieodwracalnie zmienić środowisko. Uwalnianie"zanieczyszczeń biologicznych" do środowiska może

przynieść większe zniszczenie od zanieczyszczeńchemicznych.

Obietnica I Rośliny GM dadzą wyższy plonJednak na razie, nie ma żadnych dowodów nato, że rośliny modyfikowane genetyczniemogą zapewnić większe zbiory z takiegosamego areału. Badania Uniwersytetu wKansas prowadzone w okresie 3 lat pokazały,że uprawy soi modyfikowanej genetyczniedostarczały o 10% mniejszych plonów, niżnaturalna soja.Do podobnych wyników doszło działające wWielkiej Brytanii, stowarzyszenie SoilAssociation, które porównywało różnebadania produktywności roślinmodyfikowanych genetycznie. „Niższa cena”produktów modyfikowanych genetycznie jestskutkiem subsydiów, a nie większejwydajności roślin GMO.

Obietnica I Rośliny GM dadzą wyższy plon

Obietnica II - poprzez zwiększenie areałuupraw GMO i wzrost plonów zlikwidujemygłód na świecie

GMO zamiast przyczyniać się dorozwiązania problemu głodu na świecie,dodatkowo powoduje jego pogłębienie.Rzeczywisty problem głodu nie tkwi wbraku żywności; na świecie produkujesię ją w wystarczającej ilości!Głód jest wynikiem niewłaściwej politykirolnej i niewłaściwej dystrybucji żywności.

Obietnica II - poprzez zwiększenie areałuupraw GMO i wzrost plonów zlikwidujemygłód na świecie

Według tych danych od 2007 roku liczbagłodujących wzrosła o 40 milionów, a od lat 2003-2005 - o 115 milionówCo roku umiera z głodu 15 milionów dzieci.Niedożywienie powoduje 55% wszystkich zgonówdzieci na świecie - proporcja, jakiej nie osiągnęłażadna choroba zakaźna od czasów zarazymorowej.Ok. 183 milionów dzieci waży mniej, niż powinnyw swoim wieku.Niedożywienie dotyka połowę dzieci poniżejpiątego roku życia w Azji południowej i 1/3 dzieciw Afryce Subsaharyjskiej.

Obietnica III. Zmniejszając zużycie pestycydówuzyskamy czystą, zdrową żywnośćZwiększone zużycie pestycydów w uprawach GM roślin = pogorszeniejakości zdrowotnej plonu

Obietnica III. Zmniejszając zużycie pestycydówuzyskamy czystą żywnośćZwiększone zużycie pestycydów w uprawach GM roślin =pogorszenie jakości zdrowotnej plonu

Ø Obecność pozostałości Roundupu, produktów jegorozkładu i substancji technologicznych wywołujezaburzenia rozrodu : hamowanie procesów podziałukomórek zarodka, uszkodzenie komórek łożyska atakże zaburzenia syntezy hormonów sterydowych .Walsh Lance P.:Roundup Inhibits Steroidogenesis by DisruptingSteroidogenic Acute Regulatory (StAR) Protein Expression.Environ Health Perspect. 108, 769-776, (2000)

Ø Obecność toksyny Cry w produktach roślinnychmoże mieć wpływ na funkcje jelit także u ssaków (silna reakcja immunologiczna na Cry 1Ac a takżeobecność receptorów pCry 1 Ac w śluzówce jelitacienkiego myszy ) Vasquez-Pardon R.I. i wsp. Biochem.Biophis. Res. Com. 2000

Obietnica III Zmniejszając zużycie pestycydów uzyskamyczystą żywnośćInne zagrożenia związane z żywnością uzyskaną z roślin GM

Oceniono toksyczność czterech formulacjiglyfosatu ( G) – w rozcieńczeniach 10 -5, na

trzech rodzajach komórek ludzkich (pępowinowych, łozyskowych i zarodkowych . To

rozcieńczenie jest daleko niższe odstosowanych w rolnictwie i odpowiada niskimpoziomom pozostałości w żywności lub paszy.

Formulacje handlowe zostały porównane zczystym glyfosatem G oraz z jego głównym

metabolitem AMPA (kwas aminometylofosforowy ) oraz z jednym stosowanym jako

dodatek technologiczny POEA (poliethoksylotallowaminą) .

Wszystkie formulacje R powodują śmierćkomórek w granicach 24 h, przez

zahamowanie funkcji mitochondrialnejdehydrogenazy busztynianowej i martwicę,

przez uwolnienie cytozolowej kinazyadenylowej Preparaty te powodują też

apoptozę przez uaktywnienie enzymatycznejfunkcji kaspaz 3/7. Potwierdza to

charakterystyczny rozpad DNA, kurczenie irozpad jąder

Chem. Res. Toxicol. , 2009 , 22 ( 1), pp 97 –105

Obietnica III Zmniejszając zużycie pestycydówuzyskamy czystą żywność

Obietnica IV Zwiększy się zysk rolnika a jednocześnie spadną ceny żywnościWydajność i opłacalność upraw GMO w porównaniu

z konwencjonalną soją wg danych z USA

Obietnica IV Zwiększy się zysk rolnika a jednocześnie spadnąceny żywności

Obietnica IV Zwiększy się zysk rolnika a jednocześnie spadnąceny żywności

Firma sprzedaje rolnikom ziarno siewne GMO, ale pozostajewłaścicielem materiału genetycznego tej rośliny. Praktykapatentowania praw „własności intelektualnej” do całegogenomu roślin i zwierząt GMO zyskała sobie miano „patentuna życie”. Co to w praktyce oznacza? Otóż rolnik podpisuje zfirmą kontrakt, w którym zobowiązuje się, że:

- co roku kupi od firmy ziarno siewne GMO oraz chemikalia ibędzie płacił opłatę licencyjną za używanie własnościintelektualnej (patentu na życie),- nie będzie uprawiał nasion uzyskanych z zeszłorocznychplonów,- zezwala inspektorom firmy na kontrolę swoich pól.

Jeżeli rolnik złamie umowę i zostanie ukarany finansowoprzez firmę, musi podpisać poufne oświadczenie, że niebędzie o tym rozmawiał z mediami ani nawet z sąsiadami.

Obietnica V Wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzido zmniejszenia presji i degradacji ekosystemów

Stężenie toksyny Bt w poszczególnych częściach roślin bawełny ikukurydzy jest niejednorodne, najniższe w częściach generatywnych,które mają być przez nią chronione, a najwyższe w zielonych liściach.Wahania stężeń dotyczą także okresu wegetacji (Mae-Wan HoIneffective against insect pests, harmful to health and biodiversity,yield drag, pest resistance. ISIS Press Release 26/09/05

Stwierdzono obecność toksyny Bt w w wodach rzek i sedymentach wpobliżu pól uprawy kukurydzy w ilościach, które w warunkachdoświadczalnych hamowały wzrost dżdżownic w glebie. Release andPotential Impacts of Biological Toxins Bt Genetically-Modified Corn CropsandBiopesticide Application F. Gagné, M. Douville C. Blaise, A. Marineau. St.Lawrence Centre, Environment Canada, Montreal, Quebec, Canada; B.Lachance and G. Sunahara, Biotechnology Research Institute, Montreal,Quebec, Canada. Poster Communication Dec01

Pyłek genetycznie modyfikowanej kukurydzy oraz resztki pożniwne obecne wciekach przy uprawach polowych zawierające toksynę Bt działająniekorzystnie na organizmy wodne co może doprowadzić do zaburzeń włańcuchu troficznym ekosystemów wodnych Toxins in transgenic cropbyproducts may affect headwater stream ecosystems E. J. Rosi-Marshall*, , J.L. Tank , T. V. Royer , M. R. Whiles, M. Evans-White , C. Chambers, N. A.Griffiths , J. Pokelsek*, and M. L. Stephen Biological sciences / environmentalsciences pnas | October 9, 2007 | vol. 104 | no. 41 | 16204-16208

Obietnica V Wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzi dozmniejszenia presji i degradacji ekosystemówGene flow from transgenic Bt corn to non-Bt corn refuges. Ch. F.Chilcutt and B. E. Tabashnik Information Systems for Biotechnology (ISB)July, 2004

Fig. 1. Średnia (± S.E.) koncentracja toksyny Bt Cry1Ab wziarnie kukurydzy Bt i tradycyjnej

Obietnica V. Wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzido zmniejszenia presji i degradacji ekosystemów

Oporność owadów na toksynę Bt

W populacji występującego w Australii szkodnika bawełnymotyla słonecznicy orężówki, Helicoverpa armigera –którego istnienie stanowi poważny problem w uprawachbawełny nie tylko w Australii ale także w Chinach, Indiach iw Afryce stwierdzono wytworzenie oporności na toksynę-Cry1Ac pozwalająca na tolerowanie 275-krotnie wyższejdawki tej toksyny, która zabija larwy motyli nieodpornych. .Ponad 70 procent osobników tej populacji przeżywała nabawełnie Bt wytwarzającej toksynę Cry1Ac

Motyl słonecznica orężówka (Helicoverpa armigera) ilarwa żerująca na bawełnie, pomidorach i kukurydzywg http://pl.wikipedia.org.i http://www.viarural.com.ar

Obietnica V Wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzido zmniejszenia presji i degradacji ekosystemów

Powstawanie chwastów opornych na glifosat

Chwast o ang. nazwie horseweed, a polskiej przymiotnokanadyjskie (Conyza canadensis), który stwierdzono wuprawach soi GM (RR) w roku 2000 w stanie Delaware, odtego czasu pojawił się w 14 stanach USA oraz w Brazylii iChinach. W Argentynie i USA chwast o nazwie ang.Johnsongrass, polskiej sorgo alepskie (Sorghumhalepense) rozplenia się w uprawach soi RR. Najpewniejpowstawanie chwastów opornych na glifosat zredukujekorzyści z upraw np. soi RR wynikające z oszczędności wtechnikach uprawy ziemi i zabiegów agrochemicznych, niemówiąc już o wyłaniających się kolejnych zagrożeniach.Przewiduje się, że w ciągu 3 do 4 lat wielkim problemem„będzie epidemia chwastów opornych na glifosat”

Obietnica V Wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzido zmniejszenia presji i degradacji ekosystemówPowstawanie chwastów opornych na glifosat

Obietnica V Wprowadzenie upraw GM roślindoprowadzi do zmniejszenia presji i degradacjiekosystemów

Dobrze udowodniony jest fakt przemieszczania nowych,obcych genów (np. genów oporności na środkichwastobójcze) z roślin GM (rzepak, kukurydza) na uprawypokrewnych tradycyjnych roślin (nie-GM) a także napokrewne chwasty drogą przepylenia.Czołowe pismo naukowe „Science” z 2007 roku przynosiszereg niepokojących opinii. Podaje że poleganie nauprawach roślin GM tolerujących herbicyd glyfosat może wniedalekiej przyszłości „kosztować miliardy dolarów strat zpowodu spadku wydajności”.W dodatku „bardzo prawdopodobnym jest, że straty będączymś więcej niż stratami pieniędzy”, ponieważ mogą onemieć niekorzystne, „wielkie konsekwencje dla środowiska”.Tak poważnie nauka ocenia zagrożenia częstobagatelizowane przez środowiska lobbujące za uprawamiroślin GM.

Obietnica VI . Złoty ryż wyleczy chore na ślepotęzmierzchową i kseroftalmię dzieci w III świecie

Złoty ryż, czyli produkt wyposażony w beta-karoten(prowitaminę A) według reklam przemysłu inżynieriigenetycznej, pomoże uchronić tysiące dzieci odślepoty i miliony głodujących od innych choróbwynikających z niedoborów witaminy A.

Jednak proste wyliczenie w oparciu o daneproducenta pokazuje, że dorosła osoba musiałabyzjeść przynajmniej 12 porcji normalnej – 300-gramowej racji ryżu, żeby zaspokoić zalecaną ilośćprowitaminy A, co równa około 3,6 kg ryżu, któregowaga po ugotowaniu wyniesie 9 kg. Oznacza to, żestandardowa dzienna racja 300 gram ryżu wnajlepszym razie dostarczyłaby 8% dziennegozapotrzebowania na witaminę A

Obietnica VI . Złoty ryż wyleczy chore na ślepotęzmierzchową i kseroftalmię dzieci w III świecie

Nowa wersja złotego ryżu zawiera 20 krotną ilość beta-karotenu. Pozostaje jednak nadal wątpliwe czy wprzypadku niedoboru białka, tłuszczu i cynku nastąpiprzekształcenie beta karotenu w witaminę A i jejabsorpcja z jelitModyfikowany genetycznie ryż nie rozwiązujepodstawowych przyczyn niedoboru witaminy A, jakimisą bieda i brak zróżnicowanej diety. Krótkoterminowerozwiązania takie jak podawanie witamin w tabletkachlub dostarczanie żywności są tanie i skuteczneIstnieje wiele źródeł pożywienia o wysokim poziomiebeta-karotenu. Są nimi m.in.: marchewki, warzywaliściaste, maniok, mango, papaja, arbuzyBadania przeprowadzone w Bangladeszu wykazały, że75g indyjskiego szpinaku – taniej, całorocznej,zielonolistnej rośliny dostarcza wystarczającą dziennądawkę witaminy A. (Haskell et al., 2004).

Obietnica VII Żywność pochodzącą z roślinmodyfikowanych genetycznie jest przebadana i w pełni

bezpiecznaBadania wskazujące na możliwość niekorzystnego wpływu

pasz i żywności GM na organizmy żyweBadania wskazujące na negatywny wpływ paszpochodzących z roślin GM na zdrowie zwierząt

gospodarskich oraz laboratoryjnych stanowiącychmodel odniesienia do ludzi

są stosunkowo nieliczne a i te wielokrotniepodważane, bądź kwestionowane

przez innych badaczy i instytucje kontrolujące.których celem jak się wydaje nie jest dochodzeniedo prawdy obiektywnej.

Informacje, budzące obawy, znajdujące się w oficjalnychmateriałach Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności(EFSA), dotyczące genetycznie modyfikowanych roślinrekomendowanych przez Komisję Europejską do wprowadzeniana rynek i do uprawy w krajach UE.

I. Kukurydza 1507 oporna na glufosynat amonowy(BASTA) oraz wytwarzajaca bialko Cry1F-badania żywieniowe na ziarnie roślin nie traktowanychherbicydem-badania degradacji białka Cry1F wykonano jedynie w warunkachin vitro bez uwzględnienia specyfiki procesów trawiennychróżnych gatunków zwierząt, a także interakcji z innymiskładnikami paszy, nie wyjaśniają czy pozostałości nie mogąznaleźć się w odchodach zwierząt.

- badania toksyczności ostrej doustnej wykonane na nieznanejliczebnie grupie myszy, jedyne parametry w 14 dniowymdoświadczeniu to przyrosty masy i sekcja bez badańpatomorfologicznych narządów miąższowych

- badania toksyczności subchronicznej 5 grup szczurów a 12osobników, 90 dni, maksymalnie 33% dodatku kukurydzy, zmianyhematologiczne eozynopenia- obniżenie liczby granulocytówkwasochłonnych we krwi, np. spowodowany przez działaniehormonów kory nadnerczy Nie można tego komentować jedyniezmiennością osobniczą czy związaną z płcią

-badania żywieniowe wykonano, jedynie na 35 kurczętach i 12krowach utrzymywanych grupowo

II Kukurydza NK603 oporna na herbicyd Roundup

Ø W badaniach toksyczności przewlekłej zmianyhematologiczne. U szczurów otrzymujących najwyższydodatek kukurydzy NK603 wystąpiła hyperchromia imakrocytoza ( krwinki młodociane) czyli zwiększeniestężenia hemoglobiny w krwinkach (MCHC) i ich objętości(MCV. Przyczyny, mogą być różne; zaburzeniahematopoezy), zmienność osobnicza, odwodnienie,niedobory witaminowe, zaburzenia wymiany gazowej zniedoczynnością tarczycy włącznie

III Ziemniaki EH 92-527-1 BASF ze zmienionymskładem skrobi

Ø Badania toksykologiczne: grupy po 10 szczurów.Stwierdzono zmiany w układzie białokrwinkowym i wzrostmasy śledziony (nie wykonano morfopatologii narządu),badania te są niezbędne dla oszacowania ryzykazdrowotnego dla zwierząt a w konsekwencji dla ludzi

Ø Obecności cyst w strukturze tarczycy w większej liczbieprzypadków w grupie szczurów otrzymującej transgeniczneziemniaki. Wniosek: badania na zwierzętach chorych bądźpatogenne działanie paszy, aktywność mikrosomalnychenzymów wątrobowych uczestniczących w procesachdetoksykacyjnych ulega osłabieniu przy niedoczynnościtarczycy

1.Malatesta M, i wsp., “Ultrastructural Morphometrical and ImmunocytochemicalAnalyses of Hepatocyte Nuclei from Mice Fed on Genetically Modified Soybean,” CellStruct Funct. 27 (2002): 173–1802. Malatesta M., i wsp., “Ultrastructural Analysis of Pancreatic Acinar Cells from MiceFed on Genetically modified Soybean,” J Anat. 2002 ; 201(5): 409–415;3. Malatesta M. i wsp., “Fine Structural Analyses of Pancreatic Acinar Cell Nuclei fromMice Fed on GM Soybean,” Eur J Histochem 47 (2003): 385–388.5.Vecchio i wsp. “Ultrastructural Analysis of Testes from Mice Fed on GeneticallyModified Soybean,” Eur J of Histochem.(2004) 48, no. 4 449–454.6.Malatesta M. i wsp .: Reversibility of hepatocyte nuclear modifications in mice fedongenetically modified soybean Eur. J, Histochem. 2005; vol. 49 ( 3 ), 237-242

ü Długotrwałe badania przeprowadzone na myszachżywionych GM soją RR wykazały zmiany w strukturze jąderkomórkowych komórek wątroby, trzustki oraz jąder usamców. Badania te prowadzono przez 8 lub 24 miesiące.Autorzy sugerują, że obserwowane przez nich zmiany wstrukturach komórkowych mogą mieć istotny wpływ na ichfunkcje wewnątrz i zewnątrz wydzielnicze a w efekcie naprzemiany metaboliczne u zwierząt Badaniaprzeprowadzone ostatnio wykazały, że zaobserwowanezmiany w strukturze komórek wątrobowych ustępują popowrocie do żywienia soją tradycyjną

Długoterminowe badania zlecone przez Austriacką Agencjęds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności, zarządzaną przezAustriackie Federalne Ministerstwo Zdrowia, Rodziny i

Młodzieży.

Badania prowadzone przez Uniwersytet Weterynaryjnywe Wiedniu wykazały, że karmienie myszy genetyczniemodyfikowaną kukurydzą (NK 603 x MON 810),spowodowało niższą plenność i zmniejszenie masyciała. Jeden z prowadzących badanie profesorów prof.Zentek powiedział,że była to bezpośrednia zależnośćmiędzy dietą GM, i że myszy karmione tradycyjnąkukurydzą rozmnażały się w bardziej efektywnysposób.Podczas badania austriaccy naukowcy wykonali kilkadługotrwałych prób ( 20 tygodni) na myszachlaboratoryjnych otrzymujących dietę zawierającą 33%kukurydzy GM (NK 603 x MON 810), i kontroli nakukurydzy nie-GM używanej w wielu krajach. Wporównaniu do grupy kontrolnej, statystycznie istotnawielkość miotów i spadki wagi szczurząt zostałyudokumentowane w trzecim i czwartym miocie myszy whodowli ciągłej żywionych kukurydzą GM.

Już sama możliwość negatywnych skutków dla ludzi i zwierząt przemawia zaniedopuszczeniem w najbliższych latach ryzykownej innowacji jaką są pasze

i żywność GM oraz powstrzymaniem się od niepotrzebnego traktowaniaPolski jako laboratorium a Polaków jako królików doświadczalnych.

Polska nie ma żadnego powodu by sięgać po GMO mając nadprodukcjęwłasnej cieszącej się dobrą marką i renomą żywności. Wprowadzenie do

obrotu i uprawy roślin GMO na teren Polski zagraża głównym priorytetom wrozwoju polskiego rolnictwa i strategii eksportu naszych produktów rolnych.

Tradycyjne gatunki i stare odmiany roślin to nasze bogactwo biologiczne,które Polska wniosła do zubożonej przyrodniczo poprzez masowe

stosowanie chemizacji rolnictwa zachodniej Europy.. Konkurentom zagranicznym może zależeć na wymuszeniu na Polsce zgodyna uprawy GMO, aby podważyć nasz atut czystej ekologicznie i genetycznie

żywności

Dziękuję za uwagę