Zioła w życiu człowieka -...

Zioła w życiu człowieka

dr inż. Janusz KilarZakład Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich

[email protected]

24 kwietnia 2016 Basznia Dolna

Zioła (rośliny zielarskie) to wszystkie rośliny, które zawierają substancje wpływające na metabolizm człowieka i dostarczają surowców zielarskich.

• Grupa ta obejmuje przede wszystkim jednoroczne i dwuletnie rośliny zielne, ale także drzewa, krzewy, warzywa i byliny.

Podział użytkowy ziół

Rośliny zielarskie ze względu na sposób użytkowania dzieli się na:

• rośliny lecznicze

• rośliny przyprawowe

• rośliny olejkodajne

Ciekawostka: 16-20% produkcji światowej ziół należy do Polski z czego około 80% to zioła pochodzące z upraw (około 60 gatunków), a 20% - ze stanowisk naturalnych.

Zioła wywołują różne skojarzenia:

• przyrodnicze

• lekarskie

• kosmetyczne

• kulinarne

• artystyczne

• przemysłowe

Czym jest przyprawa?

W nauce o żywieniu i żywności jest to substancja, która:

• wywiera korzystny wpływ na nasze zdrowie,

• zawiera substancje czynne biologicznie,

• nadaje potrawie: szczególny aromat, kolor i wygląd.

Przyprawy ziołowe

• stosowane regularnie przez dłuższy czas i z umiarem są środkami leczniczymi

Surowce, nazwy surowców

Anthodium – koszyczek, kwiatostan, np. AnthodiumChamomillae (Rumianek pospolity)

Anthodium Cynarae


Bacca – jagody, mięsisty owoc z licznymi nasionami, np. BaccaeMyrtilli

Baccae Juniperi


Cortex – kora, np. CortexQuerci, Cortex Salicis,

Cortex Yohimbe

Cortex Cinnamomi,


Flos – kwiat, np. FlosLavandulae

Flos Ericae (Wrzos zwyczajny)


Folium – liść, np.

Folium Melissae

Folium Menthae piperitae


Fructus – owoc, np. Fructus Rosae

Fructus Crataegi – Owoc głogu


Gemma – pączek, np. Gemmae Pini, GemmaeBetulae, GemmaePopuli

Surowce, nazwy surowcówHerba – ziele, np. Herba

Passiflorae (Męczennica cielista) , Herba Meliloti(Nostrzyk żółty)


Radix – korzeń, np. RadixArchangelicae(Arcydziegiel litwor)


Rhizoma – kłącze, np. Rhizoma Valerianae

Wpływ roślin zielarskich na organizm człowieka

• pobudzają apetyt

• regulują trawienie

• uspakajają

• pobudzają układ nerwowy

• wpływają na pracę nerek, wątroby i innych organów

Substancje czynne obecne w ziołach

Alkaloidy - grupa związków o charakterze zasadowym, do której należą substancje silnie działające na organizm ludzki.

Alkaloidy zawarte w maku:

• morfina (silne działanie przeciwbólowe),

• kodeina (nieco słabsze działanie przeciwbólowe i silne przeciwkaszlowe),

• papaweryna (działanie rozkurczowe)


Antrachinony - związki o działaniu drażniącym błonę śluzową i wzmagające perystaltykę jelita grubego.

Występowanie: • kora kruszyny • kłącza rzewienia• liście aloesu

Zastosowanie: jako środek stosowany w celach przeczyszczających


Flawonoidy – to bioaktywne związki spełniające rolę przeciwutleniaczy i barwników roślin.

Występowanie:

• owoce, warzywa

• bez czarny

• rumianek

• pokrzywa

• skrzyp polny

Zastosowanie:

• jako środek do barwienia żywności

• przy konieczności wzmacniania naczyń krwionośnych


Garbniki - substancje o działaniu przeciwzapalnym i ściągającym. Mają ważne znaczenie we wspomaganiu leczenia oparzeń, opryszczki i krwawień.

Występowanie:

• owoce borówki czernicy,

• kłącze pięciornika i tataraku

• liście orzecha włoskiego

• kora dębu

Zastosowanie:

• lecznictwo

• przemysł skórzany

Substancje czynne obecne w ziołach Glikozydy – są wytwarzane w liściach roślin, a gromadzone w korzeniach, nasionach i owocach. Mogą mieć różne działanie w zależności od ich rodzaju.

Występowanie:

• aloes – działanie przeczyszczające

• konwalia – działanie nasercowe

• czarna porzeczka – wzmacniające naczynia włosowate

UWAGA! Są to jedne z najsilniej działających substancji roślinnych i powinny być przyjmowane pod kontrolą lekarza, gdyż ich przedawkowanie grozi zatruciem.


Gumy roślinne – produkt niektórych gatunków drzew.

Występowanie: • wiśnia, • śliwa • brzoskwinia • akacja

Zastosowanie: • działanie osłaniające.


Pektyny - węglowodany występujące obficie

w niektórych owocach (np. jabłka, żurawiny).

Właściwości

• krzepną po oziębieniu (wykorzystywane są w przemyśle spożywczym – galaretki, zagęstniki do dżemów)

• normalizują pracę przewodu pokarmowego

• wspomagają odchudzanie

Substancje czynne obecne w ziołach Saponiny - najczęściej występują w skórce łodyg i owoców oraz w korzeniach.

Występowanie: • kwiaty nagietka • kwiaty kasztanowca• korzeń lukrecji

Działanie: • wykrztuśne • moczopędne • przeciwzapalne i przeciwgrzybicze • wzmagają wydzielanie soków trawiennych

Ciekawostka: Jedną z roślin bogatą w te związki nazwano mydlnicą, ponieważ wykazuje w roztworach wodnych cechę pienienia się. W związku z tym saponiny były dawniej stosowane jako środki piorące lub wypełniacze do gaśnic pianowych.

Substancje czynne obecne w ziołach Terpenoidy (olejki terpenowe) - substancje nadające zapach wielu roślinom.

Występowanie: • mięta (mentol) • kminek (karwon) • koper (karwon) • drzewa iglaste (pinen)

Działanie: • drażniące (olejek eukaliptusowy, gorczyczny, kamfora) • wykrztuśne (olejek eukaliptusowy, sosnowy) • moczopędne (olejek jałowcowy) • żółciopędne (olejek tymiankowy) • uspokajające (olejek walerianowy, olejek melisy)

Stosuje się je też w kosmetyce, przemyśle spożywczym czy jako dodatki polepszające smak leków.

Postaci leku ziołowego

Rodzaje przetworów ziołowych

Suszone surowce (species) i przetwory, które można z nich uzyskać w warunkach domowych:

– Napary

– Odwary

– Maceraty

• Nie nadają się do

przechowania –

w takiej formie nie

występują w obrocie

• Do przygotowania

w warunkach domowych

Napary (Infusum)• Zioła zalane wrzątkiem

• Pod przykryciem 20-30 minut

• Napary przyrządza się z surowców zawierających olejki lotne lub substancje nie znoszące dłuższego gotowania.

• Można je także podgrzewać, ale nie powinny się gotować.

• Napary są nietrwałą postacią leków i powinny być spożyte w dniu przygotowania.

Odwary (Decoctum)• zioła zalane wodą o temperaturze pokojowej

• Podgrzewa się do wrzenia, i gotuje jeszcze 3-5 minut

• W przypadku roślin zawierających trudno rozpuszczalne

substancje czas gotowania należy wydłużyć do 10 i więcej

minut

• Odwar odstawia się

na kilkanaście minut

i po przecedzeniu

można spożywać

Maceraty (Maceratio)

• Surowiec zalewa się letnią, przegotowana wodą i pozostawia w temperaturze pokojowej przez 3 - 10 godzin, w zależności od rodzaju surowca.

• Przygotowuje się najczęściej z ziół zawierających śluzy.

• Po przecedzeniu i wyciśnięciu surowca macerat należy zużyć w ciągu dnia.

• W przypadku twardych, trudno pęczniejących surowców /korzenie żywokostu, korzenie prawoślazu/, korzystne jest po 2 godzinach maceracji, doprowadzić do wrzenia i pozostawić na dalsze 6 - 8 godzin.

Przetwory otrzymywane ze świeżych (lub suszonych) surowców

na skalę przemysłową

Wyciągi (Extracta)

• przetwory otrzymywane przez

wytrawienie surowca

roślinnego odpowiednim

rozpuszczalnikiem i częściowe

lub całkowite usunięcie

rozpuszczalnika.

• Przykłady rozpuszczalników:

– Wodno-etanolowe

– Glikolowe

– Etanolowo-olejowe

Postaci wyciągów

• wyciągi suche (extracta sicca), - całkowicie usunięty rozpuszczalnik, proszek lub masa dającą się sproszkować

• wyciągi płynne (extracta fluida), - częściowo usunięty rozpuszczalnik, najczęściej połowa

Nalewki (Tincturae)• Wytrawienie

rozdrobnionych ziół 60 -70% alkoholem lub winem.

• Po 7 -14 dniach przechowywania w temperaturze pokojowej i mieszania co pewien czas, nalewkę należy zlać a pozostałość wypłukać niewielką ilością spirytusu i wycisnąć zioła.

Intrakty (Intracta)

• otrzymywane ze świeżych roślin działaniem wrzącego etanolu,

• zawarte w roślinie enzymy nie powodują rozkładu pierwotnych substancji czynnych np. Intractum Crataegi(Intrakt z głogu)

Sok (Succus)

• wyciśnięty ze świeżego surowca, często stabilizowany alkoholem np. Succus Taraxaci.

Syropy (Sirupi)

• wyciągi za świeżych lub suszonych ziół gotowane w roztworze cukru

Olejki eteryczne(Oleum aethereum)

• produkt destylacji surowców aromatycznych parą wodną.

Charakterystyka podstawowych gatunków ziół

BAZYLIA Ocimum basilicumZawiera • olejki lotne, garbniki, saponiny, gorycze, a także glikozydy,

sterole roślinne, flawonoidy i karotenoidy

Właściwości • stosowana jako dodatek sałatek, pasztetów, twarogu, jaj,

omletów, zup (fasolowa, cebulowa), sosów, mięsa wieprzowego, baraniny, warzyw, ryb, owoców morza, potraw kuchni włoskiej (sosy pomidorowe), wywarów i mas mielonych

• wspomaga funkcjonowanie układu trawiennego • działa przeciwkaszlowo • poprawia pracę nerek • nalewki oleiste z bazylii odstraszają owady


CZĄBER Saturea hortensis

Zawiera • olejki lotne, garbniki, żywice, śluzy i sole mineralne

Właściwości • stosowany jako przyprawa do potraw z roślin strączkowych, zup,

serów, marynat, pikli, dziczyzny, majonezu oraz zalewy podczas kiszenia lub konserwowania ogórków lub zielonego groszku

• zalecany przy niedostatecznym trawieniu i zmniejszonym łaknieniu, w długo utrzymujących się biegunkach, nieżytach żołądka i jelit

• łagodzi skurcze • reguluje perystaltykę jelit • ma działanie przeciwrobacze

Charakterystyka podstawowych gatunków ziół MAJERANEK OGRODOWY

Zawiera • olejki lotne, garbniki, saponiny, gorycze, a także

glikozydy, sterole roślinne, flawonoidy

Właściwości • przyprawa do pieczeni, drobiu i sosów. Stanowi stały

składnik niektórych zup: grochowej, fasolowej, kartoflanej, żuru oraz flaków

• pomaga w trawieniu, zwiększa wydzielanie soków żołądkowych

• łagodzi bóle głowy i objawy przeziębienia • zmniejsza bóle reumatyczne i nerwobóle (dodany do

kąpieli, maści i kompresów)

Charakterystyka podstawowych gatunków ziół KMINEK Carum carvi

Zawiera• duże ilości olejku lotnego, tłuszczu, flawonoidów, związków białkowych,

cukrów, witamin, kwasów organicznych

Właściwości • jako przyprawa stosowana do pieczonych tłustych mięs, wieprzowiny,

baraniny, kapusty kiszonej i gotowanej, surówek, do ćwikły z octem, przy wypieku chleba, bułek, do pieczywa z masłem, do zup, zwłaszcza tych zawiesistych na zasmażce z czosnkiem i cebulą, do smażonych i pieczonych ziemniaków, kiełbasy, serów, zupy grzybowej i gulaszowej, słonych wypieków, a także sporządzania wódek i likierów

• wspomaga układ trawienny • zalecany szczególnie przy wrzodach żołądka i dwunastnicy, a także przy • łagodzi dolegliwości wątroby • w połączeniu z melisą doskonały środek na bóle menstruacyjne

Charakterystyka podstawowych gatunków ziół TYMIANEK Thymus vulgaris

Zawiera • olejki lotne, garbniki, żywice, saponiny, gorycze

Właściwości • przyprawa do mięsa z ciemnym sosem, mięsa wędzonego,

dziczyzny, królika, wędzone mięso, sery, sałaty, warzyw strączkowych, duszonych, farszu do ryb i drobiu

• działa dezynfekująco, odwadniająco i przeciwrobacznie• łagodzi dolegliwości związane z nieżytami przewodu

pokarmowego, wzdęcimi i biegunką • pobudza apetyt

UWAGA! Nie należy stosować większych ilości tymianku w diecie kobiet ciężarnych i osób cierpiących na osłabienie czynności serca.

Charakterystyka podstawowych gatunków ziół MELISA LEKARSKA Melissa officinalis

Zawiera • olejki lotne, garbniki, gorycze, glikozydy, sterole roślinne,

flawonoidy

Właściwości • jako przyprawa doskonały dodatek do sałatek, sosów i serów • działa uspokajające przy nerwicach serca. • poprawia apetyt i trawienie • wskazana w chorobach żołądka • działa rozkurczowo, przeciwbólowo i przeciwbakteryjnie • łagodzi bóle menstruacyjne • wzmacnia pamięć • przeciwdziała niedokrwistości. • leczy rany i bóle migrenowe stosowana w postaci okładów i olejków


MIĘTA PIEPRZOWA

Zawiera • terpenoidy, saponiny, glikozydy, flawonoidy

Właściwości • z liści mięty pieprzowej robi się olejek miętowy

wykorzystywany w przemyśle perfumeryjnym, farmaceutycznym, tytoniowym i spożywczym (m.in. do wyrobu słodyczy, ciast i gumy do żucia)

• działania przeciwskurczowe, przeciwwymiotne i bakteriobójcze

• ma właściwości uspokajające


SZAŁWIA Salvia officinalis

Zawiera • olejki lotne, garbniki, gorycze, a także glikozydy, flawonoidy

Właściwości • działanie antyseptyczne

UWAGA! Stosowanie szałwii w nadmiarze może powodować lekkie zatrucia, toteż należy po 3 dniach kuracji zrobić przerwę.

Zioła w życiu człowieka -...

Documents

Transcript of Zioła w życiu człowieka -...