Slajd 1

Zasada solidarnoci rodzinnejks. prof. Franciszek Longchamps de BrierKatedra Prawa RzymskiegoWydzia Prawa i Administracji UJ

studia doktoranckie rok I - Krakw, 22 grudnia 2012Wartoci prawa spadkowego znalezienie, wskazanie heres przez materialny dorobek swego ycia wpywa na wiat ywych po wasnej mierci swoboda przyjcia spadku lub innych rozrzdze testatora ochrona yjcych przed pogorszeniem ich sytuacji na skutek aktw ostatniej woli solidarno rodzinna zasady prawa spadkowego Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest Swoboda testowania Szacunek dla woli zmarego Semel heres semper heres Nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur Ochrona rodzinyPolskaKodeks cywilny (1964, ze zm.: zwaszcza z 2 kwietnia 2009 r., ktra wesza w ycie 28 czerwca 2009 r.)Klasa 1Art.931.1.W pierwszej kolejnoci powoane s z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego maonek; dziedzicz oni w czciach rwnych. Jednake cz przypadajca maonkowi nie moe by mniejsza ni jedna czwarta caoci spadku.2.Jeeli dziecko spadkodawcy nie doyo otwarcia spadku, udzia spadkowy, ktry by mu przypada, przypada jego dzieciom w czciach rwnych. Przepis ten stosuje si odpowiednio do dalszych zstpnych.Klasa 2Art.932.1. W braku zstpnych spadkodawcy powoani s do spadku z ustawy jego maonek i rodzice. i rodzestwo.2. Udzia spadkowy kadego z rodzicw, ktre dziedziczy w zbiegu z maonkiem spadkodawcy, wynosi jedn czwart caoci spadku. Jeeli ojcostwo rodzica nie zostao ustalone, udzia spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczcej w zbiegu z jego maonkiem, wynosi poow spadku. Udzia spadkowy maonka, ktry dziedziczy w zbiegu bd z rodzicami, bd z rodzestwem, bd z rodzicami i rodzestwem spadkodawcy, wynosi poow spadku. 3. W braku zstpnych i maonka spadkodawcy cay spadek przypada jego rodzicom w czciach rwnych. 4. Jeeli jedno z rodzicw spadkodawcy nie doyo otwarcia spadku, udzia spadkowy, ktry by mu przypada, przypada rodzestwu spadkodawcy w czciach rwnych. 5. Jeeli ktrekolwiek z rodzestwa spadkodawcy nie doyo otwarcia spadku pozostawiajc zstpnych, udzia spadkowy, ktry by mu przypada, przypada jego zstpnym. Podzia tego udziau nastpuje wedug zasad, ktre dotycz podziau midzy dalszych zstpnych spadkodawcy.Art. 933. 1. Udzia spadkowy maonka, ktry dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzestwem i zstpnymi rodzestwa spadkodawcy, wynosi poow spadku. 2. W braku zstpnych spadkodawcy, jego rodzicw, rodzestwa i ich zstpnych, cay spadek przypada maonkowi spadkodawcy.

Klasa 3Art. 934. 1. W braku zstpnych, maonka, rodzicw, rodzestwa i zstpnych rodzestwa spadkodawcy cay spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedzicz oni w czciach rwnych. 2. Jeeli ktre z dziadkw spadkodawcy nie doyo otwarcia spadku, udzia spadkowy, ktry by mu przypada, przypada jego zstpnym. Podzia tego udziau nastpuje wedug zasad, ktre dotycz podziau spadku midzy zstpnych spadkodawcy. 3. W braku zstpnych tego z dziadkw, ktry nie doy otwarcia spadku, udzia spadkowy, ktry by mu przypada, przypada pozostaym dziadkom w czciach rwnych.

Klasa 4Art. 9341. W braku maonka spadkodawcy i krewnych, powoanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w czciach rwnych tym dzieciom maonka spadkodawcy, ktrych adne z rodzicw nie doyo chwili otwarcia spadku.

Klasa 5Art. 935. W braku maonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci maonka spadkodawcy, powoanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da si ustali albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowao si za granic, spadek przypada Skarbowi Pastwa jako spadkobiercy ustawowemu.

Art.939.1.Maonek dziedziczcy z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjwszy zstpnych spadkodawcy, ktrzy mieszkali z nim razem w chwili jego mierci, moe da ze spadku ponad swj udzia spadkowy przedmiotw urzdzenia domowego, z ktrych za ycia spadkodawcy korzysta wsplnie z nim lub wycznie sam. Do roszcze maonka z tego tytuu stosuje si odpowiednio przepisy o zapisie.2.Uprawnienie powysze nie przysuguje maonkowi, jeeli wsplne poycie maonkw ustao za ycia spadkodawcy.IzraelSuccession Law, 5725 - 19651. Maonekzatrzymuje wyczane ze spadku ruchomoci wsplnego gospodarstwa domowego i nadto udzia spadkowy wynosi:jedn czwart w zbiegu ze zstpnymi spadkodawcy z jego wczeniejszego maestwajedn drug w zbiegu z innymi dziemi spadkodawcy lub wsplnymi dziemi lub rodzicami spadkodawcy (wyjtkowo jedn czwart)dwie trzecie w zbiegu z rodzestwem lub dziadkami spadkodawcypi szstych w zbiegu z innymi dziedzicami beztestamentowymicao, gdy nie ma innych dziedzicw2. Zstpni, rodzice, dziadkowierodzice spadkodawcy w zbiegu z jego dziemi dziedzicz jedn szstdzieci, rodzice, dziadkowie w swych grupach dziedzicz w czciach rwnychzstpni zmarego dziecka spadkodawcy reprezentuj je w czciach rwnych, podobnie jak zstpni kadego z krewnychgdy nie ma innych dziedzicw z krgu: ona, dzieci, rodzice i jego zstpni, dziadkowie i jego zstpni, dziedziczy pastwoKlasy dziedziczenia?maonek, zstpni, rodzicerodzice i ich zstpnidziadkowie i ich zstpnipastwo

art. 10 wyznacza krg dziedzicwart. 12: dzieci zmarego maj pierwszestwo przez rodzicami, rodzice przed dziadkamiart. 14 zasada reprezentacji krewnych, ktrzy zmarli przed mierci spadkodawcy

Poudniowa AfrykaIntestate Succession Act 81 of 19871. klasa: maonek i zstpnigdy nie ma zstpnych, maonek dziedziczy caoona i zstpni maonek dziedziczy w rwnej czci z dzieckiem, lecz nie mniej ni warto ustalon przez Ministra Sprawiedliwoci; reszt dziedzicz zstpni wedug gw (per capita) i wedug szczepw (per stirpes)gdy nie ma maonka, dziedzicz zstpni wedug gw i wedug szczepw

[w 2001 roku suma ustalona przez MS to R 125000]2. klasa: rodzice i ich zstpnigdy yj oboje rodzice, kady dziedziczy poowjedno z rodzicw yje: dziedziczy poow, drug dziedzicz zstpni nieyjcego rodzicajedno z rodzicw yje, ale nie yj zstpni drugiego rodzica: rodzic dziedziczy cao

3. klasa: zstpni rodzicwreprezentacja per stirpes niezalenie od tego, czy rodzone, czy przyrodnie w stosunku do zmarego;jeli s zstpni obojga rodzicw, spadek dzieli si na dwie czci, po jednej dla kadej z grup i reprezentacja per stirpes ad infinitum4. klasa: dziadkowie albo dalsi krewni

blisi stopniem dziedzicz w czciach rwnych (per capita)Grecjakodeks cywilny (1946)Art. 1813-1824 GKC1. klasa zstpni in capita oraz in stirpes [i maonek, ktry dziedziczy jedn czwart oraz zatrzymuje z racji pierwszestwa okrelone ruchomoci wsplnego gospodarstwa domowego, w zbiegu z krewnymi pozostaych klas - poow] 2. klasa w rwnych czciach rodzice i rodzestwo, a zmare rodzestwo reprezentuj ich dzieci i wnuki3. klasa dziadkowie reprezentowani przez swoich zstpnych, ktrzy dziedzicz ich udzia (faktycznie dziedziczenie in lineas)4. klasa tylko pradziadkowie (per capita niezalenie od linii)5. klasa tylko maonek6. klasa pastwoPrawo islamskieSzyici i SunniciAbsolutna zasada primogenitury wyczajca pozostaych synw i crki (pojawia si czasem czciowa primogenitura, aby najstarszy syn nie dziedziczy wszystkiego. Jednak Szyici przyznaj mu absolutne prawo do pewnych przedmiotw: miecza, piercienia, Koranu).Blisi krewni wypieraj dalszych, z wyjtkiem: ojca, brata, syna, matki, crki, ma, ony.Nie ma zasady reprezentacji!!! Sunnici jej nigdy nie dopuszczaj i udziay rwnych stopniem s u nich rwne (per capita), ale Szyici obliczaj wedug niej udziay rwnych stopniem (per stirpes).Mczyzna otrzymuje udzia dwukrotnie wyszy ni kobieta w tym samym stopniu pokrewiestwa; tylko rodzestwo przyrodnie przez matk (uterini) rwno.Szyici przyjmuj kognacjSunnici uznaj agnacj:1. klasa: syn i jego zstpni2. klasa: ojciec i jego zstpni3. klasa: zstpni ojca4. klasa: zstpni dziadka ojczystego5. klasa: zstpni pradziadka ojczystego i dalszych wyszych wstpnych ojczystych

Rodzeni krewni maj pierwszestwo przed przyrodnimi (consanguinei) w tym samym stopniu i mscy zstpni rodzeni przed przyrodnimi.Prawo rzymskieius civileT. 5,3: uti legassit super pecunia tutelave suae rei, ita ius esto jak rozporzdzi swoim majtkiem oraz co zdecydowa w kwestii opieki nad swymi rzeczami, niech bdzie prawemT. 5,4 : si intestato moritur, cui suus heres nec escit, adgnatus proximus familiam habeto gdyby za zmar nie pozostawiajc testamentu, a nie mia wasnego dziedzica, niech spucizn obejmie najbliszy agnatT. 5,5: si adgantus nec escit, gentiles familiam habento jeli nie ma agnata, czonkowie rodu niech obejm spadekI. Dziedziczenie ustawoweKlasy:sui heredesproximi agnatigentiles

in capita - in stirpes

II. Dziedziczenie wedug edyktu1. unde liberi2. unde legitimisenatusconsultum Tertullianum (za Hadriana) przyznawao kobiecie cieszcej si ius trium liberorum prawo dziedziczenia po dzieciach, ale dopiero po sui herdes, ojcu i stryjach, lecz na rwni z siostrami po ojcu, a przed pozostaymi agnatamisenatusconsultum Orfitianum ze 178 roku dao dzieciom prawo dziedziczenia po matce przed agnatami 3. unde cognati4. unde vir et uxor

III. Porzdek dziedziczenia w Nowelach justyniaskichNowela 118 z 543 roku:niesprawiedliwym jest czyni rnic midzy pokrewiestwem przez kobiet i pokrewiestwem przez mczyznskoro uwzgldnianie agnacji od dawna stracio praktyczny sens postanowi, aby nie miaa adnego wpywu na porzdek dziedziczenia ab intestatotrzy klasy1. zstpni zmarego2. wstpni oraz rodzestwo rodzonea. s tylko wstpniin lineasb. jest te rodzestwo rodzoneNowela 127 z 548 roku3. krewni w linii boczneja. rodzestwo rodzone i jego dziecib. rodzestwo przyrodnie oraz jego dzieci

Zachowek i rezerwa Austria Niemcy Polska Francja Belgia Wochyzachowekrezerwa1. Dziedziczenie przeciwtestamentowe (contra tabulas)formalnematerialne

officium pietatistestamentum inofficiosum querela inofficiosi testamenti

querela inofficiosi testamenti1. skarga czasowa, ktr naleao wnie w cigu piciu lat od mierci spadkodawcy2. legitymacja czynna: a) dziecib) rodzice - dopiero od III wieku po Chr.c) bracia i siostry (Konstantyn pozwoli im wystpowa tylko wwczas, gdy testator ustanowi dziedzicem osoby niegodne szacunku persona turpis)3. zachowek (pars legitima), inaczej cz nalena (portio debita) nie otrzymali przynajmniej 1/4 beztestamentowego udziau spadkowego

Zmiany w prawie justyniaskimw 528 roku Justynian stwarza skarg o uzupenienie zachowku actio ad supplendam legitimamOdtd o uniewanienie testamentu w caoci albo w czci za pomoc querela inofficiosi testamenti mona si ubiega tylko wwczas, gdy uprawnieni nic ze spadku nie dostali. Gdy otrzymali mniej ni pars legitima, przysugiwao im jedynie prawo uzupenienia zachowku.Nowela 18 z 536 roku - portio debita zwikszona do 1/3, a gdy dzieci jest wicej ni czworo do 1/2

ZachowekABGB 762. Spadkodawca musi w rozporzdzeniu ostatniej woli cz spadku przeznaczy swym dzieciom; a gdy dzieci nie ma, swym rodzicom. 763. Przez dzieci rozumie si stosownie do oglnego prawida ( 42) take wnukw i prawnukw; przez rodzicw za wszystkich dziadkw. Nie czyni si tu adnej rnicy midzy pci msk a esk, ani midzy pochodzeniem lubnem a nielubnem, skoroby tylko tym pochodzeniem suyo prawo i kolej ustawowego dziedziczenia. 764. Cz spadku, ktrej te osoby maj prawo da, zwie si: zachowkiem; one same nazywaj si w tym wzgldzie dziedzicami koniecznymi. 765. Jako zachowek wyznacza ustawa dla kadego dziecka poow tego, coby na nie byo spado wedug ustawowego porzdku dziedziczenia. 766. W linii wstpnej naley si kademu dziedzicowi koniecznemu jako zachowek trzecia cz tego, coby by dosta wedug ustawowego porzdku dziedziczenia. 2303 BGBJeeli potomek spadkodawcy zostanie rozporzdzeniem na wypadek mierci wykluczony od dziedziczenia, moe da od spadkobiercy zachowku. Zachowek stanowi poow wartoci ustawowej czci spadkowej.To samo prawo przysuguje rodzicom i maonkowi spadkodawcy, jeli ich rozporzdzeniem na wypadek mierci wykluczono od dziedziczenia.Art. 991. KC 1. Zstpnym, maonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, ktrzy byliby powoani do spadku z ustawy, nale si, jeeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeeli zstpny uprawniony jest maoletni - dwie trzecie wartoci udziau spadkowego, ktry by mu przypada przy dziedziczeniu ustawowym, w innych za wypadkach - poowa wartoci tego udziau (zachowek). 2. Jeeli uprawniony nie otrzyma nalenego mu zachowku bd w postaci uczynionej przez spadkodawc darowizny, bd w postaci powoania do spadku, bd w postaci zapisu, przysuguje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapat sumy pieninej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupenienia.

RezerwaArt. 913 CCSzczodrobliwoci, bd przez akta midzy yjcemi, bd przez testament, nie mog przewysza poowy maitku osoby rozrzdzaicej, ieeli iedno tylko dziecko prawe po mierci swoiey zostawia; trzeciej czci, jeeli zostawia dwoie dzieci; czwartej czci, ieeli ich zostawia troie, albo wiksz liczb.No 859. Civ. 27 nov. 1863, D. 1864, I, p. 5 note Bresillion; S. 1863, I, p. 513: La rserve nest autre chose que la succession elle-mme diminue de la portion disponible, sil en a t disposPlaniol et Ripert: la part des biens qui doit advenir ncessairement aux hritiers ab intestatMazeaud et Breton: la rserve est une part de la succession rserve aux proches du dfunt dont il ne peut pas les priver par les libralits: donation et legs ne sont permis au de cujus qu condition de ne pas entamer la rserve; le de cujus ne peut consentir des libralits que dans la mesure de la quotit disponible. Celles qui excdent cette quotit portant atteinte la rserve et sont rduites.La loi du 23 juin 2006 Art. 912 CC (2006, art. wolny od 1819)

La rserve hrditaire est la part des biens et droits successoraux dont la loi assure la dvolution libre de charges certains hritiers dits rservataires, s'ils sont appels la succession et s'ils l'acceptent.La quotit disponible est la part des biens et droits successoraux qui n'est pas rserve par la loi et dont le dfunt a pu disposer librement par des libralits.

G. Wicker, Le nouveau droit des libralits entre volution, rvolution et contre-rvolution, Droit et patrimoine. Mars 2007, p. 74-84libralit graduelle substytucja fideikomisarnalibralit rsiduelles fideikomis de residuoAnne-Marie Leroyer, Droit des successions, Paris 2009, p. 357en supprimant la rserve des ascendants, seuls les descendants et, dans certains cas, le conjoint sont dsormais rservataires, en autorisant les pactes ayant pour objet de permettre aux hritiers de renoncer par avance leur rserve (art. 924 CC), en donnant aux hritiers rservataires non une rserve en nature, mais une rserve en valeurle rserve nest plus dordre public; la rserve en valeur est un droit individuel de crancechangement de perspective:celui de dclin de la solidarit familiale au profit du renforcement de la libert du propritaire; les fondement traditionnels de la rserve en ressortent largement atteints: ni lide de solidarit familiale ni limpratif de conservation des biens dans la famille ne peuvent aujourdhui justifier linstitution.