„Zaplanuj Swoją Przyszłość” - raport ewaluacyjny projektu

Pod red: Agnieszki Trawczyńskiej Warszawa, 2009

2

Spis treści 1 Wstęp .............................................................................................................................3 2 Metodologia....................................................................................................................4 3 Ewaluacja I etapu projektu – warsztaty trenerskie ......................................................... ..4

3.1 Poziom zadowolenia z warsztatów ..........................................................................4 3.2 Przyczyny, dla których część uczestników nie zdecydowała się zostać trenerem .....5

4 Ewaluacja II etapu projektu – szkolenie dla beneficjentów ubiegających się o dotację ....6 4.1 Motywacje beneficjentów, wyrażających chęć wzięcia udziału w projekcie ............6 4.2 Planowany sposób wykorzystania wiedzy z warsztatów ..........................................7 4.3 Świadomość pojęcia edukacji finansowej wśród uczestników .................................7 4.4 Ocena warsztatów przez uczestników ......................................................................8 4.5 Wyzwania dla beneficjentów ...................................................................................8

5 Ewaluacja III etapu projektu – szkolenia w terenie ..........................................................9 5.1 Organizacja szkoleń w terenie ............................................................................... 10

5.1.1 Informacja o szkoleniu .................................................................................. 10 5.1.2 Rekrutacja uczestników ................................................................................. 10 5.1.3 Organy lokalne pomocne w organizacji szkolenia .......................................... 10

5.2 Ocena szkoleń przez uczestników ......................................................................... 11 5.3 Zmiana świadomości finansowej uczestników szkolenia ....................................... 13 5.4 Ocena szkoleń według beneficjentów .................................................................... 15 5.5 Zidentyfikowane problemy w trakcie szkoleń i wnioski na przyszłość ................... 16

6 Ewaluacja kampanii medialnej towarzyszącej projektowi ............................................. 17 6.1 Kampania radiowa ................................................................................................ 17 6.2 Kampania w prasie ................................................................................................ 18

7 Plany na przyszłość ....................................................................................................... 19 9 Wnioski końcowe i podsumowanie ............................................................................. 200

3

1 Wstęp Głównym celem Projektu „Zaplanuj Swoją Przyszłość” było uświadomienie mieszkańcom obszarów wiejskich potrzeby edukacji ekonomicznej i finansowej, przekazanie im niezbędnej wiedzy w celu efektywnego gospodarowania własnymi środkami oraz umiejętnego rozpoznawania i korzystania z dostępnych na rynku usług finansowych. Projekt podzielony został na trzy etapy, w których planowano przeszkolić odpowiednio: 15 – osobową grupę trenerów, którzy następnie mieli przeszkolić ok. 150 przedstawicieli organizacji wiejskich, a ci otrzymać dotację na zorganizowanie szkoleń w terenie dla osób o niskich dochodach – łącznie ok. 1020 osób. Realizacja poszczególnych etapów projektu przebiegała następująco:

I etap - warsztaty trenerskie prowadzone przez doświadczonych trenerów z Microfinance Center (MFC) dla 15-osobowej grupy trenerów, z której ostatecznie 6 osób zostało zaangażowanych w drugim etapie projektu. Warsztaty odbyły się 16-20 czerwca 2008 w Falentach.

II etap – warsztaty dla 140 przedstawicieli organizacji wiejskich (zgłoszonych 170, po 2 osoby z organizacji). Szkolenia przeprowadzali trenerzy wyłonieni w I etapie projektu przy współudziale trenerów z MFC w każdej sesji szkoleniowej. Łącznie odbyło się 8 sesji warsztatowych organizowanych w Łowiczu i w Żarach od października 2008 do lutego 2009. Dotację na przeprowadzenie szkoleń w terenie otrzymało 51 organizacji.

III etap – szkolenia w terenie dla łącznie 1045 osób na poziomie lokalnym. Wybrani trenerzy z grupy II przeprowadzili w każdej z wybranych 51 lokalizacji po 1 lub 2 szkolenia z edukacji finansowej, według pakietu „Zaplanuj Swoją Przyszłość” – w każdym szkoleniu na poziomie lokalnym uczestniczyło ok. 20 osób.

Częścią równoległą projektu była również kampania społeczna i medialna koordynowana przez Fundację Komunikacji Społecznej oraz Stowarzyszenie Gazet Lokalnych, która zakładała wsparcie szkoleń przez dotarcie z informacją o projekcie oraz zainteresowanie tematyką edukacji finansowej szerokiej grupy odbiorców z obszarów wiejskich. Poszczególne etapy projektu jak i kampania medialna są przedmiotem szczegółowej ewaluacji w następnych punktach niniejszego raportu.

4

2 Metodologia

Raport ewaluacyjny projektu „Zaplanuj Swoją Przyszłość” zawiera analizę jakościową oraz ilościową opartą o następujące źródła:

Rozmowy eksperckie z koordynatorami Projektu z Fundacji Microfinance Center, Fundacji Wspomagania Wsi oraz Fundacji Komunikacji Społecznej,

Rozmowy telefoniczne z uczestnikami warsztatów trenerskich I i II typu (wybrana próba 25 osób),

Formularze zgłoszeniowe na warsztaty trenerskie II typu (140 zgłoszeń, bez rezygnacji),

Anonimowe ankiety poziomu satysfakcji po warsztatach trenerskich II typu (140 ankiet),

Sprawozdania merytoryczne z przeprowadzonych szkoleń III typu (29 z 51 sprawozdań),

Anonimowe ankiety poziomu satysfakcji wypełniane przez uczestników szkoleń III typu (losowo wybrana próba 198 ankiet spośród blisko 1020 ankiet – na czas przygotowywania raportu nie wszystkie ankiety zostały odesłane),

Anonimowe ankiety dotyczące wiedzy finansowej uczestników (wypełniane przed i po szkoleniu III typu, razem 116 ankiet – 58 przed i po),

Raport z kampanii medialnej przekazany przez Fundację Komunikacji Społecznej, Raport z Kampanii Stowarzyszenia Gazet Lokalnych

3 Ewaluacja I etapu projektu – warsztaty trenerskie Pierwszym etapem projektu były 6-cio dniowe warsztaty trenerskie dla 15 osobowej grupy rekrutowanej przez Fundację Wspomagania Wsi.

3.1 Poziom zadowolenia z warsztatów Warsztaty dla trenerów z grupy I zostały bardzo wysoko ocenione przez ich uczestników. W rozmowach telefonicznych jednomyślnie stwierdzali oni, że warsztat był przeprowadzony na najwyższym poziomie ze względu na merytoryczną zawartość, jakość materiałów oraz przygotowanie trenerów, a wszystko przebiegało w bardzo sympatycznej atmosferze. Wskazywano głównie na:

wysoki poziom zadowolenia ze szkolenia, docenienie nowatorskiej formy prowadzenia warsztatów, mobilizującej do

kreatywności i samodzielnej pracy, współpracy w podgrupach, przełamywania bariery wystąpień przed publicznością („rzucenie na głęboką wodę”),

bardzo jasno przekazaną wiedzę, uświadomienie tematów z pozoru oczywistych, nabywanie wiedzy, umiejętności i możliwości sprawdzenia się podczas prowadzenia

sesji, bardzo dobrą organizację warsztatów, dobrą atmosferę wśród prowadzących i uczestników, wysokie kompetencje trenerów.

5

Powyższe opinie potwierdzili trenerzy odpowiedzialni za przeszkolenie 15 uczestników. W wywiadzie telefonicznym jeden z nich wspomniał o przeprowadzonym w 2004 i 2005 roku pilotażu projektu, gdzie sprawdzono w praktyce różne scenariusze ćwiczeń. Dzięki temu trenerzy mieli opracowane metody działania na wypadek trudnych i kontrowersyjnych tematów. Dlatego też, uczestnicy warsztatów pomimo początkowego zaskoczenia co do formy prowadzenia zajęć (aktywne uczestnictwo szkolonych od pierwszego dnia warsztatów), z perspektywy czasu ocenili przygotowanie trenerów jako w pełni profesjonalne, a formę jako bardzo nowatorską, ale też odpowiednią do poznawanych zagadnień.

3.2 Przyczyny, dla których część uczestników nie zdecydowała się zostać trenerem

Spośród 15 uczestników warsztatów 6 osób zostało zaangażowanych w drugim etapie projektu. Zdaniem trenera (eksperta), który współtworzył program edukacyjny, taka liczba jest dużym sukcesem zważywszy na różnego rodzaju motywacje i możliwości szkolonych osób. Podkreślił on także, że trenerzy, którzy mieliby w przyszłości szkolić kolejnych trenerów powinni reprezentować bardzo wysoki poziom, zatem lepiej, aby w projekcie pozostali ci, którzy chcą i wiedzą jak szkolić. Na podstawie rozmów telefonicznych z uczestnikami warsztatu I typu w Falentach udało się zidentyfikować podstawowe przyczyny niepodjęcia pracy trenera:

brak wiary we własne możliwości pod względem merytorycznym, a także organizacyjnym,

potrzeba współpracownika, który równie dobrze znałby się na temacie i odbył to samo szkolenie trenerskie (niezaspokojona, gdyż w warsztacie trenerskim mogła brać udział tylko 1 osoba z organizacji),

niezaspokojona potrzeba wspomagającego warsztatu, który pozwoliłby usystematyzować wiedzę przed prowadzeniem szkolenia w terenie,

brak środków na przeprowadzenie pierwszego szkolenia w lokalnej społeczności, bariery związane z wystąpieniami przed znajomym audytorium (część uczestników

poradziło sobie z tą kwestią organizując szkolenie w sąsiedniej miejscowości, gdzie są anonimowi),

przewidywane trudności ze znalezieniem chętnych na szkolenie, rozbieżność celów zawodowych uczestników – zaangażowanie w inne obszary

aktywności społecznej bądź nowa praca, mobilny tryb pracy trenera, który wymaga podróżowania po kraju.

Pomimo zakończenia współpracy na etapie warsztatów dla trenerów, część osób wykorzystuje, bądź planuje wykorzystać wiedzę i zdobyte umiejętności w swoim otoczeniu - wśród rodziny, znajomych, rodziców dzieci, z którymi pracują, w działalności nowopowstałych stowarzyszeń, fundacji, a także planuje wzbogacić ofertę szkoleniową własnej organizacji o pewne zagadnienia z projektu.

6

4. Ewaluacja II etapu projektu – Warsztaty trenerskie dla przedstawicieli organizacji pozarządowych działających na wsi Jak wynika z informacji zawartych w formularzach zgłoszeniowych oraz z rozmów telefonicznych, 140 osób uczestniczących w warsztatach trenerskich to aktywni działacze lokalnych społeczności, organizatorzy klubów, świetlic i pracownicy lokalnych stowarzyszeń. W raporcie scharakteryzowani zostali oni na podstawie odpowiedzi na pytania dotyczące motywów wzięcia udziału w warsztatach oraz planów wykorzystania zdobytej wiedzy.

4.1 Motywacje beneficjentów, wyrażających chęć wzięcia udziału w projekcie

W formularzach zgłoszeniowych, w których zadano pytanie dotyczące motywacji wzięcia udziału w warsztatach z edukacji finansowej dla trenerów (kilka osób podało więcej niż jeden motyw), najczęściej pojawiającą się odpowiedzią osób aplikujących była chęć rozwoju osobistego, w tym także chęć zdobycia umiejętności trenerskich (50 osób). Dalej kierowano się chęcią pomocy lokalnej społeczności (44 odpowiedzi), a w szczególności pomocą osobom o niskich dochodach (dodatkowe 25 odpowiedzi). Dosyć często aplikujący na warsztaty chcieli podnieść poziom edukacji i świadomości oraz zdobyć możliwość prowadzenia szkoleń z zakresu edukacji finansowej (po 14 odpowiedzi), postrzegali temat edukacji finansowej, jako ciekawy (13 osób) lub planowali poszerzyć ofertę szkoleniową organizacji, w której pracują (6 odpowiedzi). Sporadycznie uczestnictwo w warsztatach motywowano chęcią pomocy w pozyskiwaniu dotacji unijnych przez ludność wiejską, chęcią aktywizacji ludności wiejskiej jak również dobrą renomą warsztatów organizowanych przez FWW.

7

4.2 Planowany sposób wykorzystania wiedzy z warsztatów

Osoby, które zgłosiły się na warsztaty pozyskaną wiedzę w ogromnej większości (62 osoby) planowały przekazać dalej przeprowadzając podobne szkolenie, w tym aż 35 osób zadeklarowało chęć prowadzenia ich regularnie. Znaczna część aplikujących (32 osoby) chciała przekazać wiedzę podczas indywidualnych spotkań bądź rozmów, a także podzielić się tą wiedzą z rodziną i znajomymi (17). Niewielka część (7 osób) planowało uświadomić liderów i pracowników działających w lokalnym środowisku, 5 osób przewidywała, iż pozyskana wiedza pomoże im w przyszłych projektach. Dodatkowo wskazywano na konkretnych odbiorców m.in. edukacja młodzieży, pedagogów, gospodyń wiejskich, rodziców, osoby wykluczone społecznie, ludzi niesłyszących i innych. Kilka osób podało więcej niż jeden sposób wykorzystania wiedzy.

4.3 Świadomość pojęcia edukacji finansowej wśród uczestników Uczestnicy po odbyciu warsztatów otrzymali ankiety, w których m.in. zostali poproszeni o zdefiniowanie pojęcia „edukacja finansowa”. Blisko 90% spośród nich w formułowanych przez siebie definicjach trafnie wskazało na to, iż jest to bardzo przydatna wiedza oraz umiejętności w zarządzaniu budżetem domowym. Pozostali określili edukację finansową w sposób wybiórczy, jako oszczędzanie, bądź nie podali odpowiedzi na to pytanie. 95% uczestników warsztatów trenerskich zadeklarowało chęć przeprowadzenia podobnego szkolenia w swojej społeczności lokalnej. Jedynie 2% spośród uczestników nie dostrzegło potrzeby edukacji finansowej w swoim środowisku.

8

4.4 Ocena warsztatów przez uczestników Ocena szkoleń etapu II projektu opracowana została na losowej próby 40 z 142 ankiet wypełnianych przez uczestników po szkoleniach.

Pytanie / poziom satysfakcji

(5)

bardzo zadowolony

(4)

Zadowolony

(3)

trudno powiedzieć

(2)

niezadowolony

(1)

bardzo niezadowolony

Ogólna satysfakcja 80% 18% 3% 0% 0%

Ocena warsztatów 77% 23% 0% 0% 0%

Przydatność tematyki w środowisku 70% 28% 3% 0% 0%

Spójność tematu z oczekiwaniami 60% 38% 3% 0% 0%

Przystępność prezentacji tematu 72% 18% 10% 0% 0%

Warsztatowa metoda prowadzenia zajęć 78% 20% 3% 0% 0%

Materiały szkoleniowe 83% 15% 3% 0% 0%

Ocena prowadzących 80% 13% 8% 0% 0%

Ocena trenerów pomocniczych 85% 8% 8% 0% 0%

Zakwaterowanie 48% 38% 15% 0% 0%

Wyżywienie 73% 18% 8% 3% 0%

Czas trwania zajęć 48% 33% 18% 0% 3%

Dojazd 40% 35% 15% 8% 3%

Analiza anonimowych ankiet satysfakcji pokazuje, że zdecydowana większość respondentów (80%) odczuwało bardzo wysoki poziom zadowolenia z udziału w warsztatach trenerskich. Podobny odsetek respondentów bardzo wysoko ocenił osoby prowadzące warsztaty, metodę prowadzenia zajęć oraz materiały szkoleniowe. 70% osób oceniło temat edukacji finansowej, jako bardzo przydatny, a 28% jako przydatny. Warsztaty spełniły oczekiwania 38% respondentów na poziomie dobrym, a dla 60% na poziomie bardzo dobrym lub przewyższyły ich oczekiwania. Nie było osoby, która byłaby niezadowolona z poziomu i sposobu przeprowadzonych warsztatów, tematyki zajęć, materiałów szkoleniowych oraz osób prowadzących. Jedyne zastrzeżenia zgłaszane przez niewielki odsetek osób dotyczyły: wyżywienia (3%), długości zajęć (3%) oraz dojazdu (11%). Dodatkowo analiza jakościowa komentarzy zawartych w ankietach potwierdza odpowiedzi podane na skali od 1-5. Bardzo często pojawiały się wypowiedzi takie jak: „super warsztat”, „pełen profesjonalizm trenerów”, „zaskakująca metoda warsztatowa, która mobilizowała do pracy”, „prośba o więcej takich szkoleń”.

4.5 Wyzwania dla beneficjentów W ankietach po warsztatach trenerskich na pytanie „Który z tematów wymagać będzie od Ciebie dodatkowego przygotowania” blisko 25% uczestników wypowiedziało się, że wszystkie tematy potrzebują powtórzenia, aby szkolenie mogło być poprowadzone jak

9

najlepiej. 12% z tej grupy wskazywało na konieczność dostosowania poziomu materiałów do odbiorców szkoleń ze swoich środowisk wiejskich, z uwagi na zróżnicowane audytorium (np. młodzież - emeryci, pracujący – bezrobotni, różnice w wiedzy i wykształceniu). Dla 22% uczestników tematem, który wymaga szczególnej uwagi i samodzielnego dopracowania był „Plan finansowy”.

Z rozmów telefonicznych z uczestnikami wynika, że duża trudność wiązała się także z samą formą warsztatów. Większość przyznała, że „zostali rzuceni na głęboką wodę” dostając materiały, które w krótkim czasie mieli opracować i zaprezentować na forum. Z perspektywy czasu oceniają jednak tą metodę bardzo dobrze, gdyż pomimo stresu odczuwali później ogromną satysfakcję i wiele się nauczyli. Aktywny udział w warsztatach przy wsparciu profesjonalnych trenerów był dla nich cennym doświadczeniem.

5. Ewaluacja III etapu projektu – szkolenia w terenie

Projekt zakładał przyznanie dotacji 51 organizacjom lokalnym. Cel ten został zrealizowany, przez przeszkolenie merytoryczne z zakresu edukacji finansowej oraz technik prezentacji grupy zgłoszonych działaczy oraz przyznanie dotacji 51 organizacjom (pełna lista w załączniku do raportu), przy zachowaniu kryteriów merytorycznych oraz terytorialnych (poza województwami: lubuskim, dolnośląskim, opolskim oraz świętokrzyskim, gdzie przeprowadzono jedno szkolenie, w pozostałych województwach przeprowadzono 2 i więcej szkoleń). Organizacje te dołączyły do grona organizacji, które zajmują się edukacją finansową. W każdej z nich działa trener edukacji finansowej. Beneficjenci, którzy otrzymali dotację ze środków projektu mieli za zadanie przeszkolić grupę 20 osób w zakresie edukacji finansowej, miały to być osoby ze środowiska wiejskiego. Beneficjenci zamierzali w szczególności:

szerzyć wiedzę dotyczącą edukacji finansowej wśród rodzin we wsiach i miasteczkach,

rozwijać umiejętności w zarządzaniu budżetem domowym,

10

kształcić pozytywne nawyki w codziennym gospodarowaniu domowymi finansami, krzewić przedsiębiorcze postawy życiowe, uczulić mieszkańców wsi i miasteczek na zagrożenia związane z kredytami „na

dowód”, ukierunkować uczestników na bezpieczne sposoby planowania własnych finansów.

Jak wynika ze sprawozdań merytorycznych oraz z rozmów telefonicznych z beneficjentami cele te zostały zrealizowane w większości bądź całkowicie. Szkolenie ukończyli niemal wszyscy rekrutowani, którzy w większości deklarowali, iż zdobyta wiedza i umiejętności będą przydatne w życiu codziennym. Najczęściej w szkoleniach uczestniczyło około 20 osób. Nieliczne przypadki, w których liczba uczestników wyniosła 10 osób uzasadnione zostały problemami w rekrutacji (mała aktywność społeczna). W przypadku ograniczonych możliwości lokalowych lub trudności z dopasowaniem terminu szkolenia zwykle powstawały 2 grupy średnio po 10 osób każda.

5.1 Organizacja szkoleń w terenie

Informacja o szkoleniu Za kampanię medialną projektu odpowiedzialni byli organizatorzy i oni też zapewniali odpowiedni poziom nagłośnienia projektu. Mimo to, na uwagę zasługuje fakt, że wielu z beneficjentów wykazało się dużą inicjatywą w zakresie samodzielnego nagłośnienia projektu. Cześć organizacji we własnym zakresie przygotowała plakaty oraz ulotki informacyjne o szkoleniu (kopie przygotowanych materiałów informacyjnych wraz ze sprawozdaniami ze szkoleń przesłane zostały do Fundacji Wspomagania Wsi). Niektóre dodatkowo poinformowały lokalne gazety, biuletyny powiatowe, rozgłośnie radiowe a także telewizję powiatową o planowanym przedsięwzięciu. Zdaniem beneficjentów na atrakcyjność i prestiż szkolenia pozytywnie wpłynęło zaangażowanie lokalnych autorytetów, a także informacja o współfinansowaniu projektu przez Narodowy Bank Polski.

Rekrutacja uczestników Uczestnicy szkoleń zgłaszali się na podstawie informacji zamieszczonej na plakatach informacyjnych. Rekrutacja na szkolenia odbywała się także przez kierowanie zaproszeń imiennych do dobrze znanych osób ze społeczności lokalnych, w których działają beneficjenci. Wykorzystywano również rekomendacje ośrodków pomocy społecznej, które aktywnie wspomagały proces rekrutacji.

Organy lokalne pomocne w organizacji szkolenia Przeprowadzona na podstawie kwestionariuszy zgłoszeniowych analiza pozwala zauważyć, że najwięcej nadziei na pomoc w organizacji szkolenia beneficjenci upatrywali w władzach lokalnych (28%), a następnie znajomych poznanych na szkoleniu i innych uczestników (11%) oraz GOPS (10%) i stowarzyszeniach w których działają (9%).

11

Na podstawie informacji z 29 sprawozdań ze szkoleń i 25 rozmów telefonicznych z beneficjentami wynika, że w 45% przypadków otrzymali oni dodatkowe wparcie przy organizacji szkolenia od władz lokalnych. W dalszej kolejności 30% organizacji wskazywało na współpracę z Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej (GOPS), 28% współpracowało z kołem gospodyń wiejskich, dalej 24% wykorzystywało lokalne stowarzyszenia. Pomocne były również szkoły, parafie, lokalna prasa, ochotnicza straż pożarna oraz Caritas.

5.2 Ocena szkoleń przez uczestników Ocena szkoleń opracowana została na podstawie losowo wybranej próby w ilości 195 ankiet wypełnianych przez uczestników po szkoleniach w ośrodkach lokalnych.

Pytanie / poziom satysfakcji

(5)

bardzo zadowolony

(4)

Zadowolony

(3)

trudno powiedzieć

(2)

niezadowolony

(1)

bardzo niezadowolony

Ogólna satysfakcja 74% 25% 1% 0% 0%

Ocena warsztatów 84% 14% 1% 1% 0%

Przydatność tematyki w środowisku 69% 22% 9% 0% 0%

Spójność tematu z oczekiwaniami 67% 25% 8% 0% 0%

Przystępność prezentacji tematu 80% 18% 2% 0% 0%

12

Materiały szkoleniowe 79% 18% 4% 0% 0%

Ocena prowadzących 88% 11% 0% 0% 0%

Przygotowanie Sali 88% 11% 1% 0% 0%

Czas trwania zajęć 75% 24% 2% 0% 0%

Dojazd 76% 21% 2% 1% 1%

Podobnie jak w przypadku oceny warsztatów trenerskich dla przyszłych beneficjentów, analiza anonimowych ankiet satysfakcji uczestników szkoleń w terenie pokazuje bardzo wysoki poziom zadowolenia. Najwyżej oceniono osoby prowadzące szkolenie oraz przygotowanie sali (88% bardzo zadowolonych, a 11% zadowolonych), w dalszej kolejności wysoko oceniono całość warsztatów (84% bardzo zadowolonych, 14% zadowolonych), przystępność prezentacji tematu (80%) , a także materiałów szkoleniowych (79%). Nikt z respondentów nie wyraził niezadowolenia.

Na pytanie anonimowej ankiety „Czy będziesz w swojej rodzinie stosował zasady poznane w czasie szkolenia” zdecydowana większość uczestników (72%) udzieliła odpowiedzi twierdzące, a tylko 2% odpowiedziało negatywnie. Pozostali stwierdzali, że będą się starać (13%) lub że będzie to trudne (2%), a 11% uczestników postanowiło korzystać z wybranych zasad.

13

Według uczestników najistotniejszymi tematami dla prawidłowego zarządzania własnym budżetem są: planowanie (31%), oszczędzanie (27%) oraz wyznaczanie celów finansowych (7%). 11% uznało za ważne wszystkie poznane tematy.

Jeśli chodzi o zagadnienia istotne dla własnych budżetów najczęściej wymieniano: oszczędzanie (29%), kredyty i pożyczki (25%), planowanie (15%), cele finansowe (9%). 12% nie potrafiło wyodrębnić najważniejszego tematu, mówiąc, że wszystkie są ważne.

5.3 Zmiana świadomości finansowej uczestników szkolenia Ciekawych informacji dostarcza analiza wybranych pytań z ankiety dotyczącej znajomości finansów wśród osób, które wypełniały ankietę przed i po szkoleniu. Pozwala ona na wyciągnięcie wstępnych wniosków o pozytywnej zmianie świadomości finansowej uczestników szkolenia.

14

. Porównane i opisane zostały odpowiedzi na następujące pytania ankiety:

„Do jakiego stopnia ufa Pan/Pani bankom i innym instytucjom finansowym?” „Na jaki najdłuższy okres warto planować swoje wydatki?” „Co jest najważniejsze żeby móc oszczędzać?” „Na jakie cele warto pożyczać pieniądze?”

Analiza odpowiedzi na pytanie „Do jakiego stopnia ufa Pan/Pani bankom i innym instytucjom finansowym?” pokazuje, że wraz ze wzrostem świadomości finansowej osób uczestniczących w szkoleniu, wzrosło ich zaufanie do instytucji finansowych i banków.

Analiza odpowiedzi na pytanie „Na jaki najdłuższy okres warto planować swoje wydatki?” pokazuje, że o blisko 15% zmalała liczba osób, które uważają że wydatki warto planować do tygodnia. Również o 20% zmalała liczba osób, które uważały, że sensownym okresem planowania jest jeden miesiąc. Natomiast osoby te po odbytym szkoleniu uświadomiły sobie, że wydatki warto planować na 6 miesięcy i dłużej. Najwięcej odpowiedzi (25%) przybyło w kategorii ‘dłużej niż na 1 rok’.

15

Analiza odpowiedzi na pytanie „Co jest najważniejsze, aby móc oszczędzać” pokazuje, że o 7% zmalała liczba osób, które przed szkoleniem uważały, że warunkiem oszczędzania są wysokie dochody. 39% respondentów zrozumiało również, że aby oszczędzać trzeba być zdyscyplinowanym i pamiętać o systematyczności (wzrost o 11% w stosunku do odpowiedzi z ankiet wypełnianych przed szkoleniem). 1. Przed 2. Po

Pytanie Odpowiedz 10,84% 4,92%

Na jakie cele warto pożyczać pieniądze?

1. żeby łączyć koniec z końcem w trudniejszych miesiącach (by dotrwać "do pierwszego”) 2. by przygotować się na zimę 6,02% 6,56% 3. na edukację dzieci lub innych członków rodziny 12,05% 24,59% 4. na wyjazd na wakacje 3,61% 1,64% 5. na zakup sprzętu RTV/AGD 7,23% 7,38% 6. na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej 30,12% 33,61% 7. na zakup mieszkania / budowę domu 25,30% 21,31% 8. na żadne z powyższych 4,82% 0,00%

Analiza odpowiedzi na pytanie „Na jakie cele warto pożyczać pieniądze”, gdzie respondenci mogli zaznaczyć kilka możliwości, pokazuje, że największa zmiana w świadomości respondentów dotyczy konieczności inwestowania w przyszłość. Blisko 25% respondentów uważa, że pieniądze warto pożyczyć na edukację (wzrost o 12% w stosunku do odpowiedzi sprzed szkolenia), 33% respondentów dopuszcza pożyczkę w celu rozpoczęcia własnej działalności (wzrost o 3%). Po szkoleniu dwa razy mniej osób (4,9%) niż przed szkoleniem (10,8%) zaznaczyło odpowiedź ‘by łączyć koniec z końcem’.

5.4 Ocena szkoleń według beneficjentów W rozmowach telefonicznych beneficjenci wyrażali zadowolenie z poziomu przeprowadzonych przez siebie szkoleń. Wykazywali dużą pewność siebie i swobodę poruszania się po tematyce szkolenia. Wspominali o pozytywnym odbiorze i ocenach szkolenia przez uczestników. Tą pewność potwierdzili także organizatorzy projektu, którzy mieli okazję przyjrzeć się pracy beneficjentów podczas kilkunastu wizytacji w terenie. Organizatorzy zasygnalizowali również potrzebę ugruntowania zdobytej wiedzy poprzez dodatkowe szkolenia z zakresu finansów w celu umożliwienia trenerom odgrywania roli ekspertów w tej dziedzinie w lokalnych społecznościach.

16

Beneficjenci utwierdzili się w przekonaniu sprzed warsztatów, że istnieje potrzeba edukacji finansowej w środowiskach, w który mieszkają i pracują. W sprawozdaniach merytorycznych wszyscy zwracają uwagę na zalety prowadzenia tego typu szkolenia, takie jak:

podniesienie świadomości planowania własnych finansów, pomoc w prostych oszczędnościach jako start do planowania budżetu, integracja wiejskiego środowiska, przełamywanie barier w kontaktach z innymi, zwiększanie otwartości, pobudzanie do podjęcia inicjatywy.

Spora część beneficjentów zidentyfikowała grupy potencjalnych przyszłych odbiorców, są to:

młodzież gimnazjalna klas III, studenci, rodzice dzieci uczęszczających do świetlic, emeryci i renciści, osoby zagrożone wykluczeniem społecznym, samotne matki, gospodynie wraz z mężami, rolnicy otrzymujący dopłaty.

Niezależnie od wskazania powyższych podgrup, duża część potwierdziła, iż mieszana grupa odbiorców bardzo korzystnie wpływa na przebieg szkolenia – różne doświadczenia życiowe sprzyjają powstawaniu dyskusji i wielu pomysłów w rozwiązywaniu zadań szkoleniowych, ale także budują się nowe relacje i więzi w środowisku, co może procentować w przyszłości przy okazji nowych, istotnych inicjatyw.

5.5 Zidentyfikowane problemy w trakcie szkoleń i wnioski na przyszłość

Beneficjenci nie mieli większych problemów z przygotowaniem i przeprowadzeniem szkoleń w terenie. Zdarzyło się, że materiały informacyjne lub szkoleniowe nie dotarły na czas co skutkowało przesunięciem terminu szkolenia. Sugerowano również potrzebę dostosowania niektórych treści do osób niewykształconych, które mogą krępować się zadawać z pozoru oczywiste pytania. Zdaniem części beneficjentów terminologia użyta w projekcie mogła odstraszać bądź też krępować osoby z terenów wiejskich. Wyjściem z tej sytuacji okazały się indywidualne rozmowy, w trakcie których, wyjaśniano wątpliwości. W przyszłości proponowano także zredagowanie dodatkowych materiałów takich jak ulotka informacyjna przyjazna dla osób z terenów wiejskich oraz materiały szkoleniowe (m.in. definicje ekonomiczne) umieszczone w łatwo dostępnych miejscach w sali szkoleniowej tak, aby uczestnicy mogli w każdym momencie uzupełnić brak wiedzy. Kilka organizacji miało problem z pozyskaniem wystarczającej liczby uczestników na szkolenie – głównym powodem była mała aktywność miejscowej ludności, bądź też zaszufladkowanie organizacji jako zajmującej się osobami wykluczonymi społecznie. W takich przypadkach umożliwiono uczestnictwo w szkoleniu osobom z okolic bądź też szkolenie organizowano w sąsiednich miejscowościach, gdzie zainteresowanie tematem było znaczące.

17

Zwracano także uwagę na to, iż nazwa szkolenia „dla osób o niskich dochodach” dla wielu osób może być barierą we wzięciu udziału z dwóch powodów: jedni uważali, że pomimo chęci i potrzeby odbycia szkolenia ich dochody mogą być za wysokie w porównaniu z innymi potrzebującymi, inni z kolei nie chcieli publicznie przyznawać się do złej sytuacji materialnej.

6. Ewaluacja kampanii medialnej towarzyszącej projektowi W ramach projektu „Zaplanuj swoją przyszłość” została zrealizowana kampania medialna w radiu i prasie. Grupę docelową działań komunikacyjnych stanowili: kobiety i mężczyźni o dochodach poniżej 800 zł na osobę w gospodarstwie domowym, zamieszkałe w dużych i małych miastach oraz wsiach, o wykształcaniu poniżej średniego.

6.1 Kampania radiowa Kampania w radiu oparta była na emisji słuchowisk połączonych z konkursem oraz na audycji sponsorowanej. Kampania zakładała wykorzystanie: - grupy radiowej Audytorium 17 skupiającej 17 regionalnych rozgłośni radiowych (2 mln 383 słuchaczy dziennie) oraz - Program I Polskiego Radia (4,5 mln słuchaczy dziennie).

Jak wynika z badania Radio Track (Instytut Badawczy SMG/KRC Millward Bron Poland SA) przeprowadzonym w grupie docelowej działań komunikacyjnych, łączna słuchalność zapowiedzi oraz audycji konkursowych w trzynastu stacjach Audytorium17 wyniosła średnio 2,44%, co stanowiło łączne audytorium na poziomie 203 tys. osób. Słuchalność w 13 regionalnych rozgłośniach Polskiego Radia wyniosła odpowiednio:

Opole - 10,95% (42,6 tys.), Kielce - 3,35% (35,6 tys.), Rzeszów - 3,05% (27 tys.), Lublin - 2,57% (23 tys.), Koszalin - 5,38% (18,4 tys.), Warszawa - 1,12% (17 tys.), Kraków - 1,5% (13,7 tys.), Łódź - 0,84% (7,5 tys.), Wrocław - 0,72% (6.9 tys.), Zachód - 1,14% (5,2 tys.), Białystok - 0,56% (3,6 tys.), Gdańsk, - 0,20% (1.3 tys.).

Zasięg działań komunikacyjnych został również powiększony o realizację trzech audycji eksperckich zrealizowanych na antenie ogólnopolskiego Programu Pierwszego Polskiego Radia, gdzie każdą z trzech audycji wysłuchało 3,77% co odpowiada 534 tys. osób z grupy docelowej zrealizowanych działań edukacyjnych.

W Programie I Polskiego Radia w dniu 5 marca 2009 roku odbyła się audycja sponsorowana w ramach audycji Cztery Pory Roku.

Łączne audytorium działań komunikacyjnych przeprowadzonych w ramach programu „Zaplanuj swoją przyszłość” przeprowadzonych w radio wyniosło 737 tysięcy osób z grupy

18

najuboższych polaków których dochody na osobę w gospodarstwie domowym nie przekraczają 800 zł - Radio Track (Instytut Badawczy SMG/KRC Millward Bron Poland SA).

6.2 Kampania w prasie Wsparciem dla kampanii radiowej prowadzonej w grupie Audytorium 17 był cykl 4 artykułów w Gościu Niedzielnym (ogólnopolskim, opiniotwórczym tygodniku katolickim wydawanym w Katowicach), dostępnym w kioskach, w sieci „Empik” oraz w kościołach. Sprzedaż kształtuje się na poziomie 125 tysięcy egzemplarzy tygodniowo (dane za wrzesień 2008 - Związek Kontroli Dystrybucji Prasy) Artykuły na temat projektu ukazały się także w numerach kwietniowych Gazety Sołeckiej i Tygodniku Ostrołęckim. Dodatkowo na stronie www.witrynawiejska.org.pl przez cały czas trwania projektu zamieszczona była informacja na temat programu i jego głównych celów, a także publikowane były informacje dotyczące przebiegu projektu „Edukacja finansowa, co nowego”. Na stronie WWW, która odwiedzana jest głównie przez mieszkańców wsi, tematem miesiąca luty była edukacja finansowa. Z tej okazji przeprowadzono sondaż wśród internautów zadając im pytanie „Czy edukacja finansowa w Twoim środowisku jest potrzebna?”. W miesiącu lutym wejść na witrynę było 25600, w sondażu wzięło udział 321 osób. Udział procentowy odpowiedzi na powyższe pytanie przedstawia się następująco: 91% odpowiedzi pozytywnych, 4% negatywnych oraz 5% - „nie wiem”.

7 Plany na przyszłość Pomimo, że projekt nastawiony był na efekty w długim okresie czasu i że zakłada, iż będą się one pojawiały stopniowo jako część procesu zmiany w zarządzaniu budżetem domowym, to już teraz można opisać kilka zauważalnych rezultatów. W rozmowach telefonicznych z trenerami identyfikowali oni kilka zmian w sposobie zarządzania własnym budżetem domowym, co może świadczyć o tym, że przekazywana przez nich wiedza jest nie tylko teorią, ale i wynika z praktyki. Są to:

prowadzenie kalendarza wydatków, świadomość, że liczą się nawet drobne oszczędności, segregacja śmieci – przekonywanie wspólnoty mieszkaniowej, oszczędność energii, szukanie dodatkowych form zatrudnienia, zaangażowanie rodziny w planowanie budżetu, zaplanowanie ‘poduszki bezpieczeństwa’.

Trenerzy, którzy mieli możliwość rozmowy z odbiorcami przeprowadzonych przez siebie szkoleń dowiedzieli się, że niektóre osoby dzieliły się zdobytą wiedzą z rodziną i przyjaciółmi, w tym angażując swoje dzieci w planowanie wydatków. Część osób systematycznie korzysta z przygotowanej wcześniej listy zakupów, aby nie dać się ‘skusić promocjom’. Zdobyta wiedza była także przydatna przy planowaniu wydatków świątecznych.

19

Osoby po szkoleniu są bardziej świadome możliwości wzięcia pożyczek w banku oraz ostrożniejsze przy podpisywaniu jakichkolwiek umów. Zwrócono także uwagę na to, że warsztaty pomogły zrozumieć wiadomości radiowe i telewizyjne dotyczące finansów.

W wywiadach telefonicznych z beneficjentami przeszkolonymi w II etapie projektu zgłaszana była chęć i gotowość, aby kontynuować pracę trenerską w swoich społecznościach lokalnych jak również w sąsiednich miejscowościach. Przeprowadzono już kilka dodatkowych szkoleń z własnych środków, m.in. dla młodzieży i studentów we wsi Futoma. Planowane są kolejne edycje szkolenia z własnych środków organizacji lub we współpracy z władzami lokalnymi lub innymi stowarzyszeniami. W planach zakłada się m.in. szkolenie we wsi Solec, dwa szkolenia w gminie Lubaczów, dla wolontariuszy Caritas, dla licealistów i studentów w Goworowie, dla gimnazjalistów III klasy gminy Pniewy, w Grabowie oraz Dominikowie, dla podopiecznych Ośrodków Pomocy Społecznej powiatu szczecińskiego i gminy Lubska oraz utworzenie punktu konsultacyjnego dla gminy Lubska). Na stałe w ofercie szkoleniowej planują umieścić edukację finansową następujące organizacje: Bieszczadzkie Forum Europejskie, Reczańskie Towarzystwo Oświatowe „Pro Educatio”, Stowarzyszenie Przyjaciół Karwowa, stowarzyszenie Piechur. Zdaniem kilku beneficjentów tematyka szkolenia bardzo dobrze wpisuje się w już istniejące bądź planowane programy, takie jak: stworzenie spółdzielni socjalnej w Biszczy, Kapitał Ludzki, „Futomski Klub Animatora Tęcza”, projekt aktywizacji osób niezaradnych życiowo GOPS w Łukcie. W obliczu braku wystarczających środków finansowych planują oni poszerzyć ofertę tych programów właśnie o zagadnienia związane z planowaniem budżetu, aby wiedza mogła być dalej rozprzestrzeniania. Pomimo planów wplatania tematyki finansowej w istniejące już programy beneficjenci zgodnie twierdzą, że w obecnej dobie kryzysu potrzeba edukacji finansowej wśród ludzi o niskich dochodach jest bardzo duża i program ten powinien być kontynuowany w swej dotychczasowej formie jako samodzielne szkolenie. Długofalowym rozwiązaniem wydaje się także nawiązanie współpracy z Ministerstwem Edukacji Narodowej, Agencją Rozwoju Rolnictwa oraz innymi instytucjami i organizacjami, aby edukacja finansowa mogła na stałe stać się częścią ich działalności. Szczególnie zwracano uwagę na kilka grup potencjalnych odbiorców:

osoby bezrobotne, samotne matki, rolnicy otrzymujący dopłaty, gimnazjaliści, urzędy pracy.

20

8 Wnioski końcowe i podsumowanie Cykl szkoleń w ramach projektu „Zaplanuj Swoją Przyszłość” odbył się zgodnie z założeniami w trzech etapach i trwał od czerwca 2008 do kwietnia 2009. W pierwszym etapie przeszkolono 15 osób, z których wyłoniono 7 trenerów. W II etapie projektu przeszkolonych zostało 140 przedstawicieli i pracowników organizacji działających na obszarach wiejskich. Tak jak zakładano, 51 organizacji otrzymało dotację w wys. 2000 PLN na przeprowadzenie szkoleń w terenie (etap III). W szkoleniach tych wzięło udział 1045 ( zakładano 1000) osób z obszarów wiejskich, które zapoznały się z praktycznymi aspektami zarządzania własnym budżetem domowym, dzięki czemu główny cel projektu został zrealizowany. Dodatkowo szkolenia trenerskie przyczyniły się także do wzrostu liczby ośrodków w Polsce, które posiadają uprawnienia, aby w przyszłości zajmować się edukacją finansową. W styczniu 2009 roku ruszyła kampania medialna wspierająca projekt edukacyjny. Łączne audytorium działań komunikacyjnych dotyczących programu „Zaplanuj Swoją Przyszłość” przeprowadzonych w Programie Pierwszym Polskiego Radia oraz w dwunastu radiostacjach Audytorium 17 wyniosło 737 tysięcy osób z grupy docelowej projektu. Kampania medialna w prasie obejmowała cykl czterech artykułów w Gościu Niedzielnym, (125 tys. egzemplarzy tygodniowo), pojawiły się artykuły sponsorowane w Gazecie Sołeckiej (40 tys. egzemplarzy miesięcznie) i w Tygodniku Ostrołęckim (23 tys. egzemplarzy tygodniowo). Zarówno grupa trenerów jak i końcowych odbiorców bardzo dobrze odebrała szkolenie. W obu grupach bardzo wysoko oceniono przystępność metody prezentacji i materiałów pomocniczych oraz kompetencje trenerów. Świadczy to o profesjonalnym przygotowaniu szkolenia, które efektywnie dotarło z przekazem do różnych grup odbiorców. Zauważyć można było pozytywną zmianę postrzegania domowych finansów przez uczestników szkoleń. Osoby te uświadomiły sobie przede wszystkim, że warto planować wydatki na dłuższy okres czasu i zrozumiały konieczność oszczędzania. W szczególności zrozumiały, że dzięki systematyczności oraz samodyscyplinie oszczędzanie jest możliwe nawet przy niskich dochodach. Wzrosła też ich wiedza na temat instytucji finansowych, a przez to zwiększyło się też deklarowane zaufanie do tychże instytucji. Uczestnicy w większości deklarowali chęć wykorzystania zdobytej wiedzy w praktyce. Zarówno trenerzy jak i końcowi odbiorcy szkolenia (lokalne społeczności) twierdzą zgodnie, że istnieje ogromna potrzeba kontynuacji tego typu projektów, szczególnie wśród młodzieży gimnazjalnej, rolników otrzymujących dotację, bezrobotnych, osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, samotnych matek oraz małżeństw posiadających niskie dochody. Część trenerów podjęła już wstępne działania w celu włączenia edukacji finansowej w działalność swoich stowarzyszeń. Warto zauważyć, że wielu z beneficjentów wykazało się dużą inicjatywą w zakresie samodzielnego nagłośnienia projektu. Na atrakcyjność i prestiż szkolenia pozytywnie wpłynęło zaangażowanie lokalnych autorytetów, a także informacja o realizacji projketu przez Fundację Wspomagania Wsi i finansowaniu przez Narodowy Bank Polski.