źródła i rozwój

Konstantinos Tsirigotis

Teoria osobowości Hansa JurgenaEysencka: źródła i rozwójNauczyciel i Szkoła 1-2 (34-35), 9-19

2007

Konstantinos TSIRIGOTIS

Teoria osobowości Hansa Jurgena Eysencka: źródła i rozwój

1. Podstawy teoretyczne koncepcji osobowości Hansa Jurgena Eysencka

Jedną z najbardziej znanych teorii osobowości we współczesnej psycholo-gii i znajdującą swoje zastosowanie również w pedagogice, zwłaszcza reso-cjalizacyjnej, jest koncepcja osobowości Hansa Jurgena Eysencka. Źródeł koncepcji osobowości Eysencka można się dopatrywać w kon-

cepcjach typologicznych a przede wszystkim w koncepcjach K. G. Junga, I. P. Pawłowa oraz E. Kretschmera.

1.1. Typologia Jungowska

Podstawą dychotomicznej typologii K. G. Junga jest podział i kierunek życiowej energii jednostki: gdy kierunek (kanał) jest zwrócony na zewnątrz mam do czynienia z ekstrawersja (oraz typem ekstrawertywnym), a gdy kierunek (kanał) jest skierowany do wewnątrz - z introwersją (oraz typem introwertywnym); chodzi tu o nastawienie decydujące o kierunku i sposo-bach zachowania.

Właśnie te pojęcia, a właściwie nazwy wymiarów zapożyczył Eysenck od Junga, ale treści które im nadał, częściowo się różnią od jungowskich1.

1.2. Typologia Pawłowowska

Następną teorią, z którą Eysenck wiąże swoją koncepcję, jest typologia układu nerwowego I. P. Pawłowa; starał się zapewnić wyodrębnionemu przez siebie wymiarowi (ekstra-/introwersji) fizjologiczne podłoże i w tej próbie upodobnił te typy z typami w ujęciu I. P. Pawłowa. Jak w przypadku Junga, tak i tutaj występują pewne rozbieżności znaczeniowe, które zostaną w skrócie omówione. Wydaje się jednak konieczne, przedstawić koncepcję Pawłowa chociażby pobieżnie, po to żeby dostrzec ewentualne zbieżności i rozbieżności między typologią Pawłowowską a typami Eysencka.

1 W. Sanocki, Kwestionariusze osobowości w Psychologii, PWN, Warszawa 1981; S. Siek, Wybrane meto-

dy badania osobowości, ATK, Warszawa 1983.

Konstantinos TSIRIGOTIS

Teoria osobowości Hansa Jurgena Eysencka: źródła i rozwój

1. Podstawy teoretyczne koncepcji osobowości Hansa Jurgena Eysencka

Jedną z najbardziej znanych teorii osobowości we współczesnej psycholo-gii i znajdującą swoje zastosowanie również w pedagogice, zwłaszcza reso-cjalizacyjnej, jest koncepcja osobowości Hansa Jurgena Eysencka. Źródeł koncepcji osobowości Eysencka można się dopatrywać w kon-

cepcjach typologicznych a przede wszystkim w koncepcjach K. G. Junga, I. P. Pawłowa oraz E. Kretschmera.

1.1. Typologia Jungowska

Podstawą dychotomicznej typologii K. G. Junga jest podział i kierunek życiowej energii jednostki: gdy kierunek (kanał) jest zwrócony na zewnątrz mam do czynienia z ekstrawersja (oraz typem ekstrawertywnym), a gdy kierunek (kanał) jest skierowany do wewnątrz - z introwersją (oraz typem introwertywnym); chodzi tu o nastawienie decydujące o kierunku i sposo-bach zachowania.

Właśnie te pojęcia, a właściwie nazwy wymiarów zapożyczył Eysenck od Junga, ale treści które im nadał, częściowo się różnią od jungowskich1.

1.2. Typologia Pawłowowska

Następną teorią, z którą Eysenck wiąże swoją koncepcję, jest typologia układu nerwowego I. P. Pawłowa; starał się zapewnić wyodrębnionemu przez siebie wymiarowi (ekstra-/introwersji) fizjologiczne podłoże i w tej próbie upodobnił te typy z typami w ujęciu I. P. Pawłowa. Jak w przypadku Junga, tak i tutaj występują pewne rozbieżności znaczeniowe, które zostaną w skrócie omówione. Wydaje się jednak konieczne, przedstawić koncepcję Pawłowa chociażby pobieżnie, po to żeby dostrzec ewentualne zbieżności i rozbieżności między typologią Pawłowowską a typami Eysencka.

1 W. Sanocki, Kwestionariusze osobowości w Psychologii, PWN, Warszawa 1981; S. Siek, Wybrane meto-

dy badania osobowości, ATK, Warszawa 1983.

Nauczyciel i Szkoła 1–2 2007

10

Typologia niedychotomiczna Iwana P. Pawłowa to typologia układu ner-wowego zakładająca trzy dyspozycje: a) siłę procesów pobudzenia i hamowania w korze mózgowej; b) równowagę procesów pobudzenia i hamowania w korze mózgowej; c) ruchliwość procesów pobudzenia i hamowania w korze mózgowej2.

Dyspozycje te, inaczej właściwości procesów nerwowych (procesu pobu-dzenia i hamowania), powstały jako interpretacja zróżnicowanych zachowań u psów badanych przez Pawłowa i jego współpracowników. a) Najważniejsza właściwość układu nerwowego w zakresie procesu pobu-dzenia, inaczej siła procesu pobudzenia, jest to zdolność komórki nerwowej do pracy. Przejawia się ona w wydolności funkcjonalnej, tj. w zdolności do wytrzymywania długotrwałego bądź krótkiego, ale silnego pobudzenia, bez przechodzenia w stan hamowania ochronnego3 (Strelau J., 1978). Siła pro-cesu pobudzenia jest to właściwość układu nerwowego a nie proces czy ak-tualny jego stan. Stosunek między wielkością procesu pobudzenia (jako stanu aktywacji) a siłą procesu pobudzenia (jako właściwości) jest odwrot-ny, tj. im silniejszy układ nerwowy, tym mniejszy proces pobudzenia (jako że układ nerwowy jest odporny na działanie bodźców silnych czy długo-trwałych).

Siła układu nerwowego w zakresie procesu hamowania to funkcjonalna wydolność układu nerwowego w zakresie hamowania (warunkowego); prze-jawia się ona w zdolności do wytwarzania reakcji hamulcowych, tj. wygasa-nia, różnicowania, opóźniania, tam gdzie jest zakaz czy konieczność odra-czania reakcji. b) O równowadze procesów nerwowych (procesu pobudzenia i procesu hamowania) decyduje stosunek siły tychże procesów; w konsekwencji mamy do czynienia z typem zrównoważonym albo niezrównoważonym, z przewagą jednego procesu nad drugim. c) Ruchliwość procesów nerwowych to ta właściwość układu nerwowego, która decyduje o szybkości zahamowania określonej reakcji na bodźce, w celu ustąpienia miejsca reakcji na inny bodziec, w razie potrzeby; przeja-wia się ona w zdolności jednostki do zmiany zachowania się, odpowiednio do zmieniających się sytuacji bodźcowych.

Układy powyżej omówionych właściwości układu nerwowego tworzą, tzw. typ układu nerwowego.

Pierwszej typologii układu nerwowego psów dokonał nie sam Pawłow, lecz jego uczeń, P. M. Nikiforowski. Na początku Pawłow nawiązywał do klasyfikacji swego ucznia, lecz później opracował kilka tych klasyfikacji, po ostatnią, powszechnie znaną, gdzie wskazał, że cztery typy przez niego wyodrębnione, odpowiadają starożytnej klasyfikacji temperamentów Hipo-kratesa (i kontynuatora, Galenusa); ponadto przyjmuje on, że typ układu

2 J. Strelau, Temperament i typ układu nerwowego, PWN, Warszawa 1974; J. Strelau, Rola temperamentu

w rozwoju psychicznym, WSiP, Warszawa 1978; S. Siek, 1983, op. cit. 3 J. Strelau, 1978, op. cit.


10

Typologia niedychotomiczna Iwana P. Pawłowa to typologia układu ner-wowego zakładająca trzy dyspozycje: a) siłę procesów pobudzenia i hamowania w korze mózgowej; b) równowagę procesów pobudzenia i hamowania w korze mózgowej; c) ruchliwość procesów pobudzenia i hamowania w korze mózgowej2.

Dyspozycje te, inaczej właściwości procesów nerwowych (procesu pobu-dzenia i hamowania), powstały jako interpretacja zróżnicowanych zachowań u psów badanych przez Pawłowa i jego współpracowników. a) Najważniejsza właściwość układu nerwowego w zakresie procesu pobu-dzenia, inaczej siła procesu pobudzenia, jest to zdolność komórki nerwowej do pracy. Przejawia się ona w wydolności funkcjonalnej, tj. w zdolności do wytrzymywania długotrwałego bądź krótkiego, ale silnego pobudzenia, bez przechodzenia w stan hamowania ochronnego3 (Strelau J., 1978). Siła pro-cesu pobudzenia jest to właściwość układu nerwowego a nie proces czy ak-tualny jego stan. Stosunek między wielkością procesu pobudzenia (jako stanu aktywacji) a siłą procesu pobudzenia (jako właściwości) jest odwrot-ny, tj. im silniejszy układ nerwowy, tym mniejszy proces pobudzenia (jako że układ nerwowy jest odporny na działanie bodźców silnych czy długo-trwałych).

Siła układu nerwowego w zakresie procesu hamowania to funkcjonalna wydolność układu nerwowego w zakresie hamowania (warunkowego); prze-jawia się ona w zdolności do wytwarzania reakcji hamulcowych, tj. wygasa-nia, różnicowania, opóźniania, tam gdzie jest zakaz czy konieczność odra-czania reakcji. b) O równowadze procesów nerwowych (procesu pobudzenia i procesu hamowania) decyduje stosunek siły tychże procesów; w konsekwencji mamy do czynienia z typem zrównoważonym albo niezrównoważonym, z przewagą jednego procesu nad drugim. c) Ruchliwość procesów nerwowych to ta właściwość układu nerwowego, która decyduje o szybkości zahamowania określonej reakcji na bodźce, w celu ustąpienia miejsca reakcji na inny bodziec, w razie potrzeby; przeja-wia się ona w zdolności jednostki do zmiany zachowania się, odpowiednio do zmieniających się sytuacji bodźcowych.

Układy powyżej omówionych właściwości układu nerwowego tworzą, tzw. typ układu nerwowego.

Pierwszej typologii układu nerwowego psów dokonał nie sam Pawłow, lecz jego uczeń, P. M. Nikiforowski. Na początku Pawłow nawiązywał do klasyfikacji swego ucznia, lecz później opracował kilka tych klasyfikacji, po ostatnią, powszechnie znaną, gdzie wskazał, że cztery typy przez niego wyodrębnione, odpowiadają starożytnej klasyfikacji temperamentów Hipo-kratesa (i kontynuatora, Galenusa); ponadto przyjmuje on, że typ układu

2 J. Strelau, Temperament i typ układu nerwowego, PWN, Warszawa 1974; J. Strelau, Rola temperamentu

w rozwoju psychicznym, WSiP, Warszawa 1978; S. Siek, 1983, op. cit. 3 J. Strelau, 1978, op. cit.

Teoria osobowości Hansa Jurgena Eysencka…

11

nerwowego jest wrodzony, mało podatny na zmiany pod wpływem oto-czenia i oddziaływań wychowawczych; stanowi fizjologiczną podstawę temperamentu, będącego psychicznym przejawem ogólnego typu układu nerwowego4.

Charakterystyka typów układu nerwowego w nawiązaniu do temperamen-tów, wygląda następująco: 1. Typ silny zrównoważony, ruchliwy – sangwinik

Jego układ nerwowy odznacza się dużą siłą procesów nerwowych, ich równowagą i dużą ruchliwością. Stąd sangwinik to człowiek szybki, łatwo dostosowujący się do zmiennych warunków życia. Charakteryzuje go duża odporność na trudne warunki życia. 2. Typ silny zrównoważony, powolny – flegmatyk (gr., flegma = flegma)

Jego układ nerwowy cechuje również duża siła i równowaga procesów nerwowych przy jednoczesnej małej ruchliwości. Będąc pod względem ru-chliwości przeciwieństwem sangwinika, flegmatyk reaguje spokojnie i po-woli, wykazuje niechęć do zmiany otoczenia; podobnie jak sangwinik jest odporny na bodźce silne i długotrwałe. 3. Typ silny niezrównoważony, z przewagą procesu pobudzenia – choleryk

Jego układ nerwowy charakteryzuje obok dużej siły, przewaga pobudzenia nad hamowaniem. Odznacza się dużą energią życiową, przy jednoczesnym braku opanowania; gwałtowny i wybuchowy. 4. Typ słaby – melancholik

Ludzie należący do tego typu charakteryzują się słabością zarówno proce-su pobudzenia, jak i hamowania, są mało odporni na działania silnych bodź-ców dodatnich i hamulcowych. Stąd też melancholicy bywają często bierni, zahamowani. Działanie bodźców silnych może być szczególnie dla typu słabego źródłem różnego rodzaju zaburzeń w zachowaniu.

Zależności te w ujęciu I. P. Pawłowa wykazuje poniżej przedstawiony schemat5:

TYP

słaby silny melancholik

niezrównoważony zrównoważony (przewaga procesu Pobudzenia) choleryk powolny ruchliwy flegmatyk sangwinik

Sch. 1: Porównanie Typów układu nerwowego i Typów temperamentu w ujęciu I. P. Pawłowa (na podst: Strelau J., 1974, 1978)

4 J. Strelau, 1974, op. cit; J. Strelau, 1978, op. cit; H. J. Eysenck, Eysenck M., Podpatrywanie umysłu. Dla-

czego ludzie zachowują się tak, jak się zachowują?, GWP, Gdańsk 2000. 5 J. Strelau, 1974, op. cit; J. Strelau, 1978, op. cit.


11

nerwowego jest wrodzony, mało podatny na zmiany pod wpływem oto-czenia i oddziaływań wychowawczych; stanowi fizjologiczną podstawę temperamentu, będącego psychicznym przejawem ogólnego typu układu nerwowego4.

Charakterystyka typów układu nerwowego w nawiązaniu do temperamen-tów, wygląda następująco: 1. Typ silny zrównoważony, ruchliwy – sangwinik

Jego układ nerwowy odznacza się dużą siłą procesów nerwowych, ich równowagą i dużą ruchliwością. Stąd sangwinik to człowiek szybki, łatwo dostosowujący się do zmiennych warunków życia. Charakteryzuje go duża odporność na trudne warunki życia. 2. Typ silny zrównoważony, powolny – flegmatyk (gr., flegma = flegma)

Jego układ nerwowy cechuje również duża siła i równowaga procesów nerwowych przy jednoczesnej małej ruchliwości. Będąc pod względem ru-chliwości przeciwieństwem sangwinika, flegmatyk reaguje spokojnie i po-woli, wykazuje niechęć do zmiany otoczenia; podobnie jak sangwinik jest odporny na bodźce silne i długotrwałe. 3. Typ silny niezrównoważony, z przewagą procesu pobudzenia – choleryk

Jego układ nerwowy charakteryzuje obok dużej siły, przewaga pobudzenia nad hamowaniem. Odznacza się dużą energią życiową, przy jednoczesnym braku opanowania; gwałtowny i wybuchowy. 4. Typ słaby – melancholik

Ludzie należący do tego typu charakteryzują się słabością zarówno proce-su pobudzenia, jak i hamowania, są mało odporni na działania silnych bodź-ców dodatnich i hamulcowych. Stąd też melancholicy bywają często bierni, zahamowani. Działanie bodźców silnych może być szczególnie dla typu słabego źródłem różnego rodzaju zaburzeń w zachowaniu.

Zależności te w ujęciu I. P. Pawłowa wykazuje poniżej przedstawiony schemat5:

TYP

słaby silny melancholik

niezrównoważony zrównoważony (przewaga procesu Pobudzenia) choleryk powolny ruchliwy flegmatyk sangwinik

Sch. 1: Porównanie Typów układu nerwowego i Typów temperamentu w ujęciu I. P. Pawłowa (na podst: Strelau J., 1974, 1978)

4 J. Strelau, 1974, op. cit; J. Strelau, 1978, op. cit; H. J. Eysenck, Eysenck M., Podpatrywanie umysłu. Dla-

czego ludzie zachowują się tak, jak się zachowują?, GWP, Gdańsk 2000. 5 J. Strelau, 1974, op. cit; J. Strelau, 1978, op. cit.


12

Eysenck przyjmuje, że u podstaw jego wymiaru ekstra/introwersji leżą procesy pobudzenia i hamowania korowego, z którymi wiąże się szybkość warunkowania klasycznego; o stopniu równowagi między procesami pobu-dzenia i hamowania na poziomie korowym decydują wrodzone właściwości ośrodkowego układu nerwowego; wymiar Ekstra/Introwersji zależy naj-prawdopodobniej od aktywności, tzw. ARAS, tj. od aktywności wstępujące-go układu siatkowatego6.

Ekstrawertyk charakteryzuje się szybkim wzrostem hamowania korowego, powolnym jego rozprzestrzenianiem się oraz względnie wysokim poziomem ogólnym tego hamowania, reaktywnego zresztą według Strelaua7, przy ni-skim poziomie pobudzenia korowego8. Ten typ według Eysencka jest po-dobny, lecz nie tożsamy z „silnym” typem układu nerwowego Pawłowa. U niego potencjał pobudzeniowy generuje się wolno i jest słaby; w przeci-wieństwie, hamowanie reaktywne rozwija się u niego szybko, jest silne i zanika powoli, mamy więc tu do czynienia z przewagą procesu hamowa-nia9. Taki stan rzeczy zawdzięcza się tzw. układowi rekrutacyjnemu (Recru-iting System), spełniającemu funkcję tłumienia, od którego zależy potencjał hamulcowy10.

Z drugiej strony introwertyka charakteryzuje powolny wzrost hamowania korowego, reaktywnego wg Strelaua, które szybko się rozprzestrzenia, choć jego ogólny poziom pozostaje niski przy wysokim poziomie pobudzenia korowego11; ten typ ma być podobny do słabego typu układu nerwowego Pawłowa. U niego potencjał pobudzeniowy generuje się szybko i jest silny w przeciwieństwie do hamowania reaktywnego, które rozwija się powoli, jest słabe i szybko zanika; mamy tu do czynienia z przewagą pobudzenia nad hamowaniem. Łatwość pobudzenia oraz wielkość potencjału pobudze-niowego uwarunkowana jest czynnością wcześniej wymienionego ARAS12.

Nie wchodząc w bardziej szczegółowy opis zagadnienia, przytoczone zo-staną wyniki badań oraz stanowisko Strelaua w tej kwestii. Otóż stwierdził on, że w zakresie procesu pobudzenia dokonana przez Eysencka analogia jest zasadna oraz że zachodzi duża zbieżność między typem układu nerwo-wego a ekstra/introwersją, pod względem procesu pobudzenia, ponieważ mamy do czynienia z podobnym czy nawet identycznym mechanizmem fizjologicznym, tj. z pewnymi właściwościami procesu pobudzenia korowe-go (sch. 2).

6 H. J. Eysenck, Personality, Learning and „Anxiety”, Belfast, 1973. 7 J. Strelau, 1974, op. cit. 8 Z. Toeplitz, Krytyczna analiza Kwestionariusza Osobowości H.J. Eysencka (Eysenck Personality Qu-

estionnaire, EPQ) pod kątem próby adaptacji tego testu do warunków polskich, PAN, Warszawa, 1982. 9 J. Strelau, 1974, op. cit.; J. Strelau, 1978, op. cit. 10 J. Strelau, 1974, op. cit. 11 Z. Toeplitz, 1982, op. cit. 12 H. J. Eysenck, 1973, op. cit.; J. Strelau, 1974, op. cit; J. Strelau, 1978, op. cit; H. J. Eysenck, Biological

Dimensions of Personality, Guilford Press, New York 1990.


12

Eysenck przyjmuje, że u podstaw jego wymiaru ekstra/introwersji leżą procesy pobudzenia i hamowania korowego, z którymi wiąże się szybkość warunkowania klasycznego; o stopniu równowagi między procesami pobu-dzenia i hamowania na poziomie korowym decydują wrodzone właściwości ośrodkowego układu nerwowego; wymiar Ekstra/Introwersji zależy naj-prawdopodobniej od aktywności, tzw. ARAS, tj. od aktywności wstępujące-go układu siatkowatego6.

Ekstrawertyk charakteryzuje się szybkim wzrostem hamowania korowego, powolnym jego rozprzestrzenianiem się oraz względnie wysokim poziomem ogólnym tego hamowania, reaktywnego zresztą według Strelaua7, przy ni-skim poziomie pobudzenia korowego8. Ten typ według Eysencka jest po-dobny, lecz nie tożsamy z „silnym” typem układu nerwowego Pawłowa. U niego potencjał pobudzeniowy generuje się wolno i jest słaby; w przeci-wieństwie, hamowanie reaktywne rozwija się u niego szybko, jest silne i zanika powoli, mamy więc tu do czynienia z przewagą procesu hamowa-nia9. Taki stan rzeczy zawdzięcza się tzw. układowi rekrutacyjnemu (Recru-iting System), spełniającemu funkcję tłumienia, od którego zależy potencjał hamulcowy10.

Z drugiej strony introwertyka charakteryzuje powolny wzrost hamowania korowego, reaktywnego wg Strelaua, które szybko się rozprzestrzenia, choć jego ogólny poziom pozostaje niski przy wysokim poziomie pobudzenia korowego11; ten typ ma być podobny do słabego typu układu nerwowego Pawłowa. U niego potencjał pobudzeniowy generuje się szybko i jest silny w przeciwieństwie do hamowania reaktywnego, które rozwija się powoli, jest słabe i szybko zanika; mamy tu do czynienia z przewagą pobudzenia nad hamowaniem. Łatwość pobudzenia oraz wielkość potencjału pobudze-niowego uwarunkowana jest czynnością wcześniej wymienionego ARAS12.

Nie wchodząc w bardziej szczegółowy opis zagadnienia, przytoczone zo-staną wyniki badań oraz stanowisko Strelaua w tej kwestii. Otóż stwierdził on, że w zakresie procesu pobudzenia dokonana przez Eysencka analogia jest zasadna oraz że zachodzi duża zbieżność między typem układu nerwo-wego a ekstra/introwersją, pod względem procesu pobudzenia, ponieważ mamy do czynienia z podobnym czy nawet identycznym mechanizmem fizjologicznym, tj. z pewnymi właściwościami procesu pobudzenia korowe-go (sch. 2).

6 H. J. Eysenck, Personality, Learning and „Anxiety”, Belfast, 1973. 7 J. Strelau, 1974, op. cit. 8 Z. Toeplitz, Krytyczna analiza Kwestionariusza Osobowości H.J. Eysencka (Eysenck Personality Qu-

estionnaire, EPQ) pod kątem próby adaptacji tego testu do warunków polskich, PAN, Warszawa, 1982. 9 J. Strelau, 1974, op. cit.; J. Strelau, 1978, op. cit. 10 J. Strelau, 1974, op. cit. 11 Z. Toeplitz, 1982, op. cit. 12 H. J. Eysenck, 1973, op. cit.; J. Strelau, 1974, op. cit; J. Strelau, 1978, op. cit; H. J. Eysenck, Biological

Dimensions of Personality, Guilford Press, New York 1990.


13

Sch. 2: Korowa i podkorowa reprezentacja fizjologicznych podstaw wymiaru

Ekstra/Introwersji w teorii H. J. Eysencka (za: Eysenck H. J., 1973) VB: mózg trzewiowy; AAP: wstępujące drogi ośrodkowe; ARAS: wstępują-cy aktywizujący układ siatkowaty

W przypadku analogii pod względem procesu hamowania Eysenck prze-prowadził dwojakiego rodzaju eksperymenty: pierwszy dotyczył szybkości warunkowania i wygasania warunkowego odruchu mrugania, drugi zaś do-tyczył zjawiska reminiscencji. Wyniki pierwszego z eksperymentów prze-mawiają za potwierdzeniem analogii dokonanej przez niego. Natomiast za-strzeżenia budzi drugi, ponieważ okazało się, że w rzeczywistości przeja-wiało się hamowanie obronne, pozakresowe, stanowiące odmianę hamowa-nia bezwarunkowego a nie warunkowego, którego dopatrywał się Eysenck; z tego wynika, że z tego punktu widzenia analogia ta jest bezpodstawna, m.in. dlatego ponieważ pojęcie hamowania nie pojmuje Eysenck tak jak czynił to Pawłow, co było jego zamiarem, lecz w rozumieniu innego bada-cza, mianowicie Hulla. Ponadto różnice między tymi dwoma autorami wy-stępują w kwestii równowagi procesów nerwowych; Pawłow, mówiąc o równowadze między procesami pobudzenia i hamowania z punktu widze-nia siły tych procesów, traktował siłę pobudzenia i siłę hamowania jako dwie niezależne zmienne: zatem równowagę może reprezentować wypad-kowa znajdująca się w jednakowej odległości od obu osi reprezentujących wartości dwu zmiennych, a nie punkt na jednej tylko osi jak to ma miejsce w koncepcji Eysencka (sch. 3).

VB

ARAS

AAP


13

Sch. 2: Korowa i podkorowa reprezentacja fizjologicznych podstaw wymiaru

Ekstra/Introwersji w teorii H. J. Eysencka (za: Eysenck H. J., 1973) VB: mózg trzewiowy; AAP: wstępujące drogi ośrodkowe; ARAS: wstępują-cy aktywizujący układ siatkowaty

W przypadku analogii pod względem procesu hamowania Eysenck prze-prowadził dwojakiego rodzaju eksperymenty: pierwszy dotyczył szybkości warunkowania i wygasania warunkowego odruchu mrugania, drugi zaś do-tyczył zjawiska reminiscencji. Wyniki pierwszego z eksperymentów prze-mawiają za potwierdzeniem analogii dokonanej przez niego. Natomiast za-strzeżenia budzi drugi, ponieważ okazało się, że w rzeczywistości przeja-wiało się hamowanie obronne, pozakresowe, stanowiące odmianę hamowa-nia bezwarunkowego a nie warunkowego, którego dopatrywał się Eysenck; z tego wynika, że z tego punktu widzenia analogia ta jest bezpodstawna, m.in. dlatego ponieważ pojęcie hamowania nie pojmuje Eysenck tak jak czynił to Pawłow, co było jego zamiarem, lecz w rozumieniu innego bada-cza, mianowicie Hulla. Ponadto różnice między tymi dwoma autorami wy-stępują w kwestii równowagi procesów nerwowych; Pawłow, mówiąc o równowadze między procesami pobudzenia i hamowania z punktu widze-nia siły tych procesów, traktował siłę pobudzenia i siłę hamowania jako dwie niezależne zmienne: zatem równowagę może reprezentować wypad-kowa znajdująca się w jednakowej odległości od obu osi reprezentujących wartości dwu zmiennych, a nie punkt na jednej tylko osi jak to ma miejsce w koncepcji Eysencka (sch. 3).

VB

ARAS

AAP


14

POBUDZENIE HAMOWANIE

wektor ilustrujący IDEALNĄ RÓWNOWAGĘ

Punkt ilustrujący SIŁA HAMOWANIA IDEALNĄ RÓWNOWAGĘ

(a) (b)

Sch. 3: Koncepcja równowagi procesów nerwowych wg H. J. Eysencka (a) i I. P. Pawłowa (b) (za: Strelau J., 1974)

1.3. Typologia konstytucjonalna E. Kretschmera

Typologia E. Kretschmera opiera się na wyróżnieniu trzech podstawowych dyspozycji organizmu i aparatu psychicznego jednostki: a) sychicznej pobudliwości i wrażliwości; b) przeważającego typu nastroju, przeważającego typu reakcji emocjo-nalnych; c) motoryki, tempa i rytmu psychicznych procesów.

Z drugiej strony w jego koncepcji szczególna rolę odgrywa konstytucja ciała, w której wyróżniał następujące typy: a) leptosomatyczna (gr., leptos=cienki, wątły, soma=ciało); b) pykniczna (gr., pyknos=gruby, gęsty); c) atletyczna (gr., athlos=zapasy, walka); d) dysplastyczna (gr., dys=źle, plastos=ukształtowany).

Dana budowa ciała oraz typ temperamentu są uwarunkowane chemizmem krwi, tj. czynnością układu hormonalnego i mają określone właściwości psychiczne i odpowiednie skłonności do chorób psychicznych13. Odpowied-nio zatem do budowy ciała mamy następujące właściwości psychiczne i ewentualne choroby psychiczne (tab. 1, sch. 4):

13 S. Siek, 1983, op. cit.; J. Strelau, Temperament, osobowość, działanie, PWN, Warszawa 1985.

SIŁA

PO

BU

DZA

NIA


14

POBUDZENIE HAMOWANIE

wektor ilustrujący IDEALNĄ RÓWNOWAGĘ

Punkt ilustrujący SIŁA HAMOWANIA IDEALNĄ RÓWNOWAGĘ

(a) (b)

Sch. 3: Koncepcja równowagi procesów nerwowych wg H. J. Eysencka (a) i I. P. Pawłowa (b) (za: Strelau J., 1974)

1.3. Typologia konstytucjonalna E. Kretschmera

Typologia E. Kretschmera opiera się na wyróżnieniu trzech podstawowych dyspozycji organizmu i aparatu psychicznego jednostki: a) sychicznej pobudliwości i wrażliwości; b) przeważającego typu nastroju, przeważającego typu reakcji emocjo-nalnych; c) motoryki, tempa i rytmu psychicznych procesów.

Z drugiej strony w jego koncepcji szczególna rolę odgrywa konstytucja ciała, w której wyróżniał następujące typy: a) leptosomatyczna (gr., leptos=cienki, wątły, soma=ciało); b) pykniczna (gr., pyknos=gruby, gęsty); c) atletyczna (gr., athlos=zapasy, walka); d) dysplastyczna (gr., dys=źle, plastos=ukształtowany).

Dana budowa ciała oraz typ temperamentu są uwarunkowane chemizmem krwi, tj. czynnością układu hormonalnego i mają określone właściwości psychiczne i odpowiednie skłonności do chorób psychicznych13. Odpowied-nio zatem do budowy ciała mamy następujące właściwości psychiczne i ewentualne choroby psychiczne (tab. 1, sch. 4):

13 S. Siek, 1983, op. cit.; J. Strelau, Temperament, osobowość, działanie, PWN, Warszawa 1985.

SIŁA

PO

BU

DZA

NIA


15

TYP BUDOWY CIAŁA

TYP TEMPERAMENTU

CHOROBA PSYCHICZNA

Leptosomatyczny Schizotymiczny Schizofrenia Pykniczny Cyklotymiczny Cyklofrenia

(Psychoza maniakalno--depresyjna)

Atletyczny Iksotymiczny (gr., Iksos=lepki)

Epilepsja

Tab. 1: Koncepcja typów budowy ciała, temperamentu i chorób psychicznych E. Kretschmera

Mamy tu do czynienia z koncepcją stopniowego przechodzenia przez wie-le ogniw pośrednich, od stanu normalnego do choroby psychicznej. Właśnie tę koncepcję E. Kretschmera Eysenck poddał badaniom weryfikacyjnym przy zastosowaniu tzw. analizy kryterialnej (criterion analysis). Zmodyfi-kował zatem Kretschmerowski model „Schizofrenia – Norma – Cyklofre-nia”, tj. model głoszący, że schizofrenia i cyklofrenia stanowią najbardziej patologiczne krańce normalności; w myśl tego modelu istnieje jedna tylko postać psychozy, w kategoriach „dużo-mało” a nie „takie-inne”, różnice są ilościowe a nie jakościowe14.

Sch. 4: Rozmieszczenie typów osobowości zdrowej i niezdrowej w rozkładzie normalnym wg Kretschmera (za: Eysenck H. J., 1968)

Powyższe rozumowanie będzie jaśniejsze, gdy przedstawiamy je za pomo-cą poniższych schematów i komentarzy z różnych prac Eysencka.

W schemacie 4 po lewej stronie znajdują się schizotymicy, co oznacza, że mają to być ludzie, których osobowość charakteryzuje się właściwościa-mi przypisywanymi schizofrenikom; po prawej stronie są cyklotymicy, tj. pacjenci maniakalno-depresyjni. Osoby poza granicami normy, ale jesz-cze nie psychotycy dla Kretschmera to osoby schizoidalne lub cykloidalne

14 K. Pospiszyl, Psychopatia, PWN, Warszawa 1985.


15

TYP BUDOWY CIAŁA

TYP TEMPERAMENTU

CHOROBA PSYCHICZNA

Leptosomatyczny Schizotymiczny Schizofrenia Pykniczny Cyklotymiczny Cyklofrenia

(Psychoza maniakalno--depresyjna)

Atletyczny Iksotymiczny (gr., Iksos=lepki)

Epilepsja

Tab. 1: Koncepcja typów budowy ciała, temperamentu i chorób psychicznych E. Kretschmera

Mamy tu do czynienia z koncepcją stopniowego przechodzenia przez wie-le ogniw pośrednich, od stanu normalnego do choroby psychicznej. Właśnie tę koncepcję E. Kretschmera Eysenck poddał badaniom weryfikacyjnym przy zastosowaniu tzw. analizy kryterialnej (criterion analysis). Zmodyfi-kował zatem Kretschmerowski model „Schizofrenia – Norma – Cyklofre-nia”, tj. model głoszący, że schizofrenia i cyklofrenia stanowią najbardziej patologiczne krańce normalności; w myśl tego modelu istnieje jedna tylko postać psychozy, w kategoriach „dużo-mało” a nie „takie-inne”, różnice są ilościowe a nie jakościowe14.

Sch. 4: Rozmieszczenie typów osobowości zdrowej i niezdrowej w rozkładzie normalnym wg Kretschmera (za: Eysenck H. J., 1968)

Powyższe rozumowanie będzie jaśniejsze, gdy przedstawiamy je za pomo-cą poniższych schematów i komentarzy z różnych prac Eysencka.

W schemacie 4 po lewej stronie znajdują się schizotymicy, co oznacza, że mają to być ludzie, których osobowość charakteryzuje się właściwościa-mi przypisywanymi schizofrenikom; po prawej stronie są cyklotymicy, tj. pacjenci maniakalno-depresyjni. Osoby poza granicami normy, ale jesz-cze nie psychotycy dla Kretschmera to osoby schizoidalne lub cykloidalne

14 K. Pospiszyl, Psychopatia, PWN, Warszawa 1985.


16

odpowiednio, przy czym bliżej środka są: po stronie cyklotymików-syntonicy, a po stronie schizotymików-dystonicy15.

W innej swojej pracy dokonuje on analogii między schizotymią a intro-wersją oraz między cyklotymią a ekstrawersją, jak uczyniło wielu badaczy, ale dochodzi do wniosku, że jest ona pozorna. Relacje te przedstawia sche-mat nr 5. W duchu tegoż wykresu trzeba by przyjąć, że zaburzenia tak psy-chotyczne jak i neurotyczne znajdują się na jednym i tym samym kontinuum patologii. Jeżeli jednak psychoza cechuje jednostkę znajdującą się na krań-cowych pozycjach kontinuum „cyklotymia – schizotymia”, jak wierzył Kretschmer, to byłoby niemożliwe znaleźć psychotyka, którego pozycja byłaby środkowa na kontinuum „cyklotymia-schizotymia”; byłoby niemoż-liwe znaleźć zdrową osobę, której pozycja na tym kontinuum byłaby bar-dzo daleko od środka; tyle jeśli chodzi o obszar poza wektorem w kształcie litery „V”. Wektor ów wskazuje, że regresja patologii na kontinuum cyklo-tymia-Schizotymia byłaby krzywoliniowa; nie byłoby konkretnych przy-padków poza wektorem. Ten sam argument dotyczyłby poglądu Junga nt. neurotyzmu.

Sch. 5: Diagramatyczne przedstawienie teorii K. G. Junga i E. Kretschmera (za: Eysenck H. J., 1960)

15 H. J. Eysenck, The Scientific Study of Personality, Routledge and Kegan Paul, London 1968.


16

odpowiednio, przy czym bliżej środka są: po stronie cyklotymików-syntonicy, a po stronie schizotymików-dystonicy15.

W innej swojej pracy dokonuje on analogii między schizotymią a intro-wersją oraz między cyklotymią a ekstrawersją, jak uczyniło wielu badaczy, ale dochodzi do wniosku, że jest ona pozorna. Relacje te przedstawia sche-mat nr 5. W duchu tegoż wykresu trzeba by przyjąć, że zaburzenia tak psy-chotyczne jak i neurotyczne znajdują się na jednym i tym samym kontinuum patologii. Jeżeli jednak psychoza cechuje jednostkę znajdującą się na krań-cowych pozycjach kontinuum „cyklotymia – schizotymia”, jak wierzył Kretschmer, to byłoby niemożliwe znaleźć psychotyka, którego pozycja byłaby środkowa na kontinuum „cyklotymia-schizotymia”; byłoby niemoż-liwe znaleźć zdrową osobę, której pozycja na tym kontinuum byłaby bar-dzo daleko od środka; tyle jeśli chodzi o obszar poza wektorem w kształcie litery „V”. Wektor ów wskazuje, że regresja patologii na kontinuum cyklo-tymia-Schizotymia byłaby krzywoliniowa; nie byłoby konkretnych przy-padków poza wektorem. Ten sam argument dotyczyłby poglądu Junga nt. neurotyzmu.

Sch. 5: Diagramatyczne przedstawienie teorii K. G. Junga i E. Kretschmera (za: Eysenck H. J., 1960)

15 H. J. Eysenck, The Scientific Study of Personality, Routledge and Kegan Paul, London 1968.


17

Następnie Eysenck neguje ten model na podstawie badań eksperymental-nych, które solidnie przeciwstawiają się założeniu o patologii jednowymia-rowej i które zakładają istnienie dwóch takich wymiarów, ortogonalnych względem siebie i dotyczących odpowiednio neurotycznych i psychotycz-nych zaburzeń.

W schemacie nr 6 zawarta jest propozycja Eysencka, względem wcześniej wymienionej kombinacji obu koncepcji: Jungowskiej i Kretschmerowskiej. Uważa on za możliwą rotację osi psychotyzmu, ze współliniowości z osią neurotyzmu, z równoczesnym zachowaniem rzutowania punktów obu osi na osi ekstrawersji-introwersji. Innymi słowy zakłada on, że neurotyzm oraz psychotyzm są zmiennymi ciągłymi, przebiegającymi całą drogę, od krań-cowo dobrze przystosowanego, dojrzałego, stabilnego typu osobowości do krańców neurotycznej lub psychotycznej patologii16. Na tym skończyłoby się omówienie teoretycznych podstaw koncepcji Hansa Jurgena Eysencka.

Sch. 6: Alternatywny model połączonej teorii K. G. Junga i E. Kretschmera (za: Eysenck H. J., 1960)

2. Rozwój koncepcji osobowości Hansa Jurgena Eysencka

Eysencka do opracowania nowej teorii osobowości skłoniły wady i niedo-ciągnięcia diagnozy i klasyfikacji psychiatrycznej; pragnął on opracować teorię, która umożliwiłaby wyjaśnienie zaburzeń spotykanych w klinice psy-chiatrycznej17.

16 H. J. Eysenck, The Structure of Human Personality, Methuen and Co Ltd, London 1960; H. J. Eysenck, 1968, op. cit.

17 H. J. Eysenck, 1968, op. cit.; R. J. McGuire, Classification and the Problem of Diagnosis, Pitman Medi-cal, Belfast 1973.


17

Następnie Eysenck neguje ten model na podstawie badań eksperymental-nych, które solidnie przeciwstawiają się założeniu o patologii jednowymia-rowej i które zakładają istnienie dwóch takich wymiarów, ortogonalnych względem siebie i dotyczących odpowiednio neurotycznych i psychotycz-nych zaburzeń.

W schemacie nr 6 zawarta jest propozycja Eysencka, względem wcześniej wymienionej kombinacji obu koncepcji: Jungowskiej i Kretschmerowskiej. Uważa on za możliwą rotację osi psychotyzmu, ze współliniowości z osią neurotyzmu, z równoczesnym zachowaniem rzutowania punktów obu osi na osi ekstrawersji-introwersji. Innymi słowy zakłada on, że neurotyzm oraz psychotyzm są zmiennymi ciągłymi, przebiegającymi całą drogę, od krań-cowo dobrze przystosowanego, dojrzałego, stabilnego typu osobowości do krańców neurotycznej lub psychotycznej patologii16. Na tym skończyłoby się omówienie teoretycznych podstaw koncepcji Hansa Jurgena Eysencka.

Sch. 6: Alternatywny model połączonej teorii K. G. Junga i E. Kretschmera (za: Eysenck H. J., 1960)

2. Rozwój koncepcji osobowości Hansa Jurgena Eysencka

Eysencka do opracowania nowej teorii osobowości skłoniły wady i niedo-ciągnięcia diagnozy i klasyfikacji psychiatrycznej; pragnął on opracować teorię, która umożliwiłaby wyjaśnienie zaburzeń spotykanych w klinice psy-chiatrycznej17.

16 H. J. Eysenck, The Structure of Human Personality, Methuen and Co Ltd, London 1960; H. J. Eysenck, 1968, op. cit.

17 H. J. Eysenck, 1968, op. cit.; R. J. McGuire, Classification and the Problem of Diagnosis, Pitman Medi-cal, Belfast 1973.


18

W okresie początkowym zajął się dwiema niezależnymi grupami zaburzeń psychicznych: psychozami i nerwicami; pierwsze jego badania skupiały się wokół zagadnienia homogeniczności grup neurotyków i psychopatów, ale później jego zainteresowania skierowały się ku zagadnieniu ekstrawersji.

Neurotyzm traktował jako kontinuum i stąd neurotyków umieszcza, jak już wiadomo (por. 1.3), wzdłuż osi biegnącej od „czystej histerii” (ekstra-wersji) do przeciwległego bieguna, „psychastenii” (dystymii-introwersji); te dwa rodzaje zaburzeń tworzą dwie oddzielne klasy, niezależne od siebie18.

Następnie zajął się empiryczną weryfikacją koncepcji K.G. Junga, w wy-niku czego stwierdził, że w wielu jego pracach wiele danych przemawia za istnieniem drugiego wymiaru osobowości – neurotyzmu; bronił typologii Junga twierdząc, że nie zamierzał on dzielić ludzi na dwie przeciwstawne sobie grupy, tak żeby każda z nich miała być czymś zamkniętym i nie było możliwości przejścia z jednej do drugiej19.

Jednak później po zgromadzeniu danych empirycznych jego stosunek do koncepcji Junga zmienił się wyraźnie (por. 1.1.); twierdził, że skompliko-wany opis osobowości Junga dotychczas nie miał żadnego eksperymental-nego potwierdzenia20.

O jego nawiązaniu do typologii Pawłowa traktuje podrozdział 1.2. Po tym pobieżnym przeglądzie najważniejszych zagadnień i twierdzeń

koncepcji Eysencków, można stwierdzić, że jest w niej sporo miejsc nieja-snych, nieścisłości terminologicznych, spraw nie do końca omówionych oraz błędów natury stricte teoretycznej jak i metodologicznej (metodologia niektórych badań eksperymentalnych budzi zastrzeżenia wielu badaczy); z drugiej jednak strony nie można zaprzeczyć temu, że jest to koncepcja ciekawa, wyjaśniająca wiele zagadnień, po większej części empirycznie zweryfikowana i dlatego przydatna do celów diagnozy jak i terapii.

Na podstawie swojej teorii osobowości, Eysenckowie stworzyli szereg na-rzędzi do badania wyodrębnionych przez siebie wymiarów osobowości u dorosłych oraz u dzieci i młodzieży21.

Bibliografia

Eysenck H. J., Dimensions of Personality, Routledge and Kegan Paul Ltd, London 1947.

Eysenck H. J., The Structure of Human Personality, Methuen and Co Ltd, London 1960.

18 Eysenck H. J., Dimensions of Personality, Routledge and Kegan Paul Ltd, London 1947. 19 H. J. Eysenck, 1960, op.cit. 20 H. J. Eysenck, Crime and Personality, Routledge and Kegan Paul Ltd, London 1964. 21 K. Tsirigotis, Rzetelność i trafność polskiej adaptacji „Kwestionariusza osobowości dla dzieci i młodzie-

ży: Hansa i Sybilli Eysencków w zastosowaniu do młodzieży 15-16-letniej, „Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne” 1988, nr 4.


18

W okresie początkowym zajął się dwiema niezależnymi grupami zaburzeń psychicznych: psychozami i nerwicami; pierwsze jego badania skupiały się wokół zagadnienia homogeniczności grup neurotyków i psychopatów, ale później jego zainteresowania skierowały się ku zagadnieniu ekstrawersji.

Neurotyzm traktował jako kontinuum i stąd neurotyków umieszcza, jak już wiadomo (por. 1.3), wzdłuż osi biegnącej od „czystej histerii” (ekstra-wersji) do przeciwległego bieguna, „psychastenii” (dystymii-introwersji); te dwa rodzaje zaburzeń tworzą dwie oddzielne klasy, niezależne od siebie18.

Następnie zajął się empiryczną weryfikacją koncepcji K.G. Junga, w wy-niku czego stwierdził, że w wielu jego pracach wiele danych przemawia za istnieniem drugiego wymiaru osobowości – neurotyzmu; bronił typologii Junga twierdząc, że nie zamierzał on dzielić ludzi na dwie przeciwstawne sobie grupy, tak żeby każda z nich miała być czymś zamkniętym i nie było możliwości przejścia z jednej do drugiej19.

Jednak później po zgromadzeniu danych empirycznych jego stosunek do koncepcji Junga zmienił się wyraźnie (por. 1.1.); twierdził, że skompliko-wany opis osobowości Junga dotychczas nie miał żadnego eksperymental-nego potwierdzenia20.

O jego nawiązaniu do typologii Pawłowa traktuje podrozdział 1.2. Po tym pobieżnym przeglądzie najważniejszych zagadnień i twierdzeń

koncepcji Eysencków, można stwierdzić, że jest w niej sporo miejsc nieja-snych, nieścisłości terminologicznych, spraw nie do końca omówionych oraz błędów natury stricte teoretycznej jak i metodologicznej (metodologia niektórych badań eksperymentalnych budzi zastrzeżenia wielu badaczy); z drugiej jednak strony nie można zaprzeczyć temu, że jest to koncepcja ciekawa, wyjaśniająca wiele zagadnień, po większej części empirycznie zweryfikowana i dlatego przydatna do celów diagnozy jak i terapii.

Na podstawie swojej teorii osobowości, Eysenckowie stworzyli szereg na-rzędzi do badania wyodrębnionych przez siebie wymiarów osobowości u dorosłych oraz u dzieci i młodzieży21.

Bibliografia

Eysenck H. J., Dimensions of Personality, Routledge and Kegan Paul Ltd, London 1947.

Eysenck H. J., The Structure of Human Personality, Methuen and Co Ltd, London 1960.

18 Eysenck H. J., Dimensions of Personality, Routledge and Kegan Paul Ltd, London 1947. 19 H. J. Eysenck, 1960, op.cit. 20 H. J. Eysenck, Crime and Personality, Routledge and Kegan Paul Ltd, London 1964. 21 K. Tsirigotis, Rzetelność i trafność polskiej adaptacji „Kwestionariusza osobowości dla dzieci i młodzie-

ży: Hansa i Sybilli Eysencków w zastosowaniu do młodzieży 15-16-letniej, „Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne” 1988, nr 4.


19

Eysenck H. J., Crime and Personality, Routledge and Kegan Paul Ltd, Lon-don 1964.

Eysenck H. J., Personality, Learning and „Anxiety”. [W:] Eysenck H. J. (red.), Handbook of Abnormal Psychology, Pitman Medical, Belfast, 1973, s. 390–419.

Eysenck H. J., Biological dimensions of personality. [W:] Pervin L. A. (red.), Handbook of personality: Theory and research, Guilford Press, New York 1990, s. 244–276.

Eysenck H. J., Eysenck M., Podpatrywanie umysłu. Dlaczego ludzie zacho-wują się tak, jak się zachowują? GWP, Gdańsk 2000.

McGuire R. J., Classification and the Problem of Diagnosis. [W:] Eysenck H. J. (red.), Handbook af Abnomal Psyhcology, Pitman Medical, Belfast 1973, s. 3–33.

Pospiszyl K., Psychopatia, PWN, Warszawa 1985. Sanocki W., Kwestionariusze osobowości w Psychologii, PWN, Warszawa

1981. Siek S., Wybrane metody badania osobowości, ATK, Warszawa 1983. Strelau J., Temperament i typ układu nerwowego, PWN, Warszawa 1974. Strelau J., Rola temperamentu w rozwoju psychicznym, WSiP, Warszawa

1978. Strelau J., Temperament, osobowość, działanie, PWN, Warszawa 1985. Toeplitz Z., Krytyczna analiza Kwestionariusza Osobowości H. J. Eysencka

(Eysenck Personality Questionnaire, EPQ) pod kątem próby adaptacji te-go testu do warunków polskich. [W:] Strelau J. (red.), Regulacyjne funkcje temperamentu, PAN, Warszawa, 1982, s. 259–74.

Tsirigotis K., Rzetelność i trafność polskiej adaptacji „Kwestionariusza osobowości dla dzieci i młodzieży: Hansa i Sybilli Eysencków w zastoso-waniu do młodzieży 15-16-letniej, „Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne” 1988, 4, s. 30–43.

Summary

The aim of this paper was presentation of origin and evolution of H. J. Eysenck personality theory. The author showed rise of this theory: Jung, Pavlov and Kretschmer typologies. As well as the principal theses concerning the three personality dimensions: Extra/Inroversion, Neurotism, and Psychoticism.


19

Eysenck H. J., Crime and Personality, Routledge and Kegan Paul Ltd, Lon-don 1964.

Eysenck H. J., Personality, Learning and „Anxiety”. [W:] Eysenck H. J. (red.), Handbook of Abnormal Psychology, Pitman Medical, Belfast, 1973, s. 390–419.

Eysenck H. J., Biological dimensions of personality. [W:] Pervin L. A. (red.), Handbook of personality: Theory and research, Guilford Press, New York 1990, s. 244–276.

Eysenck H. J., Eysenck M., Podpatrywanie umysłu. Dlaczego ludzie zacho-wują się tak, jak się zachowują? GWP, Gdańsk 2000.

McGuire R. J., Classification and the Problem of Diagnosis. [W:] Eysenck H. J. (red.), Handbook af Abnomal Psyhcology, Pitman Medical, Belfast 1973, s. 3–33.

Pospiszyl K., Psychopatia, PWN, Warszawa 1985. Sanocki W., Kwestionariusze osobowości w Psychologii, PWN, Warszawa

1981. Siek S., Wybrane metody badania osobowości, ATK, Warszawa 1983. Strelau J., Temperament i typ układu nerwowego, PWN, Warszawa 1974. Strelau J., Rola temperamentu w rozwoju psychicznym, WSiP, Warszawa

1978. Strelau J., Temperament, osobowość, działanie, PWN, Warszawa 1985. Toeplitz Z., Krytyczna analiza Kwestionariusza Osobowości H. J. Eysencka

(Eysenck Personality Questionnaire, EPQ) pod kątem próby adaptacji te-go testu do warunków polskich. [W:] Strelau J. (red.), Regulacyjne funkcje temperamentu, PAN, Warszawa, 1982, s. 259–74.

Tsirigotis K., Rzetelność i trafność polskiej adaptacji „Kwestionariusza osobowości dla dzieci i młodzieży: Hansa i Sybilli Eysencków w zastoso-waniu do młodzieży 15-16-letniej, „Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne” 1988, 4, s. 30–43.

Summary

The aim of this paper was presentation of origin and evolution of H. J. Eysenck personality theory. The author showed rise of this theory: Jung, Pavlov and Kretschmer typologies. As well as the principal theses concerning the three personality dimensions: Extra/Inroversion, Neurotism, and Psychoticism.

źródła i rozwój

Documents

Transcript of źródła i rozwój