Zdrowie psychiczne w Unii Europejskiej...6 i Francuzów (ok. 19% populacji), zaś w najmniejszym...

37
biuro analiz, dokumentacji i korespondencji warszawa 2019 Zdrowie psychiczne w Unii Europejskiej Opracowania tematyczne OT–674

Transcript of Zdrowie psychiczne w Unii Europejskiej...6 i Francuzów (ok. 19% populacji), zaś w najmniejszym...

  • biuro analiz,dokumentacji i korespondencji

    warszawa 2019

    Zdrowie psychiczne w Unii Europejskiej

    Opracowania tematyczne

    OT–674

  • © Copyright by Kancelaria Senatu, Warszawa 2019

    Biuro Analiz, Dokumentacji i KorespondencjiDyrektor – Agata Karwowska-Sokołowska tel. 22 694 94 32, fax 22 694 94 28, e-mail: [email protected]

    Wicedyrektor – Danuta Antoszkiewicz tel. 22 694 93 21, e-mail: [email protected]

    Zespół Analiz i Opracowań Tematycznych tel. 22 694 92 04, fax 22 694 94 28

    Opracowanie graficzno-techniczneCentrum Informacyjne Senatu Dział Edycji i Poligrafii

    Kancelaria Senatuczerwiec 2019

  • 3

    Jagoda Tracz-Dral Główny specjalista Biuro Analiz, Dokumentacji i Korespondencjii

    Zdrowie psychiczne w Unii Europejskiej

    Wstęp

    Dostępne dane i prognozy na temat zdrowia psychicznego pokazują, że zaburzenia psychiczne są poważnym i narastającym problemem na całym świecie. Depresja i zaburzenia związane z nadużywaniem alkoholu są to dwa najczęściej występujące zaburzenia psychiczne na świecie, a depresja znajduje się na liście 20 najważniejszych przyczyn niepełnosprawności.

    Stan zdrowia psychicznego współczesnych ludzi budzi coraz więcej niepokoju. Wskaźniki epidemiologiczne różnego rodzaju zaburzeń psy-chicznych nasilają się i dotyczy to różnych kultur i narodów, co z jednej strony odzwierciedla stan permanentnych napięć, konfliktów i pogar-szających się warunków życia w kontekście określonych tendencji spo-łeczno-demograficznych, z drugiej strony globalny charakter problemów kształtujących jakość naszego życia1.

    W 2011 r. European College of Neuropsychopharmacology (ECNP) i European Brain Council (EBC) opublikowały raport pt. „Zakres i czę-stotliwość występowania chorób i zaburzeń psychicznych w Europie w 2010 r.”2. który aktualizował i rozszerzał raport z 2005 r. Jest on wy-nikiem trzyletniego wielowymiarowego projektu, który miał na celu pokazanie skali zaburzeń psychicznych w Europie. Badaniem objęto wszystkie państwa Unii Europejskiej oraz Szwajcarię, Islandię i Norwe-gię o łącznej populacji 514 milionów ludzi. Analiza dotyczyła zaburzeń psychicznych, w tym: depresji, zaburzeń dwubiegunowych, zaburzeń lękowych, bezsenności, uzależnień oraz schizofrenii, a także szeregu zaburzeń neurologicznych, w tym udaru, epilepsji, choroby Parkinsona i stwardnienia rozsianego.

    1 P. Stecz, D. Podgórska-Jachnik, Zdrowie psychiczne (także) studentów: komentarz do raportu EZOP Polska, 2017.

    2 „Size and Burden of Mental Disorders and other Disorders of the Brain in Europe 2010”.

  • 4

    Badanie wykazało, że każdego roku 164,8 miliona mieszkańców Unii Europejskiej (38,2%) cierpiało z powodu zaburzeń zdrowia psychicznego. Jak wynika z wyników badań, najczęstszymi zaburzeniami zdrowia psychicznego były: zaburzenia lękowe (14%), bezsenność (7%), depresja (6,9%), zaburzenia somatyczne (6,3%), zaburzenia spowodowane używa-niem alkoholu oraz substancji psychoaktywnych (>4%), ADHD u dzieci i młodzieży (5%), demencja (1-30% w zależności od wieku). Raport stawia diagnozę, że zaburzenia psychiczne stały się największym wyzwaniem zdrowotnym w Europie w XXI wieku.

    Opublikowane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) wy-niki badania globalnego obciążenia chorobami 20163 świadczą o zna-czeniu zdrowia psychicznego w obszarze zdrowia publicznego. Według ostatnich szacunków najważniejszych przyczyn utraconych lat ży-cia w zdrowiu z powodu ograniczonej sprawności (YLDs – years li-ved with disability), zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania (mental and substance use disorders) stanowią drugą wśród mężczyzn i trzecią wśród kobiet najważniejszą grupę przyczyn odpowiedzialną odpowiednio za 17% i 14,4% utraconych lat życia w zdrowiu z powodu ograniczonej sprawności wśród mieszkańców Polski4.

    W 2012 r. został zakończony trzyletni projekt badawczy na temat stanu zdrowia psychicznego Polaków. Było to pierwsze szerokie badanie epide-miologiczne zaburzeń psychicznych, zgodne z metodologią Światowej Or-ganizacji Zdrowia „Epidemiologia zaburzeń psychiatrycznych i dostępność psychiatrycznej opieki zdrowotnej – EZOP Polska”. Badanie zostało prze-prowadzone na próbie 10 tys. respondentów w wieku 18-64 lat. Na podsta-wie tych badań powstał raport pt. „Charakterystyka rozpowszechnienia zaburzeń psychicznych w Polsce na podstawie badania EZOP” przygotowa-ny przez: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (NIZP-PZH), Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie  (IPiN) oraz Katedrę Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu (KPUM).

    W badaniu przeanalizowano cztery podstawowe grupy zaburzeń: − Zaburzenia nerwicowe, charakteryzujące się występowaniem

    lęku i zachowań mających na celu uniknięcie ekspozycji na „lę-kotwórczą sytuację”5;

    3 Global Health Estimates 2016: Disease burden by Cause, Age, Sex, by Country and by Region, 2000-2016. Geneva, World Health Organization, 2018.

    4 B. Wojtyniak, P. Goryński, Sytuacja zdrowotna ludności polski i jej uwarunkowa-nia – synteza, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Hi-gieny, Warszawa 2018.

    5 Charakterystyka rozpowszechnienia zaburzeń psychicznych w Polsce na podstawie badania EZOP, 2012, www.ezop.edu.pl.

  • 5

    − Zaburzenia związane z nadużywaniem przyjmowania i uza-leżnieniem od substancji psychoaktywnych (alkoholu, tytoniu, narkotyków);

    − Zaburzenia nastroju, w tym epizody depresji, manii oraz trwa-jące ponad dwa lata depresyjne zaburzenia nastroju tj. dystymię;

    − Zaburzenia zachowania o charakterze wybuchowym, impul-sywnym, z konsekwencjami w zakresie współżycia społecznego.

    W badanej próbie u 23,4% osób rozpoznano przynajmniej jedno za-burzenie psychiczne z 18 zaburzeń zdefiniowanych wg Międzynarodo-wej Klasyfikacji Chorób ICD-10 i Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-IV. Wśród nich, co czwarta przebadana osoba doświadczała więcej niż jednego zaburze-nia, a co dwudziesta piąta – trzech i więcej. Grupę tych ostatnich pa-cjentów, mających doświadczenia z kilkoma zaburzeniami, oszacowano na blisko ćwierć miliona osób.

    U około 10% badanej populacji stwierdzono zaburzenia nerwicowe, wśród których do najczęstszych należały fobie specyficzne (4,3%) i fobie społeczne (1,8%). Można przyjąć, że na zaburzenia nerwicowe cierpi co dziesiąty Polak w wieku produkcyjnym, jest to grupa 2,5 miliona osób. Zaburzenia nastroju wśród zgłaszanych dolegliwości stanowiły łącznie 3,5%, (w tym aż 3% stanowiła depresja), czyli mogą one dotyczyć blisko 1 miliona Polaków w wieku produkcyjnym. Impulsywne zaburzenia zachowania rozpoznawano u 3,5% respondentów co może oznaczać, że co trzydziesty Polak prezentuje tego rodzaju zachowania.

    Dużą grupę zaburzeń stanowiły zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych (12,8%), w tym aż 11,9% to zaburzenia bę-dące następstwem nadużywania alkoholu6. Te zaburzenia psychiczne dotyczyły 3,3 miliona osób w wieku produkcyjnym.

    Najnowszy raport Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) i Komisji Europejskiej pt. „Health at a Glance: Europe 2018”7 wska-zuje, że ponad jedna na sześć osób w krajach UE (17,3%) miała problem ze zdrowiem psychicznym w 2016 r., czyli około 84 mln mieszkańców Unii zmagało się z zaburzeniami psychicznymi takimi jak depresja, zaburze-nia lękowe oraz zaburzenia związane z używaniem alkoholu i narkoty-ków. Choroby psychiczne dotykają przede wszystkim Finów, Holendrów

    6 Sytuacja zdrowia psychicznego w Polsce, Informacja Sekcji Ochrony Zdrowia Na-rodowej Rady Rozwoju, 9 luty 2016 r.

    7 OECD/EU, Health at a  Glance: Europe 2018, State Of Health In The EU Cycle, 2018. Badania, których wyniki zestawia raport zostały przeprowadzone w 28 pań-stwach członkowskich UE, 5 państwach kandydujących i 3 krajach Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA).

  • 6

    i Francuzów (ok. 19% populacji), zaś w najmniejszym stopniu Polaków, Buł-garów i Rumunów (poniżej 15%). Najlepiej w rankingu wypadają więc kraje biedniejszej Europy Środkowej i Wschodniej. Zdaniem autorów raportu te różnice między krajami mogą wynikać z większej wiedzy obywateli i świa-domości o zdrowiu psychicznym oraz mniejszej stygmatyzacji związanej z chorobami psychicznymi, a także z łatwiejszego dostępu do usług w tym zakresie. Ponadto w wielu krajach wciąż panuje powszechne przekonanie, że lepiej jest unikać mówienia o chorobie psychicznej, aby nie być napięt-nowanym. Innym powodem może też być różna sytuacja finansowa, która powoduje rzadsze korzystanie z pomocy psychiatrów i psychoterapeutów.

    Z raportu wynika, że aż 25 milionów Europejczyków (5,4% popu-lacji) cierpiało na stany lękowe, 21 mln (4,5%) miało depresję lub stany depresyjne, 11 mln (2,4%) zmagało się z uzależnieniem od alkoholu i/lub narkotyków, ok. 1,5 mln (0,3%) ludzi miało zaburzenia ze spectrum schizofrenii. Ciężkie choroby psychiczne, takie jak zaburzenia afektyw-ne dwubiegunowe, dotykały prawie 5 mln ludzie (1% populacji).

    Badania wykazują, że zaburzenia lękowe, zaburzenia depresyjne i zaburzenia dwubiegunowe występują częściej wśród kobiet niż wśród mężczyzn. Niektóre z tych różnic między płciami mogą wynikać z więk-szej skłonności kobiet do zgłaszania problemów zdrowia psychicznego. Jedynym wyjątkiem są zaburzenia psychiczne związane z używaniem narkotyków i alkoholu – zaburzenia te występują ponad dwukrotnie częściej u mężczyzn niż u kobiet.

    Dane z  European Health Interview Survey na temat zdrowia w 2014 r. również potwierdzają istotną różnicę w samopoczuciu kobiet i mężczyzn. W badaniu tym, więcej niż jedna na dwanaście kobiet (8,8%), wskazywała, że doświadcza przewlekłej depresji. Dla porównania jeden na dziewiętnastu mężczyzn (5,3%) twierdził, że zmaga się z tą chorobą. Częstotliwość występowania przewlekłej depresji rośnie wraz z wiekiem zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn, i jest szczególnie wysoka w śred-nim wieku. W wieku 55–64 lata ponad 11,4% kobiet i 7,1% mężczyzn zgło-siło przewlekłą depresję. Między 65 a 74 rokiem życia zachorowalność spadała (kobiety 9,8%, mężczyźni 5,3%), a następnie rosła w starszym wieku (75+) i wynosiła dla kobiet 12,4% i mężczyzn 6,5%.

    Ten wzrost w starszym wieku można częściowo wyjaśnić faktem, że depresja jest często związana ze słabym zdrowiem fizycznym, gorszym stanem finansowym i niższym wsparciem społecznym8.

    8 E. Grundy, T. van den Broek and K. Keenan, Number of children, partnership sta-tus, and laterlife depression in eastern and western Europe, The Journals of Geron-tology: Series B, 2017.

  • 7

    Ekonomiczne i społeczne koszty chorób psychicznych są znaczne. W 28 krajach UE całkowity koszt złego stanu zdrowia psychicznego szacuje się na ponad 4% PKB, czyli ponad 600 miliardów euro9. Kwotę 190 mld euro, czyli 1,3% PKB, stanowią bezpośrednie wydatki na opiekę zdrowotną, kolejne 170 mld euro (1,2% PKB) przeznacza się na progra-my zabezpieczenia społecznego, a następne 240 mld euro (1,6% PKB) to pośrednie koszty dla rynku pracy, wynikające z niższego zatrudnienia i mniejszej wydajności.

    W 2015 r. w wyniku problemów psychicznych lub samobójstw zmar-ło ponad 84 000 Europejczyków.

    Zdrowie psychiczne

    Stan psychiczny ludzi jest zdeterminowany wieloma czynnikami, w tym biologicznymi (np. genetycznymi, płciowymi), indywidualnymi (np. do-świadczeniami osobistymi), rodzinnymi i społecznymi (np. wsparcie społeczne) oraz ekonomicznymi i środowiskowymi (np. status społeczny i warunki życia).

    Definicja zdrowia psychicznego Światowej Organizacji Zdrowia to: „stan dobrego samopoczucia, w którym człowiek wykorzystuje swoje zdolności, może radzić sobie ze stresem w codziennym życiu, może wy-dajnie i owocnie pracować oraz jest w stanie wnieść wkład w życie danej wspólnoty”. Zły stan zdrowia psychicznego to problemy ze zdrowiem psychicznym i napięcie, osłabione funkcjonowanie połączone z cier-pieniem; pojawiają się objawy i rozpoznawalne zaburzenia psychiczne, takie jak schizofrenia i depresja.

    Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego ustanowiony został 10 października każdego roku w celu zwiększania globalnej świadomości społecznej o problemach zdrowia psychicznego, rozpowszechniania in-formacji na ten temat oraz walki ze stereotypami. W 2018 r. Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego odbywał się pod hasłem „Młodzi ludzie i zdrowie psychiczne w zmieniającym się świecie”, ponieważ około 1 na 5 nastolatków doświadcza problemów psychicznych i behawioralnych w danym roku. Na uwagę zasługuje fakt, że połowa wszystkich proble-mów ze zdrowiem psychicznym w wieku dorosłym ma swój początek w okresie dojrzewania lub przed nim.

    9 Mental health problems costing Europe heavily, OECD, 2018.

  • 8

    Zdaniem dr hab. Pawła Holasa10 źródłem wielu napięć i problemów psychicznych u młodych ludzi są media społecznościowe, m.in poprzez mechanizm porównań społecznych. Korzystanie z nich już przez dwie godziny dziennie zwiększa blisko 4-krotnie ryzyko depresji, podobnie jak korzystanie z więcej niż 7 różnych mediów społecznościowych11.

    Światowa Organizacji Zdrowia 7 listopada 2018 r. przedstawiła opracowanie12, z którego wynika, że osoby z zaburzeniami psychicz-nymi (depresja umiarkowana do ciężkiej, choroba afektywna dwubie-gunowa oraz schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne) cierpiące również na inne choroby uleczalne (np. nadciśnienie, reumatyzm, cho-roby układu trawiennego) żyją o 10-20 lat krócej niż populacja ogółem. Większość z tych przedwczesnych zgonów jest spowodowana stanem zdrowia fizycznego.

    Zdaniem WHO zdrowie fizyczne osób z zaburzeniami psychicznymi jest powszechnie pomijane, nie tylko przez nich samych i ich otoczenie, ale także przez systemy opieki zdrowotnej.

    Zaburzenia psychiczne i behawioralne

    Zaburzenia psychiczne i  behawioralne należą do chorób prze-wlekłych o największym rozpowszechnieniu w populacji, najczęściej rozpoczynających się we wczesnej dorosłości (20-25 r. ż.)13. Liczba dni hospitalizacji z powodu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w UE wyniosła w 2015 r. ponad 83 miliony dni i była na drugim miejscu po chorobach układu krążenia.

    Najdłuższe średnie pobyty pacjentów z zaburzeniami psychicznymi i zaburzeniami behawioralnymi odnotowano w Czechach, na Malcie i w Wielkiej Brytanii – od 38 do 41 dni. W Polsce średni pobyt pacjen-tów w szpitalu z powodu chorób psychicznych wynosił średnio 35 dni. Najkrótsze średnie pobyty notowano w Belgii, Irlandii i Holandii (od-powiednio 9, 12 i 13 dni).

    10 Psychiatra i  psychoterapeuta, adiunkt na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego.

    11 M. Kaferska-Łysek, Coraz więcej nastolatków ma problemy psychiczne, a  opieki brak, Rzeczpospolita, 10.10.2018.

    12 Management of physical health conditions in adults with severe mental disorders WHO Guidelines. Światowa Organizacja Zdrowia 2018 r.

    13 J. Rybakowski, S. Pużyński, J. Wciórka (red.), Psychiatria. Podstawy psychiatrii., t. 1., Wrocław 2010.

  • 9

    Tabela 1. Średnia długość pobytu pacjenta (dni) w szpitalu w UE z powodu chorób psychicznych w podziale na zaburzenia w 2016 r.

    Kraj

    /cho

    roby

    psy

    chic

    zne

    Zab

    urze

    nia

    psyc

    hicz

    ne i 

    be-

    haw

    iora

    lne

    (F00

    -F99

    )

    Dem

    encj

    a

    Zab

    urze

    nia

    psyc

    hicz

    ne

    i beh

    awio

    raln

    e zw

    iąza

    ne

    z uż

    ywan

    iem

    alk

    ohol

    u

    Zab

    urze

    nia

    psyc

    hicz

    ne

    i beh

    awio

    raln

    e sp

    owod

    owa-

    ne u

    żyw

    anie

    m s

    ubst

    ancj

    i ps

    ycho

    akty

    wny

    ch

    Schi

    zofr

    enia

    , zab

    urze

    nia

    schi

    zoty

    pow

    e i u

    roje

    niow

    e

    Nas

    trój

    zab

    urze

    ń af

    ekty

    wny

    ch

    Inne

    zab

    urze

    nia

    umys

    łow

    e i b

    ehaw

    iora

    lne

    (poz

    osta

    ła

    częś

    ć F0

    0-F

    99)

    Czechy 40,6 60,2 31,4 31,4 70,4 39,8 33,3

    Malta 40,2 48,0 12,9 30,0 69,5 44,8 47,3

    Wielka Brytania 37,6 43,5 6,0 15,0 100,4 44,1 29,8

    Słowenia 35,3 19,4 28,5 27,7 55,1 45,0 24,0

    Polska 34,8 39,6 19,7 28,1 60,5 43,8 34,8

    Chorwacja 32,8 33,6 23,1 24,3 46,5 28,0 28,4

    Bułgaria 28,3 24,8 25,8 20,2 36,7 21,5 21,4

    Finlandia 27,6 48,1 5,9 11,8 57,7 19,4 15,8

    Słowacja 27,2 23,4 26,7 27,7 35,7 26,2 23,7

    Luksemburg 26,8 23,4 22,8 36,5 49,4 21,9 21,5

    Hiszpania 26,1 35,7 16,9 16,7 34,7 21,9 23,8

    Niemcy 25,1 13,5 13,3 16,2 34,3 35,5 23,9

    Francja 22,7 18,4 10,5 15,7 36,5 24,4 20,4

    Austria 22,2 38,4 18,3 22,7 28,8 21,5 18,6

    Łotwa 20,3 33,7 4,2 10,0 34,5 26,3 23,3

    Litwa 19,7 53,6 8,8 9,3 33,4 21,3 16,2

    Rumunia 17,9 25,9 9,5 8,1 31,5 12,4 14,7

    Dania 17,7 12,2 3,0 11,7 29,3 24,3 14,1

    Estonia 17,0 – – – – – –

    Szwecja 16,1 13,4 4,0 5,9 48,2 18,8 14,9

    Cypr 16,0 5,4 6,0 10,3 23,5 16,0 11,5

    Włochy 14,2 14,5 11,3 10,1 16,0 15,7 12,1

    Holandia 12,6 11,2 4,1 3,1 31,2 33,5 9,6

    Irlandia 11,8 33,4 5,5 10,6 27,4 14,6 10,8

    Belgia 9,4 18,8 6,9 6,0 9,9 13,7 7,2

    Portugalia brak danych

    Węgry brak danych

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

  • 10

    Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe to choroby psychiczne, z powodu których pacjenci przebywają największą ilość dni w szpitalu. Prym wiedzie Wielka Brytania (średnio ponad 100 dni), Czechy (ponad 70 dni), Malta (prawie 70 dni) i Polska (ponad 60 dni). Najdłuższe pobyty w szpitalu, związane z zaburzeniami psychiczny-mi spowodowanymi zażywaniem substancji psychoaktywnych notują: Luksemburg, Czechy, Malta i Polska (odpowiednio 36,5; 31,4; 30; 28,1 dni).

    Tabela 2. Zaburzenia psychiczne i behawioralne (F00-F99 ogółem) w Unii Europejskiej w latach 2012-2016 (liczba pacjentów na 100 000 mieszkańców)

    Kraj/lata 2012 2013 2014 2015 2016

    Austria 1 489,1 1 448,8 1 450,4 1 403,3 1 375,3

    Belgia 345,7 348,1 352,0 – 323,5

    Bułgaria 682,3 718,5 760,7 736,2 585,4

    Chorwacja 890,9 935,0 892,5 934,8 905,5

    Cypr 5,8 43,9 98,3 85,1 118,0

    Czechy 682,5 682,6 708,2 683,8 671,9

    Dania 881,6 890,0 902,8 – 889,0

    Estonia 1 116,6 1 088,9 1 087,2 – –

    Finlandia 1 308,1 1 271,2 1 262,7 1 223,8 1 203,6

    Francja 382,7 379,2 376,5 367,7 1 184,0

    Hiszpania 249,3 248,8 253,8 243,9 250,0

    Holandia 118,9 101,1 70,9 64,6 60,4

    Irlandia 118,1 120,5 120,3 116,9 135,0

    Litwa 1 183,8 1 236,5 1 224,2 1 256,8 1 255,7

    Luksemburg 1 076,0 1 027,9 1 027,3 1 029,0 991,7Łotwa 1 496,8 1 449,9 1 221,6 1 188,7 1 424,2Malta 530,9 552,0 541,2 590,2 488,6Niemcy 1 690,9 1 708,9 1 735,5 1 718,9 1 691,7Polska 679,8 677,9 703,4 731,1 729,0Portugalia 196,6 199,0 191,6 188,8 –Rumunia 1 387,3 1 425,4 1 375,9 1 299,9 1 263,6Słowacja 791,2 – 831,1 822,6 832,5Słowenia 567,5 566,7 560,2 556,2 570,5Szwecja – 1 083,2 1 085,2 1 068,2 1 001,6Węgry 1 129,8 1 083,9 1 060,5 991,3 –Wielka Brytania 283,3 283,3 275,5 268,9 258,4Włochy 314,3 304,7 300,7 291,7 284,5

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

  • 11

    W Unii Europejskiej w 2016 r. największą liczbę osób z zaburzeniami psychicznymi i behawioralnymi odnotowano w Niemczech, na Łotwie, w Austrii, Rumunii i na Litwie (brak danych dla Estonii, Portugalii i Wę-gier). Statystyki Eurostatu przedstawiają również liczbę osób chorych psychicznie w podziale na chorych na demencję, zaburzenia psychicz-ne i behawioralne spowodowane: używaniem alkoholu, używaniem substancji psychoaktywnych, schizofrenię i zaburzenia schizotypowe

    Tabela 3. Demencja (liczba pacjentów na 100 000 mieszkańców) w latach 2012-2016

    Kraj/lata 2012 2013 2014 2015 2016

    Estonia – – – – –

    Portugalia 7,4 6,8 6,2 6,2 –

    Węgry 150,4 147,9 145,1 139,6 –

    Finlandia 214,2 206,6 208,6 195,3 182,0

    Austria 138,5 129,5 121,1 111,8 103,4

    Łotwa 99,1 109,6 84,9 83,5 95,7

    Rumunia 64,1 68,0 76,8 82,4 92,8

    Luksemburg 75,5 76,9 77,8 97,3 79,9

    Francja 46,6 44,8 41,8 40,8 51,3

    Słowacja 53,7 – 53,8 52,3 50,7

    Czechy 42,8 40,9 39,8 41,9 43,5

    Belgia 26,8 26,6 25,0 – 32,9

    Słowenia 22,8 22,1 25,1 28,4 26,8

    Chorwacja 21,7 21,5 21,8 24,7 26,0

    Wielka Brytania 32,2 29,6 29,6 27,2 25,6

    Niemcy 29,1 27,0 27,0 25,3 23,9

    Szwecja – 29,7 26,9 34,6 21,2

    Dania 24,5 22,7 20,9 – 19,8

    Polska 16,4 16,2 17,4 18,2 18,8

    Malta 20,5 20,8 18,0 25,9 18,4

    Włochy 17,4 16,5 16,4 16,4 15,3

    Irlandia 8,8 10,2 9,6 9,6 12,1

    Bułgaria 11,5 11,9 13,5 12,1 11,2

    Hiszpania 8,7 8,5 8,5 7,5 9,6

    Litwa 10,6 12,2 12,8 10,3 7,4

    Cypr 1,5 3,2 4,7 4,1 4,7

    Holandia 4,6 3,4 2,7 2,5 2,6

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

  • 12

    Tabela 4. Zaburzenia psychiczne i behawioralne spowodowane używaniem alkoholu w latach 2012-2016 (liczba pacjentów na 100 000 mieszkańców)

    Kraj/lata 2012 2013 2014 2015 2016

    Estonia – – – – –

    Portugalia 21,1 19,1 17,6 17,8 –

    Węgry 108,1 103,4 107,7 95,2 –

    Łotwa 548,9 480,7 264,3 277,2 478,1

    Niemcy 377,3 373,2 377,1 358,0 349,2

    Litwa 262,3 272,4 262,0 284,3 269,9

    Finlandia 260,8 253,7 258,6 255,2 265,1

    Polska 238,2 234,4 238,0 244,4 258,2

    Luksemburg 278,2 260,0 246,3 240,9 244,2

    Francja 152,9 150,8 145,7 138,6 210,1

    Szwecja – 244,0 226,8 223,9 205,7

    Słowacja 196,2 – 201,0 195,6 203,9

    Austria 238,2 224,4 222,4 206,7 203,5

    Dania 185,5 188,7 184,3 – 176,8

    Chorwacja 171,2 174,6 164,4 164,1 162,3

    Czechy 134,5 128,8 141,1 132,7 133,6

    Słowenia 123,5 113,7 107,1 100,8 108,2

    Malta 61,5 77,7 77,0 93,1 101,5

    Belgia 101,2 102,6 98,9 – 100,8

    Rumunia 79,2 70,6 73,9 70,1 66,5

    Wielka Brytania 68,1 71,3 67,8 66,7 63,9

    Irlandia 52,6 48,9 48,4 45,9 55,9

    Bułgaria 45,2 49,2 56,3 49,5 46,6

    Hiszpania 19,2 18,9 18,5 18,2 18,6

    Włochy 20,7 19,1 17,6 16,7 15,8

    Holandia 23,4 13,0 11,3 10,4 9,1

    Cypr 0,8 2,3 3,0 2,0 2,6

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

    i urojeniowe, zaburzenia nastroju (afektywne) oraz inne zaburzenia umysłowe i behawioralne.

    Choroby psychiczne związane z używaniem alkoholu najczęściej zbierają swoje żniwo na Łotwie, w Niemczech, na Litwie, w Finlandii i w Polsce. Krajami, w których liczba pacjentów z chorobami psychicz-nymi spowodowanymi używaniem alkoholu zdecydowanie zwiększyła się od 2012 r., są Francja i Malta. Spadek natomiast nastąpił w Holandii

  • 13

    (w 2012 r. 23,4 chorych na 100 tys. mieszkańców, a w 2016 r. 9,1 chorych na 100 tys. mieszkańców).

    Prawie we wszystkich krajach UE nastąpił wzrost liczby osób cho-rych psychicznie, które zażywały substancje psychoaktywne. Najwięk-szy wzrost notowano we Francji, w Polsce, na Malcie, w Niemczech, Chorwacji i Słowacji. W pięciu krajach zanotowano spadek liczby cho-rych. Jest to Belgia, Austria, Holandia, Belgia i Luksemburg.

    Tabela 5. Zaburzenia psychiczne i behawioralne spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych w latach 2012-2016 (liczba pacjentów na 100 000 mieszkańców)

    Kraj/lata 2012 2013 2014 2015 2016

    Estonia – – – – –

    Portugalia 6,2 5,5 6,5 5,7 –

    Węgry 19,7 18,9 26,6 25,5 –

    Szwecja – 149,4 174,6 180,6 167,5

    Niemcy 112,9 119,4 125,1 129,1 127,2

    Luksemburg 96,6 82,8 85,0 81,3 89,3

    Austria 73,1 68,7 68,2 68,5 70,6

    Malta 52,4 52,0 46,1 61,1 68,7

    Czechy 62,9 70,0 72,2 69,1 66,1

    Finlandia 51,6 54,0 52,1 50,6 51,8

    Słowacja 40,5 – 47,9 50,5 51,7

    Polska 25,0 30,7 40,8 46,3 43,2

    Dania 29,7 31,7 32,4 – 33,8

    Słowenia 27,0 27,6 31,5 33,3 31,4

    Chorwacja 16,8 20,4 21,1 23,2 29,9

    Francja 9,0 9,0 9,5 9,3 29,3

    Łotwa 29,9 29,6 31,4 28,9 26,3

    Litwa 10,8 9,5 7,8 20,1 20,7

    Belgia 20,1 20,5 21,6 – 19,4

    Hiszpania 14,6 14,9 15,4 15,4 16,7

    Bułgaria 10,2 11,3 12,9 14,0 14,6

    Wielka Brytania 10,7 11,8 12,8 13,2 12,4

    Włochy 9,8 9,3 9,8 10,4 11,2

    Cypr 0,1 0,5 1,4 1,3 8,3

    Rumunia 4,7 4,8 5,1 6,6 7,1

    Irlandia 5,1 5,5 5,9 5,7 6,1

    Holandia 6,2 4,3 3,4 4,2 3,5

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

  • 14

    Tabela 6. Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe w latach 2012-2016 (liczba pacjentów na 100 000 mieszkańców)

    Kraj/lata 2012 2013 2014 2015 2016

    Estonia – – – – –

    Portugalia 49,8 50,4 51,4 51,5 –

    Węgry 216,1 211,7 204,5 197,7 –

    Łotwa 340,7 350,1 360,0 344,2 347,5

    Litwa 292,2 303,8 299,0 291,2 298,7

    Chorwacja 232,7 253,5 251,9 272,8 269,4

    Rumunia 262,2 266,9 266,4 265,6 262,4

    Bułgaria 295,2 298,6 308,4 299,2 250,5

    Finlandia 281,7 278,5 268,9 253,2 247,3

    Dania 220,8 229,7 239,0 – 246,8

    Francja 15,2 15,3 15,4 15,7 233,9

    Niemcy 162,1 164,9 166,3 163,8 160,6

    Słowacja 159,7 – 158,1 156,5 152,3

    Austria 164,9 161,5 161,3 157,9 152,0

    Słowenia 131,3 136,2 130,4 127,5 132,9

    Polska 141,4 137,1 137,3 137,8 132,3

    Szwecja – 142,3 140,2 135,5 129,4

    Luksemburg 126,9 124,0 116,5 118,7 120,3

    Czechy 105,7 106,7 107,7 105,8 102,8

    Hiszpania 72,5 71,9 72,7 72,3 73,9

    Włochy 80,6 77,7 76,4 74,3 71,7

    Malta 66,3 76,1 78,9 68,5 65,7

    Wielka Brytania 48,4 47,2 46,2 44,1 40,7

    Cypr 0,2 9,5 21,2 20,3 38,2

    Belgia 18,7 18,1 18,3 – 15,5

    Irlandia 6,2 7,0 6,7 6,3 7,3

    Holandia 11,7 10,0 5,7 4,3 3,9

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

  • 15

    Tabela 7. Zaburzenia nastroju (afektywne) w latach 2012-2016 (liczba pacjentów na 100 000 mieszkańców)

    Kraj/lata 2012 2013 2014 2015 2016

    Estonia – – – – –

    Portugalia 58,3 60,9 57,6 55,5 –

    Węgry 318,8 295,0 274,8 253,7 –

    Niemcy 451,6 456,2 459,9 461,1 457,9

    Austria 413,9 414,4 416,2 408,8 406,6

    Rumunia 426,9 456,5 440,0 420,7 405,8

    Francja 59,0 56,4 55,9 54,0 308,6

    Finlandia 268,3 256,3 249,2 245,3 236,3

    Litwa 203,5 211,8 216,1 215,9 216,1

    Luksemburg 263,5 252,7 256,1 240,0 212,9

    Szwecja – 209,1 203,8 193,0 181,9

    Chorwacja 142,7 155,0 141,1 158,5 153,2

    Dania 163,5 163,0 164,8 – 145,6

    Bułgaria 178,3 189,8 196,5 185,7 135,9

    Słowacja 112,2 – 117,9 117,3 118,7

    Malta 122,3 127,5 100,6 118,6 111,1

    Słowenia 89,7 87,9 91,6 85,6 86,5

    Włochy 94,2 91,9 90,4 86,5 83,3

    Polska 73,4 75,2 77,0 80,8 78,8

    Łotwa 58,5 62,8 62,2 62,7 69,1

    Hiszpania 55,0 56,5 58,8 51,5 55,5

    Belgia 61,5 58,9 55,2 – 52,4

    Czechy 53,1 53,1 54,6 51,9 51,1

    Wielka Brytania 48,4 46,0 41,5 39,4 34,4

    Cypr 0,5 7,5 24,9 26,1 27,6

    Irlandia 13,5 15,9 13,7 9,8 9,7

    Holandia 29,7 25,7 12,4 9,7 7,0

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

  • 16

    Tabela 8. Inne zaburzenia umysłowe i behawioralne – pozostała część F00-F99 w latach 2012-2016 (liczba pacjentów na 100 000 mieszkańców)

    Kraj/lata 2012 2013 2014 2015 2016

    Estonia – – – – –

    Portugalia 53,8 56,3 52,2 52,0 –

    Węgry 316,8 307,0 301,8 279,5 –

    Niemcy 557,9 568,2 580,0 581,6 572,9

    Litwa 404,4 426,8 426,3 434,9 443,0

    Austria 460,6 450,4 461,2 449,6 439,2

    Rumunia 550,2 558,6 513,6 454,5 429,0

    Łotwa 419,6 417,1 418,7 392,2 407,4

    Francja 99,9 102,8 108,1 109,2 350,9

    Szwecja – 308,8 312,9 300,7 295,8

    Czechy 283,4 283,0 292,7 282,3 274,8

    Dania 257,6 254,2 261,5 – 266,2

    Chorwacja 305,8 310,0 292,2 291,5 264,8

    Słowacja 228,8 – 252,2 250,6 255,2

    Luksemburg 235,2 231,3 245,5 250,9 245,1

    Finlandia 231,5 222,2 225,4 224,1 221,1

    Polska 185,4 184,4 193,0 203,6 197,6

    Słowenia 173,2 179,2 174,5 180,6 184,7

    Bułgaria 141,8 157,8 173,2 175,6 126,5

    Malta 207,9 197,9 220,7 223,0 123,2

    Belgia 117,3 121,3 126,8 – 102,4

    Włochy 91,7 90,3 90,1 87,5 87,3

    Wielka Brytania 75,6 77,4 77,6 78,3 81,4

    Hiszpania 71,8 78,0 79,9 79,0 75,7

    Irlandia 31,8 33,0 36,1 39,7 43,9

    Cypr 2,7 20,8 43,0 31,3 36,6

    Holandia 43,3 44,8 35,4 33,5 34,2

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

  • 17

    Tabela 9. Choroby psychiczne w podziale na zaburzenia w 2016 r. (liczba pacjentów na 100 000 mieszkańców)

    KrajZ

    abur

    zeni

    a ps

    ychi

    czne

    i b

    ehaw

    iora

    lne

    (F00

    -F99

    )

    Dem

    encj

    a

    Zab

    urze

    nia

    psyc

    hicz

    ne

    i beh

    awio

    raln

    e sp

    owod

    o-w

    ane

    używ

    anie

    m a

    lkoh

    olu

    Zab

    urze

    nia

    psyc

    hicz

    ne

    i beh

    awio

    raln

    e sp

    owo-

    dow

    ane

    używ

    anie

    m s

    ub-

    stan

    cji p

    sych

    oakt

    ywny

    ch

    Schi

    zofr

    enia

    , zab

    u-rz

    enia

    sch

    izot

    ypow

    e i u

    roje

    niow

    e

    Zab

    urze

    nia

    nast

    roju

    (a

    fekt

    ywne

    )

    Inne

    zab

    urze

    nia

    Austria 1 375,3 32,9 100,8 19,4 15,5 52,4 102,4

    Belgia 323,5 103,4 203,5 70,6 152,0 406,6 439,2

    Bułgaria 585,4 11,2 46,6 14,6 250,5 135,9 126,5

    Chorwacja 905,5 26,0 162,3 29,9 269,4 153,2 264,8

    Cypr 118,0 4,7 2,6 8,3 38,2 27,6 36,6

    Czechy 671,9 43,5 133,6 66,1 102,8 51,1 274,8

    Dania 889,0 19,8 176,8 33,8 246,8 145,6 266,2

    Estonia – – – – – – –

    Finlandia 1 203,6 182,0 265,1 51,8 247,3 236,3 221,1

    Francja 1 184,0 51,3 210,1 29,3 233,9 308,6 350,9

    Hiszpania 250,0 9,6 18,6 16,7 73,9 55,5 75,7

    Holandia 60,4 2,6 9,1 3,5 3,9 7,0 34,2

    Irlandia 135,0 12,1 55,9 6,1 7,3 9,7 43,9

    Litwa 1 255,7 7,4 269,9 20,7 298,7 216,1 443,0

    Luksemburg 991,7 79,9 244,2 89,3 120,3 212,9 245,1

    Łotwa 1 424,2 95,7 478,1 26,3 347,5 69,1 407,4

    Malta 488,6 18,4 101,5 68,7 65,7 111,1 123,2

    Niemcy 1 691,7 23,9 349,2 127,2 160,6 457,9 572,9

    Polska 729,0 18,8 258,2 43,2 132,3 78,8 197,6

    Portugalia – – – – – – –

    Rumunia 1 263,6 92,8 66,5 7,1 262,4 405,8 429,0

    Słowacja 832,5 50,7 203,9 51,7 152,3 118,7 255,2

    Słowenia 570,5 26,8 108,2 31,4 132,9 86,5 184,7

    Szwecja 1 001,6 21,2 205,7 167,5 129,4 181,9 295,8

    Węgry – – – – – – –

    Wielka Brytania 258,4 25,6 63,9 12,4 40,7 34,4 81,4

    Włochy 284,5 15,3 15,8 11,2 71,7 83,3 87,3

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

  • 18

    Depresja

    Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) depresja objawia się smutkiem, utratą zainteresowań i przyjemności, poczuciem winy, niską samooceną, zaburzeniami snu i apetytu, uczuciem zmęczenia i osłabie-niem koncentracji. Tej chorobie towarzyszą myśli o samookaleczeniu lub samobójstwie. Aby zdiagnozować tę chorobę powyższe objawy muszą występować bez przerwy przez co najmniej 2 tygodnie.

    Chorobę najczęściej wywołują różne, złożone czynniki, takie jak ne-gatywne doświadczenia, trwające długi czas ciężkie choroby, czynniki dziedziczne, cechy osobowości, warunki życiowe. Współczesne czasy (zmiany cywilizacyjne, wzrost tempa życia, kryzys ekonomiczny) wy-wołują dodatkowe czynniki rozwoju depresji, którymi są zaburzenia rytmów okołodobowych (więcej pracujemy, mniej śpimy) oraz prze-wlekły stres.

    Depresja to jedno z najczęściej opisywanych i rozpoznawanych za-burzeń psychicznych. Jest chorobą ogólnoustrojową. Zaburzenia de-presyjne często zaczynają się już w bardzo młodym wieku, obniżają możliwość prawidłowego funkcjonowania i bardzo często mają cha-rakter nawracający. Jednym z najistotniejszych problemów związanych z występowaniem zaburzeń depresyjnych jest fakt, iż zaburzenia te stanowią czynnik wysokiego ryzyka popełniania samobójstw14.

    Depresja znacząco wpływa na jakość życia i zdolność funkcjonowa-nia w każdym obszarze życia, zarówno społecznym jak i zawodowym. Depresja to czwarty najpoważniejszy problem zdrowotny na świecie.

    W 85% przypadków depresji towarzyszą inne problemy zdrowotne, przy czym niemal u 30% osób stwierdza się cztery lub więcej dodat-kowych schorzeń. Najczęściej są to choroby przewlekłe, takie jak np. reumatoidalne zapalenie stawów czy cukrzyca, a także dolegliwości związane z nadużywaniem substancji psychoaktywnych, m.in. alko-holu i leków. W rezultacie chorzy mają większe potrzeby w zakresie opieki zdrowotnej, a w miarę upływu czasu ich ogólny stan zdrowia jest gorszy w porównaniu z osobami, których nie dotknęła depresja15.

    Według dokumentu Światowej Organizacji Zdrowia pt. „Mental He-alth Action Plan 2013–2020” depresja stanowi obecnie 4,3% globalnego

    14 Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2017–2022, Załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8 lutego 2017 r. w sprawie Narodowe-go Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2017–2022, Dz. U z 2017 r., poz. 458.

    15 Depresja: to ona ma wkrótce najbardziej zagrażać zdrowiu, Rzeczypospolita z dnia 3.04.2019 r.

  • 19

    obciążenia wszystkimi chorobami i jedną z największych pojedynczych przyczyn niesprawności w skali świata (11% wszystkich lat życia sko-rygowanych niesprawnością na świecie – DALY16). Szczególnie często występuje wśród dzieci i młodzieży, ale także wśród osób starszych. Na świecie choruje na nią ponad 350 mln ludzi17.

    WHO szacuje, że do roku 2020 depresja stanie się w skali świata drugą najczęstszą przyczyną niepełnosprawności wynikającej ze sta-nu zdrowia. Z chorobą tą wiąże się wiele negatywnych konsekwencji społecznych, m.in. osoby cierpiące na ciężką depresję nierzadko muszą rezygnować z pracy i bywa, że pozostają bezrobotne. Powoduje to wzrost wydatków na zasiłki chorobowe i zasiłki dla bezrobotnych18.

    Najwyższy procent osób z zaburzeniami depresyjnymi zanotowano w Estonii, Portugalii i Grecji (odpowiednio 5,9%, 5,7% i 5,7%). W Polsce tych zaburzeń doświadczyło 5,1% populacji. Najmniej osób, które wolne były od zaburzeń depresyjnych, zanotowano w Wielkiej Brytanii.

    Dane Eurostatu z 2014 r. dotyczące zachorowań na depresję w Unii Europejskiej uwidoczniły, że 6,8% dorosłej populacji (18 lat i więcej) do-świadczało objawów depresji. 2,9% twierdziło, że ich objawy są poważne.

    Państwami członkowskimi o największym odsetku objawów de-presji w populacji były Węgry (10,5%), a następnie Portugalia (10,4%) i Szwecja (9,0%). Objawy te występowały rzadziej w Czechach (3,2%) i na Słowacji (3,5%).

    Kobiety wydają się być bardziej dotknięte niż mężczyźni: 7,9% kobiet w UE twierdziło, że doświadczało objawów depresji wobec 5,5% mężczyzn.

    Dostępne dane uwidaczniają, że wyższy poziom wykształcenia jest związany z niższymi wskaźnikami objawów depresyjnych. Wskaźnik objawów depresji dla populacji z wykształceniem podstawowym lub średnim jest ponad dwukrotnie wyższy niż w przypadku populacji z wyższym wykształceniem.

    Istnieje również korelacja między dochodami a symptomami de-presji: we wszystkich krajach osoby z najniższym dochodem kwintylu19

    16 DALY – disability-adjusted life years – lata życia skorygowane niesprawnością, wskaźnik stosowany do określenia stanu zdrowia danego społeczeństwa według WHO.

    17 M. Marcus, T.M. Yasamy, M. van Ommeren, D. Chisholm. S. Saxena, Depression: A global Public health Concern. World Health Organization, Department of Mental Health and Substance Abuse, 2012.

    18 Informacja o wynikach kontroli, Zapobieganie i leczenie depresji, Najwyższa Izba Kontroli, 2018.

    19 Stosunek sumy dochodów uzyskanych przez 20% osób o najwyższym poziomie dochodów (najwyższy kwintyl) do sumy dochodów uzyskanych przez 20% osób o najniższym poziomie dochodów (najniższy kwintyl).

  • 20

    Tabela 10. Występowanie oraz obciążenie depresją i zaburzeniami lękowymi w Unii Europejskiej, WHO, 2017

    Kraj

    Zarejestrowane przypadki choroby

    Zaburzenia depresyjne Zaburzenia lękowe

    Liczba zachorowań % populacji

    Liczba zachorowań % populacji

    Austria 41 5916 5,1% 402 993 4,9%

    Belgia 502 075 4,8% 494 697 4,7%

    Bułgaria 360 724 5,2% 276 820 4,0%

    Chorwacja 205 541 5,1% 155 404 3,8%

    Cypr 42 662 5,1% 42 863 5,1%

    Czechy 525 488 5,2% 390 124 3,8%

    Dania 267 213 5,0% 262 759 4,9%

    Estonia 75 667 5,9% 40 476 3,2%

    Finlandia 293 921 5,6% 169 432 3,2%

    Francja 2 949 572 4,8% 3 783 136 6,2%

    Grecja 593 136 5,7% 500 877 4,9%

    Hiszpania 2 408 700 5,2% 1 911 186 4,1%

    Holandia 752 777 4,7% 1 024 103 6,4%

    Irlandia 212 555 4,8% 280 677 6,3%

    Litwa 169 685 5,6% 95 684 3,2%

    Luksemburg 26 350 5,0% 25 754 4,9%

    Łotwa 102 702 4,9% 66 862 3,2%

    Malta 20 049 5,1% 19 497 4,9%

    Niemcy 4 116 728 5,2% 4 603 120 5,8%

    Norwegia 227 446 4,7% 352 815 7,4%

    Polska 1 878 988 5,1% 1 439 553 3,9%

    Portugalia 578 234 5,7% 502 452 4,9%

    Rumunia 931 842 5,0% 688 815 3,7%

    Słowacja 268 516 5,1% 205 731 3,9%

    Słowenia 99 864 5,1% 74 661 3,8%

    Szwecja 446 734 4,9% 441 926 4,8%

    Węgry 493 783 5,1% 377 347 3,9%

    Wielka Brytania

    2 692 081 4,5% 2 557 430 4,2%

    Włochy 3 049 986 5,1% 2 988 571 5,0%

    Źródło: Opracowanie własne, Depression and Other Common Mental Disorders Global Health Estimates, World Health Organization 2017.

  • 21

    częściej zgłaszają doświadczanie objawów depresji niż w najwyższym kwintylu. Na poziomie UE wskaźnik depresji w kwintylu o najniż-szych dochodach jest trzykrotnie większy niż w kwintyle o najwyższym dochodzie20.

    Alarmująco dużo przypadków depresji notuje się wśród nastolatków. Czas dorastania to czas, kiedy młody człowiek doświadcza wielu no-wych sytuacji związanych m.in. z procesem dojrzewania biologicznego i koniecznością podejmowania pierwszych odpowiedzialnych decyzji. W grupie młodzieży (15-19 lat) depresja dotyka najwięcej młodych ludzi w Niemczech, Szwecji, Irlandii i Danii (powyżej 10%). Chorwacja, Litwa, Słowacja to państwa gdzie młodzież jest wolna od tych zachorowań. Mło-dzież czeska, hiszpańska i grecka to grupa, w której depresja występo-wała w najmniejszym procencie (odpowiednio 0,5%; 1,1%; i 1,2%). W tej grupie wiekowej w 2014 r. Polska miała 2,2% młodzieży, która zmagała się z depresją.

    Bagatelizowanie i niezauważenie przez samego chorego, jak i jego otoczenie objawów choroby i brak specjalistycznej pomocy, może dopro-wadzić do poważnych objawów tej choroby. W Unii Europejskiej wśród młodzieży odsetek poważnych objawów depresji wynosił 1,7%.

    Największą grupą młodzieży z poważnymi objawami depresji sta-nowili młodzi ludzie mieszkający w Irlandii, Luksemburgu, Słowenii, Szwecji i w Niemczech. W Chorwacji, na Litwie, Słowacji, Czechach i na Cyprze nie było poważnych zachorowań depresyjnych. Najmniejszy od-setek zachorowań miały Grecja, Portugalia i Hiszpania.

    Osoby w wieku 65 lat i więcej to grupa, w której występuje najwięcej zachorowań na depresję. Dzieje się tak we wszystkich trzech podziałach depresji według objawów. W Unii Europejskiej objawy depresji zgłaszało 9,2% osób starszych, poważnej objawy – 3,8% a inne objawy depresji – 5,4% osób starszych. W grupie starszych osób (powyżej 65 lat i więcej) najwięcej osób borykających się z depresją było na Węgrzech, w Bułga-rii, Portugalii, Rumunii, Francji i w Polsce (od 19,1% na Węgrzech do 11,5% w Polsce).

    Światowa Organizacja Zdrowia przewiduje, że do 2030 r. depresja pod względem całkowitego globalnego obciążenia chorobami niezakaź-nymi wyprzedzi schorzenia sercowo-naczyniowe i stanie się najczęściej występującą chorobą.

    20 Do you feel depressed?, Eurostat, 2017.

  • 22

    Tabela 11. Depresja (w procentach) w Unii Europejskiej według objawów i wieku, 2014

    Kraj/ objawy depresji

    Objawy depresji Poważne objawy depresji Inne objawy depresji

    ogół

    em

    15-1

    9 la

    t

    18 la

    t i w

    ięce

    j

    15-6

    4 la

    ta

    65 la

    t i w

    ięce

    j

    ogół

    em

    15-1

    9 la

    t

    18 la

    t i w

    ięce

    j

    15-6

    4 la

    ta

    65 la

    t i w

    ięce

    j

    ogół

    em

    15-1

    9 la

    t

    18 la

    t i w

    ięce

    j

    15-6

    4 la

    ta

    65 la

    t i w

    ięce

    j

    %

    Unia Europejska 6,7 4,8 6,8 6,0 9,2 2,9 1,7 2,92 2,6 3,8 3,82 3,2 3,9 3,4 5,4

    Austria 5,0 5,1 4,9 4,9 5,4 1,4 0,7 1,4 1,4 1,4 3,6 4,4 3,5 3,5 4,0

    Bułgaria 7,9 2,2 8,0 5,0 17,5 4,1 0,8 4,2 2,3 9,9 3,8 1,4 3,8 2,7 7,6

    Chorwacja 3,8 0 3,9 2,5 8,6 1,5 0 1,5 0,8 3,8 2,3 0 2,4 1,7 4,7

    Cypr 4,6 1,7 4,8 3,4 11,1 1,8 0 1,9 1,2 5,1 2,7 1,7 2,9 2,1 6,0

    Czechy 3,2 0,5 3,2 2,5 5,5 1,1 0 1,1 0,8 2,1 2,1 0,5 2,1 1,8 3,4

    Dania 6,3 10,0 6,3 6,7 5,0 3,0 2,8 3,1 3,3 2,0 3,3 7,2 3,2 3,4 3,0

    Estonia 6,9 6,9 6,8 5,7 11,1 2,5 1,4 2,5 2,0 4,0 4,4 5,4 4,3 3,7 7,1

    Finlandia 4,8 4,3 4,9 5,5 2,4 2,2 0,9 2,3 2,7 0,5 2,6 3,4 2,6 2,8 1,9

    Francja 7,0 4,1 7,3 5,7 12,2 3,5 2,0 3,6 2,9 5,4 3,6 2,2 3,7 2,8 6,8

    Grecja 4,4 1,2 4,5 3,1 8,6 1,8 0,4 1,9 1,2 3,7 2,6 0,8 2,7 1,8 4,9

    Hiszpania 6,7 1,1 6,9 5,8 10,3 2,9 0,5 3,0 2,6 4,1 3,8 0,5 3,9 3,2 6,2

    Irlandia 5,8 10,1 5,7 5,8 5,4 3,0 5,0 2,9 3,1 2,4 2,8 5,1 2,7 2,8 3,0

    Litwa 3,9 0 4,1 2,4 9,6 1,4 0 1,4 0,8 3,5 2,5 0 2,7 1,6 6,2

    Luksemburg 8,3 9,2 8,4 8,7 6,1 4,4 4,5 4,5 4,7 3,1 3,9 4,6 3,9 4,0 3,0

    Łotwa 4,7 3,6 4,8 4,0 7,2 1,9 0,9 2,0 1,7 2,7 2,8 2,7 2,8 2,3 4,5

    Malta 5,7 3,5 5,6 4,9 9,1 1,5 1,6 1,5 1,4 2,1 4,1 1,9 4,2 3,5 7,0

    Niemcy 8,5 11,0 8,4 9,2 6,1 3,6 3,1 3,6 3,9 2,7 4,9 8,0 4,8 5,4 3,5

    Polska 5,3 2,2 5,4 3,9 11,5 2,0 1,1 2,0 1,4 4,7 3,3 1,1 3,3 2,5 6,8

    Portugalia 10,1 1,8 10,4 8,1 16,8 3,7 0,5 3,9 2,8 6,7 6,4 1,2 6,6 5,2 10,0

    Rumunia 4,6 1,5 4,8 2,4 13,6 2,0 0,6 2,1 0,8 7,1 2,6 0,9 2,7 1,6 6,5

    Słowacja 3,4 0 3,5 2,7 7,1 1,2 0 1,2 1,0 2,2 2,2 0 2,3 1,7 4,9

    Słowenia 5,5 7,5 5,5 5,3 6,3 2,4 3,6 2,3 2,2 3,0 3,1 3,9 3,1 3,1 3,3

    Szwecja 9,2 10,6 9,0 9,7 7,4 4,1 3,3 4,2 4,5 2,7 5,0 7,3 4,8 5,2 4,6

    Węgry 10,3 3,2 10,5 8,1 19,1 3,5 0,6 3,6 2,4 7,6 6,8 2,7 6,9 5,6 11,5

    Wielka Brytania 8,2 6,0 8,2 8,6 7,0 3,8 2,5 3,8 4,3 2,3 4,4 3,5 4,4 4,3 4,6

    Włochy 4,3 2,2 4,4 2,8 8,9 1,6 0,9 1,6 1,1 3,2 2,7 1,3 2,8 1,7 5,7

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

  • 23

    Samobójstwa

    Osobnym zagadnieniem w epidemiologii zaburzeń psychicznych jest umieralność wynikająca z popełnienia samobójstw. Dane statystyczne wykazują, że w Polsce w wyniku samobójstwa śmierć ponosi więcej osób niż w wypadkach drogowych21. W Unii Europejskiej w 2015 r.22 spośród 5,2 milionów zgłoszonych zgonów 56 200 (1,1%) to zgony w wyniku po-pełnienia samobójstwa. Prawie 8 na 10 samobójców (77%) to mężczyźni. Najwięcej samobójstw popełnianych było w wieku od 45 do 60 lat (31%). W liczbach bezwzględnych najwięcej samobójstw w 2015 r. odnotowa-ły Niemcy (10 200 zgonów) i Francja (9 200), a następnie Polska (5 400), Wielka Brytania (4 700), Włochy (4 000) i Hiszpania (3 600).

    Tabela 12. Samobójstwa w UE w podziale na płeć w 2015 r.

    Kraj Ogółem Mężczyźni Kobiety

    Unia Europejska 56 229 43 147 13 063

    Austria 1 287 987 300

    Belgia 1 908 1 351 557

    Bułgaria 682 523 159

    Chorwacja 747 548 199

    Cypr 40 31 9

    Czechy 1 416 1 161 255

    Dania 577 402 175

    Estonia 203 166 37

    Finlandia 732 558 174

    Francja 9 154 7 014 2 140

    Grecja 529 422 107

    Hiszpania 3 604 2 681 923

    Holandia 1 941 1 341 599

    Irlandia 425 335 90

    Litwa 891 721 170

    Luksemburg 65 46 19

    Łotwa 388 307 81

    Malta 38 30 8

    Niemcy 10 166 7 470 2 696

    21 W 2018 r. w wyniku wypadków drogowych zginęło 2 859 osób. Dane Systemu Ewidencji Wypadków i Kolizji.

    22 Brak nowszych danych.

  • 24

    Kraj Ogółem Mężczyźni Kobiety

    Polska 5 420 4 697 723

    Portugalia 1 132 803 329

    Rumunia 2 225 1 883 342

    Słowacja 480 399 81

    Słowenia 434 342 92

    Szwecja 1 205 856 331

    Węgry 1 870 1 391 479

    Wielka Brytania 4 681 3 577 1 104

    Włochy 3 989 3 105 884

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

    Jednak dla porównania i właściwej oceny skali zjawiska te bez-względne liczby powinny być przedstawione w stosunku do wielkości populacji danego kraju.

    Tabela 13. Wskaźnik samobójstw w UE w podziale na lata latach 2011-2015 (na 100 000 mieszkańców)

    Kraj/lata 2011 2012 2013 2014 2015

    Litwa 33,38 30,69 36,12 31,51 30,28

    Słowenia 21,71 21,53 21,7 18,87 20,72

    Łotwa 21,23 21,82 19,05 18,96 19,34

    Węgry 24,64 24,11 21,22 19,42 19,03

    Chorwacja 16,57 18,23 16,18 16,84 17,32

    Belgia 19,25 18,76 17,27 17,28 16,85

    Estonia 16,31 18,4 16,96 18,31 15,89

    Austria 15,54 15,2 15,35 15,26 14,48

    Polska 16,04 16,71 16,35 15,51 14,24

    Francja 16,86 15,75 15,47 14,13 14,14

    Luksemburg 11,48 10,69 9,29 13,36 13,91

    Finlandia 16,91 16,14 16,36 14,55 13,46

    Czechy 15,2 15,97 15,18 14,36 13,24

    Islandia 8,85 11,61 17,1 13,98 13,06

    Szwecja 11,99 12,39 13,03 12,12 12,33

    Niemcy 11,9 11,52 11,79 11,94 11,67

    Rumunia 13 12,67 12,23 11,33 11,43

    Holandia 10,01 10,66 11,32 11,12 11,28

    Unia Europejska 11,68 11,73 11,67 11,25 10,91

  • 25

    Kraj/lata 2011 2012 2013 2014 2015

    Portugalia 9,51 9,98 9,78 11,28 10,38

    Dania 11,11 12,22 11,28 11,91 10,21

    Irlandia 12,11 12,18 11,14 11,03 9,59

    Bułgaria 10,4 12,11 9,78 9,91 9,33

    Słowacja 10,6 11,12 12,07 10,76 9,19

    Malta 4,49 6,4 5,05 8,26 7,64

    Hiszpania 6,74 7,43 8,14 8,17 7,51

    Wielka Brytania 6,71 7,22 7,36 7,08 7,35

    Włochy 6,51 6,68 6,64 6,32 6,07

    Grecja 4,2 4,41 4,76 4,99 4,69

    Cypr 3,97 3,82 5,19 4,5 4,45

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

    Z ponad 30 samobójstwami na 100 tys. mieszkańców Litwa odno-towała zdecydowanie najwyższy wskaźnik samobójstw wśród państw członkowskich UE. Kolejne miejsca zajęły: Słowenia, Łotwa, Węgry, Belgia, Chorwacja i Estonia. Najniższe wskaźniki samobójstw odno-towano na Cyprze, w Grecji, we Włoszech, Wielkiej Brytanii, Hisz-panii i na Malcie. Na poziomie UE wskaźnik samobójstw w 2015 r. wynosił średnio 11 przypadków zgonów samobójczych na 100 tys. mieszkańców.

    Wskaźnik umieralności w wyniku samobójstwa jest zdecydowanie wyższy dla mężczyzn niż dla kobiet. Największą różnicę w wartości tego wskaźnika między mężczyznami i kobietami w 2015 r. odnoto-wano na Litwie, gdzie wskaźnik dla mężczyzn wyniósł 56,3 zgonów na 100 tys., a dla kobiet – 10,1 zgonów na 100 tys. Z kolei biorąc pod uwagę stosunek między wartościami tego wskaźnika dla mężczyzn i dla kobiet, w Polsce i Rumunii współczynnik umieralności mężczyzn był ponad sześciokrotnie wyższy niż współczynnik umieralności kobiet. Stosu-nek ten był najniższy w Szwecji, Belgii, Luksemburgu, Danii i Holandii, gdzie współczynnik umieralności z powodu samobójstwa mężczyzn był prawie 3 razy wyższy niż współczynnik umieralności kobiet. W Polsce wskaźnik samobójstw kobiet wynosił 3,7 na 100 tys. ludności, a męż-czyzn 26,2. Ten wynik plasuje nas na 8. miejscu w UE.

    Na tle krajów UE Polska jest krajem o wysokim wskaźniku samo-bójstw. Szacuje się, że z około 14. samobójstwami rocznie na 100 tys. mieszkańców plasujemy się powyżej średniej unijnej (dane Eurostatu), ponieważ wskaźnik samobójstw w UE wynosi 10,91 samobójstw na 100 tys. mieszkańców.

  • 26

    Wykres 1. Wskaźnik samobójstw w Unii Europejskiej w 2015 r. według płci (na 100 000 mieszkańców)

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

    Badanie Epidemiologia zaburzeń psychia-trycznych i dostępność psychiatrycznej opieki zdrowotnej (EZOP) z 2010 r. wykazało, że 0,7% mieszkańców Polski w wieku produkcyjnym ma za sobą zdarzenie, które można zakwalifikować jako próbę samobójczą. Ekstrapolacja wyników badania na populację Polski pozwala szacować liczbę osób mających za sobą próbę samobójczą na 189 tysięcy.

    Jak podają najnowsze statystyki policyjne w Polsce w 2018 r. zanotowano 5 182 samobój-stwa, 4 471 wśród mężczyzn i 711 wśród kobiet.

    Tabela 14. Liczba samobójstw w Pol-sce w latach 2013-2018

    Rok Liczba samobójstw

    2013 6 101

    2014 6 165

    2015 5 683

    2016 5 405

    2017 5 276

    2018 5 182

    Źródło: policja.pl, opracowanie własne.

  • 27

    Według danych Policji w wyniku choroby psychicznej lub zaburzeń psychicznych w 2018 r. zostało popełnionych 1 037 samobójstw i była to najczęstsza przyczyna samobójstw.

    Tabela 15. Powód popełnienia samobójstw w 2018 r.

    Powód popełnienia samobójstwa Liczba osób

    Liczba osób w zamachach samobójczych ogółem w tym mężczyzn w tym kobiet

    5 182 4 471

    711

    Choroba fizyczna * 164

    Choroba psychiczna/zaburzenia psychiczne* 1 037

    Dokonanie przestępstwa lub wykroczenia* 32

    Inny nie wymieniony* 237

    Konflikt z osobami spoza rodziny* 11

    Mobbing, cybermobbing, znęcanie* 1

    Nagła utrata źródła utrzymania* 49

    Nieporozumienia rodzinne/przemoc w rodzinie* 261

    Niepożądana ciąża* 1

    Nieustalony* 2 916

    Pogorszenie lub nagła utrata zdrowia* 140

    Problemy w szkole lub pracy* 38

    Śmierć bliskiej osoby* 80

    Trwałe kalectwo* 14

    Zagrożenie lub utrata miejsca zamieszkania* 9

    Zawód miłosny* 226

    * dane o ofierze mogą występować w kilku pozycjach

    Źródło: Policja.pl, opracowanie własne.

    Zdaniem Ministerstwa Zdrowia bardzo niepokojące są również re-latywnie wysokie wskaźniki samobójstw w grupie nastolatków. W 2017 r. 116 osób w wieku 7-18 lat odebrało sobie życie. W 2018 r. liczba samo-bójstw nastolatków zmniejszyła się i wyniosła 97.

    Wskaźnikiem świadczącym o kondycji psychicznej dzieci i młodzie-ży jest liczba prób samobójczych, która utrzymuje się w Polsce na wyso-kim poziomie. W 2017 r. zamachy samobójcze podjęło 730 nastolatków, a w 2018 r. takie próby podjęło 772 osób w wieku 7-18 lat. Od 2013 r. do 2018 r. liczba prób samobójczych podwoiła się (357 przypadków w 2013 r.). W grupie młodzieży w wieku 19-24 lata próbę samobójczą podjęło 1 143 osoby.

  • 28

    Jak wynika z publikacji23 fundacji Dajemy Dzieciom Siłę do najwięk-szej liczby prób samobójczych zakończonych zgonem dzieci w wieku 10-19 lat doszło w Niemczech i w Polsce.

    10 września obchodzony jest Światowy Dzień Zapobiegania Samo-bójstwom. Ma on na celu zwiększenie świadomości społecznej w zakre-sie tego problemu oraz zwrócenie uwagi na osoby w naszym otoczeniu, które przestały radzić sobie z problemami.

    Psychiatryczna opieka lekarska

    Zgodnie z ustawą24 ochronę zdrowia psychicznego zapewniają organy administracji rządowej i samorządowej oraz powołane do tego instytucje. W ramach tej ochrony osoby z zaburzeniami psychicznymi muszą mieć zapewniony wielostronny i powszechny dostęp do opieki zdrowotnej.

    Zaniedbania w dostępie do obszaru zdrowia psychicznego w wielu państwach unijnych są znaczne, a jakość usług opieki zdrowotnej w za-kresie zdrowia psychicznego zupełnie nie przystaje do potrzeb. Zaburze-nia psychiczne są często uleczalne, jednak z powodu słabej dostępności świadczeń duża część osób z zaburzeniami psychicznymi nie otrzymuje pożądanego leczenia, albo jest ono zbyt późno rozpoczęte.

    Jedną z głównych przyczyn tego stanu rzeczy jest brak dostępno-ści lekarzy specjalistów w dziedzinie zdrowia psychicznego. Jak wynika z dostępnych danych Eurostatu w krajach UE występują duże różnice w liczbie lekarzy psychiatrów. Liczba lekarzy psychiatrów na 100 tys. mieszkańców w krajach UE jest zróżnicowana i wynosi od 7. do 27. lekarzy.

    Według Naczelnej Izby Lekarskiej w Polsce w 2018 r. liczba leka-rzy wykonujących zawód psychiatry to 4 159 osób. Psychiatrią dziecię-cą i młodzieżową zajmuje się 416 lekarzy. Liczbę lekarzy psychiatrów w Unii Europejskiej przedstawia tabela 16.

    Dla porównania i właściwej oceny skali zjawiska, liczba lekarzy psychiatrów danego kraju powinna być przedstawiona w stosunku do wielkości populacji. I tak, najwięcej psychiatrów na 100 tys. mieszkań-ców w 2016 r. pracowało w Niemczech, Grecji, Francji, Holandii, Litwie i Luksemburgu (ponadw 22 lekarzy). Poniżej 10 lekarzy psychiatrów na 100 tys. mieszkańców odnotowano w Bułgarii, na Malcie i w Polsce.

    23 Dzieci się liczą 2017 – raport o zagrożeniach bezpieczeństwa i rozwoju dzieci w Pol-sce, Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, Vol 16, No 1 (2017).

    24 Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, Dz.U z 2018 r., poz. 1878 t.j.

  • 29

    Tabela 16. Liczba lekarzy psychiatrów w Unii Europejskiej w latach 2013-2017

    Kraj/lata 2013 2014 2015 2016 2017

    Austria 1 368,00 1 421,00 1 469,00 1 661,00 –

    Belgia 1 899,00 1 907,00 1 930,00 1 958,00 –

    Bułgaria 586,00 568,00 545,00 544,00 –

    Chorwacja 637,00 640,00 652,00 648,00 –

    Cypr – 88,00 95,00 100,00 –

    Czechy 1 533,00 – – – –

    Dania 989,00 983,00 993,00 – –

    Estonia 224,00 239,00 243,00 242,00 –

    Finlandia 1 331,00 1 496,00 1 293,00 – –

    Francja 14 831,00 15 048,00 15 171,00 15 307,00 –

    Grecja 1 909,00 2 340,00 2 364,00 2 468,00 –

    Hiszpania 4 844,00 4 891,00 4 903,00 4 862,00 –

    Holandia 3 725,00 3 843,00 3 909,00 3 899,00 –

    Irlandia 896,00 760,00 762,00 837,00 869,00

    Litwa 645,00 646,00 653,00 651,00 –

    Luxemburg 113,00 124,00 128,00 129,00 128,00

    Łotwa 321,00 311,00 314,00 304,00 –

    Malta 36,00 35,00 41,00 45,00 50,00

    Niemcy 21 486,00 21 789,00 22 272,00 22 502,00 –

    Polska 3 329,00 3 356,00 3 421,00 – –

    Portugalia 1 196,00 1 213,00 1 242,00 1 278,00 –

    Rumunia 2 011,00 2 081,00 2 092,00 2 144,00 –

    Słowenia 249,00 251,00 264,00 276,00 –

    Szwecja 2 183,00 2 240,00 2 276,00 – –

    Węgry – – – – –

    Wielka Brytania 11 747,00 11 782,00 11 780,00 11 741,00 11 914,00

    Włochy 10 900,00 10 956,00 10 815,00 10 519,00 10 532,00

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

  • 30

    Finansowanie opieki zdrowotnej

    Ochrona zdrowia psychicznego polega w szczególności na promocji zdrowia psychicznego i zapobieganiu zaburzeniom psychicznym, zapew-nieniu powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym.

    Tabela 17. Wskaźnik liczby lekarzy psychiatrów w Unii Europejskiej w latach 2013-2016 (liczba lekarzy psychiatrów na 100 000 mieszkańców)

    Kraj/lata 2013 2014 2015 2016

    Czechy 14,58 – – –

    Dania 17,61 17,42 17,47 –

    Finlandia 24,47 27,39 23,60 –

    Szwecja 22,74 23,10 23,23 –

    Węgry – – – –

    Niemcy 26,40 26,91 27,27 27,33

    Grecja 17,41 21,48 21,85 22,90

    Francja 22,56 22,73 22,77 22,89

    Holandia 22,17 22,79 23,08 22,89

    Litwa 21,81 22,03 22,48 22,70

    Luksemburg 20,80 22,29 22,47 22,11

    Austria 16,13 16,64 17,02 19,01

    Estonia 17,00 18,17 18,47 18,39

    Wielka Brytania 18,32 18,23 18,09 17,90

    Irlandia 19,49 16,46 16,29 17,60

    Włochy 18,10 18,02 17,81 17,35

    Belgia 16,98 17,01 17,12 17,28

    Chorwacja 14,97 15,11 15,49 15,53

    Łotwa 15,95 15,60 15,88 15,51

    Słowenia 12,09 12,17 12,79 13,37

    Portugalia 11,44 11,66 11,99 12,38

    Cypr – 10,32 11,21 11,74

    Rumunia 10,06 10,45 10,56 10,88

    Hiszpania 10,39 10,52 10,56 10,46

    Malta 8,50 8,19 9,49 9,88

    Polska 8,75 8,83 9,01 9,02

    Bułgaria 8,07 7,86 7,59 7,63

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

  • 31

    Z nowego międzynarodowego raportu25 wynika, że wzrasta liczba pacjentów z zaburzeniami psychicznymi i jednocześnie rosną koszty związane z tymi chorobami. Z raportu przygotowanego przez zespół 28 ekspertów z całego świata wynika, że kryzys zdrowia psychiczne-go pogłębia się, a systemy opieki zdrowotnej nie odpowiadają na niego w sposób skuteczny. Oszacowano, że koszt tego kryzysu do 2030 roku wyniesie 16 bilionów dolarów.

    Międzynarodowe statystyki dotyczące finansowania zdrowia psy-chicznego nie przedstawiają kosztów ponoszonych wyłącznie na zdro-wie psychiczne. Publikowane są wydatki ogółem na opiekę zdrowotną.

    System rachunków zdrowia jest międzynarodowym narzędziem analizy wydatków na ochronę zdrowia, które ujmuje je w sposób wszech-stronny, zapewniający porównywalność pomiędzy krajami. Narodowe Rachunki Zdrowia umożliwiają systematyczny opis przepływów finan-sowych związanych z konsumpcją towarów i usług w zakresie opieki zdrowotnej. Ich celem jest opisanie systemu ochrony zdrowia z per-spektywy wydatków.

    Eurostat gromadzi dane dotyczące wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych według funkcji gospodarczych, zgodnie z międzynarodową klasyfikacją funkcji rządu (COFOG) w ramach Eu-ropejskiego Systemu Rachunków Narodowych (ESA2010).

    Najnowsze statystyki dotyczące wydatków na opiekę zdrowotną opublikowane przez Europejski Urząd Statystyczny przedstawiają za-kres wydatków na opiekę zdrowotną w Unii Europejskiej w 2016 r., za-równo pod względem wydatków na mieszkańca, jak i udziału produktu krajowego brutto (PKB).

    W stosunku do liczebności populacji i w ujęciu euro wydatki na opie-kę zdrowotną były najwyższe (ponad 5 tys. euro) wśród państw człon-kowskich UE w Luksemburgu (5 613 euro), Szwecji (5 126 euro) i Danii (5 014 euro). Cztery kraje unijne miały bardzo zbliżone wydatki na służ-bę zdrowia od 4 221 euro do 4 276 euro na mieszkańca. Były to Austria, Niemcy, Holandia i Irlandia. W siedmiu państwach członkowskich UE średnie wydatki na opiekę zdrowotną były niższe niż 1 000 euro na mieszkańca, a najniższy poziom wydatków na mieszkańca w 2016 r. od-notowano w Rumunii (432 euro), Bułgarii (556 euro) i w Polsce (731 euro).

    Stosunek najwyższych i najniższych poziomów wydatków na miesz-kańca w Luksemburgu i Rumunii wyniósł prawie 13:1.

    25 The Lancet Commission on global mental health and sustainable development, The Lancet, październik 2018.

  • 32

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

    Wykres 2. Wydatki na opiekę zdrowotną na mieszkańca w Unii Europejskiej, w euro w  2016

    Jeśli chodzi o wydatki na opiekę zdrowotną wyrażone jako procent produktu krajowego brutto (PKB), najwyższą wartość w 2016 r. odnoto-wano we Francji (11,5%), następnie w Niemczech (11,1%) i Szwecji (10,9%). Trzy kraje UE o najniższym udziale PKB to Rumunia (5,1%), Luksem-burg (6,16%), Łotwa (6,24%), a następnie Polska – 6,52%.

    Według publikacji GUS, w 2016 r. wydatki bieżące na ochronę zdro-wia w Polsce wyniosły 121,1 mld zł i były wyższe niż w 2015 r. o około 6,6 mld zł. Nakłady te stanowiły 6,52% PKB, podczas gdy w 2015 r. ich

  • 33

    udział wyniósł 6,36%. Struktura wydatków w ujęciu funkcjonalnym nie zmieniła się istotnie. Największą ich część stanowiły wydatki na usługi lecznicze (57,3%)26.

    26 Zdrowie i ochrona zdrowia w 2017 r. Główny Urząd Statystyczny, Urząd Staty-styczny w Krakowie 2019.

    Wykres 3. Wydatki na opiekę zdrowotną w Unii Europejskiej, procent PKB w  2016

    5,0 6,2

    6,2 6,5

    6,7

    6,7

    6,9 7,1

    7,1

    7,2

    7,4

    7,4 8,2

    8,5

    8,5 8,9

    9,0

    9,1 9,5

    9,7

    10,0 10,3

    10,4

    10,4

    10,9 11,1

    11,5

    0 2 4 6 8 10 12 14

    RumuniaLuksemburg

    ŁotwaPolskaLitwa

    EstoniaCypr

    SłowacjaCzechy

    ChorwacjaWęgry

    IrlandiaBułgaria

    GrecjaSłoweniaWłochy

    HiszpaniaPortugalia

    FinlandiaWielka Brytania

    BelgiaHolandia

    DaniaAustria

    SzwecjaNiemcyFrancja

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

  • 34

    W 2017 r. na poziomie UE wydatki na „zdrowie” pozostały drugą największą pozycją wydatków sektora instytucji rządowych i samorzą-dowych po wydatkach na „ochronę socjalną”. W 2017 r. w UE łączne wydatki rządów na „zdrowie” wyniosły 1 080 mld euro lub 7,0% PKB.

    Wykres 4. Całkowite wydatki na zdrowie sektora instytucji rządowych i samorządowych, 2017 (% PKB)

    Źródło: Dane Eurostatu, opracowanie własne.

  • 35

    Najwyższe koszty wydatków na zdrowie zgłosiły: Dania (8,4% PKB), Austria (8,2% PKB) i Francja (8,0% PKB), a najmniejsze Szwajcaria (2,2% PKB), Cypr (2,6% PKB) i Łotwa (3,5% PKB). W bardziej szczegółowym podziale dla UE w 2017 r. „usługi szpitalne” stanowiły 3,2% PKB, „usłu-gi ambulatoryjne” - 2,2% PKB oraz „produkty medyczne, urządzenia i sprzęt” - 1,0% PKB27.

    Zakończenie

    Zdrowie psychiczne to dobrostan, w którym jednostka realizuje osobisty rozwój i radzi sobie z normalnym poziomem stresu oraz jest w stanie wy-dajnie pracować i przyczyniać się do rozwoju swojej społeczności. Zabu-rzenia psychiczne często charakteryzują się występowaniem w różnych połączeniach zaburzonych myśli, emocji, zachowań i relacji z innymi ludźmi, a ich przykłady obejmują depresję, zaburzenia lękowe, zaburze-nia zachowania, zaburzenia afektywne dwubiegunowe i psychozę.

    Zdrowie psychiczne stanowi zasadniczy element jakości życia i do-brego samopoczucia wszystkich ludzi i ma kluczowe znaczenie dla wyso-kiego poziomu spełnienia i satysfakcji życiowej, a także dla uczestnictwa w życiu społecznym i gospodarczym. Jednak według najnowszych sza-cunków, w 2016 r. więcej niż jedna na sześć osób w państwach UE, czyli około 84 mln osób, miała problem ze zdrowiem psychicznym. W 2015 r. ponad 84 000 osób w krajach UE zmarło z powodu chorób psychicznych lub w wyniku popełnienia samobójstwa.

    W Unii Europejskiej w 2016 r. 25 milionów Europejczyków (5,4% populacji) cierpiało na stany lękowe, 21 mln (4,5%) miało depresję lub stany depresyjne, 11 mln (2,4%) zmagało się z uzależnieniem od alkoho-lu i/lub narkotyków, ok. 1,5 mln (0,3%) ludzi miało zaburzenia ze spec-trum schizofrenii. Ciężkie choroby psychiczne, takie jak zaburzenia afektywne dwubiegunowe, dotykały prawie 5 mln ludzie (1% populacji), a schizofrenia 1,5 mln osób28.

    W Finlandii aż 18,8% osób ma zdiagnozowane problemy psychiczne, a w Szwecji 18,3%.

    W Polsce 14,9% polskiego społeczeństwa to osoby z problemami psy-chicznymi, co daje nam trzecie miejsce w Europie przy średniej unijnej 17,3%.

    27 Government expenditure on health, Eurostat, marzec 2019. 28 Health at a glance: Europe, publikacja opracowana przez Organizację Współpracy

    Gospodarczej i Rozwoju (OECD) i Komisję Europejską, listopad 2018 r.

  • W Polsce wzrasta liczba zachorowań na choroby psychiczne, i to nie tylko te związane z psychozami, są to też zaburzenia snu, zaburzenia adaptacyjne, zaburzenia lękowe, somatyzacyjne. To efekt wielu czynników

    – żyjemy w świecie nadmiaru informacji, które często są sprzeczne, język różnych telewizji wywołuje dezorientację. Nie wiedząc jaka jest prawda coraz trudniej podejmować nam decyzje i odczuwać komfort psychiczny29.

    Ekonomiczne i społeczne koszty chorób psychicznych są poważnym obciążeniem dla systemów opieki zdrowotnej i rozwoju gospodarczego poszczególnych państw. Całkowity koszt złego stanu zdrowia psychicz-nego w 28 państwach UE szacuje się na ponad 4% PKB, to jest 607 mld euro. Kwotę 194 mld euro, czyli 1,3% PKB, stanowią bezpośrednie wy-datki na opiekę zdrowotną, kolejne 170 mld euro (1,2% PKB) przeznacza się na programy zabezpieczenia społecznego, a następne 243 mld euro (1,6% PKB) to pośrednie koszty dla rynku pracy, wynikające z niższego zatrudnienia i mniejszej wydajności.

    Według raportu OECD i Komisji Europejskiej największe wydatki na leczenie zaburzeń psychicznych poniosła Dania – aż 5,38% PKB. Na drugim miejscu plasuje się Finlandia (5,32% PKB), a na trzecim Ho-landia (5,12% PKB). Powyżej progu 5% PKB znajduje się jeszcze Belgia (5,05% PKB).

    Koszty leczenia chorób psychicznych w Polsce wynosiły 3,01% PKB. To poziom równy Grecji. Najniższe koszty leczenia złego stanu zdrowia psychicznego poniosły Rumunia, Bułgaria i Czechy – poniżej 2,5% PKB. W liczbach bezwzględnych koszt chorób psychicznych w Polsce to pra-wie 13 mld euro rocznie. Z tego koszty systemu zdrowotnego wynoszą 5,1 mld euro, koszty opieki socjalnej 3,2 mld euro, a koszty obniżonej produktywności – 4,6 mld euro.

    Autorzy raportu „Health at a Glance: Europe 2018” przekonują, że cała Europa musi zwiększyć nacisk na ochronę zdrowia. Poprawa jej jakości mogłaby uratować życie aż 1,2 mln Europejczyków w samym 2015 r. – i ratować życie ok. 1 milionowi Europejczyków każdego roku. Tyle osób umiera bowiem z powodu chorób i urazów, których albo da-łoby się uniknąć, albo je wyleczyć, gdyby pomoc przyszła szybciej lub wdrożona była bardziej efektywnie.

    Z raportu wynika, że nawet jedna piąta wydatków na opiekę zdro-wotną jest marnotrawiona i mogłaby zostać ograniczona lub wyelimi-nowana bez uszczerbku dla jakości opieki.

    29 Prof. Heitzman: trzeba odejść od XIX-wiecznego modelu psychiatrii, Polityka Zdro-wotna, 2017.

  • Spis treści

    Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

    Zdrowie psychiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

    Zaburzenia psychiczne i behawioralne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

    Depresja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

    Samobójstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

    Psychiatryczna opieka lekarska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

    Finansowanie opieki zdrowotnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

    Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35