Zrozum świat Podręcznik dla nauczycieli i nauczycielek...

Zrozum świat

Podręcznik dla nauczycieli i nauczycielek przedszkolnych

Zrozum świat

Podręcznik dla nauczycieli i nauczycielek przedszkolnych

Warszawa 2016

© Instytut Globalnej Odpowiedzialności

Materiały zawarte w tej publikacji zostały przygotowane wspólnie przez osoby pracujące w przed-szkolach, szkołach podstawowych oraz w organizacjach pozarządowych zajmujących się edukacją globalną w ramach trzyletniego projektu edukacji globalnej pt. Zrozum świat – przedszkola (ang. World From Our Doorstep).

Scenariusze były testowane w kilkudziesięciu przedszkolach w czterech krajach: w Polsce, na Cyprze, w Anglii i Bułgarii.

Niniejszym dziękujemy wszystkim polskim placówkom biorącym udział w projekcie oraz osobom w nich uczącym za zaangażowanie i współpracę. Na szczególne podziękowania zasługują:

Przedszkole nr 174 w Warszawie, Przedszkole nr 5 im. Kota w Butach w Wołominie, Przedszkole nr 4 w Zielonce, Przedszkole im. Krasnala Hałabały w Buku, Przedszkole Zielona Lokomotywa w Mysłowicach, Przedszkole nr 38 w Zielonej Górze.

Redakcja merytoryczna: Gabriela Lipska-Badoti

Redakcja metodyczna: Anna Łagodzka

Redakcja i korekta językowa: Anna Łagodzka

Tłumaczenie: Anna Kucińska, Gabriela Lipska-Badoti, Anna Łagodzka

Autorki i autorzy: Katarzyna Anyszewska, Gabriela Lipska-Badoti, Robert Fisher, Joanna Kaczyńska, Anna Kucińska, Anna Łagodzka, Dorota Moran, Katarzyna Sajkowska, Jane Yates

Skład i łamanie: Adam Kasprzak, Joanna Kasprzak

Wydanie pierwsze

Warszawa 2016

Instytut Globalnej Odpowiedzialności (IGO)

ul. Bachmacka 1/11, 02-647 Warszawa

www.igo.org.pl

ISBN 978-83-939627-5-4

Niniejsza publikacja powstała w ramach projektu Zrozum świat – przedszkola (ang. World from Our Doorstep) współfinansowanego przez Komisję Europejską. Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autorów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Komisji Europejskiej.

Zrozum świat – przedszkola czyli edukacja globalna dla najmłodszych

Wstęp Gabriela Lipska-Badoti

Jak korzystać z naszych materiałów Gabriela Lipska-Badoti

Edukacja globalna z dziećmi

Być globalną nauczycielką lub nauczycielem

Tabela celów edukacji globalnej

Dociekania filozoficzne z dziećmi i młodzieżą

Filozofowanie z dziećmi. Wspólnota dociekająca w przedszkolu. Anna Łagodzka

Jak prowadzić dociekania filozoficzne z dziećmi i młodzieżą – wprowadzenie

Pytania wspierające dociekanie Robert Fisher

Strategie rozwijania myślenia dziecka Robert Fisher

Pytania pomocne na podstawowym etapie dociekania i wzorce wypowiedzi Jane Yates

Społeczne i emocjonalne aspekty uczenia się

Tabela celów Anna Kucińska, Gabriela Lipska-Badoti

Scenariusze zajęć

Część I. Zrozum świat

Na imię mam świat

Słucham cię

Pytania do nowych przyjaciół

Tęcza

Ktoś wyjątkowy

Moje, twoje rączki

Część II. Zależności i relacje

Pajęczyna

Zbiory

7

7

9

11

11

13

23

23

26

29

31

33

35

35

38

38

38

41

44

47

50

52

54

54

56

Oblicza świata

Mapy na patyku

Tajemnica zaufania

Część III. Sprawiedliwość

Kolorowe puzzle i co by było, gdyby...

Najpiękniejsze miejsce na świecie

To niesprawiedliwe

Praca i wynagrodzenie

Sprawiedliwy handel i torba tajemnic

Skąd się bierze czekolada?

Część IV. Równowaga

Statki Zoga

Stoliczku, nakryj się

Smaczne zagadki

Budujemy dom

Tajemnicze ziarna

58

61

63

65

65

67

69

71

73

76

79

79

82

84

88

91

�Zrozum świat – przedszkola czyli edukacja globalna dla najmłodszych

Zrozum świat – przedszkola czyli edukacja globalna dla najmłodszych

Gabriela Lipska-Badoti

WstępNiniejsza publikacja powstała w ramach trzyletniego międzynarodowego projektu edu-kacyjnego, nastawionego na zgłębianie treści związanych ze zrównoważonym rozwojem, sprawiedliwością społeczną i globalnymi współzależnościami. Projekt Zrozum świat – przed-szkola to próba odkrywania świata i stojących przed nami wyzwań oraz szukanie możliwych rozwiązań poprzez odkrywanie siebie i swojego najbliższego otoczenia. Proponujemy wykorzystanie w tym celu ćwiczeń i zabaw, które są proste, angażujące, ciekawe i bliskie doświadczeniu przedszkolaków. W ramach projektu wspieraliśmy nauczycielki i nauczycieli pracujących w przedszkolach w poznawaniu metody dociekań filozoficznych i jej stosowaniu w edukacji globalnej, tworzeniu sytuacji edukacyjnych, które ułatwiają dzieciom wyrażanie opinii, wysłuchiwanie opinii innych, dyskusję w grupie i podejmowanie wspólnych decyzji oraz współdziałanie na rzecz świata.

Wszystkie zawarte tu materiały zostały wypróbowane w przedszkolach w Polsce, Bułgarii, An-glii i na Cyprze. Część z nich powstawała w odpowiedzi na bieżące potrzeby dzieci, nauczycieli i nauczycielek uczestniczących w tym procesie. Wiele materiałów stworzyli sami nauczyciele i nauczycielki. Następnie były one dopracowywane przez zespół redakcyjny, składający się z osób zaangażowanych w edukację globalną w IGO oraz dr Anny Łagodzkiej, ekspertki od lat praktykującej metodę dociekań filozoficznych. Opisane w tej publikacji ćwiczenia zostały opracowane z myślą o najmłodszych dzieciach rozpoczynających zorganizowaną edukację, czyli dzieciach uczestniczących w zajęciach przedszkolnych. Czas przedszkola to idealny okres, jeśli chodzi o wpro-wadzanie wątków związanych ze zrównoważonym rozwojem, przyszłością i życiem we współczesnym zglobalizowanym świecie. To w wieku przedszkolnym dzieci poznają, czym są zasady, badają granice, pytają i szukają odpowiedzi, potrafią dziwić się i zachwycać światem, uczą się bycia z innymi ludźmi. Wykorzystując zaproponowane w niniejszej publikacji gry i zabawy, bajki i opowieści, materiały wizualne i zestawy przed-miotów, możemy przygotować dzieci, żeby poprzez badanie siebie, tego, jak funkcjonują w gru-pie, jak różnie widzą siebie oraz swoje najbliższe otoczenie, miały możliwość przygotowania się do poznania świata i ludzi, tego jak on funkcjonuje, jakie zasady w nim obowiązują obec-nie, a jakie byłyby potrzebne, żeby współtworzyć bardziej zrównoważony i sprawiedliwy świat. Stosując w wychowaniu przedszkolnym elementy metody dociekań filozoficznych z dziećmi, wzmacniamy przekaz, jaki niesie ze sobą edukacja globalna, dotyczący między innymi sza-cunku, równości, wielości perspektyw, różnorodności, współpracy i empatii. Podpisujemy się pod stwierdzeniem, że sposób, w jaki pracujemy, jest równie ważny jak treści edukacji global-nej.

Uważamy, że edukacja globalna może i powinna rozpoczynać się już w przedszkolu. Zależy

� Zrozum świat – przedszkola czyli edukacja globalna dla najmłodszych

nam na tym, żeby od najmłodszych lat dzieci budowały poczucie własnej wartości, tak istotne dla postaw tolerancji i otwartości w późniejszym życiu, interesowały się innymi kulturami, były świadome wpływu, jaki mamy na środowisko naturalne i losy ludzi w różnych zakątkach globu.

Dlaczego przedszkola oferują więcej możliwości w dążeniu do świata bardziej sprzyjającego zrównoważonemu rozwojowi niż wiele naszych uniwersytetów? W swoim najlepszym wydaniu przedszkola są miejscami, w których małe dzieci uczą się i badają granice w bezpiecznym i transparentnym świecie, bez ukrytych motywów i zamiarów. Przedszkola są miejscami, w których konflikty pojawiają się codziennie i są wykorzystywane jako okazje, żeby się czegoś nauczyć. Przedszkola są dzisiaj często miejscami wielokulturowymi, w których dzieci pochodzące z różnych środowisk spędzają wspólnie czas i poznają się nawzajem – takie jakie są, a nie jak wyobrażają je sobie inni. Przedszkola są także miejscami, w których spotykają się i współdziałają ze sobą różne pokolenia (dzieci, rodzice, babcie i dziadkowie). Często są zlokalizowane w sercu danej społeczności. W przedszkolu żadne pytanie nie jest głupie, za-wsze jest czas na zadawanie pytań i kwestionowanie różnych rzeczy. Świat dziecka, a nie badane zagadnienie, stanowi punkt wyjścia w procesie nauczania. Jest miejsce na dociekanie, odkrywanie i wiele sposobów wyrażania siebie. Przedszkole to miejsce wypełnione energią. Obowiązują w nim pewne podstawowe zasady i potrzebne są w nim pewne umiejętności, aby móc funkcjonować w organicznej całości”1

Jako organizacja pozarządowa staramy się przybliżać Polkom i Polakom świat, pomóc zrozumieć dynamikę zachodzących w nim zmian, poznawać ich przyczyny i konsekwencje oraz wspólnie szukać rozwiązań problemów. Dzisiejszy świat zmienia się z intensywnością i tempem, jakich nie znaliśmy. Stają przed nami nowe wyzwania, mamy dostęp do infor-macji z drugiego końca świata, coraz częściej spotykamy osoby pochodzące z innych kra-jów, słyszymy o zmianach klimatu i konsekwencjach tych zjawisk dla życia naszego i naszych dzieci. Te zmiany i informacje zaskakują, prowokują do zadawania pytań i udzielania odpow-iedzi nas, dorosłych. Poprzez nasze projekty chcemy wspierać dzieci w wieku przedszkol-nym i wczesnoszkolnym w poznawaniu siebie i świata, w pytaniu i odpowiadaniu. Uczymy je rozumienia, że są częścią czegoś większego niż własna rodzina lub grupa rówieśnicza, i poczucia, że również od nich zależy, jak nasz świat będzie wyglądał w przyszłości.

1 (Kindergartens as a learning context for ESD (Finnish UNESCO Series on ESD. Shaping the Education of Tomorrow: 2012 Report on the UN Decade of Education http://www.desd.org/UNESCO%20report.pdf.) n http://www.desd.org/UNESCO%20report.pdf) Więcej informacji znaleźć można w publikacji Think Global (dawniej DEA) Impact of Global Learning on Public Attitudes and Behaviours towards International Development and Sustainability (2010 r.).

�Zrozum świat – przedszkola czyli edukacja globalna dla najmłodszych

Gabriela Lipska-Badoti

Jak korzystać z naszych materiałów

Scenariusze zawarte w tej publikacji podzielone zostały na cztery części. Trzy z nich odpowiadają trzem wątkom tematycznym projektu. Towarzyszy im część wprowadzająca, nazwana przez nas Zrozum świat, która nie tylko wspiera dzieci w refleksji nad sobą i swoim miejscem w świecie, ale również stopniowo wprowadza je w pracę metodą dociekań filozo-ficznych. Część druga, zatytułowana Zależności i relacje, poświęcona jest wątkowi globalnych współzależności. Ich rozpoznawanie umożliwiają rozważania nad tym, jak funkcjonujemy w grupie, jak odnosimy się do osób, z którymi razem pracujemy i jesteśmy na co dzień, co nas łączy z ludźmi i miejscami na świecie. Część trzecia, skupiona na temacie sprawiedliwości, pomaga dzieciom doświadczyć sytuacji, które są podstawą do dialogu o tym, czym jest sprawiedliwość i jak ją rozumiemy, na czym polega sprawiedliwość społeczna i czym jest sprawiedliwy handel. W tej części dzieci mogą też poznawać życie i pracę rolników i drobnych producentów z rożnych krajów oraz pochodzenie żywności. W czwartej części, zatytułowanej Równowaga, dzieci mają okazję poznawać, czym jest zrównoważony rozwój, co jest potrze-bne by zrealizować jego postulaty. Każda część jest oznaczona odpowiednim kolorem by ułatwić identyfikację realizowanych wątków.

Publikacja została zaprojektowana tak, by dzieci mogły stopniowo budować swoją wiedzę, rozumienie i zaangażowanie w poruszane wątki, jak również swoje kompetencje w zakresie porozumiewania się, filozofowania i krytycznego myślenia. Zachęcamy do tego, żeby materiał realizować krok po kroku, sukcesywnie, zaczynając od części wprowadzającej. W zaplanowa-niu pracy z naszą publikacją może być pomocna tabela celów, które można realizować za pomocą poszczególnych scenariuszy, zamieszczona na s. 35. Kiedy realizacja całego materiału nie jest możliwa, proponujemy wybranie jednego wątku tematycznego, np. scenariuszy z części zatytułowanej Sprawiedliwość, i zrealizowanie go w całości.

Niektóre scenariusze wykorzystują materiały opisujące dzień z życia producenta czy rolnika, które są dostępne pod adresem http://igo.org.pl/o-pracy-ludzi-na-swiecie-w-przedszkolu/. W czasie realizacji scenariuszy warto mieć również pod ręką mapę polityczną świata.

Realizację każdego wątku tematycznego wspierają wielkoformatowe baśnie lub opowieści napisane w ramach projektu (są to osobne publikacje, do nabycia nieodpłatnie w IGO). W niek-tórych scenariuszach znajdziecie Państwo odniesienia do poszczególnych postaci będących bohaterami tych historii.

Część/rozdział publikacji Realizowane watki Tytuł baśni lub opowieści

Zrozum świat Docenianie świata Poznawanie siebie

Podróże Zoga

Zależności i relacje Globalne współzależności Migracje

Podróże Zoga

10 Zrozum świat – przedszkola czyli edukacja globalna dla najmłodszych

Część/rozdział publikacji Realizowane watki Tytuł baśni lub opowieści

Sprawiedliwość Sprawiedliwość społeczna Sprawiedliwy handel

Odpowiedzialna konsumpcja Żywność

Tosia odkrywa czekoladę

Równowaga Zrównoważony rozwój Odpowiedzialna konsumpcja

Lokalnie i globalnie Żywność

Lilka urządza piknik

Publikacja zawiera również materiały pomocnicze:

Wprowadzenie do edukacji globalnej wraz ze wskazówkami, jak być globalną nauczycielką lub nauczycielem, oraz tabelę celów edukacji globalnej, do których odnoszą się poszczególne scenariusze.

Materiały umożliwiające nauczycielkom i nauczycielom wstępne zapoznanie się z metodyką filozoficznych dociekań z dziećmi (P4C).: Anna Łagodzka, Filozofowanie z dziećmi. Wspólnota dociekająca w przedszkolu; Robert Fisher, Pytania wspierające dociekanie i Strategie rozwijania myślenia dziecka; Jane Yates, Pytania pomocne na podstawowym etapie dociekania.

Wprowadzenie do społecznych i emocjonalnych aspektów uczenia się, wraz z tabelą celów realizowanych w poszczególnych scenariuszach.

Mają one ułatwić nauczycielkom i nauczycielom uczenie się pracy z dziećmi metodą wspól-nego dociekania oraz rozumienie związków tej metody z edukacją globalną.

Scenariusze zawarte w tym podręczniku nie zawierają materiałów wizualnych. Zapraszamy do korzystania ze zdjęć, historii z życia, animacji zamieszczonych na stronach: http://igo.org.pl/tag/dla-przedszkoli/.

W przypadku opracowania własnych materiałów wizualnych, zwłaszcza ilustrujących zagad-nienia globalne, zachęcamy do zapoznania się z wytycznymi Kodeksu w sprawie obrazów i wiadomości dotyczących krajów Południa i stosowania się do tych zaleceń.

Przypomnienie zasad rzetelnego informowania o krajach globalnego Południa, połączone z pytaniami o ich zastosowanie w edukacji globalnej, międzykuturowej i antydyskrymina-cyjnej, oraz propozycje przydatnych edukatorom i edukatorkom ćwiczeń znajdziecie Państwo w nowej, zmienionej wersji poradnika Jak mówić o większości świata.

Jak mówić o większości świata? Jak rzetelnie informować o krajach global-nego Południa? (Warszawa: Instytut Globalnej Odpowiedzialności, 2015 http://igo.org.pl/wp-content/uploads/2016/01/Jak_mowic_o_wiekszosci_swiata_wydanie4_-ebook.pdf).

•

•

•

11Edukacja globalna z dziećmi

Edukacja globalna z dziećmi

Być globalną nauczycielką lub nauczycielem

We włączeniu do nauczania perspektywy globalnej chodzi nie tyle o mówienie o innych krajach i określonych tematach lub wprowadzanie konkretnych „globalnych” ćwiczeń, ile o zastanowienie się nad tym, jak przedstawiany jest świat w codziennym nauczaniu, i o podkreślenie podobieństw, nie różnic, łączących ludzi na świecie.

Każde ćwiczenie w naszym przewodniku zawiera sugestie dotyczące tego, jak je przeprowadzić, jakie pytania warto zadać lub czego należy unikać. Poniżej przedstawiamy ogólne wskazówki.

Zawsze staraj się:

Podać skąd, z jakiego kraju na świecie lub z jakiego regionu, pochodzą his-torie lub przykłady, które przytaczasz z tych materiałów bądź inne, które wykorzystujesz w ćwiczeniu, i podkreślić, że podobne wydarzenia mogą mieć miejsce w innych krajach na świecie.

Skupiać się na podobieństwach między życiem dzieci w Twojej grupie, w Polsce, a życiem dzieci opisanych w ćwiczeniach lub w towarzyszących im opowiadaniach.

Dążyć do kwestionowania stereotypów i przytaczać szereg różnorodnych obrazów i przykładów.

Doceniać i świętować to, co niepowtarzalne i szczególne w ludziach pochodzących z jakiegokolwiek miejsca i kraju na świecie.

Wystrzegaj się:

Uogólniania, kiedy mówisz o danym kraju lub kontynencie i przytaczasz przykłady w ćwiczeniach lub towarzyszących im materiałach. We wszystkich krajach widoczne są kontrasty między ludźmi bogatymi i ubogimi, obszarami miejskimi i wiejskimi oraz tradycją i nowoczesnością.

Obawy przed przyznaniem się, że czegoś nie wiesz – edukacja globalna polega na wspól-nej nauce i poznawaniu nowych rzeczy.

Traktowania przyrody jako czegoś co „gdzieś sobie istnieje”. Pamiętaj, że ludzie i wszystkie inne żyjące istoty są integralnymi i powiązanymi ze sobą elementami tworzącymi naszą planetę.

Nasz podręcznik ma za zadanie umożliwić dzieciom i osobom, które z nimi pracują, spojrzenie na świat i żyjących na nim ludzi z szacunkiem i bez uprzedzeń. Stwarza dzieciom możliwość doświadczania świata w zaufaniu do własnej tożsamości i w wierze, że będą mogły mieć wpływ na świat wokół nich. Nasza publikacja daje także rodzicom i opiekunom możliwość

•

•

•

•

•

•

•

12 Edukacja globalna z dziećmi

włączenia się w uczenie się razem z dziećmi.

Ćwiczenia, gry i zabawy opisane w podręczniku oparte są na następujących metodach nauczania: dociekaniach filozoficznych z dziećmi i młodzieżą według metodyki prof. Mat-thew Lipmana (ang. Philosophy for Children), kształceniu się przez doświadczenie, edukacji uczestniczącej i inicjowanej przez dzieci oraz edukacji dialogicznej – uczeniu się w dialogu z innymi. Metody te zakładają odejście od typowego rozumienia nauczania jako procesu, w którym nauczyciel jest ekspertem, a jego rolą jest przekazanie uczniom i uczennicom obiektywnej wiedzy. Metody i podejście do nauczania charakteryzujące edukację globalną zakładają, że dzieci – przez doświadczenie – uczą się, że często nie ma jednej prawidłowej lub błędnej odpowiedzi na wielkie i złożone wyzwania. Dzieci uczą się, jak rozumieć szereg różnorodnych zagadnień poprzez ich krytyczne rozważanie, słuchanie, dialog i uznanie, że może istnieć wiele różnych i względnych punktów widzenia danej kwestii. Nauczyciel lub nauczycielka stają się raczej „przewodnikami stojącymi poza sceną” niż „mędrcami na scenie”. To podejście do nauczania może być czasem niewygodne dla nauczycieli, jednak z upływem czasu widoczne stają się jego efekty w postaci większego zaangażowania uczennic i uczniów w naukę, poczucia sprawczości i pewności siebie oraz bardziej przenikliwego, pogłębionego uczenia się i budowania relacji z innymi.

Myślę, że wszyscy powinniśmy bardziej się starać lepiej rozumieć innych, ponieważ dzięki temu częściej się uśmiechamy.

(uczennica, hrabstwo Kumbria, Wielka Brytania)

Dzieci mogą wzbogacić swoją wiedzę i poszerzyć swoje horyzonty. Uczą się wychodzić w myśleniu poza wąskie przegródki swojego środowiska i wyrażać przemyślenia, które mają wymiar globalny.

(Eftychia Nikolau, wychowawczyni przedszkolna, Kolossi, Cypr)

Tekst pochodzi z podręcznika dla nauczycieli Word from our Doorstep. Practitioner Hand-book. Global Education for children aged 3-8, wydany przez Cumbria Development Education Centre.


Tabela celów edukacji globalnej

Wiedza – sugerowane obszary tematyczne

Wiedza o procesie globalizacji i rozwoju społeczeństwa światowego

Głównymi obszarami, na których koncentruje się edukacja globalna, są sprawiedliwość społeczna i zrównoważony rozwój dające życiowe szanse wszystkim. Dlatego też edukacja globalna może czerpać tematy spośród treści odnoszących się do kluczowych kwestii, takich jak warunki życia na poziomie lokalnym i w innych częściach świata, społeczeństwo wielokul-turowe, kontekst społeczny, polityczny i ekonomiczny, przemoc bezpośrednia i strukturalna, współzależności między regionami, krajami i konty-nentami, ograniczone zasoby naturalne, społeczeństwo informacyjne i media.

Warunki życia na pozio-mie lokalnym i w innych częściach świata

Słucham cię

Społeczeństwo wielokulturowe

Oblicza świata, Ktoś wyjątkowy, Mapy na patyku

Kontekst polityczny, społeczny i ekonomiczny

Na imię mam świat, Sprawiedliwy handel i torba tajemnic, Skąd się bierze cze-kolada? Stoliczku, nakryj się, Smaczne zagadki, Budujemy dom, Tajemnicze ziarna

Współzależności Smaczne zagadki, Budujemy dom, Tajemnicze ziarna, Skąd się bierze czekolada

Ograniczone zasoby naturalne

Kolorowe puzzle i „co by było, gdyby...”, Statki Zoga, Budujemy dom


Wiedza dotycząca historii i filozofii uniwersalnych koncepcji humanizmu

Edukacja globalna dostarcza wiedzy na temat uniwersal-nych koncepcji humanizmu, takich jak: prawa człowieka, demokracja i dobre rządzenie, sprawiedliwe stosunki eko-nomiczne, sprawiedliwość społeczna, sprawiedliwy handel, równość płci, pokój i transformacja pokojowa, obywatelstwo, różnorodność, dialog międzykulturowy i międzyreligijny, zrównowa- żony rozwój, zdrowie i równy dostęp do osiągnięć techniki i nauki.

Ekonomia Słucham cię, Smaczne zagad-ki, Sprawiedliwy handel i torba tajemnic

Sprawiedliwość społeczna Słucham cię, Najpiękniejsze miejsce na świecie, To niesprawiedliwe

Sprawiedliwy handel Słucham cię, Kolorowe puzzle i „co by było, gdyby...”. Sprawiedliwy handel i torba tajemnic, Skąd się bierze czekolada?

Równość płci Praca i wynagrodzenie

Różnorodność Na imię mam świat, Ktoś wyjątkowy, Tęcza, Tajemnicze ziarna

Zrównoważony rozwój Kolorowe puzzle i „co by było, gdyby...”, Sprawiedliwy handel i torba tajemnic, Statki Zoga, Smaczne zagadki, Budujemy dom, Tajemnicze ziarna

Zdrowie Stoliczku, nakryj się

Wiedza o cechach wspól-nych i różnicach

Edukacja globalna dostarcza wiedzy o cechach wspólnych, jak i różnych stylach życia, kulturach, religiach i poko-leniach. Ludzie we wszyst-kich częściach świata mają emocje, radości i zmartwienia. Zrozumienie podobieństw i różnic sprawia, że łatwiej jest szanować różnorodność.

Emocje, radości, zmartwienia Tęcza

Pamiętać trzeba, że zmieniająca się dynamicznie rzeczywistość stawia przed nami kolejne wyzwania, pojawiają się nowe obszary wiedzy, które mogą być rozwijane na zajęciach – takie jak potrzeba podjęcia działań zwalczających zmiany klimatyczne i ich skutki, budowania pokoj-owych i inkluzywnych społeczeństw, wzmocnienie pozycji kobiet i dziewcząt oraz osiągnięcie równości płci. Mamy nadzieję, że zawarte w tym podręczniku scenariusze będą inspiracją do kontynuowania edukacji globalnej i wprowadzania do rozważań z dziećmi nowych tematów, odpowiadających aktualnej wiedzy o świecie i kierunkach jego rozwoju.


W tym celu zapraszamy do zapoznania się z nową Agendą na Rzecz Zrównoważonego Ro-zwoju 2030 i zawartymi w niej Celami Zrównoważonego Rozwoju: http://www.unic.un.org.pl/strony-2011-2015/agenda-na-rzecz-zrownowazonego-rozwoju-2030-i-cele-zrownowazo-nego-rozwoju/2850#sthash.Dhy989Ln.dpuf.

Umiejętności

Krytyczne myślenie

Edukacja globalna powinna pomagać uczącym się podchodzić do konkret-nych zagadnień z otwartym, krytycznym umysłem, analizować je i wykazywać gotowość do rozważenia swoich opinii w świetle nowych dowodów i rac-jonalnych argumentów. Powinni oni umieć rozpoznać stronniczość, indoktrynację i propagandę i przeciwstawić się im.

Argumentowanie, porówny-wanie, analizowanie, podawa-nie trafnych przykładów, badanie pojęć, podawanie trafnych przykładów i analizowanie przykładów, interpretowanie wypowiedzi, wyjaśnianie, ustosunko-wywanie się do opinii in-nych osób, klasyfikowanie, rozpoznawanie założeń, abstrahowanie, operowanie związkami, np. relacją przy-czyna – skutek, uzasadnianie sądów wartościujących; rozróżnianie i in.

Na imię mam świat, Słucham cię, Pytania do nowych przyjaciół, Tęcza, Ktoś wyjątkowy; Moje, twoje rączki; Pajęczyna, Zbiory, Oblicza świata, Mapy na patyku, Tajemnica zaufania, Kolorowe puzzle i „co by było, gdyby...”, Najpiękniejsze miejsce na świecie, To niesprawiedliwe, Skąd się bierze czekolada, Statki Zoga, Budujemy dom, Tajemnicze ziarna

Zmiana perspektywy lub podejście wieloperspekty-wiczne

Edukacja globalna powinna umożliwiać uczącym się zmianę perspektywy i spojrzenie na sytuację z różnych punktów widzenia.

Czerpanie z wielu perspektyw, branie pod uwagę różnych punktów widzenia, możliwość zmiany własnej perspektywy

Na imię mam świata, Słucham cię, Pytania do nowych przyjaciół, Tęcza, Pajęczyna, Zbiory, Oblicza świata, To niesprawiedliwe, Sprawiedliwy handel i torba tajemnic, Skąd się bierze czekolada? Mapy na patyku, Tajemnica zaufania, Najpiękniejsze miejsce na świecie, Statki Zoga

Rozpoznawanie negaty-wnych stereotypów i uprzedzeń

Edukacja globalna powinna umożliwiać uczącym się rozpoznanie negatywnych stereotypów i uprzedzeń oraz aktywne przeciwstawianie się im.

Rozpoznawanie stereotypów i uprzedzeń i przeciwstawianie się im

Oblicza świata Tęcza, Praca i wynagrodzenie


Refleksja Rozwijanie samoświadomości

Słucham cię, Ktoś wyjątkowy, Pytania do nowych przyjaciół; Moje, twoje rączki; Zbiory, Tajemnica zaufania, Praca i wynagrodzenie, Skąd się bierze czekolada, Statki Zoga, Budujemy dom

Kompetencje międzykulturowe w komu-nikacji

Edukacja globalna po-winna pomagać uczącym się radzić sobie z kulturową różnorodnością języków i kodów w celu osiągnięcia obopólnego zrozumienia. W dzisiejszej kulturze, przypominającej mozaikę, musimy zaakceptować ideę, że każda grupa społeczno-kulturowa może wnosić swój wkład we wzbogace-nie naszego życia wspól-notowego poprzez wymianę elementów związanych z tożsamością, dialog i zaangażowanie wszystkich członków wielokulturowej wspólnoty.

Radzenie sobie z kulturową różnorodnością języków i kodów

Oblicza świata

Świadomość własnej tożsamości i możliwości roz-woju tożsamości

Ktoś wyjątkowy

1�Edukacja globalna z dziećmi

Praca zespołowa i współpraca

Edukacja globalna powi-nna pomagać uczącym się doceniać wartość współpracy poprzez wspólne zadania oraz pracę z innymi osobami i grupami na rzecz osiągnięcia wspólnych celów.

Umiejętność realizacji wspól-nych zadań

Moje, twoje rączki, Kolorowe puzzle i „co by było, gdyby...”, najpiękniejsze miejsce na świecie

Praca z innymi osobami i grupami na rzecz osiągnięcia wspólnych celów

Moje, twoje rączki, Pajęczyna, Tajemnica zaufania, Kolorowe puzzle i „co by było, gdyby...”, Stoliczku, nakryj się

Współpraca w pogłębianiu wiedzy i rozumienia przez uczestniczenie w dialogu z innymi

Na imię mam świat, Słucham cię, Pytania do nowych przyjaciół, Tęcza, Ktoś wyjątkowy; Moje, twoje rączki; Pajęczyna, Zbiory, Oblicza świata, Mapy na patyku, Tajemnica zaufania, Kolorowe puzzle i „co by było, gdyby...”, Najpiękniejsze miejsce na świecie, To niesprawiedliwe, Skąd się bierze czekolada, Statki Zoga, Budujemy dom, Tajemnicze ziarna

Empatia

Edukacja globalna powinna umożliwiać uczącym się wrażliwe rozumienie pun-któw widzenia i uczuć in-nych, w szczególności osób należących do innych grup, kultur i narodowości.

Wrażliwe rozumienie pun-któw widzenia, sposobów myślenia, potrzeb i uczuć innych

Słucham cię, Tęcza, Pajęczyna, Zbiory, Oblicza świata, Mapy na patyku, Tajemnica zaufania, Najpiękniejsze miejsce na świecie, To niesprawiedliwe, Praca i wynagrodzenie, Statki Zog; Stoliczku, nakryj się; Smaczne zagadki, Budujemy dom

Dialog

Edukacja globalna powinna rozwinąć umiejętności dialogu, takie jak aktywne słuchanie, szacunek dla opinii innych i konstruktywną asertywność.

Aktywne, uważne słuchanie innych

Stawianie pytań

Szanowanie opinii innych, gotowość do rozważenia ich argumentów i uwzględnienia ich punktów widzenia

Twórcze czerpanie z wielości perspektyw

Wszystkie scenariusze, jeżeli częścią ich realizacji staje się dialog wspólnoty dociekającej

1� Edukacja globalna z dziećmi

Asertywność

Edukacja globalna powinna umożliwiać uczącym się jasne i asertywne komu-nikowanie się z innymi, to znaczy, nie w sposób agresy-wny, pozbawiający innych ich praw, jak i nie w sposób pasywny, który pozbawia tych praw nas samych.

Jasne i asertywne (tzn. nie agresywne i nie pasywne) porozumiewanie się z innymi

Statki Zoga

Radzenie so-bie ze złożonością, sprzecznościami, niepewnością

Edukacja globalna powinna pomagać uczącym się zrozumieć złożoność świata, uświadomić sobie sprzeczności i niepewności oraz zrozumieć, że nie istnieją jednowymiarowe rozwiązania skomplikowanych prob-lemów.

Rozumienie złożoności świata

Oblicza świata, Słucham cię, Tęcza, Pytania do nowych przyjaciół, Smaczne zagadki, Budujemy dom, Tajemnicze ziarna

Uświadamianie sobie sprzeczności i niepewności, niewystarczalności swojej wiedzy, istnienia trudnych pytań

Pytania do nowych przyjaciół, Skąd się bierze czekolada, To niesprawiedliwe, Budujemy dom

Zrozumienie, że nie istnieją jednowymiarowe rozwiązania skomplikowanych prob-lemów


Radzenie sobie z konflik-tami i transformacja konflik-tów

Edukacja globalna powinna umożliwiać uczącym się stawianie czoła konfliktom i radzenie sobie z nimi w sposób konstruktywny i systematyczny.

Stawianie czoła konfliktom Statki Zoga

Kreatywność

Edukacja globalna powinna stymulować wyobraźnię, aby myśleć i pracować nad zagadnieniami globalnymi w sposób kreatywny i czerpać przyjemność z tego procesu.

Używanie wyobraźni do rozwiązywanie problemów, lepszego zrozumienia świata i siebie oraz tworzenia wizji lepszego świata

Na imię mam świat, Oblicza świata, Tęcza, Kolorowe puzzle i „co by było, gdyby...”, Praca i wynagrodzenie, Najpiękniejsze miejsce na świecie, Stoliczku, nakryj się, Budujemy dom

Czerpanie przyjemności z kreatywności

Mapy na patyku

1�Edukacja globalna z dziećmi

Badania

Edukacja globalna powinna umożliwiać uczącym się poszukiwanie wiedzy dotyczącej zagadnień glo-balnych poprzez wykorzysty-wanie różnorodnych źródeł.

Aktywne poszukiwanie wiedzy

Budujemy dom

Wykorzystywanie różnorodnych źródeł infor-macji lub wiedzy


Podejmowanie decyzji

Edukacja globalna powinna umożliwiać uczącym się uczestnictwo w procesach decyzyjnych i podejmowanie inicjatywy poprzez procesy demokratyczne.

Udział w procesach decyzyj-nych

Na imię mam świat, Statki Zoga, Najpiękniejsze miejsce na świecie, Mapy na patyku

Udział w procesach demokra-tycznych

Na imię mam świat

Warto wspomnieć też inne, nie ujęte w naszych scenariuszach, lecz ważne z punktu widzenia edukacji globalnej obszary kompetencji:

Media: edukacja globalna powinna umożliwiać uczącym się rozwijanie świadomości działania mediów i krytyczne podejście do informacji.

Nauka i współczesna technologia: Edukacja globalna powinna wyposażać uczących się w umiejętności potrzebne do tego, aby używać w sposób odpo-wiedzialny nowych osiągnięć nauki i technologii.

Zachęcamy nauczycielki i nauczycieli do dalszych twórczych poszukiwań odpowiedzi na py-tanie, jak wspólnie rozwijać te umiejętności podczas pracy z dziećmi.

Wartości i postawyKluczowe wartości pozwalają edukatorom wyjaśnić podstawowe zasady procesu uczenia się, będąc przewodnikami w wyborze treści, identyfikacji i użyciu źródeł informacji, projektowaniu strategii nauczania, uczenia się i ewaluacji oraz poszerzaniu obszarów prakty-cznej interwencji uczącego się.

Ostatecznym celem edukacji globalnej jest rozwój wartości opartych na wiedzy o zagadnieniach globalnych oraz rozwój odpowiednich umiejętności, pozwalających kształtować postawy odpowiedzialnego globalnego obywatelstwa na poziomie jednostki i wspólnoty.

•

•


Do wartości tych mogą należeć:

Poczucie własnej wartości i wartości innych

Edukacja globalna zachęca uczących się do rozwi-jania poczucia swojej własnej wartości i doce-niania swojego zaplecza społecznego i kulturowego.

Poczucie własnej wartości Ktoś wyjątkowy, Moje, twoje rączki

Docenianie własnego zaple-cza społecznego i kulturowe-go

Ktoś wyjątkowy, Smaczne zagadki

Poczucie wartości innych ludzi, w szczególności tych o odmiennych uwa-runkowaniach

Na imię mam świat, Tęcza, Oblicza świata, Praca i wyna-grodzenie, Smaczne zagadki

Odpowiedzialność społeczna

Edukacja globalna zachęca uczących się do rozwijania solidarności i poczucia troski o bardziej sprawiedliwy społecznie, bezpieczny i pokojowy świat na poziomie lokalnym, narodowym i międzynarodowym.

Solidarność Kolorowe puzzle i „co by było, gdyby...”, Tajemnica zaufania, Skąd się bierze czekolada?

Troska o bardziej sprawiedli-wy społecznie świat

Słucham cię,

Najpiękniejsze miejsce na świecie, To niesprawiedliwe, Sprawiedliwy handel i torba tajemnic, Skąd się bierze czekolada?

Odpowiedzialność ekolog-iczna

Edukacja globalna zachęca uczących się, aby troszczyli się równowagę środowiska przyrodniczego na poziomie lokalnym i globalnym.

Troska o równowagę środowiska przyrodniczego

Sprawiedliwy handel i torba tajemnic, Budujemy dom, Tajemnicze ziarna

Szacunek dla środowiska Sprawiedliwy handel i torba tajemnic, Budujemy dom, Tajemnicze ziarna

Otwartość umysłu

Edukacja globalna promuje przyjmowanie różnych źródeł informacji, kultur i wydarzeń z krytycznym, otwartym umysłem.

Gotowość do ustawicznego uczenia się

Kolorowe puzzle i „co by było, gdyby...”


Postawy wizjonerskie

Edukacja globalna zachęca uczących się do rozwijania różnych wizji lepszego, bardziej sprawiedliwego dla wszystkich świata w odniesieniu do własnej społeczności, innych społeczności i w skali global-nej.

Gotowość do tworzenia różnych wizji lepszego świata

Kolorowe puzzle i „co by było, gdyby...”

Proaktywne i partycy-pacyjne uczestnictwo w społeczności

Edukacja globalna wzmacnia poczucie przynależności do społeczności lokalnej i globalnej, w której prawa i obowiązki jednostki oraz ogółu są znane i respe-ktowane przez wszystkich. W takiej społeczności wytwarza się poczucie wzajemnego wsparcia i potrzeba uczest-nictwa we wspólnych decyz-jach, przez co promowane są zasady pluralizmu, nie-dyskryminacji i sprawiedliwości społecznej.

Poczucie przynależności do społeczności (lokalnej i globalnej)

Moje, twoje rączki, Pajęczyna, Mapy na patyku

Poszanowanie dla godności każdej osoby

Oblicza świata

Poczucie wzajemnego wsparcia

Pajęczyna, Tajemnica zau-fania

Potrzeba uczestnictwa we wspólnych decyzjach

Na imię mam świat, Statki Zoga, Najpiękniejsze miejsce na świecie

Równość i niedyskryminacja Oblicza świata, Praca i wyna-grodzenie

Solidarność

Edukacja globalna prowadzi do aktywnej solidarności, kreując obywateli świata świadomych rzeczywistości globalnej i zaangażowanych w pracę na rzecz bardziej zrównoważonego świata, opartego na prawach człowieka dla wszystkich, dialogu i współpracy.

Zaangażowanie w tworzenie bardziej zrównoważonego świata, opartego na prawach człowieka, dialogu i współpracy

Słucham cię

Wolność Oblicza świata

Uczciwość Słucham cię


Tabela celów została opracowana zespołowo i opiera się między innymi na następujących materiałach:

Przewodnik po edukacji globalnej. Poradnik dla edukatorów – jak rozumieć i realizować edukację globalną. Publikacja ta przygotowana przez Global Education Week Network, w porozumieniu z Centrum Północ-Południe Rady Europy ma ułatwiać rozumienie i wdrażanie edukacji globalnej, a także może być narzędziem doskonalenia pedagogicznego.

Przewodnik po edukacji globalnej. Koncepcje i metodologie edukacji globalnej dla edu-katorów i twórców polityki (Grupa Zagranica, Warszawa 2012) dostępny jest on-line pod adresem: http://zagranica.org.pl/sites/zagranica.org.pl/files/attachments/Publikacje/Eduka-cjaGlobalna/globaleducationpl_web.pdf.

Pamiętać trzeba, że edukacja globalna nie została opisana raz na zawsze, wyczerpująco i niezmiennie, zapraszamy więc nauczycielki i nauczycieli przedszkolnych do śledzenia pro-cesu jej definiowania i współuczestniczenia w nim.2

2 W Polsce obecnie trwają prace nad aktualizacją definicji edukacji globalnej w ramach procesu międzysektorowego, w który zaagażowana jest grupa robocza Edukacji Globalnej przy grupie Zagrani-ca.

23Dociekania filozoficzne z dziećmi i młodzieżą

Dociekania filozoficzne z dziećmi i młodzieżąAnna Łagodzka

Filozofowanie z dziećmi Wspólnota dociekająca w przedszkolu

Przedstawione w tym tomie scenariusze zajęć przedszkolnych łączą edukację globalną z filozofią dla dzieci. Filozofia dla dzieci to ruch edukacyjny zapoczątkowany przez pro-fesora filozofii Matthew Lipmana na przełomie lat 60. i 70. XX wieku, funkcjonujący w programach kształcenia w wielu krajach świata, na wszystkich kontynentach. W Polsce nauczyciele wprowadzają w szkołach elementy tego podejścia od około 1993 r. Program Filozoficzne dociekania z dziećmi i młodzieżą, DKW 4014-28/99, krótko przedstawia najważniejsze postulaty edukacyjne tego przedsięwzięcia. Metodyka wypracowana w ramach filozofii dla dzieci opiera się na budowaniu wspólnoty dociekającej. Grupa osób staje się taką wspólnotą, kiedy angażuje się w dialogi mające charakter dociekania, razem poszukując odpowiedzi na pytania formułowane przez uczestników zajęć. W scenariuszach zostało to zasygnalizowane hasłem Zastanówmy się razem i porozmawiajmy.

Po dokładniejsze opisy i analizy P4C wraz z uzasadnieniami, dlaczego takie zajęcia są dzieciom i młodzieży potrzebne, nauczycielki i nauczyciele mogą sięgnąć do literatury przedmiotu. Najpełniejszy spis polskojęzycznych publikacji na ten temat znajduje się na stronie: phronesis.org.pl.

W tym wstępie znajdą kilka wskazówek, które ułatwią korzystanie z zamieszczonych w książce scenariuszy i ogólne zorientowanie się, na czym polegają filozoficzne dociekania z dziećmi.

Po pierwsze na tym, że osoba prowadząca zajęcia nie sytuuje się poza wspólnotą dociekającą, lecz ją współtworzy. Oznacza to, że sama zdolna jest przyjmować postawę pytającą, dociekającą i dialogiczną. Umie uszanować i docenić pytania dzieci, ponieważ rozumie znaczenie tej postawy nie tylko w życiu dzieci, lecz również dorosłych. Potrafi też pomagać dzieciom w dociekaniu – uczestniczy w pracy wspólnoty, zadając pytania wspierające ich myślenie i porozumiewanie się.

W perspektywie metodycznej można zatem odróżnić dwa rodzaje pytań: a) ujmujące prob-lemy czy zagadnienia, które stają się przedmiotem dociekania, np. Dlaczego ludzie chcą być traktowani sprawiedliwie? b) wspierające dociekanie, badanie tych zagadnień, wspólne szu-kanie odpowiedzi, np. Co mógłby powiedzieć ktoś, kto się z tobą nie zgadza? Jeśli chodzi o pierwszy typ pytań – w filozofowaniu z dziećmi dąży się do tego, żeby podstawą wspól-nych rozmów stawały się ich pytania, a nie pytania uznane za najwłaściwsze przez osoby prowadzące zajęcia. Zaproponowane w scenariuszach gotowe pytania bywają przydatne,

24 Dociekania filozoficzne z dziećmi i młodzieżą

kiedy dzieci mają trudności ze zgłoszeniem swoich pytań, z nawiązaniem lub kontynu-owaniem rozmowy. Nie mogą jednak stale zastępować pytań dzieci. Pytania dzieci wyrażają ich perspektywy i związki ze światem, ich sposoby ujmowania problemów i ich ciekawość poznawczą. Bez zadawania pytań nie poczyni się postępów w filozofowaniu. Jeśli chodzi o drugiego typu pytania – stawiając je, osoba prowadząca zajęcia dostarcza wzorców ta-kich zachowań myślowo-werbalnych, jakie sprzyjają nawiązywaniu i trwaniu dialogu oraz rzetelnemu rozważaniu zagadnień. Zamieszczone w tej książce materiały pomocnicze – pytania, strategie rozwijania myślenia, sposoby rozpoczynania zdań – pomogą nauczycielkom i nauczycielom wypracowywać te wzorce podczas prowadzenia zajęć z dziećmi.

Ważne jest dostosowanie formy pytań do wieku dzieci. Zwłaszcza w wypadku zajęć przed-szkolnych pytania wspierające dociekanie – które Robert Fisher, autor zamieszczonego tu zestawienia, nazwał sokratycznymi – warto uzupełniać cytowaniem lub parafrazą tej wypowiedzi dziecka, do której się odnosimy w pytaniu. Czy możesz podać przykład tego, że czasami po równo nie znaczy sprawiedliwie? ma bowiem większą siłę komunikacyjną niż Czy możesz podać przykład? Kiedy w pytaniu powtarzamy dyskutowaną w grupie opinię albo analizowane pojęcie, dzieciom łatwiej jest odpowiedzieć. Parafraza w ogóle jest użyteczną formą wypowiedzi nauczycielskiej podczas wspólnego filozofowania, ponieważ pomaga dzieciom skupić się, lepiej zrozumieć czyjeś lub własne myśli, ustosunkować się do tego, co powiedziała inna osoba, bądź do swojego wcześniejszego poglądu. Warto przy tym zadbać o sprawdzanie, czy nasze streszczanie myśli dziecka nie jest nadinterpretacją. Pyta-nia typu: Czy dobrze cię rozumiem? – uważasz, że ... ?; Czy twoją myśl można wyrazić w ten sposób: ... ? pobudzają zarówno refleksję dzieci, jak i nauczycieli nad własnymi sposobami myślenia, a odpowiedzi na nie okazują się czasem zaskakujące.

Podstawą takiego dociekania pozostają jednak interakcje myślowo-komunikacyjne między dziećmi. Wypowiedzi nauczycielki do grupy lub do pojedynczego dziecka są nakierowane na inicjowanie takich interakcji oraz na ułatwianie dzieciom tworzenia lub wypowiadania myśli, nie na doprowadzanie do z góry założonych wniosków. Pośród pytań uporządkowanych przez Fishera dwa dotyczą podsumowania dyskusji. Dzieci czasem mogą mieć do zapro-ponowania swoje odpowiedzi na takie pytania. Rolę podsumowania odgrywają jednak także ćwiczenia końcowe w rodzaju: Która myśl w tej rozmowie była dla ciebie najciekawsza? albo Proszę, żeby każdy powiedział, co najlepiej zapamiętał z naszej dyskusji. Na tych zajęciach nauczycielki i nauczyciele nie powinni niepokoić się o możliwość sformułowania końcowych wniosków, lecz zatroszczyć o jakość rozmowy. Dzieci uczą się czerpać z różnorodności punktów widzenia, sposobów myślenia i doświadczeń wszystkich osób, z którymi razem nad czymś się zastanawiają. Każde możliwe podsumowanie będzie więc zawsze otwarte na dopracowanie, modyfikację, kontynuację dociekania.

Wspieranie wspólnego zastanawiania się przez osobę prowadzącą zajęcia, jej uczestniczenie w dociekaniu, nie oznacza, że miałaby ona dążyć do poruszenia wszystkich proponowanych w scenariuszu pytań. Po pierwsze, zakłada się, że pytania będą formułowane przez dzieci i że stopniowo uczą się one ich zadawania, rozróżniania, oceniania. Tworzenie listy pytań i wybieranie drogą głosowania pytania do dyskusji można praktykować także w grupie przed-szkolnej. Jest to jedna z twórczych form uczestniczenia przez dziecko w sytuacji dydaktycznej. Pytania nie rozważone na jednych zajęciach mają szansę powrócić na innych, w przedszkolu


lub na późniejszym etapie edukacji. Po drugie, zwrócenie się do grupy ze wszystkimi pytania-mi, jakie uwzględniono w scenariuszu, spowodowałoby zamianę dociekania w wypytywanie dzieci przez nauczycielkę. W filozofowaniu z dziećmi zakłada się, że chcemy uniknąć roz-mowy, w której zdominujemy komunikację w grupie i myślenie dzieci. Nastawmy się zatem na słuchanie, dajmy im czas na namysł, na ich pytania, ośmielajmy do zgłaszania wątpliwości, rozwijania wypowiedzi i prób odnoszenia się do tego, co myślą inni.

Rozmowa filozoficzna młodszych dzieci zwykle jest krótsza niż starszych. Niektóre z przed-stawianych tu zajęć warto więc dzielić na części, jeżeli uznamy, że realizacja pełnego scenari-usza wymagałaby od przedszkolaków zbyt długo trwającej aktywności werbalnej. Przykładem może być Tęcza, której część Na początek mogłaby stanowić samodzielny moduł. Część Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmy będzie wówczas wymagała nowej inspiracji. Inny przykład możliwości podziału to Smaczne zagadki: podczas pierwszych zajęć można poprzestać na punktach 1. i 2. części początkowej, drugie zaś zaczynałyby się od punktu 3.

Nie wszystkie zamieszczone tu propozycje dydaktyczne są w jednakowym stopniu ukierunkowane na łączenie tematyki globalnej z dociekaniem filozoficznym. Pamiętajmy jed-nak, że taki związek może zaznaczyć się mocniej za sprawą tego, co niezapisane w scenariuszu: nieoczekiwanych pytań, nowych zabaw czy ćwiczeń, które dostarczą tematów i inspiracji do dociekania, innych pomysłów na kontynuację. Mimo różnic każdy z przedstawianych tu pro-jektów zajęć umożliwia zwrócenie uwagi dzieci na zjawiska, relacje lub zależności istotne w kontekście globalnym, sprzyja doskonaleniu kompetencji myślowych i dialogicznych, uczeniu się życia we wspólnym świecie. Pozostaje życzyć nauczycielkom i nauczycielom twórczego wykorzystania tych projektów.


Jak prowadzić dociekania filozoficzne z dziećmi i młodzieżą – wprowadzenie

Dociekania filozoficzne mogą być wykorzystywane, aby doskonalić proces nauczania i uczenia się. Metoda ta przynosi trwałe korzyści zarówno jednostkom jak i całym społecznościom.

SAPERE (Society for Advancing Philosophical Enquiry and Reflection in Education, Stowarzyszenie na rzecz upowszechniania dociekań filozoficznych i refleksji w edukacji)

Metoda dociekań filozoficznych z dziećmi i młodzieżą jest sposobem nauczania i uczenia się, w wyniku którego dzieci stają się bardziej refleksyjne i dążą do zrozumienia zagadnień, wychodząc poza przyswajanie informacji. Uczestnicząc w dociekaniach filozoficznych, dzieci uczą się brać udział w mających dla nich sens dyskusjach, podczas których wyrażane przez nie opinie są doceniane i wysłuchiwane. Dzieci zadają filozoficzne pytania i dyskutują nad nimi w ramach mającego określoną strukturę dialogu. Zaletą wyróżniającą tę metodę jest to, że daje dzieciom możliwość rozważania tematów, które zazwyczaj uznawane są za zbyt poważne i nieodpowiednie dla dzieci. Ta cecha sprawia, że dociekania filozoficzne są właściwą metodą szczególnie w edukacji globalnej.

Poniżej przedstawiamy krótki opis poszczególnych etapów podstawowej sesji dociekań filo-zoficznych z dziećmi.

Ćwiczenie-lodołamacz Sesja dociekań może rozpoczynać się ćwiczeniem pozwalającym na przełamanie lodów i ukonstytuowanie się grupy – wspólnoty dociekającej.

Materiał wyjściowy, pobudzający do zadawania pytań Materiałem wyjściowym może być opowiadanie, studium przypadku, zdjęcie, przedmiot, cokolwiek, co zachęci dzieci do filozoficznych rozważań.

Czas na indywidualne zastanowienie się i dyskusja w parach Uczniowie i uczennice mają 30 sekund na indywidualne zastanowienie się nad przedstawionym materiałem wyjściowym – co na ten temat myślą i czują. Może to sprawić, że będą chcieli zadać pytania dotyczące zaprezentowanego materiału. Możesz poprosić dzieci o zamknięcie oczu. Następnie każde dziecko odwraca się do osoby siedzącej obok i przez dwie, trzy minuty rozmawia z nią o swoich wstępnych przemyśleniach. Podczas tej części zajęć w klasie powinno być dość głośno.

Ważne jest, by dać dzieciom czas na indywidualne zastanowienie się, zanim porozmawiają z innymi. Dyskusja w parach daje nawet najcichszym, nieśmiałym dzieciom szansę na wyrażenie własnej opinii.

2�Dociekania filozoficzne z dziećmi i młodzieżą

Układanie pytań w grupach Uczennice i uczniowie mają za zadanie dobrać się w grupy (ok. czteroosobowe). Dzieci w grupie dyskutują i formułują pytanie, na które będą wspólnie szukać odpowiedzi na kolejnym etapie sesji. Powinno to być tzw. pytanie filozoficzne, czyli takie, które jest dla dzieci interesujące i zachęci je do dociekania (i być może zadawania kolejnych pytań). Z czasem (i dzięki dodat-kowym ćwiczeniom) dzieci uczą się, czym jest pytanie filozoficzne, w przeciwieństwie do py-tania zamkniętego lub pytania, na które należy odpowiedzieć, udzielając informacji opartych na faktach.

Wybór jednego pytania przez głosowanieKażda grupa prezentuje swoje pytanie i jeśli zachodzi potrzeba, objaśnia je pozostałym gru-pom. Uczennice i uczniowie (indywidualnie) głosują na jedno z pytań, wybierając w ten sposób to, nad którym będą dyskutować. Możesz zapytać chętne osoby, dlaczego wybrały dane pytanie; możesz zapytać osoby mające rozbieżne opinie. Czasem za zgodą grup podobne pytania można połączyć w jedno. Jeśli w wyniku głosowania dwa lub kilka pytań otrzyma tę samą liczbę głosów, przeprowadź drugą rundę głosowania; głosujący na pytania ucznio-wie mogą przekonywać pozostałe osoby do oddania głosu na wybrane przez nich pytanie. Ostatecznie należy wybrać jedno pytanie. Istnieje wiele możliwych sposobów głosowania. Na przykład: każdy może głosować tylko na jedno pytanie; każdy może głosować na dwa pytania; każdy może głosować na dowolną liczbę pytań; pytania odczytywane są przez nauczycielkę, a dzieci podnoszą rękę przy wybranym pytaniu, stojąc w kręgu zwróconym na zewnątrz; dzie-ci podchodzą do tablicy i oznaczają wybrane pytanie wykrzyknikiem albo przyklejają obok niego naklejki; nauczycielka sugeruje kryterium wyboru pytania, np.: Proponuję, żebyśmy dzi-siaj wybrali pytanie, które wydaje się nam najtrudniejsze (najłatwiejsze); jeżeli dany zestaw pytań temu sprzyja, wspólnie dzielimy pytania na grupy tematyczne i najpierw głosujemy na grupę pytań, a dopiero potem na jedno pytanie z tej grupy.

Dialog Uczennice i uczniowie oraz nauczycielka lub nauczyciel siadają w kręgu. Rozpo- cznij dialog, odczytując wybrane pytanie; poproś osoby z grupy, która je sformułowała i zapisała, żeby opowiedziały, jak wymyśliły to pytanie, w jaki sposób ono powstało. Twoim zadaniem jako osoby moderującej dyskusję jest zachęcanie uczniów i uczennic do (dobro-wolnego) formułowania i wyrażania swoich przemyśleń na forum grupy oraz rozważania danego zagadnienia pod różnym kątem, rozpatrywania różnych opinii i argumentów, szu-kania sensu. Możesz zachęcać dzieci do rozważania wybranego pytania, zadając skuteczne, prowokujące do myślenia pytania. Niektóre z pomocnych pytań przytoczone są poniżej. Czasami podczas dialogu możesz dokonać krótkiego podsumowania przebiegu dotychczasowej dyskusji, aby ułatwić dzieciom dalsze w niej uczestniczenie. Warto także podsumować dialog po jego zakończeniu, zaznaczając, jak dalece grupa odpowiedziała na wybrane pytanie. Jako moderator lub moderatorka możesz próbować przewidywać, dokąd zaprowadzi dzieci dyskusja nad danym materiałem wyjściowym, warto jednak być elastycznym i gotowym na to, że materiał wyjściowy może sprowokować dzieci do zadania nieoczekiwanych pytań, a dyskusja potoczy się w nieprzewidziany sposób.

2� Dociekania filozoficzne z dziećmi i młodzieżą

Refleksja - podsumowanieJest wiele technik, za pomocą których można dokonać podsumowania. Możesz na przykład zachęcić każdą osobę w kręgu do powiedzenia kilku słów o jej wrażeniach wyniesionych z dialogu lub o czymś, co ją zaskoczyło. Możesz poprosić, żeby dzieci spróbowały indywidu-alnie określić, czego się nauczyły, lub zachęcić, by każde z nich powiedziało, czy jej lub jego pogląd na dane zagadnienie zmienił się w trakcie dyskusji. Jeśli dana osoba ma trudność z opowiedzeniem o swoich wrażeniach lub ze sformułowaniem swoich myśli, wolno jej zrezygnować z wypowiedzenia się.

Uczennice i uczniowie wraz z osobą moderującą dialog mogą dyskutować zagadnienia, które wymagają dodatkowego objaśnienia podczas kolejnej sesji dociekań filozoficznych. Można zapisać w widocznym miejscu pojęcia, zagadnienia lub pytania, które warto dodatkowo rozważyć i wrócić do nich na kolejnej sesji. Dzięki temu dzieci będą pamiętały o tych punktach, a dodatkowe przemyślenia i pomysły mogą przedyskutować także poza sesjami dociekań filozoficznych.

Sesja dociekań filozoficznych nie zawsze jest możliwa do realizacji w pełnej formie, opisanej powyżej. Scenariusze zawarte w tym podręczniku są dostosowane do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym.

Aby pogłębić wiedzę i umiejętności dotyczące stosowania metody dociekań filozoficznych w edukacji globalnej, zachęcamy do zapoznania się z tekstami:

Lipska-Badoti, Gabriela. „Metoda dociekań filozoficznych w edukacji globalnej”. W: Edu-kacja globalna. Polskie konteksty i inspiracje, redakcja naukowa Magdalena Kuleta - Hul-boj i Marta Gontarska, 45–172. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, 2015. http://igo.org.pl/wp-content/uploads/2015/09/DSW_Edukacja-global-na_PL_v1.1-1.pdf.

Belgeonne, Clive. “Edukacja uczestnicząca: Filozofia dla dzieci i młodzieży”. W: Global-na układanka, czyli jak definiować globalne problemy, rozumieć je i zajmować się nimi, 34-59. Warszawa: Instytut Globalnej Odpowiedzialności, 2015. http://igo.org.pl/wp-con-tent/uploads/2015/11/Globalna_ukladanka.pdf.

Tekst pochodzi z podręcznika dla nauczycieli Word from our Doorstep. Practitioner Hand-book. Global Education for children aged 3-8, wydany przez Cumbria Development Education Centre.

•

•

2�Dociekania filozoficzne z dziećmi i młodzieżą

Robert Fisher

Pytania wspierające dociekanie

Pytania o wyjaśnienia

Czy możesz wyjaśnić, dlaczego ... ? wyjaśnianie

Co masz na myśli, kiedy mówisz ... ? definiowanie, dookreślanie

Czy możesz podać jakiś przykład ... ? podawanie przykładów

Dlaczego to, co mówisz, jest ważne? potwierdzanie

Czy ktoś chce zadać pytanie? dociekanie, dowiadywanie się

Pytania o powody, świadectwa, dowody

Dlaczego myślisz, że ... ? formułowanie argumentu

Skąd wiemy, że ... ? wskazywanie założeń

Z jakiego powodu ... ? podawanie powodów

Co świadczy o tym, że ... ? dowodzenie

Czy możesz podać jakiś przykład tego, że tak nie jest?

podawanie kontrprzykładów

Pytania o inne możliwe poglądy

Czy możesz powiedzieć to w inny sposób? przeformułowywanie poglądu

Czy można mieć na to inny pogląd? myślenie spekulatywne

A gdyby ktoś powiedział, że ... ? przedstawianie innego możliwego poglądu

Co by powiedział ktoś, kto się z tobą nie zgadza?

szukanie kontrargumentów

Czym się różnią te poglądy (opinie, stanowiska)?

rozróżnianie


Pytania o wnioski, konsekwencje, sprawdzanie prawdziwości

Co wynika z tego, co powiedziałaś (powiedziałeś)? Jaki wniosek moglibyśmy z tego wyciągnąć?

wyciąganie wniosków

Czy to jest zgodne z tym, co powiedziałeś (powiedziałaś) przedtem?

sprawdzanie spójności

Jakie by były skutki tego, że ... ? przewidywanie konsekwencji

Czy jest w tym jakaś ogólna reguła? uogólnianie

Jak można by sprawdzić, czy to prawda? sprawdzanie prawdziwości

Pytania o pytania lub dyskusję

Czy macie jakieś pytanie o ... ? stawianie pytań

Jakie to jest pytanie? analizowanie pytania

Jak to się wiąże z tym, co przedtem powiedzieliście?

szukanie związków

Do czego doszliśmy? Kto mógłby podsumować to, co do tej pory zostało powiedziane?

podsumowywanie

Czy zbliżyliśmy się jakoś do odpowiedzi na nasze pytanie?

wyciąganie wniosków z dyskusji


Robert Fisher

Strategie rozwijania myślenia dziecka

Czas na pomyśleniePo pytaniu daj dzieciom co najmniej trzy sekundy na pomyślenie nad odpowiedziami. Odcze-kaj co najmniej trzy sekundy po odpowiedzi dziecka.

Myśleć pojedynczo, parami i w grupieWykorzystuj stopniowe przechodzenie do dyskusji w grupie: indywidualne zastanowienie się, a następnie rozmowy w parach ułatwiają angażowanie się w dyskusję w szerszej grupie.

Pytania pomagające dziecku rozwinąć wypowiedźDlaczego? Zgadzasz się z tym, że ... ? Czy możesz to rozwinąć – może powiesz nam coś więcej? Czy możesz podać przykład?

Powstrzymywanie się od wyrażania sądu Reaguj na odpowiedzi dzieci bez oceniania wartości tych odpowiedzi.

Prośba o podsumowanie wspierająca czynne słuchanieCzy ktoś mógłby streścić pogląd Jasia?

Szybki przegląd opinii w grupieKto się zgadza z tym, że ... (z tym, co powiedziała Marta), a kto się nie zgadza? Zgadzam się — ręka w górę; nie zgadzam się — ręka w dół.

Pozwalaj, by dziecko wezwało koleżankę lub kolegę do zabrania głosuRysiek, wskaż, proszę, kogoś, kto teraz się wypowie.

Odgrywanie roli „adwokata diabła”Domagaj się argumentów przeciwko poszczególnym stanowiskom lub punktom widzenia (a nie jedynie argumentów za).


„Rozpakowywanie” – refleksja nad swoim sposobem myślenia Spróbuj opisać, jak doszłaś do tej odpowiedzi.

Mówią nie tylko ci, którzy się zgłaszająUdzielaj dzieciom głosu także na chybił trafił. Nie traktuj jako zasady udzielania głosu wyłącznie osobom, które podnoszą ręce w górę.

Zachęcanie do stawiania pytańNie preferuj swoich pytań. Pozwól dzieciom zadawać pytania.

Sygnalizuj wielość możliwych odpowiedziNie ma jednej poprawnej odpowiedzi na to pytanie. Chciałabym (chciałbym), żebyście rozważyli różne możliwe odpowiedzi.

Przekład i adaptacja: Anna Łagodzka


Jane Yates

Pytania pomocne na podstawowym etapie dociekania i wzorce wypowiedzi

Poniższe pytania często warto jest poprzedzić zwrotem Zastanawiam się...

Badanie i odkrywanie

Badanie

Dowiadywanie się

Rozpoznawanie

Obserwowanie

Uważne patrzenie

Zadawanie pytań

Jak można się tego dowiedzieć?

Co się dzieje?

Jak myślisz, dlaczego tak się dzieje?

Jak myślisz, co tu się dzieje?

Co widzisz?

Co o tym myślisz? O co chciałabyś zapytać?

Projektowanie i wykonywanie

Budowanie, wytwarzanie

Dobór materiałów

Dobór narzędzi i metod lub technik wykonania

Jak można by to zrobić?

Jakie materiały byś wybrał? Z czego byś to zrobiła?

Czym najlepiej byłoby to zrobić? W jaki sposób najlepiej byłoby to zrobić?

Technologie informacyjno-komunikacyjne

Dowiadywanie się

Rozpoznawanie

Używanie

Do czego to służy? Co można tym zrobić?


Jak to działa?

Poczucie czasu

Dowiadywanie się

Kiedy to się zdarzyło?

Jak myślisz, czy zawsze tak jest?

Umiejscowianie

Obserwowanie

Dowiadywanie się

Rozpoznawanie

Co się dzieje tutaj? Co się dzieje tam?

Gdzie to się wydarzyło?



Kultury i żywienie przekonań

Odkrywanie źródeł przekonań

Porównywanie punktów widzenia

Dlaczego myślisz, że tak jest?

Jak sądzisz, czy każdy myślałby o tym tak samo jak ty?

Wyrażanie wątpliwości w sposób sprzyjający wspólnemu dociekaniuNie jestem pewna. A ty (wy) co o tym myślisz (myślicie)? Chyba musimy jeszcze się nad tym zastanowić... To ciekawe, naprawdę uważasz, że ... ? Co by było, gdybyśmy rzeczywiście ... ? Przyjmijmy, że to prawda. Czy w takim razie ... ? Zastanawiam się, dlaczego myślisz, że ...

Wzorce rozpoczynania wypowiedziMyślę, że ... Uważam, że ... Sądzę, że ... Wyobrażam sobie, że ... Zgadzam się z tym, że ... Nie zgadzam się z tym, że ... Zastanawiam się ... Mam pytanie ... Nie jestem pewien (pewna) ... To ciekawe ... Jak myślisz (myślicie)... Jak sądzisz (sądzicie) ...

Przekład i adaptacja: Anna Łagodzka

35Społeczne i emocjonalne aspekty uczenia się

Społeczne i emocjonalne aspekty uczenia się Anna Kucińska, Gabriela Lipska-Badoti

Tabela celów

W naszym podejściu do edukacji globalnej kładziemy nacisk na kształtowanie umiejętności psychospołecznych, niezbędnych zarówno w procesie kształcenia, jak i w samym życiu. Proponowane scenariusze zajęć są ściśle związane z programem odwołującym się do pięciu wyróżnionych społecznych i emocjonalnych aspektów uczenia się (ang. social and emotional aspects of learning, w skrócie: SEAL). Program ten od 2003 r. jest z powodzeniem realizowany w brytyjskim systemie edukacji. Celem pro-gramu jest rozwijanie u dzieci umiejętności emocjonalnych i społecznych, niezbędnych do uzyskiwania pomyślnych rezultatów w nauce. Badania przeprowadzone w Wielkiej Bryta-nii wskazują, że program pomaga dzieciom osiągać lepsze wyniki w nauce, zwiększa ich poczucie przynależności do grupy, poprawia zachowanie, rozwija umiejętność radzenia sobie w różnych sytuacjach społecznych i rozwiązywania konfliktów, poprawia wyniki kształcenia w szkołach wyższych, jak i osiągane w późniejszej pracy.

W naszych materiałach łączymy metodę dociekań filozoficznych oraz podejście akcentujące emocjonalne i społeczne aspekty uczenia się. Oba te podejścia uzupełniają się. Dociekania filozoficzne, kształtujące umiejętność pracy w grupie i krytycznego myślenia oraz postawę refleksyjną, to dobra podstawa do pracy nad emocjami i umiejętnościami społecznymi. Pod-czas dyskusji prowadzonych w kręgu w ramach sesji dociekań filozoficznych dzieci stają się bardziej świadome siebie, uczą się rozpoznawać i wyrażać własne uczucia oraz rozpoznawać emocje innych, rozwijają empatię i umiejętność współpracy. Oba podejścia pomagają dziecku kształtować i wzmacniać poczucie własnej wartości, akceptację siebie i szacunek dla innych. W poniższej tabeli szkicujemy powiązania między pięcioma wyróżnionymi społecznymi i emocjonalnymi aspektami uczenia się, odpowiadającymi im umiejętnościami i poszczegól-nymi scenariuszami zamieszczonymi w tym tomie.3

3 Poszczególne umiejętności wchodzące w skład pięciu emocjonalnych i społecznych aspektów uczenia się wyszczególniamy na podstawie dokumentu Brytyjskiego Ministerstwa Edukacji Enjoy-ment: social and emotional aspects of learning. Dokument dostępny w wersji elektronicznej na stro-nie http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20130401151715/https:/www.education.gov.uk/publica-tions/ eOrderingDownload/SEAL%20Guidance%202005.pdf

36 Społeczne i emocjonalne aspekty uczenia się

Samoświadomość Rozumienie siebie Odpowiedzialność za własne działania Świadomość, że emocje, myśli i zachowania są ze sobą powiązane. Akceptacja siebie

Słucham cię Pytania do nowych przyjaciół Tęcza Ktoś wyjątkowy Moje, twoje rączki Zbiory Tajemnica zaufania Praca i wynagrodzenie Skąd się bierze czekolada? Statki Zoga Smaczne zagadki Budujemy dom

Radzenie sobie z emocjami

Wyrażanie emocji Panowanie nad emocjami Refleksja i uczenie się przez doświadczenie Wyrażanie emocji adekwatnie do sytuacji

Na imię mam świat Słucham cię Tęcza Moje, twoje rączki Mapy na patyku Najpiękniejsze miejsce na świecie Skąd się bierze czekolada?

Motywacja Wyznaczanie celów Planowanie Świadomość skutków, jakie mogą zostać spowodowane przez własne działania Planowanie długoterminowe za pomocą małych kroków Ocena własnego uczenia się, wyciąganie wniosków na przyszłość

Na imię mam świat Słucham cię Pytania do nowych przyjaciół Moje, twoje rączki Pajęczyna Oblicza świata Mapy na patyku Tajemnica zaufania Statki Zoga Najpiękniejsze miejsce na świecie Sprawiedliwy handel i torba tajemnic, Praca i wynagrodzenie Skąd się bierze czekolada? Budujemy dom

3�Społeczne i emocjonalne aspekty uczenia się

Empatia Rozumienie emocji innych osób Rozumienie różnych punktów widzenia Szacunek dla myśli, uczuć, wartości i przekonań innych osób Gotowość do pomagania in-nym

Słucham cię Tęcza Ktoś wyjątkowy Pajęczyna Zbiory Oblicza świata Mapy na patyku Tajemnica zaufania Najpiękniejsze miejsce na świecie To niesprawiedliwe Praca i wynagrodzenie Statki Zoga Stoliczku, nakryj się Smaczne zagadki Budujemy dom

Umiejętności społeczne Poczucie przynależności Świadomość własnej wartości Współpraca dla osiągnięcia wspólnych celów Dokonywanie mądrych wyborów Rozwiązywanie problemów

Na imię mam świat Słucham cię Pytania do nowych przyjaciół Tęcza Ktoś wyjątkowy Moje twoje raczki Pajęczyna Zbiory Oblicza świata Tajemnica zaufania Kolorowe puzzle i „co by było, gdyby...”. Najpiękniejsze miejsce na świecie To niesprawiedliwe Sprawiedliwy handel i torba tajemnic Statki Zoga Stoliczku, nakryj się Smaczne zagadki Budujemy dom Tajemnicze ziarna

3� Scenariusze zajęć

Scenariusze zajęć

Część I. Zrozum świat

Na imię mam świat

Poruszane zagadnienia:wielość i różnorodność państw,

różnorodność a tożsamość,

możliwość uczestniczenia i zmiany,

współzależności.

Cele edukacji globalnej:wzrost wiedzy o wielości i różnorodności państw – o politycznym zorganizowaniu świata,

kształtowanie postawy poczucia wartości innych ludzi i szacunku dla nich, w szczególności ludzi o odmiennych uwarunkowaniach,

kształtowanie postawy opartej na uczestniczeniu.

Rozwijanie umiejętności myślowych i komunikacyjnych:stawiania pytań i aktywnego słuchania,

budowania wypowiedzi w sposób zrozumiały dla innych,

argumentowania i korzystania z argumentów przedstawianych przez innych,

wyjaśniania i interpretowania wypowiedzi innych osób i własnych,

przeprowadzania eksperymentów myślowych w celu lepszego zrozumienia świata i siebie,

wspólnego dociekania.

Społeczne i emocjonalne aspekty uczenia się: radzenie sobie z emocjami,

motywacja,

umiejętności społeczne.

••••

•

•

•

•••••

•

•••

3�Scenariusze zajęć

Potrzebne materiałyTabliczki z laminowanych kartek grubego papieru (lub zwykły biały papier) w ilości odpowiadającej liczbie dzieci pomnożonej przez 2; marker, mapa świata, guma mocująca.

Na początekUsiądźcie w kole. Poproś, żeby każde dziecko po kolei powiedziało, jak ma na imię. Podczas gdy dzieci się przedstawiają, zapisuj ich imiona na tabliczkach. Potem wręcz każdemu tabliczkę z jej lub jego imieniem i głośno przeczytaj każdą literę imienia. Gdy wszystkie dzieci już się przedstawią, zaproś je na spacer po sali, w czasie którego mają przedstawiać się pozostałym dzieciom i literować swoje imiona.

Wróćcie do koła. Poproś dzieci, żeby położyły tabliczki ze swoimi imionami pośrodku koła. Wylosuj jedną tabliczkę z imieniem i podaj ją siedzącemu obok dziecku, odczytując zapisane na tabliczce imię. Tabliczka podróżuje w kole, aż zawędruje do właściciela lub właścicielki. Kontynuujcie aż do chwili, gdy każde dziecko znowu będzie miało tabliczkę ze swoim imieniem.

Pokaz dzieciom tabliczki z nazwami krajów z całego świata. Upewnij się, że masz wystarczającą liczbę tabliczek z nazwami krajów zaczynającymi się na te same litery co imiona dzieci w grupie. Przejrzyj materiały z tego projektu – możesz wykorzystać nazwy krajów pojawiające się w innych scenariuszach, w anima-cjach, historiach z życia drobnych producentów lub rolników. Poproś dzieci, żeby każde z nich wybrało tabliczkę z nazwą kraju, która zaczyna się na tę samą literę co jego imię, np.: Ania – Angola, Ula – Uganda, Bartek – Bułgaria, Cezary – Cypr.

Rozłóż na podłodze mapę świata, razem poszukajcie krajów, których nazwy właśnie poznaliście. Zachęć dzieci, żeby położyły tabliczki z nazwami krajów w odpowiednich miejscach na mapie.

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyZapytaj dzieci, czy po tym ćwiczeniu mają jakieś pytania. Wykorzystując pytania i zwroty ułatwiające dociekanie, zachęcaj dzieci do zgłębienia wybranych przez nie pytań. Jeżeli dzieci nie zadały swoich pytań, spróbuj nawiązać rozmowę za pomocą jednego z poniższych pytań. W zależności od jej przebiegu – od tego, co dzieci zainteresuje i o czym będą chciały mówić – możesz zaproponować także inne pytanie. W trakcie rozmowy również możesz spytać, czy ktoś chciałby zadać pytanie. Jeśli pytanie się pojawi, zaproponuj, żeby inne dzieci próbowały na nie odpowiedzieć.

Kto wybrał wasze imiona?

Czy lubicie swoje imiona?

Czy imiona są ważne? Tak, nie, dlaczego?

Czy jeśli zmieni się swoje imię, to nadal będzie się tą samą osobą? Tak, nie, dlaczego?

Kto wybiera nazwy krajów?

1.

2.

3.

4.

•••••

40 Scenariusze zajęć

Czy nazwy krajów mogłyby zostać zmienione? Tak, nie, dlaczego?

Jeśli tak, kto mógłby decydować o takiej zmianie?

Czy nazwa naszego przedszkola mogłaby zostać zmieniona?

Jeśli tak, kto waszym zdaniem mógłby o tym decydować? Czy chcielibyście mieć wpływ na to, jaka będzie nowa nazwa?

Czy jeśli kraj zmieni swoją nazwę, to w dalszym ciągu będzie tym samym krajem?

Co by było, gdyby wszyscy mieli tak samo na imię?

Co by było, gdyby żaden kraj nie miał swojej nazwy?

ZakończeniePoproś dzieci, żeby podniosły kciuk do góry, jeżeli zajęcia im się podobały, lub opuściły kciuk w dół, jeżeli zajęcia im się nie podobały. Zachęć do skomentowania zajęć.

Pomysły na kontynuacjęZaznaczcie na mapie świata nazwy krajów, które pojawiają się w materiałach „Zrozum świat. Przedszkola”. Powieście mapę na ścianie, wracajcie do mapy za każdym razem, gdy dowiecie się czegoś o danym kraju, i doklejajcie karteczki z dodatkowymi informacjami.

••••

•••

41Scenariusze zajęć

Słucham cię

Poruszane zagadnienia:szacunek,

różnorodność,

praca.

Cele edukacji globalnej: wprowadzenie do wiedzy o systemie gospodarczym i jego alternatywach w postaci sprawiedliwego handlu,

rozwijanie rozumienia złożoności świata,

rozwijanie umiejętności rozumienia punktów widzenia, sposobów życia i uczuć innych,

kształtowanie postawy troski o sprawiedliwszy społecznie świat i zaangażowania na rzecz takiej zmiany.

Rozwijanie umiejętności myślowych i komunikacyjnych: stawiania pytań,

czynnego słuchania,

porównywania, rozważania podobieństw i różnic,

podejmowania refleksji nad własną aktywnością,


Społeczne i emocjonalne aspekty uczenia się: samoświadomość,

radzenie sobie z emocjami,

motywacja,

empatia,


Potrzebne materiałyDowolna historia Dzień z życia, kartki papieru A4, duży arkusz papieru, różnokolorowe flamas-try.

•••

•

•••

•••••

•••••


Na początekUsiądźcie w kole. Zapowiedz dzieciom, że dziś skupicie się na umiejętności słuchania. Zaproponuj grę w głuchy telefon. Podaj zdanie pierwszemu dziecku. Niech będzie ono związane z wybraną do tych zajęć historią Dzień z życia.

Przeczytaj z dziećmi wybraną historię Dzień z życia. Rozłóż na podłodze karty ze zdjęciami w taki sposób, żeby dzieci mogły je dobrze widzieć. Następnie zaproponuj dzieciom, żeby opowiedziały tę historię; zaczyna opowiadać ten, kto się zgłosi. Zachęcaj dzieci do odwoływania się do zdjęć, jeżeli mają problem z przypomnieniem sobie kolejnych frag-mentów. Przypomnij, że ważne jest, by mówiła jedna osoba na raz; zapytaj dzieci, w jaki sposób chcą pokazywać, że chcą coś powiedzieć, jakiego sygnału by użyły w tym celu. Po ustaleniu wspólnego sygnału zachęcaj dzieci do trzymania się zasady: kiedy jedna osoba mówi, inne słuchają; kto chce coś powiedzieć, daje umówiony sygnał.

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyZapytaj dzieci, czy mają jakieś pytania. Wykorzystując zwroty i pytania wspierające dociekanie, ułatwiaj dzieciom rozważenie ich pytania lub pytań. Jeśli dzieci nie zadały swoich pytań, spróbuj nawiązać rozmowę za pomocą pierwszego z poniższych. W zależności od jej przebiegu możesz zaproponować także rozważenie któregoś z pozostałych.

Czy ktoś z was chciałby robić to samo co osoby z tej historii? Tak, nie, dlaczego?

Czy praca może być ciekawa?

Co to znaczy, że jakaś praca jest trudna lub ciężka?

Czy może być tak, że jakaś praca jest trudna, ale zarazem przynosi zadowolenie?

Czy praca jest tym samym co zabawa, czy nie?

Czy praca i zabawa są podobne (mają wspólną cechę lub cechy)? Czy czymś się różnią?

Czy praca może być zabawna?

Czy zabawa może być pracą?

ZakończenieNa koniec zapytaj dzieci, jak ich zdaniem poradziły sobie z zadaniami (bardzo dobrze – wstają, dobrze – siedzą, niezbyt dobrze – kładą się na podłodze). Poproś chętną osobę o uzasadnienie obranej przez nią pozycji – dlaczego stała lub siedziała, lub położyła się. Zapytaj dzieci, co ich zdaniem jest potrzebne, żeby te zadania zostały przez nie wykonane doskonale (lub po prostu lepiej).

Pomysły na kontynuacjęUstalcie wspólnie, na jakich zasadach chcielibyście razem pracować w grupie, kiedy rozmawiacie, dyskutujecie, wspólnie się nad czymś zastanawiacie. Możesz zapisać zasady

1.

2.

••••••••


na kartkach papieru i położyć je na podłodze, a następnie odczytywać je po jednej, prosząc dzieci, żeby stanęły przy zasadzie, którą uważają za najważniejszą, i powiedziały, dlaczego jest dla nich najważniejsza. Spiszcie wszystkie zasady na dużym arkuszu, niech każde z dzie-ci podpisze się albo narysuje coś na dole plakatu. Powieście plakat w widocznym miejscu w sali, w której pracujecie. Odwołujcie się do zasad na początku każdej sesji. Od czasu do czasu sprawdzaj razem z dziećmi, czy to, co do tej pory ustaliliście, wystarcza. Pytaj o ich obserwacje dotyczące wspólnej pracy.

Której zasady najtrudniej jest nam przestrzegać?

Z którą nie mamy kłopotu?

Może przydałaby się nam jakaś nowa zasada?

Może którąś zasadę możemy lepiej sformułować?

Jeżeli zgodzicie się, że potrzebne są uzupełnienia lub zmiany, dopisujcie zasady lub je po-prawiajcie.

••••



Poruszane zagadnienia:pytania i odpowiedzi,

współzależność.

Cele edukacji globalnej: rozwijanie umiejętności prowadzenia dialogu,

rozwijanie rozumienia złożoności świata,

kształtowanie postawy szacunku dla innych osób i odmiennych perspektyw.

Rozwijanie umiejętności myślowych i komunikacyjnych:tworzenia pytań,

rozumienia wielości i różnorodności pytań,

dostrzegania zróżnicowanych stopni trudności pytań,

rozróżniania rodzajów pytań,

podejmowania refleksji nad czynnością pytania i poszukiwania odpowiedzi,

rozpoznawania związku: pytanie – odpowiedź,

porównywania,

klasyfikowania,

uzasadniania,



motywacja,


Potrzebne materiałyKsiążka Przygody Zoga lub inna z zestawu Zrozum świat – przedszkola; kartki papieru, mark-er.

••

•••

••••••••••

•••


Na początekPrzedstaw się po imieniu, poproś dzieci, by też się przedstawiły. Zapowiedz zabawę Dobrze, że jesteś. Polega ona na tym, że dziecko siedzące w kręgu zwraca się do dziecka obok, podaje mu rękę i mówi: Dobrze, że jesteś... (Kasiu, Wojtku, Aniu itp.).. Zabawa kończy się na osobie, która ją rozpoczęła. Aby wszyscy mogli sobie powiedzieć, że cieszą się z przebywania ze sobą, powtarzamy rundę w drugą stronę.

Załóż na rękę pacynkę Zoga, usiądź razem z dziećmi w kręgu. Powiedz dzieciom: Nie przyszłam do was dzisiaj sama. Odgrywając rolę Zoga, zapytaj: Czy macie do mnie jakieś pytania? Czy chcielibyście mnie o coś zapytać? Jeśli dzieci spontanicznie zadadzą py-tania, rozpoczyna się rozmowa z Zogiem. Poproś, żeby każdy zapamiętał, o co zapytał. Zapisuj pytania na oddzielnych kartkach wraz z imionami dzieci, które je sformułowały. Gdyby dzieci miały trudności z zadaniem pytań, na początku odwracaj role, tzn. ty zadaj komuś pytanie, potem powiedz: teraz wasza kolej. W takim wypadku zapisz również swoje pytania w roli Zoga.

Odczytaj pytania, przypominając, kto je zadał, i przedstawiając ich treść w mowie zależnej, np. Kasia zapytała Zoga o to, kim jest. Janek zapytał Zoga o to, czy nas lubi. Następnie spytaj dzieci o powody i cele zadawania pytań: Dlaczego pytamy? Po co pytamy? Przykładowe odpowiedzi:

bo jesteśmy ciekawi,

żeby się czegoś dowiedzieć,

żeby porozmawiać.

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyPowiedz dzieciom, że teraz mogą porozmawiać z Zogiem. Jeżeli dzieci same nie zaczynają rozmowy, przypomnij pytania, które przedtem zadały, np.: Piotrusiu, o co ty zapytałeś Zoga? Prowadząca gra rolę Zoga i rozmawia z dziećmi, odpowiadając na ich pytania. Gdy pojawi się pytanie filozoficzne, Zog może powiedzieć: Nie wiem. Na razie nie potrafię odpowiedzieć na to pytanie. Od czasu do czasu Zog może zwracać uwagę na różne cechy pytań, na przykład może powiedzieć: Zadaliście mi dużo pytań zaczynających się od „czy”. Albo: To jest pierwsze pytanie zaczynające się od słowa „dlaczego”. Może skomentować swoją odpowiedź, np. Czy masz dom? Tak, mam dom. Odpowiedź na to pytanie była łatwa. To jest napisane zaraz na początku baśni o mnie. Potrzebna jest dobra znajomość historii o Zogu, żeby poprawnie odpowiadać na pytania dzieci dotyczące jej głównego bohatera. Jeśli podczas rozmowy dzieci zgłaszają kolejne, nowe pytania, zapisuj je.

Wybierz dwa pytania:

a) pytanie, na które odpowiedzią jest konkretna informacja, bezpośrednio podana w tekście baśni albo w nim nie podana, np. Jak masz na imię? Zog, czy umiesz jeździć

1.

2.

3.

•

•

•

1.

2.


na rowerze?

b) inne, np. Gdzie mieszkają myśli?; pytanie zaczynające się od „dlaczego”, „po co”.

Jeżeli dzieci nie zadały pytania typu b), wybierz zamiast niego pytanie typu a), które wydaje się bardziej skomplikowane niż pozostałe.

Odczytaj dwa pytania. Poproś, żeby teraz każde z dzieci wyobraziło sobie, że jest Zogiem, któremu ktoś zadaje pytania: Na które z tych dwu pytań łatwiej by mu było odpowiedzieć? Możecie wspólnie popracować nad porównywaniem kilku par pytań, stosując zasadę: łatwiej – trudniej odpowiedzieć, kiedy jest się Zogiem. Korzystając ze zwrotów i pytań wspierających dociekanie, zachęcaj dzieci, żeby objaśniały, rozwijały, uzasadniały swoje spostrzeżenia dotyczące pytań.

Możesz zadać dzieciom pytanie: Czy możemy pytać Zoga o wszystko?

ZakończenieZog żegna się z dziećmi, z każdym z osobna (może dać każdemu buziaka), powtarzając imię dziecka; pyta też dzieci, czy chcą się nim ponownie spotkać. Jeżeli jakieś dziecko zadało py-tanie filozoficzne, Zog mówi: O twoim pytaniu będę myślał w czasie podróży do domu. Może będę już miał odpowiedź, kiedy się znowu zobaczymy.

Pomysły na kontynuacjęPoproś dzieci, żeby do następnych zajęć zbierały (zapamiętały) pytania, które usłyszały w czasie między zajęciami – te, które je zaciekawiły. Kolejne zajęcia poświęćcie na klasyfikowanie tych pytań. Proponowana zasada klasyfikacji: od jakiego słowa lub słów zaczyna się pytanie. Kategorie: pytania zaczynające się od czy, zaczynające się od kto, od który, od dlaczego, od po co, od jak; w jaki sposób itp. Wystarczy jeśli każde dziecko zaproponuje jedno pytanie; dwa – jeśli grupa jest mało liczna. Zbyt duża liczba pytań nadmiernie utrudni klasyfikację. Jednoelementowe zbiory pytań możecie podczas klasyfikacji uzupełniać, wymyślając kolejne pytanie lub pytania tego samego typu.

Możesz zadać dzieciom pytanie: Czy ktoś z nas wymyśliłby sam te wszystkie pytania? (Tak, nie, dlaczego tak myślisz.)


Tęcza

Poruszane zagadnienia:wielość i różnorodność,

wartość różnorodności.

Cele edukacji globalnej: wzrost wiedzy o różnorodności oraz cechach wspólnych i różnicach,

wzrost rozumienia złożoności świata,

kształtowanie postawy szacunku dla osób o odmiennych punktach widzenia.

Rozwijanie umiejętności myślowych i komunikacyjnych:uważnego słuchania tego, co mają do powiedzenia inni,

stawiania pytań,

rozpoznawania związku: pytanie – odpowiedź,

formułowania i uzasadniania sądów wartościujących,


podejmowania refleksji nad własnymi uczuciami,

rozumienia odmiennych punktów widzenia,



empatia,

samoświadomość,


Potrzebne materiały:Kolorowe kartki papieru z nazwami kolorów odpowiadającymi kolorom papieru, np. różowa kartka z napisem różowy; lina lub taśma papierowa. Użyj co najmniej ośmiu kolorów.

••

•••

•••••

•••

••••


Na początekUsiądźcie w kole. Poproś, żeby każde dziecko powiedziało, które kolory najbardziej mu się podobają. Dzieci kolejno się wypowiadają. Nie wymagaj, żeby dziecko wymieniało tylko jeden kolor. Co jakiś czas zadawaj różnym osobom pytania: Co powiedziały dwie osoby przed Tobą? Kto pamięta co powiedziała Kasia? Kto pamięta, co powiedział Tomek? Czy ktoś odpowiedział tak samo jak ty? Nie poprawiaj czyichś błędnych odpowiedzi – dąż do tego, żeby uściślały je pozostałe dzieci.

Rozłóż na podłodze kolorowe kartki papieru i zapowiedz, że będziesz zadawać pytania dotyczące kolorów, a zadaniem dzieci będzie ustawienie się przy kartce, która według nich jest odpowiedzią na pytanie. Zacznij zadawać pytania:

Jaki kolor mają twoje oczy?

Jaki kolor ma słońce?

Jaki kolor ma bluzka (bluza, sweter, koszula, sukienka), w którą jesteś dziś ubrana (ubrany)?

Jaki kolor mają drzewa?

Jakiego koloru są jabłka?

Jakiego koloru jest ta róża (ten kubeczek, ten klocek)?

Niektóre z tych pytań mogą mieć więcej niż jedną poprawną odpowiedź (np. pytanie o jabłka, o drzewa). Spróbuj pytać tak, żeby jeden lub dwa kolory z kartek nie zostały uwzględnione. Wtedy możesz zapytać: Czy mamy kartkę, przy której nikt jeszcze nie stawał? Jakie pytanie moglibyśmy zadać, żeby ktoś przy niej stanął?

Jeżeli któreś dziecko, odpowiadając na któreś z pytań, nie stanęło przy żadnej kartce albo długo się wahało, możesz spytać, czy mogłoby wyjaśnić, dlaczego. Np.: Bardzo mnie zaciekawiło, dlaczego nie byłaś pewna (nie byłeś pewny), gdzie stanąć . . .

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyZapytaj dzieci, czy mają jakieś pytania. Wykorzystując zwroty i pytania wspierające dociekanie, zachęcaj dzieci do zgłębienia pytania lub pytań, jakie wybrały. Jeśli dzieci nie zadadzą swoi-ch pytań, spróbuj nawiązać rozmowę, korzystając z pierwszego lub drugiego z poniższych pytań. W zależności od tego, co dzieci zainteresuje i o czym będą chciały mówić, możesz zaproponować także inne pytanie.

Czy to dobrze, że na świecie jest dużo kolorów?

Co by było, gdyby wszystko na świecie było w tym samym kolorze?

Czy kolory są dla was ważne?

Kiedy kolor czegoś jest ważny? Dlaczego? Przykłady.

Kiedy jest mało ważny albo nieważny? Dlaczego? Przykłady.

Czy któryś kolor jest lepszy, a któryś gorszy?

1.

2.

•••

•••

••••••


Czy dla was kolory łączą się z uczuciami? Na przykład, czy radość ma dla was jakiś kolor? Czy zawsze ten sam? A smutek? A złość?

Czy radość może mieć wiele kolorów?

Czy złość może łączyć się z innym kolorem? Tak, nie, dlaczego? A strach? A smutek?

ZakończeniePoproś dzieci, żeby stanęły przy kartce papieru w kolorze, który najlepiej pokazuje, jak się czują po dzisiejszych zajęciach. Można to zaproponować niezależnie od tego, czy w rozmowie został poruszony temat uczuć. Chętne dzieci wyjaśniają swoje wybory, np.: Stoję przy żółtej (zielonej, różowej itd.) kartce, bo dziś było śmiesznie i jestem teraz wesoła (wesoły). Pozwól dzieciom samodzielnie porządkować indywidualne odczucia i skojarzenia dotyczące kolorów. Używanie kolorów do symbolizowania samopoczucia może stanowić okazję do przekraczania stereotypów w tym zakresie.

Pomysły na kontynuacjęPrzygotujcie plakat z tęczą, którą wspólnie pokolorujecie. Plakatu możecie używać po zajęciach jako sposobu pokazywania, jaki kolor odzwierciedla czyjeś samopoczucie po zajęciach.

•

••


Ktoś wyjątkowy

Poruszane zagadnienia:wyjątkowość, jednostkowa niepowtarzalność,

wartość wielości i różnorodności,

poczucie wspólnoty z innymi ludźmi.

Cele edukacji globalnej:kształtowanie poczucia własnej wartości i wartości innych oraz postawy poszanowania odmienności innych,

kształtowanie poczucia wartości własnego zaplecza społecznego i kulturowego.

Rozwijanie umiejętności myślowych i komunikacyjnych:stawiania pytań,

określania podobieństw i różnic,

analizy pojęć,

podejmowania refleksji,



empatia,


Potrzebne materiały:Ozdobione pudełko z przykrywką z wklejonym do środka lusterkiem.

Na początekDzieci siedzą w kręgu. Zapowiedz, że dziś poznają kogoś wyjątkowego. Podaj dzieciom pudełko. Niech po kolei zaglądają do środka, a następnie podają pudełko dalej. Dzieci zaglądają do środka przez dziurkę, ale nie mogą nikomu powiedzieć, kogo lub co widziały. Weź udział w ćwiczeniu – zajrzyj do pudełka.

•••

•

•

•••••

•••


Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyPoproś dzieci o zadanie pytań, które przyszły im na myśl w wyniku ćwiczenia. Możesz próbować je do tego zachęcić, mówiąc, że też zaglądałaś (zaglądałeś) do pudełka i nasunęło ci się pytanie: ... ? Jeśli dzieci nie mają swoich pytań, spróbuj zaangażować je w rozmowę za pomocą któregoś z pytań proponowanych poniżej. Zwroty i pytania wspierające dociekanie pomogą wam rozważyć zagadnienie wyjątkowości.

Czy każdy z nas jest zupełnie inny?

W czym jesteśmy podobni?

Czym się różnimy?

Czy każdy z nas jest wyjątkowy, niepowtarzalny?

Co by było, gdybyśmy wszyscy byli tacy sami?

Czy tylko ludzie są wyjątkowi? Czy zwierzę może być wyjątkowe? Roślina? Przedmiot?

Skąd wiemy, czy ktoś jest wyjątkowy (coś jest wyjątkowe)?

Czy wszystko na świecie jest wyjątkowe, niepowtarzalne?

Co to znaczy być wyjątkowym?

ZakończeniePołóż na podłodze duży arkusz papieru, rozdaj dzieciom kredki lub flamastry, poproś, żeby każde dziecko narysowało odpowiedź na pytanie: Co sprawia, że jesteś wyjątkowa lub wyjątkowy?

Pomysły na kontynuacjęRozdaj dzieciom zeszyty (możesz je zrobić samodzielnie, łącząc zszywaczem kilka kartek formatu A4 złożonych na pół). Poproś, żeby na okładce każde narysowało swoją podobiznę, a następnie na pierwszej stronie zapisało lub narysowało 3 rzeczy, które w sobie lubi. Co jakiś czas wracajcie do zeszytów, wpisując nowe spostrzeżenia dotyczące poszczególnych osób. Dzieci mogą pisać o sobie samych lub wymieniać się zeszytami i wpisywać lub rysować w nich swoje spostrzeżenia dotyczące innych.

•••••••••


Moje, twoje rączki

Poruszane zagadnienia:poczucie wspólnoty z innymi ludźmi,

współpraca,

jednostkowa niepowtarzalność człowieka.

Cele edukacji globalnej: rozwijanie umiejętności realizacji wspólnych zadań oraz pracy z innymi osobami i grupami na rzecz osiągnięcia wspólnych celów,

rozwijanie umiejętności rozumienia różnych punktów widzenia i uczuć innych,

rozwijanie poczucia własnej wartości i poczucia przynależności do społeczności.

Rozwijanie umiejętności myślowych i komunikacyjnych:zadawania pytań,

słuchania innych,

wyrażania własnego zdania,

rozważania odmiennych opinii,

myślenia przyczynowo skutkowego,

argumentowania,





motywacja,


Potrzebne materiałyKartki papieru formatu A4, flamastry lub kredki, farby.

•••

•

••

••••••••

••••


Na początekPodziel dzieci na kilkuosobowe grupy i poproś, by usiadły na podłodze w kołach. Pierwsze dziecko kładzie prawą lub lewą rączkę płasko na podłodze. Następne dziecko szyb-ko kładzie swoją rączkę na rączce kolegi lub koleżanki – i tak aż do chwili, gdy wszystkie dzieci położą obie rączki pośrodku koła. Kiedy wieża z rączek jest gotowa, dziecko, którego rączka jest na samym dole, wyciąga ją spod spodu i kładzie na wierzch. Zabawa toczy się coraz szybciej, dzieci powinny jednak uważać, żeby wieża się nie rozpadła.

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyZapytaj dzieci, czy po tej zabawie chciałyby zadać jakieś pytania. Wykorzystując zwroty i pyta-nia wspierające dociekanie, zachęcaj dzieci do zgłębienia zgłoszonego przez nie pytania lub pytań. Jeżeli nie mają pytań, spróbuj zaangażować dzieci w dociekanie za pomocą któregoś z poniższych pytań.

Dlaczego wieże z rączek się rozpadały (mogły się rozpaść)?

Co trzeba było robić, żeby się nie rozpadły?

Czy podczas tej zabawy w każdej chwili wiedzieliście, czyja ręka jest czyja?

Czy gdybyś zamienił (zamieniła) się rękoma z inną osobą, to byłbyś (byłabyś) nadal tą samą osobą? Tak, nie, dlaczego?

Ostatnie pytanie nadaje się do szybkiego przeglądu opinii w grupie (patrz Strategie roz-wijania myślenia dziecka); kontynuację wspólnego dociekania możesz poprzedzić takim przeglądem.

ZakończenieRozdaj dzieciom kartki papieru. Każde dziecko kładzie rękę pośrodku swojej kartki i obrysowuje jej kształt. Poproś, żeby każde dziecko w środku zarysu rączki narysowało znak „+”, jeżeli dzisiejsze zajęcia mu się podobały, a znak „–”, jeżeli mu się nie podobały. Dzieci kole-jno pokazują swoje rysunki, ochotnicy mogą podać powody swojej oceny.

Pomysły na kontynuacjęPoproś dzieci o obrysowanie swoich rączek, wycięcie rysunków i pomalowanie ich farbami. Sama (sam) zrób to samo. Na papierowych rękach napiszcie imiona (albo imiona i nazwiska) wszystkich osób, które uczestniczą w zajęciach i razem tworzą wspólnotę dociekającą – włącznie z osobą prowadzącą zajęcia. Z kolorowych, papierowych rąk utwórzcie koło na ścianie w sali, w której pracujecie.

••••


Część II. Zależności i relacje

Pajęczyna

Poruszane zagadnienia:współzależności,

różnorodność,

szersze i węższe wspólnoty.

Cele edukacji globalnej:rozwijanie umiejętności realizacji wspólnych zadań oraz pracy z innymi osobami i grupami na rzecz osiągnięcia wspólnych celów,

rozwijanie umiejętności rozumienia odmiennych punktów widzenia i uczuć innych osób,

kształtowanie poczucia wspólnoty, wzajemnego wsparcia i poczucia przynależności do społeczności lokalnej i ogólnoludzkiej.


uważnego słuchania,

wyrażania własnego zdania i porównywania go z opiniami innych,

budowania wypowiedzi o faktach i wypowiedzi o możliwych stanach rzeczy,


Społeczne i emocjonalne aspekty uczenia się: motywacja,

empatia,


Potrzebne materiałyKolorowy sznurek, kartka z rysunkiem uśmiechniętej buzi, kartka z rysunkiem niezadowolonej buzi.

•••

•

•

•

•••••

•••


Na początekUsiądźcie w kole. Poproś dzieci, żeby kolejno powiedziały, co lubią najbardziej na świecie. Podczas gdy dzieci wykonują zadanie, proś co trzecią osobę, żeby powtórzyła, co powiedziały dwie poprzednie. Po zakończeniu pierwszej rundy, trzymając w ręku motek sznurka, powiedz, co lubisz, i zapytaj, czy ktoś inny też to lubi. Podaj motek dziecku, które odpowiedziało twierdząco, cały czas trzymając końcówkę sznurka w ręku. Powtórzcie czynności: dziecko trzymające motek mówi o czymś, co lubi, a następnie pyta, czy ktoś inny też to lubi. Kiedy ktoś się zgłosi, dziecko trzymające motek rozwija sznurek i po-daje motek nowej osobie, trzymając w dłoni swój kawałek sznurka. Stopniowo powstaje sieć łącząca wszystkie osoby w grupie. Jeżeli tworzenie sieci napotyka przeszkodę – po czyjejś wypowiedzi nikt się nie zgłasza – osoba ta wymienia kolejną rzecz lub rzeczy, aż znajdzie się ktoś, kto podziela jej upodobanie.

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyZapytaj dzieci, czy mają jakieś pytania. Wykorzystując zwroty i pytania wspierające dociekanie, zachęcaj dzieci do zgłębienia wybranego przez nie pytania lub pytań. Jeżeli dzieci ich nie zadały, możesz spróbować nawiązać rozmowę za pomocą pytań bezpośrednio nawiązujących do ćwiczenia i w zależności od jej przebiegu wprowadzić kolejne.

Ile osób lubiło te same rzeczy?

Czy wszyscy mogą lubić to samo? (Czy jest możliwe, żeby wszyscy lubili to samo?)

Czy może być coś, co lubiłby tylko jeden człowiek na świecie?

Co nas łączy – czy tylko to, że lubimy te same rzeczy?

Co może łączyć ludzi w naszym mieście (naszej wsi)?

Co może łączyć wszystkich ludzi w naszym kraju? A wszystkich ludzi na całym świecie?

ZakończenieRozciągnij sznurek na ziemi, na jednym końcu połóż tabliczkę lub kartkę z uśmiechniętą buzią, na drugim – ze skrzywioną buzią. Poproś dzieci, żeby ustawiły się na linii utworzonej przez sznurek odpowiednio do nastroju, w jakim są po zajęciach. Spytaj, kto miałby ochotę wyjaśnić, dlaczego stanął w tym a nie innym miejscu.

Pomysły na kontynuacjęPoproś dzieci, żeby narysowały to, co lubią najbardziej na świecie. Następnie pomieszajcie rysunki. Zadaniem dzieci jest odnalezienie autora lub autorki rysunku. Ćwiczenie może być inspiracją do rozmowy o lubieniu i nielubieniu na podstawie pytań sformułowanych przez dzieci.

1.

••••••


Zbiory

Poruszane zagadnienia:wielość i odmienność perspektyw i sposobów myślenia,

szanowanie i docenianie odmienności innych osób,

rozumienie innych,

współpraca.

Cele edukacji globalnej: wzrost wiedzy o różnorodności, inności, różnicach,

rozwijanie umiejętności realizacji wspólnych zadań oraz pracy z innymi osobami i grupami na rzecz osiągnięcia wspólnych celów,

kształtowanie postawy szacunku dla innych osób i doceniania odmiennych sposobów myślenia.

Rozwijanie umiejętności myślowych i komunikacyjnych:klasyfikowania,

stawiania pytań,

czynnego słuchania,

brania pod uwagę innych niż własna perspektyw i sposobów myślenia,

wyrażania opinii i ich uzasadniania,

rozważania opinii innych osób i ich argumentów,

podejmowania refleksji nad pracą własnego umysłu,


Społeczne i emocjonalne aspekty uczenia się: empatia,


Potrzebne materiały:Kolekcja około 20 przypadkowych przedmiotów.

••••

••

•

••••••••

••


Na początekUsiądźcie w kole. Pośrodku rozłóż przedmioty, daj dzieciom czas na zapoznanie się z nimi. Następnie wyjaśnij dzieciom zadanie: mają ułożyć przedmioty w zbiory, nie używając słów, nie rozmawiając ze sobą. Obserwuj ich pracę. Jeśli zatrzymają się po pierwszej propozycji utworzenia zbiorów, zapytaj, czy każdy się zgadza na takie ułożenie przedmiotów, czy może ma jakiś inny pomysł. Zaproponuj, żeby osoby, które mają inne pomysły, spróbowały pokazać, jakie zbiory mają na myśli. Potem zapytaj dzieci, jakie zbiory zaproponowały, jak im się ra-zem pracowało, czy były z siebie zadowolone, czy były zadowolone z innych osób. Ćwiczenie można realizować w dwu grupach – wtedy potrzebna będzie większa liczba przedmiotów.

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyZapytaj dzieci, czy w wyniku tego ćwiczenia nasunęły im się jakieś pytania. Wykorzystując zwroty i pytania wspierające dociekanie, zachęcaj dzieci do zgłębienia zgłoszonego przez nie pytania lub pytań. Jeśli dzieci ich nie zadały, spróbuj nawiązać rozmowę za pomocą pytania, które wydaje się najbardziej związane z komentarzami dzieci po ćwiczeniu:

Skąd wiedzieliście, jak ktoś inny zamierza podzielić przedmioty?

Czy ciekawie było tworzyć zbiory w ten sposób?

Czy umieliście odgadnąć, co ktoś inny myśli?

Skąd wiemy, co chce zrobić inna osoba?

Skąd wiemy, co myśli inna osoba?

Czy różne osoby mogą mieć takie same myśli?

Czy można inaczej o czymś myśleć, a mimo to wspólnie pracować?

Czy można inaczej o czymś myśleć, ale się lubić?

ZakończeniePoproś dzieci, żeby powiedziały o jednej najważniejszej dla nich rzeczy (myśli, sytuacji, pyta-niu), którą zapamiętały z tych zajęć.

••••••••


Oblicza świata

Poruszane zagadnienia:podróże i migracje,

różnice i podobieństwa między ludźmi,

kultury świata,

szacunek dla innych ludzi.

Cele edukacji globalnej: wzrost wiedzy o wielokulturowości,

ćwiczenie umiejętności radzenia sobie z różnorodnością kulturową, rozpoznawania ste-reotypów i uprzedzeń,

rozwój rozumienia złożoności świata,

wzmacnianie postawy szacunku dla innych ludzi, w szczególności tych o odmiennych uwarunkowaniach, i poszanowania godności każdej osoby,

rozwój postawy równościowej i niedyskryminacyjnej,

rozwijanie zdolności do tworzenia wizji sprawiedliwszego świata.


przedstawiania odważnych i twórczych wypowiedzi,

wnioskowania,

uzasadniania swoich sądów (opinii),

uważnego słuchania innych opinii i argumentów,

możliwej zmiany poglądu w wyniku uznania argumentów innych,

przeprowadzania eksperymentów myślowych,

budowania wypowiedzi o faktach i wypowiedzi o pożądanych stanach rzeczy,

analizowania pojęć,



empatia,


••••

••

••

••

••••••••••

•••


Potrzebne materiały:Zdjęcia dzieci o różnym wyglądzie – o różnych kolorach oczu, skóry, włosów, odmien-nych rysach; papierowa taśma malarska do wyklejenia konturów świata, płyta z muzyką, samoprzylepne karteczki, gruby flamaster.

Na początekRozłóż na podłodze zdjęcia osób (dzieci) o różnym wyglądzie. Pozwól, żeby każde dziecko wybrało jedno zdjęcie, daj dzieciom czas na przyjrzenie się osobom ze zdjęć. Poproś, żeby dzieci wymyśliły, jakie imiona mają osoby ze zdjęć. Kiedy podają imiona osób ze zdjęć, możesz je zapisywać flamastrem na karteczkach i przyklejać do zdjęć.

Następnie dzieci wymyślają, kim są i co robią dzieci ze zdjęć. Poproś, żeby każde dziecko opowiedziało o dziecku ze zdjęcia koledze lub koleżance – praca w parach. Po jej zakończeniu spytaj, gdzie mieszkają osoby ze zdjęć. Dopytuj się, dlaczego dzieci tak myślą. Zapytaj, czy chciałyby, żeby dzieci ze zdjęć chodziły razem z nimi do przedszkola. Tak, nie, dlaczego? Zwracaj uwagę na sposób argumentacji; możesz skorzystać ze zwrotów i pytań wspierających dociekanie – zachęcaj dzieci do odkrywania możliwych sposobów myślenia, proponuj rozwi-janie wypowiedzi, podanie kontrargumentu.

Utwórz mapę świata, zaznaczając taśmą malarską na podłodze kontury kontynentów. Nazwij głośno wszystkie kontynenty i poproś dzieci, żeby powtórzyły te nazwy. Rozpocznijcie zabawę muzyczną. Zapowiedz dzieciom, że będą teraz mogły podróżować po świecie. Gdy gra muzy-ka, dzieci spacerują po mapie ze zdjęciami. Na twój sygnał zatrzymują się i siadają. Gdy dzieci siedzą, podpowiedz nazwę kontynentu, na którym się zatrzymały, i poproś, żeby powiedziały głośno imię dziecka ze zdjęcia. Następnie poproś o wypowiedzi zbudowane według wzoru: To jest … (imię). Ona (on) mieszka w ... (nazwa kontynentu). Powtórzcie zabawę kilka razy, aby dzieci miały możliwość zatrzymania się w różnych miejscach.

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyZapytaj dzieci, czy mają jakieś pytania. Jeżeli je zadały, zachęcaj do zgłębienia wybranego przez nie pytania lub pytań; wykorzystaj zwroty i pytania wspierające dociekanie. Jeżeli dzieci nie mają swoich pytań, spróbuj nawiązać rozmowę, zadając któreś z poniższych:

Co by było, gdyby wszyscy ludzie wyglądali tak samo?

Czy to dobrze, że różnimy się wyglądem? Tak, nie, dlaczego?

Czy każdy może mieszkać tam, gdzie chce, bez względu na to, jak wygląda?

Czy każdy powinien móc mieszkać tam, gdzie chce, niezależnie od tego, jak wygląda, np. jaki ma kolor skóry? Tak, nie, dlaczego?

Co to znaczy szanować osoby, które inaczej wyglądają?

Jaki moglibyśmy podać przykład szanowania innej osoby?

Jaki moglibyśmy podać przykład nieszanowania innej osoby?

••••

•••


ZakończeniePoproś dzieci, żeby powiedziały o jednej najważniejszej dla nich rzeczy, jaką zapamiętały z zajęć.


Mapy na patyku

Poruszane zagadnienia:współzależności,

migracje.

Cele edukacji globalnej: wzrost wiedzy o wielokulturowości,

rozwijanie umiejętności twórczego wykonywania zadań,

ćwiczenie umiejętności patrzenia na sytuację z różnych punktów widzenia,

kształtowanie poczucia przynależności do społeczności globalnej.

Rozwijanie umiejętności myślowych i komunikacyjnych:porównywania; analizowania podobieństw i różnic,

wyjaśniania,

obmyślania alternatywnych możliwości.



motywacja,

empatia.

Potrzebne materiały:Naturalne patyki różnej wielkości; sznurki bawełniane lub kolorowa włóczka, zwinięte w małe motki.

Na początekPowiedz dzieciom, że dziś wyjdziecie na spacer w okolice przedszkola i każdy będzie mógł stworzyć własną mapę. Przynieś pudło z materiałami. Opowiedz i pokaż, jak tworzy się mapę na patyku: Za pomocą włóczki lub sznurka, przywiązuje się do patyka kolejno napotykane przedmioty, uznane przez podróżującą osobę za ważne i pomocne w odnalezieniu drogi. Kolory włóczki lub sznurka też są ważne. Mogą zostać wykorzystane do tego, żeby odzwierciedlić kolory widziany rzeczy lub nasze odczucia związane z poszczególnymi rzeczami albo miejscami.

••

••••

•••

••••

1.


Dodaj, że podobnego rodzaju mapy tworzyli rdzenni mieszkańcy Australii i Polinezji. Zapytaj dzieci, czy odbyły kiedyś jakąś podróż; czy podczas tej podróży miały do czynienia z mapą; czy uważają, że mapa może się przydać, kiedy się podróżuje, a jeśli tak, to dlaczego. (Swobodna wymiana uwag – wypowiadają się ci, którzy chcą.)

Przygotujcie się do wyjścia na spacer. Jeśli uznasz to za potrzebne, przypomnij zasady bezpieczeństwa w czasie pobytu na dworze, na terenie przedszkola i poza nim. Gdy będziecie już gotowi, poproś, by każde dziecko wybrało sobie patyk i 3 motki sznur-ka lub włóczki. Rozpocznijcie spacer po okolicy, w czasie którego każdy będzie tworzył własną mapę. Tworzenie mapy jest zakończone, kiedy na patyku brakuje już miejsca na przywiązywanie kolejnych przedmiotów.

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyPo zakończeniu spaceru usiądźcie w kręgu. Dzieci opowiadają o swoich podróżach i tworzeniu map na patyku. Porównują swoje mapy, próbują określić podobieństwa i różnice między nimi, wyjaśniają, dlaczego wybrały dany przedmiot lub dany kolor włóczki albo sznurka i jak się czuły podczas przemieszczania się. Wykorzystując zwroty i pytania wspierające dociekanie, pomagaj dzieciom w rozwijaniu wypowiedzi.

Możesz zapytać:

Czy przychodzi wam na myśl inny sposób tworzenia sobie własnej mapy jakiegoś ob-szaru?

ZakończenieJeżeli macie dostęp do internetu, korzystając z map satelitarnych Google, obejrzyjcie swoją okolicę, a następnie oddalajcie obraz stopniowo, aż zobaczycie mapę swojego wojewódz-twa, kraju i kontynentu, a na koniec – świata. Jeżeli nie macie takiej możliwości, niech pyta-nie końcowe – nawet jeśli nie pojawią się żadne odpowiedzi – będzie zakończeniem zajęć. Możecie do niego wrócić podczas innego spotkania.

2.

3.

•


Tajemnica zaufania

Poruszane zagadnienia:zaufanie,

współzależność.

Cele: ćwiczenie umiejętności pracy razem z innymi na rzecz osiągnięcia wspólnych celów,

rozwijanie poczucia wzajemnego wsparcia i postaw solidarnościowych.

Rozwijanie umiejętności myślowych i komunikacyjnych:uważnego słuchania,

zadawania pytań,

podawania przykładów i ich analizowania,

argumentowania,

rozważania alternatywnych możliwości,

analizowania pojęć,




empatia,


Potrzebne materiały: Przepaski do zawiązania oczu wykorzystywane podczas gry Mój przyjaciel drzewo, dwie kartki z symbolami: tak i nie.

Na początekPoproś dzieci, żeby dobrały się w pary. Rozdaj każdej parze opaskę do zasłonięcia oczu i wyjaśnij zasady gry. W parze z chętnym dzieckiem pokaż, na czym polega gra.

Jedno z dzieci zawiązuje drugiemu oczy. Osoba, która ma zasłonięte oczy, prowadzi koleżankę lub kolegę do wybranego przez siebie miejsca w sali, a następnie z powrotem na start. Dzieci zdejmują opaski z oczu. Teraz ich zadaniem jest pójść

••

••

••••••••

•••

1.

2.


do tamtego miejsca tą samą drogą co poprzednio. Następnie zamieniają się rolami. Możesz tę grę przeprowadzić również na dworze, na terenie przedszkola lub pod-czas wycieczki do parku czy lasu (wtedy zadaniem dzieci jest doprowadzić kogoś do wybranego drzewa). Uprzedź dzieci, że muszą sprawić, żeby osoby z zasłoniętymi oczami im zaufały. Możesz podpowiedzieć, żeby prowadziły kolegę lub koleżankę bardzo wolno i uważnie oglądały otoczenie, zwracając uwagę na przeszkody. Czuwaj nad bezpieczeństwem dzieci.

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyUsiądźcie w kole i porozmawiajcie o wrażeniach dzieci z zabawy:

Czy trudno było dać się prowadzić? Tak, nie, dlaczego?

Czy trudno było prowadzić kogoś?

Co pomagało, a co nie?

Czy bez drugiej osoby trafilibyście do tych miejsc z zawiązanymi oczami?

Powiedz dzieciom, że chciałabyś (chciałbyś), żebyście razem zastanowili się nad tajemniczą sprawą, jaką jest zaufanie do drugiego człowieka. Spytaj, czy już kiedyś o tym myślały i czy mogłyby zadać jakieś pytania na ten temat. Wykorzystując zwroty i pytania wspierające dociekanie, zachęcaj do rozważenia wybranego przez dzieci pytania lub pytań o zaufaniu. Jeżeli nie zadały pytań, możecie zacząć od: Co robiliście, żeby osoby z zawiązanymi ocza-mi wam ufały? W zależności od przebiegu rozmowy możesz zaproponować także któreś z poniższych pytań:

Kiedy – oprócz naszej gry – potrzebne jest, żeby ktoś komuś zaufał? Przykłady sytuacji.

Co wtedy można zrobić, żeby zdobyć czyjeś zaufanie?

Czy jest możliwe, żeby przestać komuś ufać? Tak, nie, dlaczego?

Czy waszym zdaniem każdemu można zaufać? Tak, nie, dlaczego?

Co to znaczy nie ufać komuś?

Co to znaczy ufać komuś?

ZakończeniePoproś dzieci o dokończenie jednego ze zdań: Dziś na zajęciach najtrudniejsze było . . . (lub: najbardziej mnie zdziwiło . . .; najbardziej mi się podobało . . .).

••••

••••••


Część III. Sprawiedliwość

Kolorowe puzzle i co by było, gdyby...

Poruszane zagadnienia:praca i współpraca,

różnice i podobieństwa,

pochodzenie żywności,

sprawiedliwość.

Cele edukacji globalnej:wzrost wiedzy o ograniczeniach w dostępie do zasobów, sprawiedliwym handlu i zrównoważonym rozwoju,

rozwój umiejętności wspólnego działania i pracy z innymi osobami na rzecz osiągnięcia wspólnych celów,

rozwój umiejętności twórczego rozwiązywania problemów.

Rozwijanie umiejętności myślowych i komunikacyjnych:przeprowadzania eksperymentów myślowych w celu lepszego zrozumienia świata i siebie,




Potrzebne materiały:Koszyk lub torba do losowania puzzli, kopie jednej ilustracji z książki Tosia odkrywa czekoladę.

Na początekUsiądźcie w kręgu. Rozsyp na podłodze kawałki pociętych trzech egzemplarzy ilustracji. Wyjaśnij dzieciom zadanie: będą układać puzzle. Rozdaj im części ilus-tracji – każde dziecko losuje po jednym kawałku. W tym zadaniu nie ma limi-tu czasu. Nie podpowiadaj, jak należy je wykonać. Dzieci powinny same odkryć sposób ułożenia puzzli i to, że otrzymały części takich samych obrazków.

••••

•

•

•

•

•

••

1.


Obserwuj dzieci; w razie potrzeby zanotuj, jak się zachowywały, żeby móc odwołać się do konkretnych sytuacji.

Kiedy dzieci skończą układać obrazki, usiądźcie w kręgu. Zapytaj, co znajduje się na obrazku, pozwól im opowiedzieć o tym, co widzą. Następnie zapytaj: Co by było, gdy-by babcia nie pozwoliła Tosi na podróż? Zachęć dzieci do podzielenia się pomysłami. Realizacja scenariusza zakłada uprzednie zaznajomienie się dzieci z historią o Tosi.

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyZapytaj dzieci, czy chciałyby zadać jakieś pytania związane z podróżą Tosi. Wykorzystując zwroty i pytania wspierające dociekanie, zachęcaj dzieci do rozważenia wybranego przez nie pytania (pytań). Jeżeli dzieci ich nie zadały, skorzystaj z poniższego zestawu:

Co by było, gdyby na świecie nie było czekolady?

Co by było, gdyby na świecie była do jedzenia tylko czekolada?

Co by było, gdyby każdy chciał mieć to samo?

Co by było, gdyby każdy zarabiał tyle samo pieniędzy?

Co by było, gdyby wszyscy wykonywali tę samą pracę?

Zakończenie Zapytaj:

Jak się czuliście, kiedy mogliście wymyślać, co by było, gdyby ... ?

Poproś, żeby dzieci wstały. Zadawaj kolejno pytania, sygnalizując sposób odpowiadania.

Kto uważa, że to było ciekawe? (Podskakiwanie.)

Kto uważa, że to było trudne? (Położenie się na podłodze.)

Kto chciałby, żebyśmy jeszcze kiedyś wymyślali, co by było gdyby ... ? (Siadanie.)

2.

•••••

•

•••


Najpiękniejsze miejsce na świecie

Poruszane zagadnienia:sprawiedliwość,

różnice i podobieństwa.

Cele edukacji globalnej:kształtowanie pojęcia sprawiedliwości, w tym sprawiedliwości społecznej,

rozwijanie umiejętności rozumienia różnych punktów widzenia i używania wyobraźni do rozwiązywania problemów,

rozwój postawy troski o sprawiedliwszy świat.

Rozwijanie umiejętności myślowych i komunikacyjnych:wyrażania swoich opinii,

formułowania odważnych i twórczych wypowiedzi,

abstrahowania,

podawania przykładów i rozważania przykładów,

formułowania sądów wartościujących i ich uzasadniania,

analizowania pojęć.


motywacja,

empatia,


Potrzebne materiały:Czarna farba plakatowa, pędzelki, zestawy kredek i flamastrów, kolorowe karteczki, arkusze brystolu.

Na początekRozsyp na podłodze kolorowe kredki, flamastry i karteczki w różnych kolorach. Poproś dzieci, żeby każde wybrało kredkę, flamaster albo karteczkę w tym kolorze, który w tej chwili najbardziej mu się spodobał. Zaznacz, że nie jest ważne, czy to będzie kredka, flamaster czy karteczka, chodzi tylko o kolor. Pozwól każdemu dziecku opowiedzieć,

••

••

•

••••••

••••

1.


dlaczego wybrało dany kolor i czy napotkało wcześniej coś, co miało taki kolor. Jeżeli w opowiadaniu nie padła nazwa koloru, zapytaj o nią inne dzieci. Możesz skorzystać z okazji, żeby wprowadzić nazwy barw być może jeszcze dzieciom nie znane, np. turku-sowy, szafirowy, seledynowy.

Ustaw 6 stanowisk pracy. Na stanowiskach połóż odpowiednio: czarną farbę plakatową (2 stanowiska), po 3 kredki (2 stanowiska), pełen zestaw flamastrów i kredek (2 stanowiska), kartki brystolu (po jednej dla każdego dziecka).

Podziel dzieci na 6 grup za pomocą losowania kolorowych karteczek. Dzieci szukają osób mających karteczkę w tym samym kolorze, by w ten sposób utworzyć grupę. Kiedy grupa zbierze się razem, wszyscy szybko biegną do wybranego przez siebie miejsca i siadają. Praca w grupach zaczyna się, gdy wszystkie grupy znajdą się na swoich stanowiskach pracy.

Poproś dzieci, żeby narysowały lub namalowały najpiękniejsze miejsce na świecie za pomocą dostępnych na ich stanowisku środków. Mają na to 10 minut.

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyPo zakończeniu pracy w grupach poproś dzieci, żeby podzieliły się swoimi wrażeniami. Jeśli zaczynają kwestionować podział materiałów, możesz od tego rozpocząć sesję dociekań. Jeżeli nie – spytaj, czy mają jakieś pytania. Wykorzystując zwroty i pytania wspierające dociekanie, zachęcaj dzieci do zgłębienia wybranego przez nie pytania lub pytań. Jeżeli dzieci ich nie zadały, spróbuj nawiązać rozmowę, wykorzystując pierwsze i drugie z poniższych pytań; w zależności od jej przebiegu możesz zaproponować także inne:

Nie wszystkie grupy otrzymały takie same materiały. Czy to było sprawiedliwe, czy niesprawiedliwe?

Co jest sprawiedliwe, a co niesprawiedliwe? – poszukajmy innych przykładów.

Kiedy podzielić coś po równo znaczy podzielić sprawiedliwie?

Czy ktoś znalazłby przykład sytuacji, w której po równo może znaczyć niesprawiedliwie?

Czy chcielibyście, żeby w pięknych miejscach, które narysowaliście, panowała sprawiedliwość?

Dlaczego ludzie chcą być traktowani sprawiedliwie?

Od kogo zależy to, czy gdzieś panuje sprawiedliwy porządek? (Np. w przedszkolu, w domu.)

Co zrobić, żeby być sprawiedliwym?

Które reguły panujące w naszej małej przedszkolnej społeczności są waszym zdaniem sprawiedliwe? Dlaczego?

ZakończenieKtóra część naszej rozmowy była dla ciebie najważniejsza? Daj każdemu dziecku chwilę na zastanowienie się i wypowiedź.

2.

3.

4.

•

••••

••

••


To niesprawiedliwe

Poruszane zagadnienia:sprawiedliwość.

Cele edukacji globalnej:kształtowanie pojęcia sprawiedliwości, w tym sprawiedliwości społecznej,

rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia i rozumienia różnych punktów widzenia,

rozwijanie postawy troski o sprawiedliwszy świat.


słuchania, co mają do powiedzenia inni,

formułowania sądów wartościujących,

podawania argumentów i kontrargumentów,

ujmowania sytuacji z różnych perspektyw,

brania pod uwagę możliwości zmiany opinii.



Potrzebne materiały:Laminowane kartki ze zdaniami – krótkimi opisami sytuacji (lub także rysunkami sygnalizującymi treści tych zdań).

Na początekUsiądźcie w kręgu, wyjaśnij dzieciom, że za chwilę zapoznają się z kilkoma sytuacjami. Sytu-acje te są krótko opisane na kartkach, które leżą rozłożone na podłodze w sali. Czytaj na głos zdania z laminowanych kartek, po jednym na raz. Dzieci stają przy kartce, z której odczyty-wane jest dane zdanie. Zadaniem dzieci jest podniesienie ręki, jeżeli uważają że opisana sy-tuacja jest lub byłaby niesprawiedliwa. Za każdym razem, kiedy czytasz nowe zdanie, poproś dzieci, żeby ustawiły się przy odczytywanej kartce.

•

•••

••••••

••

�0 Scenariusze zajęć

Zdania do umieszczenia na kartkach:

Nie wolno nam jeść słodyczy przed obiadem.

Zawsze musimy dzielić się zabawkami z innymi dziećmi.

Kiedy się pokłócę z innym dzieckiem, oboje dostajemy karę.

W czasie obiadu w przedszkolu każdy powinien dostać inną porcję jedzenia.

Pod koniec roku szkolnego wszystkie dzieci powinny dostać taką samą nagrodę.

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyUsiądźcie ponownie w kręgu. Zbierz kartki, pokazuj je kolejno, ponownie odczytując na-pisy. Poproś, żeby dzieci przypomniały sobie, czy opisaną na kartce sytuację uznały za niesprawiedliwą, czy nie, i żeby przedstawiły oraz uzasadniły swoje opinie. Wykorzystując zwroty i pytania wspierające dociekanie, zachęcaj do rozwijania wypowiedzi, podawania ar-gumentów i kontrargumentów. Pod koniec rozmowy (lub w innej stosownej chwili) możesz zapytać: Czy ktoś z was teraz myśli inaczej o którejś z tych sytuacji? Czy ktoś zmienił zdanie?

ZakończeniePonownie rozłóż kartki na sali, odczytując ich treść. Poproś dzieci, żeby każde stanęło przy kartce, na której opisana została sytuacja jego zdaniem najbardziej niesprawiedliwa.

•••••

�1Scenariusze zajęć

Praca i wynagrodzenie


szacunek,

różnorodność i specyfika ról zawodowych w społeczeństwie.

Cele edukacji globalnej:kształtowanie pojęcia sprawiedliwości,

kształtowanie szacunku dla ludzi w odmiennych rolach społecznych,

Rozwijanie umiejętności myślowych i komunikacyjnych:aktywnego słuchania,

formułowania sądów wartościujących,

uzasadniania tych sądów przez podawanie kryteriów,

ustosunkowywania się do sądów innych osób,

podejmowania refleksji nad swoją wiedzą i niewiedzą,




empatia,

motywacja.

Potrzebne materiały:Zestaw laminowanych zdjęć lub rysunków przedstawiających różne zawody; zabawki, które imitują narzędzia pracy ludzi wykonujących zawody przedstawione na obrazkach; zakrętki od butelek po mleku z narysowanymi lub naklejonymi na nich znakami zapytania – na jedno dziecko tyle zakrętek, ile zawodów, plus 2 dodatkowe.

Na początekRozłóż na podłodze obrazki przedstawiające osoby wykonujące różne zawody. Zadbaj o to, żeby każdy zawód reprezentowały dwie osoby: kobieta i mężczyzna. Zapytaj dzieci, jakie

•••

••

••••••

•

•••


zawody są pokazane na obrazkach. Potem poproś, żeby z koszyka z zabawkami wylosowały przedmioty. (W niektórych przypadkach zamiast zabawki możesz użyć zdjęcia lub rysunku.) Po losowaniu dzieci kładą obok obrazków pasujące do poszczególnych zwodów przedmioty. Następnie uzupełniają zdania: Gdybym był (była) ... ( tu wstawiają nazwę zawodu), używałbym (używałabym) ... (tu wstawiają nazwę przedmiotu).

Przykładowy zestaw zawodów: lekarz, policjantka, kierowca, pracownica fabryki, nauczyciel, sprzedawczyni, strażak, rolniczka.

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyUsiądźcie wokół rysunków lub zdjęć z przyporządkowanymi im przedmiotami. Przedstaw dzieciom zadanie: będziesz czytać zdania i prosisz, żeby oceniały, do którego zawodu lub do których zawodów pasują te zdania, następnie starały się uzasadnić, dlaczego tak sądzą.

ZDANIA:

Zasługuję na to, żeby moja praca była dobrze opłacana,

ponieważ moja praca jest niebezpieczna.

ponieważ żeby wykonywać swoją pracę, muszę dużo wiedzieć.

ponieważ moja praca jest ciężka.

ponieważ dzięki mojej pracy inni ludzie są bezpieczni i zdrowi.

ponieważ czasami muszę pracować także w nocy.

ponieważ żeby wykonywać moją pracę muszę dużo umieć.

Podczas wspólnej rozmowy zachęcaj dzieci do rozwijania wypowiedzi. Od czasu do czasu możesz spytać:

Kto zgadza się z tym, co powiedziała (powiedział) ... ?

Czy ktoś inaczej o tym myśli, ma inne zdanie na ten temat?

ZakończenieZapytaj: Czy chcielibyście dowiedzieć się więcej o pracy tych osób – o pracy w którymś z tych zawodów?

Dzieci otrzymują zakrętki, każde taką samą liczbę. Poproś, żeby ułożyły je obok poszczegól-nych rysunków i towarzyszących im zabawek – każdy niech położy najwięcej zakrętek przy tym zawodzie, który w tej chwili najbardziej go zaciekawia i chciałby się o nim więcej dowiedzieć. Przypomnij dzieciom, że nie muszą kłaść wszystkich zakrętek przy jednym zawodzie.

Pomysły na kontynuacjęPrzypomnijcie sobie zawody z opowieści o Tosi albo o Lilce. Zastanówcie się, co by było, gdyby któryś z zawodów nie istniał.

••••••


Sprawiedliwy handel i torba tajemnic


zrównoważony rozwój.

Cele edukacji globalnej:wzrost wiedzy o kontekście społecznym handlu i idei sprawiedliwego handlu,

rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia i zmiany perspektywy,

kształtowanie postawy troski o sprawiedliwszy społecznie świat.

Rozwijanie umiejętności myślowych i komunikacyjnych:czynnego słuchania,

wnioskowania,

sprawdzania prawdziwości zdań o faktach,


rozważania możliwych stanów rzeczy,

brania pod uwagę możliwości zmiany swojego zdania w wyniku dyskusji,




Potrzebne materiały:3 torby z grubego materiału, 3 owoce (do wyboru: banan, jabłko, awokado, winogrona) i trochę ryżu; rysunki, obrazki lub zdjęcia przedstawiające różne produkty spożywcze, niektóre za-opatrzone w metkę sprawiedliwego handlu; plakaty sprawiedliwego handlu; mapa polityczna świata; naklejki mające formę kropki lub tzw. cenki.

Uwaga: Przed zajęciami włóż do toreb po jednym owocu i po kilka ziarenek ryżu.

Na początek:Podziel dzieci na 3 grupy. Każda grupa ustawia się w linii, tworząc pociąg. Trzy pociągi stoją równolegle do siebie w trzech rzędach. Osobom stojącym z przodu każdego pociągu rozdaj torby tajemnicy. Dzieci mają za zadanie odgadnąć, co znajduje się w środku,

••

•••

•••••••

••

1.


a następnie powiedzieć na ucho osobie następnej w kolejności, co ich zdaniem jest w torbie. Poproś, żeby nie zaglądały do środka. Kiedy zabawa w głuchy telefon zakończy się, dziecko na końcu pociągu mówi, jaki przedmiot znajduje się w torbie tajemnic. Dzieci przekazują sobie torbę i po kolei dotykają przedmiotu, starając się sprawdzić, czy to prawda. Kiedy dotykają niewidocznego przedmiotu, pytaj je, jaki on jest w dotyku: Miękki? Twardy? Gładki? Chropowaty? Śliski? Zimny? Ciepły? Podłużny? Kulisty? Czy ma regularny kształt? Stanowi jednolitą bryłę czy składa się z wielu części?

Wyjmij owoce i ziarnka ryżu z torby i połóż je na stoliku, rozłóż na stole rysunki (obrazki, zdjęcia) produktów. Niektóre produkty mają metki sprawiedliwego handlu (Fair Trade). Poproś dzieci, by każde wybrało sobie jedną rzecz. Następnie poproś, żeby wyceniły wybrane produkty – zdecydowały, ile kropek ma kosztować dana rzecz (do wyboru jest 1 kropka, 2 kropki, 3 kropki).

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyZaproś dzieci do kręgu. Porozmawiajcie o tym, jak wyceniły produkty i dlaczego. Być może dzieci zwrócą uwagę na fakt, że przedstawione na obrazkach przedmioty różnią się między innymi tym, że jedne mają metkę, a inne nie mają. Zapytaj, czy domyślają się, dlaczego dany produkt ma metkę.

Co może znaczyć taka metka?

Czy jeżeli jakaś rzecz ma metkę, otrzymała więcej kropek?

Wyjaśnij, że produkty z metką pochodzą ze sprawiedliwego handlu. Zapytaj dzieci, czy pamiętają zajęcia, na których rozmawialiście o sprawiedliwości. Pokaż plakaty sprawiedliwe-go handlu. Zapytaj dzieci, co ich zdaniem może oznaczać hasło sprawiedliwy handel, pozwól im interpretować to sformułowanie.

Skąd biorą się te produkty?

Gdzie są wytwarzane?

Kto opiekuje się tymi roślinami, zanim wyrosną owoce?

Co by było niesprawiedliwe? Co by było sprawiedliwe?

Zakończenie Po wspólnej rozmowie dzieci mogą od nowa wybrać i wycenić dowolny produkt, ten sam co przedtem albo inny. Chętne osoby mogą opowiedzieć, jaką rzecz wybrały, jak ją wyceniły i dlaczego. Zapytaj: Czy po wspólnej rozmowie ktoś zmienił zdanie na temat wartości danej rzeczy?

Pomysły na kontynuacjęPokaż dzieciom różne owoce i warzywa. Popatrzcie razem na mapę i przyporządkujcie te owoce i warzywa do odpowiednich miejsc na mapie. Wyjaśnij dzieciom, że niektóre rośliny

2.

••

••••


uprawia się na różnych kontynentach, np. oliwki uprawia się w niektórych częściach Europy, ale nie tylko w Europie; podobnie np. słonecznik.

Zastanówcie się, które owoce i warzywa zostałyby na naszych stolach, gdyby pewnego dnia przestały pływać statki i przestały latać samoloty, przywożące z innych stron świata różne rzeczy do jedzenia. Możesz użyć szerszego zestawu produktów spożywczych – pokazać np. także ziarna słonecznika, kukurydzy, ryżu, prosa, kawy, kakao, kasze, fasolę, ciecierzycę, kilka rodzajów orzechów, przyprawy.


Skąd się bierze czekolada?

Poruszane zagadnienia:wytwarzanie i pochodzenie żywności,

handel produktami spożywczymi,

odpowiedzialna konsumpcja.

Cele edukacji globalnej: wzrost wiedzy o kontekście społecznym handlu i idei sprawiedliwego handlu,

ćwiczenie umiejętności krytycznego myślenia i umiejętności zmiany perspektywy,

kształtowanie postawy troski o sprawiedliwszy społecznie świat i międzyludzkiej solidarności.


stawiania pytań,

podejmowania refleksji nad pytaniami – ich wielością i różnorodnością,

rozróżniania rodzajów pytań,

klasyfikowania,

uzasadniania i brania pod uwagę argumentów innych osób,

myślenia przyczynowo skutkowego,

budowania spójnej narracji,




motywacja,


Potrzebne materiały: Zestaw 15 zdjęć przedstawiających różne etapy wytwarzania czekolady, od plantacji do gotowej czekolady leżącej w sklepie; duży arkusz papieru, kartki papieru formatu A5; tabliczka czekolady pochodząca z Belize; torba, do której można schować zdjęcia i czekoladę .

•••

•••

•••••••••

••••

��Scenariusze zajęć

Na początekPrzywitaj się z dziećmi, powiedz że w torbie tajemnic przyniosłaś (przyniosłeś) coś na dzisiejsze zajęcia. Powiedz dzieciom, że mogą zadać 10 pytań, żeby odgadnąć, co masz w torbie. Zachęć do zadawania pytań o tajemniczy przedmiot. Wyjmij z torby czekoladę i połóż ją przed dziećmi na dużym arkuszu papieru, pytając: Co to jest? Po udzieleniu przez dzieci odpowiedzi poproś, żeby opowiedziały wszystko, co wiedzą o czekoladzie. Zapisuj w skrócie na arkuszu papieru, co mówią dzieci. Może się zdarzyć, że któreś z dzieci zakwestionuje to, co mówi inne. Powtórz wtedy obie wypowiedzi i upewnij się, czy wszyscy rozumieją, pod jakim względem są niezgodne. Na arkuszu z notatkami oznacz je znakiem zapytania. Jeżeli dzieci same tego nie zrobią, możesz pod koniec zajęć przypomnieć o tej kontrowersji i poprosić o sformułowanie pytania.

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyZapytaj dzieci, czy mają jakieś pytania, czy jest coś jeszcze, co chciałyby wiedzieć o czeko-ladzie. Zapisuj pytania na kartkach papieru formatu A5. Następnie podzielcie pytania na 3 grupy zgodnie z sugestiami dzieci:

a) te, które wydają się łatwe, tzn. łatwo na nie odpowiedzieć;

b) te, które wydają się trudne, ale poprawną odpowiedź na nie można znaleźć np. w encyklopedii, w słowniku, w internecie, lub pytając osobę, która jest znawcą w danej dziedzinie.

c) te, które wydają się nie mieć jednej poprawnej odpowiedzi.

Podczas podziału pytań może się zdarzyć, że dzieci będą miały odmienne opinie na temat tego, do której grupy zaliczyć jakieś pytanie. Pozwól im wyjaśnić powody tych różnic. Próbu-jcie rozstrzygać kontrowersje za pomocą argumentów. Jeżeli nie zostaną rozstrzygnięte, możecie umieścić pytanie na granicy dwu grup. Po zakończeniu grupowania pytań powiedz, że lubisz pytania, które wydają się nie mieć jednej poprawnej odpowiedzi, bo kiedy próbuje się na nie odpowiedzieć, można długo i ciekawie rozmawiać. Następnie zapytaj dzieci, jakie pytania najbardziej lubią zadawać i dlaczego.

ZakończenieRozdaj dzieciom zdjęcia. Poproś, żeby uważnie przyjrzały się im i opowiedziały o tym, co widzą. Następnie poproś, żeby ustawiły się w linii w taki sposób, by utworzyć opowieść o tym, skąd się bierze czekolada. Jeśli dzieci mają duże trudności, pomóż im, zadając pytania o treść zdjęć, pomagające ustalić właściwą kolejność. Potem poproś, żeby opowiedziały po kolei całą historię przedstawioną na zdjęciach. W razie potrzeby pomagaj pytaniami, np.: Kto pracował przy ... ?

Na koniec pokaż mapę świata i powiedz, że czekolada przyniesiona na zajęcia przyjechała z wyspy Belize znajdującej się na Morzu Karaibskim. Sprawdźcie, czy udało wam się odpowiedzieć na wszystkie zadane przedtem pytania dotyczące czekolady. Jeżeli nie, zapro-

�� Scenariusze zajęć

ponuj, żebyście jeszcze kiedyś zastanowili się, jak można na nie odpowiedzieć. Zachęć dzieci do zrobienia pracy plastycznej o czekoladzie.

Pomysły na kontynuacjęPowrót do pytania lub pytań, które pozostały bez odpowiedzi podczas tych zajęć.

Powrót do podziału pytań na wspomniane trzy grupy podczas zajmowania się innym tema-tem:

grupowanie pytań;

sprawdzanie, czy łatwe pytania rzeczywiście są łatwe: odpowiadanie na nie, uzasadnianie odpowiedzi, zastanawianie się, jak sprawdzić, czy ta odpowiedź jest prawdziwa i czy jest to odpowiedź wyczerpująca, szukanie dobrych przykładów, badanie słuszności uogólnień;

szukanie wiarygodnych źródeł informacji, żeby rozstrzygnąć, która odpowiedź jest po-prawna w wypadku pytań poznawczych (wymagających określonej wiedzy) – z grupy b) lub a);

dyskusja nad wybranym przez dzieci pytaniem zaliczonym do grupy c).

••

•

•


Część IV. Równowaga

Statki Zoga

Poruszane zagadnienia:potrzeby i pragnienia,

odpowiedzialna konsumpcja i zrównoważony rozwój.

Cele edukacji globalnej: rozwijanie umiejętności rozmowy w duchu szacunku dla opinii innych i asertywnego komunikowania,

ćwiczenie umiejętności stawiania czoła konfliktom oraz brania udziału w procesach decyzyjnych,

kształtowanie postawy uczestniczenia we wspólnych decyzjach,

kształtowanie postawy odpowiedzialnej konsumpcji.


stawiania pytań,

uzasadniania przez podawanie kryteriów wyboru,

podejmowania refleksji,

rozróżniania tego, co poszczególne, i tego, co ogólne,



empatia,

umiejętności społeczne,

Potrzebne materiały:10 pasów elastycznego materiału w kolorze żółtym lub pomarańczowym, szerokości ok. 0,5 m, długości ok. 1,5 m, zszytych wzdłuż krótszego boku, 5 plastikowych stożków, gwizdek.

••

•

•

••

••••••

•••


Na początekPrzypomnij dzieciom o podróży Zoga. Pokaż im materiał i stożek. Powiedz, że jest to statek kosmiczny, jakim lata Zog. Zademonstruj, jak wsiada się do statku, ze stożka zrób dziób statku. Rozłóż pozostałe statki i dzioby. Dzieci dobierają się w załogi tak, by w każdym statku była taka sama liczba dzieci (najlepiej 5-6 osób), wybierają kapitana, który będzie trzymał dziób statku, i wsiadają do statków kosmicznych. Daj dzieciom chwilę na zabawę i swobodne prze-mieszczanie się po terenie lub sali. Na pojedynczy sygnał gwizdka statki przylatują do bazy (np. w ustalony punkt sali lub podwórka). Wyjaśnij dzieciom, że za chwilę wyruszą statkiem w daleką podróż na inną planetę. Poproś, żeby każde dziecko zdecydowało i powiedziało załodze swojego statku, jaki przedmiot chce zabrać w podróż i dlaczego. Odegrajcie pak-owanie przedmiotów do statku. Następnie daj sygnał do lotu. Daj dzieciom chwilę na zabawę i swobodne przemieszczanie się. Na pojedynczy sygnał gwizdka statki ponownie przylatują do bazy. Wyjaśnij dzieciom, że ponieważ ich statki są małe a podróż daleka, załoga musi zrezygnować z 2 przedmiotów.

Poproś załogi, żeby usiadły i zdecydowały, które przedmioty zostają, a które lecą w dalszą podróż i dlaczego. Powtarzaj procedurę, aż każda załoga będzie mogła zabrać tylko 1 przed-miot. Obserwuj dzieci, sposób podejmowania przez nie decyzji, ich reakcje w czasie gry, aby móc omówić je z dziećmi po zabawie.

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyPoproś dzieci o zadanie pytań, które przychodzą im na myśl po tej zabawie. Pomagaj im rozważyć wybrane przez nie pytanie lub pytania, wykorzystując zwroty i pytania wspierające dociekanie. Jeżeli dzieci nie umiały samodzielnie postawić pytań, spróbuj zaangażować je w dociekanie, nawiązując do zabawy:

Jaki przedmiot został zostawiony najpierw? Dlaczego?

Co zachowaliście do końca? Dlaczego?

Dlaczego chcieliście zabrać ze sobą ... ?

Dlaczego postanowiliście nie pozbywać się ...?

Czy uznaliście, że ta rzecz będzie potrzebna?

Czy ... było potrzebne w tej podróży, czy w ogóle, zawsze, jest potrzebne?

Jeżeli któreś z poniższych pytań ogólnych wiąże się z dotychczasowymi wypowiedziami dzie-ci, możesz zaproponować jego rozważenie:

Jakie przedmioty są waszym zdaniem najbardziej ludziom potrzebne?

Czy dzieciom potrzebne są te same rzeczy co dorosłym?

Czy zwierzętom też są potrzebne jakieś przedmioty?

Czy istnieją na świecie przedmioty zupełnie nikomu niepotrzebne?

Czy pragniemy mieć tylko te rzeczy, które są nam potrzebne?

••••••

•••••


Czy są na świecie takie przedmioty, których nikt nie pragnie?

Czy są na świecie przedmioty zupełnie nikomu niepotrzebne?

Dlaczego pragniemy coś mieć?

ZakończenieKażde dziecko rysuje to, czego najbardziej pragnie i co jest mu najbardziej potrzebne. Samo decyduje, czy będzie to ta sama rzecz, czy dwie różne rzeczy. Dzieci pokazują sobie nawzajem swoje rysunki w parach i opowiadają o tym, co narysowały.

•••



Poruszane zagadnienia:żywność i jej cechy: lokalna żywność, zdrowa żywność,

różnorodność.

Cele edukacji globalnej: wzrost wiedzy o społecznym i ekonomicznym kontekście kultury jedzenia,

ćwiczenie umiejętności używania wyobraźni do rozwiązywania problemów,

kształtowanie postawy szacunku dla innych osób i poszanowania odmiennych opinii.



klasyfikowania i nowej kategoryzacji.



Potrzebne materiały: Kartki papieru, kolorowe kredki lub flamastry.

Na początekUsiądźcie w kręgu. Zapytaj dzieci, co lubią jeść na śniadanie. Czy to ważny posiłek? Dlaczego? Poproś, żeby każde dziecko narysowało na kartce swoje ulubione śniadanie. Zachęć dzieci, żeby użyły kredek i pokolorowały składniki śniadania oraz narysowały także swoje ulubione naczynia, jeżeli takie mają.

Kiedy dzieci skończą rysować, poproś, żeby po kolei opowiedziały o swoich śniadaniach, pokazując rysunki. Zachęcaj dzieci, żeby zapytały o coś osobę, która opowiedziała o swoim śniadaniu. Możesz dać przykład, sama (sam) zadając pytanie. Przypominaj o potrzebie słuchania się nawzajem:

Posłuchajmy, co powie ...

3. Kartki z rysunkami układajcie na podłodze tak, żeby wszyscy je widzieli.

••

•••

••

•

••

1.

2.

•


Czy wszyscy lubią to samo?

Co by było, gdybyśmy wszyscy lubili jeść na śniadanie dokładnie to samo?

Możesz poruszyć temat lokalnego wytwarzania żywności:

Czy któryś składnik naszych śniadań pochodzi z najbliższej okolicy?

Który przyjechał z daleka?

Czy znacie jakieś inne rzeczy do jedzenia wytwarzane w najbliższej okolicy?

Co mogłoby być wytwarzane w okolicy, a co nie?

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyZadaj pytanie: Który składnik można wykorzystać do różnych śniadań? Poszukajcie wspólnie takich składników. Następnie poproś, żeby dzieci spróbowały pogrupować śniadania: wskazały te, które są takie same lub podobne pod względem jakiegoś składnika, np. różne rodzaje kana-pek należą do grupy „kanapki”, bo ich wspólnym składnikiem jest pieczywo. Zachęć dzieci, żeby wymyśliły jak najwięcej sposobów dzielenia śniadań na grupy podobne pod względem jakiegoś składnika (niekoniecznie głównego), pomagaj im. Zaproponuj, żeby wymyśliły nazwy dla grup, np.: Jak nazwiemy wszystkie śniadania, których składnikiem jest ser? Być może cza-sem utworzycie więcej niż jedną nazwę dla tego samego typu śniadań.

Po rozmowie zapowiedz „głosowanie” stopami. Ty przeczytasz dzieciom stwierdzenie, a one podejdą do kartek z rysunkami śniadań, które wybiorą jako swoją odpowiedź:

To śniadanie wydaje się najzdrowsze.

Tego śniadania nigdy nie próbowałem (nie próbowałam).

Tego śniadania chciałabym (chciałbym) spróbować.

To śniadanie jest najsmaczniejsze.

Po każdym stwierdzeniu poproś chętne dzieci stojące przy różnych pracach o komentarze. W razie potrzeby uzupełniaj informacje, zwłaszcza dotyczące zdrowego odżywiania i miejsc wytwarzania żywności.

Zakończenie Zapytaj dzieci o jedną rzecz, którą zapamiętały z zajęć. Wszyscy kolejno się wypowiadają, począwszy od chętnego dziecka.

Pomysły na kontynuacjęPoproś, żeby dzieci z pomocą rodziców zrobiły zdjęcia swoich śniadań i żeby wspólnie posta-rali się sprawdzić, skąd pochodzą produkty użyte do przyrządzenia tych posiłków.

••

••••

••••


Smaczne zagadki

Poruszane zagadnienia:łańcuch wytwarzania i dystrybucji żywności,

lokalne uprawy,

odpowiedzialna konsumpcja i zrównoważony rozwój.

Cele edukacji globalnej: wzrost wiedzy o kontekście ekonomicznym wytwarzania i dystrybucji żywności oraz współzależności na poziomie globalnym,

rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia i rozumienia złożoności świata,

kształtowanie postawy doceniania własnego zaplecza społecznego i kulturowego,

kształtowanie poczucia własnej wartości i wartości innych oraz postawy poszanowania odmienności innych.


porównywania,

myślenia refleksyjnego,

wnioskowania.

Społeczne i emocjonalne aspekty uczenia się:samoświadomość,

empatia,


Potrzebne materiały: Warzywa, owoce i inne produkty żywnościowe (kawa, herbata, przyprawy, makaron, kasza) pochodzące z Polski i spoza kraju, umieszczone w dużej, nieprzezroczystej torbie; kartki pa-pieru z napisami:

NIGDY, CZASAMI, CZĘSTO, CODZIENNIE,

lub z odpowiadającymi im symbolami; kartki papieru, kolorowe kredki lub flamastry; mapa świata.

•••

•

•••

••••

•••


Na początekUsiądźcie w kręgu. Powiedz dzieciom, że pobawicie się w grę Wszyscy, którzy . . . Kiedy przeczytasz zdanie, wszyscy, których ono dotyczy, powinni wstać i usiąść na innym miejscu w kole. Wyjaśnij dzieciom, że nie ma potrzeby robienia tego szybko, bo miejsc wystarczy dla wszystkich. Rozpocznij grę, dokańczając zdania. Np.: Wszyscy, którzy . . .

chodzą do przedszkola,

lubią się bawić,

lubią jeść lody,

jedli dziś smaczny obiad,

jedzą dużo warzyw i owoców.

Zacznij od zdań, z którymi identyfikować się będzie większość grupy, żeby dzieci poćwiczyły zasady gry. Następnie wprowadzaj zdania bardziej różnicujące, np.

Wszyscy, którzy jedzą słodycze tylko w weekend,

Wszyscy, którzy lubią jeść brokuły.

Po skończonej zabawie porozmawiajcie o niej:

Czego się dowiedzieliście o swoich kolegach i koleżankach?

Czy coś was zaciekawiło lub zdziwiło?

Czy zauważyliście, przy którym zdaniu najmniej osób zmieniło miejsca, a przy którym najwięcej?

Co to znaczy?

Czy patrzyliście na innych podczas zabawy, czy skupialiście się tylko na swoich odpowiedziach? Dlaczego?

Czy zdarzyło się, że ktoś z was nie był pewny, czy ma zmienić miejsce? Dlaczego?

Zaproś dzieci do quizu, w którym będą odpowiadały na pytania postawą ciała. Jeśli odpowiedź to: NIGDY lub NIE – dotykają podłogi, jeśli CZASAMI lub TROCHĘ – siedzą w kręgu, jeśli ZAWSZE lub DUŻO – stają na palcach. Zadawaj dzieciom pytania związane z tematyką żywności i konsumpcji, np.:

Czy jadasz czekoladę?

Czy masz coś zrobionego własnoręcznie?

Czy segregujesz śmieci?

Czy kupujesz w supermarkecie?

Czy próbowałeś (próbowałaś) czegoś, co pochodzi ze sprawiedliwego handlu?

Czy byłaś (byłeś) na wsi?

Czy uprawiasz własne warzywa lub owoce?

1.

•••••

••

•••

••

•1.

•••••

••

2.


Czy posadziłaś (posadziłeś) drzewo?

Porozmawiaj chwilę z dziećmi o tym, co zaobserwowały podczas tego ćwiczenia, jakie uwagi im się nasuwają. Jeżeli dzieci nie mają uwag, możesz zapytać:

Które pytanie było niespodziewane?

Na które najtrudniej było odpowiedzieć?

Zaproponuj dzieciom wymyślenie dodatkowego pytania do quizu. (Poproś, żeby było podobne do tamtych pytań, podobnie zbudowane i na podobny temat. Jeżeli dzieci ułożą pytanie niespełniające tych warunków, omówcie różnicę i spróbujcie ułożyć nowe pytanie.)

Pokaż torbę wypełnioną produktami. Zaproś chętne dzieci, by pojedynczo podchodziły, wkładały rękę do torby i starały się opisać słowami to, czego dotykają, a następnie odgadły, co to jest. W razie potrzeby pomagaj pytaniami i zachęć pozostałe dzieci do zadawania pytań:

Czy to jest duże, czy małe?

Twarde czy miękkie?

Jaką ma skórkę?

Czy to jest sypkie?

Jaki ma kształt?

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmy Produkty układajcie w środku koła do chwili, kiedy torba będzie pusta. Pokaż dzieciom cztery kartki z napisami:

NIGDY, CZASAMI, CZĘSTO, CODZIENNIE,

lub z odpowiadającymi im symbolami.

Podnoś po kolei różne produkty, zadawaj pytania (np. Czy jadacie banany?). Dzieci stają przy kartce, która pokazuje, jak często je spożywają.

Nie musisz pytać o wszystkie produkty; wybierz kilka tych, które wytwarzane są w Polsce, i kilka tych, których nie wytwarza się w kraju.

Ustaw na podłodze domek symbolizujący przedszkole. Poproś dzieci, żeby spróbowały ułożyć wszystkie produkty na mapie blisko lub daleko od przedszkola w zależności od tego, czy pochodzą one z okolicy, czy z odległych krajów. Daj dzieciom możliwość dyskutowania i ustalania wspólnej wersji. Poproś, żeby chętne osoby powiedziały, co wiedzą o sposobie wytwarzania którejś z rzeczy do jedzenia; sama (sam) też opowiedz o jednej z nich. Wyjaśnij, że na opakowaniu często jest napisane, gdzie wytworzono dany produkt. Pokaż przykład. Wyjaśnij, że niektóre produkty (np. kaszę jaglaną) wytwarza się w Polsce, ale także sprowadza z innych krajów.

•

••

1.

•••••

3.


ZakończeniePo skończonej pracy usiądźcie wokół mapy. Popraw wspólnie z dziećmi ewentualne błędy.

�� Scenariusze zajęć

Budujemy dom

Poruszane zagadnienia:zrównoważony rozwój,

surowce naturalne.

Cele edukacji globalnej:wzrost wiedzy o kontekście ekonomicznym wytwarzania i dystrybucji żywności oraz współzależności na poziomie globalnym,

rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia i rozumienia złożoności świata,

kształtowanie postawy troski i szacunku dla środowiska przyrodniczego.


klasyfikowania i kategoryzacji,

poprawnego uogólniania,

wnioskowania,



podejmowania refleksji nad swoja wiedzą i niewiedzą,



empatia,


Potrzebne materiały: Ilustracje przedstawiające elementy przyrody (np. kamień, drzewo, rzekę, górę, pustynię, morze) i twory antropogeniczne (np. fabrykę, kamieniołom, piękny budynek, platformę wiertniczą, dom w otoczeniu drzew, ślimaki autostrady, samochód); surowce mineralne: bryłka węgla, kamień; bryłka soli, gliny, kawałek drewna, kawałki różnych metali, np. stali, miedzi i srebra; pudełka (np. po butach) z wyciętym z boku otworem o średnicy pasującej do rączki dziecka – tyle pudełek, ile surowców.

••

•

••

••••••

••

•••


Na początekUsiądźcie w kręgu. Zawieś na ścianie ilustracje, które przedstawiają elementy przyrody, i te, które przedstawiają wytwory człowieka. Pozwól dzieciom swobodnie opowiedzieć, co dostrzegają na obrazkach. Następnie spytaj, czy wiedzą, które z tych rzeczy są natu-ralne, a które stworzyli ludzie.

Co jest tworem przyrody?

Co zostało wytworzone przez ludzi?

Omówcie wspólnie przykłady, nie pomijając ich złożoności: np. dom w otoc-zeniu drzew obrazuje rzeczy obu rodzajów; kamieniołom obrazuje twór przy-rodniczy, ale mocno zmieniony przez ludzkie działania. Przewieście wspólnie obrazki, przypisując je do trzech grup: obrazki przedstawiające twory naturalne, ob-razki przedstawiające twory antropogeniczne, obrazki z rzeczami obu tych rodzajów. Spytaj dzieci, czy wiedzą, z czego ludzie wytwarzają różne rzeczy: domy, samochody, ulice. Daj im czas na proponowanie odpowiedzi. Możesz zakończyć tę część zajęć zapowiedzią, że będziecie dalej badać tę sprawę i że możecie poszerzać swoją wiedzę na ten temat.

Powiedz, że w sali ukryłaś (ukryłeś) kilka pudełek z niespodziankami, podaj ich liczbę. Poproś, żeby dzieci ich poszukały i przyniosły pudełka. Usiądźcie w kole i pobaw się z dziećmi w rozpoznawanie poprzez dotykanie: chętne dzieci przez otwory wkładają ręce do pudełek i zgadują, co jest w środku. Potem wyjmijcie schowane przedmioty (surowce) i ustalcie wspólnie, co było w środku.

Co to jest?

Odpowiadają dzieci. Mogą poprawiać się nawzajem. Pomagasz rozstrzygnąć wątpliwości lub nazwać surowce dotąd dzieciom nieznane. Wprowadź termin „surowce naturalne” jako nazwę ogólną wszystkich rzeczy wyjętych z pudełek.

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyUsiądźcie wokół wyjętych z pudełek próbek surowców. Spytaj, czy dzieci chciałyby zadać jakieś pytania. Jeżeli nie mają pytań, możesz zaproponować któreś z poniższych. Za pomocą pytań i zwrotów wspierających dociekanie pomagaj podawać przykłady, wyjaśniać, uzasadniać.

Czy są jeszcze inne surowce naturalne – oprócz tych, które były w pudełkach?

Skąd czerpie się surowce naturalne? Na przykład: Skąd się bierze kamień? Skąd się bierze drewno? Skąd się bierze piasek?

Czy surowiec może się skończyć, jeżeli ludzie ciągle go zużywają?

Co by było, gdyby w naszej miejscowości każdy ściął jedno drzewo?

Co by było, gdyby każdy codziennie ścinał jedno drzewo?

Czy z każdego surowca można zrobić każdą rzecz?

1.

••

1.

2.

•1.

••

••••

2.


ZakończenieKażde dziecko wybiera jeden z surowców. Zadanie polega na tym, żeby (z pomocą dorosłych) zdobyło w ciągu określonego czasu informację o nim:

Czy ten surowiec jest pozyskiwany w najbliższej okolicy?

Jeżeli nie, to gdzie? Gdzieś indziej w Polsce? W Europie? Na innym kontynencie?

Pomysły na kontynuacjęDzieci dzielą się zdobytymi informacjami.

Zabawa w budowanie domów: trzy rodzaje klocków lub innych materiałów to trzy rodzaje surowców: drewno, glina i kamień; dzieci pracują w małych zespołach, budując domy; wszystkie zespoły budowniczych czerpią ze wspólnych zasobów; w czasie budowy muszą się podzielić surowcami; ilość surowców jest ograniczona, jednego jest bardzo mało – zasoby wyczerpują się, jeżeli dzieci budują duże domy. Po zabawie – pytania dzieci i rozmowa.

••


Tajemnicze ziarna

Poruszane zagadnienia:żywność,

zrównoważony rozwój,

lokalne uprawy,

bioróżnorodność.

Cele zrost wiedzy o kontekście ekonomicznym wytwarzania i dystrybucji żywności oraz współzależności na poziomie globalnym,

rozwijanie umiejętności rozumienia złożoności świata,

kształtowanie postawy troski i szacunku w stosunku do środowiska naturalnego.

Rozwijanie umiejętności myślowych i komunikacyjnych:wnioskowania,

kategoryzacji,


podawania przykładów,

brania pod uwagę alternatywnych możliwości.



Potrzebne materiały: Małe pojemniki z sześcioma różnymi ziarnami zbóż uprawianych w Polsce (owies, żyto, pszenica, gryka, proso, jęczmień, kukurydza) albo zrobionych z nich kasz; jeśli masz taką możliwość, przynieś też pełne kłosy, łodygi z kłosami, kolbę; jeśli nie – wykorzystaj zdjęcia lub rysunki przedstawiające rośliny, z których pozyskuje się ziarna, jakie pokażesz podczas zajęć; zdjęcia potraw przyrządzonych z tych ziaren.

Na początekWysyp ziarna lub kasze do osobnych pojemników. Poproś chętne dzieci, żeby zamknęły oczy, włożyły ręce do pojemników i opisały reszcie grupy, jakie są w dotyku rzeczy, które się tam znajdują. Zapytaj czy wiedzą już, czego dotykają. Następnie poproś, żeby

••••

•

••

•••••

••

1.


otworzyły oczy i opisały to, co widzą. Zaproś resztę grupy do wspólnego przyjrzenia się zawartości pojemników. Zapytaj dzieci, czy już wiedzą, co znajduje się w środku.

Pokaż rośliny, z których pochodzą pokazywane dzieciom ziarna, lub rozdaj kopie obraz-ków bądź zdjęć przedstawiających te rośliny. Wspólnie z dziećmi dopasujcie ziarna do roślin. Powtórzcie razem na głos nazwy roślin.

Rozstaw pojemniki z ziarnami na oddzielnych stolikach. Podawaj kolejno nazwy zbóż i roślin, pokazując dzieciom daną roślinę albo jej zdjęcie lub rysunek. Gdy wymieniasz roślinę i pokazujesz jej zdjęcie lub rysunek, poproś dzieci, żeby stanęły przy odpowied-nim stoliku.

Zastanówmy się wspólnie i porozmawiajmyWyjaśnij dzieciom, że wszystkie pokazywane na tych zajęciach rośliny są uprawiane w Polsce, a niektóre z nich trafiły do nas z różnych miejsc na świecie dawno, dawno temu. Porozma- wiajcie na temat uprawy roślin i występowania na danym terenie wielu różnych roślin. Możesz wprowadzić termin bioróżnorodność. Możesz wykorzystać niektóre z poniższych pytań:

Czy to dobrze, że mamy do wyboru tyle różnych roślin jadalnych – zbóż i innych roślin? Tak, nie, dlaczego?

Czy rośliny, których ludzie nie jedzą, też są różnorodne?

Czy możemy podać przykłady?

Czy w naszej okolicy rośnie dużo różnych roślin?

Czy jest lepiej, kiedy jest wiele różnych roślin? Tak, nie, dlaczego?

Co możemy robić, żeby zachować jak najwięcej gatunków roślin?

Korzystając ze zwrotów i pytań wspierających dociekanie, ułatwiaj dzieciom rozwijanie wypowiedzi.

Pomysł na kontynuacjęPrzygotujcie plansze z polami uprawnymi. Do wykonania plansz potrzebne są: styropian z wyciętymi rowkami o wymiarach 2cm x 20 cm x 30 cm, zielony papier pocięty na paski, nożyczki, klej, ziarenka. Pokaż dzieciom zdjęcie pól i miedzy. Zacznijcie od przygotowania miedzy z zielonych pasków papieru wciśniętych w rowki. Jeżeli macie patyczki, możecie zrobić z nich drzewka. Następnie posmarujcie klejem pola pomiędzy miedzami i rozsypcie wybrane ziarna po jednym gatunku na danym polu. Gdy praca wyschnie, przymocujcie kartoniki z rysunkami roślin i ich nazwami.

2.

3.

•

•••••

O IGO

Instytut Globalnej Odpowiedzialności (IGO) to nowa jakość organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Łączy w sobie profesjonalny think-tank gotowy do rozmów z decydentami, organizację pozarządową i stowarzyszenie aktywistów otwarte na grupy obywatelskie. Od 2007 roku łączy ludzi reprezentujących perspektywę praw człowieka w rozwoju (ang. Human rights based approach), dla których ważne jest dostępne dla wszystkich prawo do godnego życia, rozwoju i stanowienia o sobie.

W centrum naszej pracy znajdują się ludzie z krajów globalnego Południa, których głos i prawa zbyt często są lekceważone i pomijane. Mówimy o ich prawie do żywności, konieczności uregulowania działalności korporacji i inwestycji finansowych, zobowiązaniach wspólnoty międzynarodowej – w tym Polski! – w zakresie zmniejszania nierówności i przestrzegania praw człowieka na świecie.

Angażujemy się w debatę o współpracy rozwojowej i zależnościach globalnych podejmując działania w ramach naszym programów: rzecznictwa i kampanii oraz edukacji globalnej. Prowadzimy bada-nia, publikujemy i analizujemy ich wyniki, organizujemy seminaria eksperckie i spotkania otwarte. W ramach naszych działań docieramy do polityków w Polsce i Europie, a także do szkół, świata akademickiego, mediów oraz wszystkich tych, którzy chcą być bardziej świadomymi obywatelami i obywatelkami.

Dążymy do zmiany zachęcając do działania. Praca edukacyjna ma na celu przygotowanie społeczeństwa polskiego do życia w nieustannie zmieniającym się świecie, dostrzeżenia globalnego wymiaru naszych codziennych decyzji oraz ich konsekwencji. Naszym celem jest trwała zmiana społeczna, wyrażana przez ludzi i ich wrażliwość społeczną, ekonomiczną i kulturową.

Mamy dowody na to, że odpowiedzialność globalna jest ważna. Zapraszamy do współpracy wszyst-kich, których fakt istnienia nierówności społecznych na świecie oburza i prowokuje do działania.

www.igo.org.pl @IGO_PL facebook.com/Instytut.Globalnej.Odpowiedzialnosci

Zrozum świat Podręcznik dla nauczycieli i nauczycielek...

Documents

Transcript of Zrozum świat Podręcznik dla nauczycieli i nauczycielek...