INFORMACJE WSTĘPNE: PRZEPISY BHP, SPRZĘT LABORATORYJNY,

PODSTAWY TECHNIKI PRACY W LABORATORIUM

DLA STUDENTÓW STUDIÓW NIESTACJONARNYCH OBOWIĄZUJĄCE NA ĆWICZENIACH LABORATORYJNYCH Z

Fizjologii Roślin Drzewiastych (sala ćwiczeń 010, 011)

Celem jest wprowadzenie do prawidłowego i bezpiecznego wykonywania podstawowych czynności laboratoryjnych.

Zakres ćwiczenia nr 1 obejmuje:

- zapoznanie studentów z regulaminem pracowni chemicznej, przepisami bhp oraz zasadami

pierwszej pomocy, podstawowym sprzętem laboratoryjnym oraz podstawami techniki laboratoryjnej:

mycie szkła, ważenie na wadze analitycznej,

- wykonanie ćwiczeń z zakresu BIOCHEMII I. Informacje wstępne: zapoznanie z przepisami Prawidłowe i bezpieczne realizowanie ćwiczeń w laboratorium chemicznym wymaga znajomości i przestrzegania:

- regulaminu pracy w laboratorium

zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP)

- zasad udzielania pierwszej pomocy

Regulamin pracy w laboratorium

Obecność na ćwiczeniach jest obowiązkowa. Nieobecność na JEDNYM z ćwiczeń jest

dozwolona, ale należy ją odrobić w sposób ustalony z Prowadzącym.

Podczas pierwszych zajęć studenci przechodzą m.in. krótki kurs dotyczący przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w laboratorium.

Studenci wykonują ćwiczenia w zespołach trzyosobowych zgodnie z harmonogramem i

ściśle według instrukcji tzw. Przepisów ćwiczeń. Na jednym stole laboratoryjnym musi znajdować się co najmniej JEDEN PRZEPIS

ĆWICZEŃ (jest zamieszczony na stronie internetowej Katedry Fitopatologii Leśnej). Każde wyjście z laboratorium powinno być zgłoszone prowadzącym.

Każdy student jest obowiązany prowadzić Notatnik Laboratoryjny, w którym na bieżąco,

równolegle z wykonywanymi czynnościami notuje reakcje chemiczne, barwę roztworu lub osadu, własne uwagi, spostrzeżenia i ewentualne obliczenia.

Przed opuszczeniem pracowni należy uporządkować stanowisko pracy w myśl zasady: zostawiam tak, jak chciałbym zastać.

Każdy uczestnik zajęć laboratoryjnych zobowiązany jest do przestrzegania zasad BHP

obowiązujących w laboratorium.

Po wykonaniu ćwiczeń należy złożyć Prowadzącemu zajęcia sprawozdanie

z wykonanej pracy w sposób syntetyczny (nie obowiązuje pisemnie sprawozdanie).

Podstawą do zaliczenia całego cyklu ćwiczeń jest uzyskane pozytywnej oceny

tj. 3,0 z kolokwium końcowego dopuszczającego do egzaminu. Odbędą się trzy terminy kolokwium, które Starosta roku musi ustalić z Prowadzącym zajęcia (I termin odbędzie się na ostatnich ćwiczeniach). Ponadto należy uczestniczyć czynnie we wszystkich ćwiczeniach, które należy poprawnie wykonać, co będzie każdorazowo zatwierdzane przez Prowadzącego ćwiczenia.

Zasady BHP

Praca w laboratorium wymaga skupienia, staranności, dokładności, a także przewidywania potencjalnych niebezpieczeństw podczas wykonywania eksperymentów.

Osoba wykonująca ćwiczenie może być ubrana w fartuch laboratoryjny, oraz w razie

potrzeby zaopatrzona w rękawiczki jednorazowe. Długie włosy należy spiąć. Bezwzględnie zabrania się jedzenia i picia na terenie laboratorium. Przy wykonywaniu ćwiczenia należy zachować ostrożność, a w razie wypadku jak

najszybciej powiadomić o nim osobę prowadzącą zajęcia. Należy przestrzegać czystości i porządku na stanowisku pracy. Podczas wykonywania ćwiczenia należy często myć ręce, a obowiązkowo przed

opuszczeniem pracowni. Odczynników chemicznych nie należy próbować, ani dotykać rękami. Wszystkie butelki z substancjami chemicznymi muszą posiadać etykietę. Podczas

pobierania substancji należy zapoznać się z treścią etykiety na opakowaniu. Po pobraniu odczynnika należy zamknąć pojemnik, zapobiegając rozlaniu, rozsypaniu bądź wyparowaniu substancji.

Wszystkie naczynia używane podczas wykonywania ćwiczenia muszą być na bieżąco

podpisywane (oznaczane), aby uniknąć pomyłek. Podczas ćwiczenia nie wolno używać uszkodzonych naczyń i przyrządów. Podczas ogrzewania substancji w probówce, należy pamiętać, aby wylotu probówki nie

kierować na osoby współpracujące. Pipetowanie ustami jest zabronione. Należy używać gruszek, nasadek, pompek na pipety. Wszystkie prace z substancjami szczególnie niebezpiecznymi bądź szkodliwymi dla zdrowia

(stężone kwasy, zasady, rozpuszczalniki organiczne, substancje łatwopalne) należy wykonywać pod włączonym wyciągiem - dygestorium.

Przy rozcieńczaniu stężonych kwasów wodą należy zawsze wlewać kwas do wody, proces

odwrotny jest silnie egzotermiczny. Może prowadzić do silnego ogrzania lub rozpryskiwania mieszaniny i spowodować poparzenia.

Po zakończeniu pracy należy wymyć używane naczynia wodą wodociągową, wypłukać

3-krotnie w wodzie destylowanej i odstawić do wysuszenia. Zużyte ręczniki papierowe, bibułę, sączki z bibuły, substancje stałe, potłuczone szkło należy

wyrzucać tylko i wyłącznie do pojemników na śmieci. Laboratorium chemiczne wyposażone jest w apteczkę podręczną, gaśnice p-poż. Każdą osobę obowiązuje znajomość telefonów alarmowych:

Pogotowie Ratunkowe - 999 Straż Pożarna – 998 Policja – 997 Alarmowy numer ratunkowy – 112

NALEŻY PAMIĘTAĆ, ŻE PRZY ZACHOWANIU ODPOWIEDNICH ŚRODKÓW OSTROŻNOŚCI UNIKA SIĘ WSZELKICH ZAGROŻEŃ, A PRACA W LABORATORIUM

DAJE WIELE ZADOWOLENIA I SATYSFAKCJI.

OZNACZENIA NA OPAKOWANIACH SUBSTANCJI CHEMICZNYCH

Wszystkie pojemniki w których przechowywane są substancje chemiczne muszą posiadać

odpowiednie oznakowanie w postaci piktogramów, czyli symboli informujących o właściwościach

danej substancji pod kątem zagrożenia dla człowieka i środowiska, umożliwiając bezpieczną pracę

w laboratorium.

Symbol Oznaczenie Klasyfikacja Opis

C Substancje Substancje, które mogą powodować zniszczenie żrące żywych tkanek (skóra, naskórek, oczy i drogi

oddechowe).

Xi Substancje Substancje, które mogą uszkadzać lub drażniące podrażniać skórę, naskórek, oczy i drogi

oddechowe.

F Substancje Są to ciecze z temperaturą zapłonu znacznie

łatwo zapalne poniżej 21oC, ale nie bardzo łatwo zapalne (patrz

poniżej). Substancje stałe i mieszaniny, które wskutek krótkotrwałego oddziaływania źródła

zapłonu łatwo zapalają się, a po odsunięciu

źródła zapłonu, palą się lub żarzą.

F+ Substancje Są to ciecze z temperaturą zapłonu znacznie

bardzo łatwo poniżej 0oC i temperaturze wrzenia poniżej 35

oC,

zapalne substancje gazowe i mieszaniny, które w warunkach normalnych zapalają się wskutek

kontaktu z powietrzem.

N Substancje Substancje lub produkty wywierające ujemny szkodliwe dla wpływ na wodę, ziemię, powietrze, klimat,

środowiska zwierzęta, rośliny lub mikroorganizmy.

Xn Substancje Substancje, które po kontakcie ze skórą, szkodliwe dla wdychaniu lub połknięciu wywołują ciężkie

zdrowia szkody na zdrowiu mogące niekiedy prowadzić

do zgonu. Duże ilości są szkodliwe.

T Substancje Substancje, które po kontakcie ze skórą, toksyczne wdychaniu lub połknięciu wywołują ciężkie

szkody na zdrowiu mogące niekiedy prowadzić

do zgonu. Małe ilości są szkodliwe.

T+ Substancje Substancje, które po kontakcie ze skórą, bardzo wdychaniu lub połknięciu wywołują ciężkie

toksyczne szkody na zdrowiu mogące niekiedy prowadzić

do zgonu. Bardzo małe ilości są szkodliwe.

O Substancje Substancje zdolne do spowodowania lub podtrzymujące podtrzymania pożarów, zapalenia substancji

palenie palnych lub utworzenia z nimi mieszanek

wybuchowych.

Zasady udzielania pierwszej pomocy

W laboratorium bardzo ważna jest umiejętność zachowania się w razie wypadku.

Należy szybko ocenić sytuację, usunąć, jeśli to możliwe, przyczynę zagrożenia. Poniżej zaprezentowane zostały sposoby zachowania się w poszczególnych sytuacjach zagrożenia. Pożar Należy zachować spokój, nie ulegać panice, nie tarasować przejść. Pożar w laboratorium należy

gasić przy użyciu gaśnic oraz koców gaśniczych. Płonące osoby gasi się przy użyciu koców

gaśniczych lub wilgotnych fartuchów laboratoryjnych. Nigdy nie należy kierować wylotu gaśnicy na

płonące osoby. Pożaru w laboratorium nie gasimy wodą z uwagi na niebezpieczeństwo porażenia

prądem elektrycznym. Jeśli ognia nie da się ugasić należy wezwać straż pożarną. Oparzenia termiczne

Mogą być wywołane bezpośrednim zetknięciem z otwartym ogniem, rozgrzanym przedmiotem lub

gorącą cieczą. Miejsce oparzone należy natychmiast przemyć zimną wodą (co najmniej kilkanaście

minut), a następnie osłonić sterylną gazą. W żadnym wypadku nie natłuszczać. Przy rozległych lub

głębokich oparzeniach należy zasięgnąć porady lekarskiej. Oparzenia środkami chemicznymi 1. Kwasy – oparzone miejsce zmyć dużą ilością zimnej wody, następnie 5%-owym roztworem

kwaśnego węglanu sodu (NaHCO3) i ponownie wodą. W przypadku poparzenia stężonym kwasem

siarkowym, należy najpierw wytrzeć kwas suchą ścierką, dopiero potem zmyć wodą, kwaśnym węglanem sodu i ponownie wodą.

2. Alkalia – przemyć dużą ilością zimnej wody, następnie 1%-owym roztworem kwasu octowego

(CH3COOH) lub bornego (H3BO3) i ponownie wodą. Dostanie się środków chemicznych do oka Oko należy bezzwłocznie przemywać dużą ilością zimnej wody przez kilkanaście minut.

W przypadku kwasu dodatkowo przemyć 1%-owym wodnym roztworem węglanu sodu i ponownie wodą.

W przypadku zasad przemywać wodą, 1%-owym wodnym roztworem kwasu bornego i ponownie wodą.

Bezwzględnie należy udać się do lekarza okulisty, a w poważniejszych przypadkach wezwać pomoc medyczną.

Zatrucia środkami chemicznymi

W przypadku zaobserwowania oznak zatrucia: ból głowy, osłabienie, duszność, wymioty, omdlenie,

należy poszkodowanemu zapewnić dostęp świeżego powietrza. Jako odtrutkę podawać duże ilości

mleka. Wezwać lekarza.

Omdlenia Należy zapewnić dostęp świeżego powietrza. Osobę należy ułożyć w takiej pozycji, aby głowa

spoczywała nieco niżej niż tułów, rozluźnić wszystkie części garderoby, utrudniające oddychanie czy

swobodny obieg krwi i wezwać pomoc medyczną. Skaleczenia i zranienia

Z rany należy usunąć resztki obcego ciała przy użyciu pincety i przez kilkanaście sekund pozwolić

na krwawienie (jeśli nie jest ono zbyt obfite). Rany nie powinno się obmywać. Brzegi rany i

przylegającą powierzchnię skóry należy zdezynfekować jodyną, 70% etanolem lub wodą utlenioną, a

następnie nałożyć jałowy opatrunek. W przypadku znacznego krwawienia nakłada się opatrunek

uciskowy powyżej rany (ucisk nie powinien być stosowany dłużej niż 5 minut). Należy wezwać

pomoc medyczną.

II. Podstawowe szkło i sprzęt laboratoryjny

W laboratorium do przeprowadzania badań używane są specjalne naczynia, wykonane na ogół ze szkła, chociaż coraz częściej laboranci mają możliwość korzystania z naczyń wykonanych z dobrej jakości polietylenu (LDPE, HDPE), czy teflonu. Naczynia szklane są wykonane głównie ze szkła borokrzemianowego (Pyrex) o znacznej odporności chemicznej, termicznej i mechanicznej, ale spotyka się również naczynia wykonane ze zwykłego szkła sodowo-wapiennego (np. probówki).

Probówki

Są to jednostronnie zatopione rurki szklane lub polietylenowe z dnem kulistym, stożkowym lub płaskim. Są stosowane głównie w analizie jakościowej. Przeprowadza się w nich także reakcje chemiczne na małą skalę, oraz różnego rodzaju testy np. testy rozpuszczalności. Probówki z dnem stożkowym (zwane też konicznymi) stosuje się głównie do odwirowywania osadów.

Łapa do probówek

Służy do przytrzymywania probówek podczas ogrzewania ich zawartości.

Statyw do probówek

Służy do umieszczania probówek w celu wygodnego przeprowadzania w nich wszelkich eksperymentów. KOLEJNOŚĆ PROBÓWEK W STATYWIE MUSI BYĆ ZGODNA Z KOLEJNOŚCIĄ WYKONYWANYCH ĆWICZEŃ

Zlewka

Jest to płaskodenne, cylindryczne naczynie laboratoryjne ogólnego użytku,

wykonane ze szkła lub polietylenu. Zlewka posiada "dzióbek" (wylew), ułatwiający

przelewanie płynów, oraz orientacyjną skalę objętości. Pojemność zlewek jest

bardzo zróżnicowana, od kilku mililitrów do kilku litrów. Mogą być stosowane do

rozmaitych celów - od przygotowywania roztworów i zgrubnego odmierzania

objętości cieczy, do przeprowadzania w nich prostych reakcji i testów lub zbierania

w nich zużytych odczynników.

Krystalizator

Krystalizator jest bardzo podobny do zlewki, ale stosunek jego wysokości do średnicy podstawy jest dużo mniejszy. Można go nazwać bardzo niską i szeroką zlewką. Krystalizator może mieć wylew

lub nie, a jego zastosowanie to m.in. krystalizacja. Może być również wykorzystywany jako łaźnia wodna oraz do odparowywania cieczy.

Cylinder miarowy (menzurka)

Cylindry służą do odmierzania objętości cieczy z niezbyt dużą dokładnością (ale większą niż przy użyciu zlewek). Posiadają naniesioną skalę na ściance bocznej. Mogą być wykonane ze szkła lub z tworzyw sztucznych. Naczynia te mogą mieć pojemność od 10 ml do 2 l. W cylindrach nie przeprowadza się reakcji chemicznych i nie należy ogrzewać ich znacznie powyżej temperatury pokojowej (tak jak wszystkich innych naczyń miarowych).

Kolba

Kolba to jeden z bardziej zróżnicowanych elementów szkła laboratoryjnego. Kolby mogą być ze szlifem lub bez, ze skalą lub bez, z jedną szyją lub kilkoma, wykonane ze szkła lub polietylenu. Najczęściej używane są kolby kuliste i stożkowe. Kolby stożkowe płaskodenne to kolby Erlenmayera, często nazywane

erlenmajerkami (pierwsza z prawej). Służą one do ogrzewania cieczy i do miareczkowania. W laboratoriach często używamy kolb o specjalnym przeznaczeniu. Są to np. kolba ssawkowa, miarowa, destylacyjna, filtracyjna, czy Roux.

Kolba miarowa

Jest ona stosowana w analizie ilościowej do sporządzania roztworów mianowanych. Kolba posiada jedną kreskę zaznaczoną na długiej, wąskiej szyjce. Kreska ta oznacza miejsce, do którego należy napełnić kolbę, aby uzyskać objętość na jaką wyskalowana

jest kolba w temp. 200 C. Kolba miarowa jest skalowana na wlew (ang."in"), oznacza

to, że dokładna wskazana objętość znajduje się wewnątrz kolby. Kolby miarowe są zamykane dokładnymi korkami. W kolbach miarowych nie przeprowadza się reakcji chemicznych i nie należy ich ogrzewać znacznie powyżej temperatury pokojowej (tak jak wszystkich innych naczyń miarowych). Pojemność kolb miarowych wynosi: 5, 10, 25, 50, 100, 200, 250, 500 ml oraz 1, 2, 5 l. Duże

kolby miarowe są wykorzystywane do przygotowywania i przechowywania roztworów mianowanych. Kolby miarowe pojemności 100 ml i mniejszej stosowane są w spektrofotometrii i w analizie śladowej.

Butelka, słoik

Butelki i słoiki są używane do przetrzymywania chemikaliów przez dłuższy okres. Mogą być wykonane ze szkła lub polietylenu. Butelki mogą mieć różne pojemności, a zamykane są zwykle na szlif lub korek gumowy, polietylenowy lub teflonowy. Służą zwykle do przechowywania cieczy. Natomiast słoiki mają znacznie większy otwór, przez co możliwe jest przechowywanie w nich ciał stałych. Zarówno butelki, jak i słoiki mogą być wykonane z ciemnego szkła. Dzięki temu substancja znajdująca się w środku zabezpieczona jest przed promieniami słonecznymi i światłem sztucznym, które mogłyby przyspieszać

proces rozpadu danej substancji.

Szkiełko zegarkowe

Szkiełko zegarkowe jest to naczynie laboratoryjne przypominające swym kształtem

szkiełko zegarka lub soczewkę. Średnice szkiełek zegarkowych są różne - od jednego do kilkunastu

centymetrów. Szkiełka służą do przetrzymywania ciał stałych na krótki okres, np. przy ważeniu, do

przeprowadzania prostych analiz (zwykle barwnych), odparowywania niewielkich ilości cieczy oraz

do nakrywania zlewek.

Szalki Petriego

Jest to naczynie częściej stosowane przez biologów, a głównie bakteriologów, niemniej jednak przydaje się i w chemii. Składa się ono z dwóch części szklanych, i choć czasem używa się ich osobno, to faktycznie jedna cześć jest przykrywką drugiej. Należy pamiętać, że na górze powinna znajdować się większa szalka. Głównym zastosowaniem tego naczynia jest hodowla bakterii. Na mniejszą szalkę

nanosi się pożywkę - zwykle podłoże agarowe oraz wymaz (próbkę szczepu bakterii), nakrywa się ją szalką większą i pozostawia do rozwinięcia kolonii, po czym analizuje. Oprócz szalek szklanych spotykane są również wykonane z tworzywa sztucznego (jedno-i wielokrotnego użytku)

Moździerz Zwykle jest wykonany z porcelany, choć używane są także metalowe i agatowe. Znany w wielu gospodarstwach domowych, przeznaczony do ucierania ziół. W laboratoriach służy do ucierania substancji krystalicznych na jednolity proszek, by umożliwić dokładniejsze odmierzanie substancji, albo aby zwiększyć jej powierzchnię (łatwiejsze rozpuszczanie i szybsze reakcje). W moździerzu uciera się także różnego rodzaju próby środowiskowe, w celu ich ujednolicenia przed właściwą analizą chemiczną. W moździerzu można również przeprowadzać reakcje zachodzące w fazie stałej podczas ucierania (tzw. mechanosynteza lub trybochemia). Moździerz składa się z dwóch części: porcelanowej miseczki z wylewem lub bez, oraz zaokrąglonego na końcu tłuczka, za pomocą którego rozciera się substancje chemiczne. Wewnętrzna powierzchnia moździerza oraz końcówka tłuczka jest chropowata, natomiast zewnętrzna powierzchnia i rękojeść tłuczka są na ogół szkliwione.

Pipety klasyczne

Pipeta jest to długa rurka zwężona u dołu służąca do precyzyjnego odmierzania objętości cieczy. Pojemność pipety jest zaznaczona kreską na obwodzie górnej wąskiej części. Rozróżnia się pipety jedno- i wielomiarowe. Pipeta jednomiarowa w połowie wysokości posiada zgrubienie w postaci bańki na większą ilość cieczy i rysę na wąskiej części, która wyznacza ściśle określoną objętość, np. 50 ml. Na środkowej szerokiej części pipety jest podana pojemność pipety w temp. 20° C. Natomiast pipeta wielomiarowa (mniej dokładna) posiada skalę umożliwiającą odmierzenie dowolnej objętości z zakresu skali. Pipety w laboratorium analitycznym mogą mieć pojemność: 1, 2, 5, 10, 20, 25, 50 i 100 ml. Są to pipety klasyczne, najczęściej szklane, ale czasami również polietylenowe. Pipety używane na bieżąco do pracy w laboratorium ustawia się w specjalnych statywach.

Statyw do pipet

Służy do umieszczania pipet, umożliwiając wygodne ich używanie, suszenie, a także przechowywanie.

Pipety automatyczne

Obecnie w praktyce laboratoryjnej stosowane są pipety automatyczne, które

pozwalają na szybkie odmierzanie żądanej objętości. Pipeta automatyczna składa

się z rękojeści, w której znajduje się właściwy mechanizm oraz tzw. tipsów (czyli

jednorazowych, wymiennych końcówek) z tworzywa sztucznego. Zasada działania

pipet automatycznych polega na zastosowaniu tłoka z kontrolowanym i

regulowanym przesuwem, którego ruch powoduje zassanie cieczy w miejsce

wypychanego wcześniej powietrza. Tłok jest uszczelniany uszczelką ‘O-ring’, aby

zapobiec wyciekowi pipetowanej cieczy. Stan uszczelki decyduje o poprawnej

pracy pipety i powtarzalności wyników, stąd konieczność okresowego sprawdzania

i serwisowania pipet automatycznych.

- końcówki

Pipety Pasteura

Jest to rurka zwężona u dołu, która nie służy do odmierzania objętości, a jedynie do przenoszenia cieczy, najczęściej w postaci kropli. Często służy także jako kroplomierz.

Podciągarka do pipet

Inaczej pompka do pipet. Zasysanie roztworu następuje poprzez obrót pokrętła, które zatrzymuje się w żądanej pozycji. Naciśnięcie dźwigni umożliwia szybkie opróżnienie pipety. Miękki, elastyczny kołnierz posiada mankiet gwintowany, który zapewnia bezpieczne zamocowanie pipet szklanych lub pipet z tworzywa sztucznego.

Gruszka do pipet

Naciśnięcie kulki gumowej powoduje wytworzenie podciśnienia. Podciśnienie w gruszce pozwala na zassanie cieczy do pipety lub na dozowanie cieczy z pipety w zależności od tego, który z wewnętrznych zaworków gruszki jest naciskany.

Bagietka

Jest to szklany pręcik, stosowany głównie do mieszania różnych substancji.

Biureta

Biureta jest to sprzęt laboratoryjny zazwyczaj o kształcie długiej i cienkiej rurki szklanej, z precyzyjną skalą objętości. Od dołu zakończona jest kranikiem i

precyzyjnie wykonanym "dzióbkiem". Służy do miareczkowania, czyli precyzyjnego odmierzania cieczy. Najczęściej spotykane biurety mają pojemność 50 ml. Tradycyjnie

biurety posiadają tzw. odwrotną skalę. Na szczycie skali jest pozycja "0", zaś na samym dole jej najwyższa wartość. Biuretę przed użyciem napełnia się roztworem do

pozycji "0", a następnie wypuszcza się go po kropli w trakcie miareczkowania. Dzięki

temu, że skala objętości jest "do góry nogami", w każdej chwili widać, jaka objętość roztworu została wykroplona. Kranik powinien być całkowicie szczelny i umożliwiać

dozowanie roztworu po kropli. Opisane powyżej proste biurety coraz częściej ustępują miejsca biuretom automatycznym, które zamiast kranika i skali mają pompkę

przepływową i elektroniczny pomiar objętości wkraplanej cieczy. Są one głównie stosowane w laboratoriach analitycznych, wykonujących setki rutynowych

miareczkowań.

Wkraplacz

Służy do dozowania cieczy w postaci kropli, np. wskaźników w analizie miareczkowej.

Szpatułka, łyżka

Szpatułki i łyżeczki najczęściej wykonane są z metalu, porcelany, polietylenu. W laboratorium chemicznym służą do nabierania materiałów sypkich, np. do naważek, do ich mieszania itp.

Tryskawka

Służy do podawania małych lub średnich ilości płynu metodą natryśnięcia strumieniem lub kroplami, bez precyzyjnego odmierzania objętości. Tryskawka zwykle jest płaskodenną butelką z miękkiego polietylenu, w której znajduje się rurka, dochodząca wewnątrz naczynia prawie do jego dna, a na zewnątrz jest zagięta w łuk i zakończona zwężeniem. Aby z niej skorzystać należy ścisnąć dłonią, co powoduje wypychanie cieczy na zewnątrz.

Eksykator

Eksykatory służą do suszenia i przechowywania substancji higroskopijnych. Jest to naczynie szklane szczelnie zamykane doszlifowaną pokrywą, zawierające środek osuszający. W toku analizy chemicznej eksykatorów używa się do studzenia i przechowywania wyprażonych tygli, osadów, prób poddawanych analizie, przed ich ważeniem.

Lejek

Lejków w laboratorium używa się do przelewania cieczy, a po założeniu odpowiedniego sączka do oddzielania osadów (sączenie). Stosuje się lejki szklane, porcelanowe i polietylenowe o różnych wielkościach.

Wagi laboratoryjne Służą do odważania różnych substancji chemicznych, jak i prób do analizy.

III. Podstawowe pojęcia i techniki stosowane w laboratorium

Menisk

Meniskiem określa się kształt powierzchni cieczy w naczyniu. Gdy ciecz zwilża ścianki naczynia

tworzy się menisk wklęsły (np. woda), w przeciwnym razie-menisk wypukły (np. rtęć). Prawidłowe

odczytanie menisku umożliwia dokładne określenie poziomu cieczy w ko lbie miarowej, pipecie czy

biurecie, czyli dokładnej objętości danej cieczy. Aby dokonać prawidłowego odczytania menisku,

oko odczytującego musi znajdować się na wysokości kreski oznaczającej objętość. Dla cieczy

bezbarwnych uwzględnia się menisk dolny, a dla cieczy barwnych menisk górny.

Menisk wklęsły Menisk wypukły

Kalibracja naczyń miarowych

Kalibracja naczynia miarowego "na wylew" uwzględnia fakt, że pod wylaniu z naczynia odmierzonej cieczy, pozostaje w nim film przywarty do ścianek. Stąd, po wylaniu odmierzonej cieczy, nie należy "strząsać" z naczynia tego, co pozostało na ściankach, bo zmniejsza to precyzję pomiaru. Na wylew kalibruje się cylindry miarowe, pipety, biurety.

Kalibracja "na wlew" oznacza, że dokładna, wskazana objętość znajduje się wewnątrz naczynia. Na wlew są kalibrowane kolby miarowe.

Ważenie na wadze analitycznej Obecnie w większości laboratoriów korzysta się wyłącznie z elektronicznych, automatycznych wag analitycznych. Wagi te posiadają układ kalibracji wewnętrznej, który zapewnia utrzymanie dokładności pomiarów w czasie eksploatacji, bez ingerencji użytkownika. Wagi analityczne powinny być ustawiane w specjalnych pomieszczeniach wagowych zabezpieczonych przed kurzem, wilgocią, zmianami temperatury i słońcem. Ponadto powinny być ustawione na specjalnych stolikach przeciwdziałających drganiom i wstrząsom. Podczas ważenia, niezależnie od rodzaju wagi obowiązują jednakowe zasady postępowania:

waga powinna być czysta;

waga powinna być wypoziomowana; nie można obciążać wagi ciężarem wyższym, niż wynosi jej nośność;

przed przystąpieniem do ważenia wagę należy wyzerować;

nakładanie i zdejmowanie przedmiotów ważonych należy wykonywać ruchem spokojnym; przedmioty ważone należy umieszczać na środku szalki;

ważenie substancji odbywa się zawsze w odpowiednich naczyniach (naczynka wagowe

szklane lub jednorazowe), nigdy bezpośrednio na szalce wagi; po każdym użyciu wagę należy zaaretować (zablokować).

Pipetowanie Pipety klasyczne szklane lub plastikowe W celu wykonania pipetowania należy:

na końcówkę pipety nałożyć podciągarkę, gruszkę, bądź pompkę i pobrać wymaganą

objętość cieczy, tak aby dolny lub górny menisk zatrzymał się na kresce;

pamiętać, że podczas pipetowania w pewnym cyklu, realizowany jest zawsze albo menisk dolny, albo menisk górny;

trzymać pipetę pionowo, a odczytu menisku dokonać tak, aby oko było na wysokości kreski;

po ustaleniu położenia menisku, dotknąć końcem pipety do suchej ścianki naczynia, z

którego pobiera się płyn, w celu usunięcia kropli cieczy pozostałej na końcówce pipety. Następnie pipetę należy przenieść nad naczynie, do którego roztwór ma być odmierzony;

trzymając pipetę lekko pochyloną, dotknąć jej końcem ścianki naczynia i pozwolić wypłynąć

cieczy z pipety. W zwężeniu na końcu pipety pozostaje kropla, której nie wolno wytrząsać i wydmuchiwać (pipety są kalibrowane na wylew), jak również nie wolno dotykać końcem pipety do cieczy w naczyniu.

Pipety automatyczne - NIE OBOWIĄZUJĄ W celu wykonania pipetowania należy:

wcisnąć tłok do pierwszego oporu, a następnie zanurzyć końcówkę pipety pionowo 2-

3mm pod powierzchnię pipetowanej cieczy;

zwalniać tłok powoli, zapewniając delikatny jego przesuw i zassanie cieczy do końcówki; odczekać 2-3 sekundy i wyciągnąć końcówkę pipety z cieczy (pionowo);

przenieść pipetowaną ciecz do naczynia docelowego – dotykając końcówką suchej

ścianki naczynia;

powoli nacisnąć tłok do pierwszego oporu, w celu wypuszczenia cieczy z końcówki pipety;

nie zwalniając tłoka wcisnąć go do drugiego oporu – co spowoduje usunięcie z końcówki pozostałości pipetowanej cieczy.

Zasady poprawnego pipetowania:

z pietami automatycznymi należy obchodzić się delikatnie – w przeciwnym razie pipeta traci kalibrację;

należy upewnić się, że jednorazowa końcówka jest poprawnie zamocowana na końcu pipety; należy trzymać pipetę pionowo w trakcie napełniania lub opróżniania końcówki;

należy zwalniać tłok powoli i równomiernie w trakcie napełniania i opróżniania końcówki

pipety; należy używać świeżej końcówki dla nowego odczynnika lub próbki;

nie należy nastawiać objętości poza skalą regulacji pipety; nie należy odkładać pipety z końcówką napełnioną cieczą – ciecz może zalać

uszczelnienie tłoka, co spowoduje rozszczelnienie pipety.