Zasady tworzenia bibliotek cyfrowych

XVIII Seminarium Digitalizacja -

Warszawa, 11.01.2012

1

Zasady tworzenia dobrych

kolekcji i bibliotek

cyfrowych

Dr Marek Nahotko



2

Dobre biblioteki cyfrowe wg NISO Framework 3rd ed., 2007

• Trzy etapy rozwoju digitalizacji zbiorów: – Etap eksperymentów i testów: badanie

możliwości, metod i technologii;

– Etap projektów dojrzałych: zaspakajanie

określonych potrzeb użytkowników;

– Etap trzeci: integracja rozproszonych zasobów i

zwiększenie ich wiarygodności; ważne cechy:

współdziałanie, wielokrotne stosowanie, trwałość,

weryfikowalność, udokumentowanie, zachowanie

praw autorskich.



3

Elementy dobrych bibliotek

cyfrowych

• Kolekcje (zorganizowane grupy

obiektów);

• Obiekty (zasoby cyfrowe);

• Metadane (dane o obiektach i

kolekcjach);

• Inicjatywy (programy lub projekty służące

tworzeniu i/lub zarządzaniu kolekcjami).



4

Kolekcje

Kolekcje cyfrowe zawierają obiekty

cyfrowe, wyselekcjonowane i

zorganizowane w celu ich wyszukania,

udostępniania i wykorzystywania. Dobre

kolekcje zawierają obiekty cyfrowe i

metadane je opisujące oraz

przynajmniej jeden interfejs użytkownika

pozwalający na dostęp do nich.



5

Kolekcje

• Zasada 1: Dobra kolekcja jest tworzona zgodnie z jasno określoną polityką rozwoju zasobu, uzgodnionej i udokumentowanej przed rozpoczęciem digitalizacji. – Określenie celów i misji organizacji;

– Określenie odbiorcy (celowego i niespodziewanego) i jego potrzeb;

– Powiązania z zasobami dokumentów tradycyjnych: wspólna polityka.

Misja i cele biblioteki cyfrowej



6

Określenie odbiorcy



7

Określenie

odbiorcy

Cyfrowy świat bibliotek -

Warszawa, 17-18.01.2006

8

Powiązania z OPAC


Warszawa, 17-18.01.2006

9



10

Powiązania z

OPAC:

Rekord Dublin Core w

BCPW

Rekord OPAC w BGPW



11

Kolekcje

• Zasada 2: Kolekcje powinny być opisywane w taki sposób, aby użytkownik mógł uzyskać charakterystyki kolekcji, w tym jej zakres, format, ograniczenia dostępu, prawa własności oraz inne informacje ważne dla określenia autorytarności, integralności i umożliwienia interpretacji kolekcji. – Metadane: informacja o zasobie i jego charakterze;

– Opisy w katalogach centralnych lub rejestrach.

Opis kolekcji



12

Opis

kolekcji


Warszawa, 17-18.01.2006

13

DC Collections Appl. Profile

14



15

Kolekcje

• Zasada 3: Dobra kolekcja jest chroniona (curated), co oznacza, że jej zasoby są aktywnie zarządzane w trakcie całego ich cyklu życia. – Ochrona od utworzenia lub uzyskania zasobu do

usunięcia;

– Działania: zarządzanie zasobami (tworzenie i modyfikacja metadanych, modyfikacja obiektów, uzupełnianie adnotacji, linków i in. materiałów uzupełniających), archiwizacja.



16

Kolekcje

• Zasada 4: Dobra kolekcja jest ogólnie dostępna, a jej twórcy unikają zbędnych ograniczeń w korzystaniu z niej. – Kolekcje powinny być dostępne dla osób

niepełnosprawnych;

– Dostępność: przez Web, 24/7, możliwa odpłatność;

– Użyteczność: łatwość stosowania, sprzeczność między funkcjonalnością a użytecznością;

– Potrzeba testowania różnych przeglądarek, rozdzielczości ekranów, systemów operacyjnych.

Ułatwienia dla niepełnosprawnych


Warszawa, 17-18.01.2006

17

Dostępność



18

Ograniczenia w korzystaniu



19



20

Kolekcje • Zasada 5: Zarządzający dobrą kolekcją

przestrzegają zasad prawa własności intelektualnej. – Różne punkty widzenia: właściciela oryginału,

twórcy zasobu cyfrowego, właściciela biblioteki cyfrowej, użytkownika;

– Wiele zasobów o niepewnym pochodzeniu, niezbędne zarządzanie ryzykiem;

– Zasady praw autorskich często niejasne, możliwe np. prawa wielu twórców do części obiektu złożonego.


Warszawa, 11.01.2012 21

Kolekcje • Zasada 6: W dobrej kolekcji funkcjonują

mechanizmy dostarczania danych o jej użytkowaniu i użyteczności. – Ocena użyteczności zasobów i poziomu realizacji

misji w określonych odstępach czasu;

– Dane dla polityki gromadzenia, planowania strategicznego, grantodawców;

– Metody: obserwacja, ekspertyza, wywiad, grupy celowe, eksperyment, studium przypadków, analiza logów transakcji;

– Miary stosowane w długich okresach czasu, powinny być związane z celami instytucji.

Statystyki użytkowania



22



23

Kolekcje

• Zasada 7: Dobra kolekcja współdziała z

innymi kolekcjami i systemami. – Uwzględnianie wyników najnowszych badań i

priorytetów narodowych i międzynarodowych;

– Zapewnienie współdziałania związane z dobrymi

metadanymi i obiektami;

– Uwzględnienie istnienia portali dziedzinowych i

innych inicjatyw podobnych do naszej;

– Wymiana metadanych z wyszukiwarkami.

Współdziałanie kolekcji



24

Współdziałanie kolekcji



25

Kolekcje

• Zasada 8: Dobra kolekcja pozwala na

włączenie jej w przebiegi (czynności) pracy

(workflow) pracowników biblioteki oraz jej

użytkowników końcowych. – Okazja do analizy dotychczasowej organizacji pracy;

– Integracja prac nad kolekcją z innymi zadaniami

personelu;

– Dostosowanie kolekcji do sposobu pracy użytkowników

– Włączenie użytkowników do prac (tagowanie,

umieszczanie własnych zasobów itp.).



26

Tagowanie


Warszawa, 17-18.01.2006

27

Kolekcje

• Zasada 9: Dobra kolekcja jest trwała w

czasie, co wiąże się także z trwałością

znajdujących się w niej obiektów. – Punkty widzenia: organizacyjny, finansowy,

techniczny;

– Związki z archiwizacją na poziomie obiektów.



28



29

Obiekty

W Przewodniku NISO uwzględniono dwa

rodzaje obiektów: obiekty digitalizowane

i obiekty oryginalnie powstałe jako

cyfrowe (born digital). Obiekty mogą

stanowić jeden plik lub wiele

połączonych plików, i/lub połączenie

plików danych z metadanymi.



30

Obiekty

• Zasada 1: Dobry obiekt cyfrowy istnieje

w formacie, który ułatwia jego bieżące i

przyszłe zastosowanie. – Wymienialność obiektu pomiędzy platformami;

– Ważna jakość tworzenia obiektów;

– Różne znaczenia terminu format, np.: format pliku

(np. wg MIME), sposób kodowania ciągu bitów.

Formaty w polskich

bibliotekach cyfrowych



31

Lidia Derfert-Wolf (2011): 77% zasobów polskich bibliotek cyfrowych

należy do tzw. niewidzialnego Webu (pliki w formacie DjVu)

Formaty w Internet Archive



32



33

Obiekty

• Zasada 2: Dobry obiekt jest możliwy do

archiwizacji, bez względu na zmiany

stosowanej technologii. – Dwie główne strategie: migracja (na nośniki,

oprogramowanie, formaty) i emulacja;

– Obie strategie komplementarne;

– Tworzenie kopii głównej (master) o wyższej

jakości do celów archiwizacji.



34

Obiekty

• Zasada 3: Dobry obiekt jest zrozumiały

i użyteczny poza swoim lokalnym

kontekstem, w którym został utworzony. – Obiekty przenośne, współdziałąjące,

wielokrotnego użytku;

– Obiekty samoopisujące się: metadane włączone,

znany format, znane warunki dostępu.



35

Obiekty • Zasada 4: Dobry obiekt jest nazwany z

wykorzystaniem trwałego, globalnie unikalnego identyfikatora. – Identyfikator: nazwa przydzielona obiektowi;

– Konieczna przynajmniej lokalna unikalność;

– Standardowe identyfikatory dla klas obiektów (jak ISBN), lub płatne;

– Schemat lokalny powinien być zgodny ze standardami i opisany;

– Mapowanie identyfikatora na zmienną lokalizację.

Identyfikatory lokalne NLA


Warszawa, 17-18.01.2006

36



37

Obiekty

• Zasada 5: Autentyczność obiektu

powinna być określana na trzy sposoby: – Określenie pochodzenia obiektu (proweniencja);

– Określenie czym jest obiekt;

– Stwierdzenie braku uszkodzeń i

nieupoważnionych zmian (integralność);

– Informacja o pochodzeniu obiektu i jego

modyfikacjach jest zapisywana jako metadane;

– Odesłania do wcześniejszych wersji, innych

obiektów w kolekcji.

Obiekty

• Zasada 6: Dobry obiekt zaopatrzony

jest w metadane: opisowe,

administracyjne i strukturalne (obiekty

złożone). – Metadane włączone lub wyodrębnione;

– Najlepiej tworzyć metadane razem z obiektem;

– Możliwe istnienie wielu zestawów metadanych dla

jednego obiektu;

– Metadane także na poziomie kolekcji.



38



39

Metadane

• Metadane to ustrukturyzowana informacja

o obiekcie służąca jego opisowi,

wyszukaniu, użytkowaniu i

administrowaniu/zarządzaniu.

• Metadane: opisowe, administracyjne,

strukturalne.

• Współdziałanie schematów metadanych.

• Związek między kosztem a efektywnością.



40

Metadane

• Zasada 1: Dobre metadane tworzone są

w zgodzie ze standardami stosowanymi

w danej społeczności, w sposób

odpowiadający potrzebom materiałów

tworzących kolekcję, użytkowników

kolekcji oraz bieżącym i potencjalnym

sposobom wykorzystania kolekcji. – Uwzględnienie istniejących standardów;

– Profile aplikacyjne.

Profile aplikacyjne



41



42

Metadane

• Zasada 2: Dobre metadane ułatwiają

współdziałanie. – Współdziałanie: możliwość stosowania różnych

schematów bez potrzeby dokonywania konwersji

danych;

– Sposoby osiągnięcia współdziałania: standardowe

schematy i ich rejestry, konwersja elementów

metadanych, protokół OAI/PMH,

metawyszukiwanie z wykorzystaniem standardu

Z39.50.



43

Metadane

• Zasada 3: Dobre metadane pozwalają

na kontrolę autorytatywną i stosowanie

standardów: zasad katalogowania i

odwzorowania treści. – Słowniki nazw osobowych, korporatywnych,

geograficznych, tytułów, haseł przedmiotowych;

– Wielość różnych narzędzi, brak rozwiązań do

stosowania we wszystkich przypadkach;

– Łączenie rozwiązań uniwersalnych z lokalnymi.

Słowniki



44



45

Metadane

• Zasada 4: Dobre metadane zawierają

warunki i zasady wykorzystania obiektu

cyfrowego. – Należy opisać prawa własności, niezbędne

pozwolenia na wykorzystanie i jego warunki;

– Użytkownik powinien być poinformowany o

sposobie uzyskania pozwoleń;

– Cele: opis uprawnień, warunki licencji, opis

transakcji.

Warunki stosowania



46

Metadane dla praw



47

Warunki dla całej strony



48



49

Metadane • Zasada 5: Dobre metadane ułatwiają

długoterminowe zarządzanie, ochronę i

archiwizację obiektów w kolekcji. – Metadane administracyjne: jak i kiedy obiekt

utworzono, kto odpowiada za kontrolę dostępu lub

archiwizację, jak obiekt był przetwarzany,

ograniczenia użytkowania;

– Metadane techniczne: format, rozmiar pliku itp.;

– Metadane archiwizacyjne: opis zmian, przetwarzania

i przechowywania;

– Metadane strukturalne: powiązanie części danych.

Metadane

opisowe



50

Metadane administracyjne


Warszawa, 17-18.01.2006

51



52

Metadane

• Zasada 6: Rekordy dobrych metadanych

także są obiektami, więc dotyczą je te same

zasady, co obiektów: autorytatywność,

autentyczność, dostępność, archiwizacja,

niezmienność i unikalna identyfikacja. – Meta-metadane: autoryzacja metadanych;

– Pomijanie metadanych przez wyszukiwarki z powodu

spoofingu i spammingu;

– Automatyczna kontrola jakości metadanych.



53

Inicjatywy

• Inicjatywy: połączenie projektów i

programów.

• Programy: połączenie ludzi, polityki i

narzędzi.

• Projekty: działania w ramach

programów, z określonymi celami i

czasem trwania.



54

Inicjatywy

• Zasada 1: Ważnym elementem dobrej inicjatywy jest właściwe projektowanie i planowanie. – Planować należy wszystkie aspekty od

planowania poszczególnych działań do projektowania strony Web biblioteki cyfrowej;

– Planowanie: celów, ograniczeń (czasowych, zasobów, politycznych), selekcji, digitalizacji, problemów copyright’u, metadanych, dostępu, zarządzania, upowszechniania i oceny.



55

Inicjatywy • Zasada 2: Dobra inicjatywa cyfrowa

posiada odpowiedni poziom zatrudnienia osób z niezbędnym doświadczeniem dla osiągnięcia jej celów. – Stałe zadania: zarządzanie (w tym projektami),

budżetowanie, programowanie i administrowanie systemem, selekcja zasobów, tworzenie metadanych;

– Trzy strategie: zatrudnianie własnych pracowników, outsourcing, współpraca z inną organizacją.



56

Inicjatywy

• Zasada 3: Dobra inicjatywa cyfrowa

uwzględnia najlepsze praktyki dotyczące

zarządzania projektami wszelkiego

rodzaju. – Zarządzanie projektami: etap planowania, realizacji i

oceny wyników;

– Istnieje wiele programów wspomagających

zarządzanie (np. MS Project, dotProject).



57

Inicjatywy

• Zasada 4: Dobra inicjatywa ma plan

oceny wszelkich elementów projektu. – Ocena procesu i/lub wyników;

– Miary oceny: rozmiary, jakość, wykorzystanie,

funkcjonalność, użyteczność strony Web;

– Ocena dostarcza solidnych danych dla utrzymania

projektu w długim czasie.

Inicjatywy


posiada strategię marketingową oraz

szeroko rozpowszechnia informacje o

postępach prac i ich wynikach. – Marketing w stosunku do potencjalnych

użytkowników; rozpowszechnianie wyników w

stosunku do specjalistów informacji naukowej;

– Metody: publikacje, prezentacje, media,

Facebook, YouTube, Google, Wikipedia.



58

Marketing


Warszawa, 17-18.01.2006

59

Marketing


Warszawa, 17-18.01.2006

60

Inicjatywy


uwzględnia potrzeby związane z

realizacją całego cyklu życia kolekcji

cyfrowej oraz utworzonych usług

powiązanych. – Biblioteka cyfrowa podlega tym samym reżimom,

co inne usługi i kolekcje organizacji;

– Różne wymogi na różnych etapach realizacji

inicjatywy.



61

Dziękuję za uwagę!

62

[email protected]

Zasady tworzenia bibliotek cyfrowych

Documents

Transcript of Zasady tworzenia bibliotek cyfrowych