Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

Założenia do reformy systemu integracji społecznej oraz służb społecznych

(projekt)

Warszawa, czerwiec 2006

Spis treści

I. UWARUNKOWANIA POTRZEBY ZMIAN SYSTEMOWYCH.............................. 3

II. EUROPEJSKI KONTEKST ZMIAN ............................................................................ 4

III. STAN SŁUŻB SPOŁECZNYCH I ICH FUNKCJONOWANIA W POLSCE...... 6

III. 1. Instytucje integracji społecznej .................................................................................... 6

III.2. Instrumenty przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.......................................... 7 Instrumenty profilaktyczne ................................................................................................... 7 Instrumenty aktywizacyjne.................................................................................................... 8 Instrumenty opiekuńcze ........................................................................................................ 8 Instrumenty integracyjne ...................................................................................................... 9

IV. PROPONOWANE KIERUNKI ZMIAN W OBSZARZE SŁUŻB SPOŁECZNYCH ..................................................................................................................... 9

IV.1. Zmiany instytucjonalne.................................................................................................. 9

IV.2. Zmiany w zakresie narzędzi i instrumentów.............................................................. 11

IV.3 Proponowane podstawowe zmiany prawne................................................................. 14

IV.4. Proponowane zmiany finansowe ................................................................................. 17

V. PROPONOWANE DZIAŁANIA W RAMACH PROGRAMU OPERACYJNEGO �KAPITAŁ LUDZKI� ........................................................................ 18

VI. HARMONOGRAM DZIAŁAŃ...................................................................................... 20

ZAŁĄCZNIK NR 1................................................................................................................ 21

SPOSÓB REALIZACJI ZADAŃ W RAMACH FINANSOWANIA PRZEZ EUROPEJSKI FUNDUSZ SPOŁECZNY........................................................................... 21

ZAŁĄCZNIK NR 2................................................................................................................ 22

MODEL OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ ............................................................... 22

2

Prezentowane założenia mają na celu zdefiniowanie zakresu reform działań na rzecz integracji społecznej i systemu służb społecznych w części dotyczącej pomocy społecznej w wymiarze instytucjonalnym, zadaniowym, kadrowym oraz narzędzi i stosowanych instrumentów w kierunku:

• pełnego włączenia działań służb społecznych na rzecz aktywizacji zawodowej i społecznej osób znajdujących się poza rynkiem pracy oraz

• zintegrowania działań służb pomocy społecznej z działaniami innych służb i partnerów społecznych oraz organizacji obywatelskich.

Działania te stanowią element strategii rozwoju w części dotyczącej wzrostu zatrudnienia i integracji społecznej.

I. Uwarunkowania potrzeby zmian systemowych

Rozwojowi społeczno � gospodarczemu Polski towarzyszy wzrastający poziom ubóstwa i rozwarstwienia społecznego. Kwestia ta uznawana jest za jedno z istotnych zagrożeń dla realizacji strategicznych wizji rozwojowych Polski.

Podstawową przyczyną ubóstwa i rozwarstwienia społecznego jest bezrobocie. Liczba pozostających bez pracy powyżej dwunastu miesięcy wyniosła 1565,3 tys. osób, co stanowiło 52,2 % ogółu zarejestrowanych w końcu 2004 r. Średni czas pozostawania bez pracy wynosił w końcu 2001 r. 14,5 miesiąca, a w końcu 2004 r. zwiększył się do 15,9 miesiąca. W 2004 roku w grupie osób, które nie pracowały można było zidentyfikować największy odsetek doświadczających biedy (odpowiednio poniżej minimum egzystencji i relatywnej granicy ubóstwa żyło 30,6% i 43% osób utrzymujących się z niezarobkowych źródeł innych niż renta i emerytura oraz 16,8 % i 28,5% rencistów). W 2004 r. wśród gospodarstw domowych, w skład, których, wchodziła przynajmniej jedna osoba bezrobotna, stopa ubóstwa skrajnego wynosiła ok. 26%, podczas gdy wśród gospodarstw, w których nie było osób bezrobotnych � ok. 8%. Osoby te są głównymi beneficjentami pomocy społecznej. W 2004 r. na ogólna liczbę rodzin objętą wszystkimi formami pomocy społecznej ponad 53% udzielono jej z powodu bezrobocia. Bezrobotni są beneficjentami blisko 85% świadczeń okresowych z pomocy społecznej.

Ta sytuacja spowodowała, iż w przygotowywanej Strategii Rozwoju Kraju 2007 � 2015 uznano, iż tylko wzrost zatrudnienia może zmniejszyć zagrożenia napięciami i niespójnością społeczną. W Strategii na pięć priorytetów, trzy odnoszą się bezpośrednio do kwestii zatrudnienia i integracji społecznej:

• wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości, obejmujący budowę nowego modelu instytucjonalnej obsługi rynku pracy;

• poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej, obejmujący niezbędne inwestycje w obiekty służące świadczeniu usług społecznych dla osób starszych, niepełnosprawnych i dzieci. Co pozwoli podnieść dostępność usług społecznych i ich jakość oraz zmniejszyć skalę występującego w kraju zjawiska wykluczenia społecznego;

• budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa, promująca instrumenty integracji i aktywizacji społecznej (rozwój instytucji zatrudnienia socjalnego,

3

budownictwa socjalnego, kompleksowej formuły rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych, jak też rozwój kontraktów socjalnych.

Przewiduje się aktywizację środowisk lokalnych, zarówno budowanie publicznych służb społecznych, jak i rozwój sektora organizacji pozarządowych. Polityka integracji społecznej zależy w dużej mierze od inicjatyw obywatelskich, dialogu obywatelskiego, partycypacji społecznej. Warunki takie sprzyjają dynamicznemu rozwojowi usług społecznych prowadzących do integracji.

II. Europejski kontekst zmian

Od marca 2005 roku rozpoczął się nowy okres strategii społeczno gospodarczej Unii Europejskiej. Ogłoszono wówczas - nowy początek Strategii lizbońskiej1. Jako jeden z podstawowych celów UE uznano wzrost zatrudnienia w tym zaangażowanie większej liczby osób w aktywną działalność zawodową oraz modernizacja systemów zabezpieczeń socjalnych. W lipcu 2005 r. w przyjętych Strategicznych Wytycznych Wspólnoty na lata 2007-20132, zwrócono uwagę na potrzebę działań na rzecz modernizacji systemu zabezpieczenia społecznego w związku z działaniami na rzecz wzrostu zatrudnienia. Jako jeden z priorytetów uznano stworzenie integracyjnego rynku pracy dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji lub osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Również w lipcu 2005 r. Rada przyjęła Wytyczne dla polityk zatrudnienia państw członkowskich3. W przyjętych Wytycznych, uznano, że zwiększanie udziału w zatrudnieniu i zwalczaniu wykluczenia społecznego wymaga ułatwiania dostępu do rynku pracy osobom poszukującym pracy, zapobieganie bezrobociu i zapewnianie osobom, które straciły pracę, bliskiego związku z rynkiem pracy oraz możliwości zwiększania swych szans na znalezienie pracy. Wymaga to � zdaniem Rady - zniesienia barier na rynku pracy poprzez pomoc w skutecznym poszukiwaniu pracy, ułatwianie dostępu do szkoleń i stosowanie innych aktywnych środków na rynku pracy, zapewnienie opłacalności pracy, jak również usuwanie potencjalnych pułapek wynikających z bezrobocia, ubóstwa i braku aktywności. Szczególną uwagę należy zwrócić na wspieranie udziału w rynku pracy osób znajdujących się w trudnej sytuacji, w tym pracowników o niskich kwalifikacjach, również poprzez rozszerzanie usług socjalnych i ekonomii społecznej oraz rozwój nowych źródeł miejsc pracy w odpowiedzi na potrzeby społeczne. Szczególne znaczenie ma zwalczanie dyskryminacji, promowanie dostępu do zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz integracja imigrantów i mniejszości.

Wytyczne poruszają problem integracji osób najbardziej oddalonych od rynku pracy, zachęcając państwa członkowskie do wprowadzania zachęt do podjęcia pracy w uzupełnieniu środków zapobiegawczych i czynnych dotyczących rynku pracy, co ma obejmować wczesną identyfikację potrzeb, pomoc w szukaniu pracy oraz poradnictwo i szkolenia jako część spersonalizowanych planów działania, a także do zapewniania usług społecznych koniecznych dla wspierania włączania w rynek pracy osób w trudnej sytuacji oraz do działania na rzecz spójności społecznej i terytorialnej oraz eliminowania ubóstwa

1 Komunikat Komisji Europejskiej na wiosenny szczyt Rady Europejskiej: Wspólne działania na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia Nowy początek strategii lizbońskiej COM(2005)24 z 2 lutego 2005 r. 2 Komunikat Komisji Europejskiej, Polityka spójności wspierająca wzrost gospodarczy i zatrudnienie: Strategiczne wytyczne Wspólnoty na lata 2007-2013, COM(2005) 299 końcowy z 5 lipca 2005 r. 3 Decyzja Rady z dnia 12 lipca 2005 r. w sprawie wytycznych dla polityk zatrudnienia Państw Członkowskich (2005/600/WE)

4

Również w lutym 2005 r. Komisja przyjęła nową Agendę Społeczną4 określającą priorytety, którymi Unia Europejska powinna się kierować w obszarze unowocześnienia i rozwoju europejskiego modelu społecznego oraz do promowania spójności społecznej w ramach Strategii Lizbońskiej. Jednym z elementów nowej Agendy jest zwalczanie ubóstwa i promowanie inkluzji społecznej Inicjatywa wspólnotowa w sprawie systemów minimalnego dochodu ludzi wykluczonych z rynku pracy. Realizując zapowiedzi Agendy, w lutym 2006 r. Komisja przedstawiła projekt dotyczący konsultacji działań na szczeblu UE działań mających na celu aktywną integrację osób najbardziej oddalonych od rynku pracy5.

Dokumenty te skazują na nowe podejście na rzecz budowy spójnej polityki integracji społecznej łączącej trzy elementy:

• łączność z rynkiem pracy poprzez możliwości zdobycia pracy lub szkolenie zawodowe;

• wsparcie dochodu na poziomie wystarczającym do godnego życia;

• lepszy dostęp do usług mogących wyeliminować pewne przeszkody napotykane przez niektóre osoby i rodziny w miarę włączania się w główny nurt społeczeństwa, a przez to wspierających ich powrót do zatrudnienia (np. poprzez doradztwo, opiekę zdrowotną, opiekę nad dziećmi, uczenie się przez całe życie w celu wyeliminowania niedostatków edukacyjnych, szkolenie komputerowe mające pomóc przyszłym pracownikom, w tym osobom niepełnosprawnym, w korzystaniu z nowych technologii oraz bardziej elastycznych uregulowań w pracy, a także poprzez rehabilitację psychologiczną i społeczną).

To nowe podejście Komisji Europejskiej nazywane jest aktywnym włączaniem. Komisja Zwraca uwagę, iż wszystkie elementy muszą być zastosowane równocześnie, albowiem wsparcie dochodowe bez polityki aktywizacyjnej może doprowadzić do pułapki bierności, zaś bez odpowiedniego wsparcia dochodów programy rynku pracy sprzyjające aktywności nie będą w stanie skutecznie zapobiec rozprzestrzenianiu się ubóstwa oraz zniechęcić ludzi do poszukiwania natychmiastowych źródeł utrzymania nieodpowiednimi metodami. Bez środków wsparcia socjalnego istnieje ryzyko, że zasady aktywizacji będą stosowane ślepo, a przez to nieefektywnie, bez odpowiedniego uwzględnienia szczególnych potrzeb osób w trudnej sytuacji np. samotnych matek, Romów, osób o złym stanie zdrowia lub dotkniętych zaburzeniami psychicznymi.

Odrębną kwestią są zobowiązania Polski wynikające z prawa międzynarodowego. Ratyfikowana przez Polskę Europejska Karta Społeczna w art. 14 zobowiązuje państwa, które ratyfikowały Kartę do:

• popierania lub organizowania służb posługujących się metodami właściwymi dla pracy socjalnej oraz które przyczyniają się do dobrobytu i rozwoju zarówno jednostek, jak i grup w społeczeństwie, oraz do ich adaptacji w środowisku społecznym;

• zachęcania do uczestnictwa jednostek i organizacji dobroczynnych lub innych w ustanawianiu i utrzymywaniu takich służb.

Uzupełnieniem tych zobowiązań jest Rekomendacja (2001)1 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich w sprawie pracowników socjalnych, przyjęta przez Komitet Ministrów Rady Europy 17 stycznia 2001 r. 4 Komunikat Komisji w sprawie Agendy Społecznej COM(2005)33 z 9 lutego 2005 r. 5 Komunikat Komisji Do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego I Komitetu Regionów w sprawie konsultacji dotyczących działań na szczeblu UE, mających na celu aktywną integrację osób najbardziej oddalonych od rynku pracy COM(2006)44 z 8 lutego 2006 r.

5

Polska jako kraj członkowski UE uczestniczy także w procesie otwartej metody koordynacji dotyczącym polityki społecznej. Proces ten obejmuje obszar:

- integracji społecznej

- systemów emerytalnych

- ochrony zdrowia.

Elementem realizacji tego procesu jest przygotowywanie i wdrażanie Krajowych Planów Działań na rzecz Integracji Społecznej, których celem jest zaprogramowanie procesów i działań służących realizacji celów dotyczących integracji społecznej. Cele te są wspólnie określone przez kraje członkowskie UE.

Od 2006 r. proces otwartej metody koordynacji jest zintegrowany, co oznacza, że plany działań do wszystkich trzech obszarów są objęte jednym Raportem na temat Zabezpieczenia Społecznego i Integracji Społecznej. Pierwszy zintegrowany raport jest przygotowywany na okres 2006-2008, kolejny obejmie lata 2008-2011. Przygotowanie raportów dotyczących integracji społecznej i zabezpieczenia społecznego jest równoległe do przygotowania Krajowych Programów Reform, te dwa plany powinny być też ze sobą wspólne. Ponadto, działania przewidziane w ramach procesów integracji społecznej powinny być także finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.

W tym kontekście szczególnie istotne są zmiany, które pozwolą służbom społecznym na aktywne uczestnictwo w procesie programowania i realizacji zadań objętych otwartą metodą koordynacji.

III. Stan służb społecznych i ich funkcjonowania w Polsce

III. 1. Instytucje integracji społecznej W przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu obok rodziny istotne znaczenie mają instytucje należące do sektora publicznego oraz sektora pozarządowego. Sektor prywatny obecny jest w niektórych typach usług społecznych i raczej niedostępny dla osób ubogich.

Podstawową instytucją przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu w gminach są ośrodki pomocy społecznej, zatrudniające blisko 40 tysięcy pracowników, w tym ponad 15.351 pracowników socjalnych. Do zadań ośrodków należy:

• zapewnienie osobom i rodzinom wsparcia w przezwyciężaniu trudnej sytuacji życiowej, w tym usług socjalnych i świadczeń rzeczowych;

• zapewnienie dochodu na poziomie interwencji socjalnej;

• doprowadzenie do uniezależnienia się od pomocy społecznej lub częściowego aktywizacji społecznej we współpracy z pomocą społeczną

• integrowanie osób i grup będących w procesie wykluczenia społecznego ze środowiskiem lokalnym.

Ośrodki pomocy społecznej są szczególnie obciążone na mocy ustawy o świadczeniach rodzinnych, ustawy o dodatkach mieszkaniowych oraz częściowo w związku z ustawą o

6

systemie oświaty6. Na poziomie gminnym realizowane są również zadania w zakresie ustawy o zatrudnieniu socjalnym, wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, przeciwdziałania przemocy w rodzinie, o przeciwdziałaniu narkomanii, o świadczeniach rodzinnych, zaliczce alimentacyjnej oraz niektóre zadania wynikające z ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy7.

Na poziomie powiatu funkcjonują Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie (PCPR), zatrudniające ponad 3,8 tysiąca pracowników - realizujące zadania pomocy społecznej, które przekraczają zakres działania i możliwości gminy (rodziny w kryzysie; dzieci i młodzież pozbawiona opieki rodziców, rodziny zastępcze, osoby chore psychicznie, osoby niepełnosprawne, uchodźcy) oraz Powiatowe Urzędy Pracy zatrudniające 18,6 tysiąca pracowników realizujące zadania w zakresu rynku pracy. Obie instytucje powiatowe realizują zadania w zakresie niepełnosprawności.

Na poziomie województwa istnieją Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej (ROPS), zatrudniające ponad 200 pracowników - realizujących zadania pomocy społecznej - do zadań, których należy między innymi opracowanie, aktualizowanie i realizacja strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej będącej integralną częścią strategii rozwoju województwa oraz Wojewódzkie Urzędy Pracy, które stanowią silny ośrodek kreowania działań dystrybucji funduszy europejskich.

O ile dotychczas uwaga ustawodawcy skupiała się na instytucjach rynku pracy a w szczególności publicznych służbach zatrudnienia, o tyle zaniedbane były działania wobec służb pomocy społecznej, które traktowane były jako �drugorzędne�. Tymczasem ośrodki pomocy społecznej i pracownicy socjalni stanowią obecnie istotny segment obsługi bezrobotnych, działań na rzecz integracji i spójności społecznej.

III.2. Instrumenty przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu W ramach narzędzi i instrumentów służących przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu, można wyróżnić obszary o charakterze: profilaktycznym, aktywizacyjnym, opiekuńczym, oraz integracyjnym. Działania w tych obszarach oparte są o środowisko lub instytucje.

Instrumenty profilaktyczne

Instrumenty profilaktyczne można podzielić na działania instytucjonalne oraz systemy wsparcia dochodów. Działania instytucjonalne sprowadzają się często do działań pilotażowych np. pilotaż programu rządowego "Wczesna, wielospecjalistyczna, kompleksowa, skoordynowana i ciągła pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością lub niepełnosprawnemu oraz jego rodzinie" obejmująca kompleksowe badania przesiewowe z udziałem 121 podmiotów samorządowych i pozarządowych dla 6 tysięcy dzieci.. Do działań profilaktycznych należy zaliczyć również wszelkie działania kierowane do rodzin i dzieci � świetlice i kluby, placówki wsparcia dziennego, doradztwo rodzinne i psychologiczne służące pomocą rodzinie i przeciwdziałające możliwym patologiom.

Instrumentami profilaktycznymi, są również:

6 Chodzi o zadania związane z wypłatą stypendiów. Pomimo, iż ustawodawca wprost wskazał, iż ośrodki pomocy społecznej nie mogą realizować zadań związanych z ta ustawą, znane są przypadki przekazania ośrodkom ich realizacji. 7 Chodzi tu o kwestię prac społecznie użytecznych oraz robót publicznych.

7

- systemy wsparcia dochodów: zasiłki z pomocy społecznej, świadczenia rodzinne, dodatki mieszkaniowe i system stypendialny,

- system dożywiania dzieci w szkołach.

W obszarze tym należy doprowadzić do systemowych rozwiązań w zakresie instytucjonalnym, oraz całościowego przeglądu systemów wsparcia celem skoordynowania systemów i nadania im charakteru proaktywizacyjnego w wymiarze zawodowym, edukacyjnym zdrowotnym i społecznym.

Instrumenty aktywizacyjne Ten obszar jest stale poszerzany ramach przyjętych regulacji prawnych. Do najważniejszych należy zaliczyć:

- kontrakt socjalny � jako nowe narzędzie pracownika socjalnego łączącego ochronę dochodów z aktywizacją zawodową i społeczną poprzez nową formułę robót publicznych oraz prac społecznie użytecznych (połączenie instrumentów pomocy społecznej i rynku pracy);

- indywidualny program zatrudnienia socjalnego � jako narzędzie aktywizacji zawodowej i społecznej osób, którym należy przywrócić zdolność zatrudnienia, a którzy ją utracili bądź mają trudności z aktywizacją z uwagi na cechy indywidualne (niepełnosprawność)

- zatrudnienie wspierane � jako narzędzie umożliwiające adaptację stałą (niepełnosprawni) lub okresową (szczególne grupy bezrobotnych) na otwartym rynku pracy dla umożliwienia adaptacji

- ekonomia społeczna � jako nowe narzędzie umożliwiające stworzenie miejsc pracy w połączeniu z celami socjalnymi w postaci spółdzielni socjalnych oraz innych podmiotów prawnych;

Do grup szczególnych, kierowane są dodatkowe instrumenty aktywizacyjne

- indywidualny program wychodzenia z bezdomności

- indywidualny program integracji dla uchodźców.

- program usamodzielniania się osób wychodzących z domów dziecka i innych instytucji opiekuńczych.

Brakuje również spójności i koordynacji szeregu działań o charakterze prawno-finansowym. Niezbędne jest również zwiększanie kompetencji pracowników pomocy społecznej, instytucji rynku pracy i organizacji pozarządowych.

Instrumenty opiekuńcze

W ramach działań na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu istotne są dwa kierunki:

- rozwój i koordynacja systemu opieki długoterminowej dla osób starszych, niepełnosprawnych i długoterminowo chorych (domy pomocy społecznej, zakłady opiekuńczo-lecznicze, zakłady pielęgnacyjno � opiekuńcze, rodzinne domy pomocy, usługi opiekuńcze);

- rozwój systemu pomocy rodzinom niewydolnym wychowawczo (rodzinne formy, placówki dzienne i całodobowe).

W obu przypadkach dominują działania o charakterze instytucjonalnym i stacjonarnym powodującym brak integracji ze środowiskiem lokalnym.

8

Instrumenty o charakterze środowiskowym rozwijają się bardzo powoli napotykają na bariery finansowe i kompetencje osób. Rozwój usług środowiskowych w opiece długoterminowej jest działaniem nie tylko o charakterze integracyjnym, lecz stanowi również duży potencjał w możliwościach wzrostu zatrudnienia. Istotną kwestią jest tu również problem jakości usług, dlatego też, niezbędny będzie system kształcenia ustawicznego pracowników tych służb.

Instrumenty integracyjne W ramach obszaru integracji zarówno osób, grup jak i społeczności lokalnych funkcjonuje szereg instrumentów na rzecz pomocy i poradnictwa dla obywateli. Realizowana są one poprzez poradnictwo rodzinne i specjalistyczne, poradnictwo obywatelskie oraz powstawanie wspieranie instytucji samopomocy (kluby integracji społecznej). Ważnym obecnie narzędziem na rzecz integracji lokalnej jest projekt CAL (Centra Aktywności Lokalnej) wspierający aktywizację społeczną takiej działalności.

IV. Proponowane kierunki zmian w obszarze służb społecznych

Proponowane wyżej diagnoza wskazuje na konieczność podjęcia następującego kierunku prac:

• włączenia pomocy społecznej do systemu na rzecz aktywizacji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym;

• zintegrowania programowania oraz działań służb społecznych działających w różnych obszarach;

• zwiększenia kompetencji i liczebności służb pomocy społecznej;

• zbudowania zastawu działań na rzecz aktywnej integracji skoordynowanych z możliwymi kierunkami wsparcia przez Europejski Fundusz Społeczny;

IV.1. Zmiany instytucjonalne

Nie ulega wątpliwości, że ośrodki pomocy społecznej powinny zostać przebudowane na rzecz wzmocnienia segmentu zajmującego aktywizacją zawodową. Realizacja tego celu powinna przebiegać w następujących obszarach:

• zbudowania nowoczesnego modelu funkcjonowania ośrodka pomocy społecznej z określeniem i jasnym wyodrębnieniem zadań w zakresie:

- usług opiekuńczych i pielęgnacyjnych;

- aktywizacji zawodowej i społecznej;

- wypłaty świadczeń społecznych (zasiłki z pomocy społecznej, świadczenia rodzinne, dodatki itp.);

Nowy model, powinien stanowić instytucję w sposób zintegrowanych łączącą różne segmenty działania społecznego, jednak z wyraźnym podziałem na poszczególne segmenty. Szczególnie istotny jest segment dotyczący aktywizacji zawodowej i społecznej, którego zadaniem będzie systemowe łączenie możliwości integracji zawodowej i społecznej. Musi nastąpić również wzmocnienie roli koordynacyjnej instytucji pomocy społecznej na poziomie gminy. W 2006 roku powinno nastąpić wypracowanie modelu, funkcjonowania ośrodka i rozpoczęcie jego wrażania w okresie 2007 � 2009.

9

Istotnym elementem będzie wyodrębnienie w ramach ośrodka pomocy społecznej Centrum Aktywizacji i Pracy Socjalnej będącego integralną, lecz merytorycznie wyodrębnioną komórką ośrodka pomocy społecznej, posiadającą status publicznych służb zatrudnienia, ściśle współpracującą z powiatowym urzędem pracy.

• zwiększenie jakościowe i ilościowe pracowników socjalnych prowadzących aktywizację zawodową i społeczną obecnie doprowadzono do podwyższenia wymogów kwalifikacyjnych wymagając od nowo wchodzących do zawodu pracownika socjalnego wykształcenia, co najmniej na poziomie wyższym zawodowym. W tym celu przekształcono istniejące szkoły policealne w Kolegia Pracowników Służb Społecznych. Proces profesjonalizacji kadry wymaga jednak bardziej precyzyjnego uregulowania wraz określeniem ścieżki kwalifikacyjnej, sprecyzowania obowiązków i uprawnień. W tym celu niezbędne jest:

- stworzenie jednolitego modelu zawodu pracownika socjalnego niezależnie od miejsca zatrudnienia w instytucji rządowej, samorządowej czy pozarządowej;

- stworzenie systemu kształcenia ustawicznego zwłaszcza w kontekście nowych metod aktywizacji oraz absorpcji środków Europejskiego Funduszu Społecznego;

- rozwój instytucji realizujących kształcenie kadr służb społecznych;

- stworzenie mechanizmów finansowych zachęcających samorządy gmin do zwiększania zatrudnienia pracowników socjalnych jako kluczowej kadry. Według stanu na grudzień 2004 r. do spełnienia ustawowych wymogów minimalnych (1 pracownik na 2 tys. mieszkańców) brakowało 2.881 pracowników socjalnych w samorządach gmin;

- wykreowanie mechanizmów zatrudniania pracowników socjalnych w organizacjach pozarządowych poprzez mechanizmy wsparcia edukacyjnego i doradczego.

Istotnym elementem będzie zbudowanie kompleksowego systemu kształcenia ustawicznego pracowników socjalnych w zakresie aktywnej pracy socjalnej. W 2006 i w pierwszej połowie 2007 roku niezbędne będzie zorganizowanie ogólnokrajowego projektu szkoleniowego w zakresie nowych form, narzędzi i instrumentów stosowanych w okresie 2007-2013. Projekt ten powinien zostać zrealizowany w ramach środków EFS obecnego okresu programowania.

• instytucjonalna koordynacja działań służb pomocy społecznej i służb zatrudnienia. Należy doprowadzić do instytucjonalnego związku pomiędzy powiatowymi urzędami pracy a ośrodkami pomocy społecznej poprzez możliwość zlecania zadań w zakresie usług i instrumentów rynku pracy przez urzędy pracy ośrodkom pomocy społecznej. Należy również doprowadzić do stworzenia stałych zespołów aktywizacji zawodowej złożonych z przedstawicieli ops i pup).

• wzmocnienie instytucji polityki społecznej na poziomie regionalnym. Obecne przepisy wykreowały na poziomie regionalnym wyspecjalizowaną jednostkę � Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej. Obecne rozwiązania prawne nie regulują jednak szczegółowo kompetencji tej instytucji, dlatego też w większości województw kompetencje te ograniczają się do zadań programowych, analitycznych i szkoleniowych. Niezbędne natomiast jest:

- wzmocnienie ROPS jako regionalnej instytucji koordynującej politykę społeczną w województwie, co wymaga sprecyzowania zapisów kompetencyjnych w zakresie polityki społecznej zarówno dla samorządu wojewódzkiego jak również zakresu działań dla Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej;

10

- określenie ROPS jako instytucji wdrażającej w realizacji projektów z Europejskiego Funduszu Społecznego, co wymaga wzmocnienia instytucjonalnego i kadrowego tej instytucji. Działanie to mogłoby zostać przeprowadzone na analogicznych zasadach jak określenie kompetencji Wojewódzkich Urzędów Pracy, które stanowią obecnie jedną z najlepszych instytucji wdrażających w kraju a zapewne najlepsza na poziomie regionalnym.

- rozważenia wymaga zlikwidowanie oddziałów wojewódzkich PFRON i przekazanie ich działań do Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej. Pozwoli to zintegrować działania w zakresie polityki wpierania osób niepełnosprawnych.

• wdrożenie integracji informatycznej urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej. Należy doprowadzić do jak najszybszego wdrożenia programu SYRIUSZ, który stworzy wspólną bazę klientów pomocy społecznej i rynku pracy umożliwiając pełny przegląd stosowanych narzędzi w różnych instytucjach oraz zlikwiduje uciążliwości biurokratyczne umożliwiając przeniesienie części pracowników do zadań aktywizujących.

• unormowanie zasad programowania polityki społecznej na poziomie regionalnym, powiatowym i gminnym. Należy doprowadzić do pełnej korelacji programowania polityki społecznej z polityka rozwoju społeczno-gospodarczego projektowanego w ramach ustawy o strategii rozwoju. Istotne jest pełne skoordynowanie strategii rozwiązywania problemów społecznych z programami sektorowymi oraz ze strategiami i programami operacyjnymi w województwach wraz z procesem monitoringu i ewaluacji.

• budowanie systemu monitorowania polityki społecznej. Istotne jest stworzenie narzędzi pozwalających na monitorowanie realizowanych zadań służb społecznych i ich efektywności. Odpowiedni system monitorowania powinien być wypracowany na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym. System powinien uwzględniać wskaźniki monitorowania: KPD/Integracja, PO KL. Należy wykorzystywać dostępne bazy danych (Bank Danych Regionalnych, POMOST, PULS, Syriusz), ewentualnie w ramach Syriusza budować dodatkowe narzędzia badawcze, jak na przykład ankiety lokalne dla gmin, które mogą zasilać system.

• uporządkowanie zasad partnerstwa publiczno � społecznego w zakresie kontraktowania usług społecznych. Celem wypracowania jednego kompleksowego modelu partnerstwa publiczno-społecznego należy doprowadzić do ujednolicenia zasad kontraktowania usług społecznych we wszystkich obszarach (rynku pracy, pomocy społecznej, niepełnosprawności, przeciwdziałania alkoholizmowi) z jasnym określeniem specyfiki obszarów jednak o wspólnej procedurze określonej w regulacjach pożytku publicznego.

• określenie zasad partnerstwa publiczno - społecznego w zakresie realizacji usług społecznych i przedsięwzięć aktywizacyjnych. Celem wypracowania możliwości partnerskiej realizacji zadań, przy jednoczesnym zapewnieniu maksymalnej efektywności należy wprowadzić nową instytucję partnerstwa z udziałem instytucji publicznych i pozarządowych. Partnerstwo uzyskiwałoby możliwość statusu odrębnego podmiotu na czas określony (12 � 24 miesiące) z uprawnieniami zbliżonymi do organizacji pożytku publicznego.

IV.2. Zmiany w zakresie narzędzi i instrumentów

Istotnym elementem reformy jest przebudowanie instrumentów i narzędzi stosowanych przez służby społeczne na rzecz wzmocnienia ich roli aktywizacyjnej w równym wymiarze tak, aby

11

działały jako instrument aktywnego włączenia oraz stanowiły komplet działań finansowany przez Europejski Fundusz Społeczny.

Instrumenty aktywizacyjne

• Podstawowym narzędziem pracownika socjalnego jest kontrakt socjalny, będący pisemną umową (poprzedzoną wywiadem środowiskowym) zawartą z osobą ubiegającą się o pomoc, określającą uprawnienia i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie podejmowanych działań zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny;

• Nieodłącznym elementem kontraktu jest wsparcie dochodowe, realizowane w ramach zasiłku okresowego. Wysokość wsparcia zależna jest od luki dochodowej pomiędzy osiąganym dochodem na osobę w rodzinie oraz progiem dochodowym (progiem interwencji socjalnej państwa). Docelowo w 2008 roku 50% (obecnie 35%) luki dochodowej będzie miało charakter obligatoryjny, zaś pozostałe 50% charakter fakultatywny.

• Należy dokonać sprecyzowania zapisu, iż wsparcie dochodowe należne jest po zawarciu kontraktu socjalnego, zaś fakultatywne 50% będzie miało charakter wsparcia aktywizacyjnego zależnego od wykonania zobowiązań osoby lub rodziny.

Istotne jest sprecyzowanie, co należy zaliczyć do działań w ramach aktywnej integracji. Musi być to kompleksowa oferta instrumentów aktywizacyjnych, spośród których pracownik socjalny dokonuje wyboru w indywidualnych przypadkach. Do takich narzędzi należy zaliczyć:

• instrumenty aktywizacji społeczno-zawodowej: - roboty publiczne, czyli wspierane zatrudnienie (do 12 miesięcy) u pracodawców

niebędących przedsiębiorcami mające na celu reintegrację zawodową lub społeczną;

- prace społecznie użyteczne, czyli krótkoterminowe (10 godzin w tygodniu) prace na rzecz społeczności lokalnej;

- zatrudnienie socjalne, czyli udział w zajęciach centrum integracji społecznej lub klubu integracji społecznej lub udział w warsztatach terapii zajęciowej oraz zakładzie aktywności zawodowej;

- szkolenia, kursy, staże;

- zatrudnienie w ramach spółdzielni socjalnej lub organizacji pozarządowej;

• instrumenty aktywizacji edukacyjnej: - podjecie zajęć szkolnych związanych z uzupełnieniem wykształcenia ogólnego na

poziomie podstawowym, gimnazjalnym lub średnim;

- podjęcie zajęć w ramach kształcenia ustawicznego mające na celu zyskanie zawodu lub przygotowania zawodowego;

- kształcenie dzieci;

• instrumenty aktywizacji zdrowotnej: - odbycie badań profilaktycznych lub specjalistycznych w związku z możliwościami

podjęcia zatrudnienia;

- odbycie terapii psychologicznej dla rodzin lub osób;

12

- udział w programie korekcyjno-edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie.

- odbycie programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego w przypadku osób uzależnionych od alkoholu;

- odbycie programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej, uzależnionych od narkotyków lub innych środków odurzających.

• instrumenty aktywizacji społecznej: - aktywizacja poprzez uczestnictwo w ośrodkach dziennego wsparcia, świetlicach i

klubach;

- aktywizacja poprzez udział w warsztatach terapii zajęciowej i środowiskowych domów samopomocy;

- aktywizacja na zasadach analogicznych do wolontariatu w instytucjach publicznych lub pozarządowych w ramach różnych projektów społecznych samorządu lub organizacji pozarządowych;

- udział w imprezach o charakterze kulturalnym, sportowym czy turystycznym realizowanych w ramach programów aktywizacji lokalnej (CAL).

Drugim narzędziem pracownika socjalnego będzie również kontrakt aktywizacji lokalnej skierowane do grupy osób w ramach konkretnego środowiska lub członków danej społeczności. W ramach kontraktu aktywizacji socjalnej możliwe jest stosowanie instrumentów aktywizacyjnych wraz działaniami o charakterze wspierającym. Przewiduje się, aby w ramach kontraktu aktywizacji lokalnej instrumenty rynku pracy używane w ramach kontraktu stosowane byłyby w sposób elastyczny (jako przeciętny koszt jednostkowy aktywizacji) z pominięciem sztywnych regulacji dotyczących refundacji poszczególnych działań.

Zestaw działań aktywizacyjnych powoduje, iż musi zostać wzmocniona rola pracownika socjalnego wobec innych instytucji usług społecznych w gminie, tak, aby stosowane instrumenty aktywizacyjne były w pełni realizowane.

Instrumenty opiekuńcze Instrumentami na rzecz wzrostu zatrudnienia oraz aktywizacji zawodowej może być rozwój usług społecznych o charakterze opiekuńczym i pielęgnacyjnym realizowanych poprzez organizacje pozarządowe (ekonomia społeczna) lub instytucje publiczne. Wymagać to będzie dokonania przeglądu stosowanych narzędzi prawnych stosowanych przez pomoc społeczną (usługi opiekuńcze, specjalistyczne usługi opiekuńcze), system podatkowy (ulga na zatrudnienie pielęgniarki lub opiekunki), świadczenia rodzinne (zasiłki i świadczenia pielęgnacyjne) oraz system emerytalno-rentowy (dodatki pielęgnacyjne). Problem ma charakter systemowy (standardy, standardy kwalifikacyjne, finansowanie).

Osobną kwestią jest zaadaptowanie rozwiązań istotnych w godzeniu pracy zawodowej z wychowywaniem dzieci:

- stymulowanie funkcjonowania publicznych i niepublicznych przedszkoli i żłobków;

- stymulowanie innych form opieki nad dziećmi poprzez rozwój instrumentów rynku pracy oraz instrumentów podatkowych;

Nie ulega wątpliwości, że rozwiązania w tym zakresie powinny zostać przygotowane w najbliższych 2 �3 latach. Uporządkowanie tego obszaru jest obok pierwotnej funkcji usług społecznych stanowi również poważną rolę kreowania miejsc pracy.

13

W budowie systemu usług społecznych, należy również doprowadzić do uporządkowania rozwijającego się systemu opieki długoterminowej w pomocy społecznej oraz ochronie zdrowia, jak również budowanie zewnętrznych działań instytucji. Mogłoby to oznaczać np. poszerzenie oferty usług domu pomocy społecznej dla środowiska lub tworzenie działań aktywizacyjnych w ramach instytucji np. środowiskowych domach samopomocy i innych placówkach dla osób psychicznie chorych.

Ten element aktywizacji oznaczałby użycie narzędzi edukacyjnych (szkolenie, doszkalanie) oraz aktywizacji zawodowej (wspierane zatrudnienie);

Instrumenty profilaktyczne Ponieważ jednym z kluczowych problemów, jest zagrożenie wykluczeniem społecznym dzieci i młodzieży, dlatego też należy uruchomić na szerszą skalę rządowo-samorządowy programu tworzenia świetlic socjoterapeutycznych. Świetlice te w istotny sposób wspierają dzieci z rodzin dysfunkcjonalnych, pomagając dzieciom w nauce, wyrównywaniu zaległości, organizują zajęcia logopedyczne, konsultacje psychologiczne, wskazują pozytywne wzorce społeczne Należy prawnie zdefiniować zadania świetlic i klubów młodzieży oraz systemu ich finansowania m.in. ze środków pochodzących z wpłat określonych w ustawie o przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz źródeł budżetowych.

Instrumenty integracyjne Jednym z istotnych problemów jest integracja środowisk lokalnych na rzecz aktywizacji zawodowej i integracji społecznej. Dlatego niezbędne jest poszerzenie formuły funkcjonujących w ramach instytucji rynku pracy partnerstw lokalnych, poszerzając krąg podmiotowy instytucji tworzących partnerstwa również na instytucje pomocy społecznej oraz zwiększenie możliwości ich finansowania tak, aby zaadaptować narzędzia centrum aktywności lokalnej służące wspieraniu zatrudnienia i integracji społecznej.

IV.3 Proponowane podstawowe zmiany prawne Proponowane zmiany wymagają dokonania nowelizacji kilku aktów prawnych bądź stworzenia nowych projektów. Do najważniejszych należy zaliczyć:

Nowelizację ustawy o pomocy społecznej

Nowelizacja o pomocy społecznej powinna zawierać:

1) w zakresie instrumentów aktywnej integracji

- zakres instrumentów aktywizacyjnych w ramach formuły kontraktu socjalnego i zasiłku okresowego;

- wprowadzenie nowego narzędzia kontraktu aktywizacji lokalnej.

2) w zakresie instytucjonalnym

- nowe zapisy dotyczące programowania, zadań samorządu wojewódzkiego

- szczegółowe kompetencje Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w tym kompetencje w zakresie realizacji programów finansowanych w ramach funduszy strukturalnych;

- wyodrębnienie w ramach ośrodka pomocy społecznej Centrum Aktywizacji i Pracy Socjalnej z nadaniem statusu instytucji rynku pracy;

- możliwości tworzenia parterstw lokalnych, dopasowane do instytucji rynku pracy jak również stworzenie możliwości łączenia różnych usług społecznych (np. pomoc społeczna

14

i ochrona zdrowia) na poziomie gminnym w ramach wspólnych zintegrowanych instytucji koordynacyjnych.

- określenie katalogu zawodów kluczowych dla pomocy społecznej, tak, aby zbudować kompleksowy system podwyższania kwalifikacji dla zawodów istotnych dla rozwoju systemu pomocy społecznej.

Zmianom ustawy o pomocy społecznej towarzyszyć powinna nowelizacja ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, umożliwiająca:

- dopasowanie instrumentów aktywizacyjnych do zadań w zakresie zadań integracji społecznej;

- określenie instytucjonalnych zasad współpracy służb zatrudnienia i służb pomocy społecznej (zlecania zadań w zakresie usług i instrumentów rynku pracy przez urzędy pracy ośrodkom pomocy społecznej).

- nadanie pionom aktywizacyjnym ośrodków pomocy społecznej - Centrom Aktywizacji i Pracy Socjalnej - statusu publicznych służb zatrudnienia lub instytucji rynku pracy.

Zmianami dodatkowymi są nowele ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o wspieraniu zatrudnienia osób niepełnosprawnych dopasowująca instrumenty aktywizacyjne oraz regulująca kwestię przekazania zadań oddziałów PFRON na rzecz samorządu województwa, a także ustawy o przeciwdziałaniu alkoholizmowi w zakresie instrumentów profilaktycznych (świetlice i kluby) wraz z sposobem ich finansowania.

Nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie Zmiany do ustawy muszą prowadzić jednolity tryb kontraktowania zadań pożytku publicznego dla wszystkich działań w zakresie polityk społecznych oraz wprowadzić możliwość realizacji usług przez partnerstwa lokalne. Wydanie nowych aktów wykonawczych do ustawy o pomocy społecznej Zgodnie z art. 23, ust. 1 pkt 1 ustawy o pomocy społecznej minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego może określić w drodze rozporządzenia sposób funkcjonowania jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, standardy dla poszczególnych rodzajów usług, kwalifikacje osób wykonujących te usługi oraz termin dostosowania do wymaganych standardów, uwzględniając zakres usług, miejsce i sposób ich realizacji oraz konieczność zapewnienia respektowania praw osób korzystających z usług;

• standard ośrodka oraz usług aktywizacyjnych zostanie określony w drodze rozporządzenia ze wskazaniem okresu dojścia do standardu do 36 miesięcy.

• standard usług opiekuńczych zostanie określony w drodze rozporządzenia ze wskazaniem okresu dojścia do standardu 48 miesięcy.

Przyjęcie ustawy o zawodzie pracownika socjalnego Projektowana ustawa ma wzmocnić system pomocy społecznej w taki sposób, aby:

• zapewnić osobom i rodzinom profesjonalne wsparcie w przezwyciężeniu trudnej sytuacji, jakiej nie są w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości,

• umożliwić osobom i rodzinom lepszy dostęp do niepieniężnego świadczenia pomocy społecznej, jakim jest praca socjalna, bez której nie jest możliwe zapewnienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka,

15

• zapewnić profesjonalną pomoc pracowników socjalnych rodzinom dotkniętym skutkami patologii społecznej, w tym przemocą w rodzinie,

• doprowadzać - w miarę możliwości - osoby i rodziny otrzymujące pomoc społeczną do życiowego usamodzielniania,

• integrować ze środowiskiem osoby wykluczone społecznie,

• skuteczniej działać na rzecz tworzenia sieci oparcia społecznego adekwatnej do potrzeb w tym zakresie.

Projekt ustawy określi:

- zasady i warunki wykonywania zawodu pracownika socjalnego oraz uzyskiwania specjalizacji zawodowej i awansu zawodowego,

- zasady zatrudniania pracownika socjalnego (umowa o pracę lub kontrakt na realizację zadań - za zgodą samorządu zawodowego).

- obowiązki i prawa pracowników socjalnych, w tym:

! zasady realizacji pracy socjalnej i aktywizacji zawodowej i społecznej (kontrakt socjalny, kontrakt aktywizacji lokalnej);

! zakres obowiązków podstawowych i ponadstandardowych;

! koordynacyjną rola pracownika socjalnego względem innych lokalnych instytucji polityki społecznej;

! uprawnienia pracowników z zakresie ochrony funkcjonariusza publicznego, finansowania kształcenia i podwyższania kwalifikacji, kosztów przejazdu oraz urlopów

- sposób prowadzenia Rejestru Pracowników Socjalnych u wojewody, zatrudnionych w różnych instytucjach publicznych i niepublicznych.

- zasady tworzenia i funkcjonowania samorządu zawodowego mającego charakter powszechny jednak nieposiadającego uprawnień w zakresie dopuszczania lub wykluczania z wykonywania zawodu. Samorząd posiadałby kompetencje w zakresie standardów etycznych, kwalifikacyjnych oraz stanowiłby reprezentację pracowników w relacji z samorządem terytorialnym w zakresie form zatrudnienia i kwestii zawodowo-socjalnych

Nowa ustawa umożliwi funkcjonowanie pracowników socjalnych niezależnie od miejsca zatrudnienia. Ma również na celu wykreowanie zatrudnienia pracowników socjalnych w jednostkach pozarządowych. Istotnym elementem ma być wzmocnienie roli pracownika socjalnego jako koordynatora lokalnej polityki społecznej.

Przyjęcie ustawy o ubezpieczeniach pielęgnacyjnych Ustawa ta określając zasady standardów, standardów kwalifikacyjnych opieki długoterminowej określi również system finansowania w tym podziału finansowania wydatków pomiędzy budżet gmin a budżet państwa (składka ubezpieczeniowa). Ta kwestia powinna zostać wypracowana do końca 2006 r. przez specjalny zespół międzyresortowy powołany przez Ministra Zdrowia. System ten powinien doprowadzić do zracjonalizowania wydatków z różnych źródeł, określi minimalne standardy usług, jak również stanowić podstawę do stabilnego wzrostu zatrudnienia kwalifikowanej kadry w sektorze usług społecznych.

16

IV.4. Proponowane zmiany finansowe Proponowane zmiany w zakresie będą powodowały:

• zwiększenie potencjału finansowego służb pomocy społecznej poprzez absorpcję środków Europejskiego Funduszu Społecznego;

• zmianę sposobu finansowania budżetowego ośrodków pomocy społecznej na rzecz finansowania wyspecjalizowanej kadry, co spowoduje wzrost efektywności pomocy społecznej w zakresie aktywizacji zawodowej i społecznej;

• wzmocnienie potencjału Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej jako instytucji wdrażającej w ramach Programu Operacyjnego �Kapitał ludzki�.

Cześć rozwiązań powinna wejść w życie w ramach budżetu na rok 2007, zaś rozwiązania systemowe w zakresie instrumentów opiekuńczych w 2008 roku.

Finansowanie instytucjonalne Nowy sposób finansowania instytucjonalnego polegałby na zmianie przeznaczenia wydatkowania środków przeznaczonych dotychczas na finansowanie ośrodków pomocy społecznej (część 85 - budżet wojewodów) na finansowanie dwóch kluczowych zadań istotnych dla rozwoju instytucjonalnego pomocy społecznej:

- finansowania zatrudnienia pracowników socjalnych ośrodków pomocy społecznej oraz powiatowych centrów pomocy społecznej;

- finansowania zatrudnienia pracowników Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej realizujących zadania z zakresu Europejskiego Funduszu Społecznego

Zmiana profilu wydatkowania środków budżetowych oznaczałaby również możliwość uznania ich za wydatki kwalifikowane (wkład własny) do działań w ramach EFS. W ramach projektów EFS możliwe byłoby finansowanie wszelkich działań mających na celu podwyższanie kwalifikacji i kompetencji pracowników systemu pomocy społecznej.

W przypadku pracowników ROPS możliwa byłaby refundacja wynagrodzeń ze środków pomocy Technicznej.

Koszty związane z finansowaniem i realizacją zadań przez pracowników socjalnych, z zakładanym nieznacznym w stosunku do roku 2005, wzrostem zatrudnienia, szacunkowo wyniosłyby:

• 16 900 pracowników socjalnych (OPS +PCPR) x 2100 zł (br) x12 m-cy = 388 080 000 zł + 37 800 000 zł = 425 880 000 zł - rocznie,

• 20 pracowników ROPS x 16 woj. x 2 500 zł (br) x 12 m-cy = 9 600 000 zł � rocznie.

• Przewidywane koszty szkoleń w odniesieniu do pracowników socjalnych:

Pracownicy socjalni zatrudnieni w ops - 15 400 pracowników x 700 zł (2 szkolenia w roku x 350zł) = 10 780 000 zł

Pracownicy socjalni zatrudnieni w pcpr - 1 500 pracowników x 700 zł = 1 050 000 zł,

Pracownicy socjalni zatrudnieni w regionalnych ośrodkach polityki społecznej � 320 pracowników x 700 zł = 224 000 zł.

Łącznie 447. 534. 000 zł Powyższe środki powinny być planowane w Części 85 � budżety wojewodów (rozdział 85219 � ośrodki pomocy społecznej, rozdział 85218 � powiatowe centra pomocy społecznej oraz

17

rozdział 85217- regionalne ośrodki polityki społecznej). Łączna wysokość proponowanych środków dla gmin (OPS) oraz powiatów (PCPR) nie przekracza wysokości środków zaplanowanych w ustawie budżetowej na rok 2005 dla ośrodków pomocy społecznej-rozdział 85219, przeznaczonych na wydatki bieżące: dotacje celowe na realizację zadań własnych gmin, dotacje na realizację zadań bieżących z zakresu administracji rządowej oraz wydatki majątkowe.

Finansowanie instrumentów aktywizacyjnych Przy dostosowaniu nowej formuły kontraktu socjalnego do programowania europejskiego, podstawowe finansowanie opierałoby się na:

• sfinansowania fakultatywnej (aktywizacyjnej) części zasiłku okresowego przez gminę, co traktowane byłoby jako wkład własny samorządu do tego typu projektów.

• ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego (prefinansowanie Fundusz Pracy, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, budżet państwa) finansowane byłyby wszystkie działania aktywizacyjne w tym działania o charakterze instytucjonalnym (centra integracji społecznej, kluby integracji społecznej, warsztaty terapii zajęciowej, zakłady aktywności zawodowej, spółdzielnie socjalne, środowiskowe domy samopomocy i inne).

Środki na realizację powyższych zadań zaplanowane są w wydatkach Funduszu Pracy, Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Powinny zostać również zaplanowane w budżecie ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, które będą przekazywane na zasadzie umów samorządom wojewódzkim a także budżetów samorządowych.

Finansowanie instrumentów opiekuńczych Wszelkie działania związane z rozwojem usług socjalnych należałoby traktować jako działania na rzecz wzrostu zatrudnienia poprzez:

• zatrudnienie wspierane;

• wsparcie instytucji ekonomii społecznej realizujących usługi socjalne;

Nie ulega wątpliwości, że sektor usług społecznych stanowi istotny potencjał zatrudnieniowy, który może podlegać wsparciu ze strony Europejskiego Funduszu Społecznego. Wydatki na ten cel będą finansowane w ramach planu finansowego Funduszu pracy.

Finansowanie instrumentów integracyjnych Instrumenty integracyjne po dokonaniu zmian prawnych w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Fundusz Pracy) oraz budżetów samorządowych. Finansowanie tych działań możliwe jest w ramach środków EFS.

V. Proponowane działania w ramach Programu Operacyjnego �Kapitał Ludzki�

Zgodnie z projektem przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 14 lutego 2006 r. Narodowej Strategii Spójności (NSRO) całość interwencji Europejskiego Funduszu Społecznego w Polsce na lata 2007 � 2013 zostanie ujęta w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, którego celem jest umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich, poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników,

18

podniesienia poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenia obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcia dla budowy struktur administracyjnych państwa.

Problematyka integracji społecznej ujęta jest w dwóch priorytetach:

Realizowanym centralnie - priorytecie I - Zatrudnienie i integracja społeczna, na który przewidziano ok. 338 mln. euro oraz realizowanym regionalnie priorytecie VI - Rynek pracy otwarty dla wszystkich oraz promocja integracji społecznej, na który przewidziano 3,3, mld euro. W ramach priorytetu pierwszego przewidziane są działania

Działanie - Wsparcie systemowe instytucji działających w obszarze pomocy i integracji społecznej, obejmujący tworzenie i rozwijanie standardów jakości usług instytucji integracji i pomocy społecznej prowadzących do integracji z rynkiem pracy, tworzenie i rozwój systemu oraz podejmowanie działań z zakresu informacji, monitorowania oraz prognozowania sytuacji w obszarze pomocy społecznej min. badania, ekspertyzy, analizy, rozwój ogólnopolskiego systemu szkoleń systemowych i doskonalenia kadr instytucji integracji i pomocy społecznej, w tym realizacja różnych form kształcenia ustawicznego (m.in. szkolenia, doradztwo, studia oraz studia podyplomowe w tym również studia zagraniczne oraz wizyty studyjne), rozwój i doskonalenie systemów kształcenia pracowników instytucji pomocy i integracji społecznej, w szczególności pracowników socjalnych, a także wsparcie regionalnych i ponadregionalnych projektów instytucjonalnych poszerzających ofertę instytucji integracji i pomocy społecznej na rzecz aktywności zawodowej i społecznej osób wykluczonych, oraz ekonomii społecznej.

Działanie - Ogólnopolski program integracji i aktywizacji zawodowej, obejmujący projekty innowacyjne wspierające zatrudnialność skierowane do grup w szczególnej sytuacji na rynku pracy lub grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, wobec których nie są skuteczne dostępne i stosowane metody aktywizacji zawodowej, w szczególności projekty realizowane w partnerstwie, projekty aktywizacji zawodowej i integracji społecznej, skierowane do grup osób niepełnosprawnych ze szczególnymi trudnościami w wejściu na rynek pracy, których realizacja byłaby znacznie utrudniona na poziomie regionalnym, projekty aktywizacji mniejszości narodowych, imigrantów, byłych więźniów, osób opuszczających placówki opiekuńczo wychowawcze

W ramach priorytetu VI przewidziano dwa działania realizowane regionalnie:

Działanie - Równość szans dla wszystkich oraz promocja integracji społecznej, obejmujący wsparcie w zakresie poszukiwania zatrudnienia, szkolenia i doradzwo, zatrudnienie wspierane w ramach reintegracji zawodowej i społecznej, wsparcie inicjatyw samoorganizacji i samopomocy wśród osób biernych zawodowo i wykluczonych z rynku pracy w celu ich reintegracji na rynek pracy. W działaniu tym, wykorzystane powinny być przede wszystkim narzędzia kontraktu socjalnego oraz kontraktu aktywizacji lokalnej.

Działanie - Wsparcie dla instytucji i organizacji działających na rzecz rozwoju kapitału ludzkiego i społecznego obejmujący wsparcie instytucjonalne zdolności instytucji integracji społecznej na rzecz aktywizacji lub reintegracji zawodowej osób wykluczonych oraz promocji i organizacji usług rynku pracy, lokalne inicjatywy wspierające rozwój współpracy pomiędzy instytucjami rynku pracy i instytucjami integracji i pomocy społecznej� tworzenie sieci i partnerstw lokalnych, międzyregionalnych w zakresie świadczeń usług rynku pracy i usług społecznych, wsparcie instytucji i organizacji wdrażających projekty i stosujących rozwiązania z zakresu ekonomii społecznej, w tym wspieranie tworzenia i działalności spółdzielni socjalnych, zakładów aktywności zawodowej, centrów integracji społecznej i klubów integracji społecznej, zespołów aktywizacji społeczno-zawodowej. W działaniu tym wykorzystane powinny być konkursy wspierające tworzenie lub funkcjonowanie instytucji

19

20

oraz projekty innowacyjne służące wspieraniu działań proaktywizacyjnych instytucji integracji społecznej.

Istone będzie również pośrednio Działanie - Państwo partnerskie, obejmujące obszar wparcia organizacji pozarządowych na rzecz realizacji zadań publicznych.

VI. Harmonogram działań Nie ulega wątpliwości, że zaproponowane działania muszą zostać przyjęte jako kompleksowa zmiana ustaw oraz w konsekwencji również zmian w przeznaczeniu środków w projekcie ustawy budżetowej na rok 2007 r. Nie ulega również wątpliwości, że proponowane zmiany wymagają szerokich działań edukacyjnych, które umożliwią realizację zadań na rzecz aktywizacji zawodowej i społecznej osób znajdujących się w obszarze zainteresowania pomocy społecznej. Przewiduje się, zatem następujący harmonogram działań: 15 czerwca � przekazanie Założeń do uzgodnień międzyresortowych i konsultacji

społecznych 30 czerwca Konferencja z partnerami społecznymi, ekspertami i samorządami 18 lipca Przyjęcie założeń przez Radę Ministrów lipiec Uzgodnienie zmian finansowych w projekcie ustawy budżetowej 1 sierpnia Przekazanie do uzgodnień międzyresortowych i konsultacji społecznych

projektu ustawy - o zmianie ustawy o pomocy społecznej, o promocji zatrudnienia i

instytucjach rynku pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw; - o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie; - o zawodzie pracownika socjalnego.

sierpień Rozpoczęcie szkoleń pracowników samorządowych w zakresie nowych narzędzi i instrumentów

sierpień Uzgodnienie z Marszałkami województw porozumień w zakresie realizacji ustaw i wykorzystania środków EFS na integrację społeczną

12 września Przyjęcie projektów ustaw przez Radę Ministrów listopad Uchwalenie ustaw przez Sejm 1 stycznia 2007 Wejście ustaw w życie Styczeń � marzec 2007.

Rozpoczęcie realizacji zadań przez Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej

Załącznik nr 1 Sposób realizacji zadań w ramach finansowania przez Europejski Fundusz Społeczny

Konkurs adresowany do wszystkich na działania o charakterze innowacyjnym. wnioskodawcy: OPS, PCPR, inne publiczne, NGO, osoby fizyczne

Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej � projekty uproszczone dla osób bezrobotnych i innych zagrożonych wykluczeniem społecznym

Kontrakt socjalny (indywidualny � połączenie zasiłku okresowego i form aktywizacji społeczno-zawodowej) Kontrakt aktywizacji lokalnej (grupowa forma aktywizowania społeczno-zawodowego + działania o charakterze integracji lokalnej Instytucjonalne wsparcie na rzecz aktywizacji CAiPS

Zadania realizowane samodzielnie lub kontraktowanie zadań przez: NGO, Spółdzielnie socjalne, jednostki publiczne, Partnerstwa lokalne � na poziomie gminy i powiatu (sposób określony w gminnych i powiatowych

Konkurs na tworzenie i prowadzenie instytucji Centrum Integracji Społecznej, Klubu Integracji Społecznej, Spółdzielni socjalnych, Warsztatów Terapii zajęciowej, Zakładów Aktywności Zawodowej, utworzenia Partnerstw Lokalnych, Środowiskowych Domów Samopomocy, niektóre z DPS � wnioskodawcy ops, pcpr, inne publiczne, ngo, osoby fizyczne

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie � projekty uproszczone adresowane do niepełnosprawnych, uchodźców, opuszczających placówki opiekuńcze

Projekty własne ROPS w zakresie kształcenia ustawicznego pracowników służb pomocy społecznej, pracowników organizacji pozarządowych, Programy promocyjne, badawcze, analityczne, ewaluacyjne

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Koordynacja, programowanie, rozliczanie

Załącznik nr 2 Model ośrodka pomocy społecznej

Koordynowanie działań w zakresie polityki społecznej

Gminne placówki edukacyjne, zdrowotne, przychodnie i punkty przeciwalkoholowe, instytucje lokalnej polityki społecznej

Świadczenia dla bezrobotnych

Realizacja kontraktów socjalnych i lokalnych aktywizacja

Powiatowy urząd pracy

usługi rynku

pracy instrumenty rynku pracy projekty lokalne

Usługi opiekuńcze i ośrodki dziennego wsparcia

Centrum aktywizacji i pracy socjalnej

Świadczenia społeczne - finansowe - rzeczowe

Ośrodek Pomocy Społecznej programowanie, koordynacja gminnej polityki społecznej

kontraktowanie zadań jednostkom niepublicznym

22