Zapewnienie skutecznoœci prawu Unii Europejskiej w prawie polskim

Wytyczne polityki legislacyjnej i techniki prawodawczej

Urz¹d Komitetu Integracji EuropejskiejWarszawa 2003

Wytyczne zosta³y sporz¹dzone na podstawieekspertyzy profesora Jana Barcza przy wspó³pracyprofesor S³awomiry Wronkowskiej-Jaœkiewicz orazzaakceptowane przez Urz¹d Komitetu IntegracjiiEuropejskiej i Rz¹dowe Centrum Legislacji

Wydaje:© Urz¹d Komitetu Integracji Europejskiej, 2003

Al. Ujazdowskie 9, 00-918 Warszawaadres internetowy: www.ukie.gov.pl

Opracowanie graficzne: HERITAGE

Sk³ad i ³amanie: Jadwiga M¹dry

Druk i oprawa: P.P.G.K. S.A.

Zak³ad Poligrafii - Drukarnia „KART”

ISBN 83-89218-94-7

SPIS TREŒCI

1. Uwagi wstêpne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52. Prawo pierwotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

2.1. Pojêcie prawa pierwotnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82.2. Moc wi¹¿¹ca prawa pierwotnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

2.2.1. Skutek bezpoœredni prawa pierwotnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82.2.2. Pierwszeñstwo prawa pierwotnego w stosunku do norm prawa

krajowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92.3. Zobowi¹zania ustawodawcy krajowego wynikaj¹ce z zakresu mocy wi¹¿¹cej

prawa pierwotnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92.4. Wskazania dla legislatora krajowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

3. Prawo pochodne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123.1. Rozporz¹dzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

3.1.1. Zakaz transformacji specjalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123.1.2. Zakaz precyzowania treœci rozporz¹dzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133.1.3. Zakaz powtarzania treœci rozporz¹dzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133.1.4. Dopuszczalnoœæ dzia³añ implementacyjnych w prawie krajowym . . . . . . . . . . 143.1.5. Nakaz dostosowania prawa krajowego do rozporz¹dzeñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

3.2. Dyrektywy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183.2.1. Zakres mocy wi¹¿¹cej dyrektywy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183.2.2. Metody transpozycji dyrektywy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193.2.3. Treœæ transpozycji dyrektywy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213.2.4. Wskazania dla legislatora krajowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

3.3. Decyzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254. Umowy miêdzynarodowe WE i postanowienia podejmowane na ich podstawie . . . . . 27

4.1. Skutek bezpoœredni postanowieñ umów miêdzynarodowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274.2. Skutek bezpoœredni uchwa³ podejmowanych przez organy powo³ane na podstawie

umów miêdzynarodowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284.3. Wskazania dla legislatora krajowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

5. Sankcje i œrodki przymusu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295.1. Wymogi okreœlone prawem wspólnotowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295.2. Wskazania dla legislatora krajowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

6. ŹŹród³a prawa w II i w III filarze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

7. Zasady cytowania aktów prawa Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347.1. Cytowanie aktów prawa pierwotnego Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347.2. Cytowanie aktów wspólnotowego prawa pochodnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

7.2.1. Forma cytowania aktów wspólnotowego prawa pochodnego . . . . . . . . . . . . . . 367.2.2. Wielokrotne cytowanie tego samego wspólnotowego aktu prawnego

w tym samym akcie prawa krajowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377.2.3. Cytowanie wspólnotowego aktu prawnego, który uleg³ zmianie. . . . . . . . . . . . 377.2.4. Dziennik Urzêdowy Unii Europejskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

1. Uwagi wstêpne1

(1) Przyst¹pienie Polski do Unii Europejskiej sprawi, ¿e Polska bêdzie zobo-wi¹zana do implementacji prawa Unii Europejskiej stosownie do wymagañokreœlonych w traktatach. Podkreœla to art. 2 Aktu dotycz¹cego warunków przy-st¹pienia oraz dostosowañ w traktatach stanowi¹cych podstawê UE, stanowi¹cyczêœæ sk³adow¹ Traktatu Akcesyjnego, podpisanego 16 kwietnia 2003 r. w Ate-nach:

„Od dnia przyst¹pienia nowe Pañstwa Cz³onkowskie s¹ zwi¹zane postano-wieniami Traktatów za³o¿ycielskich i aktów przyjêtych przez instytucje Wspól-not i Europejski Bank Centralny przed dniem przyst¹pienia; postanowienia te s¹stosowane w nowych Pañstwach Cz³onkowskich zgodnie z zasadami okreœlony-mi w tych Traktatach i w niniejszym Akcie”2.

(2) W szczególnoœci nale¿y mieæ na wzglêdzie szczególny re¿im dotycz¹cy pra-wa wspólnotowego (acquis communautaire), stosownie do którego akty prawawspólnotowego mog¹ wywieraæ skutek bezpoœredni w sferze wewnêtrznej pañstwcz³onkowskich, maj¹c w takim przypadku pierwszeñstwo przed prawem krajowym(pierwszeñstwo prawa wspólnotowego wobec prawa krajowego), przy czym szcze-gó³owe wymogi wobec pañstw cz³onkowskich w tej mierze zosta³y okreœlonew orzecznictwie Europejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoœci (ETS).

(3) Nale¿y równie¿ zwróciæ uwagê na utwierdzone w orzecznictwie ETS za-sady implementacji prawa wspólnotowego w prawie krajowym pañstw cz³on-kowskich. Nale¿¹ do nich zw³aszcza3:

– zasada efektywnoœci – implementacja polega na doprowadzeniu do zak³a-danego rezultatu w nale¿yty (odpowiedni) sposób – nie chodzi wiêco podejmowanie jakichkolwiek dzia³añ, ale o zapewnienie pe³nej skutecz-noœci prawu wspólnotowemu; w innym przypadku wystêpuje groŸba naru-szenia prawa wspólnotowego;

5

1 Niniejsze Wytyczne uwzglêdniaj¹ opiniê Rady Legislacyjnej „W sprawie harmonizacji prawa polskiegoz prawem Unii Europejskiej” (przyjêt¹ 31 stycznia 2003 r.).

2 Tekst zamieszczony na stronie internetowej: http://www1.ukie.gov.pl/uk.nsf/0/; „Wybór dokumentów. Trak-tat Akcesyjny – Traktaty stanowi¹ce podstawê Unii – Prawo polskie – dokumenty”, wstêp, wybór i opracowanieJ. Barcz i A. Michoñski, Warszawa 2003.

3 Patrz C. Mik, „Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki”, Warszawa 2000, s. 659i nast.

– zasada równowa¿noœci (najwy¿szego standardu) – pañstwa cz³onkow-skie musz¹ podj¹æ takie dzia³ania, które zapewni¹ normom prawa wspólno-towego skutecznoœæ proceduraln¹ i materialn¹ co najmniej tak¹, jak odpo-wiednim normom prawa krajowego.

(4) W niniejszych Wytycznych zosta³a podjêta próba „zestawienia” wymo-gów sformu³owanych w orzecznictwie ETS4, skierowanych do ustawodawcykrajowego, których spe³nienie ma gwarantowaæ skutecznoœæ prawu wspólnoto-wemu oraz pozwoli zachowaæ spójnoœæ w stosowaniu prawa wspólnotowego wewszystkich pañstwach cz³onkowskich5. Przy czym nale¿y braæ pod uwagê, ¿ewymogi te w przewa¿aj¹cej mierze nie maj¹ charakteru zaleceñ czy niewi¹-¿¹cych wskazówek: stanowi¹ one bowiem dla ETS miarodajne kryteria ba-dania zgodnoœci prawa krajowego pañstw cz³onkowskich z prawem wspól-notowym.

6

4 Powo³ywane orzeczenia ETS cytowane s¹ wed³ug „Zbioru Orzeczeñ ETS” (t³umaczenie: Jan Barcz).O ile powo³ywane orzeczenie wystêpuje w publikacji – „Prawo Wspólnot Europejskich. Orzecznictwo”, wy-bór i redakcja W. Czapliñski i inni, Warszawa 2002, podane jest t³umaczenie wed³ug wymienionej publikacjiz podaniem Ÿród³a – „Orzecznictwo” i odpowiedniej strony.

5 Przy opracowywaniu niniejszych Wytycznych siêgniêto równie¿ do praktyki pañstw cz³onkowskich,w szczególnoœci do „EU-Addendum. Ergänzungen zu den Legistischen Richlinien 1990 im Zusammenhangmit der Mitgliedschaft der Republik Österreich zur Europäischen Union (1998)” oraz do doœwiadczeñ pol-skich, zebranych podczas dotychczasowych prac nad t³umaczeniem acquis communautaire (w szczególnoœcidokument UKIE – Departamentu T³umaczeñ „Wskazówki dla t³umaczy aktów prawa Unii Europejskiej, wy-danie III, Warszawa 2002).

Prawo Unii Europejskiej

Źródło: „Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe”, pod red. J. Barcza, Warszawa 2003 (wyda-nie II), s. 74.

Prawo pierwotne UEtraktaty stanowi UE i WE

traktaty rewizyjntraktaty ak yjne

ącee

ces

prawo pierwotne WE,postanowienia TWE i TEWEA

odpowiednie postanowienia traktatówakcesyjnych i rewizyjnych

prawo pierwotne II i III filaru,odpowiednie postanowienia TUE

traktatów akcesyjnych i rewizyjnych

Prawo stanowione w UE

Prawo wewn UE i WEętrzne

stanowione – prawo organizacyjnepro foro interno

Prawo skierowane do państw członkowskich

I filarwspólnotowe prawowtórne (pochodne)

acquis communautaire

g ówne aktył : g ówne aktył : g ówne aktył :rozporządzenia;

dyrektywy;decyzje;

obszar wspólnotowy

specyficzna metodastanowienia prawa,

rola ETS, możliwy skutekbezpośredni i pierwszeństwo

wobec prawa krajowego

II filarinstrumenty wiążące instrumenty wiążące

w II filarze

wspólne strategie;wspólne działania;

wspólne stanowiska;

obszar międzyrządowy obszar międzyrządowy

podstawa obowiązywania podstawa obowiązywaniaTUE – prawo TUE – prawo

międzynarodowe międzynarodowe

III filar

w III filarze

wspólne stanowiska;decyzje ramowe;

decyzje;

2. Prawo pierwotne

2.1. Pojêcie prawa pierwotnego

(5) Prawo pierwotne UE obejmuje traktaty stanowi¹ce Uniê Europejsk¹(traktaty ustanawiaj¹ce WE, TUE), traktaty rewizyjne (m.in. Jednolity AktEuropejski, Traktat z Maastricht, Traktat z Amsterdamu, Traktat z Nicei),traktaty o przyst¹pieniu nowych pañstw, protoko³y za³¹czone do wy¿ej wy-mienionych traktatów (patrz art. 311 TWE) i ogólne zasady prawa wspólno-towego.

2.2. Moc wi¹¿¹ca prawa pierwotnego

2.2.1. Skutek bezpoœredni prawa pierwotnego

(6) Prawo pierwotne wywo³uje skutek bezpoœredni (tzn. osoby fizycznei prawne w pañstwach cz³onkowskich mog¹ siê bezpoœrednio powo³ywaæ nanormy prawa pierwotnego w postêpowaniu przed krajowymi s¹damii organami administracji – normy samostosowalne, self executing), je¿eli:

– przepis prawa pierwotnego zawiera „jednoznaczny i nieograniczonyzakaz, zobowi¹zanie nie tylko do dzia³ania, ale i do zaniechania (...),którego wykonanie nie jest uzale¿nione od wewnêtrznego aktu prawakrajowego”;

Orzeczenie ETS w sprawie 26/62 van Gend&Loos, nr 12, Zb. Orz. 1963, s. 1; Orzecz-nictwo, s. 33.

– przepis prawa pierwotnego zawiera „jasne i bezwarunkowe zobowi¹za-nie”, którego „wykonanie i skutecznoœæ nie wymagaj¹ dalszych dzia³añ zestrony pañstw cz³onkowskich”;

Orzeczenie ETS w sprawie 57/65 Lütticke, nr 5, Zb. Orz. 1966, s. 257.

8

9

2.2.2. Pierwszeñstwo prawa pierwotnego w stosunku do norm prawakrajowego

(7) Tego rodzaju normy samostosowalne prawa pierwotnego maj¹ – w przy-padku konfliktu – pierwszeñstwo w stosunku do norm prawa krajowego.

„Ze względu na specyficzny charakter prawa stanowionego przez Traktat i wypływa-jącego z niezależnego źródła prawa, żadne normy prawa wewnętrznego nie mogąmieć przed nim pierwszeństwa, aby nie pozbawić go jego charakteru prawa wspól-notowego i nie podważyć podstaw prawnych samej Wspólnoty”.

Orzeczenie ETS w sprawie 6/64 Flamino Costa v. ENEL, Zb. Orz. 1964, s. 585;Orzecznictwo, s. 35.

(8) Pierwszeñstwo prawa pierwotnego dotyczy wszystkich aktów prawakrajowego, ³¹cznie z konstytucj¹ pañstwa cz³onkowskiego.

„Prawo wynikające z Traktatu, będącego niezależnym źródłem prawa, nie może byćz samej swej natury uchylone przez prawo wewnętrzne, niezależnie od jego rangi, bezpodważania jego charakteru jako prawa wspólnotowego i bez poddawania w wątpli-wość podstaw prawnych Wspólnoty. W związku z tym ważność środków Wspólnotyi ich skuteczność w prawie wewnętrznym nie może być podważana poprzez stwier-dzenia, iż jest ono rzekomo przeciwne prawom podstawowym sformułowanym w kon-stytucji państwa członkowskiego czy też zasadom jego konstytucyjnej struktury”.

Orzeczenie ETS w sprawie 11/70 Internationale Handelsgesellschaft, nr 3, Zb.Orz. 1970, s. 1161; Orzecznictwo, s. 44.

2.3. Zobowi¹zania ustawodawcy krajowego wynikaj¹ce z zakresu mocy wi¹¿¹cej prawa pierwotnego

(9) Mo¿liwoœæ powo³ywania siê osób fizycznych i prawnych bezpoœre-dnio na postanowienia prawa pierwotnego stanowi „gwarancje minimum”i nie jest – jako taka – wystarczaj¹ca do zapewnienia nieograniczonego sto-sowania prawa pierwotnego

Orzeczenie ETS w sprawie C-120/88 Komisja v. Republika Włoska, nr 10,Zb. Orz. 1991, s. I-621.

(10) W interesie bezpieczeñstwa prawnego – niezale¿nie od pierwszeñstwaprawa pierwotnego – sprzeczne z prawem pierwotnym przepisy prawa kra-jowego musz¹ byæ w takim przypadku odpowiednio zmienione (obowi¹zek za-pewnienia spójnoœci prawa wspólnotowego), w przeciwnym bowiem razie za-chodzi przypadek naruszenia przepisów Traktatu. Rozbie¿noœci prowadz¹ do„niejasnoœci natury rzeczowej” i tym samym osoba uprawniona „pozostawio-na jest w stanie niepewnoœci” co do mo¿liwoœci powo³ania siê na prawo wspól-notowe.

Orzeczenie ETS w sprawie 168/85 Komisja v. Republika Włoska, nr 11, Zb. Orz.1986, s. 2945.

(11) Wszelkie sprzecznoœci prawa krajowego z prawem pierwotnym musz¹byæ konsekwentnie likwidowane przepisami prawa krajowego, maj¹cymi conajmniej tak¹ sam¹ rang¹ co przepis podlegaj¹cy zmianie.

Istnienie (jedynie) praktyki administracyjnej, odpowiadaj¹ce prawu pier-wotnemu, nie jest wystarczaj¹ce.

Orzeczenie ETS w sprawie 168/85 Komisja v. Republika Włoska, nr 13, Zb. Orz.1986, s. 2945.

(12) Konieczne jest nie tylko uchylenie wszystkich przepisów prawa krajo-wego obowi¹zuj¹cych w chwili wejœcia w ¿ycie normy prawa pierwotnego,lecz równie¿ zakazane jest stanowienie nowych norm krajowych, sprzecznychz prawem pierwotnym.

„Zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego postanowienia traktatów i bez-pośrednio obowiązujące akty prawne organów Wspólnoty wywierają w wewnętrznymporządku prawnym nie tylko skutek taki, że poprzez samo swe wejście w życie uniemoż-liwiają stosowanie każdego przepisu prawa wewnętrznego z nimi sprzecznego, lecz tak-że (...) powodują, iż wejście w życie nowej normy prawa wewnętrznego jest niemożliwew takim zakresie, w jakim byłaby ona sprzeczna z normami wspólnotowymi”.

Orzeczenie ETS w sprawie 106/77 Simmenthal, nr 17, Zb. Orz. 1978, s. 629; Orzecz-nictwo, s. 47.

10

2.4. Wskazania dla legislatora krajowego

(13) Prawo krajowe pañstw cz³onkowskich musi uwzglêdniaæ implikacjemocy wi¹¿¹cej prawa pierwotnego, w szczególnoœci okolicznoœæ, ¿e mo¿li-woœæ powo³ywania siê przez osoby fizyczne i prawne na normy prawa pierwot-nego i jego pierwszeñstwo wobec prawa krajowego stanowi jedynie „gwarancjeminimum” skutecznoœci prawa pierwotnego.

(14) W szczególnoœci je¿eli przepisy prawa krajowego stoj¹ w sprzecznoœciz prawem pierwotnym, nale¿y je uchyliæ lub odpowiednio zmieniæ i dostoso-waæ do wymogów prawa pierwotnego, zgodnie z regu³ami prawa krajowego.

(15) Do zapewnienia bezpieczeñstwa prawnego nie wystarcza zamieszcze-nie w prawie krajowym ogólnej klauzuli – w brzmieniu:

„Niniejsza ustawa nie jest stosowana, o ile Traktat WE stanowi inaczej”;

„Art. ... nie stosuje siê, je¿eli Traktat WE stanowi inaczej”;

„Niniejsza ustawa nie narusza maj¹cych skutek bezpoœredni przepisówTraktatu WE”.

(16) Konieczne jest jednoznaczne uwzglêdnienie wymogów prawa pierwot-nego w prawie krajowym, z powo³aniem konkretnych przepisów prawa pier-wotnego, czyli stosowanie tzw. odes³ania statycznego (por. punkt 32).

3. Prawo pochodne

3.1. Rozporz¹dzenia

(17) „Rozporz¹dzenie ma zasiêg ogólny. Wi¹¿e w ca³oœci i jest bezpoœredniostosowane we wszystkich Pañstwach Cz³onkowskich” (art. 249 akapit 2 /dawnyart. 189 akapit 2/ TWE).

3.1.1. Zakaz transformacji specjalnej

(18) Je¿eli dana dziedzina jest uregulowana w rozporz¹dzeniu, to zasadniczokompetencja pañstw cz³onkowskich do stanowienia prawa w tej dziedziniewygasa (wyj¹tki patrz punkt 25 i n.).

„Bezpośrednia skuteczność rozporządzenia wspólnotowego oznacza, że jego wejściew życie i stosowanie na korzyść lub przeciwko podmiotom prawnym następuje bez żad-nych działań transformujących do prawa krajowego. W związku z zobowiązaniami zacią-gniętymi wraz z ratyfikacją Traktatu, państwa członkowskie nie mogą naruszać skutkubezpośredniego, wywoływanego przez rozporządzenia i inne przepisy prawa wspólno-towego. Ścisłe przestrzeganie niniejszego zobowiązania jest konieczną przesłanką spój-nego i jednolitego stosowania wspólnotowych rozporządzeń w całej Wspólnocie”.

Orzeczenie ETS w sprawie 34/73 Variola, nr 10, Zb. Orz. 1973, s. 981; Orzecznictwo,s. 151.

(19) Rozporz¹dzenie uzyskuje moc wi¹¿¹c¹ w pañstwach cz³onkowskich poog³oszeniu w Dzienniku Urzêdowym Unii Europejskiej. Z tego wzglêdu:

– nie podlega ono publikacji w dziennikach urzêdowych pañstw cz³onkow-skich;

– w ¿adnym razie krajowy akt normatywny nie mo¿e uzale¿niaæ stosowaniarozporz¹dzenia od jego og³oszenia w oficjalnym organie promulgacyjnymw danym pañstwie.

12

3.1.2. Zakaz precyzowania treœci rozporz¹dzenia

(20) Treœæ rozporz¹dzenie nie mo¿e byæ precyzowana w przepisach prawakrajowego. Oznacza to w szczególnoœci:

(21) Zakaz podejmowania przez pañstwa cz³onkowskie „dzia³añ implemen-tuj¹cych rozporz¹dzenie, których przedmiotem by³aby zmiana znaczenialub uzupe³nienie przepisów rozporz¹dzenia”.

„Ponieważ rozporządzenie (...) wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszy-stkich państwach członkowskich, nie mogą one – chyba że co innego stanowi rozporzą-dzenie – podejmować działań na rzecz wykonania rozporządzenia, których przedmio-tem byłaby zmiana znaczenia lub uzupełnienie jego przepisów. W zakresie, w jakim pań-stwa członkowskie przekazały kompetencje stanowienia prawa (...) Wspólnotom, tracąone uprawnienie do stanowienia prawa w tej dziedzinie”.

Orzeczenie ETS w sprawie 40/69 Bollmann, nr 4, Zb. Orz. 1970, s. 69.

(22) Zakaz dokonywania przez pañstwa cz³onkowskie „wi¹¿¹cej wyk³adni”rozporz¹dzenia.

„(...) bezpośrednie stosowanie rozporządzenia zakłada, iż rozporządzenie wchodziw życie, wywierając skutek na korzyść lub obciążając podmioty prawne, nie wyma-gając przy tym jakichkolwiek działań w celu transformacji w prawo krajowe. (...) Pań-stwa członkowskie nie mogą tym samym podejmować żadnych działań, które naru-szałyby wspólnotowy charakter przepisów rozporządzenia i wynikających z nichskutków w odniesieniu do jednostki (...). Nawet jeżeli administracja poszczególnychpaństw członkowskich – w przypadku trudności interpretacyjnych – może czuć sięzmuszona do podejmowania działań na rzecz wykonania wspólnotowego rozporzą-dzenia i przy tej okazji do wyjaśniania wątpliwości, to może to jedynie czynić przy po-szanowaniu postanowień wspólnotowych. W szczególności urzędy poszczególnychpaństw członkowskich nie mogą ustalać wiążących reguł interpretacji”.

Orzeczenie ETSTS w sprawie 94/77 Fratelli Zerbone, nr 22-27, Zb. Orz. 1978, s. 99.

3.1.3. Zakaz powtarzania treœci rozporz¹dzenia

(23) Zakazane jest zasadniczo powtarzanie treœci rozporz¹dzenia w prze-pisach prawa krajowego pañstw cz³onkowskich (por. punkty 25 i n.).

13

(24) Dopuszczalne wyj¹tki, okreœlone w orzecznictwie ETS, ograniczaj¹ siêdo pewnych przypadków krajowego ustawodawstwa regionalnego. W przy-padku Polski dotyczyæ to mo¿e prawa miejscowego.

„Jeżeli system wspólnoty producentów nie może rozpocząć działalności jedynie na pod-stawie prawa wspólnotowego, może być pożądane – jak zaznaczyła Komisja – zapew-nienie współgrania szeregu przepisów wspólnotowych, krajowych i regionalnych. W ta-kim szczególnym przypadku, gdy ustawodawstwo regionalne powtarza określone punk-ty rozporządzenia wspólnotowego w interesie spójności i przejrzystości dla adresatów,nie może to być uważane za naruszenie prawa wspólnotowego”.

Orzeczenie ETS w sprawie 272/83 Komisja v. Republika Włoska, nr 27, Zb. Orz.1985, s. 1057.

3.1.4. Dopuszczalnoœæ dzia³añ implementacyjnych w prawie krajowym

(25) Wydanie przepisów krajowych w celu implementacji rozporz¹dzeniajest konieczne, gdy zobowi¹zanie do wydania takich przepisów zawiera sa-mo rozporz¹dzenie.

Przyk³ad:

rozporządzenie może zawierać różne klauzule zobowiązujące do podjęcia przez pań-stwa członkowskie działań implementacyjnych:

– „...Państwa Członkowskie wydadzą konieczne do wykonania niniejszego rozporzą-dzenia ustawy i przepisy administracyjne” (art. 17 ust. 1 rozporządzenia (EWG)nr 3820/85).

– „...Państwa Członkowskie podejmą niezbędne działania, aby... (osiągnąć ściśle nakre-ślony w rozporządzeniu cel)” (art. 9 rozporządzenia (EWG) nr 3508/92).

(26) Wydanie przepisów krajowych w celu implementacji rozporz¹dzeniajest mo¿liwe, gdy rozporz¹dzenie upowa¿nia pañstwa cz³onkowskie doprzyjêcia – w œciœle okreœlonych okolicznoœciach – regulacji modyfikuj¹-cych rozporz¹dzenie, czy nawet odmiennych w stosunku do postanowieñrozporz¹dzenia.

14

Przyk³ady:

– na podstawie art. 8 rozporządzenia (EWG) nr 2603/69 w brzmieniu nadanym przezrozporządzenie (EWG) nr 3918/91 państwo członkowskie może uzależnić wywóz to-waru od przedłożenia zgody na wywóz, które udzielane jest według ustalonych przezdane państwo warunków;

– na podstawie akapitu trzeciego preambuły rozporządzenia Rady nr 1108/70, wprowadza-jącego system księgowy dla wydatków na infrastrukturę w transporcie kolejowym, drogo-wym i żegludze śródlądowej, przyznano państwom członkowskim „swobodę w ustalaniuszczegółowych procedur w celu prowadzenia rachunków wydatków infrastrukturalnych”.

(27) Zobowi¹zanie do podjêcia dzia³añ wykonawczych mo¿e te¿ poœredniowynikaæ z rozporz¹dzenia, wzglêdnie innego aktu prawa wspólnotowego.

Przyk³ady:

– art. 10 (dawny art. 5) TWE, w myśl którego: „Państwa Członkowskie podejmują wszel-kie właściwe środki ogólne lub szczególne w celu zapewnienia wykonania zobowią-zań wynikających z niniejszego Traktatu lub z działań instytucji Wspólnoty. Ułatwiająone Wspólnocie wypełnianie jej zadań.Powstrzymają się one od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrozićurzeczywistnieniu celów niniejszego Traktatu”;

– art. 1 ust. 2 rozporządzenia Komisji (EWG) nr 671/84 dotyczącego wniosków o fi-nansowanie pomocy przyznawanej przez państwa członkowskie organizacjom pro-ducentów w sektorze produktów rybołówstwa, w myśl którego „Państwa Członkow-skie przekazują Komisji – wraz z pierwszym wnioskiem o finansowanie – krajoweprzepisy wykonawcze i kontrolne oraz instrukcje administracyjne, a także formula-rze lub wszystkie inne dokumenty administracyjne wdrażanych działań”.

(28) Mo¿liwe jest w ka¿dym razie wydawanie aktów prawa krajowego,które s³u¿¹:

1. Okreœleniu w³aœciwoœci organów krajowych, odpowiedzialnych za wy-konanie rozporz¹dzenia:

„W zakresie, w jakim władze krajowe są odpowiedzialne za wykonanie rozporządzeniawspólnotowego, należy uznać, iż wykonanie takie dokonuje się z należytym uwzględnie-niem form i procedur prawa krajowego. Niemniej z wymogu jednolitego stosowania przepi-sów wspólnotowych wynika, iż do prawa krajowego można się odwoływać jedynie w takimzakresie, jaki jest niezbędny do wykonania rozporządzenia”.

Orzeczenie ETS w sprawie 39/70 Fleischkantor, nr 4, Zb. Orz. 1971, s. 49 r.; Orzecz-nictwo, s. 207.

15

2. Okreœleniu sankcji na wypadek naruszenia postanowieñ rozporz¹dzenia:

„Według ustalonego orzecznictwa (...), jeżeli przepis prawa wspólnotowego nie za-wiera żadnej szczególnej sankcji na wypadek jego naruszenia względnie odsyław tym zakresie do prawa krajowego i przepisów administracyjnych, państwa człon-kowskie zobowiązane są na podstawie art. 5 (obecny art. 10) Traktatu do podjęciawszelkich koniecznych działań w celu zapewnienia obowiązywania i skutecznościprawa wspólnotowego”.

Orzeczenie ETS w sprawie C-36,94 Siesse, nr 20, Zb. Orz. 1995, s. I-3537.

3.1.5. Nakaz dostosowania prawa krajowego do rozporz¹dzeñ

(29) Niezale¿nie od pierwszeñstwa stosowania rozporz¹dzeñ w prawie kra-jowym pañstw cz³onkowskich, w przypadku sprzecznoœci prawa krajowegoz rozporz¹dzeniem konieczne jest dostosowanie krajowych przepisów dorozporz¹dzenia.

(30) Podobnie jak w odniesieniu do prawa pierwotnego, samo dzia³aniepañstwa zgodne z rozporz¹dzeniem (w tym praktyka administracyjna) niewystarcza, bowiem dalsze obowi¹zywanie przepisów krajowych sprzecznychz rozporz¹dzeniem prowadzi do „niejasnoœci natury rzeczowej”, a osobauprawniona „pozostawiona jest w stanie niepewnoœci” co do mo¿liwoœci po-wo³ania siê na prawo wspólnotowe.

„Jak wynika z orzecznictwa Trybunału, niezmienione dalsze obowiązywanie przepisuprawa krajowego, sprzecznego z prawem wspólnotowym, prowadzi do niejasności na-tury rzeczowej również wówczas, gdy wchodzące w grę państwo członkowskie działazgodnie z prawem wspólnotowym, ponieważ adresat normy prawnej pozostawianyjest w stanie niepewności co do możliwości powołania się na prawo wspólnotowe. Tenstan niepewności może być jedynie wzmocniony w wyniku tego, że praktyka nie od-powiadająca krajowej ustawie ma wyłącznie administracyjny charakter”.

Orzeczenie ETS w sprawie C-307/89 Komisja v. Francja, nr 13, Zb. Orz. 1991,s. I-2903.

(31) Obowi¹zek dostosowania przepisów prawa krajowego do rozporz¹dze-nia obejmuje nie tylko zakaz stanowienia nowych przepisów krajowych

16

sprzecznych z rozporz¹dzeniem (po wejœciu w ¿ycie rozporz¹dzenia), lecz rów-nie¿ dostosowania obowi¹zuj¹cych przepisów prawa krajowego do treœcirozporz¹dzenia.

„Według art. 189 akapit 2 (obecny art. 249 akapit 2) Traktatu rozporządzenie «wiążew całości» i jest «bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkow-skich». Tak więc, stosownie do swojego charakteru prawnego i funkcji w systemieźródeł prawa wspólnotowego, rozporządzenie wywiera skutek bezpośredni i – tym sa-mym – ustanawia prawa jednostek, do których ochrony zobowiązane są sądy krajo-we. Wynika z tego, że skutek wywierany przez rozporządzenia na podstawie art. 189(obecny art. 249) nie zezwala na stosowanie całego ustawodawstwa – w tym takżewcześniejszego, które stoi w sprzeczności z postanowieniami rozporządzenia”.

Orzeczenie ETS w sprawie 43/71 Politi v. Włochy, nr 9, Zb. Orz. 1971, s. 1039.

(32) Dostosowanie przepisów prawa krajowego do rozporz¹dzenia musistwarzaæ w szczególnoœci jednoznaczny i przejrzysty stan prawny dla jedno-stek i gwarantowaæ pewnoœæ prawa. Z tego wzglêdu:

– wystêpuj¹ca sprzecznoœæ musi byæ usuniêta w drodze aktu prawa krajowe-go, przy czym akt ten powinien odpowiadaæ rang¹ aktowi zawieraj¹ce-mu przepis sprzeczny z rozporz¹dzeniem;

– celem zapobiegniêcia wyst¹pienia sprzecznoœci miêdzy ustawodawstwempolskim a rozporz¹dzeniami wspólnotowymi, nie wystarczy zawarciew akcie normatywnym ogólnej klauzuli, i¿ dana ustawa nie narusza bez-poœrednio stosowalnego prawa wspólnotowego:

na przyk³ad – nie nale¿y stosowaæ klauzul:

– „Niniejsza ustawa nie narusza skutecznych bezpoœrednio aktów prawawspólnotowego”;

– „Niniejsza ustawa nie narusza rozporz¹dzenia (...) w jego ka¿dorazowymbrzemieniu”;

– „Przepisów niniejszej ustawy nie stosuje siê, o ile rozporz¹dzenie Wspól-not Europejskich stanowi inaczej”;

konieczne jest œcis³e odsy³anie do konkretnych przepisów rozporz¹dze-nia, czyli stosowanie tzw. odes³ania statycznego:

17

– „Do (...) stosuje siê przepisy art. (...) rozporz¹dzenia (tytu³ rozporz¹dzenia)w brzmieniu (...)”, podaj¹c datê wejœcia w ¿ycie rozporz¹dzenia oraz numerDziennika Urzêdowego UE, w którym zosta³o og³oszone.

3.2. Dyrektywy

(33) „Dyrektywa wi¹¿e ka¿de Pañstwo Cz³onkowskie, do którego jest kierowa-na w odniesieniu do rezultatu, który ma byæ osi¹gniêty, pozostawia jednak organomkrajowym swobodê wyboru formy i œrodków” (art. 249 akapit 3 TWE).

3.2.1. Zakres mocy wi¹¿¹cej dyrektywy

(34) Dyrektywa wi¹¿e pañstwa cz³onkowskie (przepisy koñcowe dyrekty-wy zawieraj¹ tzw. klauzulê wzajemnego powi¹zania, okreœlaj¹c¹ jej adresatów– wszystkie lub okreœlone pañstwa cz³onkowskie).

(35) Rezultat okreœlony w dyrektywie musi byæ osi¹gniêty przez wskazanew dyrektywie pañstwa cz³onkowskie w terminie nakreœlonym w dyrektywie.

(36) W okresie transpozycji wskazane pañstwa musz¹ podejmowaæ dzia³a-nia na rzecz realizacji dyrektywy i powstrzymywaæ siê od dzia³añ, które mo-g³yby hamowaæ tê transpozycjê.

(37) Je¿eli dyrektywa nie zosta³a w przepisanym terminie transponowana przezpañstwo cz³onkowskie lub zosta³a transponowana nieprawid³owo, potencjalnyuprawniony mo¿e siê powo³aæ na przepisy dyrektywy wobec tego pañstwa,o ile s¹ one „bezwarunkowe z punktu widzenia treœci” i „dostatecznie konkretne”.

„Stosownie do stałego orzecznictwa Trybunału państwo członkowskie, które nie podjęłow nakreślonym terminie działań transponujących wskazanych w dyrektywie, nie możezarzucać jednostce, iż nie wypełniła ona zobowiązań wynikających z dyrektywy. Odpo-wiednio do tego, jednostka może się powoływać na przepisy dyrektywy w przypadkubraku takich działań transponujących, o ile wydają się one bezwarunkowe z punktu wi-dzenia treści i dostatecznie konkretne, w stosunku do wszystkich przepisów prawa kra-jowego niezgodnych z dyrektywą; jednostka może się powoływać na przepisy takiej dy-rektywy również wówczas, gdy uzasadniają one prawa, na które może się ona skutecz-nie powoływać wobec państwa”.

Orzeczenie ETS w sprawie C-6/90 i C-9/90 Francovich i inni, nr 11, Zb. Orz. 1991,s. I-5357.

18

(38) Obowi¹zek transpozycji dyrektywy dotyczy wszystkich organów w³a-dzy publicznej w pañstwach cz³onkowskich – ka¿dego w zakresie ich kom-petencji; organy te zobowi¹zane s¹ do podejmowania dzia³añ „ogólnego alboszczególnego rodzaju” na rzecz osi¹gniêcia rezultatu okreœlonego w dyrektywie.

„Wynikające z dyrektywy zobowiązanie państw członkowskich do osiągnięcia rezultatuprzez nią zmierzonego oraz obowiązek wynikający z art. 5 (obecny art. 10) Traktatu, dopodjęcia wszelkich właściwych środków o charakterze ogólnym lub szczególnym, dla za-pewnienia wykonania tego zobowiązania, wiąże wszystkie organy państw członkowskich,włączając w to – w zakresie leżącym w ich jurysdykcji – sądy”.

Orzeczenie ETS w sprawie 14/83 von Colson i Kamann, nr 26, Zb. Orz. 1984, s. 1891;Orzecznictwo, s. 169.

(39) S¹dy krajowe zobowi¹zane s¹ do interpretacji prawa krajowego zgodniez zasad¹ tzw. wyk³adni odpowiadaj¹cej dyrektywie.

„(...) stosując prawo krajowe – niezależnie od tego, czy wydane przed, czy po dyrekty-wie – sąd krajowy powinien, tak dalece jak jest to możliwe, interpretować prawo krajo-we w świetle treści i celu dyrektywy, tak aby osiągnąć rezultat w niej zamierzony i w tensposób wypełnić art. 189 akapit trzeci Traktatu”.

Orzeczenie ETS w sprawie C-106/89 Marleasing, nr 8, Zb. Orz. 1990, s. I-4135;Orzecznictwo, s. 176.

3.2.2. Metody transpozycji dyrektywy

(40) Artyku³ 249 (dawny art. 189) TWE pozostawia co prawda pañstwomcz³onkowskim wybór formy œrodków s³u¿¹cych osi¹gniêciu rezultatu okreœlo-nego w dyrektywie, pañstwo cz³onkowskie musi jednak dokonaæ transpozycjidyrektywy z uwzglêdnieniem poni¿ej wskazanych okolicznoœci.

(41) Pañstwo cz³onkowskie dokonuj¹ce transpozycji dyrektywy ma swobodêwyznaczania podzia³u kompetencji organów krajowych przy podejmowaniustosownych dzia³añ. Nie mo¿e to mieæ jednak wp³ywu na zakres transpozycjii stanowiæ ewentualnego usprawiedliwienia zaniedbañ.

19

„Jak Trybunał już wielokrotnie stwierdzał, państwo członkowskie może swobodnie okre-ślać podział kompetencji na płaszczyźnie krajowej, celem dokonania transpozycji dyrek-tywy poprzez działania, które mają być podjęte przez władze regionalne i lokalne. Takipodział kompetencji nie zwalnia go jednak z obowiązku zapewnienia, aby przepisy dy-rektywy były wiernie transponowane w prawie krajowym”.

Orzeczenie ETS w sprawie C-417/99 Komisja v. Królestwo Hiszpanii, nr 37, Zb. Orz.2001, s. I-06015.

(42) Pañstwo cz³onkowskie, dokonuj¹c transpozycji dyrektywy, musi kiero-waæ siê zasad¹ bezpieczeñstwa prawnego i dla transpozycji dyrektywy wydawaækrajowe akty normatywne maj¹ce bezwzglêdnie wi¹¿¹cy charakter (czegonie nale¿y myliæ z aktami powszechnie obowi¹zuj¹cymi).

„Każde państwo członkowskie musi realizować dyrektywę w taki sposób, aby odpowia-dało to wymogom bezpieczeństwa prawnego, a w związku z tym transpozycja dyrekty-wy powinna być zapewniona w przepisach krajowych mających bezwzględnie wiążącycharakter”.

Orzeczenie ETS w sprawie 239/85 Giftmüll, Komisja v. Królestwo Belgii, nr 7, Zb. Orz.1986, s. 1661.

(43) W szczególnoœci dyrektywy zobowi¹zuj¹ce do zapewnienia w prawiekrajowym okreœlonych praw lub nak³adaj¹ce okreœlone obowi¹zki musz¹byæ realizowane w prawie krajowym w drodze „przepisów bezwzglêdnie wi¹-¿¹cych, tzn. takich, których prawne obowi¹zywanie jest niekwestionowane”.Uprawniony musi byæ bowiem w stanie „poznaæ swoje prawa i w przypadku ko-niecznoœci mieæ mo¿liwoœæ dochodzenia tych praw przed s¹dem”. Ranga wyda-wanych w takim przypadku przepisów krajowych powinna odpowiadaæ ran-dze wymaganej w prawie krajowym, przy regulowaniu odnoœnych praw i obo-wi¹zków.

Orzeczenie ETS w sprawie C-192/89 Sevince, nr 13, Zb. Orz. 1990, s. I-3461.

(44) W ka¿dym razie ranga przepisów krajowych, na mocy których doko-nywana jest transpozycja powinna byæ odpowiadaj¹ca randze przepisów, jakieustanowi³oby dane pañstwo, reguluj¹c obszar analogiczny do objêtego rezultatemnakreœlonym w dyrektywie.

20

„Jest jednoznaczne (...), że wchodząca w grę dyrektywa musi być transponowanaw przepisach prawa krajowego mających taką samą moc prawną jak przepisy, jakie za-stosowałoby państwo członkowskie do (obszaru objętego dyrektywą)”.

Orzeczenie ETS w sprawie 102/79 Komisja v. Królestwo Belgii, nr 10 i 12, Zb. Orz.1980, s. 1473; Orzecznictwo, s. 134.

(45) NajpóŸniej w terminie okreœlonym w dyrektywie pañstwo cz³onkowskiemusi wydaæ przepisy konieczne do osi¹gniêcia okreœlonego w niej rezultatu. Pañ-stwo nie mo¿e przy tym powo³ywaæ siê na okolicznoœci prawne i faktyczne –w szczególnoœci na istniej¹c¹ praktykê czy obowi¹zuj¹ce przepisy krajowe zwi¹-zane z zakresem kompetencji jego organów, aby usprawiedliwiaæ zw³okê w trans-pozycji dyrektywy.

„Państwo członkowskie nie może powoływać się na przepisy, praktykę lub okolicznościzwiązane z jego porządkiem prawnym w celu usprawiedliwienia braku wypełnienia zo-bowiązań i terminu ustanowionego w dyrektywie”.

Orzeczenie ETS w sprawie C-347/97 Komisja v. Królestwo Belgii, nr 15 (odwołaniedo ustalonego orzecznictwa ETS), Zb. Orz. 1999, s. I-00309.

3.2.3. TreϾ transpozycji dyrektywy

(46) Nie w ka¿dym przypadku dla transpozycji dyrektywy niezbêdna jest„dzia³alnoœæ ustawodawcza” (por. punkt nastêpny), niemniej jednak istnieniew danym pañstwie jedynie praktyki administracyjnej odpowiadaj¹cej rezul-tatowi okreœlonemu w dyrektywie nie jest wystarczaj¹ce.

„Jest rzeczą podstawową, że każde państwo członkowskie powinno wykonywać dyrek-tywy w sposób w pełni zgodny z wymogami jasności i pewności sytuacji prawnych (...).Praktyki o charakterze administracyjnym, które ze swej natury mogą być zmienionew sposób i w czasie dogodnym dla władzy i nie są dostatecznie szeroko publikowane,nie mogą być uważane za właściwe wypełnienie zobowiązań nałożonych (...) na pań-stwa, do których adresowane są dyrektywy”.

Orzeczenie w sprawie 102/79 Komisja v. Królestwo Belgii, nr 11, Zb. Orz. 180,s. 1473; Orzecznictwo, s. 134.

21

Dla prawid³owej transpozycji dyrektywy – „nie jest jednak wystarczająca jedynie od-powiadająca dyrektywie praktyka administracyjna, względnie dopasowanie takiej praktyki”.

Orzeczenie ETS w sprawie 239/85 Komisja v. Królestwo Belgii, nr 7, Zb. Orz. 1986,s. 3645.

(47) W pewnych przypadkach dla transpozycji dyrektywy wystarczaj¹cy jesttzw. kontekst prawny, czyli istniej¹ce w danym pañstwie akty prawa krajo-wego, o ile zapewniaj¹ one jednoznaczn¹ i precyzyjn¹ transpozycjê dyrektywyoraz stwarzaj¹ jasn¹ sytuacjê prawn¹ dla jednostek.

„Transpozycja dyrektywy w prawie krajowym nie musi koniecznie wymagać formalnegoi dosłownego przejęcia jej przepisów do konkretnego i specyficznego przepisu ustawo-wego lub administracyjnego, lecz czasami może się ograniczyć do ogólnego kontekstuprawnego, o ile zapewnia on w praktyce wystarczająco jasną i precyzyjną realizację dy-rektywy. Do spełnienia wymogu bezpieczeństwa prawa jest szczególnie istotne, abyw stosunku do jednostki stan prawny był jednoznaczny i konkretny oraz sprawiał, iż jestona świadoma wszelkich swoich praw i obowiązków, na które w razie potrzeby może sięskutecznie powołać przez sądem krajowym”.

Orzeczenie ETS w sprawie C-49/00 Komisja v. Republika Włoska, nr 21 i 22, Zb. Orz.2001, s. I-08575.

(48) W ka¿dym razie transpozycja dyrektywy musi byæ tak przeprowadzona,aby jednostka mia³a ca³kowit¹ jasnoœæ co do tego, jakie ma prawa i obowi¹z-ki.

„Transpozycja dyrektywy w krajowym porządku prawnym musi być przeprowadzona zapomocą przepisów ustanawiających na tyle konkretną, jednoznaczną i przejrzystą sytu-ację, aby jednostka mogła wiedzieć, jakie ma prawa i obowiązki”.

Orzeczenie ETS w sprawie C-417/99 KE v. Królestwo Hiszpanii, nr 38 (odwołanie doustalonego orzecznictwa ETS), Zb. Orz. 2001, s. I-06015.

22

3.2.4. Wskazania dla legislatora krajowego

(49) Transpozycja dyrektyw powinna byæ przeprowadzana w drodze ustawi rozporz¹dzeñ, przy czym wybór formy aktu normatywnego zale¿ny jest zasa-dniczo od systemu Ÿróde³ prawa przyjêtego w danym pañstwie cz³onkowskim.

(50) Je¿eli przeszkod¹ dla transpozycji dyrektywy s¹ postanowienia konsty-tucji pañstwa cz³onkowskiego, konieczna jest zmiana konstytucji.

„(...) Państwo członkowskie nie może powoływać trudności wewnętrznych, przepisówsystemu prawa krajowego, a nawet konstytucyjnych w celu usprawiedliwienia niedocią-gnięć w wypełnieniu zobowiązań lub dotrzymaniu terminu określonego we wspólnoto-wej dyrektywie”.

Orzeczenie ETS w sprawie 102/79 Komisja v. Królestwo Belgii, nr 15, Zb. Orz. 1980,s. 1473; Orzecznictwo, s. 134.

(51) Zasadnicz¹ form¹ transpozycji dyrektywy jest ustawa. Ustawa mo-¿e naturalnie przewidywaæ wydanie odpowiednich aktów wykonawczych.

– Je¿eli dyrektywa odnosi siê do dziedziny, która dotychczas nie by³a regu-lowana prawem krajowym – to w takim przypadku konieczne jest wyda-nie ustawy do jej transpozycji;

– Je¿eli dyrektywa dotyczy dziedzin ju¿ uregulowanych w prawie krajo-wym, nale¿y braæ pod uwagê zasadniczo nastêpuj¹ce mo¿liwoœci:

je¿eli obowi¹zuj¹ca ustawa jest sprzeczna z dyrektyw¹, to ustawa ta mu-si byæ zmieniona;

je¿eli ustawa upowa¿nia do wydania rozporz¹dzeñ wykonawczych(i w tych ramach mieœci siê treœæ transpozycji dyrektywy), to wystarczyzmiana rozporz¹dzeñ wykonawczych lub te¿ wydanie stosownych roz-porz¹dzeñ wykonawczych;

je¿eli istniej¹cy stan prawny odpowiada dyrektywie, to nie musi byækonieczne wydawanie nowych aktów normatywnych – pod warun-kiem, ¿e obowi¹zuj¹ce unormowanie stwarza jednoznacznyi przejrzysty stan prawny dla zainteresowanych; w takim przypad-

23

ku istniej¹ce krajowe akty normatywne, zapewniaj¹ce transpozycjêdyrektywy, podawane s¹ do wiadomoœci w formie obwieszczenia.

(52) W przypadku dziedzin, w których przewidywana jest stosunkowo czêstazmiana dyrektyw, mo¿liwe jest wprowadzenie ustawowego upowa¿nienia do re-gulacji danej dziedziny rozporz¹dzeniami wykonawczymi, co umo¿liwia szybk¹transpozycjê dyrektywy w prawie krajowym w przypadku kolejnych nowelizacjidyrektywy (przyjêcie tego rodzaju rozwi¹zania jest jednak uzale¿nione od systemuŸróde³ prawa pañstwa cz³onkowskiego).

(53) Okolicznoœæ, ¿e przepisy dyrektywy nadawa³yby siê do bezpoœrednie-go stosowania w prawie krajowym pañstw cz³onkowskich, nie zwalnia tychpañstw z dokonania transpozycji dyrektywy. Natomiast nie zawsze transpozy-cja musi przybieraæ formê specjalnych, precyzyjnie odwo³uj¹cych siê do prawawspólnotowego aktów prawa krajowego. Mo¿liwe jest równie¿ odwo³anie siêdo „ogólnego, prawnego kontekstu” w danym pañstwie cz³onkowskim, o ilejednak gwarantuje on „rzeczywist¹ i pe³n¹” transpozycjê dyrektywy w pra-wie krajowym.

(54) Transpozycja dyrektywy powinna byæ przeprowadzona w taki sposób,aby maksymalnie „wpisywa³a siê” w krajowy porz¹dek prawny i uwzglê-dnia³a kulturê prawn¹ danego pañstwa cz³onkowskiego. Z tego wzglêdu zale-cane jest odchodzenie od dos³ownego powtarzania przepisów dyrektywy narzecz stosowania pojêæ ustawodawstwa krajowego, o ile naturalnie treœæ dy-rektywy zostaje w ten sposób dok³adnie oddana.

(55) Niezale¿nie od wymogu wyk³adni prawa krajowego zgodnej z dyrek-tyw¹, transpozycja dyrektywy w prawie krajowym musi byæ na tyle precyzyjna,aby nie by³o konieczne siêganie do treœci samej dyrektywy przy stosowaniuodnoœnych aktów prawa krajowego. Je¿eli postanowienia dyrektywy s¹ wyj¹t-kowo szczegó³owe, wówczas mo¿liwe jest dos³owne przeniesienie tych posta-nowieñ do aktu prawa krajowego.

(56) W szczególnych przypadkach, konkretnie rozpatrywanych, dopuszczalnejest odwo³anie do treœci dyrektywy poprzez jej przywo³anie w treœci przypisu dodanego artyku³u krajowego aktu prawnego. W szczególnoœci, gdy za³¹cznik dodyrektywy zawiera bardzo szczegó³owe lub techniczne informacje, podlega-j¹ce czêstej nowelizacji, mo¿liwe jest dokonanie jego transpozycji do prawakrajowego poprzez zamieszczenie w odpowiednim przepisie ustawy lub aktuwykonawczego odes³ania do treœci za³¹cznika.

24

(57) Z zasady nie mo¿na natomiast odwo³ywaæ siê do dyrektywyw formie za³¹cznika do odnoœnego aktu prawa krajowego.

(58) Wskazanie na dyrektywê w krajowym akcie normatywnym transponu-j¹cym dan¹ dyrektywê:

– w krajowym akcie normatywnym, dokonuj¹cym transpozycji dyrektywy, na-le¿y wskazaæ na w³aœciw¹ dyrektywê; czyni siê to poprzez zamieszczenie sto-sownej informacji w odnoœniku do danego krajowego aktu normatywnego(odnoœnik umieszczany jest na koñcu tytu³u aktu normatywnego);

Przyk³ady treœci odnoœnika:

„Niniejsza ustawa dokonuje transpozycji nastêpuj¹cych dyrektyw Wspól-not Europejskich:

1) ...

2) ...”;

„Na mocy niniejszego rozporz¹dzenia Dyrektywa (...) zostaje transpono-wana do prawa polskiego”;

– Niezale¿nie od tego, w spisie treœci danego dziennika urzêdowego obok ty-tu³u opisanego krajowego aktu normatywnego transponuj¹cego dyrektywêzamieszcza siê skrót „UE”;

na przyk³ad: „Ustawa z dnia ... o .. (UE)“;

3.3. Decyzje

(59) „Decyzja wi¹¿e w ca³oœci adresatów, do których jest kierowana” (art.249 akapit czwarty TWE).

(60) Decyzje s¹ kierowane do jednoznacznie okreœlonych, indywidualnychpodmiotów – pañstw cz³onkowskich (wszystkich, pewnej grupy lub pojedyncze-go pañstwa cz³onkowskiego) lub jednostek (osób prawnych lub fizycznych).Obowi¹zuj¹ one we wszystkich swych czêœciach podmioty, do których s¹ skie-rowane.

25

(61) Legislator krajowy musi braæ pod uwagê nastêpuj¹ce okolicznoœci:

– wykonywanie decyzji nie mo¿e byæ ograniczane aktami prawa krajowego;

– je¿eli decyzja skierowana jest do pañstwa cz³onkowskiego, wi¹¿e onawszystkie jego organy;

– je¿eli decyzja skierowana jest do pañstwa cz³onkowskiego oraz nakazujewydanie aktu prawa krajowego o charakterze wykonawczym, to skutekprawny w odniesieniu do niepañstwowych podmiotów prawnych powstajena podstawie odnoœnych aktów prawa krajowego;

– je¿eli decyzja nie pozostawia pañstwu cz³onkowskiemu swobodyw dziedzinie jej wykonania, jednostka nabywa prawa i obowi¹zki na pod-stawie samej decyzji.

4. Umowy miêdzynarodowe WE i postanowienia podej-mowane na ich podstawie

(62) Stosownie do art. 300 (dawny art. 228) ust.1 TWE WE mo¿e zawieraæumowy miêdzynarodowe z „jednym lub wiêksz¹ liczb¹ pañstw albo organizacjimiêdzynarodowych”; stosownie do ust. 7 tego artyku³u – umowy takie „zawar-te zgodnie z warunkami okreœlonymi w niniejszym artykule wi¹¿¹ instytucjeWspólnoty oraz Pañstwa Cz³onkowskie”.

4.1. Skutek bezpoœredni postanowieñ umów miêdzynarodowych

(63) W pañstwach cz³onkowskich istnieje mo¿liwoœæ bezpoœredniego powo³y-wania siê na postanowienia umów miêdzynarodowych zawartych przez Wspólno-ty, o ile postanowienia takie s¹ sformu³owane „bezwarunkowo i wystarczaj¹cojednoznacznie” (orzeczenie ETS w sprawie Kupfenberg – por. dalej); w zwi¹zkuz tym istotne jest, i¿ skutek bezpoœredni postanowieñ takich umów miêdzynarodo-wych jest objêty wspólnotowym re¿imem skutku bezpoœredniego, ze wszelkimikonsekwencjami w odniesieniu do prawa krajowego pañstw cz³onkowskich:

„(...) Państwa członkowskie i instytucje Wspólnot są w równym zakresie związane umowamimiędzynarodowymi, do których zawarcia uprawnione są te instytucje. Państwa członkow-skie, zapewniając wykonanie umowy międzynarodowej, wypełniają nie tylko swoje zobowią-zanie wobec zainteresowanego państwa trzeciego, lecz również i przede wszystkim wobecWspólnoty, która przejęła odpowiedzialność za zgodne z prawem wykonanie umowy.W tymznaczeniu postanowienia umowy stanowią integralną część składową wspólnotowego po-rządku prawnego.

Ze względu na tego rodzaju wspólnotowy charakter prawny postanowienia traktatowe nie mo-gą wywoływać w ramach Wspólnoty różnych skutków prawnych w zależności od tego, czymają być w praktyce stosowane przez instytucje wspólnotowe, czy państwa członkowskie,a w tym ostatnim przypadku w zależności od tego, jaki skutek przyznaje zawartym umowommiędzynarodowym w krajowym porządku prawnym prawo każdego z państw członkowskich.Jest więc sprawą Trybunału Sprawiedliwości zagwarantowanie w ramach jego kompetencji dowykładni postanowień umowy jednolitości ich stosowania w całej Wspólnocie”.

Orzeczenie ETS w sprawie 104/81 Kupferberg, nr 11-14, 23, Zb. Orz. 1983, s. 3641;Orzecznictwo, s. 308.

27

4.2. Skutek bezpoœredni uchwa³ podejmowanych przez organypowo³ane na podstawie umów miêdzynarodowych

(64) Na mocy takiej umowy miêdzynarodowej mog¹ zostaæ powo³ane orga-ny wyposa¿one w kompetencjê do przyjmowania uchwa³ wi¹¿¹cych. Uchwa³ytakie s¹ bezpoœrednio stosowalne w pañstwach cz³onkowskich jedynie wów-czas, gdy odpowiednio „spe³niaj¹ one warunki wymagane w odniesieniu dopostanowieñ umowy”.

„Postanowienia przyjęte w celu wykonania umowy (przez organ ustanowiony na jej pod-stawie – przyp. aut.) stanowią integralną część wspólnotowego prawa w takim samymzakresie jak sama umowa (...). Dlatego Trybunał (...) ma również kompetencję do inter-pretacji tych postanowień, co ma doniosłe znaczenie dla jednolitego stosowania prawawspólnotowego. Podobnie jak postanowienia umów zawartych przez Wspólnotę z pań-stwami trzecimi, postanowienia przyjęte przez (organ – przyp. aut.) powołany na podsta-wie umowy (...) w celu zapewnienia wykonania jej postanowień muszą być uważane zasamowykonalne, o ile – biorąc pod uwagę ich sfomułowanie oraz ich cel i przedmiot –zawierają jednoznaczne i precyzyjne zobowiązanie, które nie jest uzależnione, co dowykonania lub nabrania skutków, od przyjęcia innego aktu prawnego”.

Orzeczenie ETS w sprawie C-192/89 Sevince, nr 8-11,14,17, Zb. Orz. 1990, s. I-3461;Orzecznictwo, s. 326.

4.3. Wskazania dla legislatora krajowego

(65) Z powy¿szych okolicznoœci mo¿na wywieœæ nastêpuj¹ce zaleceniaw dziedzinie dostosowania prawa krajowego:

postanowienia samowykonalne umów miêdzynarodowych zawartychprzez Wspólnoty wywieraj¹ skutek bezpoœredni w rozumieniu prawawspólnotowego, a tym samym odpowiednie nastêpstwa w sferze prawakrajowego pañstw cz³onkowskich;

wymóg pewnoœci prawnej i bezpieczeñstwa prawnego poci¹ga za sob¹ – nie-zale¿nie od nastêpstw zwi¹zanych ze skutkiem bezpoœrednim w rozumieniuwspólnotowym – koniecznoœæ uchylenia wszystkich przepisów krajowychsprzecznych z postanowieniami zawartych przez WE umów miêdzynarodo-wych niezale¿nie od tego, czy maj¹ one charakter samowykonalny, czy te¿ nie;

dostosowanie, o którym mowa, musi nast¹piæ w drodze aktów prawnycho randze analogicznej do aktów prawnych przeznaczonych do uchylenia.

5. Sankcje i œrodki przymusu

5.1. Wymogi okreœlone prawem wspólnotowym

(66) Prawo wspólnotowe czêsto zawiera wyraŸne zobowi¹zanie pañstwcz³onkowskich do ustanowienia sankcji w przypadku naruszenia aktu prawawspólnotowego.

(67) Równie¿ wówczas, gdy prawo wspólnotowe takiego wyraŸnego zo-bowi¹zania nie formu³uje, pañstwa cz³onkowskie zobowi¹zane s¹ na pod-stawie art. 10 (dawny art. 5) TWE do podejmowania „wszelkich w³aœci-wych œrodków o charakterze ogólnym i specjalnym” w celu zapewnieniaefektywnoœci prawa wspólnotowego – œrodkiem tego rodzaju mo¿e byæsankcja.

(68) Dobór sankcji pozostawiony jest pañstwom cz³onkowskim: musz¹one jednak odpowiadaæ sankcjom, jakie by³yby w³aœciwe w prawie kra-jowym w przypadku analogicznego naruszenia prawa krajowego,a w szczególnoœci musz¹ byæ „w ka¿dym przypadku skuteczne i odpowie-dnio odstraszaj¹ce”.

„Według ustalonego orzecznictwa (...), jeżeli przepis prawa wspólnotowego niezawiera żadnej szczególnej sankcji na wypadek jego naruszenia względnie od-syła w tym zakresie do prawa krajowego i przepisów administracyjnych, państwaczłonkowskie zobowiązane są na podstawie art. 5 (obecny art. 10) Traktatu dopodjęcia wszelkich koniecznych działań w celu zapewnienia obowiązywaniai skuteczności prawa wspólnotowego. Państwa członkowskie, mające przy tymswobodę w doborze sankcji, muszą brać pod uwagę, by naruszenia prawawspólnotowego zagrożone były proceduralnie i przedmiotowo takimi sankcjami,jakie zastosowano by w przypadku analogicznego naruszenia prawa krajowego,przy czym zastosowana sankcja musi być skuteczna, proporcjonalna i odstra-szająca”.

Orzeczenie ETS w sprawie C-36,94 Siesse, nr 20, Zb. Orz. 1995, s. I-3537.

(69) Nakaz ten dotyczy zarówno rozporz¹dzeñ, jak i dyrektyw.

29

„(...) Państwo członkowskie jest uprawnione do ustanowienia sankcji, jeśli według jegooceny jest to najbardziej właściwy sposób zapewnienia skuteczności dyrektywy w prak-tyce, o ile przewidziana sankcja odpowiada sankcji, jaką zastosowano by w przypadkuanalogicznego naruszenia prawa krajowego, przy czym zastosowana sankcja musi byćskuteczna, proporcjonalna i odstraszająca”.

Orzeczenie ETS w sprawie C-58/95 Gallotti i inni, nr 15, Zb. Orz. 1996, s. I-4345.

(70) Przy ustanowieniu sankcji karnej lub administracyjnej za naruszenieprawa wspólnotowego ustawodawca krajowy musi siê kierowaæ zasad¹ pro-porcjonalnoœci.

„(...) Sankcja karna lub administracyjna ustanawiana przez państwa członkowskie niemoże przekraczać ram niezbędnych do osiągnięcia zakładanego celu, w szczególnościz wybranymi warunkami kontroli nie może być powiązana sankcja w takim zakresie nie-proporcjonalna do popełnionego czynu, że prowadzi do ograniczenia wolności ustano-wionych Traktatem”.

Orzeczenie ETS w sprawie C-210/91 Komisja v. Grecja, nr 19 i 20, Zb. Orz. 1992,s. I-6735.

(71) W sytuacji, gdy samo prawo wspólnotowe okreœla skutki niedope³nie-nia wynikaj¹cych z jego postanowieñ obowi¹zków (na przyk³ad utrata œrodkówpomocowych), w konkretnym przypadku pañstwa cz³onkowskie powinnypodj¹æ dodatkowe dzia³ania na rzecz zapewnienia skutecznoœci prawa wspól-notowego.

Rozporządzenie (EWG) nr 337/79 o wspólnej organizacji rynku wina upoważnia Komi-sję do zarządzenia obowiązkowej destylacji wina stołowego w przypadku nadprodukcji.Jeżeli winiarz nie zastosuje się do decyzji Komisji, traci roszczenie do pomocy ze środ-ków inwestycyjnych. Rozporządzenie stanowi również, że państwa członkowskie podej-mą niezbędne działania w celu zapewnienia wykonania przepisów wspólnotowychw sektorze wina. ETS stwierdził w związku z tym, iż w przypadku zarządzenia przez Ko-misję przymusowej destylacji nie wystarczy, że państwo członkowskie pozostanie przykonsekwencjach wynikających z prawa wspólnotowego (utracie środków inwestycyj-nych przez winiarza) – „Państwa Członkowskie są bowiem odpowiedzialne za to i mu-szą podjęć wszelkie niezbędne działania, aby wchodzący w grę wytwórca przeprowadziłdestylację w przepisanym terminie”.

Orzeczenie ETS w sprawie C-217/88 Komisja v. Niemcy, nr 18,19 i 25, Zb. Orz. 1990,s. I-2879.

30

5.2. Wskazania dla legislatora krajowego

(72) Zobowi¹zanie pañstw cz³onkowskich do ustanowienia sankcji karnejlub administracyjnej za naruszenie prawa wspólnotowego wymaga w zasadziewydania odpowiednich przepisów – w prawie polskim wymaga ustawy.

(73) W przypadku ustanowienia sankcji maj¹cej na celu zapewnienie efek-tywnoœci rozporz¹dzeniu – nale¿y odwo³ywaæ siê do konkretnego przepisurozporz¹dzenia.

Przyk³ady:

– je¿eli rozporz¹dzenie reguluje dziedziny pozwalaj¹ce zak³adaæ, i¿ rozpo-rz¹dzenie nie bêdzie czêsto nowelizowane:

nie stosuje siê ogólnego odes³ania do rozporz¹dzenia – „Kto wbrew prze-pisom rozporz¹dzenia (...) podlega (...)”;

nale¿y siê powo³ywaæ na konkretny przepis rozporz¹dzenia – „Ktowbrew przepisom art. X ust. Y rozporz¹dzenia (...) podlega (...)”;

– je¿eli rozporz¹dzenie zosta³o znowelizowane, a nowela objê³a przepisy,których dotyczy sankcja, to odpowiednie przepisy prawa krajowego musz¹zostaæ znowelizowane w taki sposób, aby powo³ywa³y obowi¹zuj¹ce prze-pisy rozporz¹dzenia;

– je¿eli rozporz¹dzenie reguluje dziedziny pozwalaj¹ce zak³adaæ, i¿ rozpo-rz¹dzenie bêdzie czêsto nowelizowane:

nie stosuje siê dynamicznej klauzuli odsy³aj¹cej – „Kto wbrew przepi-som rozporz¹dzenia (...) w jego ka¿dorazowym brzmieniu (...)”;

nale¿y siê powo³aæ na odnoœny przedmiot regulacji rozporz¹dzenia –„Kto wbrew przepisom prawa wspólnotowego narusza zakaz wywozu¿yj¹cych egzemplarzy zwierz¹t i roœlin podlega (...)”;

(74) W przypadku ustanowienia sankcji maj¹cej na celu zapewnienie efek-tywnoœci transpozycji dyrektywy s¹ one zawarte w przepisach dokonuj¹cychtranspozycji dyrektywy.

6. ŹŹród³a prawa w II i w III filarze

(75) W II filarze UE wystêpuj¹ nastêpuj¹ce zasadnicze instrumenty wi¹¿¹ce(art. 12 TUE):

– „wspólne strategie” (art. 13 ust. 2 i 3 TUE) – dotycz¹ce dziedzin,w których pañstwa cz³onkowskie „maj¹ wa¿ne wspólne interesy”;

– „wspólne dzia³ania” (art. 14 TUE) – dotycz¹ce „pewnych sytuacji,w których niezbêdne jest podjêcie dzia³añ operacyjnych”;

– „wspólne stanowiska” (art. 15 TUE) – okreœlaj¹ce „podejœcie Unii do da-nego problemu o charakterze geograficznym lub przedmiotowym”.

(76) W III filarze UE wystêpuj¹ nastêpuj¹ce zasadnicze instrumenty wi¹¿¹-ce (art. 34 TUE):

– „wspólne stanowiska” (art. 34 ust. 2 lit. a) TUE) – ustalaj¹ce „sposób po-stêpowania Unii w okreœlonej sprawie”;

– „decyzje ramowe” (art. 34 ust. 2 lit. b) TUE) – podejmowane „w celu zbli-¿enia przepisów ustawowych i wykonawczych”; wi¹¿¹ one pañstwa cz³on-kowskie „w odniesieniu do rezultatu, który ma byæ osi¹gniêty, pozostawia-j¹ jednak organom krajowym swobodê wyboru formy i œrodków. Nie mo-g¹ one wywo³ywaæ skutku bezpoœredniego”;

– „decyzje” (art. 34 ust. 2 lit. c) TUE) – podejmowane „dla osi¹gniêcia ja-kichkolwiek innych rezultatów ..., z wy³¹czeniem zbli¿ania przepisów usta-wowych i wykonawczych” pañstw cz³onkowskich.

(77) Instrumenty wi¹¿¹ce II i III filaru s¹ objête tzw. miêdzyrz¹dowymobszarem wspó³pracy, zasadzaj¹cym siê na prawie miêdzynarodowym –Traktacie UE. W szczególnoœci instrumenty te nie s¹ objête re¿imemwspólnotowym (w³aœciwym dla acquis communautaire). S¹ one skierowa-ne wy³¹cznie do pañstwa cz³onkowskich, a ich skutecznoœæ w prawiekrajowym wyp³ywa z regu³ prawa miêdzynarodowego oraz w³aœci-wych postanowieñ konstytucji pañstw cz³onkowskich. Nale¿y natural-nie uwzglêdniæ, ¿e Traktat UE jest zasadniczym elementem „Traktatów

32

stanowi¹cych Uniê” oraz i¿ miêdzy dzia³aniami w trzech filarach musi za-chodziæ spójnoœæ.

(78) Szczególn¹ uwagê nale¿y zwróciæ na „decyzje ramowe”, które s¹ in-strumentem III filaru UE, ale ich wykonanie w prawie krajowym powinnosiê rz¹dziæ zasadami analogicznymi do zasad transpozycji dyrektyw.

7. Zasady cytowania aktów prawa Unii Europejskiej

(79) W przypadku przytaczania aktów prawa Unii Europejskiej stosuje siê od-powiednio przepisy Rozporz¹dzenia z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasadtechniki prawodawczej” (Dz.U. z 2002 r. nr 100, poz. 908). Nale¿y równie¿ zwró-ciæ uwagê na dokument UKIE (Departament T³umaczeñ) – „Wskazówki dla t³u-maczy aktów prawa Unii Europejskiej” (wydanie III, Warszawa 2002).

7.1. Cytowanie aktów prawa pierwotnego Unii Europejskiej

(80) Traktaty ustanawiaj¹ce Uniê Europejsk¹ i Wspólnoty Europejskiew brzmieniu obowi¹zuj¹cym s¹ cytowane w wersji skróconej (równie¿ bez po-dawania daty ich podpisania i wejœcia w ¿ycie):

– „Traktat o Unii Europejskiej” – jeœli traktat powo³ywany jest w akciekrajowym po raz pierwszy, a nastêpnie skrót – „Traktat UE”;

– „Traktat ustanawiaj¹cy Wspólnotê Europejsk¹”6 – jeœli traktat powo³y-wany jest w akcie krajowym po raz pierwszy, a nastêpnie skrót – „TraktatWE”;

– „Traktat ustanawiaj¹cy Europejsk¹ Wspólnotê Energii Atomowej” –jeœli Traktat powo³ywany jest w akcie krajowym po raz pierwszy, a nastêp-nie skrót „Traktat Euratom”;

– „Traktat ustanawiaj¹cy Europejsk¹ Wspólnotê Wêgla i Stali”7 – jeœliTraktat powo³ywany jest w akcie krajowym po raz pierwszy, a nastêpnieskrót „Traktat EWWiS”.

(81) Traktaty rewizyjne po raz pierwszy cytowane s¹ w krajowym akcie pra-wnym z podaniem ca³ej nazwy, daty podpisania i wejœcia w ¿ycie, przy dalszymcytowaniu w danym krajowym akcie prawnym podawana jest nazwa skrócona.

34

6 Na mocy Traktatu z Maastricht nazwa Traktatu ustanawiaj¹cego Europejsk¹ Wspólnotê Gospodarcz¹ zo-sta³a zmieniona na Traktat ustanawiaj¹cy Wspólnot¹ Europejsk¹. Je¿eli cytowanie odnosi siê do stanu prawne-go sprzed tej zmiany, Traktat ustanawiaj¹cy Europejsk¹ Wspólnotê Gospodarcz¹ cytowany jest jako „TraktatEWG” (je¿eli w cytacie mo¿e byæ stosowany skrót, stosuje siê „TEWG”).

7 Traktat ten wygas³ 23 lipca 2002 r.

Przyk³ady:

– „Traktat z Amsterdamu zmieniaj¹cy Traktat o Unii Europejskiej,Traktat ustanawiaj¹cy Wspólnotê Europejsk¹ i niektóre odnoœne akty,podpisany 2 paŸdziernika 1997 r. (wszed³ w ¿ycie 1 maja 1999 r.)” –przy ponownym cytowaniu w danym krajowym akcie prawnym – „Trak-tat z Amsterdamu”;

– „Traktat z Nicei zmieniaj¹cy Traktat o Unii Europejskiej, traktatyustanawiaj¹ce Wspólnoty Europejskie oraz niektóre zwi¹zane z nimiakty prawne, podpisany 26 lutego 2001 r. (wszed³ w ¿ycie 1 lutego 2003r.)” – przy ponownym cytowaniu w danym krajowym akcie prawnym –„Traktat z Nicei”.

(82) Traktat akcesyjny, podpisany 16 kwietnia 2003 r., cytowany jest wy³¹cz-nie w formie skróconej jako:

„Traktat o przyst¹pieniu Polski do UE”.

(83) Równie¿ pozosta³e czêœci sk³adowe dokumentów akcesyjnych cytowa-ne s¹ w formie skróconej:

– „Akt dotycz¹cy warunków przyst¹pienia (tu wymienione s¹ pañstwa przy-stêpuj¹ce) oraz dostosowañ w traktatach stanowi¹cych podstawê Unii Eu-ropejskiej” jako:

„Akt dotycz¹cy warunków przyst¹pienia”

– Akt koñcowy do³¹czony do Traktatu akcesyjnego jako:

„Akt koñcowy”.

(84) Numeracja artyku³ów w Traktatach stanowi¹cych UE:

– w przypadku odwo³ania do obecnego stanu prawnego (Traktaty stanowi¹-ce UE w brzmieniu nadanym przez Traktat z Nicei) powo³ywane s¹ arty-ku³y w numeracji zawartej w tekstach jednolitych traktatów;

– je¿eli zachodzi koniecznoœæ odwo³ania do tekstów Traktatów z przesz³oœci(kiedy by³a inna numeracja), nale¿y stosowaæ nastêpuj¹ce rozwi¹zanie:

„art. X (dawny art. Y)” – je¿eli przy powo³ywaniu obecnie wi¹¿¹cej nu-meracji zachodzi koniecznoœæ nawi¹zania do numeracji obowi¹zuj¹cejw przesz³oœci;

35

„art. Y (obecny art. X)” – je¿eli przy powo³aniu numeracji obowi¹zuj¹-cej w przesz³oœci zachodzi koniecznoœæ nawi¹zania do obecnie wi¹¿¹cejnumeracji;

je¿eli jest to konieczne, odwo³anie do numeracji obowi¹zuj¹cej w prze-sz³oœci nale¿y sprecyzowaæ:

„dawny art. Y Traktatu o UE w brzmieniu Traktatu z Amsterdamu”;

„dawny art. Y Traktatu WE w brzmieniu Traktatu z Maastricht”8.

7.2. Cytowanie aktów wspólnotowego prawa pochodnego

7.2.1. Forma cytowania aktów wspólnotowego prawa pochodnego

(85) Przy powo³ywaniu aktu wspólnotowego prawa pochodnego pomijanajest instytucja wspólnotowa uchwalaj¹ca. Podawana jest natomiast dok³adnadata uchwalenia:

Przyk³ad:

Dyrektywa 98/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 lutego 1998 r. zmieniającadyrektywę 93/38/EWG w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień przez podmio-ty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i telekomunikacji

– powo³ywana jest jako:

Dyrektywa 98/4/WE z dnia 16 lutego 1998 r. zmieniająca dyrektywę 93/38/EWG w spra-wie koordynacji procedur udzielania zamówień przez podmioty działające w sektorachgospodarki wodnej, energetyki, transportu i telekomunikacji

Rozporządzenie Rady nr 1108/70/EWG z dnia 4 czerwca 1970 r. wprowadzające sy-stem księgowy dla wydatków na infrastrukturę w transporcie kolejowym, drogowym i że-gludze śródlądowej

– powo³ywane jest jako:

Rozporządzenie nr 1108/70/EWG z dnia 4 czerwca 1970 r. wprowadzające system księgowydla wydatków na infrastrukturę w transporcie kolejowym, drogowym i żegludze śródlądowej

– podaniem Ÿród³a z Dziennika Urzêdowego (patrz punkty 90 i n.).

36

8 Nale¿y pamiêtaæ, ¿e Traktat z Amsterdamu (obowi¹zuj¹cy miêdzy 1 maja 1999 r. a 1 lutego 2003 r.)wprowadzi³ now¹ numeracjê artyku³ów, pozostawiaj¹c jednoczeœnie w nawiasach numeracjê poprzedni¹ (por.art. 12 Traktatu z Amsterdamu). „Podwójna” numeracja mia³a charakter wi¹¿¹cy.

7.2.2. Wielokrotne cytowanie tego samego wspólnotowego aktu prawne-go w tym samym akcie prawa krajowego

(86) Po powo³aniu szczegó³owym wed³ug wskazówek zawartych w punkcie85, w dalszych czêœciach tego samego krajowego aktu prawnego powo³ywanajest nazwa skrócona aktu prawa wspólnotowego, je¿eli w odniesieniu do dane-go aktu prawa wspólnotowego przyjêta jest nazwa skrócona, wzglêdnie mo¿li-we jest u¿ycie takiej nazwy. Tak wiêc:

– dany akt prawa wspólnotowego powo³ywany jest po raz pierwszy w formiewskazanej w punkcie 85:

Dyrektywa 92/49/ EWG z dnia 18 lipca 1992 r. w sprawie koordynacji ustaw, rozporzą-dzeń i przepisów administracyjnych dotyczących ubezpieczeń bezpośrednich innych niżubezpieczenia na życie zmieniająca dyrektywy 73/239/EWG i 88/357/EWG (trzecia dy-rektywa w sprawie ubezpieczeń innych niż ubezpieczenia na życie), Dz.U. WE L 149z 18.7.1992, str. 54 i n.

– nastêpnie stosowana jest przyjêta wzglêdnie ustalona nazwa skrócona;

Trzecia dyrektywa w sprawie ubezpieczeń innych niż ubezpieczenia na życie.

(87) W przypadku braku nazwy skróconej powo³anie ma nastêpuj¹c¹ formê:

Dyrektywa 92/49 EWG.

7.2.3. Cytowanie wspólnotowego aktu prawnego, który uleg³ zmianie

(88) Je¿eli dany akt prawa wspólnotowego by³ zmieniany wielokrotnie –przy cytowaniu stosowaæ nale¿y formu³ê:

„... ostatnio zmieniony ...”;

(89) Je¿eli dany akt prawa wspólnotowego zosta³ zmieniony jedynie raz –przy cytowaniu stosowaæ nale¿y formu³ê:

„...w brzmieniu ...”;

7.2.4. Dziennik Urzêdowy Unii Europejskiej

(90) Poprzedni¹ nazwê – „Dziennik Urzêdowy Wspólnot Europejskich”oznacza siê skrótem: Dz.Urz. WE

– Dz.Urz. z kropkami bez spacji, nastêpnie spacja przed WE;

37

(91) Pe³na forma powo³ywania Dziennika Urzêdowego Wspólnot Europej-skich – na przyk³ad:

– Dz.Urz. WE L 337 z 4.12.1999, str. 23 i n.

(92) Oznaczenie strony odnosi siê do pierwszej strony powo³ywanego aktuprawnego, równie¿ gdy powo³ywane postanowienie znajduje siê na kolejnychstronach.

(93) Na mocy punktu 38 art. 2 Traktatu z Nicei brzmienie art. 254 TWE ule-g³o zmianie. Od wejœcia w ¿ycie Traktatu z Nicei (1 lutego 2003 r.) DziennikUrzêdowy nosi nazwê:

– „Dziennik Urzêdowy Unii Europejskiej”;

– forma powo³ywania: Dz.Urz. UE.