BUDYNKI Z GLINY

Mgr inż. ZYGMUNT RACIĘCKI

wydanie II rozszerzone

WWW.COHABITAT.NET

W Y D A W N I C T W O • A R K A D Y -

W A R S Z A W A 1962

S P I S T R E Ś C I Str.

I. Zalety budynków z gliny . 5 II. Glina jako materiał budowlany 10

1. Właściwości gliny 10 2. Badanie gliny i ustalanie składu mieszaniny 11 3. Wydobywanie gliny 14

III. Sposoby wykonania ścian z gliny 16 IV. Budowa z bloków glinianych 18

1. Przygotowanie terenu na produkcję bloków 18 2. Wyposażenie wytwórni bloków 20 3. Wykonanie bloków . . . . . • • • ' • • • 30 4. Wykonanie ścian z b loków 34

V. Wykonanie ścian ubijanych w deskowaniu 40 1. Okres wykonania ścian 40 2. Przygotowanie masy glinianej 40 3 . Grubość ścian . . . . . . . . 42 4. Deskowanie ścian . . . . . . . . . . . . . . 42 5. W y k o n a n i e ścian • . ., . 47 6 . Kalkulacja robocizny . 5 3

VI. Tynkowanie ścian glinianych 54 VII. Nadproża gliniane 56

VIII. Płyty stropowe z gliny 57 IX. Uwagi ogólne 59 X . Zabezpieczenie przeciwpożarowe budynków wiejskich . . . . 6 1

. O p i n i o d a w c a I w y d a n i a prol. mgr inż. Andrzej Rzymkowski

R e d a k t o r n a u k o w y mgr inż. Stanisław Seralin

W pracy opisano wykonywanie budynków z gliny ubijanej w deskowaniu oraz z bloków glinianych. Broszura przeznaczona jest dla budujących domy mieszkalne i gospodarskie budynki na wsi oraz domki jednorodzinne w miastach i miasteczkach, rzemieślników budov/lanych i instruktorów budow­

nictwa wiejskiego.

W S Z E L K I E P R A W A Z A S T R Z E Ż O N E

Okładką pro jektował Tadeusz Kobyłka

Redaktor techniczny K. Kardaszewicz

Korektor techniczny W. Witkowska

W y d a n i e I I . N a k ł a d 5 0 8 0 e g z . A r k . w y d . 3 , 6 . A r k . d r u k . 4 . F o r m a t A 5 . P a p i e r d r u k . s a t .

c l . V , 7 0 g z f a b r . p a p . W ł o c ł a w e k . R ę k o p i s o d d a n o d o s k ł a d a n i a 7 . I X . 1 9 6 1 . P o d p i s a n o

d o d r u k u 18. X I I . 1 9 6 1 . D r u k u k o ń c z o n o w s t y c z n i u 1 9 6 2 r . S y m b o l 2 0 5 5 9 / B w . C e n a z ł 6 . —

K r a k o w s k i e Z a k ł a d y G r a f i c z n e N r 8 — K r a k ó w , u l . K o ś c i u s z k i 3 — Z a m . 2 8 0 — K-8

I. ZALETY B U D Y N K Ó W Z GLINY

B r a k z a u f a n i a d o b u d o w n i c t w a z g l i n y j e s t w y n i k i e m nie­z n a j o m o ś c i z a l e t t e g o m a t e r i a ł u , a n i e k i e d y n i e w ł a ś c i w e g o w y k o n a w s t w a . P r a w i d ł o w o w y k o n a n e b u d y n k i z g l i n y mają n a s t ę p u j ą c e z a l e t y :

1) są t r w a ł e p r a w i e n i e o g r a n i c z e n i e , j eże l i t y l k o ś c i a n y są o d p o w i e d n i o z a b e z p i e c z o n e p r z e d d z i a ł a n i e m w o d y ,

2) są c i e p ł e z imą i c h ł o d n e l a t e m , j e ż e l i na s t r o p a c h p o ł o ż o n a j e s t c i e p ł a p o l e p a ,

3) d ł u g o z a t r z y m u j ą c i e p ł o w ś c i a n a c h t a k , że zimą n ie p o t r z e b a co d z i e ń p a l i ć w p i e c a c h ,

4) są s u c h e , j eże l i w y k o n a n o p r z e p i s o w ą w e n t y l a c j ę i zabez­p i e c z o n o ś c i a n y p r z e d w i l g o c i ą z z e w n ą t r z ,

5) są z d r o w e d la ludz i i z w i e r z ą t ; wg ź r ó d e ł n i e m i e c k i c h w b u d y n k a c h z g l i n y l u d z i e n i e c h o r u j ą n a r e u m a t y z m , p r z y c z y m s t w i e r d z o n o , ż e z w i e r z ę t a , s z c z e g ó l n i e k u r y i ś w i n i e , n a j ­l e p i e j c h o w a j ą s ię w b u d y n k a c h z d r e w n a l u b g l iny,

6 ) s ą t a n i e , p o n i e w a ż d o w y k o n a n i a ś c i a n u ż y t y z o s t a j e mie j­s c o w y s u r o w i e c bez d o d a t k u m a t e r i a ł ó w p r z e m y s ł o w y c h , o d p a -da ją k o s z t y t r a n s p o r t u o r a z m o ż l i w y j e s t d u ż y w k ł a d r o b o c i z n y b u d u j ą c e g o się.

Dla p r z y k ł a d u p r z y t o c z ę s ł o w a g o s p o d a r z a F r a n c i s z k a Droż-n i a k a z e w s i G o s z c z a p o w . m i e c h o w s k i e g o , w ł a ś c i c i e l a b u d y n k u m i e s z k a l n e g o z b l o k ó w g l i n i a n y c h : „ s a m i ś m y z babą w y k o n a l i b l o k i i s a m i ś m y p o s t a w i l i d o m " .

J e ż e l i k t o n i e w i e r z y w w a r t o ś ć g l i n y j a k o m a t e r i a ł u bu­d o w l a n e g o , n i e c h w y k o n a b l o k g l i n i a n y w e d ł u g p o d a n y c h d a l e j w s k a z ó w e k , a p o w y s c h n i ę c i u n i e c h s p r ó b u j e r o z b i ć g o m ł o t ­k i e m . Dla p o r ó w n a n i a n i e c h u d e r z y m ł o t k i e m w c e g ł ę pa loną.

W n i e k t ó r y c h o k o l i c a c h k r a j u w i e l e j e s t s t a r y c h w i e j s k i c h b u d y n k ó w z g l i n y . P r z e w a ż n i e j e d n a k s ą t o b u d y n k i ż le w y k o -

5

Rys. 1. Dom mieszkalny z gliny ubi janej w Dobrej koło Limanowej w y k o n a n y w 1943 roku

Rvs. 2. Budynek szkolny w Kasince Małej (powiat Limanowa) w y k o n a n y z gliny ubijanej w 1948 roku

n a n e i u b o g o w y p o s a ż o n e , t a k ż e n i e r o b i ą z a c h ę c a j ą c e g o w r a ­ż e n i a . W i e l e j e s t j e d n a k b u d y n k ó w w k r a j u i za g r a n i c ą w y k o n a n y c h w d a w n y c h i w o s t a t n i c h l a t a c h , k t ó r e n i e b u d z ą ż a d n y c h z a s t r z e ż e ń p o d w z g l ą d e m t r w a ł o ś c i i w a r t o ś c i u ż y t k o w e j .

W y m i e n i ę t y l k o n i e k t ó r e n a j b a r d z i e j c h a r a k t e r y s t y c z n e : W T a r c h o m i n i e p o d W a r s z a w ą s to i p a ł a c z k o ń c a X V I I I wie­

ku, w k t ó r y m o b e c n i e m i e ś c i s ię m u z e u m k u l t u r l u d o w y c h . P a r t e r w y k o n a n y jes t z c e g ł y , a p i ę t r o z g l iny . P r a w d o p o d o b n i e d l a t e g o p a r t e r w y k o n a n o z c e g ł y , ż e b u d y n e k , d o c z a s u wy­k o n a n i a w a ł ó w p r z e c i w p o w o d z i o w y c h , c z ę s t o z n a j d o w a ł s ię w o b r ę b i e z a l e w u w e z b r a n e j W i s ł y .

N a r y s u n k u 1 p o k a z a n y jes t b u d y n e k r o l n i k a W ł a d y s ł a w a L a c h a w D o b r e j k o ł o L i m a n o w e j (przy s z o s i e R a b k a — N o w y Sącz), w y b u d o w a n y w 1943 r o k u (zdjęcie z 1956 r o k u ) . B u d y n e k j e s t p i ę t r o w y z m i e s z k a n i e m na p o d d a s z u . Ś c i a n y i s z c z y t y do s a m e j g ó r y ( l 1 m w y s o k o ś c i ) u b i t e s ą z g l iny . S t r o p y d r e w n i a n e .

W 1948 r o k u w y k o n a n o z g l i n y u b i j a n e j b u d y n e k s z k o l n y

Rys. 3. Budynek mieszkalny z bloków glinianych ze s tropami DMS wzniesiony w Skawinie w roku 1954/1955

7

Rys. 4. Budynek mieszkalny z gliny na terenie szpitala dla nerwowo, chorych w Pruszkowie

w K a s i n c e M a ł e j p o w . L i m a n o w a (rys. 2), w e d ł u g p r o j e k t u prof. A. R z y m k o w s k i e g o .

N a r y s u n k u 3 p o k a z a n y jes t b u d y n e k w s t a n i e s u r o w y m w y k o n a n y w 1954/1955 r o k u n a o s i e d l u m i e s z k a n i o w y m h u t y a l u m i n i u m W S k a w i n i e k o ł o K r a k o w a . Ś c i a n y w y m u r o w a n e są z b l o k ó w g l i n i a n y c h ( c z ę ś c i o w o w c z a s i e m r o z u ) . S t r o p y są ż e l b e t o w e t y p u D M S . O d 1955 r o k u b u d y n e k jes t z a m i e s z k a ł y .

N a t e r e n i e s z p i t a l a d l a n e r w o w o c h o r y c h w P r u s z k o w i e p o d W a r s z a w ą (s tac ja ko l . M a l i c h y ) w 1956 r o k u w y b u d o w a n y z o s t a ł z m i e j s c o w e j g l i n y d o m m i e s z k a l n y d w u p i ę t r o w y (rys. 4), o n a ­s t ę p u j ą c y c h c e c h a c h t e c h n i c z n y c h :

a) f u n d a m e n t y w w i ę k s z e j c z ę ś c i c e m e n t o w o - g l i n i a n e z g r u z e m c e g l a n y m ,

b) ś c i a n y n o ś n e ( p o p r z e c z n e ) w y k o n a n e c z ę ś c i o w o z g l i n y

8

u b i j a n e j w d e s k o w a n i u , a c z ę ś c i o w o z b l o k ó w g l i n i a n y c h i c e -m e n t o w o - g l i n i a n y c h z p a ź d z i e r z a m i ,

c ) ś c i a n y z e w n ę t r z n e n i e n o ś n e ( p o d ł u ż n e ) g r u b . 2 5 c m w y k o ­n a n e z b l o k ó w c e m e n t o w o - g l i n i a n y c h z p a ź d z i e r z a m i ,

d ) s t r o p y n a b e l k a c h ż e l b e t o w y c h t y p u D M S , z p r o s t y m i s top­k a m i (belki p o d o b n e s ą d o o b e c n i e s t o s o w a n y c h b e l e k T-27, lecz o w y s o k o ś c i t y l k o 20 cm), w y p e ł n i o n e p ł y t a m i g l i n i a n y m i zbro­j o n y m i ż e r d z i a m i , a c z ę ś c i o w o p u s t a k a m i D M S ,

e) k o n s t r u k c j a d a c h o w a z b e l e k ż e l b e t o w y c h , j a k w s t r o p i e , o p a r t y c h n a ś c i a n a c h p o p r z e c z n y c h w y p r o w a d z o n y c h p r z e z p o d d a s z e ,

f ) p o k r y c i e d a c h u z f a l i s t y c h p ł y t e t e r n i t o w y c h u ł o ż o n y c h na r u s z c i e z ł a t i d e s e k m i ę d z y b e l k a m i ż e l b e t o w y m i .

W G l i c h o w i e , p o w . M y ś l e n i c e , w o j . k r a k o w s k i e , w y k o n a n y z o s t a ł w 1958 r o k u p r z e z r o l n i k a J a n a O b i d o w i c z a b u d y n e k m i e s z k a l n y p o ł ą c z o n y z i n w e n t a r s k i m , o ś c i a n a c h u b i j a n y c h z g l i n y (rys. 5). W e d ł u g o b l i c z e ń O ś r o d k a B a d a w c z o - I n s t r u k t a -ż o w e g o I n s t y t u t u T e c h n i k i B u d o w l a n e j w K r a k o w i e , w ł a ś c i c i e l z a o s z c z ę d z i ł n a k o s z c i e ś c i a n 7 0 % w p o r ó w n a n i u z k o s z t e m ś c i a n z c e g ł y , p r z y w k ł a d z i e w ł a s n e j p r a c y w w y s o k o ś c i 3 0 % o g ó l n e j r o b o c i z n y .

Rys. 5. Budynek mieszkalny połączony z inwentarsk im w Glichowie, pow. Myślenice, właściciel Jan Obidowicz

9

Z a g r a n i c ą r ó w n i e ż n i e b r a k b u d y n k ó w z g l i n y w y k o n a n y c h d a w n i e j i o b e c n i e . Na r y s u n k u 6 p o k a z a n o część o s i e d l a miesz­k a n i o w e g o w M u c h e l n (NRD) w y k o n a n e g o z g l i n y u b i j a n e j w d e s k o w a n i u .

Rys. 6. Osiedle mieszkaniowe w Miicheln (NRD) w y b u d o w a n e z gliny ubijanej

II. GLINA J A K O MATERIAŁ B U D O W L A N Y

1. W ł a ś c i w o ś c i g l i n y

G l i n a s k ł a d a s ię z c z ą s t e k i l a s t y c h , p y ł ó w , p i a s k u , ż w i r u o r a z r o z m a i t y c h z a n i e c z y s z c z e ń , p r z e w a ż n i e z w i ą z k a m i o r g a n i c z ­n y m i , t l e n k i e m ż e l a z a i w a p n i e m .

C z ą s t k i i l a s t e s ą b a r d z o d r o b n e , n i e w i d o c z n e g o ł y m o k i e m . N a d a j ą o n e g l in ie c h a r a k t e r y s t y c z n e j e j c e c h y j a k : p l a s t y c z n o ś ć w s t a n i e m o k r y m , s p o i s t o ś ć , s k u r c z p r z y w y s y c h a n i u i s k a m i e ­n i a ł o ś ć p o w y s c h n i ę c i u .

P y ł y s ą m a t e r i a ł e m w y p e ł n i a j ą c y m , z m n i e j s z a j ą c y m s p o i s t o ś ć g l iny, n i e z a w s z e j e d n a k w p ł y w a j ą c y m n a z m n i e j s z e n i e w y t r z y ­m a ł o ś c i n a ś c i s k a n i e , j a k n a p r z y k ł a d w l e s s a c h .

P i a s e k o d g r y w a p o d o b n ą r o l ę j a k w b e t o n i e . C z ą s t k i i l a s t e

10

p o d o b n i e j a k c e m e n t z lep ia ją z i a r n a p i a s k u . D u ż y w p ł y w n a w y t r z y m a ł o ś ć g l i n y m a k s z t a ł t z i a r n p i a s k u . G l i n y z a w i e r a j ą c e p i a s e k os t ry , o z i a r n a c h k a n c i a s t y c h (g l iny g ó r s k i e w w o j e w ó d z ­t w a c h p o ł u d n i o w y c h ) , m a j ą w i ę k s z ą w y t r z y m a ł o ś ć n iż g l iny z p i a s k i e m o z i a r n a c h o k r ą g ł y c h (g l iny n i z i n n e w w o j e w ó d z t w a c h c e n t r a l n y c h i p ó ł n o c n y c h ) .

Żwir, s z c z e g ó l n i e g r u b y , n i e j e s t p o ż ą d a n y w gl inie, g d y ż k a m y k i ż w i r u p o d c i ś n i e n i e m dz iała ją j a k k l i n y i m o g ą p o w o ­d o w a ć o d ł u p a n i e s ię c z ę ś c i w y r o b ó w g l i n i a n y c h , n a p r z y k ł a d w b l o k a c h .

Z a n i e c z y s z c z e n i e g l i n y z w i ą z k a m i o r g a n i c z n y m i i t l e n k i e m ż e l a z a n i e je s t s z k o d l i w e , a n a w e t p r z e g n i ł e z w i ą z k i o r g a n i c z n e z w i ę k s z a j ą s p o i s t o ś ć g l i n y i j e j w o d o o d p o r n o ś ć .

Z a n i e c z y s z c z e n i e m a r g l e m n i e je s t s z k o d l i w e , jeże l i g l i n a n i e j e s t w y p a l o n a . W s u r o w e j g l i n i e m a r g i e l m o ż e b y ć t r a k t o w a n y j a k o żwir . N a t o m i a s t n a d m i a r p y ł ó w w a p i e n n y c h z a w a r t y c h w g l in ie p o w o d u j e z m n i e j s z e n i e s p o i s t o ś c i g l iny . U j e m n y w p ł y w p y ł ó w w a p i e n n y c h z m n i e j s z a s ię, g d y d o g l i n y d o d a m y o s t r e g o p i a s k u .

Z a l e ż n i e o d z a w a r t o ś c i c z ą s t e k i l a s t y c h r o z r ó ż n i a m y gl iny c h u d e , t ł u s t e i i ły . G l i n y z b y t c h u d e n i e n a d a j ą s ię d o c e l ó w b u d o w l a n y c h , p o n i e w a ż s ą z a s ł a b e . G l i n y z b y t t ł u s t e s i lnie k u r c z ą s i ę p r z y w y s y c h a n i u p o w o d u j ą c p ę k a n i e w y r o b ó w l u b u b i t e j ś c i a n y . I ł y n i e s ą s t o s o w a n e d o w y k o n y w a n i a ś c i a n z e w z g l ę d u n a t r u d n o ś ć p r z e r ó b k i , n a t o m i a s t n a d a j ą s ię d o w y r o b ó w c e m e n t o w o - g l i n i a n y c h .

O d r ę b n e c e c h y m a less . S k ł a d a s ię o n p r z e w a ż n i e z p y ł ó w i p i a s k u . Ł a t w o m i e s z a s ię z d o d a t k a m i (s ieczka, p l e w y ) i ł a t w o u b i j a . Z e w z g l ę d u n a m a ł ą s p o i s t o ś ć , a l e dużą w y t r z y m a ł o ś ć n a ś c i s k a n i e n a d a j e s ię t y l k o d o w y k o n a n i a ś c i a n u b i j a n y c h w d e s k o w a n i u .

2. Badanie g l iny i usta lanie składu mieszan iny

J e d n ą z w a ż n i e j s z y c h c e c h t e c h n i c z n y c h g l i n y m a j ą c y c h w p ł y w n a j a k o ś ć b u d y n k u j e s t s k u r c z g l i n y p r z y w y s y c h a n i u . W i e l k o ś ć s k u r c z u w a h a s ię o d 1 % d o 12°/o ( 1 m m d o 1 2 m m n a 1 0 c m ) . Z e w z g l ę d ó w t e c h n i c z n y c h s k u r c z g l i n y p o w i n i e n b y ć

11

1 0 m m . P r z e d u ż y c i e m n a l e ż y ż u ż e l obf ic ie p o l a ć s z l a m e m gli­n i a n y m i p r z e m i e s z a ć .

S i e c z k a m o ż e b y ć z j a k i c h k o l w i e k w y s u s z o n y c h r o ś l i n t a k i c h , k t ó r e w s t a n i e s u c h y m r o z t a r t e w d ł o n i n i e śc ie ra ją s ię w p r o c h . M o ż e t o b y ć d o w o l n a s ł o m a , ł ę t y g r o c h u l u b fasoli, p o k r z y w a , w r z o s i tp . W k a ż d y m r a z i e p o w i n n o s i ę u ż y w a ć m a t e r i a ł n a j ­m n i e j u ż y t e c z n y w g o s p o d a r s t w i e , n a p r z y k ł a d s ł o m ę r z e p a k o w ą . D o d a t e k s i e c z k i d o g l i n y n i e t y l k o z w i ę k s z a w a r t o ś ć c i e p l n ą m a t e r i a ł u , a l e z w i ę k s z a t a k ż e o d p o r n o ś ć n a d z i a ł a n i e w o d y . C o n a j m n i e j n a d o b ę p r z e d u ż y c i e m s i e c z k a p o w i n n a b y ć zmo­c z o n a , a b y z m i ę k ł a .

D o w y r o b u b l o k ó w d ł u g o ś ć k a w a ł k ó w s ł o m y w s i e c z c e po­w i n n a m i e ć o k o ł o 5 cm, do ś c i a n u b i j a n y c h — o k o ł o 10 c m .

P a ź d z i e r z e i t r o c i n y n i e p o w i n n y b y ć p r z e g n i ł e . T r o c i n y p r z e d u ż y c i e m p o w i n n y b y ć p r z e s i a n e , w c e l u o d d z i e l e n i a w i ó r ó w , k a w a ł k ó w d r e w n a i k o r y .

M o ż n a d o g l i n y d o d a w a ć j e d n o c z e ś n i e r ó ż n e s k ł a d n i k i , n a p r z y k ł a d : c z ę ś c i o w o p i a s e k i c z ę ś c i o w o s i e c z k ę . Dla g l in chu­d y c h b a r d z i e j n a d a j e s ię s i e c z k a l u b p l e w y , d l a ś r e d n i o t ł u -s t y c h — ż u ż e l ł u b s i e c z k a z n i e w i e l k i m d o d a t k i e m p i a s k u , dla t ł u s t y c h — ż u ż e l l u b s i e c z k a z w i ę k s z y m d o d a t k i e m p i a s k u .

I lość d o d a t k ó w d o g l i n y z a l e ż n a jes t o d t ł u s t o ś c i o r a z z a s t o ­s o w a n i a g l i n y i p o d a n a j e s t w o p i s i e w y k o n a n i a b l o k ó w , ś c i a n u b i j a n y c h , p ł y t i n a d p r o ż y .

P o z a n a d m i e r n y m s k u r c z e m s z k o d l i w y jest , c h o c i a ż w m n i e j ­s z y m s t o p n i u , n a d m i a r p y ł u w a p i e n n e g o , p o w o d u j ą c y z m n i e j ­s z e n i e s p o i s t o ś c i g l iny . P r ó b ę m o ż n a p r z e p r o w a d z i ć p o l e w a j ą c s u c h y k a w a ł e k g l i n y k w a s e m s o l n y m l u b e s e n c j ą o c t o w ą . J e ż e l i n a p o l a n y m k w a s e m m i e j s c u p o j a w i ą się p ę c h e r z y k i g a z u ( b u r z y s ię), t o j e s t d o w ó d n a d m i a r u w a p n a . T a k ą g l inę n a l e ż y k o n i e c z n i e p r z e m r o z i ć , p o u p r z e d n i m d o d a n i u o s t r e g o p i a s k u .

Dla p a r t e r o w y c h b u d y n k ó w w i e j s k i c h p o d a n e w y ż e j b a d a n i a s ą w y s t a r c z a j ą c e , p r z y c z y m k a ż d y m o ż e j e s a m p r z e p r o w a d z i ć . N a l e ż y z b a d a ć g l i n ę z w i e r z c h n i e j c z ę ś c i p o k ł a d u i z d o l n e j , n a g ł ę b o k o ś c i p r z e w i d z i a n e g o k o p a n i a .

Dla p i ę t r o w y c h b u d y n k ó w l u b d u ż y c h p a r t e r o w y c h o r a z p r z y m a s o w e j p r o d u k c j i w y r o b ó w g l i n i a n y c h n a l e ż y g l i n ę p r z e s ł a ć d o z b a d a n i a d o j e d n e g o z O ś r o d k ó w B a d a w c z o - I n s t r u k t a ż o w y c h

w g r a n i c a c h 1,5 do 2% d l a ś c i a n u b i j a n y c h , a 3 do 4% d l a

b l o k ó w . S k u r c z g l i n y m o ż e m y z b a d a ć w n a s t ę p u j ą c y s p o s ó b . B r y ł ę w i l g o t n e j g l iny, o n a t u r a l n e j z i e m n e j w i l g o t n o ś c i , b e z

k o r z e n i i i n n y c h o b c y c h d o m i e s z e k u g n i a t a m y w r ę k u , formu­j e m y k u l ę , n a s t ę p n i e m i ę d z y d w i e m a d e s e c z k a m i s p ł a s z c z a m y j ą

na p l a c e k g r u b o ś c i 1,5 do 2 cm i d ł u g o ś c i o k o ł o 25 cm, po c z y m k ł a d z i e m y p l a c e k n a k a w a ł k u szy­b y p o s m a r o w a n e j ol iwą. P l a c e k p o w i n i e n b y ć g ł a d k i , n i e s p ę k a -n y . N a p l a c k u r y s u j e m y p ł y t k o r y s ę , n a k t ó r e j p o p r z e c z n y m i k r e s k a m i o z n a c z a m y d ł u g o ś ć do­k ł a d n i e 200 min, czy l i 20 cm (rys . 7).

S z y b ę z p l a c k i e m k ł a d z i e m y w m i e j s c u z a c i e n i o n y m . Po w y s c h n i ę c i u p l a c k a m i e r z y m y d ł u g o ś ć r y s y . Z m n i e j s z e n i e s ię d ł u g o ś c i w m i l i m e t r a c h p o d z i e l o n e p r z e z d w a s t a n o w i p r o c e n t s k u r c z u . N a p r z y k ł a d : p o w y s c h n i ę c i u d ł u g o ś ć r y s y w y n i o s ł a 183 m m , a w i ę c s k u r c z y ł a s ię o 2 0 0 — 1 8 8 = 12 m m . S k u r c z w y n o s i 1 2 : 2 = 6 % . P o m i a r n a l e ż y p o w t ó r z y ć p o k i l k u d n i a c h , a b y p r z e k o n a ć się, c z y p l a c e k j u ż w i ę c e j n i e k u r c z y s ię.

W c e l u z m n i e j s z e n i a s k u r c z u g l i n y n a l e ż y d o d a ć t a k ą i lość m a t e r i a ł ó w s c h u d z a j ą c y c h , a b y s k u r c z w p r z y p a d k u u ż y c i a g l iny do ś c i a n u b i j a n y c h w y n i ó s ł 1,5 do 2°/o, a w p r z y p a d k u b l o k ó w 2 do 3 % .

J a k o m a t e r i a ł y s c h u d z a j ą c e s t o s u j e s i ę : p i a s e k , żużel , s ieczkę, p l e w y , p a ź d z i e r z e l u b t r o c i n y . G l i n a z d o d a t k i e m p i a s k u da je m a t e r i a ł t a k i e j w a r t o ś c i c i e p l n e j j a k c e g ł a p a l o n a , n a t o m i a s t z d o d a t k i e m ż u ż l a l u b m a t e r i a ł ó w r o ś l i n n y c h — d a j e m a t e r i a ł „, c i e p l e j s z y " .

P i a s e k p o w i n i e n b y ć g r u b s z y i o s t r o z i a r n i s t y . P i a s e k d r o b n y s ł a b o s c h u d z a , n a l e ż a ł o b y w z i ą ć g o w i ę c e j , a t o s p o w o d o w a ł o b y z m n i e j s z e n i e w y t r z y m a ł o ś c i g l iny .

Ż u ż e l p o w i n i e n b y ć p r z e s i a n y p r z e z s i a t k ę (rafę) o o c z k a c h 4 m m . To co p r z e j d z i e p r z e z s i a t k ę , n a l e ż y o d r z u c i ć a u ż y ć p o z o s t a ł o ś ć r o z k r u s z a j ą c j ą t a k , a b y z i a r n a n i e b y ł y w i ę k s z e n iż

13 1 2

Rys, 7. Próba skurczu gliny

I n s t y t u t u T e c h n i k i B u d o w l a n e j , a d r e s y k t ó r y c h p o d a n o n a k o ń c u ks iążk i . N a l e ż y p r z e s ł a ć d l a b u d y n k u p a r t e r o w e g o 2 p r ó b k i p o 4 l i t ry (po 8 kg) k a ż d a , j e d n a z w i e r z c h n i e j , d r u g a ze s p o d n i e j w a r s t w y p o k ł a d u ; d l a b u d y n k u p i ę t r o w e g o l u b p o t r z e b w y ­t w ó r n i — 3 p r ó b k i po 15 do 20 kg k a ż d a , z w i e r z c h n i e j , s p o d n i e j i ś r o d k o w e j w a r s t w y p o k ł a d u . Z a g ł ę b o k o ś ć p o k ł a d u u w a ż a s ię g ł ę b o k o ś ć p r o j e k t o w a n e g o w y d o b y c i a .

N a k a ż d e 200 m 2 p o w i e r z c h n i w y d o b y c i a t r z e b a p o b r a ć 1 k o m p l e t p r ó b e k . P r ó b k i p o w i n n y b y ć o z n a c z o n e i t a k o p a k o ­w a n e , a b y n i e p o m i e s z a ł y s ię.

R a z e m z p r ó b k a m i n a l e ż y p r z e s ł a ć a d r e s b u d o w y o r a z p o d a ć : p r z e z n a c z e n i e b u d y n k u ( d o m m i e s z k a l n y , b u d y n e k i n w e n t a r s k i ,

. d o m l u d o w y , s z k o ł a itp.), i lość p i ę t e r , r o d z a j d o d a t k ó w m o ż l i w y c h d o u z y s k a n i a n a m i e j s c u . O ś r o d e k b e z p ł a t n i e n a d e ś l e o r z e c z e n i e o k r e ś l a j ą c e : s p o i s t o ś ć g l iny, s k u r c z , w y t r z y m a ł o ś ć n a ś c i s k a n i e , p r o p o r c j ę k o n i e c z n y c h d o d a t k ó w i p r z y d a t n o ś ć g l i n y d o w y k o ­n a n i a ś c i a n l u b w y r o b ó w .

3 . W y d o b y w a n i e g l i n y

P r z y w y d o b y w a n i u g l i n y n a l e ż y z w r ó c i ć u w a g ę , a b y n i e z e p s u ć t e r e n u l i c z n y m i d o ł a m i . D l a b u d y n k u p o d p i w n i c z o n e g o w y s t a r c z y n i e k i e d y g l i n a z w y k o p ó w f u n d a m e n t o w y c h i p iw­n i c z n y c h . Dla b u d y n k ó w j e d n a k n i e p o d p i w n i c z o n y c h l u b b u d y n ­k ó w s t a w i a n y c h n i e n a p o k ł a d z i e g l i n y a l b o d l a w y t w ó r n i b l o k ó w g l i n i a n y c h , n a l e ż y k o p a ć g l i n ę p o z a p l a c e m b u d o w y .

P r z y n i e w i e l k i m z a p o t r z e b o w a n i u g l i n y w s k a z a n e j e s t k o p a n i e p ł y t k i e i w y r ó w n a n i e t e r e n u . O d r z u c a s ię n a b o k w a r s t w ę ziemi, w y d o b y w a g l i n ę p a s a m i na g ł ę b o k o ś ć 1 do 3 ł o p a t z a r z u c a j ą c k a ż d y p a s z iemią z p a s a s ą s i e d n i e g o . W t e n s p o s ó b c a ł y t e r e n n i e c o o b n i ż y się n i e t r a c ą c w a r t o ś c i u ż y t k o w e j .

P r z y w i ę k s z y m z a p o t r z e b o w a n i u g l i n y l e p i e j k o p a ć j ą w u s t a ­l o n y c h p l a n o w o m i e j s c a c h w c e l u u t w o r z e n i a s t a w ó w r y b n y c h l u b z b i o r n i k ó w w o d y d o c e l ó w p r z e c i w p o ż a r o w y c h . W t y m o s t a t n i m p r z y p a d k u n a l e ż y z w r ó c i ć s ię o p o m o c i p o r a d ę d o P o w i a t o w e j K o m e n d y S t r a ż y P o ż a r n y c h i P o w i a t o w e g o I n s p e k ­tora PZU.

Kopanie gliny może odbywać się ręcznie wąskimi łopatami,

t a k z w a n y m i s z t y c h ó w k a m i , z p o m o c ą ki lofa p r z y k o p a n i u gl in t ł u s t y c h a l b o szuflą k o n n ą p o k a z a n ą n a r y s . 8 .

Szufla j e s t t o c z e r p a k z e s t a l o w e j b l a c h y , z a o p a t r z o n y w r ą c z k i do k i e r o w a n i a i w r u c h o m y u c h w y t do z a p r z ę g u k o n i a .

W c z a s i e r u c h u , p r z y u n i e s i e n i u r ą c z e k w g ó r ę szufla w c h o ­dzi w g l i n ę i n a p e ł n i a s ię nią. N a c i s k r ą c z e k w d ó ł u n o s i p r z e d n i ą k r a w ę d ź n a p e ł n i o n e j szufli w g ó r ę , po c z y m c i ą g n i o n a szufla ś l i zga jąc s ię p r z e w o z i ł a d u n e k . W y ł a d u n e k szufli o d b y w a się p r z e z u n i e s i e n i e r ą c z e k d o gó­ry, c o p o w o d u j e o p a r c i e s ię k r a w ę d z i szufli o z i e m i ę i wy­w r ó c e n i e się j e j d n e m d o g ó r y .

N a p o k ł a d z i e t ł u s t e j g l i n y szufla m o ż e ś l i zgać się n i e zgar­n i a j ą c g l iny . W t y m p r z y p a d ­k u n a l e ż y u p r z e d n i o t e r e n zo­r a ć p ł u g i e m o d p o w i e d n i m d la c i ę ż k i c h g leb, a n a s t ę p n i e r o z d r o b n i ć s k i b y b r o n ą t a l e r z o w ą .

V/ c i ą g u 8 g o d z i n m o ż n a w y d o b y ć i p r z e w i e ź ć szuflą k o n n ą n a s t ę p u j ą c e i lośc i g l iny, z a l e ż n i e od s p o i s t o ś c i g r u n t u i odle­g ł o ś c i t r a n s p o r t u : O d l e g ł o ś ć w m e t r . 20 30 40 50 60 80 w y d a j n o ś ć w m 3 4 1 - 6 0 ; 3 6 - 4 9 ; 3 1 - 4 0 ; 2 7 - 3 5 ; 2 4 - 2 9 ; 2 2 - 2 5

P r z y k o p a n i u r ę c z n y m 1 r o b o t n i k w c i ą g u 8 g o d z i n w y k o p i e 3 do 5 m 3 g l iny, l icząc w s t a n i e w z r y c h l o n y m , z a l e ż n i e od spo­i s t o ś c i g r u n t u .

P r z e w ó z t a c z k a m i w z r y c h l o n e j g l iny, z a l e ż n i e o d o d l e g ł o ś c i , w y n i e s i e w c i ą g u 8 g o d z i n :

o d l e g ł o ś ć w m e t r a c h 20 50 80 p r z e w i e z i o n a i lość m 3 2 3 - 2 6 ; 1 4 - 1 7 ; 1 0 - 1 2

Z e w z g l ę d u n a p o d n i e s i e n i e j a k o ś c i m a t e r i a ł u i u ł a t w i e n i e m i e s z a n i a g l i n y n a l e ż y s t a r a ć s ię w y k o p a ć g l i n ę n a j e s ien i , zło­ż y ć ją w h a ł d y o s z e r o k o ś c i p o d s t a w y w y n o s z ą c e j 1,5 m e t r a i o w y s o k o ś c i o k o ł o 1,5 m e t r a , a n a s t ę p n i e p o z o s t a w i ć p r z e z z i m ę d la p r z e m a r z n i ę c i a .

N i e g n i j ą c e d o d a t k i s c h u d z a j ą c e , j a k p i a s e k l u b żużel, w s k a ­z a n e j e s t p r z y s k ł a d a n i u g l i n y w h a ł d y d o d a w a ć w u s t a l o n e j p r o p o r c j i .

14

Z a m i a s t z i m o w a n i a m o ż n a g l iną p o d d a ć l e t n i e m u w i e t r z e n i u , c h o c i a ż t r o c h ę z g o r s z y m s k u t k i e m . W t y m c e l u n a l e ż y g l i n ę z ł o ż y ć w h a ł d y , j a k o p i s a n o w y ż e j i p o z o s t a w i ć na p r z e c i ą g 2 do 3 m i e s i ę c y .

III. SPOSOBY W Y K O N A N I A Ś C I A N Z GLINY

O b e c n i e s t o s o w a n e s ą t y l k o t a k i e s p o s o b y w y k o n a n i a ś c i a n z g l iny, j a k i e n i e w y m a g a j ą w z m a c n i a j ą c y c h k o n s t r u k c j i z d r e w ­na, c e g ł y l u b b e t o n u . Ś c i a n y m o g ą b y ć a l b o m u r o w a n e z u p r z e d ­n i o p r z y g o t o w a n y c h i w y s u s z o n y c h b l o k ó w , a l b o u b i j a n e w de­s k o w a n i u p r z e n o ś n y m .

S p o s ó b w y k o n a n i a ś c i a n z b l o k ó w , w p o r ó w n a n i u ze s p o s o b e m

u b i j a n i a śc ian, m a n a s t ę p u j ą c e z a l e t y :

1) b l o k i m o g ą b y ć z a w c z a s u p r z y g o t o w a n e , n a w e t w r o k u

p o p r z e d z a j ą c y m b u d o w ę ,

2 ) w y k o n a n i e ś c i a n z g o t o w y c h b l o k ó w w y m a g a b a r d z o k r ó t k i e g o czasu, c o m n i e j u z a l e ż n i a b u d o w ę o d z m i a n p o g o d y i p o z w a l a na w y k o n a n i e b u d y n k u w c z a s i e n a j b a r d z i e j d o g o d ­n y m d l a b u d u j ą c e g o ,

3 ) w y p r ó b o w a n i e p o j e d y n c z e g o b l o k u p r z e d r o z p o c z ę c i e m

b u d o w y d a j e p o j ę c i e o w a r t o ś c i śc ian, k t ó r e b ę d ą w y k o n a n e

z t y c h b l o k ó w , 4 ) b a r d z o m a ł e o s i a d a n i e ś c i a n w y m u r o w a n y c h z w y s u s z o ­

n y c h b l o k ó w p o z w a l a n a ł ą c z e n i e t y c h ś c i a n z c z ę ś c i a m i b u d y n k u w y k o n a n y m i z i n n y c h m a t e r i a ł ó w , j a k c e g ł a l u b b e t o n , n a s t o s o w a n i e p o d c i ą g ó w , o r a z p o z w a l a n a s t o s o w a n i e w s z e l k i e g o r o d z a j u s t r o p ó w i n a d p r o ż y ,

5 ) m u r o w a n i e ś c i a n n a z a p r a w i e g l i n i a n e j m o ż e b y ć p r o w a ­d z o n e o d w i o s n y d o j e s i e n i , a n a z a p r a w i e c e m e n t o w o - g l i n i a -n e j — n a w e t w o k r e s i e l e k k i c h m r o z ó w ,

6 ) s z y b k i e w y s y c h a n i e ś c i a n u m o ż l i w i a w y k o n a n i e o b u s t r o n ­n e j w y p r a w y w k r ó t k i m c z a s i e p o w y k o n a n i u i p r ę d k i e o d d a n i e b u d y n k u d o u ż y t k u ,

7 ) m o ż l i w o ś ć t r a n s p o r t o w a n i a g o t o w y c h b l o k ó w p o z w a ł a n a w y k o r z y s t a n i e p o k ł a d ó w g l i n y o d d a l o n y c h o d m i e j s c a b u d o w y ,

8) t e c h n i k a w y k o n a n i a ś c i a n z g o t o w y c h b l o k ó w jes t p r o s t a

i z n a n a s z e r o k i m m a s o m ,

9 ) w y r ó b b l o k ó w m o ż e b y ć p r o w a d z o n y z a r ó w n o p r y m i t y w ­n y m c h a ł u p n i c z y m s p o s o b e m , j a k i m a s o w o w z m e c h a n i z o w a n e j w y t w ó r n i ,

10) w p r z y p a d k u r o z b i ó r k i b u d y n k u m a t e r i a ł ś c i a n (bloki) m o ż e b y ć p o n o w n i e u ż y t y d o b u d o w y .

W a d ą t e g o s y s t e m u j e s t k o n i e c z n o ś ć d o k ł a d n e j p r z e r ó b k i g l iny i w o g ó l n e j s u m i e ( r a z e m z w y k o n a n i e m b l o k ó w ) n i e c o w i ę k s z e z a p o t r z e b o w a n i e r o b o c i z n y niż p r z y s p o s o b i e u b i j a n i a śc ian .

Z a l e t ą s y s t e m u u b i j a n i a ś c i a n w d e s k o w a n i u jes t w i ę k s z a o s z c z ę d n o ś ć r o b o c i z n y o r a z o g r a n i c z e n i e p r a c t y l k o d o w y m i e ­s z a n i a g l i n y i u b i c i a śc ian. W a d y n a t o m i a s t t e g o s y s t e m u s ą n a s t ę p u j ą c e :

1 ) b u d y n e k n i e p o w i n i e n m i e ć z a ł a m a ń śc ian, gdyż t o b a r d z o u t r u d n i a u s t a w i a n i e d e s k o w a ń ,

2) u b i j a n i e ś c i a n w y m a g a d u ż e j s t a r a n n o ś c i i d a j e p e w n o ś ć d o b r e g o w y k o n a n i a t y l k o w t e d y , g d y j e s t w y k o n y w a n e przez z a i n t e r e s o w a n e g o b u d u j ą c e g o s ię l u b p o d j e g o k o n t r o l ą ,

3 ) o g r a n i c z o n y o k r e s b u d o w y t y l k o o d k w i e t n i a d o s i e r p n i a , z e w z g l ę d u n a p r o c e s w y s y c h a n i a śc ian,

4) p o w o l n e w y s y c h a n i e ś c i a n o p ó ź n i a o t y n k o w a n i e i c h i od­d a n i e b u d y n k u d o u ż y t k u ,

5 ) d u ż e o s i a d a n i e ś c i a n o g r a n i c z a m o ż l i w o ś c i k o n s t r u k c y j n e b u d y n k u ,

6) ś c i a n y d z i a ł o w e i s z c z y t y m u s z ą b y ć w y k o n y w a n e w i n n y s p o s ó b , n a p r z y k ł a d z b l o k ó w g l i n i a n y c h ,

7 ) s y s t e m t e n w y m a g a z a t r u d n i e n i a w s t o s u n k o w o k r ó t k i m c z a s i e w i ę k s z e j l i c z b y r o b o t n i k ó w n i e w y k w a l i f i k o w a n y c h .

N a p o d s t a w i e w y s z c z e g ó l n i o n y c h c e c h m o ż e m y o k r e ś l i ć , k t ó r y s p o s ó b i w j a k i c h w a r u n k a c h n a l e ż y z a s t o s o w a ć .

B u d o w ę z b l o k ó w m o ż n a s t o s o w a ć w e w s z y s t k i c h p r z y p a d ­k a c h , j e ż e l i t y l k o w y k o n a n i e b l o k ó w n i e n a s t r ę c z a t r u d n o ś c i .

U b i j a n i e ś c i a n s t o s u j e m y w t e d y , g d y : 1) na p l a c u b u d o w y jes t g l i n a o d p o w i e d n i e j j akośc i , 2 ) z a p e w n i o n a jes t o d p o w i e d n i a l i czba r o b o t n i k ó w n i e w y ­

k w a l i f i k o w a n y c h d o w y k o n a n i a śc ian, 3 ) z a p e w n i o n e jes t w y k o n a n i e ś c i a n p r z e d k o ń c e m s i e r p n i a , 4 ) b u d o w a n i e o b e j m u j e j e d n o c z e ś n i e w i ę k s z e j l i c z b y bu­

d y n k ó w ,

16 17

5) b u d y n e k j e s t p r o s t e j f o r m y ( p r o s t o k ą t ) i n i e w y m a g a s t o ­

s o w a n i a p o d c i ą g ó w , 6 ) z e w z g l ę d u n a p o ś p i e c h n i e m o ż n a c z e k a ć a ż w y k o n a n e

z o s t a n ą b l o k i i w y s c h n ą . W t y m o s t a t n i m p r z y p a d k u , d o p e w n e j w y s o k o ś c i w s z y s t k i e ś c i a n y m o g ą b y ć u b i t e , a w y ż e j m o g ą b y ć w y m u r o w a n e z b l o k ó w w y k o n a n y c h w c z a s i e u b i j a n i a śc ian.

IV. B U D O W A Z BLOKÓW GLINIANYCH

1. Przygotowanie terenu na produkcję b loków

D o w y k o n a n i a p o j e d y n c z e g o , p a r t e r o w e g o b u d y n k u p o d p i w ­n i c z o n e g o , s t a w i a n e g o n a p ł y t k o z a l e g a j ą c e j w a r s t w i e o d p o ­w i e d n i e j g l iny, w y s t a r c z y i lość g l i n y z w y k o p ó w . W t e d y w s k a ­z a n e b y ł o b y w y k o n a n i e b l o k ó w n a p l a c u b u d o w y . W p r z y p a d k u b u d o w y n i e m a j ą c e j g l i n y n a m i e j s c u l u b m a j ą c e j j ą w n i e d o ­s t a t e c z n e j i lości n a l e ż y w y b r a ć t e r e n p r o d u k c j i p o z a p l a c e m b u d o w y . U z a s a d n i o n e t o j e s t t y m , ż e ł a t w i e j p r z e w o z i ć s u c h e b l o k i n iż w i l g o t n ą g l inę , a b l o k i b a r d z o d o b r z e w y t r z y m u j ą t r a n s p o r t . P r z y b u d o w i e w i ę k s z e j l i c z b y b u d y n k ó w z a l e c a s i ę z o r g a n i z o w a n i e z e s p o ł u i p r o d u k o w a n i e b l o k ó w n a o d d z i e l n y m t e r e n i e o d p o w i a d a j ą c y m n a s t ę p u j ą c y m w a r u n k o m :

1 ) t e r e n p r o d u k c j i p o w i n i e n b y ć n a r ó w n y m p l a c u (bez w i ę k s z e g o s p a d k u ) s ą s i a d u j ą c y m b e z p o ś r e d n i o z k o p a l n i ą gl iny,

2 ) t e r e n k o p a l n i p o w i n i e n b y ć t a k r o z l e g ł y , a b y s t a r c z y ł o g l i n y p r z y w y d o b y c i u j e j na g ł ę b o k o ś ć 1,5 do 2 m e t r ó w ; g ł ę b s z e w y d o b y w a n i e w y m a g a ł o b y z a s t o s o w a n i a m e c h a n i c z n y c h urzą­d z e ń ; o r i e n t a c y j n i e m o ż n a p r z y j ą ć , ż e n a k a ż d e 1 0 m 2 p o w i e r z c h n i b u d y n k ó w p o t r z e b a 8 m 3 g l i n y w g r u n c i e ,

3) d l a p r o d u k c j i d z i e n n e j o k o ł o 1000 b l o k ó w , p r z y j m u j ą c

w y r ó b r ę c z n y p r z y u ż y c i u 1 m i e s z a d ł a k o n n e g o , p o t r z e b n y b y ł b y

p l a c o k o ł o 2000 m 2 , 4 ) p o w i n n a b y ć z a p e w n i o n a o d p o w i e d n i a i lość w o d y . l icząc

n a k a ż d y m 3 m a s y g l i n i a n e j o k o ł o 200 l i t r ó w w o d y ; n a 1000 blo­k ó w w y p a d n i e o k o ł o 1500 l u b 2000 l i t r ó w w o d y , z a l e ż n i e o d w i e l k o ś c i b l o k ó w ; j a k o ś ć w o d y j e s t o b o j ę t n a ; j e ż e l i g l i n a z o s t a n i e w y k o p a n a n a j e s i e n i , t o p e w i e n z a p a s w o d y m ó g ł b y w w y k o p i e n a g r o m a d z i ć s ię z d e s z c z ó w i t o p n i e j ą c e g o śn iegu,

5 ) p o w i n i e n b y ć z a p e w n i o n y o d p o w i e d n i d o j a z d d la d o w o z u m a t e r i a ł ó w d o d a t k o w y c h (piasek, żużel , s ł o m a itp.) o r a z w y w o z u g o t o w y c h w y r o b ó w ,

6 ) p l a c p r z e z n a c z o n y d o u k ł a d a n i a ś w i e ż y c h b l o k ó w p o w i n i e n b y ć w y r ó w n a n y , u b i t y , p o s y p a n y p i a s k i e m i p o p r z e c i n a n y r o w ­k a m i d la s p ł y n i ę c i a w o d y d e s z c z o w e j .

W y t w ó r n i ę b l o k ó w n a ­l e ż y t a k r o z p l a n o w a ć , a b y n a j b a r d z i e j s k r ó c i ć o d l e ­g ł o ś c i m i ę d z y p o s z c z e g ó l ­n y m i e t a p a m i p r o d u k c j i .

N a r y s u n k u 9 p o k a ­z a n o r o z p l a n o w a n i e w y ­t w ó r n i p r z y d z i e n n e j p r o ­d u k c j i 800 do 1000 b l o k ó w g l i n i a n y c h o r a z p r o d u k c j i d a c h ó w e k c e m e n t o w o - g l i -n i a n y c h na 1 do 2 d a -c h ó w c z a r k a c h , t j . 350 d o 700 d a c h ó w e k d z i e n n i e .

Z l e w e j s t r o n y p l a c u , p r z y d r o d z e o b j a z d o w e j , p r z e w i d z i a n y j e s t z s y p d o ­w o ż o n e g o p i a s k u 2 i s k ł a ­d a n i e d o s t a r c z a n y c h m a ­t e r i a ł ó w r o ś l i n n y c h 3 , k t ó ­r e p o c i ę t e n a s i e c z k ę gro­m a d z o n e są w s ą s i e d z t w i e z m a g a z y n o w a n e g o p i a s k u 4. Z a m i a s t s i e c z k i i p i a s k u m o ż e b y ć w t y m m i e j s c u z m a g a z y n o w a n y żużel . W p o b l i ż u k o p a l n i i zgro­m a d z o n y c h m a t e r i a ł ó w s c h u d z a j ą c y c h g l i n ę u s y t u o w a n e j e s t m i e s z a d ł o 5 z d o ł a m i do n a w i l ż o n e j m a s y g l i n i a s t e j 1. Z mie­s z a d ł a g l i n a p o d a w a n a j e s t n a p l a c f o r m o w a n i a b l o k ó w 7 l u b w c z a s i e n i e o d p o w i e d n i e j p o g o d y — do o t w a r t e j s z o p y 6. P o d ­s u s z o n e na p l a c u b l o k i u k ł a d a n e są w k o z ł a c h w p o b l i ż u d r ó g 14.

19 1 8

Rys. 9. Rozplanowanie wytwórni wyrobów gl inianych

I — d o ł y do g l i n y , 2 — p i a s e k : do b l o k ó w , 3 — s ł o m a

( l u b ż u ż e l ) , 4 — s i e c z k a ( l u b ż u ż e l ) , 5 — m i e s z a d ł o

k i e r a t o w e , 6 — s z o p a d o w y r o b ó w b l o k ó w , 7 — p l a c

p r o d u k c j i i s u s z e n i a b l o k ó w , f i — s k r z y n i a d o r o z r a ­

b i a n i a g l i n y , 9 — d ó ł na z a w i e s i n ę g l i n i a n ą , 10 —

s k r z y n i a d o m i e s z a n i a z a p r a w y c e m e n t o w o - g l i n i a n e j ,

II — p i a s e k do d a c h ó w e k , 12 — s k ł a d c e m e n t u , 13 —

p r o d u k c j a d a c h ó w e k c e m e n t o w o - g l i n i a n y c h , 14—skła­

d o w a n i e w y r o b ó w

Z p r a w e j s t r o n y placu,, w s ą s i e d z t w i e k o p a l n i g l iny, zna jdu ją s ię u r z ą d z e n i a do p r z y g o t o w a n i a z a w i e s i n y g l i n i a n e j 8 i 9 i za­p r a w y c e m e n t o w o g l i n i a n e j 10 o r a z z m a g a z y n o w a n y p i a s e k 11 d o w y r o b u d a c h ó w e k . W s ą s i e d z t w i e t y c h u r z ą d z e ń część s z o p y z a m k n i ę t a j e s t ś c i a n a m i i p r z e z n a c z o n a n a s k ł a d c e m e n t u 1 2 o r a z p o m i e s z c z e n i e na w y r ó b d a c h ó w e k i g ą s i o r ó w 13.

2. W y p o s a ż e n i e w y t w ó r n i b loków

Szopa. Bloki m o g ą b y ć f o r m o w a n e n a p l a c u „ p o d g o ł y m n i e b e m " , p o n i e w a ż p r z e l o t n y , l e t n i d e s z c z n i e w y r z ą d z a s z k o d y g o t o w y m b l o k o m , j e d n a k l a t e m , w p o ł u d n i e , b l o k i m o g ą p ę k a ć w s k u t e k s i l n e g o d z i a ł a n i a s ł o ń c a . Ż e b y n i e p r z e r y w a ć p r a c y w c z a s i e d ł u g o t r w a ł e g o d e s z c z u o r a z w c e l u z a b e z p i e c z e n i e p r z e d s ł o ń c e m (na 1 dzień) ś w i e ż y c h b l o k ó w w y k o n a n y c h w g o d z i n a c h p o ł u d n i o w y c h u p a l n e g o d n i a n a l e ż y p r z y g o t o w a ć j a k i e k o l w i e k m i e j s c e p o d d a c h e m . P r z y m a ł e j p r o d u k c j i w y s t a r c z y k l e p i s k o s t o d o ł y ł u b s z o p a n a w ó z i s p r z ę t r o l n i c z y . Dla w i ę k s z e j p r o ­d u k c j i z e s p o ł o w e j n a l e ż y w y k o n a ć s z o p ę .

S z o p a p o k a z a n a na r y s . 10 w y k o n a n a jes t z o k r ą g l a k ó w ś red­n i c y o k o ł o 14 cm w k o p a n y c h w z i e m i ę w t r z e c h r z ę d a c h co 4 m. C z ę ś ć s z o p y na d ł u g o ś c i 4 m j e s t w y k o n a n a z b l o k ó w g l i n i a n y c h n a z a p r a w i e g l i n i a n e j , p r z y c z y m ś c i a n y z e w n ę t r z n e s ą g r u b o ś c i 1 b l o k u (33 cm), w e w n ę t r z n a z a ś — g r u b o ś c i V* b l o k u (16 cm). P o z o s t a ł a c z ę ś ć s z o p y j e s t o t w a r t a . D a c h o m a ł y m s p a d k u n a d częśc ią z a m k n i ę t ą p o k r y t y je s t p a p ą n a d e s k a c h o k o r k o w y c h ,

Rys. 11. Nosze do gliny i bloków

D o z e s p o ł o w e j p r o d u k c j i p o t r z e b n e są: szuf la k o n n a (rys. 8), 7 ł o p a t , 1 kilof, 2 k o n e w k i , formy, 6 d a s z k ó w do p r z y k r y w a n i a b l o k ó w , m i e s z a d ł o do g l i n y i 5 t a c z e k (3 — do w o ż e n i a gl iny, d o d a t k ó w i m a s y g l i n i a n e j o r a z 2 — do w o ż e n i a b l o k ó w ) .

M i e s z a l n i k k o n n y d o g l i n y m o ż e b y ć f a b r y c z n e j p r o d u k c j i l u b w y k o n a n y s a m o d z i e l n i e w n a s t ę p u j ą c y s p o s ó b (rys. 12).

Z d e s e k g r u b o ś c i 38 mm z b i t a j e s t o ś m i o k ą t n a b e c z k a szero­k o ś c i 80 do 90 cm i w y s o k o ś c i 1,20 do 1,50 m. B e c z k a w z m o c n i o n a jes t u g ó r y , p o ś r o d k u i u d o ł u j a r z m a m i z b e l e k 1 0 X 1 0 cm, o r a z w r o g a c h t r ó j k ą t n y m i s ł u p a m i . N a d d n e m b e c z k i w y c i ę t y jes t o t w ó r o w y m i a r z e 2 4 X 2 4 cm, k t ó r y m w y c h o d z i p r z e r o b i o n a g l ina. P o ś r o d k u b e c z k i o s a d z o n y j e s t p i o n o w y s ł u p s t a l o w y J ) o p r z e k r o j u k w a d r a t o w y m g r u b o ś c i 7 0 m m l u b o k r ą g ł y ś r e d n i c y 8 0 m m . Z a o k r ą g l o n y d o l n y k o n i e c s ł u p a o s a d z o n y jes t w ł o ż y s k u s t a l o w y m , u m i e s z c z o n y m w p o p r z e c z n e j b e l c e p o d d n e m beczki . P o n a d b e c z k ą s ł u p p r z y m o c o w a n y j e s t s t a l o w y m i u c h w y t a m i d o

] O b e c n i e żelazo nazywamy stalą o mniejszej zawartości węgla, a więc bardziej miękką.

w p o z o s t a ł e j c z ę ś c i — s a m y m i d e s k a m i p r z y b i t y m i p r o s t o p a d l e d o k a l e n i c y d a c h u . C z ę ś ć z a m k n i ę t a z a w i e r a p o m i e s z c z e n i e n a w y r ó b d a c h ó w e k i g ą s i o r ó w c e m e n t o w o g l i n i a n y c h o r a z m a g a ­z y n c e m e n t u i n a r z ę d z i . W m a g a z y n i e p o d ł o g a w y k o n a n a jes t z d e s e k na l e g a r a c h , w p o z o s t a ł e j c z ę ś c i s z o p y z u b i t e j z iemi w z n i e s i o n a 2 0 c m p o n a d t e r e n .

Sprzęt. Do m a ł e j p r o d u k c j i ł ą c z n i e z k o p a n i e m g l iny p o t r z e b n e są 2 ł o p a t y , t a k z w a n e s z t y c h ó w k i , 2 m o t y k i , n o s z e p o k a z a n e n a r y s u n k u 1 1 o r a z m a t y d o p r z y k r y w a n i a z m a g a z y n o ­w a n y c h b l o k ó w .

20 •21

g ó r n e g o j a r z m a b e c z k i . N a g ó r n y m k o ń c u s ł u p a p r z y m o c o w a n e j e s t k o r y t k o s t a l o w e ( c e o w n i k ) , w k t ó r y m o b s a d z o n y j e s t d y s z e l do z a p r z ę g u k o n i a . D y s z e l n i e p o w i n i e n b y ć k r ó t s z y n iż 5 m m i e r z ą c o d s ł u p a m i e s z a d ł a , g d y ż p r z y k r ó t s z y m d y s z l u p r a c a k o n i je s t c ięższa.

Rys. 12. Mieszalnik k o n n y do gliny

W e w n ą t r z b e c z k i p r z y m o c o w a n e s ą d o s ł u p a ł o p a t k i ( 8 sztuk) r ó w n o m i e r n i e r o z m i e s z c z o n e w 4 k i e r u n k a c h . Ł o p a t k i w y k o n a n e są z p ł a s k o w n i k ó w 1 5 X 6 0 mm i z a o p a t r z o n e od s p o d u w z ę b y z k ą t o w n i k ó w 1 3 0 X 5 0 m m , k t ó r e r o z d r a b n i a j ą g l inę . P o w i e r z c h ­n i a ł o p a t e k jes t l e k k o n a c h y l o n a w t a k i s p o s ó b , a b y p r z y o b r o c i e w e d ł u g w s k a z ó w k i z e g a r a ł o p a t k i s p y c h a ł y g l i n ę w dół . N a d o t w o r e m w y l o t o w y m j e s t z a ł o ż o n y n a s ł u p i e m e t a l o w y w i a t r a k o p o c h y l o n y c h s k r z y d ł a c h , u ł a t w i a j ą c y w y p y c h a n i e g l i n y .

Rys. 13. Mieszalnik z dołami do nawilżania gliny

W y d a j n o ś ć d w u k o n n e g o m i e s z a l n i k a w y n o s i 8 d o 1 0 m 3 g l i n y n a 8 g o d z i n . P r z y g l i n a c h c h u d y c h l u b d o b r z e p r z e m r o ż o n y c h m o ż n a w y l o t m i e s z a l n i k a , k t ó r y m w y c h o d z i p r z e r o b i o n a gl ina, o t w o r z y ć n a o b i e p r z e c i w l e g ł e s t r o n y . W t e d y w y d a j n o ś ć m i e ­s z a l n i k a w z r o ś n i e d o 12-4-14 m 3 n a 8 g o d z i n . T r z e b a j e d n a k u w a ­żać, a b y w p r z e r o b i o n e j g l i n i e n i e b y ł o g r u d e k , w p r z e c i w n y m r a z i e n a l e ż y j e d e n w y l o t z a m k n ą ć .

O p i s a n y m i e s z a l n i k ł a t w o jes t p r z e r o b i ć n a n a p ę d m e c h a ­n i c z n y . W y d a j n o ś ć w t e d y w z r o ś n i e d o 2 0 m 3 n a 8 godz in .

D o s f o r m o w a n i a 1000 s z t u k b l o k ó w p o t r z e b a p r z y g o t o w a ć o k o ł o 1 0 m 3 m a s y g l i n i a n e j .

. W o k o ł o mieszalnika,, w p r o m i e n i u 4 m e t r ó w od j e g o osi, z a l e c a s i ę w y k o n a ć d o ł y g ł ę b o k o ś c i 1 m e t r a z d n e m i b o k a m i w y ł o ż o ­n y m i d e s k a m i g r u b o ś c i 2 5 m m l u b d e s k a m i o k o r k o w y m i (rys . 1 3

M i e s z a l n i k d o j e d n e j t r z e c i e j l u b d o p o ł o w y w y s o k o ś c i z a k o ­p a n y jes t w z iemi i w z m o c n i o n y 5 p a l a m i w b i t y m i w z i e m i ę . O d s t r o n y w y l o t u m i e s z a l n i k a w y k o p a n y jes t d ó ł d o g ł ę b o k o ś c i d n a m i e s z a l n i k a . R o b o t n i k s t o j ą c y w d o l e o d r z u c a ł o p a t ą p r z e ­r o b i o n ą g l i n ę d o t a c z e k .

S ł u p s t a l o w y m o ż e b y ć z a s t ą p i o n y s ł u p e m d r e w n i a n y m , a l e w t e d y ś r e d n i c ę b e c z k i n a l e ż y n i e c o z w i ę k s z y ć .

M i e s z a l n i k f a b r y c z n y t y m r ó ż n i s i ę o d o p i s a n e g o , ż e b e c z k ę t w o r z y s z k i e l e t z e s t a l o w y c h c e o w n i k ó w 4 0 X 5 0 mm, w k t ó r y w p r a w i o n e są d e s k i ś c i a n i d n a .

22 23

i 14). T r z y d o ł y służą do n a w i l ż a n i a g l i n y z d o d a t k a m i , c z w a r t y zaś dół — do odbioru przerobionej masy. W tym przypadku położenie mieszalnika należy wzmocnić

z a s t r z a ł a m i p r o w a d z ą c y m i d o j e g o g ó r n e j k r a w ę d z i , w z d ł u ż ścia­n e k p r z e d z i e l a j ą c y c h d o ł y (rys . 13).

Z a m i a s t o p i s a n e g o m i e s z a l n i k a m o ż e b y ć u ż y t y m i e s z a l n i k d o p r z e r ó b k i torfu, t a k z w a n a t o r f o w n i c a .

T a c z k i . D o p r z e ­w o z u gl iny, d o d a t ­k ó w s y p k i c h i m a s y g l i n i a n e j s t o s u j e s i ę t a c z k i s k r z y n i o w e (rys. 15), do p r z e w o ­zu zaś b l o k ó w — ta­czki p ł a s k i e (rys. 16).

P r z y w y k o n a n i u t a c z e k n a l e ż y z w r ó ­cić u w a g ę , a b y p r z y

u n i e s i e n i u r ą c z e k c i ę ż a r ł a d u n k u p r z e n o s i ł s ię n a k o ł o , dz ięk i c z e m u m n i e j s z e b ę d z i e o b c i ą ż e n i e r ą k r o b o t n i k a . O s i ą g a m y t o

24

u m i e s z c z a j ą c k o ł o b l iże j k u ł a d u n k o w i t a c z e k . P a s k o ł a p o w i n i e n b y ć s z e r o k i , a b y k o ł o n i e w r z y n a ł o s ię w g r u n t l u b n i e r o z ł u ­p y w a ł o d e s e k t o r u . W p r z y p a d k u t r u d n o ś c i n a b y c i a o d p o w i e d ­n i e g o k o ł a s t a l o w e g o m o ż e b y ć o n o w y k o n a n e z d w ó c h d e s e k

z b i t y c h z e s o b ą p o p r z e c z n i e d o k i e r u n k u w ł ó k i e n i o d p o w i e d n i o o k u t y c h p ł a s k o w n i k i e m l u b g r u b ą b l a c h ą .

P o d s t a w k a o d s p o d u t a c z k i p o w i n n a b y ć u m i e s z c z o n a t a k , a b y w p r z y p a d k u g d y k ó ł k o z j e d z i e z desk i , m o ż n a b y ł o ł a t w o , przez n a c i ś n i ę c i e r ą c z e k , u n i e ś ć go w g ó r ę i p o s t a w i ć p o n o w n i e na d e s c e .

Z n a c z n i e u ł a t w i a o b s ł u g ę t a c z e k u ż y c i e p a s a , k t ó r y r o ­b o t n i k z a k ł a d a n a r a m i o n a i u c h w y t y t a c z e k . W t e d y c a ł y c i ę ż a r s p o c z y w a n a r a m i o n a c h r o b o t n i k a , r ę c e z a ś j e g o t y l k o k i e r u j ą t a c z k ą .

B a r d z o p r a k t y c z n e s ą w y ­w r o t n e w ó z k i d w u k o ł o w e , p o ­k a z a n e na r y s u n k u 17, w k t ó ­r y c h c a ł y c i ę ż a r ł a d u n k u spo­c z y w a t y l k o n a k o ł a c h . W y m a ­gają o n e j e d n a k t o r u u t w o r z c n e g o z d w ó c h l ini i d e s e k u ł o ż o ­n y c h n a z iemi, a n i e j e d n e j l in i i j a k d l a t a c z e k . W y d a j n o ś ć p r z e w o z u w ó z k a m i d w u k o ł o w y m i j e s t d w u k r o t n i e w i ę k s z a n i ż t a c z k a m i .

Rys. 17. Wózek dwukołowy

25

Rys. 15. Taczka skrzyniowa

Rys. 14. Widok mieszalnika z dołami

T o r m i ę d z y p o s z c z e g ó l n y m i m i e j s c a m i p r o d u k c j i p o w i n i e n b y ć u ł o ż o n y z d e s e k g r u b o ś c i 3 6 m m . D o t e g o c e l u m o g ą b y ć u ż y t e d e s k i o k o r k o w e , w y m a g a j ą o n e j e d n a k s t a r a n n e g o u ł o ż e n i a n a ziemi, a b y d o k ł a d n i e d o n i e j p r z y l e g a ł y .

F o r m y . W y m i a r y s u c h e g o b l o k u p r z y j ę t o : d ł u g o ś ć 3 3 c m i s z e r o k o ś ć 16 cm, a b y p r z y u ł o ż e n i u w ś c i a n i e na g r u b o ś ć H/z b l o k u ( 3 3 + 1 6 ) o t r z y m a ć g r u b o ś ć ś c i a n y 50 cm (ze spo iną 1 cm) . W y s o k o ś ć b l o k u p r z y j ę t o 14 cm o d p o w i a d a j ą c ą 2 w a r s ­t w o m c e g ł y ze s p o i n ą 1 cm l u b 21,5 cm — o d p o w i a d a j ą c ą 3 w a r s ­t w o m c e g ł y z e s p o i n a m i . W p i e r w s z y m p r z y p a d k u o b j ę t o ś ć 1 b l o k u o d p o w i a d a o b j ę t o ś c i 3,8 c e g i e ł , a w d r u g i m p r z y p a d k u — 5,8 c e g i e ł w m u r z e .

P o n i e w a ż p r z y w y s y c h a n i u b l o k k u r c z y się, w i ę c f o r m y w y k o n u j e m y o w y m i a r a c h o 4 % w i ę k s z y c h , n iż ż ą d a n y w y m i a r b loku. W o b e c t e g o w e w n ę t r z n e w y m i a r y f o r m y w y n i o s ą : dłu­g o ś ć 343 mm, s z e r o k o ś ć 166 mm i w y s o k o ś ć 146 l u b 224 m m .

F o r m y s t o s o w a n e s ą j e d n o - , c z t e r o - l u b 2 2 - k o m o r o w e .

F o r m a j e d n o k o m o r o w a (rys. 18) w y k o n a n a jes t z d e s e k 32 m m .

Rys. 18. Forma j ednokomorowa ao w y r o o u D I O K O W g u m a n y c u

W j e d n y m r o g u , z w i e r z c h u i od s p o d u , w p u s z c z o n e są n a r o ż n i k i o k i e n n e w c e l u u t r z y m a n i a p r o s t e g o k ą t a , w d r u g i m r o g u s t y k a j ą s ię po p r z e k ą t n e j i p o ł ą c z o n e są d w o m a z a w i a s a m i (górą i d o ­ł e m ) . P r z e d n i a ś c i a n k a f o r m y j e s t d ł u ż s z a , z w y c i ę t y m i n a o b u k o ń c a c h u c h w y t a m i d l a u ł a t w i e n i a o d n o s z e n i a f o r m y z b l o k i e m n a p l a c . K r ó t s z e b o k i p r z e c h o d z ą c z o p a m i n a w y l o t p r z e d n i e j

Rys. 19. Forma czterokomorowa do wyrobu bloków glinianych ( b e d n a r k i ) 5 X 3 0 m m . J e d n a c z ę ś ć z a w o r u p r z y ś r u b o w a n a jest 3 w k r ę t k a m i na s t a ł e do d ł u ż s z e g o b o k u formy, d r u g a c z ę ś ć — j e s t o b r o t o w a n a 1 w k r ę t c e . Z a c i ę c i e o b u c z ę ś c i p o w i n n o b y ć d o s t a t e c z n i e g ł ę b o k i e (do p o ł o w y s z e r o k o ś c i p ł a s k o w n i k a ) , a b y z a w ó r n i e o t w i e r a ł s ię w c z a s i e w y k o n a n i a b l o k u . W y s t a j ą c e c z ę ś c i z a w o r u p o w i n n y b y ć d o s t a t e c z n i e d ł u g i e , a b y m o ż n a j e b y ł o o b j ą ć dłonią .

Ś c i a n k i w e w n ę t r z n e p r z e n i k a j ą s ię w z a j e m n i e w s k u t e k wcię­c i a do p o ł o w y w y s o k o ś c i o r a z w p u s z c z o n e są w ś c i a n k i ze­w n ę t r z n e n a g ł a d k i w p u s t , n a g ł ę b o k o ś ć 6 m m . W k o ń c a c h o b u ś c i a n e k w e w n ę t r z n y c h (od czoła) p o w i n n y b y ć o t w o r y d o zaczer p i e n i a h a k a m i p r z y w y j m o w a n i u ś c i a n e k w e w n ę t r z n y c h p o u b i c i u b l o k ó w .

Z a r ó w n o f o r m a j e d n o - j a k i c z t e r o k o m o r o w a p o w i n n y b y ć z a o p a t r z o n e w s t r y c h u l c e o p r z e k r o j u o w a l n y m s p ł a s z c z o n y m , d o z g a r n i a n i a n a d m i a r u g l i n y p o u b i c i u b l o k u .

P r z y m a s o w e j p r o d u k c j i z a l e c a się s t o s o w a n i e form 2 2 k o m o ­r o w y c h p o k a z a n y c h n a r y s u n k u 2 0 i 21 .

ś c i a n k i i z a m o c o w a n e są w t y c z k a m i w w y s t a j ą c y c h na z e w n ą t r z c z o p a c h .

F o r m a 4-komorowa, (rys . 19) ma ś c i a n k i z e w n ę t r z n e z d e s e k 3 2 m m , w e w n ę t r z n e z a ś z d e s e k g r u b . 2 5 m m . Ś c i a n k i z e w n ę t r z n e w z m o c n i o n e s ą w d w u p r z e c i w l e g ł y c h r o g a c h n a r o ż n i k a m i o k i e n ­n y m i w c e l u z a c h o w a n i a p r o s t y c h k ą t ó w , w t r z e c i m r o g u połą­c z o n e są po p r z e k ą t n e j i z a o p a t r z o n e w 2 z a w i a s y (górą i d o ł e m ) , w c z w a r t y m zaś r o g u m a j ą z a w ó r w y k o n a n y z p ł a s k o w n i k a

26 27

F o r m a w y k o n a n a jes t z d e s e k g r u b o ś c i 50 mm i s k ł a d a się :z n a s t ę p u j ą c y c h c z ę ś c i : 2 b o k ó w z e w n ę t r z n y c h w y s . 28 i dług. 270 cm, i b o k u ś r o d k o w e g o w y s . 28 cm i d ł u g . 188 cm, 2 b o k ó w z e w n ę t r z n y c h p o p r z e c z n y c h w y s . 31 cm i d ł u g . 76 cm, 2 śc iąga­c z y g r u b . 5 cm, w y s . 15 cm i d ł u g . 124 cm z 4 k l i n a m i , 11 d e s e k p o d k ł a d ó w g r u b . 32 mm, szer . o k o ł o 17 cm i d ł u g . 120 cm o r a z 20 b l a c h p r z e g r ó d e k w e w n ę t r z n y c h g r u b . 3 mm wys . 146 mm i d ł u g . 360 m m . Boki p o p r z e c z n e są n i e c o w y ż s z e o d p o z o s t a ­ł y c h i o b e j m u j ą de­ski p o d k ł a d u , a b y n i e r o z s u n ę ł y się. N a k o ń c a c h ś c i a n k i ś r o d k o w e j p r z y b i t e są u c h w y t y z b e d ­n a r k i , u m o ż l i w i a j ą c e w y j ę c i e t e j ś c i a n k i p o u b i c i u b l o k ó w . B l a c h y p r z e g r ó d k o ­w e w p u s z c z o n e s ą w b r u z d y b o k ó w for­m y n a g ł ę b o k o ś ć 1 cm. N a p o d ł u ż n y c h ś c i a n a c h formy, 7 3 m m p o w y ż e j g ó r n e j k r a w ę d z i b l a c h p r z e g r ó d k o w y c h , n a m a l o w a n y jes t c z e r w o n ą farbą o le jną p a s e k o z n a c z a j ą c y w y s o k o ś ć z a s y p u m a s y g l i n i a n e j . Do d e s e k p o d k ł a d u p r z y b i t e są w 4 m i e j s c a c h k l o c k i i z a ł o ż o n e k l i n y , z a b e z p i e c z a j ą c e b o k i f o r m y p r z e d wy­g i ę c i e m .

N a r y s u n k u 2 1 p o k a z a n o s k ł a d a n i e f o r m y d o j e d n o r a z o w e g o w y k o n a n i a 2 2 b l o k ó w .

W m i e j s c u z a ł o ż e n i a ś c i ą g a c z y n a l e ż y p r z y b i ć b l a c h y zabez­p i e c z a j ą c e p r z e d p ę k n i ę c i e m d e s e k , k o ń c e zaś ś c i ą g a c z y n a l e ż y ob ić p ł a s k o w n i k i e m w p u s z c z a j ą c go w d r e w n o .

O p i s a n e w y ż e j f o r m y p o w i n n y b y ć w e w n ą t r z g ł a d k o os t ru-g a n e o r a z n a s y c o n e ropą. Z a l e c a s ię o k u c i e b e d n a r k ą gór­n e j k r a w ę d z i f o r m w c e l u z a b e z p i e c z e n i a p r z e d u d e r z e n i a m i u b i j a k a .

2 9

Rys. 21. Składanie iormy do jednorazowego wy­robu 22 bloków

•

Rodzaj glinu Skurcz

w pro­centach

Stosunek dodatkom do gliny •

Rodzaj glinu Skurcz

w pro­centach piasek lub żużel sieczka

Bardzo chuda Chuda Średnio chuda Średnio tłusta Tłusta Bardzo tłusta

3 4 5 6 7 8

1 : 6 do 1 : 5*) 1 : 5 do 1 : 4 1 : 4 do 1 : 3 1 : 2,5 do 1 : 1,5

i : i

1 : 15 (plewy) l : 15 do i : 10 l : 10 do i : 9 i : 9 do i : 8 l : 7 do 1 : 5 i : 5 do i : 4

P o s ł u g u j ą c się d a n y m i z t e j t a b l i c y n a l e ż y w y k o n a ć k i lka p r ó b n y c h b l o k ó w o r ó ż n y c h p r o p o r c j a c h s k ł a d n i k ó w , n a j b l i ż ­s z y c h d a n e m u r o d z a j o w i g l iny . N a k a ż d y m b l o k u n a l e ż y w y r y ć n u m e r i z a p i s a ć p r o p o r c j ę s k ł a d n i k ó w k a ż d e g o b l o k u . W czas ie w y s y c h a n i a b l o k ó w n a o t w a r t e j p r z e s t r z e n i , n a s ł o ń c u ( w godzi­n a c h p o ł u d n i o w y c h p r z y k r y ć ) n a l e ż y j e o b s e r w o w a ć i z a n o t o w a ć , n a k t ó r y c h b l o k a c h p o k a z y w a ł y s ię r y s y . P o z u p e ł n y m w y s c h n i ę ­c i u b l o k ó w k a ż d y z n i c h n a l e ż y r z u c i ć z w y s o k o ś c i 2 m na t w a r d ą , ub i tą z i e m i ę . P r z y j m u j e m y p r o p o r c j ę s k ł a d n i k ó w o d p o w i a d a j ą c ą b l o k o w i , k t ó r y :

1) n ie p ę k a ł w c z a s i e w y s y c h a n i a , c h o c i a ż b y po w y s c h n i ę c i u n i e b y ł o ś l a d u p ę k n i ę ć ,

2) n i e r o z ł u p a ł się p r z y u p a d k u z w y s o k o ś c i 2 m,

3) p r z y z a c h o w a n i u w a r u n k ó w p o d a n y c h w p u n k t a c h 1) i 2) z a w i e r a n a j m n i e j s z ą i lość p i a s k u , a n a j w i ę k s z ą ż u ż l a l u b s ieczki .

W p r z y p a d k a c h n i e o d p o w i a d a j ą c y c h p o d a n y m w y ż e j w a r u n ­k o m , n a l e ż y z w i ę k s z y ć l u b z m n i e j s z y ć i lość d o d a t k ó w .

W y k o n a n i e o p i s a n e j p r ó b y jes t w y m a g a n e r ó w n i e ż , g d y p r o p o r c j e s k ł a d n i k ó w p o d a n e s ą w o r z e c z e n i u l a b o r a t o r i u m .

Przygotowanie masy. D o r ę c z n e g o p r z y g o t o w a n i a m a s y za­l e c a s ię s z c z e g ó l n i e u ż y c i e g l i n y p r z e m r o ż o n e j , z e w z g l ę d u n a u ł a t w i e n i e m i e s z a n i a .

G l i n ę z d o d a t k a m i m i e s z a s i ę w n a s t ę p u j ą c y s p o s ó b : N a u b i t e j w y r ó w n a n e j z i e m i n a s y p u j e s ię w a r s t w ę o d m i e r z o ­

n e j g l i n y na g r u b o ś ć 10 cm i p o s y p u j e r ó w n o m i e r n i e o d p o w i e d n i ą ( o d m i e r z o n ą ) i lością d o d a t k ó w , p o c z y m c a ł ą m a s ę p o l e w a s ię w o d ą z k o n e w k i p r z e z s i t k o . W t a k i s a m s p o s ó b u k ł a d a s ię n a s t ę p n e w a r s t w y , d o w y s o k o ś c i o k o ł o 8 0 c m . U ł o ż o n ą p r y z m ę p r z e r a b i a się m o t y k a m i d w u - l u b t r z y k r o t n i e , z a l e ż n i e o d t ł u -s t o ś c i g l iny, s t a r a n n i e r o z b i j a j ą c w s z y s t k i e g r u d k i .

Po p r z e r o b i e n i u m a s y k o p c u j e s ię ją, p r z y k r y w a s ł o m ą i pozo­s t a w i a c o n a j m n i e j n a 1 d o b ę , a b y r ó w n o m i e r n i e z w i l g o t n i a ł a .

D o p r z e r ó b k i m e c h a n i c z n e j p r y z m u j e m y g l i n ę z d o d a t k a m i w t e n s a m s p o s ó b l u b u k ł a d a m y w d o ł a c h p r z y m i e s z a d l e . D o ł ó w p o w i n n o b y ć 2 l u b 3 ; z j e d n e g o d o ł u m a s a p o d a w a n a jes t do m i e s z a l n i k a , w p o z o s t a ł y c h j e s t u k ł a d a n a i w i l g o t n i e j e . P r z y p o d a w a n i u d o m i e s z a d ł a m a s ę z d o ł u n a l e ż y w y b i e r a ć p i o n o w o .

O p r ó c z form o p o d a n y c h w y m i a r a c h k o m ó r n a l e ż y p r z y g o ­t o w a ć c h o c i a ż p o j e d n e j f o r m i e n a 3 / 4 d ł u g o ś c i b l o k u (26 cm)

i na 1/2 d ł u g o ś c i b l o k u (17 cm).

D a s z k i o c h r o n n e . D o p r z y k r y w a n i a z m a g a z y n o ­w a n y c h „ p o d g o ł y m nie­b e m " b l o k ó w n a l e ż y p r z y ­g o t o w a ć m a t y s ł o m i a n e l u b d a s z k i (rys. 22).

D a s z k i w k s z t a ł c i e p ł y t w y k o n a n e są z d e s e k 19 mm l u b z o k o r k ó w zbi­t y c h d w i e m a p o p r z e c z n y ­m i ł a t a m i . Z a l e ż n i e o d

w i e l k o ś c i p r o d u k c j i n a l e ż a ł o b y p r z y g o t o w a ć k i l k a l u b k i lka­n a ś c i e p ł y t .

3 . W y k o n a n i e b l o k ó w

Bloki m o g ą b y ć w y k o n y w a n e w c z a s i e o d p o ł o w y k w i e t n i a d o k o ń c a w r z e ś n i a n a j d a l e j , z e w z g l ą d u n a c z a s s c h n i ą c i a .

Ustalanie proporcji składników. P r z e d r o z p o c z ę c i e m p r o d u k c j i n a l e ż y u s t a l i ć p r o p o r c j ą s k ł a d n i k ó w m a s y g l i n i a n e j . O r i e n t a c y j ­n i e m o ż n a p r z y j ą ć n a s t ę p u j ą c e i lośc i d o d a t k ó w z a l e ż n i e o d zba­d a n e g o s k u r c z u g l i n y (tabl. 1).

T a b l i c a 1 Stosunek składników masy glinianej w zależności od skurczu gliny

' ) N a p i e r w s z y m m i e j s c u i l o ś ć d o d a t k ó w , n a d r u g i m — g l i n y .

31 30

Rys. 22. Płyta do przykrywania bloków

r ó w n i e ż p o s y p a n e p i a s k i e m , po c z y m do k a ż d e j z k o m ó r z siłą w r z u c a b r y ł ę g l i n y w z i ę t ą z t a c z e k i u b i j a u b i j a k i e m l u b u d e p t u j e n o g a m i . N a r z u t g l i n y w r a z z u b i c i e m w y k o n u j e s ię d w i e m a l u b t r z e m a w a r s t w a m i , z a l e ż n i e o d w y s o k o ś c i b l o k u . P o w y r ó w n a ­n i u b l o k u m o k r y m s t r y c h u l c e m o d p i n a s ię z a w ó r , o d c h y l a i od­s u w a z e w n ę t r z n e ś c i a n k i formy, z a p o m o c ą h a k ó w w y j m u j e ś c i a n k i w e w n ę t r z n e i w y r ó w n u j e k i e l n i ą k r a w ę d z i e 4 b l o k ó w .

J e d e n r o b o t n i k m o ż e w y k o n a ć w 8 g o d z i n p o n a d 200 b l o k ó w .

Z a r ó w n o w f o r m a c h p o j e d y n c z y c h , j a k i p o c z w ó r n y c h m o ż e s ię z d a r z y ć , że w c z a s i e u b i j a n i a f o r m a u n i e s i e s ię n i e c o do g ó r y . W t e d y p o w y r ó w n a n i u b l o k u n a l e ż y f o r m ę o d w r ó c i ć i w y r ó w n a ć s t r y c h u l c e m s p ó d b l o k u .

P r z y u ż y c i u f o r m y 2 2 - k o m o r o w e j u k ł a d a się n a w y r ó w n a n y m p l a c u n a j p i e r w d e s k i p o d k ł a d u , n a s t ę p n i e u s t a w i a s ię z e w n ę t r z n e b o k i formy, z a k ł a d a ś c i ą g a c z e i k l i n y o r a z k l i n y z b o k ó w formy, p o c z y m w s t a w i a s ię ś c i a n k ę w e w n ę t r z n ą i b l a c h y p r z e g r o d o w e . P o p o s y p a n i u f o r m y w e w n ą t r z d r o b n y m p i a s k i e m w r z u c a się m a s ę g l i n i a n ą j e d n o r a z o w o d o c a ł e j f o r m y i w y r ó w n u j e p o z i o m z a s y p u z g o d n i e z c z e r w o n ą l inią n a d e s k o w a n i u f o r m y (pat rz opis formy) . M a s ę g l i n i a n ą u b i j a s i ę l u b u d e p t u j e t a k d ł u g o , a ż p o k a ż ą się k r a w ę d z i e b l a c h . B l o k ó w n i e s t r y c h u j e się, t y l k o w y r ó w n u j e u b i j a k i e m .

P o r o z e b r a n i u f o r m y i w y j ę c i u ś c i a n k i ś r o d k o w e j , b loki p o d w a o d n o s i s ię n a d e s c e p o d k ł a d u n a p l a c . suszenia . P r z e d p o w t ó r ­n y m n a p e ł n i e n i e m f o r m y gl iną n a l e ż y z a o s t r z o n y m p r ę t e m o c z y ś c i ć w d e s k a c h b r u z d y , w k t ó r e w s u w a n e są b l a c h y .

W o p i s a n e j f o r m i e w y k o n u j e s ię b l o k i t y l k o w y s o k o ś c i 14 cm. D w ó c h r o b o t n i k ó w m o ż e w y k o n a ć w c i ą g u 8 g o d z i n p o n a d

500 b l o k ó w .

O p r ó c z b l o k ó w n o r m a l n y c h o w y m i a r a c h 3 3 X 1 6 X 1 4 l u b 21,5 cm n a l e ż y w y k o n a ć p o ł ó w k i ( d ł u g o ś c i o k o ł o 16 cm), w i lości 2% o r a z t r z y ć w i e r c i ó w k i ( d ł u g o ś c i o k o ł o 25 cm) w i lości 7°/o o g ó l n e j i lośc i w y p r o d u k o w a n y c h b l o k ó w . Bloki t e g o r o d z a j u s ą k o n i e c z n e do p r a w i d ł o w e g o w i ą z a n i a w n a r o ż n i k a c h , w p o ł ą c z e ­n i a c h m u r ó w i w f i l a r a c h m i ę d z y o t w o r a m i w ś c i a n a c h . P r z e c i n a ­n i e n o r m a l n y c h b l o k ó w n a p o ł ó w k i l u b t r z y ć w i e r c i ó w k i je s t b a r d z o p r a c o c h ł o n n e .

D o p r z e r ó b k i m e c h a n i c z n e j m a s a n i e m o ż e b y ć z b y t m a ł o w i l g o t n a , g d y ż z a d u ż y o p ó r b y ł b y p r z y m i e s z a n i u i k o n i e m ę c z y ­ł y b y s ię p r ę d k o . W r a z i e k o n i e c z n o ś c i w i ę k s z e g o n a w i l g o c e n i a m a s y n i e p o w i n n o się w l e w a ć w o d y d o m i e s z a l n i k a , t y l k o d o l a ć j ą d o m a s y d o ł o w a n e j . P o r o z p o c z ę c i u m i e s z a n i a n a l e ż y o t w o ­r z y ć o b y d w a o t w o r y , a g d y b y o k a z a ł o się, że w m a s i e są g r u d k i n i e p r z e r o b i o n e j g l iny, w t e d y j e d e n w y l o t n a l e ż y z a m k n ą ć .

P i e r w s z a p a r t i a g l i n y w r z u c o n a d o m i e s z a d ł a p o w i n n a b y c p o w t ó r n i e p r z e r o b i o n a .

N a d d o ł e m , d o k t ó r e g o w y c h o d z i m a s a z m i e s z a d ł a , p o w i n i e n b y ć p o m o s t , n a k t ó r y r o b o t n i k w p r o w a d z a t a c z k ę . R o b o t n i k od­b i e r a j ą c y m a s ę z m i e s z a d ł a r z u c a ją ł o p a t ą do p o d s t a w i o n e j t a c z k i .

J e ż e l i p r z e r o b i o n a m a s a jes t z a w i l g o t n a d o f o r m o w a n i a blo­k ó w (bloki d e f o r m u j ą s ię p r z y w y j ę c i u i c h z f o r m y l u b p ę k a j ą przy w y s y c h a n i u ) , t o n a l e ż y j ą s k o p c o w a ć i p r z y k r y ć d o czasu, a ż u t r a c i część w i l g o c i . G ę s t o ś ć m a s y p o w i n n a b y ć t a k a , a b y p o t r z e b a b y ł o p e w n e g o w y s i ł k u d o u g n i e c e n i a z n i e j ku l i .

Formowanie b loków. W f o r m a c h p o j e d y n c z y c h b lok i w y k o ­n u j e s ię n a s to le . R o b o t n i k w p r o w a d z a p o p o m o ś c i e t a c z k i z gl iną n a stół, n a k t ó r y j ą w y r z u c a . S t r y c h a r z p o s y p u j e w e w n ą t r z f o r m ę d r o b n y m p i a s k i e m , s t a w i a f o r m ę n a s to le , o b u r ę k a m i bie­rze b r y ł ę g l iny, w r z u c a j ą d o f o r m y i u b i j a d r e w n i a n y m m ł o t e m . P r z y w y k o n y w a n i u b l o k ó w o w y s o k o ś c i 14 cm n i e n a p e ł n i a m y o d r a z u f o r m y gliną, l e c z d w i e m a w a r s t w a m i j ą u b i j a m y (naj­p i e r w n a p e ł n i a m y do p o ł o w y i u b i j a m y ) a p r z y b l o k a c h o w y s o ­k o ś c i 21,5 c m — r z e m a w a r s t w a m i . P o n a p e ł n i e n i u f o r m y z g a r n i a się n a d m i a r g l i n y i w y r ó w n u j e je j p o w i e r z c h n i ę s t r y c h u l c e m u m o c z o n y m w w o d z i e .

P o w y k o n a n i u t y c h c z y n n o ś c i p o m o c n i k o d n o s i f o r m ę z blo­k i e m n a p lac, w y j m u j e z a t y c z k i , o t w i e r a f o r m ę i p o z o s t a w i a b l o k n a p l a c u . W c z a s i e o d n o s z e n i a b l o k u n a p l a c s t r y c h a r z w y k o n u j e n a s t ę p n y b l o k w d r u g i e j formie .

J e d e n r o b o t n i k z p o m o c n i k i e m w y k o n u j e w c i ą g u 8 g o d z i n

o k o ł o 200 b l o k ó w . W f o r m a c h c z t e r o k o m o r o w y c h b l o k i w y k o n u j e s ię n a p l a c u .

R o b o t n i k u s t a w i a n a z i e m i z e w n ę t r z n e ś c i a n k i f o r m y p o s y p a n e d r o b n y m p i a s k i e m , z a m y k a z a w ó r , w s t a w i a ś c i a n k i w e w n ę t r z n e

33 32

S u s z e n i e b l o k ó w t r w a 3 do 4 t y g o d n i , z a l e ż n i e od p o g o d y

(rys . 23). Po u p ł y w i e 2 l u b 3 d n i l icząc od c z a s u w y k o n a n i a u s t a w i a s ię

b l o k i na s to jąco, a po u p ł y w i e d a l s z y c h 3 do 4 d n i u k ł a d a s ię je

c i e m n i e j s z y n iż p o w i e r z c h n i a b l o k u w y k a z u j e , ż e b l o k j e s z c z e n i e w y s e c h ł i n i e m o ż n a u ż y w a ć g o d o m u r o w a n i a śc ian.

M u r o w a n i e ś c i a n n a z a p r a w i e g l i n i a n e j m o ż e b y ć p r o w a ­d z o n e o d p o ł o w y k w i e t n i a d o p o ł o w y w r z e ś n i a , n a z a p r a w i e z a ś c e m e n t o w o - g l i n i a n e j p r a w i e b e z o g r a n i c z e ń , z w y j ą t k i e m o k r e ­s ó w o t e m p e r a t u r z e p o n i ż e j 5 ° m r o z u . W o s t a t n i m p r z y p a d k u n a w e t s i ln ie j szy m r ó z n a d r u g i d z i e ń p o w y m u r o w a n i u ś c i a n y n i e s p o w o d u j e s z k o d y .

Z a p r a w a g l i n i a n a p o w i n n a b y ć w y k o n a n a z t a k i e j s a m e j m a s y g l i n i a n e j j a k b loki , j e d y n i e p r z y u ż y c i u d r o b n e j s ieczki l u b d r o b n e g o żużla . Z a p r a w a c e m e n t o w o - g l i n i a n a s k ł a d a się z 1 c z ę ś c i c e m e n t u , 2 c z ę ś c i z a w i e s i n y g l i n i a n e j i 8 częśc i p i a s k u z d o d a n i e m d r o b n e j s i eczk i w i lośc i 1U m a s y . Z a m i a s t 3 częśc i p i a s k u m o ż n a d a ć 4 częśc i p i a s k u i 4 c z ę ś c i d r o b n e g o o d s i a n e g o żużla .

M u r n a z a p r a w i e c e m e n t o w o - g l i n i a n e j j e s t z n a c z n i e m o c n i e j ­s z y niż n a z a p r a w i e g l i n i a n e j .

G r u b o ś c i m u r ó w z b l o k ó w , z u w z g l ę d n i e n i e m s p o i n g r u b o ś c i 1 cm p r z y j ę t o n a s t ę p u j ą c e (rys. 25): ś c i a n y z e w n ę t r z n e , ś c i a n y

w e w n ę t r z n e o b c i ą ż o n e p r z y r o z p i ę t o ś c i s t r o p ó w p o n a d 4 m o r a z s z c z y t y p o d d a s z y m i e s z k a l n y c h d o w y s o k o ś c i i zb p o d d a s z n y c h — \ l h b l o k u (50 c m ) ; ś c i a n y w e w n ę t r z n e o b c i ą ż o n e p r z y r o z p i ę ­tośc i s t r o p ó w do 4 m, ś c i a n y d z i a ł o w e o d d z i e l a j ą c e s ień od izb m i e s z k a l n y c h o r a z s z c z y t y p o d d a s z y n i e m i e s z k a l n y c h — 1 b l o k (33 c m ) ; ś c i a n k i d z i a ł o w e — V» b l o k u (16 cm).

F i l a r y m i ę d z y o t w o r a m i w m u r z e ( o k n a m i i d r z w i a m i ) po-

Rys. 23. Widok bloków złożonych na placu

w k o z ł y na w y s o k o ś ć 7

od 8 w a r s t w . W k o z ł a c h (rys . 24) b l o k i u k ł a d a n e są w o d l e g ł o ś c i 2 do 3 cm ( g r u b o ś ć d ł o n i ) j e d e n o d d r u g i e g o , w c e l u umożl i­w i e n i a d a l s z e g o w y s y c h a ­nia . Bloki p r z y k r y w a s ię a l b o m a t a m i s ł o m i a n y m i o b c i ą ż a j ą c j e k a m i e n i a m i , a l b o p r z e n o ś n y m i d a s z k a ­mi z d e s e k .

M i e j s c e u s t a w i e n i a k o z ł ó w n a l e ż y o k o p a ć p ł y t k i m r o w e m , w c e l u z a b e z p i e c z e n i a d o l n y c h b l o k ó w p r z e d p o d m o k n i ę c i e m .

4. W y k o n a n i e śc ian z b loków

Ś c i a n y m o ż n a m u r o w a ć t y l k o z b l o k ó w z u p e ł n i e w y s c h n i ę ­t y c h . Blok w y s c h n i ę t y p o z n a j e m y p o t y m , ż e p o r o z c i ę c i u b ę d z i e m i a ł w r d z e n i u t a k ą s a m ą b a r w ę j a k n a p o w i e r z c h n i . R d z e ń

35 34

w i n n y b y ć s z e r o k o ś c i c o n a j m n i e j 6 7 c m ( 2 bloki) p r z y m u r o w a n i u na z a p r a w i e c e m e n t o w o - g l i n i a n e j i co n a j m n i e j 84 cm (2V2 b l o k u ) p r z y m u r o w a n i u n a z a p r a w i e g l i n i a n e j . W ę ż s z e f i larki n a l e ż y w y m u r o w a ć z b l o k ó w c e m e n t o w o - g l i n i a n y c h l u b z c e g ł y p a l o n e j .

Z a s a d y m u r o w a n i a ś c i a n z b l o k ó w g l i n i a n y c h s ą t a k i e s a m e j a k m u r o w a n i a z c e g ł y . J e ż e l i b u d y n e k b ę d z i e w t y m s a m y m r o k u o t y n k o w a n y z z e w n ą t r z , l e p i e j m u r o w a ć n a p u s t e s p o i n y

( n i e w y p e ł n i o n e d o l ica m u r u ) , g d y ż w t e d y b ę d z i e w i ę k s z a p r z y ­c z e p n o ś ć t y n k u . W p r z e c i w n y m r a z i e n a l e ż y m u r o w a ć n a p e ł n e s p o i n y .

C o k ó ł f u n d a m e n t u ś c i a n ze­w n ę t r z n y c h p o w i n i e n b y ć w za­s a d z i e t e j s a m e j g r u b o ś c i c o ścia­ny (50 cm) i w y s t a w a ć p o n a d p o w i e r z c h n i ę z i e m i c o n a j m n i e j 5 0 cm. G d y b y c o k ó ł b y ł g r u b s z y , u s k o k p o w i n i e n b y ć o d w e w n ę t r z ­n e j s t r o n y ś c i a n y , n a z e w n ą t r z z a ś f u n d a m e n t p o w i n i e n l i c o w a ć z e ś c i a n ą bez t y n k u .

W o k o ł o b u d y n k u , p r z y ścia­n a c h f u n d a m e n t o w y c h , w y k o n u j e s ię p a s z u b i t e j g l i n y o w y s o k o ­ści 20 c m , szer. o k o ł o 80 cm, ze s p a d k i e m od ś c i a n i z u t w a r d z e ­n i e m p o w i e r z c h n i k a m i e n i a m i l u b g r u z e m . S t a n o w i t o z a b e z p i e c z e ­n i e p r z e d p r z e n i k a n i e m w o d y o p a ­dowej pod fundamenty i przed odpryskami wody na ściany.

Na cokole fundamentowym p o w i n n a b y ć s t a r a n n i e w y k o n a n a

p o d w ó j n a i z o l a c j a z p a p y , z p o s m o ł o w a n i e m m u r u i p a p y . I z o l a c j a p o w i n n a b y ć p o n i ż e j p o d ł o g i p a r t e r u l u b s t r o p u p i w n i c z n e g o .

P r z y m u r o w a n i u ś c i a n y z b l o k ó w (rys . 26) n a l e ż y p o s ł u g i w a ć

s ię s z e r o k i m m ł o t e m d r e w n i a n y m z a m i a s t z w y k ł e g o s t a l o w e g o m ł o t k a m u r a r s k i e g o .

Ś c i a n y g l i n i a n e p o w i n n y b y ć o b c i ą ż o n e o s i o w o . J e ż e l i w i ę c n a g r u b s z e j d o l n e j ś c i a n i e s t a j e c i e ń s z a g ó r n a , n a l e ż y j ą u s t a w i ć n a ś r o d k u ' ś c i a n y d o l n e j . Ś c i a n y s z c z y t o w e p o d d a s z a a l b o sta­w i a m y n a ś r o d k u ś c i a n y d o l n e j p r z y k r y w a j ą c u s k o k d a c h ó w k ą n a z a p r a w i e c e m e n t o w o - g l i n i a n e j i w p u s z c z a j ą c d a c h ó w k ę p o d t y n k ś c i a n y s z c z y t o w e j , a l b o z e w z g l ę d u n a n i e w i e l k i e obc iąże­nie , s t a w i a m y w l icu ś c i a n y d o l n e j .

K o m i n y p o w i n n y b y ć m u r o w a n e z c e g ł y c e m e n t o w o - g l i n i a n e j l u b p a l o n e j j e d n o c z e ś n i e z e ś c i a n a m i i p o w i n n y b y ć z e ś c i a n a m i z w i ą z a n e (co 2 l u b 3 w a r s t w y ceg ieł) , z a l e ż n i e od w y s o k o ś c i b l o k ó w .

C i e n k i e ś c i a n k i d z i a ł o w e z p ł y t l u b c e g ł y p o w i n n y b y ć w p u s z c z o n e w b r u z d y w y k u t e w ś c i a n a c h z b l o k ó w w czas ie m u r o w a n i a .

O ś c i e ż n i c e ( futryny) d r z w i o w e i o k i e n n e o b s a d z a się p o wy­k o n a n i u b u d y n k u w s t a n i e s u r o w y m a l b o p r z y b i j a j ą c j e d o k o ł ­k ó w o b s a d z o n y c h w m u r z e (2 d l a o k i e n i 3 d l a d r z w i z k a ż d e j s t r o n y ) , a l b o p r z y b i j a j ą c d ł u g i m i g w o ź d z i a m i d o m u r u .

Z a r a z p o w y k o n a n i u o t w o r u o k i e n n e g o n a l e ż y m u r pod-o k i e n n y p r z y k r y ć p a p ą w y s t a j ą c ą n a o b i e s t r o n y p o 5 c m p o z a l i c o m u r u i z a w i n i ę t ą n a b o k i n a w y s o k o ś ć 1 0 c m (pod t y n k ) . Z a b e z p i e c z y t o m u r p o d o k i e n n y p r z e d r o z m y w a n i e m przez deszcz, d o c z a s u o b s a d z e n i a o k i e n i w y k o n a n i a p o d o k i e n n i k ó w .

Z e w n ę t r z n e p o d o k i e n n i k i p o w i n n y b y ć w p u s z c z o n e p o d fu­t r y n ę i p o w i n n y w y s t a w a ć 7 c m p o z a l ico m u r u bez t y n k u . M o g ą b y ć o n e w y k o n a n e z g o t o w y c h p ł y t c e m e n t o w o - g l i n i a n y c h a l b o z d a c h ó w k i z a k ł a d o w e j ( felcówki), a l b o z d a c h ó w k i k a r -p i ó w k i p o d w ó j n i e , a l b o z b l a c h y , b e z w p u s z c z a n i a w b o c z n e ś c i a n y o t w o r u . P o d p o d o k i e n n i k n a l e ż y p o ł o ż y ć n a m u r z e war­s t w ę z a p r a w y c e m e n t o w o - g l i n i a n e j 1 : 2 : 8 .

N a d p r o ż a m o g ą b y ć s t o s o w a n e w s z e l k i c h k o n s t r u k c j i , z wyjąt­k i e m ż e l b e t o w y c h w y k o n a n y c h w d e s k o w a n i u n a m u r z e . M o g ą w i ę c b y ć z b e l e k d r e w n i a n y c h , z b e l e k ż e l b e t o w y c h o p r z e k r o j u w k s z t a ł c i e l i t e r y ,,L", c e g l a n e t y p u K l e i n a o r a z g l i n i a n e . T e os ta t­n i e s t o s u j e s ię t y l k o w b u d y n k a c h p a r t e r o w y c h , n a d o t w o r a m i o s z e r o k o ś c i do 1,20 m.

37 36

Ł a w ę w y k o n u j e się w n a s t ę p u j ą c y s p o s ó b : n a m u r z e u k ł a d a s i ę j e d n ą w a r s t w ę c e g i e ł n a p ł a s k n a z a p r a w i e c e m e n t o w o - g l i n i a ­n e j i na t e j w a r s t w i e , z o b u s t r o n ś c i a n y , m u r u j e się b l o k i na g r u b o ś ć 16 cm. W o t r z y m a n y m k o r y t k u u k ł a d a s ię z b r o j e n i e m u r ł a t y s k ł a d a j ą c e s ię z 4 p r ę t ó w ś r e d n i c y 8 mm i s t r z e m i o n z d r u t u 4 mm co 50 cm. Po u ł o ż e n i u b e l e k z a b e t o n o w u j e s ię m u r -ł a t ę d o g ó r n e j p o w i e r z c h n i w a r s t w y b l o k ó w .

N a o s t a t n i e j , n a j w y ż s z e j w a r s t w i e ś c i a n y n a l e ż y p o ł o ż y ć poje­d y n c z y p a s p a p y w y s t a j ą c y p o 5 c m n a bok i , j a k o z a b e z p i e c z e n i e ś c i a n y w p r z y p a d k u p r z e s i ą k a n i a p o k r y c i a d a c h o w e g o . W y s t a ­j ą c e b r z e g i p a p y o b c i n a s ię p o p o k r y c i u d a c h u .

S z c z y t y n a l e ż y z a k o t w i ć d o w i ę ź b y d a c h o w e j — p r z y d a c h a c h s t o l c o w y c h d o g ó r n e j p ł a t w i , p r z y d a c h a c h zaś b e z s t o l c o w y c h d o t r z e c i e j p a r y k r o k w i .

P r z y d o b r z e z o r g a n i z o w o n e j r o b o c i e , p r z y u ż y c i u m i e s z a l n i k a k o n n e g o i form c z t e r o k o m o r o w y c h b r y g a d a s k ł a d a j ą c a s ię z 12 r o b o t n i k ó w i p o s i a d a j ą c a 1 do 2 k o n i m o ż e w y p r o d u k o w a ć w 8 g o d z i n do 800 b l o k ó w z a c h o w u j ą c n a s t ę p u j ą c y p o d z i a ł funkcj i :

w o ż e n i e g l i n y i p i a s k u 1 r o b o t n i k

d o ł o w a n i e , c i ę c i e s i e c z k i i n o s z e n i e

w o d y 2 r o b o t n i k ó w

ł a d o w a n i e do m i e s z a l n i k a 1 r o b o t n i k

o b s ł u g a k o n i p r z y m i e s z a l n i k u 1 r o b o t n i k

o d b i ó r g l i n y z m i e s z a l n i k a 1 r o b o t n i k

w o ż e n i e g l i n y d o f o r m o w a n i a 1 r o b o t n i k

f o r m o w a n i e b l o k ó w 4 r o b o t n i k ó w

p r z e w r a c a n i e , w o ż e n i e i u k ł a d a n i e

b l o k ó w 1 r o b o t n i k

R a z e m 1 2 r o b o t n i k ó w

W t a b l i c y 2 p o d a n o i lośc i m a t e r i a ł ó w i r o b o c i z n y p o t r z e b n e d o w y k o n a n i a ś c i a n z g o t o w y c h b l o k ó w n a z a p r a w i e g l i n i a n e j w r a z z w y k o n a n i e m n a d p r o ż y i p r z y g o t o w a n i e m z a p r a w y .

P o s z c z e g ó l n e b e l k i n a d p r o ż a p o w i n n y b y ć z e sobą z w i ą z a n e ( d r u t e m , k l a m r a m i c i e s i e l s k i m i ) , a b y t w o r z y ł y j e d n ą c a ł o ś ć .

D ł u g o ś ć o p a r c i a n a d p r o ż a p o w i n n a w y n o s i ć n i e m n i e j niz 2 5 c m i n i e w i ę c e j niż 3 0 c m . N a d o t w o r a m i s z e r o k o ś c i p o n a d 1,50 m n a l e ż y n a m u r a c h , n a k t ó r y c h o p i e r a m y n a d p r o ż e , p o ł o ż y ć 2 l u b 3 w a r s t w y c e g i e ł na z a p r a w i e c e m e n t o w e j , w c e l u p r z e n i e ­s i e n i a n a c i s k u n a d p r o ż a n a w i ę k s z ą p o w i e r z c h n i ę m u r u .

S t r o p y m o g ą b y ć s t o s o w a n e d o w o l n e j k o n s t r u k c j i , z a r ó w n o d r e w n i a n e , j a k i ż e l b e t o w e z g o t o w y c h e l e m e n t ó w .

W m a ł y c h b u d y n k a c h p a r t e ­r o w y c h , w k t ó r y c h r o z p i ę t o ś ć s t r o p ó w n i e p r z e k r a c z a 4,5 m o r a z ś c i a n y n o ś n e s ą z w i ą z a n e ścia­n a m i p o p r z e c z n y m i w o d l e g ł o ś ­c i a c h n i e w i ę k s z y c h niż 6 m, bel­k i s t r o p o w e m o g ą b y ć u ł o ż o n e n a p o j e d y n c z e j w a r s t w i e c e g i e ł n a z a p r a w i e c e m e n t o w o - g l i n i a n e j . D ł u g o ś ć o p a r c i a b e l e k w m u r z e p o w i n n a w y n o s i ć 25 cm i co dru­g a b e l k a p o w i n n a b y ć z a k o t w i o ­na w m u r z e .

W b u d y n k a c h o w i ę k s z e j r o z p i ę t o ś c i s t r o p ó w l u b o w i ę k s z y m r o z s t a w i e w i ą ż ą c y c h ś c i a n p o p r z e c z n y c h o r a z w b u d y n k a c h pię­t r o w y c h , b e l k i s t r o p o w e p o w i n n y o p i e r a ć s ię n a m u r ł a t a c h l u b n a ł a w a c h ż e l b e t o w y c h . M u r ł a t y i ł a w y p o w i n n y l e ż e ć n a ś r o d k u ś c i a n z e w n ę t r z n y c h p o d ł u ż n y c h i s z c z y t o w y c h i na w e w n ę t r z ­n y c h ś c i a n a c h o b c i ą ż o n y c h b e l k a m i s t r o p o w y m i , t w o r z ą c wie­n i e c w i ą ż ą c y g ó r ą w s z y s t k i e ś c i a n y .

P r z y s t r o p i e d r e w n i a n y m b e l k i o p i e r a j ą s ię n a d r e w n i a n y c h m u r ł a t a c h 1 0 X 1 2 cm i są w n i e w p u s z c z o n e , w i ą ż ą c p r z e c i w l e g ł e m u r ł a t y .

W p r z y p a d k u s t r o p ó w ż e l b e t o w y c h (na j lep ie j n a b e l k a c h t y p u T-27) b e l k i o p i e r a j ą s ię na ł a w a c h ż e l b e t o w y c h o s z e r o k o ś c i 18 cm i w y s o k o ś c i r ó w n e j w y s o k o ś c i b l o k u . Co d r u g a b e l k a jes t w ł a w i e z a k o t w i o n a (rys. 27). Ł a w a m o ż e b y ć częśc ią n a d p r o ż a n a d o t w o ­r a m i o k i e n n y m i .

3 9

Rys. 27. Oparcie belki żelbe­towej na murze z bloków

glinianych

38

Materiał i ro­bocizna

Jednost­ka

miary

Grubość ściany Vt bloku (16 cm)

Grubość ściany 1 blok (33 cm)

Grubość ściany :

l1/'. bloku (50 cm) Materiał i ro­

bocizna Jednost­

ka miary wysokość blokom u) cm

Materiał i ro­bocizna

Jednost­ka

miary

14 21,5 14 21,5 14 21,5

Blokom szt. 20 13,5 40 .27 60 40 Zapraujy m 3 0,015 0,01 0,04 0,03 0,065 0,05 Murarza godz 0,5 0,4 0,8 0,6 1,0 0,8 Pomocnika godz 1,4 1,1 2,3 2,0 3,0 2,7 Rodzaj gliny

Skurczli-U J O Ś Ć

m pro­centach

Stosunek ilości dodatkom do ilości gliny (mierzonych objętościomol Rodzaj gliny

Skurczli-U J O Ś Ć

m pro­centach piasku lub żużla sieczki

Bardzo chuda Chuda Średnio chuda Średnio tłusta Tłusta Bardzo tłusta

3 bez dodatkom 4 1 : 7 do 1 : 6 5 1 : 6 do 1 : 5 6 1 : 5 do 1 : 3,5 7 1 : 3' do 1 : 2 8 i : 2 do i : i

1 : 20 (plemy) i : 15

i : 15 do i : 12 l : 10 do l : 8 i : 7 do l : 5 l : 5 do l : 4

V. W Y K O N A N I E Ś C I A N U B I J A N Y C H W D E S K O W A N I U

1. Okres w y k o n a n i a ścian

Ś c i a n y m o g ą b y ć u b i j a n e t y l k o w o k r e s i e o d maja, p o u s t a l e ­n i u s ię c i e p ł e j w i o s e n n e j p o g o d y , d o k o ń c a s i e r p n i a . W w a r u n ­k a c h w i e j s k i c h , z e w z g l ę d u n a k o n i e c z n o ś ć z a t r u d n i e n i a w i ę k s z e j l i c z b y r o b o t n i k ó w n i e w y k w a l i f i k o w a n y c h n a j o d p o w i e d n i e j s z y m c z a s e m w y k o n a n i a ś c i a n b y ł b y o k r e s m i ę d z y s i a n o k o s a m i a żni­w a m i . U b i j a n i e ś c i a n p o 1 w r z e ś n i a m o ż e s p o w o d o w a ć p o w a ż n e k o m p l i k a c j e , j a k :

1 ) o d c h y l e n i e się o d p i o n u ś c i a n p r z e d o b c i ą ż e n i e m s t r o p a m i w s k u t e k n i s k i e j j e d n o s t r o n n e j o p e r a c j i s ł o n e c z n e j ,

2 ) z a h a m o w a n i e p r o c e s u w y s y c h a n i a śc ian, 3) d a l s z e n a w i l g a c a n i e ś c i a n c z ę s t y m i i d ł u g o t r w a ł y m i desz­

c z a m i j e s i e n n y m i , c o d o p r o w a d z a c z ę s t o d o w i ę k s z y c h u s z k o d z e ń ś c i a n n i e p r z y k r y t y c h d a c h e m ,

4 ) s k r u s z e n i e n i e w y s c h n i ę t y c h m u r ó w p r z e z m r ó z .

2. Przygotowanie m a s y gl inianej

O r i e n t a c y j n ą i lość d o d a t k ó w do g l iny, w z a l e ż n o ś c i od je j s k u r c z u , p o d a j e t a b l i c a 3 .

N i e z a l e ż n i e o d p r ó b y g l i n y l u b o d o r z e c z e n i a l a b o r a t o r i u m z a l e c a s ię u b i c i e na z iemi p r ó b n e g o m u r u d ł u g o ś c i o k o ł o 2 m

w y s o k o ś c i o k o ł o 8 0 cm. N a k a ż d ą w a r s t w ę o d m i e r z o n e j g l i n y n a s y p u j e się r ó w n o m i e r n i e o d m i e r z o n ą i lość d o d a t k ó w , z g o d n i e z u s t a l o n ą p r o p o r c j ą . J e ż e l i g l i n a z o s t a ł a w z i ę t a w p r o s t z wy­k o p u ( o n a t u r a l n e j z i e m n e j w i l g o t n o ś c i ) , n i e p o t r z e b a d o d a w a ć wody,- j eże l i z a ś g l i n a w c z e ś n i e j z o s t a ł a w y k o p a n a i p r z e s c h ł a , t o k a ż d ą w a r s t w ę n a l e ż y p o l a ć w o d ą z k o n e w k i p r z e z s i tko . Zależ­n i e o d t ł u s t o ś c i g l i n y m a s ę p r z e r a b i a s i ę m o t y k a m i d w u - l u b t r z y ­k r o t n i e , r o z b i j a j ą c w i ę k s z e b r y ł k i g l iny .

W c i ą g u 1 g o d z i n y 2 r o b o t n i k ó w m o ż e p r z e m i e s z a ć 1 m 3 m a s y . D o m i e s z a n i a m e c h a n i c z n e g o s t o s u j e s ię s p u l c h n i a r k i g leby,

t a k z w a n e g l e b o f r e z a r k i o n a p ę d z i e m e c h a n i c z n y m , k t ó r e znaj­dują s ię w n i e k t ó r y c h p r z e d s i ę b i o r s t w a c h b u d o w l a n y c h . W t y m p r z y p a d k u g l i n ę r o z s y p u j e s ię n a w y r ó w n a y m i u b i t y m p l a c u w a r s t w ą g r u b . 15 cm i p o s y p u j e o d p o w i e d n i ą i lością d o d a t k ó w , a n a s t ę p n i e p o t e j w a r s t w i e p r o w a d z i s ię g ł e b o f r e z a r k ę , k t ó r a r o z d r a b n i a g l inę i m i e s z a ją z d o d a t k a m i . P r z e m i e s z a n ą m a s ę k o p -c u j e s ię i p o z o s t a w i a n a p r z e c i ą g j e d n e j d o b y .

W c i ą g u 1 g o d z i n y 2 r o b o t n i k ó w m o ż e p r z e m i e s z a ć 3 m : ! m a s y .

i z b a d a n i e , c z y n i e p ę k a w c z a s i e w y s y c h a n i a . G d y b y p o k a z a ł y s ię n a m u r z e p ę k n i ę c i a , n a l e ż y z w i ę k s z y ć i lość d o d a t k ó w schu-dzających.

Mieszanie masy może być dokonane ręcznie lub mechanicznie. Przy mieszaniu ręcznym, na twardym wyrównanym podłożu układa się glinę warstwami grubości około 10 cm w pryzmę

• T a b l i c a 2 Ilość materiałów i robocizny potrzebna do wykonania 1 m- ściany budynku

z gliny

40 41

T a b l i c a 3 Ilość dodatków do gliny w zależności od jej skurczu

P r z e m i e s z a n a m a s a m o ż e b y ć z m a g a z y n o w a n a w k o p c u p o d p r z y k r y c i e m n a o k r e s d o 2 m i e s i ę c y .

D l a w ł a ś c i w e g o u b i c i a ś c i a n b a r d z o d u ż e z n a c z e n i e m a o d p o ­w i e d n i a w i l g o t n o ś ć m a s y . W c e l u z b a d a n i a w i l g o t n o ś c i c z ę ś ć m a s y p r ó b n i e u b i j a m y n a t w a r d y m p o d ł o ż u . G l i n a z b y t wi lgotn i ! w y p e ł z n i e s p o d u b i j a k a , g l i n a z b y t s u c h a b ę d z i e w y k r u s z a ł a s ię s p o d n i e g o , g l i n a z a ś o w ł a ś c i w e j w i l g o t n o ś c i u t w o r z y p o ubic iu t w a r d ą w a r s t w ę .

3. Grubości śc ian

G r u b o ś c i ś c i a n z e w n ę t r z n y c h o r a z w e w n ę t r z n y c h obc iążo­n y c h p r z y r o z p i ę t o ś c i s t r o p ó w p o n a d 4 m e t r y l u b w b u d y n k a c h p i ę t r o w y c h p r z y j m u j e s ię 5 0 c m ; d l a ś c i a n y w e w n ę t r z n e j obcią­ż o n e j , w b u d y n k u p a r t e r o w y m , p r z y r o z p i ę t o ś c i s t r o p ó w do 4 m p r z y j m u j e s i ę g r u b o ś ć 3 3 c m . C i e ń s z y c h ś c i a n n i e m o ż n a w y k o ­n y w a ć s p o s o b e m u b i j a n i a .

Ś c i a n k i d z i a ł o w e w y k o n u j e s ię i n n y m s p o s o b e m (np. z b l o k ó w l u b z i n n e g o m a t e r i a ł u , n p . z c e g ł y , pły t , p o ł ó w e k p u s t a k ó w itp.)

Ś c i a n y s z c z y t o w e p o d d a s z a n a l e ż y w y m u r o w a ć z b l o k ó w , po­n i e w a ż b a r d z o t r u d n o j e s t u s t a w i a ć d e s k o w a n i e i u b i j a ć t r ó j k ą t s z c z y t o w y . G r u b o ś c i i s p o s ó b z a k o t w i e n i a s z c z y t ó w p o d a n o w opi s ie ś c i a n z b l o k ó w .

4. D e s k o w a n i e ś c i a n

Ś c i a n y u b i j a m y w p r z e n o ś n y m r o z b i e r a n y m d e s k o w a n i u skła­d a j ą c y m się z o d d z i e l n y c h p ł y t p o ł ą c z o n y c h ś c i ą g a c z a m i . K a ż d a p ł y t a w y s o k o ś c i 65 cm z b i t a je s t z 3 d e s e k g r u b o ś c i 32 mm, w z m o c n i o n y c h p o p r z e c z n i e p r z y b i t y m i k a w a ł k a m i d e s e k , m n i e j w i ę c e j co 60 cm.

D e s k i o d s t r o n y w e w n ę t r z n e j d e s k o w a n i a p o w i n n y b y ć gła­d z o n e w c e l u u n i k n i ę c i a p r z y l e p i a n i a s ię d o n i c h g l iny . T r w a ł o ś ć d e s k o w a n i a z n a c z n i e w z r o ś n i e , j e ś l i k r a w ę d z i e g ó r n e b ę d ą o b i t e p ł a s k o w n i k i e m . N a j b a r d z i e j n i s z c z y s ię g ó r n a k r a w ę d ź p ł y t w s k u t e k p r z y p a d k o w y c h u d e r z e ń u b i j a k a .

R y s u n e k 2 8 p r z e d s t a w i a k o m p l e t p ł y t d o z ł o ż e n i a d e s k o w a n i a

Rys. 28. Komplet płyt do deskowania

W z a l e ż n o ś c i o d d ł u g o ś c i ś c i a n b u d y n k u , m o ż e za j ść p o t r z e b a d o d a n i a k r ó t k i c h p ł y t d e s k o w a n i a , l u b p ł y t y p o k a z a n e n a r y s . 2 8 w y p a d n i e s k r ó c i ć l u b p o d ł u ż y ć .

W t y m p r z y p a d k u m o ż e m y z m n i e j s z y ć l u b z w i ę k s z y ć o d s t ę p y m i ę d z y p o p r z e c z k a m i , z w y j ą t k i e m o d s t ę p ó w w n a r o ż n i k u (68 i 82 cm) o r a z w ś c i a n c e nr 3 (70 l u b 53 c m ) .

W c e l u p o ł ą c z e n i a d w ó c h p ł y t w formę, w k a ż d e j poprzeczce,, w o d l e g ł o ś c i 15 cm od d o l n e j k r a w ę d z i p ł y t y , p r z e b i j a m y o t w o r y , p r z e z k t ó r e p r z e p r o w a d z a m y ś c i ą g a c z e u t r z y m u j ą c e p ł y t y w od­p o w i e d n i e j o d s i e b i e o d l e g ł o ś c i , r ó w n e j g r u b o ś c i ś c i a n y .

O d s t ę p d o l n e g o ś c i ą g a c z a (15 cm) o d d o l n e j k r a w ę d z i p ł y t y

n a r o ż n i k a i p o ł ą c z e n i a ś c i a n y z e w n ę t r z n e j z w e w n ę t r z n ą g r u b o ś c i 50 cm.

J e ż e l i ś c i a n a w e w n ę t r z n a b ę d z i e m i a ł a g r u b o ś ć 3 3 c m , t o w p ł y c i e (nr 3) ś r o d k o w y w y m i a r b ę d z i e w y n o s i ł 53 cm z a m i a s t 70 cm, o g ó l n a zaś d ł u g o ś ć p ł y t y — 3,33 m z a m i a s t 3.50 m.

43 42

S c i ą g a c z e d r e w n i a n e p r a k t y c z n i e j s z e s ą o d s t a l o w y c h , g d y ż n i e w y g i n a j ą s ię w r a z i e u d e r z e n i a u b i j a k i e m , p o z o s t a ł e zaś p o n i c h o t w o r y w m u r z e u ł a t w i a j ą w y s y c h a n i e ś c i a n y w g ł ę b i m u r u .

W g ó r n e j częśc i d e s k o w a n i a n i e z a k ł a d a m y o p i s a n y c h w y ż e j ś c i ą g a c z y , g d y ż p r z e s z k a d z a ł y b y o n e p r z y u b i j a n i u . W c e l u gór­n e g o z w i ą z a n i a p ł y t z a k ł a d a m y w p o p r z e k d e s k o w a n i a n a k r a ­w ę d z i p ł y t k l o c k i d r e w n i a n e g r u b o ś c i 8 do 10 cm z w y c i ę c i a m i r o z s t a w i o n y m i o d p o w i e d n i o d o g r u b o ś c i ś c i a n y (rys. 29). G ó r n e ś c i ą g a c z e z a k ł a d a n e są m i ę d z y p o p r z e c z k a m i p ł y t w c e l u u m o ż l i ­w i e n i a p r z e s u w a n i a ich w c z a s i e u b i j a n i a .

P o n i e w a ż w n a r o ż n i k a c h b u d y n k u i w p o ł ą c z e n i a c h ś c i a n k o n s t r u k c y j n y c h m i ę d z y s o b ą m u r p o w i n i e n b y ć w y k o n a n y j e d n o l i c i e , n a l e ż y o d p o w i e d n i o u s t a w i ć d e s k o w a n i e . R y s u n e k 2 9 p r z e d s t a w i a u s t a w i e n i e p ł y t w n a r o ż n i k u b u d y n k u i w p o ł ą c z e n i u ś c i a n y z e w n ę t r z n e j z w e w n ę t r z n ą . P ł y t y o z n a c z o n e n u m e r a m i w k ó ł k a c h n a r y s . 3 0 o d p o w i a d a j ą p ł y t o m o z n a c z o n y m t y m i s a m y m i n u m e r a m i n a r y s . 28.

Z w i ą z a n i e p ł y t w n a r o ż n i k u w y k o n a n e j e s t z a p o m o c ą ł a t p r z y b i t y c h d o t y c h p ł y t o r a z u c h w y t ó w d r e w n i a n y c h . Ł a t a przy­b i t a do p ł y t y nr 2 u t r z y m u j e p ł y t ę nr 1 , u c h w y t y z a ś o b e j m u j ą c e

45

Rys. 29. Ściągacz do deskowania

Rys. 30. Połączenie płyt deskowania

44

s ł u ż y d o p r z y t r z y m y w a n i a k r a w ę d z i f u n d a m e n t u l u b u b i t e j ś c i a n y w c z a s i e u b i j a n i a n a s t ę p n e j w a r s t w y .

Ś c i ą g a c z e m o g ą b y ć w y k o n a n e z e s ta l i l u b d r e w n a . Ś c i ą g a c z e s t a l o w e (rys . 29) w y k o n a n e są ze s ta l i o k r ą g ł e j

ś r e d n i c y 10 mm, w j e d n y m k o ń c u są z a g i ę t e w f o r m i e rączki , w d r u g i m zaś n a g w i n t o w a n e d o z a k r ę c a n i a n a k r ę t k i ( ś ruby) . P o d r ą c z k ą i n a k r ę t k ą z a k ł a d a s i ę p o d k ł a d k i s t a l o w e z a b e z p i e c z a ­

j ą c e p r z e d w c i s k a n i e m s i ę r ą c z k i l u b n a k r ę t k i w d e s k i . N a k r ę t k i m o g ą b y ć g ł a d k i e d o z a k r ę c a n i a k o r b ą a l b o z e s k r z y d e ł k a m i d o z a k r ę c a n i a b e z p o ś r e d n i o ręką.

Ś c i ą g a c z e d r e w n i a n e (rys. 29) w y k o n a n e są z ł a t d r e w ­n i a n y c h 3 8 X 6 3 c m p o d o b ­n y c h j a k d o k r y c i a d a c h ó w d a c h ó w k ą . D o j e d n e g o k o ń ­c a ł a t y p r z y b i t e s ą k a w a ł k i d r e w n a , t w o r z ą c ł e b u n i e ­m o ż l i w i a j ą c y w y s u n i ę c i e s i ę ł a t y z o t w o r u w p ł y c i e . W d r u g i m k o ń c u , w odle­g ł o ś c i o d łba, o d p o w i a d a j ą ­

ce j g r u b o ś c i u b i j a n e j ś c i a n y i ą c z n i e z g r u b o ś c i ą a e s e t i po­p r z e c z e k , w y c i ę t y je s t o t w ó r d o z a ł o ż e n i a k l i n a w y k o n a n e g o z t w a r d e g o d r e w n a .

W s k a z a n e j e s t o k u c i e o b u k o ń c ó w ś c i ą g a c z a p ł a s k o w n i k i e m w c e l u z a b e z p i e c z e n i a p r z e d o d e r w a n i e m s i ę ł b a l u b r o z s z c z e p i e ­n i e m p r z e z k l i n k o ń c a ś c i ą g a c z a . Ś c i ą g a c z e p o w i n n y b y ć g ł a d k o o s t r u g a n e ; p o ż ą d a n e jest, a b y b y ł y z l e k k i m z b i e g i e m w k i e r u n k u k l i n a dla u ł a t w i e n i a w y c i ą g a n i a . O k u c i e p r z y k l i n i e p o w i n n o b y ć w p u s z c z o n e w d r e w n o , a b y n i e p r z e s z k a d z a ł o p r z y w y j m o w a n i u ś c i ą g a c z a .

O t w o r y w p ł y t a c h p o w i n n y b y ć n i e c o w i ę k s z e o d p r z e k r o j u ś c i ą g a c z a , a b y p r z y p ę c z n i e n i u d r e w n a p o d w p ł y w e m w i l g o t n e j g l i n y n i e n a s t ą p i ł z a c i s k w o t w o r z e , co u t r u d n i ł o b y w y j ę c i e ścią­g a c z a p r z y r o z b i ó r c e d e s k o w a n i a .

ł a t ę p r z y b i t ą d o p ł y t y n r 1 o r a z k o n i e c p ł y t y n r 2 u t r z y m u j ą p ł y t ę nr 2 .

U c h w y t y s t a l o w e s ą n i e p r a k t y c z n e , g d y ż p o d w p ł y w e m sil­n e g o p a r c i a g l i n y w c z a s i e u b i j a n i a w y r y w a j ą s ię z d e s e k l u b w n i e w r z y n a j ą .

W s z y s t k i e częśc i d r e w n i a n e d e s k o w a n i a , a s z c z e g ó l n i e p ł y t y ori s t r o n y m u r u i ś c i ą g a c z e d r e w n i a n e , p o w i n n y b y ć n a s y c o n e

r o p ą w c e l u z a b e z p i e c z e n i a p r z e d p ę c z n i e n i e m , z s y c h a -n i e m s ię i z w i c h r o w a c e n i e m w s k u t e k c i ą g ł e g o n a s i ą k a n i a wi lgoc ią i w y s y c h a n i a .

U b i j a n i e ś c i a n w y k o n u ­j e m y a l b o d r e w n i a n y m i u b i -j a k a m i (rys. 31) l u b e lek­t r y c z n y m i , k t ó r e mają n ie­k t ó r e p r z e d s i ę b i o r s t w a bu­d o w l a n e .

U b i j a k i d r e w n i a n e , o cię­ż a r z e 10 do 12 k G , w y k o n a ­

ne są z k a w a ł k a t w a r d e g o d r e w n a z o b s a d z o n y m w n i m drąż­k i e m d o u c h w y t u (rys. 30). P r z y b i c i e d w ó c h d r ą ż k ó w d o b o k ó w k l o c k a d r e w n i a n e g o n i e je s t w s k a z a n e , g d y ż t a k i u b i j a k b a r d z i e j m ę c z y r ę c e .

P r z y u b i j a n i u n i e n a l e ż y u d e r z a ć u b i j a k i e m , t y l k o r z u c a ć n im w d ó ł z w a l n i a j ą c j e d n o c z e ś n i e l e k k o u c h w y t r ą k . W p r z e c i w n y m r a z i e u b i j a k p r z y u d e r z e n i u s z a r p i e z a r ę c e p o w o d u j ą c s z y b k i e z m ę c z e n i e m i ę ś n i .

Do u b i j a n i a g l i n y p r z y ś c i a n k a c h f o r m y i w k ą t a c h u ż y w a s ię u b i j a k ó w w ą s k i c h , o c i ę ż a r z e 4 do 5 kG (rys. 31).

W c e l u z a b e z p i e c z e n i a p r z e d p r z y l e p i a n i e m się g l i n y do ubi-j a k a o r a z z w i ę k s z e n i a j e g o t r w a ł o ś c i w s k a z a n e jes t ob ic ie s p o d u u b i j a k a blachą, z z a w i n i ę c i e m j e j na b o k i .

P o ż ą d a n e jes t z a o p a t r z e n i e s ię w 2 k o m p l e t y form, a b y j e d n o ­c z e ś n i e m o g ł y p r a c o w a ć d w a z e s p o ł y r o b o t n i k ó w z d w ó c h p r z e ­c i w l e g ł y c h w ę g ł ó w b u d y n k u . D o k a ż d e g o k o m p l e t u form n a l e ż y p r z y g o t o w a ć 3 d u ż e u b i j a k i i 2 w ą s k i e .

5. W y k o n a n i e śc ian

P o d ś c i a n a m i u b i j a n y m i z g l i n y f u n d a m e n t p o w i n i e n b y ć d o k ł a d n i e t e j s a m e j g r u b o ś c i c o ś c i a n y , z e w z g l ę d u n a u n i k n i ę c i e w y s k o k u c o k o ł u z a t r z y m u j ą c e g o ś n i e g i w o d ę d e s z c z o w ą o r a z z e w z g l ę d u n a u s t a w i e n i e d e s k o w a n i a o b e j m u j ą c e g o d o l n y m u r .

Dla z a b e z p i e c z e n i a ś c i a n g l i n i a n y c h p r z e d z a w i l g o c e n i e m fun­d a m e n t p o w i n i e n b y ć w z n i e s i o n y c o n a j m n i e j 5 0 c m p o n a d t e r e n i m i e ć i z o l a c j ę z p a p y u ł o ż o n e j p o d w ó j n i e na l e p i k u .

W b u d y n k u m i e s z k a l n y m i z o l a c j a p o w i n n a b y ć p o n i ż e j po­dłogi p a r t e r u l u b s t r o p u p i w n i c z n e g o . W b u d y n k a c h i n w e n t a r ­skich, n i e z a l e ż n i e o d p o d a n e j w y s o k o ś c i n a d t e r e n e m , izo lac ja p o w i n n a b y ć c o n a j m n i e j 2 0 c m n a d p o d ł o g ą , n a k t ó r e j leży n a w ó z , i c o n a j m n i e j 1 5 c m n a d p o d ł o g ą k o r y t a r z a p a s z o w e g o .

W b u d y n k u p o d p i w n i c z o n y m , w c e l u u m o ż l i w i e n i a p o s t a ­w i e n i a d e s k o w a n i a , n a l e ż y n a f u n d a m e n c i e p o w y ż e j s t r o p u piw­n i c z n e g o u ł o ż y ć 2 w a r s t w y c e g i e ł n a p ł a s k l u b w a r s t w ę b l o k ó w g l i n i a n y c h .

W c e l u u n i k n i ę c i a k o n i e c z n o ś c i c z ę s t e g o p i o n o w a n i a d e s k o ­w a n i a z a l e c a s ię u s t a w i a n i e d e s k o w a n i a p o d s z n u r p r z e c i ą g n i ę t y p o m i ę d z y s ł u p a m i p r o w a d z ą c y m i , w k o p a n y m i p o z a w ę g ł a m i b u d y n k u (rys. 32). W t y m p r z y p a d k u w s k a z a n e j e s t w y k o n a n i e w y k o p ó w i f u n d a m e n t ó w t a k ż e p o d s z n u r m i ę d z y w s p o m n i a n y m i s ł u p a m i .

47 46

Rys. 31. Drewniane ubijaki do gliny

Rys. 32. Ustawienie słupów prowadzących

U s t a w i a n i e d e s k o w a n i a z a c z y n a s i ę o d w ę g ł a b u d y n k u . D w a j r o b o t n i c y p r z y t r z y m u j ą p r z e c i w l e g ł e p ł y t y i w s u w a j ą d o l n e ścią­g a c z e , n a k t ó r y c h o p i e r a s ię d e s k o w a n i e n a m u r z e , p o c z y m z a k ł a d a j ą n a k r a w ę d z i e d e s k o w a n i a g ó r n e ś c i ą g a c z e . P o u s t a ­w i e n i u d e s k o w a n i a n a o b u ś c i a n a c h n a r o ż n i k a z a k ł a d a się k l i n y i u c h w y t y (k lamry) n a r o ż n e . Z a l e ż n i e o d i lośc i p o s i a d a n y c h p ł y t d e s k o w a n i a u s t a w i a s ię p o z o s t a ł e p ł y t y , ł ą c z n i e z p ł y t a m i połą­c z e n i a ś c i a n y z e w n ę t r z n e j z w e w n ę t r z n ą .

P r z e d w r z u c e n i e m m a s y g l i n i a n e j d o d e s k o w a n i a n a l e ż y d o k ł a d n i e s p r a w d z i ć , c z y s z n u r p r z e c i ą g n i ę t y m i ę d z y s ł u p a m i p r o w a d z ą c y m i z g a d z a s ię z w e w n ę t r z n ą k r a w ę d z i ą z e w n ę t r z n e j p ł y t y d e s k o w a n i a l u b s p r a w d z i ć p i o n o w e u s t a w i e n i e d e s k o w a n i a p r z y p o m o c y p o z i o m n i c y .

J e d n y m z n a j w a ż n i e j s z y c h c z y n n i k ó w d e c y d u j ą c y c h o w a r ­tości ś c i a n y j e s t w ł a ś c i w e je j u b i c i e (rys. 33).

P r z y r ę c z n y m u b i j a n i u ś c i a n g r u b o ś ć w a r s t w y g l iny n a s y ­p a n e j d o d e s k o w a n i a p o w i n n a w y n o s i ć : d l a c h u d e j g l i n y 1 2 cm, a dla t ł u s t e j 10 cm. J a k o s p r a w d z i a n g r u b o ś c i w a r s t w y m o g ą s ł u ż y ć c e g ł y u s t a w i o n e n a r ą b (12 cm) l u b k i e c k i d r e w n i a n e . W c z a s i e u b i j a n i a w y j m u j e s ię t e c e g ł y l u b k l o c k i .

P r z y u b i j a n i u m e c h a n i c z n y m i u b i j a k a m i g r u b o ś ć n a s y p a n e j w a r s t w y m o ż e w y n o s i ć 1 6 d o 2 0 c m z a l e ż n i e o d t ł u s t o ś c i g l iny .

Po u b i c i u g r u b o ś ć w a r s t w y p o w i n n a z m n i e j s z y ć s ię o 1/3, to z n a c z y , ż e p r z y u b i j a n i u r ę c z n y m p o w i n n a m i e ć g r u b o ś ć 7 d o 8 cm (6 do 7 w a r s t w na w y s o k o ś ć d e s k o w a n i a ) .

P r z y d o b r y m u b i c i u i o d p o w i e d n i e j w i l g o t n o ś c i m a s y u b i j a k p o w i n i e n , , t w a r d o o d d a w a ć " , j a k p r z y u d e r z e n i u w p i e ń d r z e w a , m u r z a ś w s t a n i e ś w i e ż y m n i e p o w i n i e n u s t ę p o w a ć p o d n a c i s k i e m pięśc i .

U b i j a n i e p o w i n n o b y ć s z c z e g ó l n i e s t a r a n n e p r z y ś c i a n k a c h d e s k o w a n i a , w w ę g ł a c h o r a z p r z y o t w o r a c h o k i e n n y c h i d r z w i o ­w y c h , g d y ż w p r z e c i w n y m r a z i e w t y c h m i e j s c a c h m u r b ę d z i e k r u s z y ł s ię i k a w a ł k i g l i n y b ę d ą o d p a d a ł y . W t y c h m i e j s c a c h n a l e ż y g l i n ę d o d a t k o w o u b i j a ć w ą s k i m u b i j a k i e m .

W c e l u u ł a t w i e n i a w y s y c h a n i a ś c i a n w e w n ą t r z m u r u n a k a ż ­d y m d r e w n i a n y m ś c i ą g a c z u u s t a w i a s ię p i o n o w o p o ś r o d k u ś c i a n y o k r ą g ł e g ł a d k i e k o ł k i g r u b o ś c i o k o ł o 6 cm i d ł u g o ś c i o k o ł o 80 cm. K o ł k i p o w i n n y z w ę ż a ć s ię ku d o ł o w i i m i e ć u g ó r y u c h w y t

Rys. 33. Widok murów z g l iny: a) mur dobrze ubity z gliny odpowiednio schudzonej i przerobionej, b) mur

źle ubi ty z gliny tłustej i źle przerobionej

t r z e b a z a r a z p o w y j ę c i u ś c i ą g a c z y i k o ł k ó w p r z e t k n ą ć j e p a t y ­k i e m w c e l u p o ł ą c z e n i a p o z i o m y c h i p i o n o w y c h k a n a ł ó w .

P o w y s c h n i ę c i u ś c i a n k a n a ł y p o p r z e c z n e w y p e ł n i a s ię czę­ś c i o w o gliną, k a n a ł y z a ś p i o n o w e p o z o s t a j ą n i e w y p e ł n i o n e .

d l a u ł a t w i e n i a ich w y c i ą g a n i a (rys . 34). P o w y j ę c i u d o l n y c h ścią­g a c z y d e s k o w a n i a i po w y c i ą g n i ę c i u k o ł k ó w p o w s t a j ą w m u r z e p o p r z e c z n e i p i o n o w e k a n a ł y , k t ó r y m i k r ą ż y p o w i e t r z e w y s u s z a ­jąc m u r . P o n i e w a ż w c z a s i e u b i j a n i a k a n a ł y z a t y k a j ą s ię gliną,

49 48

3 ż e r d z i e , o 30 cm p o n i ż e j p o d o k i e n n i k a , s i ę g a j ą c e 20 cm p o z a l in ię b o c z n y c h ś c i a n o t w o r u .

W c e l u w y k o n a n i a o t w o r u d r z w i o w e g o l u b o k i e n n e g o w s t a ­w i a s ię m i ę d z y p ł y t y d e s k o w a n i a d w i e p ł y t y p o p r z e c z n e r o z s t a ­w i o n e n a o d l e g ł o ś ć r ó w n ą s z e r o k o ś c i o t w o r u . M i ę d z y t y m i pły­t a m i p o p r z e c z n y m i z a k ł a d a s i ę d r ą ż k i l u b d e s k i r o z p i e r a j ą c e (rys . 36).

U b i j a n i e ś c i a n m u s i b y ć w y k o n a n e j e d n o c z e ­ś n i e z o b u s t r o n o t w o r u , w p r z e c i w n y m b o w i e m ra­zie n a s t ą p i p r z e s u n i ę c i e d e s k o w a n i a o t w o r u . P o u b i c i u ś c i a n y n a w y s o ­k o ś ć d e s k o w a n i a i po z d j ę c i u p ł y t d e s k o w a n i e o t w o r u p r z e n o s i s ię w in­n e m i e j s c e .

W c e l u u m o ż l i w i e n i a p ó ź n i e j s z e g o u m o c o w a n i a o ś c i e ż n i c (futryn), w cza­s ie u b i j a n i a ś c i a n o b s a d z a s i ę k l o c k i w b o c z n y c h ś c i a n a c h o t w o r u w o d l e g ł o ś c i 12 cm od z e w n ę t r z n e g o l ica ś c i a n y (rys . 36).

Dla o t w o r u o k i e n n e g o z a k ł a d a s ię po 2 k lock i , a d la o t w o r u d r z w i o w e g o po 3 k l o c k i z k a ż d e j s t r o n y .

Z c h w i l ą w y k o n a n i a o t w o r u o k i e n n e g o n a l e ż y p o w i e r z c h n i ę p o z i o m ą m u r u p o d o k i e n n e g o p r z y k r y ć papą, w y s t a j ą c ą p o 5 c m p o z a l ico m u r u i z a w i n i ę t ą n a 1 0 c m n a b o c z n e ś c i a n y o t w o r u .

P o o b i c i u m u r u d o g ó r n e j k r a w ę d z i o t w o r u p r z y k r y w a się o t w ó r b e l e c z k a m i d r e w n i a n y m i l u b ż e l b e t o w y m i w k s z t a ł c i e li­t e r y L a l b o g l i n i a n y m i , z b r o j o n y m i ż e r d z i a m i (rys. 37). Liczba be-l e c z e k z a l e ż y o d g r u b o ś c i m u r u . D ł u g o ś ć o p a r c i a b e l e k n a m u r z e p o w i n n a b y ć t a k a s a m a j a k p r z y ś c i a n a c h w y k o n a n y c h z blo­k ó w .

P o s z c z e g ó l n e b e l e c z k i p o w i n n y b y ć z e sobą z w i ą z a n e k l a m ­r a m i c i e s i e l s k i m i l u b d r u t e m , a b y t w o r z y ł y j e d n o l i t ą p ł y t ę ,

50 51

P r z y u b i j a n i u ś c i a n n a l e ż y s t a l e z w r a c a ć u w a g ę n a p i o n o w e u s t a w i e n i e d e s k o w a n i a . G d y b y n a s t ą p i ł o w y b o c z e n i e ś c i a n y , t o ś w i e ż ą j e s z c z e ś c i a n ę m o ż n a n a p r o s t o w a ć w n a s t ę p u j ą c y s p o s ó b : b e l k ę u s t a w i o n ą p o c h y ł o (zas t rzał) p o d k ą t e m o k o ł o 30° w s to­

s u n k u d o p o z i o m u o p i e r a s ię jeu-n y m k o ń c e m o z iemię, d r u g i m o p o p r z e c z k ę d e s k o w a n i a i zabi ja s i ę k l i n m i ę d z y b e l k ę a d e s k o ­w a n i e ; ż e b y b e l k a n i e o b s u n ę ł a się, w b i j a s ię k o ł e k p r z y o p a r c i u j e j o z i e m i ę . N a c i s k b e l k i n a d e ­s k o w a n i e w y p r o s t o w u j e ś c i a n ę d o p ic n u .

W c e l u z w i ę k s z e n i a p r z y c z e p ­n o ś c i t y n k u n a k a ż d e j d r u g i e j w a r s t w i e u b i t e j g l i n y k ł a d z i e s ię k i e l n i ą p r z y d e s k o w a n i u z a p r a w ę c e m e n t o w o - w a p i e n n ą 1 : 2 : 10 l u b c e m e n t o w o - g l i n i a n ą 1 : 2 : 8. Z za­p r a w y f o r m u j e się l i s t w ę o prze­k r o j u t r a p e z o w y m , o d o l n y m po-

-

Rys. 34. W y k o n a n i e ściany z gliny ubi janej w deskowaniu.

z i o m y m b o k u d ł u g o ś c i o k o ł o 6 cm i p i o n o w y m o k o ł o 4 cm

(rys. 34). J e ż e l i ś c i a n a j e s t u b i j a n a n i e n a c a ł e j d ł u g o ś c i o d w ę g ł a d o

w ę g ł a , a o d c i n k a m i , to m u r n a l e ż y z a k o ń c z y ć s c h o d k o w o i zwil­

żyć z a k o ń c z e n i e p r z e d połą­c z e n i e m z d a l s z y m odcin­k i e m ś c i a n y .

P o ł ą c z e n i e ś c i a n k o n ­s t r u k c y j n y c h n a l e ż y w y k o ­n a ć j e d n o l i c i e , ub i ja jąc jed­n o c z e ś n i e o b i e ł ą c z o n e ścia­n y . W m i e j s c u p o ł ą c z e n i a z a l e c a s ię u ł o ż e n i e (rys. 35), w o d s t ę p a c h o k o ł o 50 cm

Rys. 35. Uzbrojenie połączeń murów żerdziami

w k i e r u n k u p i o n o w y m , o k o r o w a n y c h ż e r d z i o ś r e d n i c y 3 do 4 cm, uprzednio umoczonych w szlamie glinianym. W murze podokiennym również zaleca się położyć takie same

Rys. 36. W y k o n a n i e otworu dzwiowego lub okiennego

w p r z e c i w n y m b o w i e m r a z i e , w p r z y p a d k u p o d m y c i a p r z e z d e s z c z w c z a s i e b u d o w y , z e w n ę t r z n e b e l e c z k i m o g ą w y p a ś ć , p o n o w n e z a ś u m o c o w a n i e i c h j e s t b a r d z o t r u d n e .

F i l a r y m i ę d z y o t w o r a m i d r z w i o ­w y m i i o k i e n n y m i n i e p o w i n n y b y ć w ę ż s z e n iż 80 c m . C i e n k i e f i larki m i ę d z y o k i e n n e m o g ą b y ć w y m u r o ­w a n e z c e g ł y , a l e d o p i e r o p o zu­p e ł n y m w y s c h n i ę c i u ś c i a n .

K o m i n y n a l e ż y m u r o w a ć z c e g ł y c e m e n t o w o - g l i n i a n e j l u b p a l o n e j . K o m i n ó w n i e w o l n o w i ą z a ć z e ścia­n ą g l i n i a n ą (ubi janą) , lecz n a l e ż y w y m u r o w a ć j e n a g ł a d k i s t y k z e śc ianą, a b y n i e h a m o w a ł y o s i a d a n i a ś c i a n g l i n i a n y c h p r z y w y s y c h a n i u .

Ś c i a n k i d z i a ł o w e w y k o n u j e s ię z b l o k ó w g l i n i a n y c h a l b o i n n y c h m a t e r i a ł ó w i w p u s z c z a s ię je w ścia­ny k : n s t r u k c y j n e (ubi jane) w gład­ką b r u z d ę g ł ę b o k o ś c i 12 cm i sze­r o k o ś c i o d p o w i a d a j ą c e j g r u b o ś c i ś c i a n k i d z i a ł o w e j . B r u z d ę n a l e ż y w y k o n a ć w t r a k c i e u b i j a n i a ' ś c i a n . W t y m c e l u w s t a w i a s ię d o d e s k o ­w a n i a s ł u p e k o t a k i c h w y m i a r a c h j a k b r u z d a .

O ś c i e ż n i c e o k i e n n e z a k ł a d a s ię p o z u p e ł n y m w y s c h n i ę c i u ś c i a n i p r z y b i j a s ię j e g w o ź d z i a m i d o k o ł ­

k ó w w m u r z e . P o d o k i e n n i k i w y k o n u j e s i ę t a k , j a k p o d a n o w o p i s i e w y k o n a n i a ś c i a n z b l o k ó w .

P r z y w y k o n y w a n i u ś c i a n z g l i n y u b i j a n e j n a l e ż y z a w s z e p a m i ę t a ć , ż e o s i a d a j ą o n e z n a c z n i e p r z y w y s y c h a n i u .

Z w y j ą t k i e m w i ę c k o m i n a ż a d n a z c z ę ś c i ś c i a n k o n s t r u k c y j ­n y c h n i e p o w i n n a b y ć w y k o n a n a z i n n e g o m a t e r i a ł u .

P o d o b n i e j a k p r z y ś c i a n a c h z b l o k ó w g ó r n e z a k o ń c z e n i e ś c i a n p o w i n n o b y ć p r z y k r y t e p a p ą d l a z a b e z p i e c z e n i a p r z e d z a c i e k a m i .

P o w y k o n a n i u ś c i a n n a l e ż y n a t y c h m i a s t p o ł o ż y ć b e l k o w a n i e s t r o p ó w i p r z y k r y ć b u d y n e k d a c h e m .

N a ś c i a n a c h u b i j a n y c h ' z g l i n y m o g ą b y ć u k ł a d a n e s t r o p y t y l k o d r e w n i a n e l u b ż e l b e t o w e z g o t o w y c h b e l e k ( t y p u D M S lub T-27), n i e w y m a g a j ą c e s t e m p l o w a n i a .

Belki s t r o p o w e z r e g u ł y p o w i n n y o p i e r a ć s ię n a m u r ł a t a c h l u b ł a w a c h ż e l b e t o w y c h w s p o s ó b p o d a n y d l a ś c i a n z b l o k ó w gli­n i a n y c h .

N a ś c i a n a c h u b i j a n y c h z g l i n y m o g ą b y ć u k ł a d a n e s t r o p y t y l k o d r e w n i a n e l u b ż e l b e t o w e z g o t o w y c h b e l e k ( t y p u DMS), n i e w y m a g a j ą c e s t e m p l o w a n i a . S p o s ó b u ł o ż e n i a s t r o p ó w jest p o d o b n y d o o p i s a n e g o d la ś c i a n z b l o k ó w g l i n i a n y c h , p r z y c z y m b e l k i ż e l b e t o w e n i e są w p u s z c z o n e w ż e l b e t o w ą m u r ł a t ę , lecz o p i e r a j ą s i ę n a n i e j i s ą n a n i e j z a k o t w i o n e . U ł o ż e n i e w i ę c b e l e k n a ż e l b e t o w e j m u r ł a c i e m o ż e n a s t ą p i ć p o s t w a r d n i e n i u b e t o n u m u r ł a t u .

6. Kalkulacja roboc izny

Do w y k o n a n i a 1 m 3 ś c i a n y ł ą c z n i e z k o p a n i e m gl iny, c i ę c i e m s ieczk i , m i e s z a n i e m , t r a n s p o r t e m g l i n y n a p l a c u b u d o w y i d o d e s k o w a n i a , u s t a w i a n i e m d e s k o w a n i a do p i o n u i p o z i o m u i roz­b i ó r k ą j e g o , z a ł o ż e n i e m izolac j i i u b i j a n i e m śc ian, z a ł o ż e n i e m n a d p r o ż y i m u r ł a t o r a z o c h r o n ą ś c i a n p r z e d d e s z c z e m , p o t r z e b a p r a c y :

r o b o t n i k a w y k w a l i f i k o w a n e g o 2 g o d z i n y r o b o t n i k a n i e w y k w a l i f i k o w a n e g o 12 do 14 g o d z i n P r a c a r o b o t n i k ó w n i e w y k w a l i f i k o w a n y c h w p o s z c z e g ó l n y c h

e t a p a c h r o b ó t o r i e n t a c y j n i e p r z e d s t a w i a s ię n a s t ę p u j ą c o w o d n i e ­s i e n i u do 1 m 3 u b i t e j ś c i a n y :

k o p a n i e g l i n y 1,7 godz. c i ę c i e s ieczki , m i e s z a n i e g l i n y 1,5 „, t r a n s p o r t m a s y n a p l a c u b u d o w y 1,5 u s t a w i e n i e d e s k o w a n i a i u b i j a n i e ś c i a n 7,0 r ó ż n e i n n e r o b o t y 1,3

D o w y k o n a n i a k o m p l e t u d e s k o w a n i a (rys, 27) w r a z z e śc iąga­c z a m i p o t r z e b a :

d e s e k 32 mm 0,5 m : !

53 52

ściany ubitej z gliny Rys. 37. Przekrój pionowy

1 do 1,5 cm, a b y t y n k je z a k r y ł . D r u g i s p o s ó b m o ż n a s t o s o w a ć n a z e w n ą t r z b u d y n k u t y l k o w t e d y , g d y ś c i a n a b ę d z i e o t y n k o w a n a p r z e d zimą.

P r z e d t y n k o w a n i e m n a l e ż y p o w i e r z c h n i ę ś c i a n y g l i n i a n e j z d r a p a ć ż e l a z n y m i g r a b i a m i (dla u s u n i ę c i a źle u b i t y c h l u b zwie­t r z a ł y c h k a w a ł k ó w m u r u ) o r a z s t a r a n n i e o b m i e ś ć z p y ł u miotłą . Z a l e c a s ię p r z e d t y n k o w a n i e m z r ą b a ć m ł o t k i e m m u r a r s k i m k r a ­w ę d z i e b l o k ó w n a d p o z i o m y m i s p o i n a m i l u b m u r n a d l i s twą z z a p r a w y w ś c i a n a c h u b i j a n y c h .

N i e n a l e ż y j e d n o c z e ś n i e t y n k o w a ć ś c i a n w e w n ą t r z i z e w n ą t r z b u d y n k u , a t y l k o po z u p e ł n y m w y s c h n i ę c i u t y n k ó w z j e d n e j s t r o n y .

W p o m i e s z c z e n i a c h g o s p o d a r c z y c h , m o ż n a ś c i a n y t y n k o w a ć z a p r a w ą g l in ianą. N a j p i e r w w y k o n u j e s i ę o b r z u t k ę z r z a d s z e j z a p r a w y z d o d a n i e m d r o b n e j s i e c z k i l u b plew,, a p r z e d s t w a r d n i e ­n i e m o b r z u t k i t y n k u j e s ię b a r d z i e j gęs tą z a p r a w ą . P o w y s c h n i ę c i u t y n k u s k r a p i a się g o m l e k i e m w a p i e n n y m i z a c i e r a n a g ł a d k o , p o w t a r z a j ą c t e n z a b i e g d w u k r o t n i e w o d s t ę p a c h j e d n o d n i o w y c h .

K a ż d y i n n y t y n k p o z a g l i n i a n y m w y m a g a u p r z e d n i e j o b r z u t k i z z a p r a w y c e m e n t o w o - g l i n i a n e j o s k ł a d z i e : 1 część c e m e n t u , 2 c z ę ś c i z a w i e s i n y g l i n i a n e j i 7 częśc i p i a s k u , z d o d a n i e m 3 częśc i s i eczk i l u b p l e w . T e g o r o d z a j u o b r z u t k a m a d o b r ą p r z y c z e p n o ś ć d o ś c i a n y g l i n i a n e j . J e ż e l i o b r z u t k a b ę d z i e bez s ieczki, t o l e p i e j w y k o n a ć j ą j a k o n a t r y s k t w a r d ą miotłą . M i o t ł ę m a c z a s ię w za­p r a w i e i u d e r z a j ą c ją o ki j t r z y m a n y w d r u g i e j r ę c e p r y s k a się z a p r a w ę n a ś c i a n ę .

J a k o z a p r a w y d o t y n k o w a n i a s t o s u j e s ię n a s t ę p u j ą c e : w a p i e n n a — 1 c z ę ś ć s t a r e g o d o ł o w a n e g o w a p n a i 3 części

o s t r e g o p i a s k u , c e m e n t o w o - w a p i e n n a — 1 część c e m e n t u , 2 częśc i w a p n a

d o ł o w a n e g o i 10 c z ę ś c i p i a s k u , c e m e n t o w o - g l i n i a n a do t y n k ó w z e w n ę t r z n y c h — 1 c z ę ś ć ce­

m e n t u , 2 częśc i z a w i e s i n y g l i n i a n e j i 8 c z ę ś c i p i a s k u , c e m e n t o w o - g l i n i a n a do t y n k ó w w e w n ę t r z n y c h — 1 część

c e m e n t u , 2 częśc i z a w i e s i n y g l i n i a n e j i 14 częśc i p i a s k u , Ł ą c z n a g r u b o ś ć t y n k u i o b r z u t k i n i e p o w i n n a p r z e k r a c z a ć

2 cm w e w n ą t r z b u d y n k u i 2,5 cm na z e w n ą t r z . J e ś l i b u d y n e k n i e b ę d z i e z z e w n ą t r z o t y n k o w a n y w p i e r w s z y m

VI. T Y N K O W A N I E Ś C I A N GLINIANYCH

Ś c i a n y z b l o k ó w g l i n i a n y c h n a z a p r a w i e g l i n i a n e j m o ż n a t y n ­k o w a ć p o u p ł y w i e 4 d o 6 t y g o d n i o d c h w i l i w y k o n a n i a śc ian, na z a p r a w i e z a ś c e m e n t o w o - g l i n i a n e j po u p ł y w i e 3 do 4 t y g o d n i z a l e ż n i e o d p o g o d y .

Ś c i a n y u b i j a n e m o ż n a t y n k o w a ć p o s t w i e r d z e n i u , ż e ś c i a n a w y s c h ł a c a ł k o w i c i e . W c e l u z b a d a n i a , c z y m u r j e s t s u c h y , n a l e ż y p o b r a ć p r ó b k ę z e ś r o d k a m u r u , o d w a ż y ć d o k ł a d n i e 5 0 dkg, w y ­s u s z y ć n a p ł y c i e k u c h e n n e j i p o n o w n i e z w a ż y ć . R ó ż n i c a n i e p o w i n n o b y ć w i ę k s z a niż 2 d k g .

J e ż e l i ś c i a n y u b i j a n e z o s t a ł y w y k o n a n e d o 1 s i e r p n i a , t o p r z e w a ż n i e w p a ź d z i e r n i k u m o ż n a j e t y n k o w a ć .

W c e l u z w i ę k s z e n i a p r z y c z e p n o ś c i t y n k u na ś c i a n a c h z b lo­k ó w z a l e c a s ię m u r o w a n i e n a p u s t e s p o i n y ( s p o i n a n i e w y p e ł ­n i o n a na g ł ę b o k o ś ć 1 cm od l ica ś c i a n y ) l u b z w y p u s z c z e n i e m z a p r a w y n a z e w n ą t r z , j eże l i b l o k i m u r o w a n e b y ł y n a z a p r a w i e c e m e n t o w o - g l i n i a n e j . M o ż n a t o w y k o n a ć , j eże l i ś c i a n y z z e w n ą t r z b u d y n k u z o s t a n ą o t y n k o w a n e w t y m s a m y m r o k u , w k t ó r y m z o s t a ł y w y k o n a n e . W p r z e c i w n y m r a z i e n a z e w n ą t r z b u d y n k u n a l e ż y g ł a d k o z a t r z e ć s p o i n y , a b y n i e z a t r z y m y w a ł a się w o d a d e s z c z o w a l u b śn ieg .

Z w i ę k s z e n i e p r z y c z e p n o ś c i t y n k u n a ś c i a n a c h u b i j a n y c h osią­g a m y p r z e z w y k o n a n i e l i s t e w z z a p r a w y , co o p i s a n o w r o z d z i a l e o w y k o n a n i u ś c i a n l u b p r z e z w b i c i e w ś w i e ż ą ś c i a n ę (zaraz po z d j ę c i u d e s k o w a n i a ) p o d ł u ż n y c h k a m y k ó w l u b g r u z u z d a c h ó w e k , c o o k o ł o 1 0 c m ( s z e r o k o ś ć d ł o n i ) . K a m y k i l u b g r u z p o w i n n y t k w i ć w m u r z e na g ł ę b o k o ś ć 4 do 5 cm i w y s t a w a ć z l ica ś c i a n y

55 54

ł a t 3 8 X 6 3 mm (18 ś c i ą g a c z y ) 0,05 m s (20 m) ż e r d z i g r u b . 8 cm (13 ś c i ą g a c z y ) 15 m g w o ź d z i 90 mm 1,5 kg

,, 125 m m 1 k g p ł a s k o w n i k 3 X 3 0 m m d o o k u c i a p ł y t 1 2 k g

, , 1 X 2 0 mm do o k u c i a ś c i ą g a c z y 1,3 kg r o p y 4 kg c ieś l i 60 godz.

g a c z a m i z e s t a l i ś r e d n i c y 6 m m , z a g i ę t y m i n a j e d n y m k o ń c u , a n a d r u g i m z a o p a t r z o n y m i w n a k r ę t k ę . F o r m a p o w i n n a b y ć w e w n ą t r z g ł a d k o o s t r u g a n a i n a s y c o n a ropą .

M a s ę d o w y r o b u n a d p r o ż y p r z y g o t o w u j e s ię z m a t e r i a ł u w ł ó k n i s t e g o (słoma, s i a n o , ł o d y g i r o ś l i n p n ą c y c h , w r z o s itp.) p o c i ę t e g o na d ł u g o ś ć 30 do 40 c m , z m i e s z a n e g o z g l iną w s t o ­s u n k u : 1 c z ę ś ć s ieczk i na 2 c z ę ś c i g l i n y p r z y g l in ie ś r e d n i o t ł u s t e j l u b 1 częśc i s i eczk i na 1 c z ę ś ć g l i n y — p r z y g l in ie b a r d z o t ł u s t e j . P r z e r o b i o n ą m a s ę p o z o s t a w i a s ię w k o p c u n a p r z e c i ą g 1 d o b y .

F o r m ę u s t a w i a s ię n a p o d k ł a d c e , p o l e w a w o d ą , p o s y p u j e p i a s k i e m , p o c z y m w r z u c a s i ę d o n i e j t a k ą i lość p r z y g o t o w a n e j m a s y , a b y po u b i c i u m i a ł a g r u b o ś ć 2 do 3 cm. W tę w a r s t w ę u b i t e j m a s y w c i s k a s i ę 2 ż e r d z i e g r u b o ś c i 3 do 4 cm, w o d l e g ł o ś c i 4 c m o d ś c i a n f o r m y . Ż e r d z i e p o w i n n y b y ć o k o r o w a n e i p r z e d u ł o ż e n i e m w formie z a n u r z o n e w r o z r o b i o n e j g l in ie . Po u ł o ż e ­n i u ż e r d z i f o r m ę w y p e ł n i a s ię m a s ą g l i n i a n ą i ub i j a . N a s t ę p n i e w y j m u j e s ię z f o r m y ś c i ą g a c z e i h a k i , f o r m ę rozbiera,, a w y k o n a n ą b e l k ę n a d p r o ż a p o z o s t a w i a n a p o d k ł a d c e . N a b e l c e z w i e r z c h u t r z e b a w y r y ć znak, a b y n i e p o m y l i ć się p r z y u ł o ż e n i u b e l k i n a m u r z e (żerdz ie m u s z ą z n a j d o w a ć s ię n a d o l e ) . P o 3 d n i a c h m o ż n a b e l k ę zdjąć z p o d k ł a d k i i u m i e ś c i ć p o d d a c h e m d l a d a l s z e g o s c h n i ę c i a .

V I I I . PŁYTY S T R O P O W E Z G L I N Y

P ł y t y s łużą d o w y p e ł n i a n i a p r z e s t r z e n i m i ę d z y b e l k a m i s t r o ­p o w y m i d r e w n i a n y m i l u b ż e l b e t o w y m i t y p u T-27. P r z y j ę t o gru­b o ś ć p ł y t y 11 do 12 cm, s z e r o k o ś ć 33 cm (3 p ł y t y na 1 m e t r ) 1 d ł u g o ś ć o d p o w i a d a j ą c ą r o z s t a w i e n i u b e l e k , n i e w i ę c e j j e d n a k niż 1 m.

F o r m a do w y r o b u p ł y t (rys. 39) s k ł a d a s i ę z p o d k ł a d k i s z e r o ­k o ś c i 40 cm i d ł u g o ś c i 130 cm z b i t e j z 2 d e s e k g r u b o ś c i 32 mm, 2 d e s e k b o c z n y c h g r u b o ś c i 38 m m , s z e r o k o ś c i 11 do 12 cm i d ł u ­g o ś c i 128 cm o r a z 2 d e s e k p o p r z e c z n y c h g r u b o ś c i 38 mm, sze­r o k o ś c i 11 do 12 cm i d ł u g o ś c i 33 cm w d e s k i b o c z n e na całą g r u b o ś ć d e s e k . D e s k i p o p r z e c z n e s ą u m o c o w a n e w d e s k a c h p o d ł u ż n y c h z a p o m o c ą z a t y c z e k w e t k n i ę t y c h w o t w o r y k r a w ę d z i

r o k u w y k o n a n i a , n a l e ż y z a b e z p i e c z y ć ś c i a n y p r z e d s z k o d l i w y m d z i a ł a n i e m d e s z c z ó w p r z e z ich p o m a l o w a n i e w a p n e m d o ł o w a n y m , r o z p u s z c z o n y m w c h u d y m m l e k u , l u b z a c z y n e m c e m e n t o w o - g l i -n i a n y m ( z a w i e s i n a g l i n i a n a z c e m e n t e m ) . W y s t a r c z y z a b e z p i e ­c z y ć t y l k o ś c i a n y p ó ł n o c n ą i z a c h o d n i ą .

VII. N A D P R O Ż A GLINIANE

N a d p r o ż a g l i n i a n e s t o s u j e s i ę do ś c i a n z g l i n y w b u d y n k a c h p a r t e r o w y c h n a d o t w o r a m i s z e r o k o ś c i d o 1,20 m .

W y m i a r y b e l k i w y n o s z ą : s z e r o k o ś ć 16 cm, w y s o k o ś ć 21,5 cm i d ł u g o ś ć o 50 do 60 cm w i ę k s z a n iż s z e r o k o ś ć o t w o r u w ś w i e t l e .

F o r m a do w y r o b u n a d p r o ż y (rys . 38) s k ł a d a się z n a s t ę p u j ą -

c y c h c z ę ś c i : p o d k ł a d k i z d e s k i g r u b o ś c i 32 m m , s z e r o k o ś c i 25 cm i d ł u g o ś c i 220 cm, 2 d e s e k b o c z n y c h g r u b o ś c i 38 m m , s z e r o k o ś c i 21.5 cm i d ł u g o ś c i 220 cm o r a z 2 d e s e k p o p r z e c z n y c h g r u b o ś c i 38 mm, s z e r o k o ś c i 21,5 cm i d ł u g o ś c i — j e d n a 16 cm, a d r u g a

17.6 c m . D e s k i b o c z n e u s t a w i a s ię n a p o d k ł a d c e , a m i ę d z y n i e w s t a w i a

się d e s k i p o p r z e c z n e ; j e d n a z n i c h ( n i e r u c h o m a ) jes t w p u s z c z o n a w d e s k i b o c z n e na g ł ę b o k o ś ć 8 m m , a d r u g a ( r u c h o m a ) jes t p r z e ­s u w a n a z a l e ż n i e o d p o t r z e b n e j d ł u g o ś c i n a d p r o ż a i z a m o c o w a n a 4 w t y c z k a m i ż e l a z n y m i . W t y c z k i w s t a w i o n e są w o t w o r y w y ­w i e r c o n e w d e s k a c h b o c z n y c h i d e s c e p o p r z e c z n e j . D e s k i b o c z n e są ś c i ą g n i ę t e a l b o ś c i ą g a c z a m i z ł a t 4 X 5 cm z k l i n a m i , a l b o ścią-

57

Rys. 38. Forma do wyrobu n a d p r o ż y gl inianych

5fi

c e m e n t u i b a r d z o d o k ł a d n i e w y m i e s z a ć . Z a c z y n c e m e n t o w o - g l i -n i a n y i p r z y g o t o w a n a m a s a p o w i n n y b y ć u ż y t e w p r z e c i ą g u n a j ­d a l e j 1 g o d z i n y .

P ł y t y m o g ą b y ć u k ł a d a n e b e z p o ś r e d n i o n a b e l k a c h ( w b u d y n ­k a c h g o s p o d a r c z y c h ) a l b o m i ę d z y b e l k a m i n a ł a t a c h p r z y b i t y c h d o b o k ó w b e l e k d r e w n i a n y c h (rys. 40) l u b n a w y s t ę p a c h s t o p y

b e l k i ż e l b e t o w e j . P ł y t a p o w i n n a o p i e r a ć s ię k o ń c a m i ż e r d z i z n a j ­d u j ą c y c h s ię w e w n ą t r z p ł y t y . W s t r o p a c h n a b e l k a c h d r e w n i a ­n y c h p ł y t y w y s t a j ą 1 c m p o n i ż e j s p o d u b e l e k , w c e l u u z y s k a n i a j e d n e g o p o z i o m u z o t r z c i n o w a n i e m belki , w s t r o p a c h zaś na b e l k a c h ż e l b e t o w y c h T-27 s p ó d p ł y t y z n a j d u j e się w p o z i o m i e s p o d u be lk i .

IX. U W A G I OGÓLNE

W c e l u u n i k n i ę c i a r y z y k a p o z o s t a w i e n i a ś c i a n n i e p r z y k r y ­t y c h d a c h e m n i e p o w i n n o z a c z y n a ć się w y k o n y w a n i a ś c i a n

58 59

Rys. 40. Sposoby układania płyt na belkach s tropowych drewnianych i żel­betowych:

a) p ł y t y na belkach drewnianych, bez wrębu, b) płyty między belkami drew­nianymi, c) płyty między belkami T-27, d) płyta

d e s k i p o d ł u ż n e j i w c z o p y d e s e k p o p r z e c z n y c h . Z a t y c z k i mogą b y ć w e t k n i ę t e w w y p u s z c z o n e c z o p y d e s e k p o p r z e c z n y c h . J e ż e l i d e s k a p o p r z e c z n a z o s t a n i e d a l e j p r z e s u n i ę t a (na dłuższą p ł y t ę ) , t o o t w o r y w d e s k a c h b o c z n y c h t r z e b a z a t k a ć d o p a s o w a n y m i

k l o c k a m i i u m o c o w a ć j e w t y c z k a m i . W e w n ą t r z f o r m y d o d o l n y c h •części d e s e k p o p r z e c z n y c h p r z y b i t e s ą ł a t y s z e r o k o ś c i 3 8 m m i w y s o k o ś c i 6 3 m m dla s t r o p ó w d r e w n i a n y c h o r a z s z e r o k o ś c i 38 mm i w y s o k o ś c i 50 mm dla s t r o p ó w ż e l b e t o w y c h T-27.

F o r m a p o w i n n a b y ć we­w n ą t r z o s t r u g a n a i n a s y c o ­n a ropą.

M a s ę d o w y r o b u p ł y t p r z y g o t o w u j e się z m a t e r i a ­ł u w ł ó k n i s t e g o (słoma, s i a n o , ł o d y g i r o ś l i n p n ą c y c h , w r z o s itp.) p o c i ę t e g o n a s i e c z k ę d ł u g o ś c i 30 do 40 cm i z tłu­s t e j g l i n y r o z r o b i o n e j d o g ę s t o ś c i ś m i e t a n y . Na 1 m : !

Rys. 39. Forma do wyrobu gl inianych płyt stropowych

m a s y d a j e s ię o d 5 U d o b U k g s i e c z k i i U , D n r g ę s i e j z a w i e ś m y g l i n i a n e j . Do s k r z y n i z z a w i e s i n ą w r z u c a s ię s i e c z k ę , p r z e r a b i a m a s ę w i d ł a m i i u d e p t u j e , a b y k a ż d y k a w a ł e k w ł ó k n a z o s t a ł do­b r z e o b l e p i o n y gliną. P r z e r o b i o n ą m a s ę p o z o s t a w i a się w k o p c u n a p r z e c i ą g j e d n e j d o b y .

P o z ł o ż e n i u formy, p o l a n i u j e j w o d ą i p o s y p a n i u p i a s k i e m w r z u c a s ię d o n i e j m a s ę g l i n i a n ą i u b i j a n i e c o p o n a d w y s o k o ś ć l i s t e w n a ś c i a n k a c h p o p r z e c z n y c h . N a s t ę p n i e w c i s k a się o k o r o ­w a n e ż e r d z i e g r u b o ś c i 2 do 3 cm, u p r z e d n i o z a n u r z o n e w r o z r o ­b i o n e j g l inie, w o d l e g ł o ś c i 8 cm od p o d ł u ż n y c h ś c i a n formy tak, a b y o p a r ł y s ię n a l i s t w a c h . Z k o l e i f o r m ę u z u p e ł n i a s i ę masą, u b i j a j ą i w y r ó w n u j e . P o w y k o n a n i u p ł y t y f o r m ę r o z b i e r a się, a p ł y t ę p o z o s t a w i a na p o d k ł a d c e na p r z e c i ą g 2 do 3 d n i .

P o zd jęc iu p ł y t z p o d k ł a d e k u s t a w i a s ię j e d ł u ż s z y m b o k i e m n a z iemi, o p i e r a j ą c j e d n ą p ł y t ę o d r u g ą . P ł y t y t r z e b a c h r o n i ć p r z e d d e s z c z e m i p o d m a k a n i e m .

M o c n i e j s z e i b a r d z i e j o d p o r n e n a w i l g o ć s ą p ł y t y w y k o n a n e p r z y u ż y c i u z a r o b u c e m e n t o w o - g l i n i a n e g o . W t y m p r z y p a d k u n a l e ż y na k a ż d e 3 częśc i g ę s t e j z a w i e s i n y g l i n i a n e j b r a ć 1 część

z g l iny, bez p o s i a d a n i a m a t e r i a ł u na b e l k o w a n i e s t r o p u i na

w i ę ź b ę d a c h o w ą z p o k r y c i e m . B u d y n k i o ś c i a n a c h z g l i n y n a l e ż y t a k p r o j e k t o w a ć , ż e b y

ś c i a n y b y ł y u s z t y w n i o n e ś c i a n a m i p o p r z e c z n y m i k o n s t r u k c y j ­n y m i l u b d z i a ł o w y m i g r u b o ś c i co n a j m n i e j 12 cm, w o d l e g ł o ś c i a c h n i e w i ę k s z y c h niż 10 m. O d c i n e k ś c i a n y p o p r z e c z n e j d ł u g o ś c i 1 m m o ż e b y ć u w a ż a n y z a u s z t y w n i e n i e .

W c e l u z m n i e j s z e n i a k o s z t u b u d o w y p o d ś c i a n a m i g l i n i a n y m i m o g ą b y ć w y k o n a n e p ł y t k i e f u n d a m e n t y , p o s a d o w i o n e n a g ł ę b o ­k o ś c i 5 0 c m p o n i ż e j t e r e n u , n a g r u n t a c h s u c h y c h , p r z e p u s z c z a l ­n y c h l u b n a p o d s y p i e u b i t e g o p i a s k u g r u b . 6 0 d o 8 0 c m n a g r u n ­t a c h z w i ę z ł y c h , lecz n i e p o d m o k ł y c h .

W c z a s i e w y k o n y w a n i a ś c i a n p r z e d z b l i ż a j ą c y m się desz­c z e m l u b p o s k o ń c z o n e j r o b o c i e w o k r e s i e n i e p e w n e j p o g o d y n a l e ż y p r z y k r y w a ć ś c i a n y z a w c z a s u p r z y g o t o w a n y m i m a t a m i l u b d a s z k a m i . K r ó t k o t r w a ł y l e t n i d e s z c z n i e d o k o n a w i ę k s z e j s z k o d y , lecz r o z m o c z y w i e r z c h n i ą w a r s t w ę ś c i a n i w s t r z y m a r o ­b o t y d o c z a s u ich w y s c h n i ę c i a .

S c h o d y w b u d y n k a c h z b l o k ó w g l i n i a n y c h , d r e w n i a n e l u b żel­b e t o w e m o g ą b y ć w y k o n y w a n e t a k s a m o j a k w b u d y n k a c h z c e g ł y , n a t o m i a s t w b u d y n k a c h u b i j a n y c h z g l i n y b i e g i s c h o d ó w m o ż n a w y k o n y w a ć p o z u p e ł n y m w y s c h n i ę c i u śc ian.

W c e l u u n i k n i ę c i a s p ł y w u w o d y d e s z c z o w e j z d a c h u po ścia­n a c h , n i e z a l e ż n i e o d r y n i e n , n a l e ż y w y k o n a ć o k a p y d a c h u l u b p ł y t y g z y m s o w e s z e r o k o ś c i c o n a j m n i e j 4 0 c m . P r z y d a c h a c h d w u s p a d o w y c h n a l e ż y w s z c z y t a c h w y s u n ą ć p o k r y c i e d a c h o w e n a 2 0 c m p o z a l ico ś c i a n y .

R y n n y n a l e ż y s t o s o w a ć w i s z ą c e n a o k a p i e l u b p ł y c i e gzym­s o w e j , a n i e l e ż ą c e . R u r y s p u s t o w e p o w i n n y b y ć o d s u n i ę t e o d ś c i a n y o t y n k o w a n e j n a o d l e g ł o ś ć 4 cm, w y l o t y zaś r y n i e n po­w i n n y z n a j d o w a ć s i ę p r z y z iemi .

P r z y b a l k o n a c h , t a r a s a c h i s c h o d a c h z e w n ę t r z n y c h n a l e ż y w y k o n a ć d o w y s o k o ś c i 5 0 c m t y n k i c e m e n t o w o - g l i n i a n e 1 : 1,5 : 8 ( c e m e n t : z a w i e s i n a g l i n i a n a : p i a s e k ) , w c e l u z a b e z p i e ­c z e n i a p r z e d d e s z c z e m i t o p n i e j ą c y m ś n i e g i e m .

D o z a w i e s z e n i a w r ó t n a l e ż y w y m u r o w a ć z c e g ł y fi lary, k t ó r e p r z y ś c i a n a c h z b l o k ó w m u r u j e s ię j e d n o c z e ś n i e z ę śc ianą, p r z y ś c i a n a c h zaś u b i j a n y c h m u r u j e s ię p o w y s c h n i ę c i u śc ian, w i ą ż ą c

j e z e s t r z ę p i a m i ( sz t rabami) w y k o n a n y m i w c z a s i e u b i j a n i a śc ian . M o ż n a r ó w n i e ż s t o s o w a ć t a k i e s y s t e m y z a m o c o w a n i a w r ó t , k t ó r e n i e w y m a g a j ą z a w i e s z e n i a n a b o c z n y c h ś c i a n a c h o t w o r u .

P o n i e w a ż b a r d z o t r u d n o j e s t w y k u w a ć b r u z d y l u b w n ę k i w s u c h e j ś c i a n i e g l i n i a n e j , n a l e ż y w y k o n a ć j e w c z a s i e m u r o w a ­n i a l u b u b i j a n i a ś c i a n .

W p o m i e s z c z e n i a c h d la świń, ze w z g l ę d u na n i e b e z p i e c z e ń ­s t w o r y c i a ś c i a n y p r z e z świn ie , n a l e ż y do w y s o k o ś c i 1 m w y ł o ż y ć ś c i a n y d e s k a m i l u b o m u r o w a ć c e g ł ą n a rąb .

Dla z a b e z p i e c z e n i a p r z e d s z c z u r a m i n a l e ż y w e w n ą t r z b u d y n k u do w y s o k o ś c i 20 cm n a d p o d ł o g ą w y k o n a ć c e m e n t o w e t y n k i 1 : 3 n a o b r z u t c e c e m e n t o w o - g l i n i a n e j .

T e r e n w o k o ł o b u d y n k u n a l e ż y t a k w y r ó w n a ć , a b y w o d y d e s z c z o w e o d p ł y w a ł y o d f u n d a m e n t ó w i a b y w ż a d n y m m i e j s c u t e r e n n i e z n a j d o w a ł s ię w y ż e j n iż 4 0 c m p o n i ż e j ś c i a n y g l i n i a n e j .

W c e l u z a p e w n i e n i a s u c h o ś c i p o m i e s z c z e ń n a l e ż y z w r ó c i ć u w a g ę n a p r a w i d ł o w e w y k o n a n i e w e n t y l a c j i z a r ó w n o w b u d y n k u m i e s z k a l n y m , s z c z e g ó l n i e w k u c h n i i e w e n t u a l n i e w ł a z i e n c e ( w y w i e t r z n i k w k o m i n i e i lufcik w o k n i e ) , j ak i w b u d y n k u i n w e n t a r s k i m ( w y w i e t r z n i k i ) .

P r z e d z a m i e s z k a n i e m b u d y n k u n a l e ż y g o d o b r z e w y s u s z y ć p a l ą c w p i e c a c h p r z y c z ę s t o o t w i e r a n y c h o k n a c h .

W c z a s i e u ż y t k o w a n i a b u d y n k u n a l e ż y n i e d o p u s z c z a ć d o n a d m i e r n e j i lości p a r y w p o m i e s z c z e n i a c h ( p r a n i e , s u s z e n i e bie­l izny, g o t o w a n i e k a r m y d l a z w i e r z ą t ) i p r z e w i e t r z a ć p o m i e s z ­c z e n i e o t w i e r a j ą c o k n o . J e ż e l i t a z a s a d a n i e b ę d z i e z a c h o w a n a , t o w k a ż d y m b u d y n k u b ę d z i e w i l g o ć , n i e z a l e ż n i e o d m a t e r i a ł u , z k t ó r e g o z o s t a ł w y k o n a n y .

W o k r e s i e z i m y n a l e ż y o d g a r n i a ć n a w i a n y śn ieg , a b y n i e z a l e g a ł w y ż e j niż i z o l a c j a n a f u n d a m e n c i e .

X. ZABEZPIECZENIE PRZECIWPOŻAROWE B U D Y N K Ó W WIEJSKICH

A. Zabezpieczenie przed p o w s t a n i e m pożaru 1 . K o m i n y p o w i n n y b y ć w y k o n a n e w e d ł u g n a s t ę p u j ą c y c h

z a s a d : — g r u b o ś c i ś c i a n e k V? c e g ł y (12 cm), a jeżeli na p o d d a s z u

60 61

z g r o m a d z o n y jes t m a t e r i a ł ł a t w o p a l n y (słoma, s iano) — to 1 c e g ł y (25 c m ) ;

— n a c a ł e j w y s o k o ś c i ś c i a n y k o m i n a o t y n k o w a n e ; — d r e w n i a n e częśc i b u d y n k u (belki, k r o k w i e ) o d d a l o n e o d

w e w n ę t r z n e j p o w i e r z c h n i k a n a ł ó w k o m i n o w y c h c o n a j ­m n i e j o 30 c m ;

— w n a j n i ż s z e j c z ę ś c i k o m i n a w y k o n a n y o t w ó r do w y b i e r a ­n i a s a d z y (wycier) z a o p a t r z o n y w s z c z e l n e d r z w i c z k i ,

— j e ż e l i k a n a ł d y m o w y p r o w a d z o n y j e s t p o c h y ł o , t o n a c h y l e ­n i e j e g o n i e m o ż e b y ć m n i e j s z e n i ż 60° l icząc o d p o z i o m u ;

— w y l o t k a n a ł u d y m o w e g o 6 0 c m p o n a d k a l e n i c ę d a c h u k r y t e g o n i e o g n i o t r w a l e , p r z y p o k r y c i u z a ś o g n i o t r w a ­ł y m — 30 cm p o n a d p o k r y c i e i 1 m od p o k r y c i a w k i e r u n k u p o z i o m y m .

2 . P i e c e m u r o w a n e p r z y ś c i a n a c h d r e w n i a n y c h p o w i n n y b y ć od n i c h o d s u n i ę t e o 15 cm, jeże l i ś c i a n k i są o t y n k o w a n e i o 30 cm — jeżel i są n i e o t y n k o w a n e .

P r z e d p a l e n i s k a m i p i e c ó w n a d r e w n i a n e j p o d ł o d z e p o w i n n a b y ć p r z y b i t a b l a c h a o w y m i a r z e 4 0 X 5 0 cm.

3 . K a n a ł y d y m o w e p o w i n n y b y ć c z y s z c z o n e c o 2 m i e s i ą c e . 4 . N a s t r o p a c h d r e w n i a n y c h , n a p o d d a s z u p o w i n n a b y ć u b i t a

p o l e p a g r u b o ś c i 7 cm w y k o n a n a z g l i n y z s ieczką, 5 . N a b u d y n k a c h p o w i n n y b y ć z a ł o ż o n e p i o r u n o c h r o n y . Infor­

m a c j e i p o m o c t e c h n i c z n a w s p r a w a c h w y k o n a n i a p i o r u n o c h r o ­n ó w u d z i e l a n e s ą p r z e z i n s p e k t o r ó w p o w i a t o w y c h P a ń s t w o w e g o Z a k ł a d u U b e z p i e c z e ń o r a z p r z e z p o w i a t o w y c h k o m e n d a n t ó w s t r a ż y p o ż a r n y c h .

6 . P r z e w o d y i n s t a l a c j i e l e k t r y c z n e j p r o w a d z o n e j p o d r z e w i e p o w i n n y b y ć u m i e s z c z o n e w r u r k a c h .

P r z e p a l o n e b e z p i e c z n i k i n i e p o w i n n y b y ć r e p e r o w a n e lecz w y m i e n i o n e n a n o w e .

B. Zabezpieczenie przed pożarem od i n n e g o p ł o n ą c e g o budynku

1 . D a c h y p o w i n n y b y ć k r y t e m a t e r i a ł e m n i e p a l n y m . 2 . Ś c i a n y s z c z y t o w e p o d d a s z a p o w i n n y b y ć m u r o w a n e l u b

w y k o n a n e z n i e p a l n y c h p ł y t ( s u p r e m a l u b p r a s o w a n e p ł y t y s ło­m i a n e ) .

3 . N i e o s z k l o n e o t w o r y w ś c i a n a c h s z c z y t o w y c h l u b p o k r y c i u d a c h o w y m p o w i n n y b y ć o s ł o n i ę t e g ę s t ą s i a t k ą d r u c i a n ą .

4 . O d l e g ł o ś c i b u d y n k ó w o d g r a n i c s ą s i a d ó w i o d i n n y c h bu­d y n k ó w p o w i n n y o d p o w i a d a ć w y m a g a n i o m p r a w a b u d o w l a n e g o . I n f o r m a c j i u d z i e l i a r c h i t e k t p o w i a t o w y .

5 . P r z y g r a n i c y s ą s i a d a , o d s t r o n y n a j c z ę ś c i e j p a n u j ą c y c h w i a t r ó w o r a z w m i a r ę m o ż n o ś c i p o m i ę d z y b u d y n k a m i p o w i n n y b y ć p o s a d z o n e d r z e w a .

6 . C o n a j m n i e j c o 500 m p o w i n n y b y ć w y k o n a n e w e wsi z b i o r n i k i w o d y d l a c e l ó w p o ż a r o w y c h ( o t w a r t e l u b p o d z i e m n e ) o p o j e m n o ś c i co n a j m n i e j 60 m 3 .

W zakresie s tosowania mater iałów miejscowych i zastępczych udzielają, porad Wydziały Archi tektury i Budownictwa Prezydiów Powiatowych Rad N a r o d o w y c h oraz Ośrodki Eadawcze Instruktażowe Instytutu Techniki Bu­dowlanej w następujących miejscowościach: B i a ł y s t o k — ul. Dobra 1 — na woj. białostockie,

G d a ń s k — Wrzeszcz, Al. Grunwaldzka 238 — na woj . gdańskie, koszalińskie, olsztyńskie i szczecińskie,

K i e l c e — ul. Międzyszkolna 1 — na woj. kieleckie, K r a k ó w — ul. Moniuszki 42 — na woj . katowickie i krakowskie, Ł ó d ź — ul. Ogrodowa 25 — na woj . łódzkie, P o z n a ń — Al. Marcinkowskiego 1 — na woj . bydgoskie i poznańskie, R z e s z ó w — ul. Dąbrowskiego 77/25 — na woj . rzeszowskie, W a r s z a w a — ul. W a w e l s k a 2 — na woj . lubelskie i warszawskie, W r o c ł a w — ul. Oławska 84/87 — na woj . opolskie, wrocławskie i zielono­

górskie.

C z y t e l n i c y , k t ó r z y c h c i e l i b y r o z s z e r z y ć z a k r e s p o d a n y c h t u w i a d o m o ś c i l u b z a z n a j o m i ć s i ę z i n n y m i p r a c a m i z d z i e d z i n y b u d o w n i c t w a , z a l e c a m y p r z e c z y t a n i e n a s t ę p u j ą c y c h k s i ą ż e k :

Choliński S.: Budynki z tworzyw cementowo-glinianych. Wyd. „Arkady"; Warszawa 1958.

Chrzanowski S,: Budynki z płyt słomianych i trzcinowych. Wyd. „Arkady", W a r s z a w a 1958.

Konrad Z., Racięcki Z. i Skórski A.: Poradnik budownictwa wiejskiego. PWRiL, Warszawa 1957.

52