NR. 11

Wakacje! Chyba szczególnie dzieci wycze-kiwały tego wolnego okresu. Rok szkolny pełen wypracowań, zadań matematycznych i trudnych sprawdzianów był przepełniony myślami o waka-cjach, czyli o czasie pełnym wyjazdów, zabaw spor-towych i odpoczynku. To właśnie podczas nadcho-dzących letnich dni będziemy pływać, chodzić po lesie w poszukiwaniu jagód, jeździć na rowerze, po prostu cieszyć się słońcem i wolnym czasem.

Wakacje to czas zabawy, czas różniący się od codziennego dnia szkolnego. Dlatego należy pamiętać że jest to czas szczególny i pompony i pomponki muszą pamiętać o pomiarach cukru i ustalaniu odpowiednich dawek bolusowych. Mamy nadzieję, że niniejsze wydanie Zebry umili wolny wakacyjny czas, a także udzieli wielu warto-ściowych wskazówek.Wszyscy wiemy, że okresowi wakacji towarzyszy WYSIŁEK FIZYCZNY. To właśnie o nim możecie po-czytać na stronie 2. Dowiecie się czym jest i jak po-stępować podczas aktywności fizycznej. To szcze-gólnie ważny problem nadchodzących gorących dni odpoczynku.

Pani doktor Małgorzata Kosińska ze szpi-tala Wojewódzkiego w Zielonej Górze przybliży Wam tematykę OBOZÓW MŁODZIEŻOWYCH.

G a z e t k a w p a s k i d l a u ż y t k o w n i k ó w p o m p i n s u l i n o w y c h M i n i M e d

Nareszcie nadszedł tak bardzo oczekiwany przez nas czas!

Nie ch ż y ją wakac j e ! ! !Mamy gorącą nadzieję, że pomoże Wam podjąć decyzję by właśnie pojechać na taki obóz i świet-nie się bawić wraz z rówieśnikami. W tym nu-merze poruszamy także temat DOJRZEWANIA. To niezwykle trudny okres u osoby z cukrzycą. Zespół terapeutyczny z Rzeszowskiego Szpita-la przy ulicy Lwowskiej udzieli nam kilku waż-nych informacji na ten właśnie temat i opowie o doświadczeniach pacjentów.O tym, że pomimo słodkiej choroby można wiele i o swojej EKSTREMALNEJ PASJI opowie

Eugeniusz Śnieżko. Zobaczycie że z cukrzycą można naprawdę wiele! Chcemy także opowiedzieć koniecznie o urządzeniu, które może Wam bardzo pomóc w leczeniu słodkiej choroby. Opowiemy o no-wym programie CARE LINK, który może stać się Waszym nowym pomocnikiem do analizy danych z pompy insulinowej lub Guardiana ® Zapraszamy do lektury!

W tym numerze ZEBRA poleca:

Str. 2 Jak żyć aktywnie -

- czyli wysiłek fizyczny i pompa insulinowa

Str. 5Chrońmy pompę bo warto!

Str. 7CareLinkTM -

- Twój nowy pomocnik!

Str. 11Jedziemy na obóz -

- pomysł za 100 punktów!

Str. 13Dojrzewanie - trudny czas

dla dwóch stron.

Jak żyć aktywnie- - czyli wysiłek fizyczny i pompa insulinowa

A jednak zdarza się, że wielu pacjentów korzysta ze zwolnienia lekarskiego z zajęć WF w szkole, bądź niechętnie podejmuje aktyw-ność fizyczną we własnym zakresie. Z czego to wynika? Osoby z cukrzycą typu 1 leczone są insuliną. W trakcie ruchu dochodzi do gwał-townych zmian w zapotrzebowaniu organi-zmu na ten lek, co może zwiększać ryzyko hi-poglikemii (niski cukier). Hipoglikemia może wystąpić w trakcie wysiłku fizycznego, tuż po nim lub nawet kilka godzin po jego zakończe-niu. W związku z aktywnością ruchową mogą się zdarzyć także incydenty hiperglikemii (wysoki cukier) - zwłaszcza u osób leczonych pompami insulinowymi. Wielu pacjentów w obawie przed ewentualnymi problemami związanymi z ruchem woli zrezygnować z takiej aktywności - bo tak jest najprościej !!!! Być może wielu z Was uprawia sport, ale nie radzi sobie z wahaniami glikemii jakie wtedy się pojawiają. Być może nie zawsze jest czas, aby omówić to z zespołem terapeutycznym, a

2

w literaturze dostępnej dla pacjentów na ten temat znajdują się informacje, które zwykle nie zaspakajają potrzeb osób leczonych pom-pami insulinowymi. Użytkownicy pomp insu-linowych często zadają następujące pytania: Jak bezpiecznie uprawiać wysiłek fizyczny?, Jaki rodzaj sportów jest najbardziej zalecany? Czy można z pompą bezpiecznie chodzić po górach, pływać, nurkować, jeździć na rolkach czy rowerze? Jeżeli chodzi o rodzaj uprawianych spor-tów to można krótko odpowiedzieć: lecze-nie za pomocą pompy insulinowej nie jest przeciwwskazaniem do uprawiania żadnego rodzaju sportu. Nie ma natomiast jednej, dopasowanej do potrzeb wszystkich pa-cjentów recepty, jak zmodyfikować lecze-nie pompą w trakcie wf. Jest to związane z tym, że każdy z Was inaczej reaguje na uprawiany sport. Dlatego też, zalecenia zwią-zane z uprawianiem wf powinny być dobie-rane bardzo indywidualnie, ze szczególnym

uwzględnieniem takich czynników jak:- wiek pacjenta- czas trwania cukrzycy- stopień wyrównania metabolicznego cukrzycy- dawka insuliny- tryb życia i ogólnie pojęta kondycja fizyczna (przygotowanie do uprawiania wf)- rodzaj, czas trwania i intensywność uprawianej aktywnościInaczej na aktywność ruchową, będą reago-wać małe dzieci lub pacjenci z krótkim sta-żem choroby, inaczej nastolatki (gdzie cho-roba może trwać już kilka lat), inaczej chorzy uprawiający sport regularnie, a jeszcze ina-czej młodzi dorośli, którzy ze względu na tempo życia i fakt posiadania samochodu ru-szają się coraz mniej. Dlatego też każdy chory z cukrzycą powinien metodą „prób i błędów” spróbować określić wpływ danego rodzaju aktywności na swój organizm. Kierując się tak zgromadzonymi informacjami (zapisany-mi w zeszycie samokontroli) możliwe będzie ustalenie, razem z lekarzem prowadzącym (zespołem edukacyjnym), indywidualnego postępowania przed, w trakcie i po zakoń-czeniu określonej aktywności fizycznej. Ma-jąc na uwadze nadchodzące wakacje – okres, który sprzyja uprawianiu różnych sportów – szczególnie wodnych, pragniemy zachęcić Was do podejmowania aktywności fizycznej i przedstawiamy rady, które pomogą Wam rozpocząć „przygodę z wysiłkiem fizycznym na pompie”. Dla wielu z Was będą to pierwsze waka-cje z cukrzycą i pompą, rozumiemy Wasze obawy i mamy nadzieje, że ugruntowaną wiedzą z zakresu wysiłku fizycznego pozwoli Wam dobrze wykorzystać ten czas. Jak to zro-

bić, by ruch przynosił Wam i Waszym rodzi-nom radość i satysfakcję, a jednocześnie był bezpieczny? Poniżej przedstawiamy klika roz-wiązań, które możecie wykorzystać. Pamiętaj-cie, że warto je omówić ze swoim lekarzem prowadzącym.Niezależnie od stosowanej metody leczenia, rozpoczynając aktywność ruchową powinniście pamiętać o koronnych zasadach, których zawsze należy przestrze-gać:1. oznaczyć poziom cukru we krwi przed oraz po zakończeniu wysiłku fizycznego,2. posiadać przy sobie słodki napój lub inne węglowodany proste,3. w otoczeniu powinna być osoba umiejąca zauważyć objawy hipoglikemii i potrafiąca udzielić odpowiedniej pomocy. Musicie także pamiętać, że inne zasady obowiązują przy krótkotrwałym i inten-sywnym wf (tab.1), a inne przy aktywności o dłuższym czasie trwania.

Powszechnie wiadomo, że aktywność ruchowa służy zdrowiu. Jest tak rów-nież w przypadku osób chorujących na cukrzycę, dla których wysiłek fizyczny (wf) jest integralną częścią procesu leczenia. Dzięki regularnie podejmowanej aktywności fizycznej może zmniejszyć się zapotrzebowanie na insulinę (gdyż organizm lepiej reaguje na ten lek), można uzyskać lepsze poziomy glikemii, a także zredukować masę ciała. Wydawać by się mogło, że przy aktual-nych metodach leczenia, uprawianie wf nie powinno stwarzać osobom z cukrzycą żadnych problemów, wystarczy mieć tyko czas i dobre chęci. O tym jak „ruszać się z głową z pompą insulinową” przeczytacie w niniejszym artykule.

Po zakończeniu aktywności

fizycznej zbadaj stężenie cukru!i podłącz się do

pompy.

3

Zbadaj stężenie cukru przed wysiłkiem �zycznym

Glikemia mniejsza niż 120 mg%

Glikemia pomiędzy 120-200 mg%

1. spożyj węglowodany proste (1-2 WW),2. odłącz pompę i podejmij wysiłek �zyczny

1. Odłącz pompę i podejmij wysiłek �zyczny

Glikemia większa niż 200 mg%

Krótkotrwały i intensywny wysiłek �zyczny (1-2 godziny)

(na przykład zajęcia WF w szkole, pływalnia, rower, rolki)

Zastanów się, dlaczego masz taki wysoki cukier?

1. Jeżeli 60-90 min temu zjadłeś posiłek i dałeś bolus, prawdopodobnie możesz odłączyć się od pompy i podjąć wysiłek �zyczny

2. Jeżeli od ostatniego bolusa upłynęło więcej niż 120 min, podaj bolus korekcyj-ny, odłącz pompę i podejmij wysiłek �zyczny lub utrzymaj pracująca pompę z aktualnym przepływem podstawowym (bazą) i podejmij aktywność.

UWAGA!Jeżeli stężenie cukru jest większe od 250-300 mg% koniecznie zbadaj mocz na obecność cukru i ketonów. Jeżeli obecne są ketony, wypij dużo niesłodzo-nych płynów, podaj bolus korekcyjny i raczej nie podejmuj wysiłku �zycznego.

Zbadaj stężenie cukru po zakończeniu aktywności �zycznej!

i podłącz się do pompy

Tabela 1. Propozycje postępowania w przy-padku krótkotrwałego i intensywnego wy-siłku, u chorych z cukrzycą typu 1, leczonych osobistą pompą insulinową.

Długotrwały wysiłek fizycznyDługotrwały wysiłek fizyczny to na przykład: całodzienna wycieczka w góry, wielogodzin-na jazda na nartach, rowerze lub na rolkach. W takich sytuacjach proponujemy do wyboru trzy rozwiązania: 1. Zredukowanie aktualnie stosowanego przepływu podstawowego (przy użyciu funk-cji czasowej zmiany bazy) o 30-50%, a w nie-których sytuacjach nawet o 70 % (wielkość redukcji uzgodnij ze swoim lekarzem prowa-dzącym); Przełączenie pompy na tzw. bazę aktywną (pattern A). Wielkość przepływów godzino-wych w tej bazie omów wcześniej ze swoim lekarzem prowadzącym;3. Okresowe odłączanie się od pompy - na czas nie dłuższy niż 2 - 3 godziny. Po upły-wie tego czasu należy podpiąć się do pompy i podać bolus. Jego wielkość powinna stano-wić około 50% ilości insuliny, jaką podałaby pompa ustawiona na bazę zredukowaną, w okresie, kiedy była ona odłączona. Przykład: jeżeli baza normalna wynosi w godzinach od 10:00 do 13:00 - 1,0 j/godz., to przepływ zredukowany o 30% wynosi w tych godzinach 0,7 j/godz. W okresie trzech godzin pompa podałaby 2,1 j insuliny. Jeżeli pompa była w tych godzinach odłączona, to po podpięciu się do niej, należy podać bolus normalny około 1,0 j.Przy długotrwałym wysiłku fizycznym należy pamiętać że:- optymalna wartość glikemii przed rozpoczę-

ciem długotrwałego wysiłku to 120 do 200 mg%. W sytuacji, gdy zbadany przez Ciebie cukier mieści się w tych granicach, możesz rozpocząć aktywność fizyczną korzystając z jednego z powyżej zaproponowanych sche-matów. - jeżeli glikemia jest niższa niż 120 mg% na-leży zatrzymać pompę na około 2 godziny, spożyć 1-2 WW proste i rozpocząć ruch. Po okresie 2 godzin aktywności konieczne jest skontrolowanie glikemii, i jeżeli mieści się ona w zalecanym przedziale 120-200 mg%, moż-na kontynuować uprawiany sport, korzysta-jąc z jednego z zaproponowanych powyżej schematów. Jeżeli wartość glikemii jest dalej niska (mniej niż 120 mg%), można rozważyć zatrzymanie pompy na kolejne 2 godziny (łączny czas odłączenia się od pompy pod-czas długotrwałej aktywności nie powinien jednak przekraczać 4 godzin). - jeżeli stężenie glukozy przed wysiłkiem jest większe niż 200 mg%, należy podać bolus korekcyjny (upewnić się, czy wkłucie działa!) i rozpocząć aktywność, korzystając z jedne-go z powyższych schematów. Wskazane jest skontrolowanie glikemii po 2 godzinach. - jeżeli glikemia jest bardzo wysoka (powy-żej 250-300 mg%) poza podaniem bolusa korekcyjnego, rozważyć można utrzymanie normalnego wlewu podstawowego (bez jego redukcji) przez pierwsze 1-2 godziny. W takiej sytuacji pamiętać należy o częstej kontroli glikemii. Przy wysokich wyjściowych wartościach glikemii nie wolno zapomnieć o zbadaniu moczu na obecność ketonów. Jeżeli są one obecne aktywność fizyczna jest przeciwwskazana, gdyż grozi to rozwojem kwasicy cukrzycowej. - osoby stosujące pompy Paradigm i korzy-

stające z funkcji kalkulator bolusa, przed wy-siłkiem mogą ocenić ilość aktywnej insuliny. Informacja ta ułatwi podjęcie właściwych decyzji, co zmniejszy ryzyko wystąpienia hi-poglikemii.- należy unikać podawania insuliny poprzez wkłucie założone w kończynie, która będzie obciążona wysiłkiem, gdyż zwiększa on szyb-kość wchłaniania insuliny z miejsca podania.- nie wolno zapomnieć o zbadaniu poziomu cukru po zakończeniu aktywności ruchowej! (najlepiej 10-15 minut po jego zakończeniu).- jeżeli długotrwały wysiłek zakończono w go-dzinach wieczornych lub późno popołudnio-wych, u niektórych pacjentów (szczególnie małych dzieci), należy rozważyć utrzymanie

Krótkotrwały wysiłek fizyczny

4

zredukowanej bazy w godzinach nocnych lub spożycie dodatkowo 1-2 wymienników z węglowodanów złożonych przed snem (bez bolusa posiłkowego), aby zapobiegać póź-nej hipoglikemii w nocy. Wskazane jest także skontrolowanie glikemii w nocy. - przypominamy także, że podczas aktywno-ści fizycznej, w celu zapobiegania odwodnie-niu organizmu, należy wypijać odpowiednio duże ilości napojów, najlepiej niegazowanej wody, szczególnie w warunkach wysokiej temperatury otoczenia. Natomiast spożycie alkoholu, czasowo związane z aktywnością ruchową, zwiększa ryzyko wystąpienia hipo-glikemii. UWAGA! Jeżeli kiedykolwiek w trakcie wy-konywania wysiłku poczujesz się źle, zawsze skontroluj poziom cukru!!! Złe samopoczucie może być spowodowane spadkiem lub wzro-stem glikemii lub wynikać z braku kondycji.

Wysiłek fizyczny a hiperglikemiaWykonanie wf kojarzy się nam przede wszystkim z ryzykiem wystąpienia niedocu-krzenia. Pamiętać jednak należy, że stężenie glukozy pod wpływem aktywności fizycznej może się obniżyć (tak jest najczęściej), ale w niektórych sytuacjach nie ulega ono zmia-nie, a nawet może wzrosnąć (szczególnie u osób z przewlekle źle wyrównaną cukrzy-cą). Praca mięśni prowadzi do zwiększonego zużycia glukozy i tym samym do obniżenia stężenia cukru we krwi, ale tylko wtedy, gdy w organizmie znajduje się wystarczająca ilość insuliny. Insulina jest swoistym „klu-czem”, który umożliwia „wejście glukozy” do komórki mięśniowej. Tylko w jej obecności komórki naszego ciała mogą wykorzystać cząsteczki glukozy znajdujące się we krwi.

Użytkownicy osobistych pomp insulinowych stanowią grupę zwiększonego ryzyka wystą-pienia hiperglikemii w związku z wykona-niem wysiłku fizycznego, szczególnie gdy na czas trwania ruchu odpinają się od pompy na okres dłuższy niż 2 - 4 godziny. Wynika to z faktu, że jedynym stosowanym u nich preparatem insuliny jest szybko działający analog (Humalog lub NovoRapid). Chorzy ci nie posiadają żadnych „magazynów” insuli-ny w tkance podskórnej, jak to ma miejsce u osób otrzymujących penami insulinę ludzką o przedłużonym czasie działania (Hu-mulin N, Insulatard HM, Gensulin N). Wysoka wartość glikemii przed rozpoczęciem wy-siłku wynika zwykle z niedoboru lub braku insuliny. W takiej sytuacji odpięcie pompy i aktywność fizyczna może doprowadzić do dalszego wzrostu stężenia glukozy, a w sytuacjach skrajnych nawet do kwasi-cy cukrzycowej. Hiperglikemia może także

wystąpić po kilku godzinach od odpięcia pompy na czas wykonywania wf, mimo że glikemia wyjściowa – przed rozpoczęciem wysiłku - była w normie, a pacjent w między-czasie nic nie podjadał. Jak wytłumaczyć to zjawisko? Otóż głównym magazynem glu-kozy w organizmie każdego człowieka jest wątroba. Za sprawą pewnych hormonów działających podczas wf, z wątroby uwal-niana jest glukoza, która ma służyć mię-śniom jako źródło energii do pracy. Jeżeli w tkankach skończy się zapas insuliny (gdy pompa odłączona jest na okres dłuższy niż 3-4 godziny), glukoza uwalniana z wątroby będzie powodować wzrost stężenia cukru we krwi. Dlatego też, podczas wykonywania długotrwałego wysiłku, należy albo pozo-stawić pompę pracującą na zredukowanym przepływie podstawowym, albo okresowo podłączać się do pompy (patrz - schematy przedstawione powyżej).

Wysiłek fizyczny a późne powikłania cukrzycyW badaniach naukowych wykazano, że re-gularnie wykonywany wf zmniejsza śmiertel-ność z powodu choroby niedokrwiennej ser-ca, poprawia jakość życia, a także zmniejsza ryzyko rozwoju/progresji późnych powikłań cukrzycy. Późne powikłania naczyniowe cu-krzycy występują u dzieci i młodzieży rzadko. Jednak osoby, u których stwierdza się retino-patię proliferacyjną, nefropatię czy neuropatię autonomiczną powinny indywidualnie ustalić ze swoim lekarzem prowadzącym rodzaj, czas trwania i stopień natężenia wysiłku, aby nie narazić się na wystąpienie niebezpiecznych dla życia i zdrowia powikłań.

Najczęściej popełniane błędy podczas wy-siłku fizycznego- odłączenie pompy na zbyt długi okres czasu- podjęcie aktywności fizycznej przy glikemii powyżej 250-300 mg%- brak redukcji wielkości przepływu bazalnego - zastosowanie bolusa przedłużonego podczas wysiłku fizycznego- spożycie zbyt dużej ilości węglowodanów przed lub w trakcie rozpoczęciem wf (w obawie przed hipoglikemią)- spożycie posiłku przed wf, bez podania bolusa

dr n. med. Aleksandra GórskaKlinika Endokrynologii Dzieci i Młodzieży USD, Krakówmgr piel Teresa Benbenek-KlupaMedtronic

Piśmiennictwo1. ISPAD consensus guidelines for the mana-gement of type 1 diabetes mellitus in chil-dren and adolescents. Swift. P. G. F. ed.: ISPAD Guidelines 2000. Zeist, The Netherlands, Med-forum. 20002. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowa-nia u chorych na cukrzycę 2007. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetol. Prakt., 2007, Supl. A3. G. Admon, Y. Einstein, M. Phillip. Exercise with and without insulin pomp among chil-dren and adolescents with type 1 diabetes mellitus. Pediatrics. 2005, 116: 348-355

5

Kontakt z wodąPompy Paradigm i MiniMed posiadają symbol wodoszczelności IPX7. Oznacza to, że pompy odporne są na zachlapanie i krótkie zanurze-nie w wodzie np. podczas przypadkowego upuszczenia pompy do wody, czy przemocze-nia podczas deszczu. Podczas pływania lub uprawiania innych sportów wodnych pompę należy zawsze odłączyć. Jeśli przypadkiem doszło do zanurzenia pompy w wodzie, na-leży ją szybko osuszyć, używając miękkiego czystego ręcznika, a następnie sprawdzić czy działa prawidłowo wybierając polecenie „au-totest” (selftest). Warto sprawdzić czy woda nie dostała się do komory ładowania baterii i zbiornika insuliny, jeżeli tak – należy te miej-sca osuszyć miękką ściereczką. Nie należy suszyć pompy źródłem gorącego powietrza np. suszarką lub pozostawiać do wyschnięcia poprzez bezpośrednie działanie promieni sło-necznych!

Zabezpieczenie przed piaskiem Pompy MiniMed 508, 507C narażone są na uszkodzenie w przypadku kontaktu z pia-skiem, gdyż śruba w tych modelach pomp

Jak zabezpieczyć pompę insulinową na czas wysiłku fizycznego?

jest odsłonięta. Drobne ziarna pisaku, jeżeli dostaną się do mechanizmu śruby spowodują jego zablokowanie. Najlepszym zabezpiecze-niem jest futerał Sport Guard, który pozwala szczelnie zamknąć pompę. Jeżeli dojdzie do kontaktu pompy z piaskiem należy wyczyścić śrubę pompy i komorę ładowania baterii za pomocą sprężonego powietrza lub specjalnie do tego celu przeznaczonego pędzelka.

Wysoka temperatura i działanie promieni słonecznychWysoka temperatura nie ma większego wpły-wu na pracę samego urządzenia. Należy jed-nak pamiętać, że w pompie znajduje się insu-lina, która jest preparatem białkowym i mimo tego, że jest konserwowana nie powinna być poddawana bezpośredniemu działaniu pro-mieni słonecznych. W związku z tym podczas upalnych dni pompę należy nosić w futerale. Starajmy się również chować dren zestawu infuzyjnego pod ubraniem. Pacjenci, któ-rzy mają małe zapotrzebowanie na insulinę jednorazowo powinni nabierać do zbiornika zapas insuliny wystarczający na 3 dni i przy zmianie wkłucia zawsze uzupełniać zbiornik świeżym zapasem insuliny.

Chrońmy pompę bo warto!

Ryzyko upadkuUszkodzenie ekranu to najczęstsza usterka mechaniczna pomp insulinowych. Zwykle dochodzi do tego podczas jazdy na rowerze, rolkach czy podczas wycieczek górskich, gdy pompa nie była zabezpieczona w odpowied-ni futerał. Podczas uprawiania sportów o du-żym ryzyku upadku polecamy zabezpieczyć pompę w futerał typu Sport Guard lub Cordu-ra Sport Case.

Rady dla użytkowników pomp Paradigm 722RT używających transmiteraTegoroczne wakacje, to pierwsze wakacje dla pacjentów stosujących pompę z transmi-

6

terem, co umożliwia odczyt stężenia cukru w czasie rzeczywistym. Drodzy pacjenci pa-miętajcie, że z transmiterem i elektrodą moż-na pływać! Transmiter i elektrodę najlepiej jest umieścić na pośladku, można wtedy wszystko zasłonić strojem kąpielowym. Warto transmi-ter i elektrodę zabezpieczyć plastrem. Idąc się kąpać odpinany pompę. Aby urządzenie nie wzbudzało alarmu można wyłączyć opcję sensora. Po podłączeniu się do pompy należy włączyć opcję sensora i uruchomić funkcję „ponowne podłączenie starego sensora”.

Rady dla rodzicówDrodzy Rodzice, pozwólcie swoim pociechom kąpać się oraz bawić w piasku. Dla dzieci mniej-szych to największa frajda. Pamiętajcie tylko, aby odpowiednio pompę zabezpieczyć lub po prostu ją odpiąć. W przypadku dzieci mniej-

szych, kiedy przepływ w bazie wynosi 0,0j/h lub 0,05 j/h, a aktywność dziecka jest niejednorod-na, nie należy przesadzać z ilością wymienni-ków węglowodanowych podanych na „zapas” w obawie przed hipoglikemią. Rodzice bardzo często przekarmiają dziecko, czego efektem jest hiperglikemia w trakcie lub po zakończe-niu aktywności ruchowej. Jeśli wysiłek fizyczny planowany jest z wyprzedzeniem jednym z roz-wiązań jest zredukowanie bazy o 50 % godzinę przed planowaną aktywnością. Nie zaleca się jednak redukcji wielkości bolusa posiłkowego do posiłku poprzedzającego ruch.

Mocowanie wkłućWysoka temperatura i duża wilgotność oto-czenia powodują zwiększoną potliwość skóry, co niestety sprzyja zbyt szybkiemu odklejaniu się plastrów mocujących wkłucie. Jedyne co można zrobić w tej sytuacji, to bardzo dobrze odtłuścić i osuszyć skórę przed instalacją wkłu-cia. Do tego celu można wykorzystać np. pre-parat Ecolab Skinsept Pur (podajemy nazwę preparatu polecanego przez pacjentów, którzy mieli problemy z przyczepnością plastrów).

Drodzy „Pompiarze” mamy nadzieję, że zawarte w tym artykule informacje po szczegółowym omówieniu z lekarzem pro-wadzącym (zespołem cukrzycowym) po-zwolą Wam aktywnie spędzić wolny waka-cyjny czas, bez obaw o wystąpienie dużych wahań glikemii. Powodzenia !!!

mgr piel Teresa Benbenek-KlupaMedtronic

7

Firma Medtronic, która jako pierwsza na świecie, stworzyła system podawania in-suliny za pomocą pompy z ciągłym odczytem glikemii w czasie rzeczywistym – MiniMed Paradigm® REAL-Time, oferuje swoim pacjen-

Medtronic CareLink™ – Twój nowy pomocnik!

tom coraz więcej nowych udogodnień. Jed-nym z nich jest system zarządzania leczeniem cukrzycy Medtronic CareLink™, o którym opo-wiemy w tym numerze Zebry. Jest on przeznaczony nie tylko dla uży

-tkowników systemu Paradigm® REAL-Time, ale także dla posiadaczy pomp insulinowych Paradigm® 715 oraz nowego systemu moni-torowania stężenia glukozy Guardian® REAL-Time i wielu rodzajów glukometrów dostęp-nych na rynku. Wszystkie dane zapisane w 90-cio dniowej pamięci pompy Paradigm, systemu Guardian, czy glukometru można za pośred-nictwem CareLinka™ przesłać do komputera, zapisać, wydrukować i zabrać ze sobą do leka-rza diabetologa.

Zrozumienie działania przyjętych da-wek insuliny, wpływu posiłków, czy wysiłku fizycznego na poziomy glikemii jest niezwy-kle trudne. Jednocześnie jest to klucz do udo-skonalenia leczenia cukrzycy i uzyskania do-brego wyrównania. Przedstawienie glikemii i dawek bolusów za pomocą wykresów i spe-cjalnie usystematyzowanych tabelek, pozwo-li na zlokalizowanie ewentualnego problemu, a także pomoże w jego rozwiązaniu. Tu mo-żemy znaleźć odpowiedź na pytania, kiedy oraz jak duży wystąpił spadek lub wzrost stę-żenia glukozy i z jakiej przyczyny. To właśnie CareLink™ umożliwia efektywne działania polegające na wykrywaniu i rozwiązywaniu napotkanych problemów.

Czego potrzebujesz by rozpocząć pracę z CareLinkiem™?

Korzystanie z CareLinka™ jest łatwe i wygodne. Program jest dostępny

bezpłatnie w Internecie pod adresem:http://carelink.minimed.com

Wygląd okna programu CareLink

W chwili obecnej program dostępny jest dla pacjentów z Kanady, Wielkiej Brytanii i USA, jednak już niebawem, a mianowicie od 22 czerwca, dostęp do CareLinka™ będą mieli także pacjenci z Polski!!!

CareLink™ jest programem w języku angielskim. Pacjenci mają więc okazję wyko-rzystania swoich zdolności językowych. Dla-tego też logowanie i korzystanie z systemu nie sprawi problemów. Dodatkową korzyścią z używania będzie doskonalenie zdolności ję-zykowych.

Aby móc korzystać z CareLinka™, który jest dostępny online dzięki firmie Medtronic, będzie Ci potrzebny:- dostęp do komputera (z wyjątkiem Macin-tosh), posiadającego Windows® 98SE, ME, 2000 lub XP- dostęp do Internetu- Microsoft® Internet Explorer (wersja 5.5 lub wyższa)- Adobe® Reader™ (wersja 5.0 lub wyższa)- złącze radiowe i odpowiedni przewód umoż-liwiający połączenie pompy z komputerem ComLink™ (pompy insulinowe Paradigm 715, 722, Guardian REAL-Time) oraz odpowiedni kabel, jeżeli podłączamy glukometr do kom-putera (Rys. na następnej stronie). Aby rozpocząć korzystanie z systemu CareLink™ wykonaj 3 proste kroki:

1. Zarejestruj się na: http://carelink.minimed.com

2. Prześlij dane z pompy lub glukometru na serwer CareLink™3. Przeglądaj, zapisuj, drukuj i analizuj raporty wraz z Twoim lekarzem

Prawidłowe leczenie cukrzycy z wykorzystaniem ciągłego wlewu insuliny wy-maga analizy wielu danych. CareLink™ to program oparty o sieć WWW, dzięki któremu pacjent ma możliwość wglądu w poziomy glikemii. Może także ocenić efekt podanych bolusów insulinowych, czy też wpływ spożytych węglowoda-nów na stężenie glukozy. CareLink™ to pomocnik, który ma za zadanie zwięk-szenie efektywności terapii. Ułatwi pacjentowi i lekarzowi współpracę dzięki większemu i bardziej szczegółowemu dostępowi do wyników pomiaru cukru i bolusów podawanych przez pompę.

8

Wygląd złącza ComLink™

* Złącze ComLink (nr kat.: MMT-7304EU) dostępne jest w firmie Medtronic MiniMed, w cenie 244 PLN.

To jest naprawdę proste! Kilka kroków podczas rejestracji pozwoli Ci na pełne wykorzystanie atutów CareLinka™. Hasło i login zapewniają pełną prywatność i dys-krecję. W razie problemów zawsze jednak możesz skontaktować się z przedstawicie-lem firmy Medtronic lub zadzwonić na 24-godzinną linię pomocy: 0 801 080 987 lub 0-22 465 69 87.

Połączenie Twojej pompy czy gluko-metru umożliwi przesłanie wszystkich infor-macji do osobistej bazy danych CareLinka™. Po przetransportowaniu danych do kompu-tera, odpowiednie informacje takie jak daw-ki insuliny czy poziomy glikemii, mogą być przedstawiane w bardzo różnorodny spo-sób, aby pomóc w odpowiednim ich prze-analizowaniu.Odpowiednie korzystanie z ekranów i opcji, krok po kroku, pozwoli na wykorzystanie wszystkich udogodnień programu. Niektóre z nich to szczegółowy zapis:- spożytych podczas posiłku węglowoda-nów wraz z datą, godziną i ilością wyrażoną

w gramach lub wymiennikach węglowoda-nowych WW- pomiarów glikemii – data i godz.- dawek bolusów podanych przez pompę- wysiłku fizycznego – data, godz., czas trwa-nia i poziom intensywności ćwiczeń- wyniki badań HbA1c- oraz szczegóły dotyczące wymiany zesta-wów infuzyjnych i inne

CareLink™ stwarza także możliwość po-równania zmian w poziomach cukru, czy innych informacji na przestrzeni czasu i na tle wysiłku fizycznego czy zjedzonych posiłków. Wykresy pozwalają na zobrazowanie tych zmian graficz-nie, a tabele podają wartości tych zmian.

RaportyTo dzięki nim można zinterpretować i prze-analizować uzyskane wyniki leczenia. Pro-gram CareLink™ umożliwia uzyskanie aż do 12 różnych raportów. Wśród nich wyróżniamy:

Raport sumaryczny – dostarcza informacji jak dawka insuliny, dieta czy ćwiczenia fizycz-

ne wpływają na poziomy glikemii na prze-strzeni dwóch tygodni. Tabela przedstawia dane wartości cukrów z tego okresu i wskazu-je jak często wykraczają one poza normę.

Raport sensora – opiera się na ciągłym wglą-dzie w poziomy glikemii, których to pomiaru dokonuje elektroda enzymatyczna. Istnieje tu możliwość wybrania konkretnych 7 dni i obejrzenia ich przebiegu za pomocą wykre-su. Można także dokonać bardziej szczegóło-wego wglądu w konkretny dzień.

Raport posiłkowy – dotyczy analizy pozio-mów glikemii i zawiera także dane o ilości spożytych węglowodanów. Te dane pocho-dzą z pamięci Kalkulatora Bolusa. Dzięki temu można zauważyć, jaki efekt ma spożyty posi-łek na poziom glukozy we krwi.

Raport podsumowujący dzień – raport ten przedstawia dane z konkretnie wybranego dnia i za pomocą trzech wykresów ukazu-je pomiary glikemii, zużycie insuliny i ilość węglowodanów pochodzących z posiłków w danym dniu, a także informacje dotyczące wysiłku fizycznego.

Wszystkie raporty pochodzące z pro-gramu CareLink™ są wyświetlane w formacie PDF. Mogą być oglądane online, zapisywane, drukowane czy też przesyłane drogą elektro-niczną (jako załącznik do e-maila) do Twoje-go lekarza. Dzięki nim analiza Twoich wyni-ków leczenia wraz ze specjalistą będzie dużo łatwiejsza.

Zarówno pacjent jak i lekarz mają teraz lepszy wgląd w wyniki samokontroli. CareLink™ przypomina udoskonalony elek-troniczny dzienniczek samokontroli, zawie-rający wiele opcji, które mogą pomóc Ci w odpowiedniej interpretacji swoich wyni-ków. Prawidłowa analiza wyników leczenia prowadzi do poprawy terapii stosowanej przy leczeniu cukrzycy. A na tym właśnie tak bar-dzo nam zależy! Powodzenia! Anna Zakrzewskamgr inż. Marcin Wiśniewski

9

Powiedz kilka słów o swojej pasji? Od czego wszystko się zaczęło?Moja przygoda z motocyklami zaczęła się kilka lat temu, a dokładniej 4 lata temu. Kiedy moi koledzy kupili sobie fajne mo-dele motocykli trochę im pozazdrościłem i zacząłem się tym sportem coraz bardziej interesować. Niestety jest to bardzo drogi sport więc trochę czasu zajęło mi uzbiera-nie środków na zakup pierwszego motoru. Byłem coraz bardziej zafascynowany moto-rami i wszystkim co z nimi związane, dlate-go też zapisałem się na treningi na jedynym w Polsce torze wyścigów motocyklowych w Poznaniu. Na początku szło mi różnie, muszę przyznać, że nie jest łatwo opano-wać technikę jazdy. Ale bardzo się starałem i staram ciągle udoskonalać moje umiejęt-ności. W zeszłym roku uczęszczałem tylko na treningi, a w tym roku planuję wystar-tować w pucharze markowym SUZUKI GSX-R CUP, który będzie rozgrywany podczas Wyścigowych Motocyklowych Mistrzostw Polski. Nasz puchar będzie się składał z 6

Pasja EkstremalnaAktywny tryb życia to nie lada wyzwanie dla osoby chorej na cukrzycę. O tym jak trudno jest sprostać wszystkim obowiązkom, a także znaleźć czas na realizację wła-snych marzeń wiedzą zarówno Ci słodcy jak i Ci niesłodcy. Ale wiadomo, że towa-rzysząca „koleżanka” cukrzyca ma znaczący udział w codziennych obowiązkach. Czasem wręcz się wydaje, że przy niej nie ma czasu na marzenia, że przeszkadza w prowadzeniu normalnego trybu życia. Gdy pojawia się choroba zadajemy sobie pytanie „Czy ta choroba pozwoli mi realizować moje plany i marzenia?”Dwudziestopięcioletni Eugeniusz Śnieżko jest doskonałym przykładem, że z cu-krzycą można wiele. Choroba nie jest dla niego przeszkodą, a dzięki pompie insuli-nowej może spełniać swoje marzenia, czym podzieli się z naszymi czytelnikami.

wyścigów - eliminacji - każdy po 9 okrążeń Toru Poznań. Będę się ścigał pod banderą WTT-racing team. Ów Team - zespół założy-liśmy w zeszłym roku razem z moimi kole-gami. Ja mam numer 13 i mam nadzieję, że jest to szczęśliwa 13.

Czy fakt że jesteś chory na cukrzycę jest dla Ciebie ograniczeniem?Cukrzycę mam od 9 lat. Oczywiście nie mogłem na początku się z nią oswoić. Ale również odkąd pamiętam pociągały mnie sporty ekstremalne. Mam ukończony kurs spadochronowy wolnego spadania i 41 skoków na koncie. Posiadam też zawodni-czy stopień w kick-boxingu. Dlatego trzeba było pogodzić się z obecnością cukrzycy w moim życiu. Być może to chęć spełnia-nia swoich marzeń spowodowała, że mu-szę współpracować ze swoją chorobą. Uprawiam niebezpieczne sporty, mam tu szczególnie na myśli skoki spadochronowe. Dlatego też muszę dbać o zdrowie. Przeło-mowym momentem w moim leczeniu stało

się podłączenie do pompy insulinowej.

Czy mógłbyś przybliżyć jaką rolę spełnia pompa insulinowa w życiu kogoś tak ak-tywnego?Przede wszystkim, kiedy używałem penów do podawania insuliny trudno było mi utrzymać dobre poziomy cukru we krwi. Pomimo moich starań nie zawsze uda-wało się je ustabilizować. Szczególnie, że w moim przypadku ciągle towarzyszyły mi emocje związane ze sportem jak i częsty wysiłek fizyczny. Wiele razy musiałem re-zygnować z treningów ze względu na zbyt

niski poziom cukru. Natomiast zbyt wysoki powodował, że miałem gorsze samopoczu-cie. Zanim zacząłem używać pompy miałem także nienajlepszą hemoglobinę glikowa-ną. Teraz jest dużo lepiej, a poziomy glike-mii są unormowane i co najważniejsze, bu-dzę się z dobrym cukrem. Jest to dla mnie szalenie ważne, gdyż każdy aktywny dzień rozpoczynam z prawidłowym poziomem cukru. Mogę śmiało stwierdzić, że pompa Medtronica jest dla mnie wybawieniem i to urządzenie pełni szczególnie ważną rolę w moim aktywnym życiu.

10

Czy jazda na motocyklach jest niebez-pieczna, szczególnie dla osoby chorej na cukrzycę?Jazda na motorach jest niebezpieczna dla każdego, gdy nie przestrzega pewnych za-sad i nie postępuje rozważnie. Jest to eks-tremalny sport, a więc i niebezpieczny. Jeśli chodzi o cukrzycę, to na pewno jej obec-ność czyni go jeszcze bardziej niebezpiecz-nym. Ale tak naprawdę jeśli ktoś o siebie dba i panuje nad własną chorobą to może robić wszystko. Trzeba być bardzo ostroż-nym i uważać by nie dopuścić do sytuacji

jazdy z niskim cukrem na motorze. Wtedy można stracić panowanie nad kierownicą i może nastąpić jakieś nieszczęście. Po pro-stu z cukrzycą tak jak i z innymi chorobami trzeba bardziej uważać. I tu właśnie ogrom-ną pomocą jest dla mnie pompa insulinowa. Dzięki niej jest mi dużo łatwiej stabilizować cukry, a więc zapobiec hipoglikemii. Bardzo zależy mi na mojej pasji, musi więc mi rów-nież zależeć na wyrównanej cukrzycy.

Jak godzisz wszystkie obowiązki zarów-no związane z leczeniem cukrzycy jak

i te prywatne z tak pochłaniającymi czas sportami?Muszę przyznać, że nie jest łatwo. Oprócz obowiązków związanych z dbaniem o moją chorobę mam także obowiązki domowe. Je-stem studentem Lingwistyki Stosowanej na Uniwersytecie Warszawskim, pracuję. Mam swoje życie prywatne, którego ogromną częścią są motory. Uważam, że trzeba robić w życiu to na co ma się ochotę, trzeba je urozmaicać. Jak się chce to da się wszystko pogodzić. Motory ubarwiają moje życie by nie było tylko szarą codziennością. Cukrzy-

ca nie stanowi dla mnie żadnej przeszkody, po prostu z nią współpracuję i żyję. Jestem żywym przykładem, że nie ma przeszkód by realizować własne marzenia. Niestety oprócz czasu jazda na motorze pochłania także dość dużo pieniędzy. Jest drogim przedsięwzięciem. Tyczy się to także udzia-łu w wyścigach. Razem z kolegami na wła-sną rękę szukamy sponsorów. Jesteśmy na-tomiast zdeterminowani gdyż sport ten jest dla nas szalenie ważny.

Na koniec opowiedz czytelnikom o swo-ich dalszych planach związanych z Twoją pasją, dotychczasowych osiągnięciach?Jak już wcześniej wspomniałem biorę udział w tegorocznych wyścigach w klasie 600 SU-ZUKI GSX-R CUP w Poznaniu. Każda runda mistrzostw trwa około 4 dni i składa się z 9 okrążeń. Jedno okrążenie to ok. 4,083 km. Mają one miejsce przeważnie w weekendy: sobota to treningi kwalifikacyjne, a niedzie-la to już właściwy wyścig. W takim wyścigu bierze udział 40 zawodników. Po sobotnich kwalifikacjach zawodnicy ustawiani są we-dług czasu który osiągnęli.

W zeszłym roku, kiedy uczęszczałem na treningi brałem udział w mini wyścigach. I jestem bardzo zadowolony, gdyż szło mi całkiem nieźle. Mam nadzieję, że i w tych wyścigach pójdzie mi dobrze. Jestem pełen nadziei, gdyż jazda na motocyklu sprawia mi niesamowitą frajdę.

Bardzo dziękuję za rozmowę.Rozmawiała Anna Zakrzewska

11

Jedziemy na obóz- pomysł za 100 punktów!

Nie jest to łatwe. Rodzice boją się o dzieci – i trudno im się dziwić; cukrzyca to choroba, której leczenie trwa cały czas i wy-maga dużej odpowiedzialności. Organizato-rzy wakacyjnego wypoczynku boją się dzieci z cukrzycą – i też się im trudno dziwić, bo to normalne bać się czegoś, czego się nie zna. Czyżby więc takie wakacje, jakie mają zdrowe dzieci, były nieosiągalne dla dzieci z cukrzycą? Czy jesteśmy tak inni, że nie możemy cieszyć się swobodą? Nie jest tak źle. Są na to sposoby. Musi być tylko spełnionych kilka warunków.

1. Samodzielność i odpowiedzialność dzieckaTo chyba oczywiste, że na samodzielny wy-jazd może pojechać dziecko, które zna się na swojej cukrzycy, umie dokonać pomia-rów cukru, ustalić dawkę insuliny i ją podać, zna swoje objawy zwiastujące hipoglikemię i umie kontrolować swoją dietę. I oczywiście nie czeka, aż mama wpisze mu to wszystko do zeszytu samokontroli, tylko samo potrafi ten zeszyt prowadzić. Jeśli więc jesteśmy samodzielni i odpo-

wiedzialni – to już możemy pojechać na obóz?Potrzebny jest jeszcze drugi warunek:

2. Osoby na obozie, znające się na cu-krzycyMusicie pamiętać, że organizatorzy i opieku-nowie obozu biorą za Was odpowiedzialność, bo jesteście dziećmi. Dorosły człowiek z cu-krzycą może robić, co mu przyjdzie do głowy, bo to on – w świetle prawa – odpowiada za swe postępowanie. Ale w przypadku osób niepełnoletnich, to dorośli opiekunowie od-powiadają za to, by nie spadł im włos z głowy – a tym bardziej cukier we krwi. Sami wiecie, że leczenie cukrzycy nie jest łatwe – trzeba się na tym znać. I domy-ślacie się, że trudno byłoby znaleźć wśród wychowawców na obozie czy kolonii oso-bę, która szybciutko się wszystkiego nauczy i będzie Wam w stanie doradzić w razie wątpli-wości, przypilnować w chwili słabości Waszej woli albo pomóc w sytuacji podbramkowej. Dlatego najrozsądniej byłoby pojechać na obóz, na którym opiekunem jest osoba, która na cukrzycy już się zna. Może to będzie Twój

Czemu nie? Zbliżają się wakacje – czas swobody i radości. Pewnie wielu z Was chciałoby spędzić je tak jak Wasi rówieśnicy – na koloniach lub obozie. Jednak dla dzieci z cukrzycą nie jest to takie proste. Owszem, można skorzystać z kolo-nii dla diabetyków albo pojechać do sanatorium, ale… czy można pojechać na NORMALNY obóz?

wychowawca klasy? Albo też mama, która jest wychowawcą na kolonii? Albo starszy brat? A może lekarz rodzinny lub ten z poradni diabetologicznej? I bardzo ważna sprawa: na obozie trzeba jak najszybciej rówieśnikom wytłumaczyć, o co chodzi w tej chorobie – a przede wszystkim zaznajomić ich z objawami hipoglikemii i zasadami postępowania w ta-kiej sytuacji. Na obozie, kiedy cały czas jeste-śmy na świeżym powietrzu i w ruchu, cukry bardzo lubią spadać w najmniej odpowied-nim momencie. A dość trudno wtedy udzielać wykładu o hipoglikemii gdzieś na żaglówce, która utknęła w trzcinach, albo w czasie dys-koteki, nie mówiąc już o meczu piłki nożnej o puchar obozu…

3. Co zabiera na obóz dodatkowo osoba z cukrzycą (poza cały sprzętem, niezbęd-nym do obozowania):

INSULINY (Uwaga! Należy zabrać, poza wyli-czoną, dodatkowo 2 fiolki!!!) PENY (TAKŻE OSOBY NA POMPIE ! 1 ZAPASOWY!) + IGŁY DO ZMIANY GLUKOMETR PASKI DO GLUKOMETRU (MIN. 3 OPAKOWA-

NIA=150 SZTUK) PASKI DO MOCZU-1 op. NAKŁUWACZ+ IGŁY DO ZMIANY GLUKAGON ZESZYT SAMOKONTROLI (1 KARTKA/1

DZIEŃ)

czeństwa. A poza tym oczywiście taki obóz jest też lekcją dla każdego dziecka z cukrzycą – można tu naprawdę nauczyć się odpowie-dzialności za siebie, za kolegów i koleżanki, niektórzy uczą się, że NAPRAWDĘ można mie-rzyć cukier częściej niż 3 razy na dobę, jak też tego, że ze zwykłej obozowej kuchni da się skomponować dietę, nie uwłaczającą godno-ści cukrzyka;-) No a czasem znajdzie się nawet czas na prawdziwe szkolenie diabetologicz-ne. Chyba nie jest to zły pomysł na wakacje? Dr n. med. Małgorzata KosińskaSzpital Wojewódzki SP ZOZ w Zielonej GórzePoradnia Diabetologiczna Consilium

12

- osoby na pompie- zapasowe wkłucia, dreny, strzykawki, gaziki Leko (Uwaga! Wkłucia nie „na styk” – wziąć zapas!) KOSTKI CUKRU lub TABLETKI GLUKOZOWE ZGODA NA ZABIEGI medyczne wykonywa-

ne przez osoby bez wykształcenia medyczne-go (np. w przypadku konieczności podania glukagonu) KARTA INFORMACYJNA z wpisanymi dawka-

mi insuliny, przelicznikami na WW, ew. dodat-kowymi lekami.

4. O czym warto pamiętać na obozie• dbanie o dobry poziom cukru jest w naszym interesie. Będzie hipoglikemia – drużyna przegra grę terenową, bo będziesz opóźniał grupę... Nie daj Boże przedłużająca się hiper-glikemia – będziesz się źle czuł i nici z randki z nowo poznaną znajomą z sąsiedniego na-miotu. • trzeba planować proste sprawy – np. gdzie położyć paski, a gdzie glukagon, żeby można je było szybko znaleźć zwłaszcza w środku nocy (a przy świetle latarki nie jest to łatwe).

Pamiętać o tym, że kończy się insulina w pe-nie, żeby przynieść ją z lodówki w kuchni, a nie przypomnieć sobie o tym pięć minut przed wyjazdem na całodniową wycieczkę rowe-rową, kiedy cała grupa czeka przy rowerach (a kuchnia na obozie zwykle jest nieco dalej, niż w domu). Tu nie ma rodziców, którzy zwy-kle o takie drobiazgi się troszczą…• trudno to sobie wyobrazić, ale są miejsca na świecie, gdzie nie można dostać niczego do jedzenia – np. koniec jeziora, gdy popłyniemy kajakiem, środek lasu w czasie podchodów… Dlatego trzeba pamiętać o zabraniu na ta-kie wyprawy choćby 1 „szybkiego” i jednego „wolnego” WW… • mrówki bardzo łatwo znajdują drogę do zapasów cukru czy schowanej na czarną go-dzinę drożdżówki – dlatego trzeba pilnować porządku w namiocie, także dla własnego bezpieczeństwa…• kajak i żaglówka mają to do siebie, że zwykle robi się tam mokro – warto pomyśleć o zabez-pieczeniu glukometru (jeśli go zabieramy) lub cukru

• paski do glukometru dość trudno wybiera się z leśnej ściółki – a żaden komendant nie pozwoli na zaśmiecanie terenu obozu. Paski (są z plastiku!) wyrzucamy do śmietnika!• nie ma oszustwa, które prędzej czy później się nie wyda…

Nasze obozyDzieci z cukrzycą z województwa lubuskiego na takie „normalne” obozy jeżdżą już od kilku lat. Mamy zaprzyjaźnioną komendantkę ZHP, która się naszej (sporej już!) grupki nie boi i przyjmuje nas pod dachy swych namiotów. Jedna z mam poświęca dzieciom swój talent pedagogiczny, a nad wszystkim czuwa lekarz z poradni diabetologicznej (który jest jedno-cześnie lekarzem całego obozu). Oczywiście, jak na każdym obozie, mamy też zapewnioną pomoc pielęgniarki. A dzieci? Są najnormalniejszymi uczestnikami obozu, biorą bez ulg udział we wszystkich zajęciach i dyżurach, mają tylko swój dodatkowy obowiązek – cukrzycę. W ramach usprawniania pracy organizujemy dyżury cukrzycowe (dyżurnymi są dzieci), polegające na przypilnowaniu, aby żaden delikwent nie zapomniał zmierzyć cukru (np. przed zawodami) albo zabrać glukometr na całodniową wycieczkę. Najsympatyczniejsze jest to, że do naszych dyżurów dołączają się zdrowi rówieśnicy – a przecież oni nie muszą wstawać w nocy, żeby sprawdzić, czy nie mają hipoglikemii po dyskotece. I co najważniejsze – zaczynają rozumieć, o co w tej naszej cu-krzycy chodzi, podobnie jak drużynowi, panie z kuchni czy inni dorośli, którzy na początku patrzyli na naszą grupę ze strachem przemie-szanym ze współczuciem. Tak więc robimy dodatkową „dobrą robotę” – edukację społe-

13

Czy na podstawie doświadczenia lekar-skiego potrafiłyby Panie poradzić jak postępować gdy pojawi się cukrzyca w domu?

Dr Surdej: Przede wszystkim, kiedy u pacjen-ta cukrzyca zostanie rozpoznana należy nie-zwłocznie zgłosić się do oddziału by rozpo-cząć leczenie i zrozumieć na czym ta choroba polega. U pacjentów, a właściwie u ich rodzi-ców można zauważyć, że pierwszy tydzień po zachorowaniu to czas przemyśleń. Pierwsze dni przesłania przerażenie tym, że choroba jest nieuleczalna. Na początku nie dociera myśl, że z tą chorobą się żyje, że dzięki dobrej samokontroli, dzięki terapii pompowej osoba z cukrzycą może prowadzić normalne życie. Dopiero po paru dniach mija ten najcięższy szok. Dlatego szkolenie rodziców i dziecka po-winno się rozpocząć dopiero około 3 doby po przyjęciu na oddział. Rodzice są wstrząśnięci i ciężko jest im oswoić się z myślą o chorobie dziecka. Trzeba dać im chwilę na przyzwycza-jenie się do nowej rzyczywistości. Podczas

Dojrzewanie-trudny czas dla dwóch stronDojrzewanie to bardzo szczególny okres w życiu człowieka. To właśnie podczas tego czasu zachodzi w organizmie wiele zmian, które moga zaskoczyć, a nawet przysporzyć kłopotów, szczególnie osobom z cukrzycą. O okresie dojrzewania oraz o tym jak poradzić sobie w tym trudnym okresie, opowiedzą Wam specja-listki - Panie z zespołu terapeutycznego z Dziecięcej Poradni Diabetologicznej z Wojewódzkiego Szpitala w Rzeszowie, przy ulicy Lwowskiej 60- doktor Barbara Surdej, doktor Lucyna Lisowicz i pielęgniarka Bożena Olech.

szkoleń i spotkań edukacyjnych sytuacja za-czyna być w ich oczach trochę łatwiejsza do ogarnięcia.

Czy najgorszym momentem na zachoro-wanie jest okres dojrzewania?

Dr Lisowicz: Trudno powiedzieć. Jest to przede wszystkim bardzo indywidualna kwe-stia. Trudność u małych dzieci polega na tym, że ciężko jest im wytłumaczyć, że musi być często kłute, a także że nie może jeść, kiedy ma tylko na to ochotę. Duże dziecko ma nato-miast problem emocjonalny. Jeśli taki młody człowiek żył naście lat zdrowy to niezmiernie ciężko jest mu się przestawić na inne życie. Dr Surdej: Bardzo dużo też zależy od na-stawienia rodziny pacjenta. Jeśli rodzina tylko użala się nad nastałą sytuacją i widzi same problemy, to ciężko w takim przy-padku osiągnąć dobre efekty leczenia. Jeśli natomiast rodzina jest nastawiona na rozwiązywanie problemu, nie załamuje się można spodziewaać się świetnych efek-

tów. Dziecko czy dorastający człowiek nie może zostać z chorobą sam!

Jak powinno wyglądać wsparcie rodziców i rodzeństwa dziecka z cukrzycą? Jak po-móc akceptować i jak zaakceptować to co się przydarzyło?

Dr Surdej: Jak już wcześniej wspomniałam ani dziecko ani osoba nastoletnia nie może pozostać z problemem choroby sama. Rodzi-ce uważają, że nastolatek staje się dorosły i da sobie radę sam. To jest tylko pozornie dorosły człowiek. Cała rodzina powinna być obecna na szkoleniach terapeutycznych i wzajemnie się wspierać. Optymalnie jest, kiedy pewne nawyki żywieniowe przejmowane są przez wszystkich członków rodziny i w sprawach diety cała rodzina ze sobą współpracuje.

Tu dużą rolę odgrywa rodzeństwo. Wiadomo, że nie mogą oni całkowicie zmienić życia ze względu na chorobę brata czy siostry. Ale mo-gliby zrezygnować np. z podjadania słodyczy po kryjomu. Najlepszą reakcją jaką można sobie wyobrazić po zachorowaniu dziecka to stworzenie atmosfery nastawionej na roz-wiązywanie problemów i wzajemną pomoc. Użalanie się nad sytuacją tych młodych lu-dzi nie przynosi pozytywnego skutku, wręcz negatywny. Podobnie jest w przypadku na-uczycieli w szkole. Ich troska, czasami zbyt intensywna może być źle odebrana. Może znowu przypominać użalanie się nad choro-bą, a tego dojrzewająca młodzież naprawdę nie lubi. Dlatego najlepiej byłoby znaleźć zło-ty środek. Taką wyważoną pomoc, która nie zraziłaby nastolatków ani do choroby ani do siebie samych. W okresie dojrzewania rodzice

Zespół Terapeutyczny ze Szpitala w Rzeszowie

14

powinni jak najczęściej rozmawiać z dziec-kiem na te tematy.

Spotkałam się z opinią, że ojcom sprawia trudność zaakceptowanie choroby dziec-ka, czasem wręcz nie potrafią tego zrobić. Czy to prawda?

Dr Surdej: Tak naprawdę rzadko ojcowie ak-ceptują cukrzycę u swego dziecka. Owszem do naszej poradni przyjeżdża wiele rodzin, w których zarówno mama i tata są żywo obec-ni w „słodkim” życiu pociechy. Jednak zdarza się też ze ojcowie odchodzą od matek po za-chorowaniu dziecka. Zostawiają bardzo fajne dziecko i bardzo fajną kobietę. Nie potrafią stawić czoła chorobie, a tym samych bardzo krzywdzą rodzinę.

Jakie powinno być podejście rodziców w sytuacji pogorszenia się wyrównania cu-krzycy w okresie dojrzewania?

Dr Lisowicz: Rodzice zawsze mają za zadanie wspierać dziecko, bez względu na okoliczno-ści. Spokojnie należy szukać przyczyny tego pogorszenia, najczęściej konsultując się z le-karzem. Dojście do konsensusu jest bardzo trudne i nie zawsze się udaje to osiągnąć. W dzisiejszych czasach, kiedy rodzice są bardzo zapracowani tego wsparcia dzieciom bardzo brakuje. Nawet jeśli dziecko nie woła wyraź-nie o pomoc, to tej pomocy potrzebuje. Obo-wiązki i praca powodują, że brakuje rodzicom czasu by tej pomocy udzielić, chociaż daliby bardzo dużo by ten problem zniknął. I ten problem dotyczy nie tylko cukrzycy ale każ-dej choroby przewlekłej. W okresie dojrzewania wszystko jest trudniej-

sze. Relacje między dzieckiem a rodzicami są bardzo trudne, wręcz skomplikowane. Z ba-gażem choroby przewlekłej jaką jest cukrzyca wszystko jest podwójnie trudne. Dojrzewanie to okres buntu, któremu towarzyszą specy-ficzne problemy. Cukrzyca i jej wymogi stano-wią dodatkowe okoliczności do buntu. Dlatego też rodzice powinni chwalić nasto-latka, gdy wyniki leczenia są zadowalające, a gdy wymagają ulepszenia powinni zaofero-

wać swoją pomoc i wsparcie.

Czy w związku z trudnością utrzymania prawidłowych glikemii w okresie dojrze-wania wskazane jest stosowanie pomp in-sulinowych?

Dr Lisowicz: Oczywiście. Pompa insulinowa jest najlepszym rozwiązaniem w terapii cu-krzycowej. W przypadku nastolatków najle-

piej jest podłączać ich do pompy od razu po zachorowaniu, gdyż po kilku latach choroby jest trudniej przestawić kogoś na terapię pompową. A to właśnie terapia pompowa jest bardzo pomocna w stabilizowaniu pozio-mów glikemii. Piel. Bożena Olech: Mamy w poradni wie-lu nastolatków. Gdy podłączenie do pompy następowało natychmiast po rozpoznaniu cukrzycy przyswajanie wiadomości podczas szkolenia nastęowało bardzo szybko i spraw-nie. Natomiast nastolatki z dłuższym stażem chorobowym pomimo przyswojenia wiedzy i obsługi pompy nie zawsze wcielają w życie to czego się nauczyli. Jest to spowodowane właśnie okresem dojrzewania, a co za tym idzie buntem. Ten nastoletni wiek charaktery-zuje się specyficznym nastawieniem. Dr Surdej: Moim zdaniem pompa Paradigm 722 ze stałą możliwością wglądu w poziomy glikemii byłaby bardzo dobrym rozwiązaniem dla nastoletniej młodzieży. Uregulowanie po-ziomów cukru podczas okresu dojrzewania byłoby dużo łatwiejsze. Znałyby swoje reak-cje na stres, na wysiłek fizyczny i każdą inną okoliczność. Wgląd we własne cukry w każdej chwili to dla nastolatków, którzy wstydzą się zmierzyć cukier przy kolegach to świetne roz-wiązanie. Przecież bywają nawet przypadki, w których pacjenci nie badają cukru przez cały dzień w szkole bo się po prostu wstydzą i boją odtrącenia. Dr Lisowicz: Jest to główny problem, z po-wodu którego cukrzyca jest tak chwiejna w okresie dojrzewania. Nastolatki ukrywają się z faktem że są chore, że muszą zmierzyć cukier w szkole, podać bolusa. W tym czasie mło-dzież w ogóle się nie godzi z chorobą.

15

Wgłębiając się bardziej w problem okresu dojrzewania, poruszmy problem dorasta-nia dziewczynek. Jak u nich przebiega ten proces i czy jest wyjątkowo trudny?

Dr Lisowicz: Dziewczynki przede wszystkim odróżnia od chłopców większa skłonność do tycia. Z natury są mniej ruchliwe niż chłop-cy, co wiąże się z przybieraniem na wadze. I nawet gdy starają się być aktywne fizycznie trudnej im utrzymać stałą wagę niż płci prze-ciwnej. Chłopcom jest dużo łatwiej i są tylko sporadyczne przypadki skłonności do tycia. Dziewczynki oprócz tego lubią sobie coś po-podjadać. Dr Surdej: Niestety przybieranie na wadze wiąże się z późniejszymi próbami odchu-dzania. Bardzo często dochodzi do zaburzeń odżywiania. Dziewczyny potrafią nic nie jeść cały dzień, a potem nie wytrzymują i zjadają w nadmiarze wieczorem. Bywa też tak, że dają za małe dawki insuliny jedząc normalne ilości jedzenia i doprowadzają do bardzo wysokich glikemii. Uzyskują zamierzony efekt - chud-ną, ale dzieje się tak kosztem zdrowia, gdyż organizm jest zakwaszony. Takie postępowa-nie prowadzi do bardzo poważnych powikłań cukrzycowych. Jest to bardzo niebezpieczne i ostrzegamy przed takim postępowaniem. Podczas wizyt bardzo staramy się uzmysłowić pacjentom, jak ważne jest leczenie cukrzycy, jak ważne jest dobre wyrównanie. Kiedy pa-cjenci dojrzewają nawiązanie z nimi kontaktu jest dużo trudniejsze. Rady i pomoc dorosłych, lekarzy czy rodziców, młodzież postrzega jako ingerencję we własne życie. Bardzo nam zależy by pacjenci starali się by ich cukrzyca była wyrównana i by żyło im się jak najlepiej. Z każdej poprawy, z każdego dobrego cukru

naszych pacjentów bardzo się cieszymy.

Czy w związku z cukrzycą u dziewczynek w okresie dojrzewania mogą wystąpić niepokojące zmiany związane z miesiącz-kowaniem czy prawidłową równowagą hormonalną?

Dr Surdej: Jeżeli pacjentki są dobrze wyrów-nane nie powinny mieć zaburzeń hormonal-nych. Dotyczą ich problemy takie same jak zdrowych dziewcząt. Na przykład jeżeli na-sza pacjentka jest dobrze wyrównana i ma problemy z trądzikiem czy z zaburzeniem miesiączkowania to kierujemy ją do naszej pani ginekolog. I specjalista ginekolog leczy je tak jak zdrowe dziewczyny. Natomiast jeśli cukrzyca u pacjentki nie jest wyrównana to jest prawdopodobne że zaburzenie hormo-nalne pochodzi właśnie z niewyrównania.

Złe wyniki glikemii u dorastającej dziew-czyny mogą wpływajć także na pogłębianie takich zmian jak trądzik czy problemy z mie-siączkowaniem.Dr Lisowicz: Sam brak wyrównania cukrzycy doprowadza do dekompensacji hormonalnej całego organizmu. Dlatego też aby temu za-pobiec podczas okresu dojrzewania należy pamiętać o dobrej samokontroli.

Czy wahania hormonalne mają wpływ na poziomy glikemii i prawidłowe działanie insuliny?

Dr Surdej: Tak. Najbardziej jest to widoczne u dziewcząt mających zaburzenia hormo-nalne tarczycy. Wtedy poziomy glikemii są niesamowicie trudne do wyrównania. Przede wszystkim te towarzyszące zabu-rzenia hormonalne tarczycy narażają na niespodziewane spadki poziomu cukru. Taki wpływ mogą mieć wszelkie choroby autoimmunologiczne innych narządów. Powodują one wahania glikemii i zaburze-nia metabolizmu. Mamy tu do czynienia z zaburzoną gospodarką hormonalną, któ-ra jest naprawdę niebezpieczna. Podobnie jest w przypadku leczenia towarzyszącej choroby u osoby z cukrzycą np. terapią ste-rydową. To również ma ogromny wpływ na prawidłowe poziomy glikemii. Należy także pamiętać że zapotrzebowanie na insulinę zmienia się w poszczególnych fazach cyklu u kobiety.Dr Lisowicz: Jeżeli nie ma równowagi hor-monalnej w organizmie to mogą następo-wać przecukrzenia czy też niedocukrzenia. Leczenie terapią hormonalną należy ogra-niczać do minimum. Wszystkie zaburzenia

hormonalne mają wpływ na zaburzenia w prawidłowej samokontroli cukrzycy.Ok. 5-10%kobiet w Polsce planuje cią-żę a w krajach zachodnich ok. 80%. Kiedy powinno się zacząć planowanie cią-ży? Jakie zagrożenia niesie niezaplanowa-na ciąża przy niewyrównanej cukrzycy?

Dr Surdej: Czasami staramy się już osiem-nastoletniej dziewczynie ze źle wyrównaną cukrzycą uzmysławiać, że aby mieć zdrowe dziecko należy rok wcześniej zacząć o tym myśleć. Dobrze wyrównana cukrzyca za-równo przed zajściem w ciążę jak i podczas jest niezmiernie ważna. Dlatego też rozma-wiamy z pacjentkami, by były odpowiednio przygotowane. Dr Lisowicz: Nieraz zostało udowodnione, że kiedy dziewczyna zachodzi w ciążę ma pełną motywację by mieć dobrze wyrówna-ną cukrzycę. Wie, że będzie odpowiadać nie tylko za siebie, ale także za dziecko. Piel. Bożena Olech: Niestety kiedy pacjent osiąga 18 lat opuszcza poradnię dziecięcą. Jest to okres przejściowy i przejście do po-radni dla dorosłych wiąże się z pewnymi obawami. Podejście lekarza w poradni dla dorosłych, gdzie większość pacjentów to ludzie z cukrzycą typu 2, jest trochę inne. A młodzieżą trzeba się zaopiekować. A szcze-gólnie młodymi kobietami, które w przyszło-ści będą chciały zajść w ciążę. Niestety tej pomocy brak.

Bardzo dziękuję za rozmowę.

Rozmawiała Anna Zakrzewska

Poziomo1- O 19-stej dla dzieci w telewizji3- Zabieramy go na piknik ze smakołykami4- Leci rakietą w kosmos5- Na plaży jest go bardzo dużo9- Pakowana w podróż11- Symbol Warszawy12- Znosi jajka14 – Pieni się w kąpieli

Pionowo2- W cieście6- Potrawa z jajek na śniadanie8- Obowiązkowa w szkole do przeczytania10- Sucha trawa po ścięciu13- Leśne owoce

ieci w tela piknik zesm

ardzo dużoż

wizewltsme szezk zzki ma

ddd o

jiakołykamiołyka

ZEBRÓWKAwakacyjna

ZEBRÓWKAwakacyjna

HAS£O:

Redakcja: Anna Zakrzewskatel.: 022 – 465 69 34 Wydawca:Medtronic MiniMed, ul. Ostrobramska 101, 04-041 Warszawa

Grafika i skład: Jacek Biskupski tel.: 0 886 159 452

ZEBRAZEBRA

ZEBRÓWKA:Spośród wszystkich

prawidłowych roziwązań wylosujemy trzy nagrody niespodzianki ufundowane

przez Johnson&Johnson Lifescan Sp.z o.o."Rozwiązanie z dopiskiem ZEBRÓWKA prosimy

nadsyłać do 20 lipca na adres :Medtronic MiniMed, ul. Ostrobramska 101,

04-041 Warszawa

1

2

8

93

45

6

1 2

13

14

12

8

3

10 11

5

4

9

6

7

1 2 3 4 5 6 7 8 9