ZIELONYPIJAR,CZYLISZTUKA„UWODZENIA...

ZIELONY PIJAR, CZYLI SZTUKA „UWODZENIA”EDUKACJĄ PRZYRODNICZO-LEŚNĄ

Dariusz Anderwald

Streszczenie

W artykule dokonano zestawienia dwóch największych zdaniem autora sił nie-formalnej edukacji ekologicznej w Polsce: (1) edukacji ekologicznej w wydaniuniezliczonej ilości ekologizujących stowarzyszeń pozarządowych i (2) edukacjileśnej w wydaniu monolitycznej instytucji jaką są Lasy Państwowe. W obecnymimage obie są pokłosiem czasu przemian światopoglądowych końca XX w. Mimoróżnic genealogicznych oraz drobnych potknięć, wnoszą ogromny wkład w dziełokształtowania współczesnych społeczeństw zorientowanych na poszukiwanie kom-promisów pomiędzy człowiekiem a naturą. „Uwodzenie edukacją” autor traktujejako narzędzie do osiągania chcianego, pozytywnego celu. Zarówno ekolodzy jaki leśnicy obok edukowania uprawiają także zabiegi socjotechniczne w celu prze-konania do swoich racji. Są to metody dopuszczalne, pod warunkiem stosowaniarzetelnego PR.

Słowa kluczowe: uwodzenie, edukacja przyrodniczo-leśna, zielony pijar, organiza-cje pozarządowe

GREEN PR THAT IS THE ART TO SEDUCE WITH NATURAL FORESTEDUCATION

Abstract

In the article the author confronts two biggest forces of non-formal ecologicaleducation in Poland: ecological education done by numerous non-government or-ganizations and forest education by such a monolith institution as State Forests. Intheir present image both are the descendents of the times of changes in the end ofthe XX century. Despite their genealogic differences and small failures, they enor-mously contribute to forming of contemporary human societies orientated to searchfor the compromise between human being and nature. “Seducing with education” istreated by the author as a tool to reach desirable positive aim. Both, ecologists andforesters, besides educating, work with PR techniques to convince the public. Theseare accepted methods provided they are used in so called “true PR”.

Key words: seducing, education, green PR, non-government organizations

Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej R. 11. Zeszyt 1 (20) / 2009 9

strony:Makieta 1 7/17/2009 2:15 PM Strona 9

Wstęp

Edukacja przyrodniczo-leśna wpisuje się w nurt szeroko pojętej edukacji ekolo-gicznej w Polsce, która jest swoistym fenomenem i pokłosiem transformacji świa-domości ekologicznej lat 90. XX w. dotyczącej filozofii zachowania różnorodnościbiologicznej i zrównoważonego rozwoju ludzkości. Fenomen ten polega na jej spon-tanicznym rozwoju i nienastawieniu na zysk.

W niniejszym opracowaniu zestawiono dwie najważniejsze strony / siły niefor-malnej edukacji ekologicznej w Polsce. Z jednej strony nurt edukacji reprezento-wany przez niektóre kluczowe organizacje pozarządowe (NGO), z drugiej przezpotężną firmę jaką są Lasy Państwowe (LP). W obu przypadkach, na podstawie da-nych literaturowych i własnych doświadczeń, starano się przeprowadzić obiektyw-nie „studium przypadku” oraz znaleźć słabe i mocne punkty podejmowanych działańedukacyjno-promocyjnych.

Wyjaśnienia wymaga tytuł referatu, a także temat wiodący konferencji. „Uwo-dzenie edukacją” nie ma znaczenia pejoratywnego, wręcz przeciwnie, to różne tech-niki nauczania nieformalnego w celu odpowiedniego przedstawienia swoich (zwyklesłusznych) poglądów i częściowo wiedzy. Sam termin „uwodzenie” postrzegany jestjako sztuka osiągania chcianego (pozytywnego) celu za pomocą wszelkich dopusz-czalnych metod. Osoby zajmujące się zarządzaniem, komunikacją społeczną i edu-kacją formalną również stosują różne techniki w imię: osiągnięcia jakiegoś celu,przekonania nieprzekonanych, przekazania wiedzy lub zmiany postaw. W edukacjiformalnej techniki te są jednak częstokroć usztywnione gorsetem pedagogiki, psy-chologii i rutyny szkolnej. Obecnie wielu nauczycieli ucieka od powyższych nie-doskonałości strukturalnych i systemowych, stosując np. autorskie programynauczania. Niestety, nadal tylko niewielka część z nich dotyczy zrównoważonegorozwoju i relacji człowieka z przyrodą w kontekście społeczno-ekonomicznym (Sta-warz 2004 za Kalinowska 2008). Lukę tę wypełnia edukacja nieformalna. Jej siłatkwi w świeżości, nowatorskich metodach, nieszablonowym podejściu i – co naj-ważniejsze – w podejmowaniu trudnych i najbardziej aktualnych tematów. Zielonypijar zatem to zorganizowane grupy myślących pozytywnie osób związanych ze śro-dowiskiem przyrodniczym i leśnym zajmujące się nauczaniem nieformalnym. Towielka siła i jednocześnie nadzieja, która nie powinna być marnotrawiona nieroz-ważnymi poczynaniami polityków czy decydentów.

Atrybuty uwodzenia

Bez względu na rodzaj zielonego pijaru punktem wyjścia do wszelkich działańjest odpowiednia motywacja (ryc. 1). O ile w przypadku przedstawicieli organiza-cji pozarządowych wynika ona z silnych wewnętrznych przekonań, wartości i świa-topoglądu ekologicznego, o tyle w przypadku LP jest to wypadkowa pewnego

Dariusz Anderwald ZIELONY PIJAR...10


rodzaju nacisku (zarządzenia dyrektora, polecenie szefa) oraz autentycznej chęcipodzielenia się z innymi swoją wiedzą o lesie. Jednak znaczna część nawet tzw. li-derów edukacji leśnej społeczeństwa, po jakimś czasie „wypala się” (Będkowska2008), traci motywację i szybko odchodzi do innych – lepiej płatnych i mających„większą rangę” – zadań w nadleśnictwie. Zainwestowana podczas szkoleń, warsz-tatów czy konferencji wiedza pedagogiczna i psychologiczna na innych stanowis-kach nie jest odpowiednio wykorzystywana tak, jak być powinna. Szkoda.Z ogromnej, statystycznie kilkutysięcznej armii leśnych edukatorów tylko niewielkailość osób (kilkadziesiąt?) zajmuje się dłużej niż kilka lat edukacją leśną.

Ryc. 1. Atrybuty dobrego uwodziciela/ki oraz kolejne stopnie wtajemniczeniaFig. 1. Features of a good seducer and next levels of initiation

Choć wygląd, dzięki mundurowi, jest niekwestionowanym atrybutem leśników,przedstawiciele NGO-sów wyróżniają się także, ale na swój sposób. Najpowszech-niejszą formą są różnego rodzaju gadżety, czapeczki, koszulki z wizerunkami ulu-bionych, najczęściej zagrożonych zwierząt czy roślin w logo organizacji. W sposóbwysublimowany protestowali antyglobaliści podczas poznańskiej konferencji kli-matycznej COP 4 w 2008 roku. Ich kolorowe stroje (zob. ryc. 1 – fot. M. Frydrysiak)nie tylko przyciągały uwagę i szokowały, lecz przede wszystkim były dodatkiemdo szeroko zakrojonej kampanii wizualnej (fot. 1) zmuszającej do refleksji nad



miejscem współczesnego człowieka w zmienionym, pełnym chaosu i techno-śmieciśrodowisku naturalnym. Wykorzystanie techniki plakatu (Anderwald 2008a) jestpowszechnie stosowane zarówno przez małe firmy handlowe jak i duże korporacjenajczęściej w celach pragmatycznych, tj. pozyskania klienta i pieniędzy, rzadko z po-wodu pełnienia jakiejś „misji”. Wszelkiego rodzaju wizualizacje przybierają corazto bardziej wyrafinowane formy. Mimowolnie obserwujemy dążenie do zadziwie-nia odbiorcy poprzez zaskakujące usytuowanie banerów (np. na tramwajach czy au-tobusach), nadmierne zwiększanie ich wielkości do rozmiarów gigantycznychbudynków (wieżowce), a także wprowadzanie wyrafinowanych systemów oświet-lenia czy takiej grafiki, która sugeruje trójwymiarowość.

Fot. 1. Olbrzymie bilbordy pokazujące znane motywy z kręgu światowej literatury i sztuki,ale w nowej, zwykle absurdalnej scenerii, podczas poznańskiej konferencji COP 4 były świa-domym zabiegiem szeroko zakrojonej kampanii wizualnej Greenpeace Polska zmuszającej dorefleksji nad miejscem współczesnego człowieka w zmienionym środowisku naturalnym(fot. M. Frydrysiak)

Photo 1. Huge billboards showing well known motifs from the world’s literature and art,but in new, usually absurd scenery, displayed during Poznań COP 4 Conference. Beinga part of wide visual campaign they were designed to make us think about the place ofa contemporary man in his altered natural environment

Wspólnym mianownikiem powyższych form użytkowych jest krótka i bardzosyntetyczna informacja ładnie opakowana w kolorowy obrazek. Kultura obrazkowa



czy chcemy, czy nie, jest symptomem naszych „zdygitalizowanych” czasów (Opoka2008); raczej musimy to powszechnie zaakceptować i stosować w komunikacji zespołeczeństwem.

Metody komunikacji społecznej leśników są zwykle bardziej wyważone, jednakprzez to i standardowe. Czasami może powstawać wrażenie „zawłaszczania lasuprzez leśników” i „jedynie słusznej racji”, np. – jak pisze niezależny ekspertprof. Anna Kalinowska (2008) – po lekturze Poradnika Edukacji Leśnej. Wg niej nie-które sformułowania tam zawarte sugerują, że edukacja leśna ma stanowić odpórdla tych środowisk, które krytykują tzw. „gospodarowanie” w lesie i misję leśni-ków. Podobne zdanie prezentowały wiodące polskie NGO-sy w ocenie public rela-tions leśnych kompleksów promocyjnych jak i sami pomysłodawcy tej koncepcji:

„Wydaje się, że edukacja traktowana jest obecnie jako główny sens istnienia LKP,co nie jest zgodne z ich podstawowymi założeniami. Pierwotna idea leśnych kom-pleksów promocyjnych została wypaczona i stały się one miejscem reklamy i pro-pagandy. LKP promują las, leśników i państwowe leśnictwo. Niestety – w opiniiNGO – LKP nie promują istoty leśnictwa trwałego i zrównoważonego.” (Ander-wald 2004);

„Działalność propagandowa, edukacyjna oraz w zakresie ochrony przyrody po-dejmowana i realizowana w LKP spowodowała, że stały się one postrzegane jako„parki narodowe” Lasów Państwowych i zaczęły być tłumnie odwiedzane przez wy-cieczki szkolne i inne grupy zainteresowań.” (Szujecki 2004);

Ocena funkcjonowania leśnych kompleksów promocyjnych jest negatywna takżew środowisku leśników, jak i naukowców:

„Edukacja stała się niemal powszechnym działaniem niemal większości nadleś-nictw w kraju. Niektóre nadleśnictwa wykazują w tym zakresie większą aktywność,niż niejedno nadleśnictwo w LKP. W tej sytuacji edukacja przestała być wyróżni-kiem LKP.” (Kapuściński 2008a);

„W pełnym blasku pozostaje idea i inicjatywa tworzenia obszarów wzorcowych,modelowych, demonstracyjnych, promujących nowe podejście do gospodarki leśnej,w głębokim jednak cieniu działań PR-owskich oraz rozbudowanych niezawodo-wych programów edukacyjnych, pozostaje realizacja tej idei.” (Rykowski 2008).

Obecnie jednak coraz ciekawsze formy aktywności w zakresie komunikowaniasię ze społeczeństwem przejawia Centrum Informacyjne Lasów Państwowych(CILP) działające na wielu polach i różnymi metodami (Trzaskowski 2009). Jednąz ciekawszych realizacji jest funkcjonowanie bogatej tematycznie strony interneto-wej. W dobie nakierowanych na tanią sensację mediów obrazkowych (Opoka 2008)jest to bardzo ważne źródło rzetelnej informacji wysyłanej „na zewnątrz” firmy:



„Ponieważ w polskiej sieci brakowało zagadnień z zakresu edukacji przyrodni-czo-leśnej, powstał projekt Leśnego Wortalu „Las Rysia eRysia”. Leśny Wortal Edu-kacyjny www.erys.pl jest przedsięwzięciem Lasów Państwowychwspółfinansowanym przez NFOSiGW. Tematem Wortalu jest las jako złożony, bo-gaty ekosystem, czynnik kształtowania klimatu Ziemi oraz obiekt ochrony i zrów-noważonej gospodarki człowieka.” (Pikus 2008).

W 2008 r. po raz pierwszy na taką skalę przeprowadzono otwarte dla wszystkichchętnych internetowe głosowanie na stronach CILP1 pod nazwą „Leśne WydarzenieEdukacyjne 2008 Roku”. W ciągu niespełna jednego miesiąca swój głos oddałookoło 30 tys. internautów. Wśród nominowanych przez 16 rdLP różnorodnych wy-darzeń dominowały konkursy, następnie obchody i akcje (tab. 1). Mimo że nie cho-dziło o wartościowanie, lecz pokazanie „dobrej roboty” na zewnątrz i wewnątrzfirmy, początkowo formuła sondy (otwarte głosowanie online) u części osób zaj-mujących się edukacją i komunikacją społeczną na poziomie poszczególnych re-gionalnych dyrekcji LP wywołała niechęć i nieuzasadnioną obawę. Tymczasem rolakoordynatorów regionalnych jest nie do przecenienia; od ich kompetencji, aktyw-ności, elastyczności i otwartości zależy przecież ranga oraz efektywność organizo-wanych działań edukacyjnych i promocyjnych. Powinni to być ludzieo różnorodnych i wysokich umiejętnościach, w tym analitycznych. Brak dobrej ko-ordynacji – np. w kwestii tworzenia kolejnych ośrodków edukacyjnych w LP – po-wodować może marnotrawstwo niemałych funduszy publicznych. Podobnie zbytniamnogość i różnorodność podejmowanych inicjatyw przyczyniać się może do dez-informacji odbiorców i zakłócenia treści komunikatu. Z analizy tab. 1 można wysnućnastępujące wnioski. Ogólnie PR Lasów Państwowych jest rzeczowy i „prawdziwy”oparty na próbie nawiązywania komunikacji ze społeczeństwem poprzez edukację,a nawet wychowywanie. Tylko niewielka jest ilość tzw. „wrzutek” publicity.Głównym adresatem są dzieci (N=8), zaś formami aktywności konkursy. Rzadko(N=1) adresatem jest konkretna, jasno określona grupa docelowa (nauczyciele). Celeszczegółowe są bardzo różnorodne. Dominuje promocja funkcji społecznej (N=11),następnie przyrodniczej. Funkcja gospodarcza jest podejmowana tylko wyjątkowo(N=0,5).

Zdecydowane plusy PR:► Przekaz pozytywny (nieagresywny),► Informowanie interaktywne, oparte na prawdzie.

Zdecydowane minusy PR:► Małe nakierowanie na dialog i umiejętność słuchania,► Słabe nakierowanie na nieprzekonanych.


1 Wspólne przedsięwzięcie edukacyjne Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Rogowie oraz Cen-trum Informacyjnego Lasów Państwowych towarzyszące XIII Konferencji Współczesne ZagadnieniaEdukacji Leśnej Społeczeństwa. Regulamin konkursu na: www.cepl.sggw.pl


Tab.

1.Po

dsum

owan

ieko

nkur

su„L

eśne

Wyd

arze

nie

Eduk

acyj

ne20

08ro

ku”

Tabl

e1.

Sum

mar

yof

the

“For

estE

duca

tiona

lEve

ntof

2008

”N

azw

aw

ydar

zeni

aO

pisw

ydar

zeni

aFo

rmuł

ado

min

ując

aA

dres

atC

elsz

czeg

ółow

y(P

,E,W

)Pr

omow

ana

funk

cja

Lasw

życi

usp

ołec

zeńs

twa

Wko

nkur

siew

zięł

oud

ział

1848

dzie

ciz8

6sz

kółz

obsz

aru

17na

dleś

nict

w.Za

-kr

este

mat

ykiw

ycie

czek

ites

tów

obej

mow

ałte

mat

yta

kie

jak

skła

dga

tunk

owy

lasó

wPo

lsce

,aw

szcz

egól

nośc

iwPo

lsce

półn

ocno

-wsc

hodn

iej,

rolę

lasu

wśr

o-do

wis

kuig

ospo

darc

ecz

łow

ieka

.Wpi

erw

szym

etap

ieko

nkur

suod

były

się

wy-

ciec

zki

ucze

stni

ków

dona

dleś

nict

wi

zakł

adów

prze

mys

łudr

zew

nego

oraz

spot

kani

az

sam

orzą

dam

i.Sp

ośró

duc

zest

nikó

wI

etap

u,kt

órzy

napi

sali

test

,w

yłon

iono

80os

óbdo

finał

u.Po

tem

final

iści

wdw

óch

grup

ach

ucze

stni

czyl

iww

ycie

czka

chdo

Kra

inie

Wie

lkic

hJe

zior

Maz

ursk

ich,

Haj

nów

kiiB

iało

wie

ży.P

ow

ycie

czka

chuc

zest

nicy

napi

sali

test

,któ

ryw

yłon

iłzw

ycię

zców

.

konk

urs

dzie

ciW

zros

twie

dzy

ole

sie

(E)

PRZY

R

Leśn

yfe

styn

prom

ocyj

no-e

duka

cyjn

yw

Sopo

cie

Na

najp

opul

arni

ejsz

ymw

tejc

zęśc

iPol

skid

epta

ku,P

lacu

Kur

acyj

nym

prze

dw

ejśc

iem

naso

pock

iem

olo,

wsz

ystk

iena

dleś

nict

wa

RD

LPpr

zygo

tow

ują

stoi

ska,

nakt

óryc

hor

gani

zow

ane

sągr

y,za

baw

yik

onku

rsy

ote

mat

yce

przy

rodn

iczo

leś-

nej

iek

olog

iczn

ej.

Ww

ydzi

elon

ejcz

ęści

plac

uor

gani

zow

ana

jest

wys

taw

apo

łącz

onaz

moż

liwoś

ciąz

akup

usa

dzon

ekdr

zew

ikrz

ewów

wyh

odow

anyc

hpr

zez

leśn

ików

zW

irtw

najs

tars

zym

wPo

lsce

leśn

ymog

rodz

iede

ndro

logi

czny

m.W

czas

iefe

styn

usz

czeg

ólni

epr

ezen

tow

ane

jest

zapl

ecze

tury

styc

zne

gdań

skie

jdy-

rekc

ji.M

iarą

zain

tere

sow

ania

fest

ynem

jest

liczb

aod

wie

dzaj

ącyc

hgo

gośc

i,kt

óra

osią

gnęł

aw

tym

roku

ok.1

2ty

s.os

ób.

fest

ynro

dzin

yPr

omoc

jaot

war

tej

firm

yLP

(P)

SPO

Ł

Cho

inki

nadz

iei

Reg

iona

lnaD

yrek

cjaL

asów

Pańs

twow

ych

wK

atow

icac

hw

razz

Fund

acją

Eko-

logi

czną

„Ark

a”po

raz

drug

iprz

epro

wad

ziła

wgr

udni

u20

07r.

nate

reni

ew

oje-

wód

ztw

aśl

ąski

ego,

opol

skie

goi

mał

opol

skie

goak

cję

pod

nazw

ą„C

hoin

kina

dzie

i”.A

kcja

pole

gała

napr

zygo

tow

aniu

prze

zszk

oły

świą

tecz

nych

prog

ram

ówar

tyst

yczn

ych

dla

dom

ówpo

moc

ysp

ołec

znej

,wcz

asie

któr

ych

pens

jona

riusz

ety

chdo

mów

otrz

ymyw

alio

dle

śnik

ówpi

ękni

eprz

ystro

jone

prze

zdzi

ecii

mło

dzie

żch

oink

i.D

oak

cjiz

głos

iłosi

ępon

ad1,

7ty

s.m

łody

chlu

dziz

60sz

kółi

prze

dszk

oli.

Odw

iedz

ilion

ipon

ad4

tys.

osób

star

szyc

hzb

lisko

70do

mów

pom

ocy

społ

eczn

ej.

akcj

adz

ieci

,do

rośl

iIn

tegr

acja

zin

nym

igr

upam

isp

ołec

znym

i

(W)

SPO

Ł

Dzi

eńO

twar

tyLa

sów

Pańs

twow

ych

zR

adie

mK

rakó

w

Wra

mac

hD

niO

twar

tych

LPw

Mał

opol

sce

RD

LPw

Kra

kow

iezo

rgan

izow

ała

Dzi

eńO

twar

tyz

Rad

iem

Kra

ków

.Stu

dio

radi

apr

zeni

osło

się

naje

den

dzie

ńdo

Nad

leśn

ictw

aPi

wni

czna

,by

spot

kać

się

zle

śnik

amii

pom

ówić

oic

hco

dzie

nnej

prac

y.W

rela

cjac

hna

żyw

om

ówio

noo

hist

orii

iter

aźni

ejsz

ości

Lasó

wB

eski

duSą

deck

iego

,oza

dani

ach

ipow

iąza

niac

hna

ukii

gosp

odar

kile

śnej

.Aud

ycje

prze

-pl

atan

eby

łysy

gnał

amił

owie

ckim

i.N

iebr

akło

takż

ega

węd

ona

jbar

dzie

jsm

ako-

wity

chgr

zyba

chw

Pols

ce.P

rzez

cały

tydz

ień

naan

teni

era

dia

odby

wał

się

takż

eko

nkur

swie

dzy

ola

sach

„Las

czek

ana

was

”.Le

śnic

yza

daw

alip

ytan

iado

tycz

ące

mał

opol

skic

hla

sów.

Słuc

hacz

ewyg

ryw

alin

agro

dydn

ia–

albu

my

ote

mat

ycep

rzy-

rodn

iczo

leśn

ej.N

agro

dągł

ówną

byłw

eeke

ndow

ypo

bytd

ladw

óch

osób

wO

ś-ro

dku

Szko

leni

owo-

Wyp

oczy

nkow

ym„L

eśni

k”w

Zako

pane

m

audy

cja

radi

owa

mło

-dz

ież,

doro

śli

Przy

bliż

enie

społ

ecze

ństw

uco

dzie

nnej

prac

yle

śnik

a

(P)

SPO

Ł


Rok

żubr

aw

Bie

szcz

adac

hR

ok20

08og

łosz

ono

Rok

iem

Żubr

aw

Bie

szcz

adac

h.W

ram

ach

obch

odów

mia

łom

iejs

cew

iele

wyd

arze

ń:ob

chod

yD

nia

Żubr

aw

Luto

wis

kach

,•

przy

znan

iepi

erw

szyc

hpi

ęciu

stat

uete

k„B

iesz

czad

zkie

goŻu

bra”

osob

omza

służ

onym

dla

ochr

ony

przy

rody

naPo

dkar

paci

u,•

zorg

aniz

owan

ieM

iędz

ynar

odow

ejK

onfe

renc

jiN

auko

wej

„Żub

rwSi

eciN

atur

a20

00”,

•re

aliz

acja

film

u„Ż

ubrj

estd

ziki

wB

iesz

czad

ach”

,•

wyd

anie

map

y„Ż

ubro

prow

adza

poB

iesz

czad

ach”

,•

wyd

anie

ksią

żki„

Żubr

przy

wró

cony

góro

m”,

•ud

ział

wR

egio

naln

ych

Targ

ach

„Agr

obie

szcz

ady

2008

”po

dha

słem

„Bie

szcz

adzk

ieżu

bry”

izdo

byci

epr

zez

RD

LPna

grod

yza

najle

psze

stoi

sko

targ

owe.

Obc

hody

rodz

iny

Och

rona

przy

rody

(żub

r

(E)

PRZY

R

Porz

ądku

jem

yio

dnaw

iam

yla

sN

ater

enie

RD

LPw

Łodz

iodb

yłas

ięIX

edyc

jaor

gani

zow

aneg

ood

2000

r.ko

n-ku

rsu

„Por

ządk

ujem

yio

dnaw

iam

yla

s”.W

konk

ursi

ew

zięł

yud

ział

dzie

ciz

27pl

aców

ekoś

wia

tow

ych,

któr

eup

orzą

dkow

ały

1481

hate

renó

wle

śnyc

h,za

lesi

ły7,

15ha

grun

tów

oraz

wyk

onał

ypi

elęg

nacj

ena

pow

ierz

chni

44,5

hala

su.P

onad

touc

zest

nicy

konk

ursu

wzi

ęliu

dzia

łww

ielu

war

szta

tach

ekol

ogic

znyc

h,od

wie

dzal

iśc

ieżk

idyd

akty

czne

,tw

orzy

lipr

ace

plas

tycz

neo

tem

atyc

ele

śnej

,aw

lesi

elik

wi-

dow

alie

fekt

ydz

iała

nia

kłus

owni

ków

:wny

kiis

idła

.

konk

urs

dzie

ciD

bało

śćo

czys

tość

lasu

(W)

SPO

Ł

Świę

toK

witn

ąceg

oZa

wilc

aN

aprz

ełom

iekw

ietn

iaim

ajan

ater

enie

RD

LPw

Lubl

inie

odby

was

ięfe

styn

na-

zwan

yŚw

ięte

mK

witn

ąceg

oZa

wilc

a.Id

eąśw

ięta

jest

uwra

żliw

ieni

e,zw

łasz

cza

dzie

ci,n

alas

ipod

kreś

leni

ejeg

ow

alor

ówes

tety

czny

chja

kośr

odow

iska

,zkt

órym

czło

wie

kje

stni

eroz

łącz

nie

zwią

zany

.Pod

czas

fest

ynu

wyg

łasz

ane

sąkr

óciu

tkie

poga

dank

i,od

byw

ająs

ięko

nkur

syro

dzin

ne,p

okol

enio

we,

„bra

nżow

e”,w

któr

ych

tlepo

zost

aje

zaw

sze

las.

Każ

dego

roku

prze

prow

adza

się

akcj

ę„p

roek

olog

iczn

ą”,

jak

zbió

rka

bate

rii,m

akul

atur

yitp

fest

yndz

ieci

,U

wra

żliw

ieni

ena

pięk

nola

su

(W)

PRZY

R.

IVM

azur

ski

Kon

kurs

Sygn

alis

tów

Myś

liwsk

ich

16si

erpn

iaw

Spyc

how

ieod

byłs

ięIV

Maz

ursk

iKon

kurs

Sygn

alis

tów

Myś

-liw

skic

him

.Tom

kaN

apió

rkow

skie

go,w

spół

orga

nizo

wan

ypr

zezR

DLP

wO

lszt

y-ni

e.N

aim

prez

ęzj

echa

litrę

bacz

ez

całe

gokr

aju

–w

ystą

piło

ich

łącz

nie

okoł

ost

u.Tr

ębac

zeza

prez

ento

wal

izar

ówno

trady

cyjn

esyg

nały

myś

liwsk

ie,j

akiu

twor

yuś

-w

ietn

iają

ceło

wie

ckie

uroc

zyst

ości

.Kon

kurs

zako

ńczy

łsię

konc

erte

mga

low

ym,

któr

ypr

zebi

egał

ww

iecz

orne

jsce

nerii

ibył

najw

ięks

ząat

rakc

jądl

alic

znie

przy

-by

łejp

ublic

znoś

ci.T

ego

dnia

odby

łasi

ęta

kże

char

ytat

ywna

aukc

japr

acpl

asty

cz-

nych

irz

eźbi

arsk

ich.

Prze

dsta

wio

noró

wni

eżdw

iew

ysta

wy:

mal

arsk

ąor

azek

spoz

ycje

prez

entu

jące

urok

imaz

ursk

iejp

rzyr

ody

izag

adni

enia

zwią

zane

zhi

s-to

riąle

śnic

twa,

gosp

odar

kąle

śną

ioch

roną

lasu

.

konk

urs

doro

śli

Prez

enta

cja

trady

cji

myś

liwsk

ich

(E)

SPO

Ł


Mło

dzie

żna

tropa

chpr

zyro

dy

RD

LPw

Pile

zorg

aniz

ował

asz

óstą

edyc

jęko

nkur

su„N

atro

pach

przy

rody

”.Po

nad

tysi

ącm

łody

chpr

zyro

dnik

ówod

jesi

enid

ow

iosn

yob

serw

ował

oży

cie

pta-

ków

iow

adów

.Sw

oje

spos

trzeż

enia

mło

dzie

żza

mie

ściła

pote

mw

różn

orod

nych

prac

ach

ocen

iany

chpr

zez

kom

isje

nasz

czeb

lusz

kół,

nadl

eśni

ctw

iRD

LPw

Pile

.Po

zaob

serw

acja

mip

rzyr

ody

mło

dzil

udzi

eta

kże

doka

rmia

liil

iczy

lipt

akio

raz

prze

kazy

wal

isw

oją

wie

dzę

kole

gom

wcz

asie

konk

ursó

wsz

koln

ych,

lekc

jipr

zy-

rodn

iczy

ch,w

ysta

wiw

ycie

czek

.Na

wys

taw

iepo

konk

urso

wej

moż

naby

łopo

dzi-

wia

ćm

akie

tyla

suim

row

isk,

natu

raln

ych

rozm

iaró

wpa

pier

oweg

obo

cian

aw

gnie

ździ

eor

azżu

raw

iew

ykon

ane

zdr

ewna

.

konk

urs

mło

dzie

żW

rzos

tw

iedz

yna

tem

atpt

aków

iow

adów

(E)

PRZY

R

ITy

posa

dźsw

oje

drze

wko

Jak

coro

kuna

wio

snę,

odok

oło

10la

t,po

nad

200

wyc

how

ankó

wpo

znań

skic

hsz

kółi

prze

dszk

oliw

zięł

oud

ział

wak

cjie

duka

cyjn

ej„I

Typo

sadź

swoj

edrz

ewko

”.Tr

adyc

yjni

eju

żsa

dzon

kipr

zeka

zało

idow

iozł

ona

mie

jsce

akcj

iNad

leśn

ictw

oG

niez

no,a

inst

rukc

jisa

dzen

iadz

ieci

omud

ziel

alis

tude

nciA

kade

mii

Rol

nicz

ej(o

becn

ieU

niw

ersy

tetu

Przy

rodn

icze

go)n

ależ

ący

doK

oła

Leśn

ików

.

akcj

aed

ukac

yjna

dzie

ciSa

dzen

iedr

zew

ka(W

)SP

OŁ

Świę

toPo

lski

ejN

ieza

pom

inaj

kiPo

raz

pier

wsz

yw

hist

orii

ogól

nopo

lski

eob

chod

yŚw

ięta

Pols

kiej

Nie

zapo

mi-

najk

iodb

yły

sięna

rado

msk

imde

ptak

u.Im

prez

azgr

omad

ziła

tłum

ym

iłośn

ików

ro-

dzim

ejpr

zyro

dyi

dobr

ejza

baw

y,kt

órej

nie

brak

ował

ona

scen

iei

stoi

skac

hpr

zygo

tow

anyc

hpr

zez

leśn

ików

.Zap

reze

ntow

ały

się

nani

chna

dleś

nict

wa

LKP

„Pus

zcza

Koz

ieni

cka”

,LK

P„P

uszc

zaŚw

ięto

krzy

ska”

,LK

P„L

asy

War

szaw

skie

”iR

DLP

wŁo

dzi.

Naj

wię

kszą

popu

larn

ości

ąci

eszy

łysi

ęlo

terie

,kon

kurs

yiz

a-ba

wy,

wkt

óryc

hna

leża

łood

pow

iedz

ieć

napy

tani

ao

tem

atyc

ele

śnej

.Sym

bolic

z-ny

mm

omen

tem

tego

rocz

nego

świę

taby

łow

spól

nepo

sadz

enie

niez

apom

inaj

ekna

skw

erze

przy

pom

niku

Jana

Koc

hano

wsk

iego

wR

adom

iu,

nieo

poda

lsc

eny

głów

nej.

obch

ody

rodz

iny

Prom

ocja

otw

arte

jfir

my

LP

(P)

SPO

Ł.

Mod

erni

zacj

aw

ieży

Goe

ben

Nie

mie

cka

wie

żado

wod

zeni

a,zw

ana

Dzw

onem

,wyb

udow

ana

wla

tach

1936

-19

38,p

ełni

łaro

lębu

nkra

cent

rali

alty

lery

jski

ejib

yła

głów

nym

obie

ktem

kom

ple-

ksu

bunk

rów

bate

rii„G

oebe

n”.W

ieża

wla

tach

2004

-200

8zo

stała

odre

mon

tow

ana.

Nie

mie

cką

bate

riępr

zyst

osow

ano

dopo

trzeb

ochr

ony

prze

ciw

poża

row

ej,t

ury-

stycz

nych

iedu

kacy

jnyc

h.O

biek

tpoł

ożon

yw

sosn

owym

,nad

mor

skim

lesie

,zkt

ó-re

gota

rasu

wid

okow

ego

rozt

acza

siępr

zepi

ękny

wid

okna

Mor

zeB

ałty

ckie

iZal

ewSz

czec

ińsk

i,od

tego

roku

jest

mie

jsce

mw

spól

nych

pols

ko-n

iem

ieck

ich

spot

kań,

war

szta

tów

,kon

fere

ncji,

wys

taw

iakc

jipr

zyro

dnic

zych

.Prz

epro

wad

zona

mod

er-

niza

cjaz

osta

łaju

żdoc

enio

naw

yróż

nien

iem

wko

nkur

sieM

oder

niza

cjaR

oku

2007

wka

tego

rii„O

biek

tysp

ortu

irek

reac

ji”.

inw

esty

cja

mło

-dz

ież,

doro

śli

Wzb

ogac

enie

infr

astru

ktur

yed

ukac

yjne

j

(E)

SPO

Ł

Raj

d„N

abu

rszt

yno-

wym

szla

ku”

Reg

iona

lnaD

yrek

cjaL

asów

Pańs

twow

ych

wSz

czec

inku

zorg

aniz

ował

awm

aju

nate

reni

ePo

mor

zaŚr

odko

weg

oX

XJu

bile

uszo

wy

Raj

dLe

śnik

ów„N

abu

rszt

y-no

wym

szla

ku”.

Podw

óch

dnia

chw

ędró

wki

pom

alow

nicz

ych

szla

kach

,spł

ywu

kaja

kow

ego

oraz

poło

wów

dors

zyna

pełn

ymm

orzu

doko

nano

pods

umow

ania

rajd

uw

Am

fitea

trze

wK

osza

linie

.Wcz

tere

chba

zach

wyt

yczo

no29

tras

rajd

o-w

ych

izre

aliz

owan

ocz

tery

wyj

ścia

wm

orze

.WR

ajdz

ieuc

zest

nicz

yło

2148

osób

.Tr

adyc

yjni

epr

zepr

owad

zono

szer

egko

nkur

sów

rajd

owyc

h,a

koni

ecim

prez

yuw

ieńc

zono

zaba

wą

tane

czną

.

rajd

rodz

iny

Wyc

how

anie

prze

zre

krea

cję

itur

ysty

kęw

lasa

ch

(W)

SPO

Ł


Film „Sek

rety

lasu

”„S

ekre

tyla

su”

sąko

ntyn

uacj

ąna

grod

zone

goN

agro

dąim

.A.L

oret

a„M

aga-

zynu

Leśn

ego

Kuj

awiP

omor

za”.

Tym

raze

mko

nwen

cjap

rogr

amu

„Sek

rety

lasu

”je

stni

eco

inna

.Zap

lano

wan

opr

oduk

cjęc

zter

ech

odci

nków

,wkt

óryc

hau

torz

ypo

-ka

zują

pory

roku

wla

sach

kuja

wsk

o-po

mor

skic

h.Są

toch

arak

tery

styc

zne

obra

zyiz

jaw

iskap

rzyr

odni

czew

świe

cier

oślin

izw

ierz

ąt,a

takż

epro

wad

zona

rów

nole

gle

–w

zgod

ziez

praw

amin

atur

y–

dzia

łaln

ośćg

ospo

darc

zaio

chro

nnal

eśni

ków.

Pro-

duce

ntem

prog

ram

uje

stA

genc

jaPR

O-F

ILM

Ann

yiT

omas

zaK

linge

rów

.Rea

li-za

cja

seria

luje

stpr

owad

zona

przy

wsp

ółpr

acy

zTV

PIn

fow

Byd

gosz

czy

oraz

nadl

eśni

ctw

iRD

LPw

Toru

niu.

film

rodz

iny

Wrz

ost

wie

dzy

odz

iała

lnoś

cigo

spod

arcz

ejio

chro

nnej

leśn

ików

(E)

GO

SPPR

ZYR

Inte

grac

yjna

ście

żka

przy

rodn

iczo

-dy

dakt

yczn

a„N

asz

Las”

Wpa

ździ

erni

kuw

arsz

awsk

ady

rekc

jaot

wor

zyła

now

ąśc

ieżk

ę,zl

okal

izow

aną

nate

reni

ePu

szcz

yB

iałe

j(N

adle

śnic

two

Pułtu

sk)w

obsz

arze

Nat

ura

2000

.Prz

e-zn

aczo

naje

ston

adl

adz

ieci

,mło

dzie

żyid

oros

łych

.Tra

saśc

ieżk

iczę

ścio

wo

po-

kryw

asi

ęz

atra

kcyj

nym

iszl

akam

itur

ysty

czny

mib

iegn

ącym

iprz

ezna

sze

lasy

.W

ędró

wkę

przy

rodn

iczą

pośc

ieżc

eww

aria

ncie

krót

szym

800

mid

łużs

zym

okoł

o5

kmm

ożna

prow

adzi

ćsa

mod

ziel

nie

lub

zpr

zew

odni

kiem

–le

śnik

iem

.Czę

śćpo

-cz

ątko

wam

acha

rakt

ersz

czeg

ólni

eint

egra

cyjn

y–

jest

przy

stoso

wan

adla

osób

nie-

pełn

ospr

awny

chpo

rusz

ając

ych

się

naw

ózka

chin

wal

idzk

ich.

ście

żka

przy

r.-ed

ukac

yjna

dzie

ci,

mło

-dz

ież

Sadz

enie

drze

wka

(W)

SPO

Ł

„Zie

lony

Row

er”

,,Zie

lony

Row

er”

tocy

klic

zny

prog

ram

eduk

acyj

no-w

arsz

tato

wy,

kier

owan

ydo

osób

zajm

ując

ych

się

eduk

acją

leśn

ąsp

ołec

zeńs

twa.

Przy

jęta

dwuc

zęśc

iow

afo

rmuł

apr

ogra

mu

pozw

ala

ucze

stni

czyć

wni

med

ukat

orom

leśn

ym,

ata

kże

uczn

iem

inau

czyc

iele

m,u

moż

liwia

jąct

ymsa

mym

zroz

umie

nies

woj

ego

odbi

orcy

,sp

osob

um

yśle

nia

ipos

trzeg

ania

lasu

ocza

miu

czni

a.W

pier

wsz

ejcz

ęści

ucze

st-

nicy

,pod

różu

jąc

naro

wer

ach,

odw

iedz

ają

wyz

nacz

one

szko

łyip

row

adzą

zaję

cia

eduk

acyj

nezw

iąza

nez

leśn

ictw

emip

racą

leśn

ika.

Cze

śćdr

uga

tood

wró

ceni

eró

l–

doty

chcz

asow

inau

czyc

iele

staj

ąsi

ęuc

znia

mii

maj

ąm

ożliw

ość

pozn

aćat

rak-

cyjn

em

etod

ypr

acy

zm

łodz

ieżą

szko

lną.

Wos

tatn

ieje

dycj

ipro

gram

uw

zięł

oud

ział

70le

śnik

ówza

jmuj

ącyc

hsi

ęed

ukac

jąek

olog

iczn

ąor

azok

oło

2500

uczn

iów

.

prog

ram

eduk

acyj

nydz

ieci

,do

rośl

i,na

uczy

-ci

ele

Inte

grac

jaśr

odow

isk

leśn

ików

,uc

znió

win

aucz

ycie

li

(E)

SPO

Ł

Raz

em(N

=16)

7–

Edu

kacj

a(E

),6

–W

ycho

wan

ie(W

),3

–Pr

omoc

ja(P

)

11–

SPO

Ł.

4,5

–PR

ZY

R.

0,5

–G

OSP

.

8(+

5)–

dzie

ci,

5–

rodz

iny,

5–

doro

śli,

5–

mło

dzie

ż

4–

konk

urs,

2–

fest

yn,

2–

obch

ody,

2–

akcj

a


Wśród wymienionych na ryc. 2 podstawowych technik „uwodzenia” w edukacjinieformalnej na najwyższym miejscu plasują się formy aktywizujące: kampanie,akcje, programy, projekty, wycieczki, najniżej zaś stoją nachalna promocja i propa-ganda.

Nieposiadanie żadnej strategii PR (w jakiejkolwiek firmie) jest marnotrawieniempodejmowanego trudu, a w przypadku LP zainwestowanych niemałych (Przybylski2008) środków finansowych w infrastrukturę edukacyjną. Należy jak najszybciejopracować strategię dalszej promocji edukacji leśnej oraz systemowe rozwiązaniadotyczące jej chociaż częściowego samofinansowania. Potrzebne jest do tego nietylko rodzicielskie „dostrzeganie problemu” przez ścisłe kierownictwo LP, ale kie-runkujące badania socjologiczne i rozważne, fakultatywne (nienakładające nowychobowiązków) dla nadleśnictw zapisy prawne (Sobociński 2008, Ćwiek 2008). Po-trzebne jest podjęcie takich zdecydowanych działań zaradczych, by „pełnoletnia”niebawem edukacja leśna potrafiła żyć także trochę własnym życiem, nie tylkowedług – co prawda porządkujących, ale czasami też nieludzkich – zarządzeń i wy-tycznych. Bardzo trudno o jednoznaczną receptę. W środowisku osób od lat kon-sekwentnie zajmujących się działalnością edukacyjną panuje pogląd o koniecznościwprowadzenia częściowej odpłatności za usługi edukacyjne i udostępnianie infra-struktury przez Lasy Państwowe, bo jeśli coś jest „za darmo”, to w powszechnymodczuciu „mniej wartościowe”. Być może zatem należy rozważyć „urynkowienie”stanowisk edukatorów leśnych (niekoniecznie pracowników LP) jako niezależnychprzewodników przy nadleśnictwach? W Danii edukacja leśna jest uwzględnionaw programach szkolnych. Zajęcia w lasach są tam częściowo płatne i finansowaneprzez placówki oświatowe (Kalinowska 2008). Tymczasem w Polsce edukacji leś-nej nie ma w podstawie programowej polskiego szkolnictwa. Co gorsza w roz-porządzeniu ministra edukacji narodowej z dnia 23 sierpnia 2007 r. – nie pojawia sięw ogóle słowo „las” (!), natomiast młodzi Polacy edukacji ekologicznej mają byćuczeni dopiero od IV klasy szkoły podstawowej (Białecki 2008).

Może także należy dokonać jasnego podziału na: (1) edukację leśną prowadzonąprzez przygotowanych pedagogicznie leśników prowadzących „zielone lekcje”w leśnych kompleksach promocyjnych i (2) turystykę edukacyjną, czyli „zwiedza-nie lasu” oparte na systemie przewodników po leśnych ścieżkach w pozostałychnadleśnictwach? O ile ci pierwsi powinni funkcjonować w ramach wydzielonychstanowisk z jasno określoną ścieżką awansu zawodowego jako przygotowani peda-gogicznie i psychologicznie leśniczowie ds. edukacji (Chrzanowski 2006), o tyle cidrudzy, w zależności od predyspozycji, mogliby po przeszkoleniu na przewodnikaleśnego uprawiać odpłatnie proste formy edukacji. Tylko przy tego typu rozwiąza-niach systemowych byłoby możliwe pełne wykorzystanie już istniejącej infrastruk-tury edukacyjnej LP, objęcie powszechną edukacją przyrodniczo-leśną (ekologiczną)większości polskich szkół, jednocześnie bez narzucania tego w sposób obligato-ryjny wszystkim leśnikom.



Być może powinno się dążyć do tego, by przy pomocy odpowiedniej (szeroko za-krojonej) profesjonalnej kampanii promocyjno-edukacyjnej (np. „Lasy są fajne!”)promować: częściowo odpłatne leśne usługi edukacyjno-turystyczne, ogólnopań-stwowy charakter LP, edukację przyrodniczo-leśną. Obecnie bolączką nadleśnictw,które formalnie w większości posiadają (godne pochwały) programy edukacji leś-nej jest „akcyjność”, tj. uruchamianie doraźnych akcji (rzadko projektów), które zewzględów finansowych nie trwają dłużej niż kilka miesięcy (Sobociński 2008).

W celu uniknięcia rozpraszania efektu podejmowanych działań, przy ich ogrom-nej różnorodności, należy dążyć do wyznaczania celów nadrzędnych i jasnego okreś-lania grup docelowych, aby „przekonywać nieprzekonanych”. Jak ilustruje ryc. 1.osiągnięcie jednego celu, zwykle nie oznacza końca możliwości. Wręcz przeciwniepojawiają się nowe cele i nowe metody ich osiągania, pod warunkiem nieustannejewaluacji procesu dochodzenia do celów poprzednich (Żornaczuk-Łuba 2008). In-nymi słowy, np. inwestycje poczynione w ostatnich latach w infrastrukturę eduka-cyjno-turystyczną powinny w konsekwencji przynosić także (w przyszłości lub jużteraz!) wymierne efekty społeczne – kształtowanie postaw relacji człowiek-przy-roda oraz efekty ekonomiczne – częściowa amortyzacja lub samofinansowanie sięponiesionych inwestycji.

Ponieważ kształtowanie postaw nie zawsze związane jest z przekazywaniem wie-dzy, natomiast prawie zawsze z promocją lub propagowaniem, zawsze coś promu-jemy: Lasy Państwowe – mniej, NGOsy, parki narodowe i krajobrazowe – bardziej– ekologiczny światopogląd!

Ryc. 2. Podstawowe techniki “uwodzenia” edukacji nieformalnejFig.2 Basic techniques of “seducing” with non-formal education



Kontekst historyczny edukacji nieformalnej

Edukacja przyrodnicza i leśna, i przyrodniczo-leśna, wpisują się w nurt szerokopojętej edukacji ekologicznej w Polsce, która jest swoistym fenomenem i pokłosiemtransformacji świadomości ekologicznej lat 90. XX w. dotyczącej filozofii zacho-wania różnorodności biologicznej i zrównoważonego rozwoju ludzkości (Burger2005, Kalinowska 2008). W Polsce transformacja świadomości ekologicznejzwiązana jest z czasem także transformacji ustrojowej (Burger 2005). Wśródgłównych czynników należy wymienić: demokratyzację życia i upodmiotowieniespołeczeństwa, powołanie samorządów lokalnych, zmiana struktury przemysłu i nie-zbyt przejrzyste zmiany w prawodawstwie ekologicznym.

Jedne z pierwszych i nadal podstawowych dokumentów czy aktów prawnych do-tyczących edukacji przyrodniczo-leśnej cechuje deklaratywność oraz brak zapisówszczegółowych:

1994 r. Zarządzenie dyrektora generalnego LP nr 30 w sprawie LKP (Punkt 6celów LKP…prowadzenie szkoleń Służby Leśnej i edukacji ekologicznej społeczeń-stwa);

1997 r. Konstytucja Rzeczpospolitej Polski (władze publiczne są zobowiązane doprowadzenia polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemui przyszłym pokoleniom);

1997 r. Ustawa o lasach paragraf dopuszczający wsparcie edukacji z środkówcelowych budżetu państwa

Polityka Leśna Państwa (jednym z podstawowych zadań realizowanych przezLasy Państwowe jest edukacja leśna społeczeństwa).

Niejednoznaczność zapisów ustawy o lasach i zarządzeń dyrektora generalnegoLP powodują słabe umocowanie prawne i niestabilność finansową edukacji leśnej,która jednak w ponad 70% jest finansowana z środków nadleśnictw (rocznie to około30 tys. zł na jedno nadleśnictwo w kraju). Aksjologiczne rozmydlenie pojęcia edu-kacji ekologicznej m.in. na edukację leśną jest dezinformujące dla środowisk nie-leśnych, np. prawniczych czy pedagogicznych, co w konsekwencji skutkuje brakiemkolejnych zapisów porządkujących. Jak zauważa Ćwiek (2008) należy ustawowowprowadzić przepisy, które jednoznacznie wskażą podmioty odpowiedzialne zaopracowanie (i wdrożenie w życie! – DA) długofalowych programów i standardówedukacji przyrodniczo-leśnej w LP oraz będą koordynowały tę edukację z innymipodmiotami edukacji nieformalnej jak: NGO-sy, parki krajobrazowe i narodowe,a także formalnej – jednostkami systemu oświaty.



Kontekst filozoficzny edukacji nieformalnej

Bez względu na środowisko, obecny światopogląd i hierarchia wartości są po-chodną pre- i historycznego konfliktu czy nawet różnicy zdań pomiędzy człowie-kiem, a środowiskiem naturalnym. Chodzi o znane przeciwstawienie:

CZŁOWIEK – NATURA

Dychotomia ta ma wiele realizacji nie tylko filozoficznych, historiozoficznych,ale też literackich i jest jednym z ważniejszych motywów w literaturze wielu naro-dów. W XX w. wywodzą się z niej dwa nurty filozoficzne kształtujące światopoglądwspółczesnych ludzi (tab. 2). Upraszczając, dla jednych – to człowiek, dla drugich– to przyroda były miarą wszech rzeczy. Efektem Szczytu Ziemi w Rio de Janeirojest nowa filozofia XXI w.; to filozofia zachowania różnorodności biologiczneji zrównoważonego rozwoju ludzkości; to poszukiwanie kompromisów w coraz bar-dziej złożonej rzeczywistości społecznej, przyrodniczej i ekonomicznej. Świato-pogląd ekologiczny współczesnego człowieka został wzbogacony o kolejneautonomiczne składowe:

CZŁOWIEK – NATURA – KULTURA – CYWILIZACJA

Tab. 2. Dwa podstawowe nurty historiozoficzne dotyczące wzajemnych relacji człowiekai przyrody (za Rykowski 2008 zmienione)

Table 2. Two basic philosophic trends in the history considering mutual relations of humanand nature (after Rykowski 2008 altered)

NURTANTROPOCENTRYCZNY

SokratesProtagoras (człowiek miarą wszech rzeczy)Święty Augustyn (czyńcie sobie

Ziemię poddaną)Kartezjusz (człowiek rozumny

– racjonalizm)Newton (świat – przyroda jako maszyna)Marks (przyroda – las nie ma wartości,praca ma wartość)

XX w. (surowcowe traktowanie przyrodyw imię rozwoju cywilizacyjnego,konsumpcjonizmu i nonkonformizmu)


NURTBIOEKOCENTRYCZNY

Tales z MiletuHeraklit z EfezuSpinozaSchelling (romantyzm)J. J. RousseauA. SchopenhauerM. HeideggerKon. XX w. (przyroda

miarą wszech rzeczy)


Bez względu na pojawiające się różnice zdań (vide np. Rospuda, PuszczaBiałowieska), wymiernymi efektami transformacji świadomości ekologicznej w Pol-sce są:

► zwiększenie liczby parków narodowych do 23 w 2001,► powstanie kilkunastu leśnych kompleksów promocyjnych,► powstanie około kilkuset ośrodków EE,► utworzenie nowego kierunku studiów (ochrona środowiska)

na polskich uczelniach wyższych,► początek powszechnej segregacji i recyklingu odpadów,► powstanie wielu oczyszczalni ścieków,► powstanie nowych form ochrony przyrody (np. strefy ochronne ptaków).

W/w efekty były rezultatem oddolnego, spontanicznego ruchu społecznego; po-wstawały bez zachęt ze strony administracji państwowej, zarówno oświatowej jaki ekologicznej. Jest to swoisty fenomen kulturowy lat 90. XX w. – przykład za-chodzącej wtedy transformacji świadomości ekologicznej polskiego społeczeństwa(Burger 2005). Ich wspólnymi wyznacznikami były wolontariat i pełnienie „misji”.

Dzisiaj edukację ekologiczną można postrzegać jako narzędzie odgrywające klu-czową rolę w kształtowaniu po pierwsze światopoglądu ekologicznego (w sensieogólnym), po drugie promocji cudzych i własnych wartości oraz punktów widzenia(w sensie szczegółowym). Dlatego zajmuje się nią wiele środowisk, nie tylko for-malnie z nią związanych.

Zielony pijar – przyrodniczy

Demokratyzacja życia sprzyjała powstaniu wielu niezależnych ekologizującychorganizacji pozarządowych. Badacz ruchów ekologicznych P. Gliński (1989) stwier-dza wyraźny wzrost liczebny tzw. NGO’sów ze 135 w 1989 r. do 700 w 1995. Dzi-siaj trudno już oszacować ich liczbę. To ogromna rzesza ludzi pełnych ciekawychinicjatyw, aktywnych społecznie, którzy nie mają żadnej nadrzędnej instancji za-rządzającej. W czasach transformacji ustrojowej państwa uzyskali możliwość zrze-szania się, posiadania osobowości prawnej, posiadania swoich zarządów, władz,statutów.

Ze względu na ich liczbę i niezależność nie sposób o jeden wspólny mianownikw lansowanych przez nie wartościach i metodach działania, dlatego obserwowaćmożna skrajne postawy od katastrofistów i ekowojowników, poprzez konstruktywnei merytorycznie poprawne, do lojalistów i satelitów istniejących instytucji pań-stwowych. Organizacje o charakterze umiarkowanym realizują jasno sformułowanecele statutowe i posiadają przejrzyste środki finansowe (w większości przypadkówna ich stronach internetowych znajdują się do wglądu bilanse księgowe za ostatnielata). Jednocześnie są elementem dobrego obyczaju kontroli społecznej instytucji



publicznych (Frączak 2009) pełniącego rolę lustra czy papierka lakmusowego, dla-tego niedawno (2005 r.) uzyskały od państwa formę opieki w postaci możliwości 1%odpisu od podatku obywateli czy instytucji, które utożsamiają się z ich poglądamii formami działania.

Celem strategicznym zielonego pijaru przyrodniczego jest – BIOEKOCEN-TRYZM, który można by zdefiniować jako: promocję różnorodności biologicznej,zwiększanie stref oddziaływania przyrody, edukację światopoglądową społeczeństwopartą na koncepcji człowieka jako współskładnika natury, gdzie nadrzędną dewiząjest hasło: „przyroda miarą wszech rzeczy”.

Pomijając ekowojowników można stwierdzić, że „kwestia ekologiczna” w od-biorze społecznym normalnieje, choć oczywiście nadal istnieje wiele obszarów kon-fliktogennych dotyczących przykładowo przebiegu szlaków komunikacyjnych (wtym tras narciarskich i rajdów samochodowych), zachowań konsumenckich, gos-podarki odpadami czy funkcjonowania terenów leśnych o wysokich walorach przy-rodniczych. W społeczeństwach demokratycznych: NGOsy mają prawo do innychpunktów widzenia! Instytucje państwowe muszą się z tym godzić, właśnie zewzględu na demokratyzację życia publicznego. Z drugiej jednak strony stosowaniedemokracji do rozstrzygania konfliktów CZŁOWIEK – PRZYRODA – CYWILI-ZACJA jest niedopuszczalne. Np. referendum, czyli „siła większości”, miało roz-strzygnąć o losach Rospudy. Ekologom nie chodziło o poszerzanie granic Rospudy,lecz ograniczenie ingerencji człowieka w imię „awansu cywilizacyjnego” (za Ry-kowski 2007).

Z kolei w innym znanym konflikcie dotyczącym Puszczy Białowieskiej podsta-wowymi przyczynami konfliktów są (za Kapuściński 2008b):

1. radykalizacja poglądów,2. słaba pozycja nauki (brak badań, kryzys autorytetów, unikanie spraw

merytorycznych),3. słabe, niespójne prawo.

Warto zauważyć, że najczęstszą przyczyną bardziej znanych konfliktów są właś-ciwie błędy i zaniedbania urzędnicze, a nie złe zamiary NGO’sów:

„Od czterech lat funkcjonowała dobra tradycja, że projekt takich zadań (rocznezadania ochronne dla parków narodowych – DA) był wnikliwie analizowany i przy-gotowywany, w tym opiniowany przez Rady Naukowe poszczególnych parków,a także poddawany publicznym konsultacjom społecznym. Mimo ułomności tychkonsultacji (Ministerstwo zostawiało zwykle organizacjom pozarządowym dwa ty-godnie na zaopiniowanie 23 projektów wymagających szczegółowej analizy), trybten umożliwiał wyeliminowanie z projektów wielu zapisów niekorzystnych dlaprzyrody (Okraska, Szymczuk 2005);



„Ustanawiając zadania ochronne dla parków narodowych na 2005 r. zdecydowałPan (minister środowiska – DA) też, że – odmiennie niż w latach 2000-2004 – ichprojekty nie będą poddawane żadnym konsultacjom społecznym.” (Jermaczek2005).

Podstawowym zadaniem władz (urzędników) wszystkich szczebli powinno byćjednak wykorzystanie dużego potencjału wsparcia społecznego i rozwiązywanienieuniknionych różnic zdań poprzez współpracę i poszukiwanie kompromisów!Pojawiające się czasami w prasie leśnej, nawet tzw. niezależnej, tendencyjnie zjad-liwe teksty niepotrzebnie dzielą zielony pijar i ustawiają zainteresowanych po prze-ciwnych stronach barykady (w tym wypadku leśników i ekologów):

„Pozycja ta („Drugie życie drzewa” – red.), swym charakterem szerzy przeko-nania autorów2, za pomocą uporczywej propagandy, czyli wpisuje się w nurt in-doktrynacji ekologicznej. Tym bardziej jest niebezpieczna, że autorzy wręcznaciskają na zmiany drogą rewolucyjną. Natomiast leśnictwo i leśnicy budzą mojeuznanie za wrodzony im konserwatyzm i związaną z tym ewolucyjność. /…/ Żar-tobliwie rzecz ujmując, lektura ta i sam tytuł nasuwają mi trochę złośliwe skojarze-nie, że – martwy ekolog, to lepszy ekolog.” (Kusiak 2004).

Ze względu na niepokojący spadek od 1999 r. nakładów na ochronę środowiskaw Polsce w sferze budżetowej, NGOsy szybko nauczyły się z jednej strony – ko-rzystać z rosnących środków finansowych polskich i zagranicznych mechanizmówi funduszy, z drugiej zaś strony – rozliczać wydatkowane środki w postaci efektówrzeczowych i ekologicznych (tzw. wskaźnik produktu i wskaźnik rezultatu). Dekla-ratywnie większość NGOsów funkcjonuje non profit, jednak bez pieniędzy niebyłyby w stanie prowadzić profesjonalnie i skutecznie swojej działalności (tab. 3);podobnie jak LP, bez funkcji surowcowej (!) nie byłyby w stanie spełniać funkcjiochronnych i społecznych. Bez pieniędzy zarówno edukacja jak i ochrona przyrodynie jest możliwa. Najlepszym tego przykładem jest brak planów ochrony – z jasnookreślonym przedmiotem, celem i metodami ochrony – nawet polskich parków na-rodowych i rezerwatów przyrody. Wzrost wymagań w zakresie ochrony przyrody nieidzie w parze ze wzrostem świadomości. Konsekwencją wymagań są ograniczeniai zakazy. W przeciwieństwie do NGOsów, budżetowe środki finansowe przezna-czane na ochronę przyrody w niewielkim stopniu trafiają na bezpośrednie działaniaochronne. Większość z nich stanowią koszty różnego rodzaju opracowań (progra-mów, planów), w których najbardziej brak wskazań – jak chronić? (Kapuściński2008b).


2 M. Gutowski – doc. w Zakładzie Lasów Naturalnych IBL w Białowieży; A. Bobiec – dr nauk leśnych,współzałożyciel Towarzystwa Ochrony Puszczy Białowieskiej; P. Pawlaczyk – absolwent leśnictwa,członek Państwowej Rady Ochrony Przyrody i Komitetu Ochrony Przyrody PAN; K. Zub – absolwentUniwersytetu w Białymstoku, pracownik naukowy Zakładu Badania Ssaków PAN w Białowieży


Niektóre pozytywne techniki „uwodzenia” (promocji bioekocentryzmu) stoso-wane przez Eko-NGOsy:

1. realizacja kampanii edukacyjnych za pomocą środków masowego przekazu(prasa, radio i tv),

2. realizacja poprawnych dydaktycznie programów edukacyjnych,3. własne wydawnictwa (biuletyny, czasopisma, książki, plakaty, foldery, bro-

szury),4. tworzenie strategii ochronny gatunków i siedlisk,5. opiniowanie aktów prawnych,6. prowadzenie bezinwazyjnych badań,7. prowadzenie monitoringu na szeroką skalę (dzięki wolontariuszom),8. aktywne działania ochronne,9. prowadzenie dobrej kontroli społecznej opartej na perswazji i szukaniu roz-

wiązań pośrednich.

Niektóre wymierne wskaźniki rezultatu „uwodzenia” stosowanego przez Eko-NGOsy:

1. Stworzenie aktywnych form ochrony przyrody alternatywnych do konser-watorskich (strefy ochronne),

2. Zainicjowanie i prowadzenie ogólnopolskiego monitoringu ptaków (KOO,OTOP, pro Natura),

3. Zwiększenie liczby obszarów Natura 2000 (poprzez Shadow List),4. Wpływ na zmiany przepisów i aktów prawnych dot. ochrony przyrody (Klub

Przyrodników, Salamandra),5. Powstanie ogólnonarodowych debat publicznych dotyczących Rospudy

i Puszczy Białowieskiej.

Tab. 3. Przychody (bez kosztów) niektórych Eko-NGOsów po 2000 roku(źródło: strony internetowe, Las Polski)

Table 3. Revenues (without costs) of some ecological non-government organizationsafter 2000 (source: Internet, Polish Forest)


Nazwa organizacji Krótka charakterystyka OkresbilansuPrzychody [PLN](średnia dwuletnia)

GREENPEACEINTERNATIONAL Finansowane całkowicie przez indywidual-nych darczyńców (program Direct Dialo-

que), których liczbę szacuje się na około 2.8mln. Posiada 28 biur i prowadzi działalnośćw 42 krajach na całym świecie. Aby zacho-wać swoją niezależność Greenpeace nieprzyjmuje dotacji od rządów, partii poli-tycznych i korporacji.

2006-2007 778.674.000



RSPB – KrólewskieTowarzystwoOchrony Ptaków(The Royal Societyfor the Protectionof Birds – RSPB)

Zajmuje się ochroną ptaków i zachowaniembioróżnorodności na terenie Wielkiej Bryta-nii oraz na skalę światową, działaniami narzecz przyrody, środowiska naturalnegooraz ludzi.

2007 346.626.000

PTOP – PolskieTowarzystwoOchrony Ptaków

Finansowane ze składek członkowskich, da-rowizn osób prywatnych i instytucji wspie-rających, dotacji celowych oraz sprzedażywydawnictw.

2005-2006 2.806.000

OTOP – Ogólnopol-skie TowarzystwoOchrony Ptaków

Zrzesza około 2000 członków i 20 grup lo-kalnych, ma cztery biura, zatrudnia kilku-nastu stałych pracowników i posiada dwarezerwaty przyrody. Partner światowej fe-deracji towarzystw ochrony ptaków – BIR-DLIFE INTERNATIONAL.

2003-2004 1.968.516

GREENPEACEPOLSKA

Zob. GREENPEACE INTERNATIONAL 2006-2007 1.697.322

KLUBPRZYRODNIKÓW

Fundusze Klubu powstają ze składekczłonkowskich, środków przekazywanychprzez różne instytucje, fundacje i osoby pry-watne oraz z działalności gospodarczej.

2004-2005 1.602.000

PTL – PolskieTowarzystwoLeśne

Najważniejsze zadania Towarzystwa toinicjowanie rozwoju badań naukowychw leśnictwie, powiązanie nauki z praktyką,popularyzacja wiedzy leśnej. Wydaje jednoz najstarszych czasopism leśnych na świe-cie "Sylwan". PTL od wielu lat jest człon-kiem Międzynarodowej Unii OchronyPrzyrody (IUCN). Działalność wspieranaprzez Lasy Państwowe, sprzedaż wydaw-nictw, wykłady.

2005-2006 1.171.500

PTOP „Salamandra”– Polskie Towarzy-stwo Ochrony Przy-rody „Salamandra”

Cel działania to konserwatorska ochronaprzyrody – flory, fauny, ekosystemów i kraj-obrazów oraz szeroko pojęta edukacja przy-rodniczo-ekologiczna. Założone przezgrupę biologów. Wszystkie przedsięwzięciakierowane są przez specjalistów z danychdziedzin, jednak ich realizacja możliwa jestdzięki szerokiemu wsparciu społecznemu –w tym składkom licznych członków, daro-wiznom oraz pomocy wolontariuszyw wielu przedsięwzięciach.

2005-2006 873.711

KOO – KomitetOchrony Orłów Zajmuje się ochroną i monitoringiem naj-rzadszych ptaków szponiastych i puchacza.

Posiada 9 koordynatorów i około 450 człon-ków. Działalność wspierana przez EkoFun-dusz, NFOSiGW, GEF/SGP UNDP.

2005-2006 234.000


Niektóre negatywne symptomy zielonego pijaru przyrodniczego

Niezrozumienie przez część NGOsów zależności funkcji ochronnej i społecznejod produkcyjnej w LP powoduje czasami bezpardonowe stawianie drugiej strony„pod ścianą”, poprzez radykalizację postaw, unikanie dialogu czy eskalację metodnacisku. Jednocześnie oponenci nie przedstawiają innych, alternatywnych form roz-wiązania w/w zależności. W większości więc sami nie rozwiązują podstawowegodylematu XXI w., tj. opozycji: CZŁOWIEK – NATURA – KULTURA – CYWILI-ZACJA. Promocja sztucznego zwiększania „stref wpływu” przyrody poprzez two-rzenie kolejnych form i instytucji ochrony przyrody, rozciąganie granic rezerwatówczy parków narodowych nie jest jedynym dobrym i skutecznym rozwiązaniem. Cobowiem z cennymi przyrodniczo siedliskami i gatunkami w lasach gospodarczych?Poza tym objęcie całej polskiej części Puszczy Białowieskiej granicami parku na-rodowego nie musi wcale oznaczać zachowania jej walorów przyrodniczych.W chwili obecnej wśród niektórych ekologizujących organizacji pozarządowychdaje się zauważyć niepokojące zjawisko nadmiernej komercjalizacji – odpłatnego„świadczenia usług” i zanikania misji wolontariatu. W naszych krajowych warun-kach może to być efektem nienadążania przemian ekonomicznych za dokonanymizmianami ustrojowymi i ich pochodną – transformacją światopoglądu ekologicz-nego. Z drugiej strony komercjalizacja NGOsów może też być naturalnym efektemurynkowienia jakości oferowanej usługi i produktu ekologicznego, za który po pro-stu trzeba obecnie zapłacić. Za powyższą jakością produktu stoi bogata, różnorodnai praktyczna wiedza ekspercka, przywództwo naukowe liderów, innowacyjność sto-sowanych rozwiązań (Dolata 2009), chęć do eksperymentowania, zaangażowaniezrzeszonych w odpowiednie struktury członków przekonanych do „swoich” racji.Komercjalizacja NGOsów dotyczy głównie inwentaryzacji i waloryzacji przyrod-niczych, dokonywania ocen i raportów oddziaływania na środowisko m.in. na ob-szarach Natura 2000, opracowywania dokumentacji dotyczących powoływania formprzyrody i innych.

Wydaje się, że obecnie podstawowym wyzwaniem dla zielonego pijaru przyrod-niczego jest postawienie pytania i odpowiedź na nie: Czy stosunek człowieka doprzyrody nie powinien być określony na nowo? Co właściwie jest miarą człowiekaekologicznego – dzisiaj? Konkretnie, w jaki sposób chronić, by jednocześnie takżeużytkować dobra przyrodnicze bez zagrożenia ich trwałości? Czy obowiązującydawniej, na wzór Ligi Ochrony Przyrody, archetyp Strażnika przyrody dzisiaj jestwystarczający?

W poszukiwaniu nowych dróg wiele organizacji pozarządowych opracowałowłasne profesjonalnie przygotowane programy i pakiety edukacyjne przyjmowanez dużym uznaniem zarówno w środowisku leśników, jak i nauczycieli. Coraz częś-ciej dochodzi do połączenia sił i środków dla bardziej skutecznego działania na tympolu:



„O edukacji leśnej społeczeństwa realizowanej przez leśników wypowiem siębardzo pozytywnie. Dodam, że leśnicy często ściśle współpracują z lokalnymiszkołami, a my – jako organizacja pozarządowa – jesteśmy do szkół zapraszani albosami wykazujemy pod tym względem inicjatywę. /…/ Nauczyciel nigdy nie będziew stanie przekazać praktycznej wiedzy tak, jak zrobi to leśniczy. /…/ Dlatego za-równo leśnicy, jak i my – przedstawiciele organizacji pozarządowych – jesteśmyw każdej szkole mile widziani.” (Rzępała 2008);

„Mamy wśród leśniczych prawdziwych entuzjastów takiej działalności /…/ Jedenz nich jest prezesem tutejszego koła Towarzystwa Przyjaciół Lasu, zrzeszającegookoło 80 członków, wśród nich nauczycieli, lekarzy, urzędników. Pod okiem leśni-czego organizują dla młodzieży i dorosłych sadzenie lasu, grzybobrania, dokarmia-nie zwierząt, różne turystyczne imprezy. I bardzo dobrze, bo potrzebni nam sąsojusznicy.” (Pudlis 2008).

Duży respekt i podziw budzi inna organizacja nie ekologiczna, lecz wybitnie cha-rytatywna, w swej istocie oparta na misji wolontariatu i czynieniu dobra, a miano-wicie Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy (WOŚP). Jak wynikaz międzynarodowych badań Brand Basset Valuator przeprowadzonych w 50 kra-jach świata, WOŚP wśród organizacji pożytku publicznego jest najlepszą marką naświecie (!). Dodatkowo także w ogóle wśród wszystkich marek (nawet takich jak McDonalds czy Coca-Cola!) w Polsce również najlepsza jest WOŚP (Karpieszuk 2009).Na czym polega sukces WOŚP? Sprawdzano główne cechy marki:

► Wyróżnialność► Zapotrzebowanie na nią,► Szacunek wobec niej,► Wiedzę o niej.

Orkiestrze w badaniu przypisano archetyp Wojownika, którego charakteryzujesiła, dynamizm, odwaga, działanie moc, zwyciężanie.

Zielony pijar – leśny

LP także podległy duchowi czasów przemian świadomościowych, co stopniowoskutkuje pozytywnymi zmianami w leśnictwie, np. ochroną przyrody i ekosystemuleśnego, a nie – jak dawniej – tylko ochroną lasu i drzewostanów. Wg niektórychw praktyce leśnej nadal jest to deklaratywne i niewystarczające (Fonder 2008). Kon-sekwencja to zmiana filozofii ochrony i hodowli lasu opartych na naśladownictwienatury (Bernadzki 2008, Brzeziecki 2008), np.: przywracanie naturalnych składówdrzewostanów, odnowień naturalnych, zwiększanie różnorodności gatunkowej drze-wostanów (wielogatunkowość, wielopiętrowość), budowa małej retencji, pozosta-



wianie leżaniny w lesie, mikoryzacja sadzonek, pozostawianie biogrup na zrębachi inne. Obowiązująca dziś koncepcja lasu wielofunkcyjnego budzi czasami znakizapytania (Rykowski 2002) i zmusza do poszukiwania nowych rozwiązań (Zielony,Anderwald 2008). Jednak dzisiejsze dochody z produkcji drewna nie wystarczą nautrzymanie lasu wielofunkcyjnego zgodnego z wymaganiami społeczeństwa (Ber-nadzki 2008).

Lasy spełniają od 3 do 52 funkcji (Marszałek 1997). W przyrodzie, w rzeczy-wistości, każdy las pełni wiele funkcji, jednak trudno je sklasyfikować i opisać (Zie-lony 2008). Lasu i przyrody jako całości nie da się wycenić i podzielić naposzczególne funkcje czy usługi, lecz w dłuższej perspektywie nie będzie możnautrzymać dominacji funkcji produkcyjnej jako tej, która finansuje pozostałe. Ina-czej wielofunkcyjność lasu będzie kolejnym stereotypem! Zrównoważony rozwój totakże równowaga ekonomiczna poszczególnych funkcji (Płotkowski 2008). Byćmoże zatem należy część funkcji próbować urynkowić, w tym również usługi edu-kacyjne? (Anderwald 2006, Marszałek 2006, Laurów 2006). Tymczasem strukturaprzychodów statystycznego nadleśnictwa w ok. 85 % oparta jest na funkcji pro-dukcyjnej, zaś środki celowe na edukację (art. 54 ustawy o lasach) stanowią zaled-wie znikomy ułamek procenta (ryc. 3). W 2006 r. LP uzyskały przychody ogółem4887,5 mln zł. W przychodach nadleśnictw największy udział miała działalnośćpodstawowa i administracyjna – ponad 4171 mln zł, w tym ze sprzedaży drewna4123 mln zł (tj. 99%!).

Ryc. 3. Struktura przychodu nadleśnictw w 2006 r. (dane DGLP)Fig. 3. Revenues structure of the forest inspectorates in 2006 (data of DGLP)


działalność podstawowai administracyjna (85,3%)

pozostałe przychodynadleśnictw (12,6%)

działalność uboczna(0,8%)

środki budżetowe przeka-zane na nadzór nad lasamiinnych własności (0,2%)

dotacje z budżetu państwana podsatwie art.. 54ustawy o lasach (0,6%)działalność dodatkowa(0,5%)


Wg innych koncepcji:1. Całkowite pogodzenie i spełniane w równym stopniu przez las różnych funk-

cji – jest niemożliwe i rodzi konflikty (Rykowski 2002);2. Separacja funkcji lasu – neoliberalne poglądy na gospodarkę leśną suge-

rujące określenie dominującej funkcji lasu i podporządkowanie jej zabie-gów gospodarczych (Pretzsch i in. 2007, Zielony i Anderwald 2008);

3. Koncepcja lasu wielofunkcyjnego jest trudna do realizacji, ale należy spo-kojnie i konsekwentnie wdrażać ją do praktyki (Bernadzki 2007).

Europa– jedyny kontynent,gdzie funkcje lasu są łączne, stąd las– wielofunkcyjny

Wydaje się, że urynkowienie pozaprodukcyjnych funkcji lasu może być mocnoograniczane poprzez brak ich odpowiedniej promocji:

„Wszyscy w Polsce powinni dowiedzieć się, że:Tylko wypoczynek wśród drzew tak naprawdę przywraca siły,Prawdziwy mężczyzna wypoczywa w leśniczówce,Śpiew ptaków ukoi twe skołatane nerwy,Spacer w dąbrowie wygładza cerę– czy nie tak mogą brzmieć leśne hasła marketingowe?” (Marszałek 2006);

„ /…/ mamy lasy wspaniałe, mamy leśników najwyższej klasy i to na każdymszczeblu zarządzania, dlaczego tak źle promujemy więc nasz dorobek? /…/ leśnicyjakoś nie mogą zdobyć się na dynamicznych, przedsiębiorczych rzeczników praso-wych i specjalistów od współczesnej reklamy, promujących Lasy zgodnie z ich zna-czeniem gospodarczym i społecznym oraz faktycznymi osiągnięciami. Nie widaćnas również w wielkonakładowej prasie ogólnodostępnej. Tu na głowę bije nas prze-mysł drzewny /…/. W radiu i telewizji jesteśmy zwykle w czasie małej oglądal-ności.” (Laurów 2006);

„Lasy Państwowe dysponują bazą obiektów edukacyjnych umożliwiającą po-tencjalnie przeprowadzenie praktycznych zajęć z edukacji ekologicznej dla wszyst-kich młodych Polaków. Obiekty te są często niewykorzystane w należyty sposób/…/ możliwości korzystania z nich są niedostatecznie rozpropagowane. Mimo po-wstawania leśnych kompleksów promocyjnych i mimo działań promocyjnych Cen-trum Informacyjnego Lasów Państwowych wiedza o możliwościach infra-strukturalnych Lasów Państwowych wśród pedagogów jest wciąż zbyt mała.”(Białecki 2008).


Inne kontynenty– funkcje lasu rozłączne, stąd lasy:– plantacyjne– ochronne– rekreacyjne


Wśród licznych zadań i funkcji, które ma spełniać polskie leśnictwo jest takżefunkcja zwana społeczną. Jej najciekawszą realizacją, choć zupełnie bezpłatną dlaspołeczeństwa jest edukacja przyrodniczo-leśna.

Półformalnie edukacja w wydaniu leśnym często skupia się mocniej na promo-cji firmy i obalaniu stereotypów psujących wizerunek leśnika – dobrego gospoda-rza lasu, niż na edukowaniu. Z punktu widzenia public relations przedsiębiorstwato nic zdrożnego, to nawet całkiem logiczna konsekwencja, pod warunkiem prze-strzegania zasad dobrego pijaru. Jednak z punktu widzenia propedeutyki nauczania,nie jest to pozytywne zjawisko, głównie ze względu na „rozmydlenie” celów nau-czania, które w praktyce różnie są przez samych leśnych edukatorów rozumiane.Niestety, część leśników traktuje edukację albo jako rodzaj ekoturystyki na leśnychścieżkach, albo tylko jako narzędzie propagandowe do walki z niesprawiedliwymistereotypami:

„(Leśnicy) to grupa społeczna, która dostrzega potrzebę i sens prowadzenia edu-kacji leśnej społeczeństwa. Czy jest to potrzebne każdy może sobie odpowiedziećśledząc komunikaty płynące z różnych mediów. /…/ PGL LP, zarządzając jednymz największych majątków narodowych – lasami, jest gospodarstwem proekologicz-nym, w interesie którego jest również zmiana postaw społecznych wobec problema-tyki środowiska przyrodniczego” (Kucharski 2006).

Cytowany Autor, jako pracownik LP, walczy z jednym stereotypem (jakiś ogól-nomedialny wróg leśnictwa), ale jednocześnie sam nierozważnie, mimowolniekształtuje kilka innych:

– las jako proekologiczne gospodarstwo (ekofabryka drewna),– edukacja leśna to interes,– środowisko przyrodnicze to problem dla ludzi.

Łatwo zauważalnym celem strategicznym zielonego pijaru leśnego jest – AN-TROPOCENTRYZM, który można by zdefiniować jako: promocję zarządzania(przez ludzi) lasem wielofunkcyjnym, leśnictwa proekologicznego zorientowanegona naśladowaniu natury (jednak przez leśników); rozwój zrównoważony (aleczłowieka!); mitologizacja sprawczej roli leśnika i efektów jego pracy – gospodar-czego typu drzewostanu3.

„Dobra robota” – Dobry Wizerunek?

Edukacja leśna społeczeństwa staje się od 2003 r. jedną z działalności podsta-wowych i planowych. Obecnie coraz lepiej zorganizowana, posiada do dyspozycji


3 „Do tej pory nie wypracowano powszechnie deklarowanego (podkr. – DA) ekosystemowego podej-ścia w zagospodarowaniu lasu i prowadzonych zabiegach gospodarczych. Działania hodowlanei ochronne nadal są ukierunkowane na drzewostan lub jego warstwy, nie stosuje się naturalnych wzor-ców zespołów roślinnych w odnawianiu lasu bądź zalesieniach, w zbyt małym zakresie stosowana jestpółnaturalna hodowla lasu oraz techniki i technologie bezpieczne dla człowieka i przyjazne dla środo-wiska.” (Fonder 2008).


jednostkę medialną (Centrum Informacyjne Lasów Państwowych), inicjatywneciało merytoryczne (tzw. Zespół zadaniowy ds. edukacji leśnej społeczeństwa), obej-mującą cały kraj rzeszę pracowników terenowych, programy edukacji leśnej w nad-leśnictwach oraz wciąż rozwijającą się infrastrukturę. LP na potrzeby edukacji leśnejspołeczeństwa wykorzystują około 4,5 tys. własnych obiektów, a promocją i edu-kacją leśną objętych jest około 2 mln osób rocznie! (Chrzanowski 2008).

W chwili obecnej plasuje to LP na jednym z najwyższych miejsc w naszym krajuw realizacji misji edukacji ekologicznej w ogóle. Stawia to je w gronie nowoczes-nych firm, a jednocześnie – co trzeba podkreślić – instytucji państwowych – pla-stycznych, dobrze zarządzanych i otwartych na zewnątrz:

„ Wszystkich obiektów edukacyjnych na terenie Nadleśnictwa Kwidzyn4 jestokoło 70. Właściwie w każdym kompleksie leśnym /…/ można je spotkać. Są todobrze oznakowane szlaki piesze, rajdowe ścieżki konne, ścieżki rowerowe i dy-daktyczne. – W lasach naszego nadleśnictwa znaki zakazu wjazdu należą do rzad-kości /…/ Zamiast stawiać bariery i szlabany, nasi leśniczowie, podleśniczowie,przedstawiciele straży leśnej starają się edukować, przyzwyczajać do odpowied-niego zachowania w lesie. /…/. Tu właśnie, w środku lasu, schodzi się kilka szlakówturystycznych: pieszy, konny, rowerowy. ” (Pudlis 2008).

Mimo to, iż zbyt duża różnorodność może rozpraszać efektywność, efekty rze-czowe prowadzonej promocji i edukacji leśnej są rzeczywiście imponujące (zaChrzanowski 2008):

► 40 wyspecjalizowanych ośrodków edukacyjnych,► 235 izb leśnych w nadleśnictwach,► 458 wiat edukacyjnych,► 833 leśnych ścieżek dydaktycznych (najpopularniejsze!),► a także inne powierzchnie takie, jak: szkółki leśne, drzewostany

nasienne czy też niektóre rezerwaty przyrody,► bardzo dużo ciekawych wydarzeń leśnych o charakterze

masowym promujących zrównoważone leśnictwo.

Ośrodki edukacyjne – uwaga może być niewypał !?

W 2007 roku liczba obiektów wykorzystywanych w edukacji leśnej zwiększyłasię o 20%. Obecnie jest to ponad 4500 różnorodnych obiektów. Infrastruktura todobra inwestycja. Jednak dalszy rozwój infrastruktury bez możliwości jej profesjo-nalnej obsługi edukacyjnej i utrzymania nie ma sensu. Przykładowo kontrola NIK(NIK 2003) wykazała, iż przychody z prowadzenia działalności ubocznej i dodat-kowej w 62,7% kontrolowanych nadleśnictw były niższe, niż koszty. Największe


4 Nadleśnictwo Kwidzyn – Lider Polskiej Ekologii 2008 roku w kategorii: „Kształtowanie postawekologicznych przez turystykę”.


straty przynosiło utrzymanie kosztochłonnych i nieprzynoszących dochodów oś-rodków szkoleniowo-wypoczynkowych i hotelowych. Leśnicy w pogoni za staty-stykami (Chrzanowski 2008) zatracają jakość, satysfakcję, ale też efektywnośćprowadzonej edukacji. Innym przykładem, w pewnym sensie mobilizującym dowstrzemięźliwości w tym zakresie, mogą być parki narodowe, gdzie przez ostatnieosiemnaście lat ok. 30 % środków NFOŚiGW było przeznaczanych na edukację.W latach 1989-2007 całkowity koszt przedsięwzięć realizowanych z zakresu edu-kacji ekologicznej wyniósł 663,55 mln zł. Średnio daje to ok. 37 mln zł rocznie.NFOŚiGW doposażył w ramach tego m.in. bazę ok. 90 ośrodków edukacji ekolo-gicznej, wspomógł przygotowanie ponad 30 ekspozycji, 205 ścieżek edukacyjnych,300 programów aktywnej edukacji. Mimo to: tylko ok. 10% turystów, którzy od-wiedzają parki, korzysta z ośrodków edukacyjnych (!). Również wizerunek parkóww naszym społeczeństwie nie jest zadawalający, bo opiera się o funkcjonujący w po-wszechnej opinii niesprawiedliwy stereotyp, że: w parkach narodowych nic niewolno robić!

Czy zatem sama „dobra robota” leśników w dalszej perspektywie wystarczy nadobry wizerunek? Wydaje się, że w dzisiejszych czasach niekoniecznie. Wizerunekz punktu widzenia PR jest „towarem”, który należy dobrze sprzedać (Laurów 2005).

Oczekiwania społeczne – ścieżki

Zarówno w parkach jak i w niektórych nadleśnictwach LP przysłowiową „piętąachillesową” stają się obecnie ścieżki edukacyjne, które są najbardziej oczekiwanąprzez społeczeństwo od leśników formą kontaktów i edukacji. W 2006 r. kilka ty-sięcy leśników – najczęściej miłych, uśmiechniętych ludzi w ciemnozielonych mun-durach – przeprowadziło w LP nieodpłatnie ponad 13,8 tys. takich zajęć dla około513 tys. dzieci (Chrzanowski 2006). To ciężka praca i wzbudza wielki szacunek.Statystycznie wygląda to bardzo poprawnie. Nauczyciele i młodzież są również za-dowoleni, choć nie traktują spaceru po lesie w kategoriach zajęć dydaktycznych, ra-czej jako eko- czy silvaturystykę. „Uwodzone” skutecznie dobrym wizerunkiemleśników społeczeństwo zakochało się więc w takim otwartym leśnictwie! Jednakistnieje również druga strona pięknie opakowanego edukacyjnego medalu (Chrza-nowski 2008) i groźba niewydolności całego systemu.

Powszechność przyjętego przez LP modelu edukowania społeczeństwa (Kapuś-ciński 2008a) corocznie an

ZIELONYPIJAR,CZYLISZTUKA„UWODZENIA...

Documents

Transcript of ZIELONYPIJAR,CZYLISZTUKA„UWODZENIA...