Zespół delecji 22q13 w praktyce klinicznej i cytogenetycznej:

opis nowego przypadku (zespół Phelan i McDermid)*

22q13 deletion syndrome in clinical and cytogenetical practice: a report of the new case (Phelan-McDermid Syndrome)

Ewa Grabowska1, Aleksandra Jezela-Stanek1, Anna Marczak-Hałupka2, Aleksandra Marczak1, Anna Gutkowska1, Maria Gajdulewicz1, Krystyna Spodar1, Krystyna H. Chrzanowska1, Małgorzata Krajewska-Walasek1

1Zakład Genetyki Medycznej Instytutu „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w WarszawieKierownik: prof. dr hab. n. med. Małgorzata Krajewska-Walasek 2 Wojewódzki Zespół Ochrony Zdrowia Matki, Dziecka i Młodzieży w Katowicach, Poradnia GenetycznaKierownik: lek. Wojciech Rychel

Przedstawiamy przypadek 6-letniej dziewczynki z objawami opóźnienia rozwoju psychoruchowego, uogólnioną hipoto-nią oraz cechami dysmorfii. U dziecka w standardowym badaniu kariotypu stwierdzono delecję terminalnej części długie-go ramienia chromosomu 22. Analiza, wykonana za pomocą techniki FISH z wykorzystaniem sondy N85A3, potwierdziła delecję w regionie 22q13.3. Zespół delecji 22q13 należy do klinicznie rozpoznawalnych jednostek chorobowych.

Słowa kluczowe: delecja 22q13, hipotonia, FISH, sonda N85A3

We report a case of 6-years-old girl with delayed psychomotor development, generalized hypotonia and dysmorphic fe-atures. We identified deletion of the terminal region of chromosome 22 by routine chromosome analysis. FISH studies performed with the use of N85A3 probe confirm the deletion of chromosome 22 at band q13.3. Deletion 22q13 syndrome represents a clinically recognizable entity.

Key words: 22q13 deletion, hypotonia, FISH, N85A3 probe.Pediatr Pol 2008; 83 (1): 76–81© 2008 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne

Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów

*Praca została częściowo sfinansowana z grantu nr 2P05A 161 28.

Praca napisana przez Ewę Grabowską, Aleksandrę Jezelę-Stanek i Annę Marczak-Hałupkę, poprawiana i zaakceptowana do druku

przez Małgorzatę Krajewską- Walasek. Pozostali autorzy uczestniczyli w przeprowadzeniu badań diagnostycznych (Aleksandra

Marczak i Anna Gutkowska), analizie wyników (Krystyna Chrzanowska) oraz przeprowadzeniu badania przedmiotowego i anali-

zie literatury (Maria Gajdulewicz i Krystyna Spodar).

P R A C A K A Z U I S T Y C Z N A

76

Zespół delecji 22q13.3, określany również mianem zespołu Phelan i McDermid, jest jednym z rozpo-znawalnych klinicznie zespołów delecji/mikrodelecji regionów telomerowych bądź subtelomerowych chro-mosomów [1–14]. Zespół ten, obok m.in. zespołu de-lecji 22q11.2, jest jedną z najlepiej poznanych jedno-stek chorobowych związanych z chromosomem 22 [1, 2]. Po raz pierwszy zaburzenie to opisali WATT i wsp. w 1985 r. [3]. Od tego czasu zostało opublikowanych ok. 80 przypadków [4, 5]. Obraz kliniczny choroby jest na tyle charakterystyczny, że możliwe jest jego rozpoznanie już na podstawie zebranego wywiadu rodzinnego oraz przeprowadzonego badania przed-miotowego. Charakterystyka kliniczna zespołu delecji 22q13 obejmuje (tab. 1): ogólne opóźnienie rozwoju psychoruchowego, hipotonię, brak bądź opóźnienie rozwoju mowy, niewielką dysmorfię twarzoczaszki oraz anomalie dłoni [1–14]. U niektórych pacjentów, w przeciwieństwie do innych zespołów delecji, obser-wuje się nadmierny wzrost [6]. Dzieci z zespołem de-lecji 22q13 wykazują zaburzenia zachowania z kręgu

autyzmu [7]. Wystąpienie objawów neurologicznych choroby uwarunkowane jest najprawdopodobniej utratą lub przerwaniem ciągłości genu ProSAP2/SHANK3 [2].

Metody wykorzystywane do wykrywania delecji 22q13 to badanie cytogenetyczne oraz FISH, czyli flu-orescencyjna hybrydyzacja in situ. Klasyczne badanie cytogenetyczne daje możliwość identyfikacji przypad-ków zespołu uwarunkowanych widoczną w mikro-skopie świetlnym delecją, obejmującą dystalny obszar chromosomu 22q. Natomiast badanie techniką FISH, przez zastosowanie swoistej sondy, umożliwia dokład-ną ocenę badanego fragmentu na tym chromosomie.

W niniejszej pracy przedstawiono opis kliniczny 6-letniej dziewczynki z zespołem Phelan i McDermid wraz z omówieniem zastosowanych metod diagno-stycznych i terapią.

Opis przypadkuDziecko, obecnie sześcioletnia dziewczynka, zo-

stało skierowane do Poradni Genetycznej w wieku 2

77

P R A C A K A Z U I S T Y C Z N AEwa Grabowska i inni Zespół delecji 22q13 w praktyce klinicznej i cytogenetycznej...

lat z powodu opóźnionego rozwoju psychoruchowe-go, hipotonii oraz drobnych cech dysmorfii.

1. Ciąża, poród i okres okołoporodowyDziewczynka urodzona z ciąży I, porodu I, zdro-

wych, młodych (matka – 26 lat, ojciec – 31 lat), niespokrewnionych rodziców. Rodowód rodzinny nieobciążony. Od 6 miesiąca ciąża zagrożona przed-wczesnym porodem z powodu nadmiernej czynności skurczowej macicy. Fizjologiczny poród odbył się w 36 tyg. ciąży.

Stan noworodka z wagą 2150 g, długością 47 cm, obwodem głowy 32 cm, oceniono na 9 pkt w skali Apgar. Od pierwszej doby życia u dziecka obserwo-wano obniżone napięcie mięśniowe, senność oraz sła-by odruch ssania. Do 7 doby życia dziewczynka była żywiona parenteralnie z powodu masywnych ulewań po każdorazowej próbie karmienia. Dziecko samo nie regulowało ilości i częstości karmień, dlatego też kon-trolowano ilość podawanego pokarmu.

Do trzeciego miesiąca życia u dziewczynki obser-wowano podwyższony poziom bilirubiny całkowitej w granicach 19 mg/dl. Wdrożone leczenie – fototerapia oraz farmakoterapia (luminal) nie wpłynęło istotnie na poziomy bilirubiny i stan kliniczny pacjenta. Zna-

czący spadek poziomu bilirubiny uzyskano dopiero po odstawieniu karmienia piersią.

2. Rozwój2a. Rozwój ruchowyRozwój psychoruchowy dziecka przebiega z

ogromnym opóźnieniem. Od trzeciego miesiąca życia rozwój stymulowano rehabilitując dziewczynkę meto-dą Bobathów. W tym czasie dziecko nie sygnalizowało podstawowych potrzeb życiowych, nie wykazywało chęci jedzenia, a w czasie karmienia – krztusiło się. W 12 miesiącu życia próbowano usprawniać rozwój wprowadzając dodatkowo do rehabilitacji metodę Vojty. Ze względu na brak efektów, po 2 miesiącach zaniechano tej metody, stosując dalej metodę Boba-thów i metodę Integracji Sensorycznej. W 21 miesiącu życia dziecko zaczęło samodzielnie siedzieć i od tego czasu nastąpiła powolna progresja w rozwoju: w wie-ku 4 lat dziewczynka zaczęła chodzić prowadzona za rękę, w wieku 6 lat zaczęła chodzić samodzielnie.

2b. MowaOd pierwszego roku życia obserwowano gaworze-

nie. Około 1 roku, według relacji matki, pojawiły się pierwsze słowa: „mama”, „tata”. Jednak od tego wie-ku obserwuje się całkowity regres rozwoju mowy.

Tabela 1. Zestawienie objawów klinicznych zespołu delecji 22q13 (na podstawie http://www.22q13.org/medical/characteristics.html) oraz cechy stwierdzone w prezentowanym przypadkuTable 1. Features of 22q13 deletion (from http://www.22q13.org/medical/characteristics.html) and features of presen-ted case

Objaw Częstość Opisywany pacjent

Fenotyp

Hipotonia 97% +

Prawidłowy lub nadmierny wzrost 95% +

Cienkie, dysplastyczne paznokcie 78% +

Duże, mięsiste dłonie 68% +

Duże, dysplastyczne uszy 65% +

Mała żuchwa 62% +

Molichocefalia < 50% +

Ptoza < 50% +

Zaburzenia zachowania

Żucie 70% +

Cechy autystyczne 55% +

Inne

Zwiększona tolerancja na ból 86% +

Tendencja do przegrzewania/brak pocenia 51% +

Drgawki < 50% -

Oczopląs <50% -

3. Przebyte chorobyDziewczynka choruje sporadycznie. W 8 tygo-

dniu życia przebyła zakażenie układu moczowego (przeprowadzona diagnostyka – uretrocystografia mikcyjna – wykluczyła obecność refluksu pęcherzo-wo-moczowodowego). Od 2 r.ż., przez okres 6 mie-sięcy, występowały nawracające infekcje górnych dróg oddechowych. U dziewczynki rozpoznano wysiękowe zapalenie uszu, w leczeniu zastosowano drenaż jam bębenkowych. Dziecko wykazuje tendencję do hiper-termii oraz obniżoną tolerancję na ból.

4. Badania dodatkoweNa podstawie badania słuchu metodą ABR (słu-

chowych wywołanych potencjałów pnia mózgu) słuch oceniono jako prawidłowy. W MR głowy (wykonanym w wieku 2,5 lat), poza poszerzeniem komór bocznych, zwłaszcza w zakresie trójkątów i rogów skroniowych oraz poszerzeniem przestrzeni płynowych nad płata-mi czołowymi obu półkul, nie stwierdzono zmian.

W badaniu EEG opisano zmiany w obu okolicach czołowo-przednioskroniowych pod postacią pojedyn-czych wysoko napięciowych fal ostrych aktywowanych snem. Zmiany te nie dają manifestacji klinicznej.

5. Opis badania fizykalnego w 6 roku życiaParametry antropometryczne w granicach normy

dla wieku. Na skórze stwierdzono tzw. plamę mon-golską niewielkich rozmiarów oraz hirsutyzm całego ciała. W okresach nadpobudliwości psychoruchowej spowodowanej stresem, na skórze twarzy i kończyn górnych pojawiają się zmiany o charakterze żywo-czerwono-fioletowych plam.

Zwracały uwagę pewne cechy dysmorfii (ryc. 1), jak długogłowie (dolichocefalia), opadanie powiek

P E D I AT R I A P O L S K Atom 83, nr 1, styczeń–luty 2008

78

(występuje okresowo, zwłaszcza po stronie lewej), hiperteloryzm, obustronne zmarszczki nakątne, duże dysplastyczne uszy (duży anthelix), a także mała i cofnięta żuchwa, wysoko wysklepione podniebienie, nos o szerokiej podstawie i z okrągłym czubkiem. Stwierdzono jednostronnie bruzdę poprzeczną oraz klinodaktylię V palca. Dłonie są duże, mięsiste, z doł-kami w okolicy grzbietowej i wiotkością w stawach śródręczno-paliczkowych, a paznokcie – słabe i dys-plastyczne. Występuje obustronna koślawość stóp, a także nieznaczne obrzęki powiek i przedramion.

6. Stan neurologiczny i zachowanieU dziewczynki w wieku 6 lat stwierdzono opóź-

niony rozwój psychoruchowy, głęboko opóźniony rozwój mowy oraz uogólnioną wiotkość. Dziecko rozumie proste polecenia poparte gestem i próbuje w bardzo indywidualny dla siebie sposób wyrażać emocje. Potrzeby zgłasza pokazując własnymi dłońmi lub biorąc rękę osoby drugiej i wskazując, co chce. Często wkłada ręce oraz różne przedmioty do buzi. Nadal nie wykazuje jakiegokolwiek zainteresowania otoczeniem. Obserwuje się stały brak postępu rozwo-ju emocjonalnego.

Cytogenetyka i cytogenetyka molekularnaBadanie cytogenetyczne wykonano na limfocytach

krwi obwodowej z wykorzystaniem analizy wzoru prążkowego chromosomów barwionych za pomocą metody GTG. W wyniku analizy uzyskanego obra-zu stwierdzono delecję w obrębie długiego ramienia (q) chromosomu 22 (ryc. 2). W celu dokładniejsze-go określenia wielkości utraconego fragmentu 22q, wykonano badanie z wykorzystaniem techniki FISH. Zastosowanie sondy D22S75 (N25) służącej do wy-krywania zespołu DG/VCF i specyficznej sondy sub-

Ryc. 1.

Twarz dziecka z zespołem delecji 22q13

Fig. 1. Face of a child with 22q13 deletion syndrome

Ryc. 2.

Kariogram probanta; widoczny zmieniony chromosom

22: del (22)(q13 qter)

Fig. 2. Kariogram of probant with del (22)(q13 qter)

79

P R A C A K A Z U I S T Y C Z N AEwa Grabowska i inni Zespół delecji 22q13 w praktyce klinicznej i cytogenetycznej...

telomerowej 22q13.3 (N85A3) potwierdziło obecność u dziecka zespołu 22q13.3 (ryc. 3).

Na podstawie przeprowadzonych oznaczeń okre-ślono następujący kariotyp probanta: 46,XX,del (22)(q13).ish del(22)(q13.3)(N85A3-).

Badanie kariotypów rodziców, wykonane za po-mocą tych samych technik, nie wykazało aberracji w obrębie chromosomu 22. W związku z tym uznano, że zmiany stwierdzone u dziewczynki są zmianami po-wstałymi de novo.

wykrycie zmian o wielkości 5–10 milion par zasad), można identyfikować tylko za pomocą technik cytoge-netyki molekularnej – techniki FISH.

Według ostatniej publikacji, średnio 75% przypad-ków delecji 22q13.3 powstaje jako delecje terminalne bądź interstycjalne, obejmujące krytyczny dla zespołu fragment na ramieniu q, natomiast około 25% uwa-runkowanych jest wystąpieniem niezrównoważonych translokacji czy też innych rearanżacji strukturalnych (takich jak chromosom pierścieniowy r(22) czy trans-lokacje wzajemne) [10].

W każdym przypadku wykrycia mikrodelecji 22q13.3, w celu wykluczenia obecności niezrówno-ważonej translokacji wzajemnej subtelomerowej, wskazane jest wykonanie tzw. testu subtelomerowego (Multiprobe FISH), polegającego na ocenie regionów subtelomerowych wszystkich chromosomów. Stwier-dzenie translokacji niezrównoważonej jest wskaza-niem do przeprowadzenia badania cytogenetycznego, oraz FISH, u obojga rodziców chorego dziecka.

W opisywanym przez nas przypadku delecja ter-minalnego końca długiego ramienia chromosomu 22 została stwierdzona w standardowym badaniu cyto-genetycznym. Za pomocą techniki FISH, z wykorzy-staniem zestawu sond służących do identyfikacji ze-społów DG/VCF/22q13.3, za pomocą sondy N85A3 hybrydyzującej w regionie 22q13.3, potwierdzone zostało ostatecznie rozpoznanie zespołu Phelan i McDermid. W większości przypadków, do potwier-dzenia rozpoznania zespołu Phelan i McDermid, może wystarczyć sonda, która stosowana jest przez niektóre firmy jako kontrolna w diagnostyce zespołu mikrodelecji 22q11.2. Sonda ta hybrydyzuje do genu ARSA, który znajduje się w regionie 22q13.3. Jednak ze względu na to, że minimalny region zespołu dele-cji 22q13.3 nie zawiera tego genu, diagnostyka taka może okazać się niewystarczająca. Należy więc sto-sować specyficzne sondy subtelomerowe, usytuowa-ne dystalnie w stosunku do genu ARSA [2, 4, 6, 8]. W tym regionie hybrydyzuje, np. sonda N85A3 i dla-tego też może być z powodzeniem stosowana do wy-krywania mikrodelecji 22q13.

Klinicznie zespół delecji 22q charakteryzuje opóź-nienie rozwoju psychomotorycznego, znaczne opóź-nienie rozwoju mowy oraz hipotonia, wyraźna już w okresie noworodkowym. Bardzo istotnym obja-wem, wyróżniającym w pewnym sensie tę jednostkę spośród innych zespołów wywołanych aberracjami subtelomerowymi, jest prawidłowy bądź nawet nad-mierny wzrost. Wszystkie te objawy stwierdzono u prezentowanej w niniejszej pracy chorej. W tym jed-nak przypadku, jednym z dominujących objawów, poza znacznego stopnia opóźnieniem rozwoju oraz

OmówienieZespół Phelan i McDermid należy do zespołów dele-cji, obejmujących dystalne fragmenty chromosomów, co skutkuje zmianą dawki genów, zlokalizowanych w tym regionie. Monosomia 22q13 może być uwarun-kowana wystąpieniem prostej delecji 22q13 qter, nie-zrównoważonej translokacji w obrębie chromosomu 22 (powstałej de novo, bądź odziedziczonej), lub też innych niezrównoważonych aberracji strukturalnych (np. powstaniem chromosomu pierścieniowego r(22)) [1–14]. Specyfika chromosomu 22 podczas barwienia z zastosowaniem techniki GTG (chromosom 22 barwi się, dając jasny prążek w terminalnej części długiego ramienia chromosomu) utrudnia diagnostykę cytoge-netyczną zespołu. Jednak w mikroskopie świetlnym część delecji terminalnego końca ramienia q chromo-somu 22 jest widoczna (delecje większego rozmiaru), co umożliwia ich identyfikację podczas standardowe-go badania kariotypu [6–9]. Mikrodelecje 22q13, nie-widoczne w mikroskopie świetlnym przy uzyskiwanej rutynowo rozdzielczości 550 prążków (umożliwia

Ryc. 3.

Badanie FISH z zastosowaniem sondy specyficznej dla

DGS/VCFS i sondy N85A3 hybrydyzującej w regionie

22q13.3. Zaznaczono prawidłowy chromosom 22 oraz

chromosom 22 z delecją 22q13

Fig. 3. FISH with DGS/VCFS probes and probe N85A3 specific for 22q13.3 region; The arrows show chromosome 22 and chromosome 22 with 22q13 deletion

brakiem mowy, było specyficzne zachowanie, na któ-re składało się: całkowity brak zainteresowania oto-czeniem, słaby kontakt wzrokowy i ograniczona mi-mika twarzy oraz porozumiewanie się z otoczeniem (głównie z mamą) za pomocą prostych gestów. Takie zaburzenia zachowania, z cechami autyzmu, określa-ne są jako PDD (Pervasive Developmental Disorder) i stwierdzane u około 50% chorych z zespołem Phelan i McDermid. Trzeba zaznaczyć, że pewne nieprawidło-wości w zachowaniu dziecka zostały przez rodzinę za-uważone już w okresie niemowlęcym, kiedy to dziew-czynka nie wykazywała zainteresowania otaczającymi ją przedmiotami, nie wykazywała potrzeby jedzenia, a przy karmieniu – nie sygnalizowała sytości. Bardzo niepokojący był również w jej przypadku swego rodza-ju regres rozwoju mowy, który polegał na zaprzestaniu wypowiadania prostych słów („mama”, „tata”). Nie można jednak wykluczyć, że objaw taki ma związek z występującymi u chorej zaburzeniami zachowania.

Biorąc pod uwagę charakterystyczną dla omawia-nej choroby hipotonię, opóźnienie rozwoju psychomo-torycznego oraz cechy autystyczne, należy podkreślić ogromną rolę jaką w terapii może odegrać usprawnia-nie neurorozwojowe oraz terapia behawioralna. Ob-serwowany u prezentowanej chorej postęp motorycz-ny oraz pewien postęp w komunikacji z otoczeniem, zostały osiągnięte przede wszystkim dzięki systema-tycznej, kilkuletniej fizjoterapii oraz wdrożonej terapii sensorycznej. Trzeba więc mieć świadomość, że rozpo-znanie „choroby genetycznej” nie wiąże się z pozosta-wieniem pacjenta/rodziny samym sobie, lecz że należy bezwzględnie korzystać z możliwych technik i metod wspomagania rozwoju.

Analiza opisanych przypadków zespołu delecji 22q13 wskazuje, że diagnostyka w kierunku zespo-łu powinna zostać uwzględniona u tych pacjentów, u których stwierdzono objawy ogólnego opóźnienia rozwoju współwystępujące z opóźnieniem rozwoju mowy, hipotonią, zaburzeniami zachowania (autistic--like) oraz dysmorfią (przede wszystkim twarzoczasz-ki) przy prawidłowych parametrach wzrostu i masy ciała [1, 2, 4, 5, 10]. W okresie noworodkowym dia-gnostyka w kierunku tej jednostki chorobowej powin-na zostać wzięta pod uwagę w przypadku występują-cej ogólnej hipotonii przy prawidłowych parametrach antropometrycznych [2].

Opieka nad chorym z zespołem delecji 22q13, ze względu na mnogość występujących zaburzeń, wyma-ga wielospecjalistycznych konsultacji. Przede wszyst-kim wskazana jest opieka neurologa, celem wyklucze-nia ewentualnych innych przyczyn obserwowanego opóźnienia rozwoju psychomotorycznego, hipotonii, a nade wszystko – regresu rozwojowego. Uzasadnione

może być włączenie leków korygujących zaburzenia zachowania oraz leków przeciwpadaczkowych. Pro-wadzona musi być systematyczna fizjoterapia oraz – pod kierunkiem psychologa, logopedy itp. – terapia związana z leczeniem zachowań autystycznych, sty-mulująca rozwój mowy. W razie współistniejących ob-jawów, wskazana jest opieka gastroenterologa (refluks żołądkowo-przełykowy), pulmonologa czy alergologa (nawracające infekcje dróg oddechowych) oraz laryn-gologa (diagnostyka opóźnienia mowy, nawracające zapalenia ucha środkowego). Ze względu na skłon-ność do hipertermii, należy rodziców przestrzec przed nadmiernym ocieplaniem dziecka czy zbyt długim przebywaniem np. na słońcu.

P I Ś M I E N N I C T W O

1. Wilson HL, Wong ACC, Shaw SR, Tse W-Y, Stapleton GA, Phe-

lan MC, i in. Molecular characterization of the 22q13 deletion

syndrome supports the role of haploinsufficiency of SHANK3/

PROSAP2 in the major neurological symptoms. J Med Genet

2003; 40: 575–584.

2. Phelan MC, Rogers RC, Saul RA, Stapleton GA, Sweet K,

McDermid H, i in. 22q13 Deletion Syndrome. Am J Med Genet

2001; 101: 91–99.

3. Watt JL, Olson IA, Johnston AW, Ross HS, Couzin DA, Stephen

GS. A familial pericentric inversion of chromosome 22 with a

recombinant subject illustrating a ‘pure’ partial monosomy syn-

drome. J Med Genet 1985; 22(4): 283–287.

4. Manning MA, Suzanne MD, Cassidy SB Clericuzio C, Cherry

AM, Shwartz S, i in. Terminal 22q deletion syndrome: a newly

recognized cause of speech and language disability in the autism

spectrum. Pediatrics 2004; 114: 451–457.

5. Flint J, Wilkie AOM, Buckle VJ, Winter RM, Holland AJ,

McDermid HE. The detection of subtelomeric chromosomal re-

arrangements in idiopathic mental retardation. Nat Genet 1995;

9: 132–140.

6. Luciani JJ, De Mas P, Depetris D, Mignon-Ravix C, Bottani A,

Prieur M, i in. Telomeric 22q13 deletions resulting from rings,

simple deletions, and translocations: cytogenetic, molecular,

and clinical analyses of 32 new observations. J Med Genet 2003;

40: 690–696.

7. Havens JM, Visootsak J, Phelan MC, Graham JM. 22q13 dele-

tion syndrome: an update and review for the primary pediatri-

cian. Clin Pediatr 2004; 43: 43–35.

8. Anderlid BM, Schoumans J, Anneren G, Tapia-Paez I, Duman-

ski J, Blennow E, i in. FISH-mapping of a 100-kb terminal 22q13

deletion. Hum Genet. 2002; 110(5): 439–443.

9. Schröder K, Schuffenhauer S, Seidel H, Bartsch O, Blin N,

Hinkel GK, i in. Deletion mapping by FISH with BACs in pa-

tients with partial monosomy 22q13. Hum Genet 1998; 102:

557–561.

P E D I AT R I A P O L S K Atom 83, nr 1, styczeń–luty 2008

80

81

P R A C A K A Z U I S T Y C Z N AEwa Grabowska i inni Zespół delecji 22q13 w praktyce klinicznej i cytogenetycznej...

10. Bonaglia C, Giorda R, Borgatti R, Felisari G, Gagliardi C,

Selicorni A, i in. Disruption of the ProSAP2 Gene in a

t(12,22)(q24.1;q13.3) Is Associated with the 22q13.3 Deletion

Syndrome. Am J Hum Genet 2001; 69: 261–268.

11. Praphanophoi V, Goodman BK, Thomas GH, Raymond GV.

Cryptic subtelomeric translocation in the 22q13 deletion syn-

drome. J Med Genet 2000; 37: 58–61.

12. Doheny KF, Mc Dermid HE, Harum K, Thomas GH, Raymond

GV. Cryptic terminal rearrangements of chromosome 22q13.32

detected by FISH in two unrelated patients. J Med Genet 1997;

34: 640–644.

13. Prasad C, Prasad AN, Chodirker BN, Dawson AK, Jocelyn LJ,

Chudley AE. Genetic evaluation of pervasive developmental di-

sorders: the terminal 22q13 deletion syndrome may represent a

recognizable phenotype. Clin Genet 2000; 57: 103–109.

14. Bonaglia MC. The history of chromosome 22q distal deletion:

actual frequency and related phenotype. Chromosome Res 2007;

15(1): 17–19.

Adres do korespondencji :

Ewa GrabowskaZakład Genetyki Medycznej Instytutu „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka”Al. Dzieci Polskich 2004-730 Warszawatel. (022) 815 74 55; fax (022) 815 74 57Pracę nadesłano 8.10.2007 r.