ZALECENIE NR 99 MIĘDZYNARODOWEJ ORGANIZACJI PRAC Y DOTYCZĄCE REHABILITACJI ZAWODOWEJ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH przyjęta w Genewie w dniu 22 czerwca 1955 roku Generalna Konferencja Międzynarodowej Organizacji Pracy, Zwołana w Ge- newie przez Radę Zarządzającą Międzynarodowego Biura Pracy na swojej Trzy- dziestej Ósmej Sesji 1 czerwca 1955 r., i Postanowiwszy przyjąć niektóre pro- pozycje odnoszące się do rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych, która jest czwartym punktem porządku dnia sesji, i Ustaliwszy, że propozycje te przybiorą formę Zalecenia, przyjmuje dwudziestego drugiego czerwca roku tysiąc dziewięćset pięćdziesiątego piątego następujące Zalecenie, które może być cytowane jako „Zalecenie dotyczące rehabilitacji zawodowej (niepełno- sprawnych)” 1955: Zważywszy, że jest wiele różnorodnych problemów dotyczących tych, któ- rzy cierpią z powodu niepełnosprawności, i Zważywszy, że rehabilitacja takich osób jest sprawą o zasadniczym znaczeniu dla przywrócenia im możliwie naj- pełniejszej przydatności fizycznej, umysłowej, społecznej, zawodowej i ekono- micznej, do której są one uzdolnione, i Zważywszy, że dla zaspokojenia potrzeby pojedynczej osoby niepełnosprawnej w zakresie zatrudnienia oraz wykorzysty- wania zasobów siły roboczej z najlepszym pożytkiem, rzeczą konieczną jest roz- wijanie i przywrócenie zdolności do pracy osób niepełnosprawnych poprzez powiązanie w jeden ciągły i skoordynowany proces medyczny, psychologiczny, społeczny, edukacyjny, poradnictwo zawodowe, szkolenie zawodowe i usługi w zakresie znalezienia zatrudnienia, włączając w to dalsze następstwa, Konferencja zaleca co następuje: l. Definicje 1. Dla celów tego Zalecenia: (a) termin rehabilitacja zawodowa oznacza tę część ciągłego i skoordynowanego procesu rehabilitacji, która obejmuje zapewnienie tych usług zawodowych, jak np. poradnictwo zawodowe, szkolenie zawodowe i zatrudnienie selektywne, które mają na celu umożliwienie osobie niepełnosprawnej zapewnienie oraz otrzymanie odpowiedniego zatrudnienia; i (b) termin osoba niepełnosprawna oznacza osobę, której perspektywy zapewnienia sobie i otrzymania odpowiedniego zatrudnienia są, w sposób istotny, zredukowane w rezultacie upośledzenia fizycznego lub umysłowego. II. Zasięg rehabilitacji zawodowej 2. Usługi w zakresie rehabilitacji zawodowej powinny być udostępnio- ne wszystkim osobom niepełnosprawnym, niezależnie od pochodzenia i charakteru ich niepełnosprawności i niezależnie od

ich wieku, pod wa- runkiem, że są one przygotowane do zapewnienia sobie i zachowania od- powiedniego zatrudnienia oraz mają ku temu rozsądne perspektywy. III. Zasady i metody poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodo- wego i znalezienia zatrudnienia dla osób niepełnosprawnych 3. Powinny być podejmowane wszelkie niezbędne i praktyczne środki do ustanowienia lub rozwijania specjalistycznych usług w zakresie poradnic- twa zawodowego dla osób niepełnosprawnych, które wymagają pomocy w dokonywaniu wyboru lub zmiany zajęć. 4. Proces poradnictwa zawodowego powinien obejmować, jeśli jest to tylko możliwe do przeprowadzenia w warunkach krajowych, potrzebne w poje- dynczych przypadkach: (a) spotkanie z inspektorem poradnictwa zawodowego; (b) zbadanie świadectwa praktyki zawodowej; (c) zbadanie świadectw szkolnych lub innych związanych z edukacją lub otrzymywanym szkoleniem; (d) badania lekarskie dla celów poradnictwa zawodowego; (e) odpowiednie testy zdolności oraz, gdy jest to pożądane, inne testy psychologiczne; (f ) upewnienie się co do warunków osobistych i rodzinnych; (g) upewnienie się co do uzdolnień i rozwoju możliwości poprzez właściwe próby i doświadczenia robocze oraz poprzez inne podobne środki; (h) techniczne testy zawodowe, ustne lub inne, we wszystkich przypadkach, gdy takie testy wydają się konieczne; (i) analiza fizycznych zdolności zgodna z wymogami zawodowymi i możliwością poprawy tej zdolności; ( j) zapewnienie informacji dotyczącej zatrudnienia i możliwości szkolenia odnoszących się do kwalifikacji, zdolności fizycznych uzdolnień, upodobań i doświadczenia zainteresowanej osoby oraz do potrzeb rynku pracy. 5. Zasady, środki i metody kształcenia zawodowego ogólnie stosowane w szkoleniu osób niepełnosprawnych powinny być wykorzystywane wo- bec osób niepełnosprawnych tak dalece, jak zezwalają na to warunki le- karskie i edukacyjne.

6. (1) Szkolenie osób niepełnosprawnych powinno, wszędzie gdzie jest to możliwe, udostępnić im prowadzenie działalności gospodarczej, w której mogą wykorzystać swoje kwalifikacje zawodowe lub uzdolnienia w świe- tle perspektyw zatrudnienia. (2) W tym celu kształcenie powinno być: (a) skoordynowane, po uzyskaniu porady lekarskiej, z selektywnym za- trudnieniem przy zajęciach, w których na wydajność pracy wpływa lub z kolei ta wydajność oddziałuje, w możliwie najmniejszym stopniu, na niepełnosprawność; (b) zapewnione, wszędzie gdzie jest to możliwe i właściwe, w zajęciu, przy którym osoba niepełnosprawna była poprzednio zatrudniona lub w za- jęciu zbliżonym; i kontynuowane do czasu aż osoba niepełnospraw- na osiągnie niezbędną wprawę do normalnej pracy na równi z pełno- sprawnymi pracownikami, jeżeli osoba ta jest do tego zdolna. 7. Wszędzie, gdzie jest to możliwe osoby niepełnosprawne powinny mieć za- pewnione kształcenie w tych samych warunkach, co osoby pełnosprawne. 8. (1) Ustanowione powinny być lub rozwijane specjalne usługi dla szko- lenia osób niepełnosprawnych, które szczególnie z racji charakteru lub ciężkiego stanu inwalidztwa, nie mogą kształcić się wspólnie z osobami pełnosprawnymi. (2) Wszędzie, gdzie jest to możliwe i właściwe, usługi te powinny obejmo- wać, inter alia: (a) szkoły i ośrodki szkolenia; (b) specjalne krótkoterminowe i długoterminowe kursy szkoleniowe do określonych zajęć; (c) kursy doskonalące osoby niepełnosprawne. 9. być podjęte środki celem zachęcania pracodawców do zapewnienia szko- lenia osobom niepełnosprawnym; środki takie powinny obejmować, we- dług potrzeb, pomoc finansową, techniczną, lekarską lub zawodową. 10. (1) Powinny być podejmowane środki w celu rozwijania specjal- nych zarządzeń umożliwiających znalezienie zatrudnienia dla osób niepełnosprawnych.

(2) Zarządzenia te powinny zapewnić efektywne zatrudnienie poprzez: (a) rejestrację kandydatów do pracy; (b) zapisanie ich kwalifikacji zawodowych, doświadczenia i pragnień; (c) rozmowy z osobami niepełnosprawnymi w sprawie zatrudnienia; (d) ocenę, jeżeli jest to konieczne, ich zdolności fizycznych i zawodowych; (e) zachęcanie pracodawców do powiadamiania kompetentnych władz o wolnych miejscach pracy; (f ) kontaktowanie się z pracodawcami, gdy jest to konieczne, w celu zademonstrowania zdolności do pracy osób niepełnosprawnych i zapewnienia im zatrudnienia; (g) pomaganie osobom niepełnosprawnym w uzyskaniu dostępu do poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego, usług lekarskich i socjalnych, jakich wymagają. 11. Powinny być podejmowane dalsze środki: (a) do upewnienia się, czy zatrudnienie lub uciekanie się do szkolenia za- wodowego lub usług ponownego szkolenia okazały się zadowalają- ce oraz do dokonania oceny polityki i metod doradztwa w sprawach zatrudnienia; (b) do usuwania wszelkich przeszkód, które spowodowały, że osoba nie- pełnosprawna nie byłaby w sposób zadowalający usytuowana w miej- scu pracy. IV. Administracja 12. Usługi w zakresie rehabilitacji zawodowej powinny być zorganizowane i rozwijane przez kompetentne władze lub jako ciągły i skoordynowany program oraz, na ile jest to wykonalne, powinno się wykorzystywać istnie- jące poradnictwo zawodowe, kształcenie i szkolenie zawodowe, a także usługi w zakresie zatrudnienia. 13. Kompetentna władza lub programy powinny zapewnić adekwatny i od- powiednio wykwalifikowany personel do zajmowania się rehabilitacją za- wodową, włącznie z następstwami, osób niepełnosprawnych. 14. Rozwój usług w zakresie rehabilitacji zawodowej powinien co najmniej dotrzymywać kroku rozwojowi ogólnych usług w zakresie poradnictwa zawodowego, kształcenia i szkolenia zawodowego i zatrudnienia.

15. Usługi w zakresie rehabilitacji zawodowej powinny być zorganizowane i rozwijane w taki sposób, aby uwzględnić możliwości osób niepełno- sprawnych w przygotowaniu się do odpowiedniego zatrudnienia, pełnie- nia i utrzymania go na własne konto we wszystkich dziedzinach pracy. 16. Administracyjna odpowiedzialność za ogólną organizację i rozwój usług w zakresie rehabilitacji zawodowej powinna być powierzana: (a) jednej władzy, lub (b) wspólnie władzom odpowiedzialnym za różny rodzaj działalności przewidzianych w programie z jedną z tych władz, której powierzono podstawową odpowiedzialność za koordynację. 17. (1) Kompetentna władza lub programy powinny podejmować wszelkie niezbędne i pożądane środki celem zapewnienia współpracy i koordyna- cji między organami publicznymi i prywatnymi zaangażowanymi w dzia- łalność w zakresie rehabilitacji zawodowej. (2) Środki takie powinny, na ile jest to właściwe, obejmować: (a) określenie odpowiedzialności i obowiązków organów publicznych i prywatnych; (b) pomoc finansową dla organów prywatnych efektywnie uczestniczą- cych w rehabilitacji zawodowej; i techniczne doradztwo dla prywat- nych organów. 18. (1) Usługi w zakresie rehabilitacji zawodowej powinny być ustanowione i rozwijane z pomocą reprezentatywnych komitetów doradczych utwo- rzonych na szczeblu krajowym i, tam gdzie jest to stosowane, na szczeblu regionalnym i lokalnym. (2) Komitety te, na ile jest to stosowne, obejmują członków wylosowanych spośród: (a) władz i organów bezpośrednio zainteresowanych rehabilitacją zawodową; (b) organizacji pracodawców i pracowników; (c) osób specjalnie wykwalifikowanych do służenia, z racji swojej wiedzy o rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych i troski o nią; oraz (d) organizacji osób niepełnosprawnych. (3) Komitety te powinny być odpowiedzialne za doradztwo: (a) na szczeblu krajowym w sprawach dotyczących rozwoju polityki i programów odnoszących się do rehabilitacji zawodowej;

(b) na szczeblu regionalnym i lokalnym w sprawach dotyczących stosowania środków podejmowanych na szczeblu krajowym, ich dostosowania do warunków regionalnych i lokalnych, jak również koordynacji działalności regionalnej i lokalnej. 19. (1) Prace badawcze powinny być wspierane, szczególnie przez kompe- tentną władzę, w celu dokonania oceny i poprawy usług w zakresie reha- bilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych. (2) Tego typu prace badawcze powinny obejmować ciągłe lub specjalne badania na temat zatrudniania osób niepełnosprawnych. (3) Prace badawcze powinny również obejmować pracę naukową na te- mat różnych technik i metod, które odgrywają znaczącą rolę w rehabilita- cji zawodowej. V. Metody umożliwiające osobom niepełnosprawnym wykorzystanie usług rehabilitacji zawodowej 20. Powinny być podejmowane środki umożliwiające osobom niepełno- sprawnym pełne wykorzystanie wszystkich dostępnych usług w zakresie rehabilitacji zawodowej oraz zapewnienie, że jakaś instytucja jest odpo- wiedzialna za osobistą pomoc dla każdej osoby niepełnosprawnej w celu osiągnięcia maksymalnej rehabilitacji zawodowej. 21. Środki takie powinny obejmować: (a) informacje o dostępności usług w zakresie rehabilitacji zawodowej i rozreklamowanie ich oraz o perspektywach, jakie usługi te oferują osobom niepełnosprawnym; (b) postanowienie o odpowiedniej i adekwatnej pomocy finansowej dla osób niepełnosprawnych. 22. (1) Pomoc finansowa powinna być zapewniona na każdym etapie procesu rehabilitacji zawodowej i powinna być przeznaczona na ułatwienie przy- gotowywania do odpowiedniego zatrudnienia, włączając pracę na własne konto, oraz efektywne utrzymanie go. (2) Powinno zawierać postanowienie o bezpłatnych usługach w zakresie rehabilitacji zawodowej, asygnowaniu funduszy na utrzymanie, wszelkie wydatki na transport poniesione w jakimkolwiek okresie przygotowania zawodowego do podjęcia zatrudnienia oraz pożyczki lub dary pieniężne albo też dostarczanie niezbędnych narzędzi, wyposażenia i urządzeń, pro- tetyki i wszelkich innych niezbędnych elementów. 23. Powinno się umożliwić osobom niepełnosprawnym wykorzystanie wszel- kich usług w zakresie rehabilitacji zawodowej bez utracenia jakichkolwiek korzyści socjalnych, które nie mają związku z ich uczestnictwem w tych usługach.

24. Osoby niepełnosprawne żyjące na obszarach, gdzie istnieją ograniczo- ne perspektywy przyszłego zatrudnienia lub ograniczone możliwości przygotowania do zawodu powinny uzyskać możliwości przygotowania zawodowego, łącznie z internatem i wyżywieniem oraz możliwości prze- niesienia się, gdyby takie było ich pragnienie, do rejonów, gdzie istnieją większe perspektywy zatrudnienia. 25. Osoby niepełnosprawne (włączając te, które otrzymują rentę inwalidz- ką) nie powinny być, w rezultacie ich inwalidztwa, dyskryminowane pod względem płac i innych warunków zatrudnienia, jeżeli ich praca równa się pracy osób pełnosprawnych. VI. Współpraca między organami odpowiedzialnymi za leczenie a organami odpowiedzialnymi za rehabilitację zawodową 26. (1) Powinna być najściślejsza współpraca i maksymalna koordynacja dzia- łalności organów odpowiedzialnych za leczenie oraz organów odpowie- dzialnych za rehabilitację zawodową osób niepełnosprawnych. (2) Współpraca ta i koordynacja działalności powinna istnieć: (a) by zapewnić leczenie, gdy jest to konieczne, oraz dostarczyć odpowied- nich urządzeń protetyki, przeznaczonych do ułatwienia i rozwoju zdol- ności oraz do zatrudnienia zainteresowanej osoby niepełnosprawnej; (b) aby ułatwić identyfikację osób niepełnosprawnych będących w potrze- bie i nadających się do rehabilitacji zawodowej; (c) dla umożliwienia rozpoczęcia rehabilitacji zawodowej jak najwcześniej i na najbardziej odpowiednim etapie; (d) by zapewnić poradę lekarską, w razie potrzeby, na wszelkich etapach rehabilitacji zawodowej; (e) by dokonać oceny zdolności do pracy. 27. Tam, gdzie jest to możliwe, i pod warunkiem otrzymania porady lekarskiej, rehabilitacja zawodowa powinna rozpocząć się podczas leczenia. VII. Metody rozszerzające zakres możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych

28. Powinny być podejmowane środki, w ścisłej współpracy z pracodawcami i organizacjami pracowników w celu promowania maksymalnych możli- wości osób niepełnosprawnych i zapewnienia im otrzymania odpowied- niego zatrudnienia. 29. Środki takie powinny być oparte na następujących zasadach: (a) osobom niepełnosprawnym powinno zapewnić się możliwości równe osobom pełnosprawnym w wykonywaniu pracy, do której mają kwalifikacje; (b) osoby niepełnosprawne powinny mieć pełne możliwości podejmowania odpowiedniej pracy u pracodawców, których sami sobie dobiorą; (c) powinno się akcentować możliwości i zdolności do pracy osób niepełnosprawnych, a nie ich inwalidztwo. 30. 30. Środki takie powinny obejmować: (a) prace badawcze przeznaczone do analizowania i zademonstrowania możliwości do pracy osób niepełnosprawnych; (b) szeroko rozpowszechnioną i nieprzerwaną reklamę ze specjalnym odniesieniem do: (c) osobistej selekcji metod opartych na określonych wymaganiach; (d) metod polepszenia warunków pracy, włączając dostosowanie i modyfikację sprzętu i urządzeń mających ułatwić zatrudnienie osób niepełnosprawnych; (e) warunki, dzięki którym zwiększona zostanie odpowiedzialność po- szczególnych pracodawców (premie kompensacyjne dla pracowników mogą być wyeliminowane); (f ) zachęcanie pracodawców do przeniesienia pracowników, u których zdolności do pracy uległy zmianom w rezultacie fizycznego upośledze- nia w trakcie wykonywania właściwej pracy. 31. Wszędzie, gdzie jest to właściwe w warunkach krajowych i zgodnie z po- lityką narodową, zatrudnienie osób niepełnosprawnych powinno być wspierane poprzez: (a) zatrudnianie przez pracodawców pewnego procentu osób niepełno- sprawnych, na podstawie takich zarządzeń, które pozwolą uniknąć przeniesienia niepełnosprawnych pracowników; (b) zarezerwowanie niektórych określonych zajęć dla osób niepełnosprawnych; (c) zapewnienie, że osoby ciężko dotknięte niepełnosprawnością uzyskają możliwość zatrudnienia lub preferencję w zajęciach odpowiednich dla nich;

(d) zachęcanie do tworzenia oraz ułatwianie działalności spółdzielni lub podobnych przedsiębiorstw kierowanych przez, lub w imieniu, osób niepełnosprawnych. VIII. Praca chroniona 32. 32. (1) Podejmowane powinny być środki przez kompetentną władzę lub programy, we współpracy, na ile to jest możliwe, z prywatnymi organiza- cjami w celu organizowania i rozwijania odpowiednich mechanizmów szkolenia i zatrudnienia w warunkach chronionych, tych spośród osób niepełnosprawnych, którzy nie mogą dostosować się do zwyczajnego, konkurencyjnego zatrudnienia. (2) Takie mechanizmy powinny obejmować ustanowienie chronionych warsztatów i specjalne środki dla tych niepełnosprawnych, którzy z powo- dów fizycznych, psychologicznych lub geograficznych, nie mogą podróżo- wać regularnie do, i z miejsca pracy. 33. Chronione warsztaty powinny zapewnić, pod efektywnym lekarskim i za- wodowym nadzorem, nie tylko użyteczną i popłatną pracę, ale również możliwości w celu zawodowego przystosowania się i awansu z przejściem do otwartego zatrudnienia, ilekroć jest to możliwe. 34. Specjalne programy dla niepełnosprawnych, którzy muszą przeby- wać w domu, powinny być tak ułożone i rozwijane, aby zapewnić, pod efektywnym lekarskim i zawodowym nadzorem, użyteczną i popłatną pra- cę w ich własnych domach. 35. Statutowa regulacja płac, jak też warunków zatrudnienia przysługujących ogólnie pracownikowi, powinna również być stosowana wobec niepełno- sprawnych zatrudnionych w warunkach chronionych. IX. Specjalne postanowienia odnoszące się do niepełnosprawnych dzieci l młodych osób 36. Usługi w zakresie rehabilitacji zawodowej dla niepełnosprawnych dzieci i młodych osób w wieku szkolnym powinny być zorganizowane i rozwija- ne w ścisłej współpracy między władzami odpowiedzialnymi za edukację a władzą lub władzami odpowiedzialnymi za rehabilitację zawodową. 37. W programach edukacyjnych powinny być brane pod uwagę specjalne problemy odnoszące się do niepełnosprawnych dzieci i młodych osób, jak również ich potrzeby, jeżeli chodzi o możliwości, równe tym, które mają dzieci i młode osoby pełnosprawne, w zakresie uzyskania dostępu do edu-

kacji i przygotowania zawodowego najbardziej odpowiadające ich wieko- wi, możliwościom, uzdolnieniom i zainteresowaniom. 38. Fundamentalnymi celami usług w zakresie rehabilitacji zawodowej niepeł- nosprawnych dzieci i młodych osób powinny być: zmniejszenie, w moż- liwie najszerszym zakresie, upośledzeń w sprawnościach manualnych i upośledzeń psychicznych z nich wynikających, jak również oferowanie im pełnych możliwości przygotowywania się oraz podjęcia najbardziej odpowiednich zajęć. Wykorzystanie tych możliwości powinno uwzględ- niać współpracę między służbami medycznymi, socjalnymi i edukacyjny- mi a rodzicami lub opiekunami niepełnosprawnych dzieci i młodych osób. 39. (1) Edukacja, poradnictwo zawodowe, szkolenie i zatrudnianie niepełno- sprawnych dzieci i młodych osób powinny być rozwijane w ogólnych ra- mach usług świadczonych dzieciom i młodym osobom pełnosprawnym oraz powinny być prowadzone wszędzie, gdzie jest to możliwe i pożądane w tych samych warunkach, jakie mają dzieci i młode osoby pełnosprawne, jak też w ich towarzystwie. (2) Powinny być ustanowione specjalne postanowienia dla niepełno- sprawnych dzieci i młodych osób, którym inwalidztwo uniemożliwia uczestniczenie w takich usługach i na tych samych warunkach, jakie mają dzieci i młode osoby pełnosprawne oraz w ich towarzystwie. (3) Postanowienie to powinno w szczególności obejmować specjalistycz- ne szkolenie nauczycieli.’ 40. być podejmowane środki zapewniające, że dzieci i młode osoby, u któ- rych badania lekarskie wykryły upośledzenia lub ograniczenia, albo też niesprawność do zatrudnienia: (a) otrzymują, możliwie jak najwcześniej, właściwe leczenie medyczne w celu usunięcia albo ulżenia ich inwalidztwu lub ograniczeniom; (b) zachęca się ich do uczęszczania do szkół lub skierowani są do odpo- wiednich zajęć, które mogą im odpowiadać i są odpowiednie do ich możliwości, jak również zapewnia się im możliwość szkolenia do takich zajęć; (c) korzystają z pomocy finansowej i, jeżeli zachodzi konieczność, z eduka- cji oraz szkolenia zawodowego w okresie leczenia. X. Zastosowanie zasad rehabilitacji zawodowej 41. (1) Usługi w zakresie rehabilitacji zawodowej powinny być dostosowane do specyficznych potrzeb i uwarunkowań każdego kraju i powinny być stopniowo rozwijane w świetle tych potrzeb oraz w zgodności z zasadami określonymi w niniejszym Zaleceniu. (2) Głównymi celami takiego stopniowego rozwoju powinny być:

(a) zademonstrowanie i rozwijanie zdolności do pracy osób niepełnosprawnych; (b) sprzyjanie, w możliwie najpełniejszym wymiarze, odpowiednim ich możliwościom do podjęcia pracy; (c) przezwyciężenie, w zakresie szkolenia lub zatrudnienia, dyskryminacji wobec osób niepełnosprawnych ze względu na ich inwalidztwo. 42. Stopniowy rozwój usług w zakresie rehabilitacji zawodowej powinien być wspierany przez, gdy jest to pożądane. Międzynarodowe Biuro Pracy: (a) poprzez, jeśli jest to możliwe, doradczą pomoc techniczną; (b) poprzez organizowanie wszechstronnej międzynarodowej wymiany doświadczeń nabytych w różnych krajach; i poprzez inne formy współpracy międzynarodowej, mającej na celu organizację i rozwój usług dostosowanych do potrzeb i warunków panujących w poszczególnych krajach i obejmujących szkolenie wymaganego personelu.