Zaufanie a gospodarka, czyli jak i dlaczego … – „przekonanie, że czyjeś słowa, informacje...

Zaufanie a gospodarka, czyli jak i dlaczego Narodowy Bank Polski dba o zabezpieczenia naszych pieniędzy

Autor: Artur Brzeziński

Zaufanie a gospodarka, czyli jak i dlaczego Narodowy Bank Polski dba o zabezpieczenia naszych pieniędzy?

2 Narodowy Bank Polski

Skrócony opis lekcji

Na zajęciach uczniowie poznają czynniki mające wpływ na zaufanie do pieniądza – banknotów

i monet, zastanowią się nad konsekwencjami obniżania tego zaufania oraz poznają wybrane

działania podejmowane przez Narodowy Bank Polsk, aby zaufanie zachować.

Słowa kluczowe

Pieniądz, formy i funkcje pieniądza, fałszowanie pieniędzy, Narodowy Bank Polski, zaufanie

społeczne.

Materiały dla nauczyciela

Rodzaje fałszerstw banknotów.

Cele lekcji

Uczeń powinien:

wyjaśnić pojęcia: pieniądz kruszcowy, pieniądz fiducjarny, znaki pieniężne,

opisać tryb emisji pieniędzy w Polsce oraz produkcji banknotów i monet,

formułować wnioski o wpływie przestępstw polegających na fałszowaniu pieniędzy

na funkcjonowanie gospodarki,

wskazywać działania podejmowane przez organy państwa zmierzające do zwalczania

tych przestępstw,

wskazać rolę NBP w zapobieganiu fałszerstwom pieniędzy.

Treści:

Pieniądz kruszcowy, pieniądz fiducjarny, znaki pieniężne,

Emisja pieniądza, produkcja banknotów i monet w Polsce,

Wpływ fałszowania pieniędzy na funkcjonowanie gospodarki,

Działania podejmowane przez organy państwa zmierzające do zwalczania fałszerstw

pieniędzy,



Rola Narodowego Banku Polskiego w przeciwdziałaniu fałszerstwom pieniędzy.

Adresat:

Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych.

Metody realizacji zajęć:

analiza przypadku,

dyskusja,

wykład.

Materiały dla uczniów:

Materiał pomocniczy nr 1 – Schemat – zaufanie,

Materiał pomocniczy nr 2 – Schemat – zaufanie do pieniędzy,

Materiał pomocniczy nr 3 - Kary za fałszowanie pieniędzy w Polsce,

Materiał pomocniczy nr 4 – Liczba postępowań wszczętych oraz liczba przestępstw

stwierdzonych z tytułu art. 310 Kodeksu Karnego.

Opis przebiegu lekcji:

1.

Na początku lekcji wyjaśnij uczniom, że zajmą się dzisiaj związkami pomiędzy dwoma pojęcia-

mi: zaufaniem i pieniędzmi. Zapytaj uczniów:

Jak możecie wyjaśnić pojęcia „zaufanie” i „pieniądz”?

Możesz przedstawić definicje tych pojęć ze Słownika Języka Polskiego.

Zaufanie – „przekonanie, że czyjeś słowa, informacje itp. są prawdziwe”, że ktoś posiada jakieś

umiejętności i potrafi je odpowiednio wykorzystać”.



Pieniądz to po pierwsze „środek płatniczy przyjmowany w zamian za towary i usługi”,

po drugie „moneta lub banknot obiegowy”.

Wyjaśnij, że na tych zajęciach będziesz z uczniami rozmawiał o pieniądzach w tym drugim

znaczeniu „monet lub banknotów”.

Zapytaj uczniów:

Co, waszym zdaniem, może łączyć pojęcia „zaufanie” i „pieniądze”?

Pomysły zapisz na tablicy.

2.

Następnie zaproponuj uczniom krótką dyskusję wokół odpowiedzi na pytania:

Co sądzicie na temat zaufania między ludźmi?

Dlaczego tak myślicie?

3.

Rozdaj uczniom materiał pomocniczy nr 1 i poleć udzielenie odpowiedzi na zawarte tam

pytania. Poproś, aby uczniowie w parach omówili sobie swoje uwagi. Po zakończeniu rozmów

w parach narysuj schemat z materiału pomocniczego nr 1 na tablicy i zapisz pomysły odpowie-

dzi uczniów na poszczególne pytania. Zapytaj uczniów:

Jak chcielibyście, aby zaufanie między ludźmi wyglądało?

Dlaczego? Co wówczas mogłoby się stać?

Od czego i/ lub kogo zależy poziom zaufania między ludźmi?

W trakcie wypowiedzi uczniów wyjaśnij, że według badań European Social Survey z 2009 r.

z opinią, że „większości ludzi można ufać”, zgadza się jedynie 15,9 proc. Polaków. W krajach

skandynawskich, Szwajcarii, Holandii czy Irlandii deklarację o zaufaniu do innych składa

co najmniej połowa obywateli, a w niektórych przypadkach nawet 74 proc., tak jak w Danii.

4.

W kolejnej części lekcji zapytaj uczniów:

Co sądzicie o możliwości ufania czemuś innemu niż ludziom?



Co to mogłoby być?

Zwróć uwagę na potoczne przekonanie, że prócz ludzi możemy ufać (lub nie) instytucjom

np. szkole, sejmowi, policji i przedmiotom, np. samochodom konkretnej marki.

Możemy też darzyć zaufaniem pieniądz.

Zapytaj:

Co oznaczałoby „zaufanie do pieniądza”?

Wyjaśnij, że gdy pieniądze występowały w monetach wykonanych z kruszcu o ich wartości

decydowała ilość cennego metalu zawarta w monecie. Był to tzw. pieniądz kruszcowy. Ludzi

interesowała właśnie ta cecha monety, a nie to jaki władca kazał ją wybić (i teraz jest przedsta-

wiony na niej). Znaki wybite na awersie i rewersie monet mogły być tylko wskazówką

co do zawartości kruszcu. Równie dobrze można było wówczas płacić kawałkami złota lub

srebra.

Gdy wprowadzono do obiegu pierwsze papierowe pieniądze w Europie w XVII wieku ich

właściciele mieli możliwość wymiany banknotów na złoto. Z czasem banki, które emitowały

pieniądze, zrezygnowały z takiej możliwości (najdłużej wymienialność na złoto zachował dolar

amerykański, aż do 1971 r.). Współczesny pieniądz jest tzw. pieniądzem fiducjarnym – opartym

na przekonaniu ludzi o jego wartości. Wartość pieniądza fiducjarnego nie wynika już z wartości

kruszcu użytego do wykonania lub obietnicy otrzymania określonej ilość cennego metalu,

lecz jest efektem uznania go przez państwo za legalny środek płatniczy. We współczesnych

systemach gospodarczych pieniądz fiducjarny jest emitowany przez banki centralne w ramach

prowadzonej polityki pieniężnej. Obywatele korzystający z banknotów i monet ufają, że mają one

wartość pozwalającą kupować i sprzedawać produkty, płacić podatki, otrzymywać wynagro-

dzenie, itd. Wartość waluty może się zmieniać w zależności m.in. od sytuacji gospodarczej, poli-

tyki ekonomicznej państwa. Zgodnie z ustawą o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia

1997 r., Narodowemu Bankowi Polskiemu przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków

pieniężnych – monet i banknotów - materialnych znaków posiadania przez okaziciela określonej

ilości pieniądza. NBP decyduje, jak mają wyglądać banknoty i monety, ile i jakich znaków pie-

niężnych ma zostać wyprodukowanych. Banknoty drukuje Polska Wytwórnia Papierów Warto-

ściowych, zaś monety bije Mennica Państwowa (od 2014 r. monety 1 gr, 2 gr i 5 gr będą produ-

kowane w Wielkiej Brytanii, bowiem okazało się, że koszty produkcji tych monet są tam niższe

niż w Mennicy Państwowej (m.in. z powodu wykorzystania tańszego metalu – stali powlekanej

mosiądzem, a nie - jak poprzednio - mosiądzu i manganu).



Moneta jednozłotowa (złotówka) jest materialnym znakiem posiadania jednego złotego.

Zapytaj uczniów:

Co jest „materialnym znakiem posiadania” 100 złotych?

Jak rozumiecie ufanie „znakom pieniężnym” - monetom i banknotom emitowanym przez

NBP?

W jakim stopniu ufacie polskim znakom pieniężnym?

Rozdaj uczniom materiał pomocniczy nr 2 i poleć udzielenie odpowiedzi na zawarte tam pyta-

nia. Przedyskutuj wraz z uczniami ich uwagi. Szczególną uwagę zwróć na to, iż zaufanie

do banknotów i monet obowiązującej w kraju waluty może obniżyć się, jeśli w obiegu pojawi się

wiele takich fałszywych „znaków pieniężnych”. Ten brak zaufania może mieć wpływ na zacho-

wanie się kupujących i sprzedających, może wpłynąć na funkcjonowanie całej gospodarki.

5.

W kolejnej części zajęć powiedz, że pojawieniu się pieniędzy niemal od razu towarzyszyło zjawi-

sko ich fałszowania. W czasach pieniądza kruszcowego fałszerze starali się wyprodukować

monety o mniejszej zawartości srebra lub złota od tych wybijanych legalnie przez władców.

Gdy pojawił się pieniądz papierowy, fałszerze tworzyli banknoty możliwie podobne do legalnie

emitowanych. Władze starały i starają się nadal uniemożliwić taką działalność dążąc do pod-

trzymania zaufania do krajowej waluty. Zapytaj uczniów:

Jakie instytucje państwowe powinny zająć się przeciwdziałaniem zjawisku fałszowania

pieniędzy?

Co mogłyby zrobić?

Jaka może być rola Narodowego Banku Polskiego w zapobieganiu temu zjawisku?

Propozycje uczniów zapisz na tablicy. Przedyskutuj z uczniami pokrótce wady i zalety każdego

rozwiązania.

6.

Powiedz, że:

Przeciwdziałanie fałszowaniu pieniędzy polega na działaniach zmierzających do uniemożliwie-

nia (a co najmniej do utrudnienia) tego procederu. Należy do nich odpowiednie zabezpieczanie

pieniędzy przed fałszowaniem. Za emisję banknotów i monet odpowiada bak centralny

– Narodowy Bank Polski. Od kwietnia 2014 roku NBP wprowadził do obiegu nowe banknoty 10,



20, 50 i 100 złotowe o bardziej wyrafinowanych zabezpieczeniach. Jeżeli dysponujesz rzutnikiem

multimedialnym możesz przedstawić np. 3 minutową prezentację nowych zabezpieczeń znajdu-

jącą się na stronie NBP:

(http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/bezpiecznepieniadze/materialy.html).

Zapytaj:

Czy może komuś z was zdarzyło się już natknąć na nowy banknot?

Jeżeli tak to jakie dostrzegliście widoczne na pierwszy rzut oka różnice między dotych-

czasowymi a modernizowanymi „starymi”, a „nowymi” banknotami?

7.

Prócz utrudniania fałszowania pieniędzy prowadzone są działania zmierzające do schwytania

i ukarania tych, którzy to jednak zrobią. Istnieje specjalna jednostka policji (Zespół do Zwalczania

Fałszerstw Pieniędzy w Wydziale do Zwalczania Zorganizowanej Przestępczości Kryminalnej

Centralnego Biura Śledczego Komendy Głównej Policji), której zadaniem jest chwytanie

fałszerzy. Jednostka współpracuje m.in. z Narodowym Bankiem Polskim, Ministerstwem

Finansów RP, Ministerstwem Sprawiedliwości oraz Europejskim Biurem Policji EUROPOL

i Europejskim Urzędem ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych OLAF. Sądy schwytanym

przestępcom wymierzają surowe kary. W Polsce fałszowanie pieniędzy jest uznawane za zbrod-

nię. Kodeks karny przewiduje nie mniej niż 5 lub 25 lat więzienia za fałszowanie pieniędzy

i od 1 do 10 lat więzienia za puszczanie takich pieniędzy w obieg. Niestety nawet to nie zniechę-

ca niektórych przed dokonywaniem tego typu przestępstw.

Co jakiś czas policja zatrzymuje osoby, które korzystając z dostępu do coraz lepszych skanerów

i drukarek produkują „domowym sposobem banknoty”. Banknoty te zazwyczaj łatwo jest

odróżnić od oryginalnych (nie mają np. wypukłego druku, nie posiadają zabezpieczeń lub mają

nieudolne ich imitacje itd.). Przestępcom udaje się je wprowadzić do obiegu ponieważ ludzie

czasem nie zwracają uwagi na „nietypowość” otrzymanego banknotu.

8.

Na zakończenie chętnych uczniów poproś o wyjaśnienie:

Które z informacji, wniosków, jakie poznali na tej lekcji mogą być dla was użyteczne?

Na czym ta użyteczność może polegać?



9.

W domu zadaniem uczniów może być zajrzenie na stronę Narodowego Banku Polskiego

(www.nbp.pl/bezpiecznepieniadze) oraz przygotowanie informacji na temat nowych zabezpie-

czeń np. w postaci prezentacji multimedialnej.

Materiały dla nauczyciela

Rodzaje fałszerstw banknotów

1. Banknoty fałszywe - wykonane w całości przez fałszerza. Takie banknoty mogą być wykony-

wane poprzez wykorzystywanie np. kserokopiarek, druku offsetowego, koparek laserowych

(wówczas na banknotach może nie być wyczuwalnego pod placami pogrubienia druku, fałszerze

starają się uzyskać taki efekt poprzez wytłoczenie znaków), druku za pomocą specjalnych klisz

(rysunek na banknotach nie jest wówczas tak szczegółowy jak na oryginałach). Zdarzały się także

banknoty rysowane ręcznie! Do ich produkcji przestępcy starają się wykorzystać papier

o podobnych właściwościach do oryginalnego. Czasem udaje się im zdobyć oryginalny papier

z wytwórni lub odzyskują taki papier usuwając nadruk.

Wobec wprowadzania coraz bardziej skomplikowanych zabezpieczeń papieru fałszerze

opracowują własne sposoby ich udawania.

Fałszywy znak wodny wykonywany jest poprzez nadruk farbami o barwie zbliżonej

do barwy papieru, poprzez odbijanie suchego stempla (wówczas znak staje się wypukły)

lub umoczonego w substancji chemicznej, która zwiększa przejrzystość papieru.

Fałszywą nitkę zabezpieczającą wykonuje się poprzez nadrukowanie rysunku paska,

naklejenie paska udającego oryginalny lub paska wyciągniętego z innego banknotu.

Włókna i nitki wtopione w strukturę papieru fałszerze próbują naśladować poprzez

dorysowywanie ich, naklejanie podobnych nitek lub wykorzystywanie nitek usuniętych

z oryginalnych banknotów.

Znaki na papierze widoczne tylko w świetle ultrafioletowymi przestępcy wykonują

stosując farby fluoroscencyjne.

2. Banknoty sfałszowane – oryginalne banknoty, na których dokonano podwyższenia

nominału np. banknot 1 dolarowy przerabia się na 100 dolarowy. Fałszerze na banknocie

zmieniają tylko cyfry i słowny opis nominału a następnie wpisują własny. Fragmenty

prawdziwego nadruku usuwane są mechanicznie (np. za pomocą gum różnej twardości,



pumeksu a nawet chleba) lub chemicznie (poprzez naniesienie środków, które usuwają farbę).

Następnie na banknocie dokonuje się nadruku. Ponieważ różnice pomiędzy oryginalną farbą

i użytą przez fałszerzy są widoczne postarzają oni banknoty (poprzez gięcie, brudzenie).

Źródło: Andrzej Cichy, Fałszerstwa banknotów, Szkoła Policki w Katowicach, 2001 r.,

katowice.szkolapolicji.gov.pl



Materiały dla uczniów

Materiał pomocniczy nr 1

Zaufanie

Co to znaczy "ufać?"

Jak okazujemy zaufanie?

Komu możemy ufać?

Jakie straty przynosi nam brak zaufania

komuś?

Jakie korzyści przynosi nam ufanie

komuś?

Jak można stracić zaufanie

Jak można zyskać zaufanie?

Komu jeszcze, prócz

nas, przynosi korzyści

nasze zaufanie?


nas, przynosi straty

brak naszego zaufania?




Zaufanie

Co to znaczy "ufać złotówkom"?

Jak okazujemy zaufanie do "złotówki"?

do "złotówek" - znaków

pieniężnych emitowanych

przez NBP

Jakie straty może przynieść

konsumentom brak zaufania "złotówkom"?

Jakie korzyści może przynieść

konsumentom zaufanie "złotówkom"?

Jak można stracić zaufanie

Jak można zyskać zaufanie?


konsumentów, może przynieść

korzyści zaufanie „złotówkom”?

Komu jeszcze, prócz konsumentów,

może przynieść straty brak zaufania

„złotówkom”?




Kodeks Karny (Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.)

Art. 310

§ 1. Kto podrabia albo przerabia polski albo obcy pieniądz, inny środek płatniczy albo dokument

uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału,

odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce lub z pieniędzy, innego

środka płatniczego albo z takiego dokumentu usuwa oznakę umorzenia, podlega karze

pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze 25 lat pozbawienia wolności.

§ 2. Kto pieniądz, inny środek płatniczy lub dokument określony w § 1 puszcza w obieg albo

go w takim celu przyjmuje, przechowuje, przewozi, przenosi, przesyła albo pomaga do jego

zbycia lub ukrycia, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 3. W wypadku mniejszej wagi sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

§ 4. Kto czyni przygotowania do popełnienia przestępstwa określonego w § 1 lub 2, podlega

karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.




Tabela 1. Liczba postępowań wszczętych oraz liczba przestępstw stwierdzonych z tytułu

art. 310 Kodeksu Karnego

Rok Liczba wszczętych postępowań Liczba stwierdzonych przestępstw

2013 7530 6157

2012 6897 6471

2011 6403 6138

2010 7720 7545

2009 8556 7801

2008 7804 6777

2007 7163 6673

2006 8414 8033

2005 10056 9371

2004 13087 11851

2003 13087 11554

2002 15808 11303

2001 10093 12672

2000 12409 17419

1999 15403 15071

Źródło: http://statystyka.policja.pl/

www.nbp.pl

Zaufanie a gospodarka, czyli jak i dlaczego … – „przekonanie, że czyjeś słowa, informacje...

Documents

Transcript of Zaufanie a gospodarka, czyli jak i dlaczego … – „przekonanie, że czyjeś słowa, informacje...