Zajęcia nr 7 - Adam Mickiewicz University in Poznań...Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku...
Transcript of Zajęcia nr 7 - Adam Mickiewicz University in Poznań...Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku...
Doktryny polityczno-prawne
Zajęcia nr 7
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX
wieku. Od klasycznego hasła „państwa
stróża nocnego" do liberalizmu socjalnego
dr Michał Urbańczyk
Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych
i Filozofii WPiA UAM Poznań
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
Benjamin Constant
Jeremy Bentham,
Alexis de Tocqueville,
John Stuart Mill,
Leonard Hobhouse,
Libertarianizm a komunitarianizm
Liberalna doktryna państwa prawnego.
Benjamin Constant (1767-1830)
„O monarchii konstytucyjnej
i rękojmi władz publicznych”
„Wykład polityki
konstytucyjnej”,
„O wolności starożytnych w
porównaniu z wolnością
współczesnych”
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Benjamin_Constant.jpg
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
Myśliciel i polityk francuski,
Pochodził z francuskiej rodziny osiadłej w
Szwajcarii,
Deputowany z okresu restauracji
monarchii we Francji,
Autor niezwykle popularnej we Francji
romantycznej powieści „Adolf”.
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
Constant popierał rewolucyjne hasła
wolności politycznej i ekonomicznej
(prawa jednostki, wybieralność władz,
poszanowanie własności),
Jednocześnie krytykował praktykę władz
rewolucyjnych, która w rzeczywistości
negowała te wolności.
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
Koncepcja wolności,
Krytyka demokratycznej koncepcji suwerenności ludu autorstwa J.J. Rousseau jako negacji nowożytnej wolności,
Wola powszechna to abstrakcja, która faktycznie ogranicza wolność jednostek,
Constant popierał ideę suwerenności ludu, ale nie w jej bezwzględnej formule Rousseau,
Rewolucjoniści błędnie utożsamili hasło wolności z abstrakcyjną deklaracją suwerenności ludu, co było charakterystyczne dla czasów starożytnych
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
Wolność starożytnych – kolektywny i publiczny charakter,
Przejawiała się w możliwości pełnienia funkcji publicznych, a nie w sferze prywatnej,
Wolność nowożytnych – to – obok możliwości udziału w sprawowaniu władzy (j.w.) – przede wszystkim wolność osobista (prawa osobiste)
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
„… Wolność polega na tym, że każdy człowiek podlega jedynie prawu, nie może być aresztowany, sądzony i skazany na śmierć, ani też prześladowany w jakikolwiek inny sposób w rezultacie kaprysu jakiegoś człowieka czy grupy ludzi.
Jest to prawo do wyrażania swoich poglądów, do
postępowania wedle własnej woli, do podróżowania i do stowarzyszania się z innymi.
Jest to wreszcie prawo do wywierania wpływu na
rządzenie krajem, albo przez wybieranie swoich przedstawicieli, albo też prze udzielanie rad, pisanie petycji, które władze muszą w mniejszym lub większym stopniu uwzględnić …”
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
Źródłem różnic w tych dwóch wolnościach
były warunki zewnętrzne:
w czasach starożytnych funkcjonował
system niewolniczy,
rozwój gospodarki,
niewielki obszar polis,
liczba ludności,
permamentne zagrożenie wojną,
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
Na wolność współczesnych składała się także:
Prawo do przyjemności i do szczęścia, dążenie do indywidualnej satysfakcji,
Wolność ekonomiczna i uznanie własności prywatnej,
Swoboda wypowiedzi, Constant nie zgadzał się z Monteskiuszem,
iż wolność to możliwość robienia tego, na co prawo pozwala – podstawowe wolności nie mogą być ograniczane przez prawo,
Podział władzy wg Constanta:
Wyróżniał 6 władz
reprezentacyjna trwała
reprezentacyjna opinii wykonawcza,
sądowa
królewska,
municypalna
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
Władza reprezentacyjna opinii – liczna izba niższa parlamentu pochodząca z większościowych wyborów cenzusowych, będąca elementem nowości i chęci zmiany
Władza reprezentacji trwałej - izba wyższa, delegaci pochodzący z arystokracji i nominowani przez monarchę, ostoja rozsądku i doświadczenia, ma za zadanie korygować decyzji izby mniejszej i przeciwdziałać tyrani większości i zagrożeniom praw znajdujących się w mniejszości;
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
Władza królewska – władza neutralna,
monarcha pozbawiony (przez instytucje
kontrasygnaty) istotnych uprawnień ma być
arbitrem rozsądzającym spory, jego
niezależność gwarantuje dziedziczność tronu
Władza municypalna – władza lokalna
(samorządowa), ogranicza możliwość
odrodzenia się absolutyzmu którejkolwiek z
władz oraz aktywizuje społeczeństwo
obywatelskie (rola patriotyzmu lokalnego).
„Wprowadzenie do zasad
moralności i prawodawstwa”,
Uznawany przez
współczesnych za geniusza,
Nazywany „prawodawcą
świata”,
honorowy obywatel Francji,
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
Jeremy Bentham (1748-1832)
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c8/Jeremy_Bentham_by_He
nry_William_Pickersgill_detail.jpg
Przekonanie o nieuchronności i akceptacji
systemu demokratycznego,
teoria etyczna oparta na sensualistycznych,
hedonistycznych i utylitarystycznych
założeniach,
Wszystkie informacje o świecie docierają do
nas za pomocą zmysłów,
Pojęcia ogólne powstają przez kojarzenie
wrażeń (asocjacjonizm)
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
Podstawowe znaczenie mają uczucia przyjemności i przykrości
Przyjemność to kategoria etyczna, przyjemne tożsame jest z dobrym, a co za tym idzie użytecznym,
Dążenie do przyjemności jest nakazem etycznym,
Uniwersalna zasada powszechnego szczęścia ludzkości – największa ilość szczęścia największej ilości ludzi,
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
Nie ma sprzeczności między interesem
jednostkowym a społecznym,
Teoria moralna odwołuje się do skutków
działań, a nie do intencji,
Hedonizm Benthama nie jest hedonizmem
egoistycznym !!!,
Charakter ascetyczny, samodyscyplina,
przewidywanie przyszłych skutków, a nie
natychmiastowa przyjemność !!!,
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
Zupełna autonomia jednostki, Atomistyczna wizja społeczeństwa, Demokratyczna formuła państwa
zabezpiecza przed konfliktem interesów państwa i jednostek,
Działanie państwa też jest oparte na odczuciach przyjemności i przykrości, należy to wykorzystywać np. przy systemie kar,
Rząd jest instytucją świadczącą usługi w kwestiach przerastających możliwości pojedynczych obywateli,
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
Postulował przyznanie praw wyborczych
kobietom,
Prekursor koncepcji państwa
opiekuńczego – akceptacja działań
państwa z powodu ochrony życia i mienia
obywateli, ukierunkowanych na likwidację
dysproporcji majątkowych miedzy
obywatelami,
Zwolennik pozytywizmu prawniczego,
przeciwnik praw naturalnych, koncepcji
stanu natury, idei umowy społecznej,
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
That which has no existence cannot be
destroyed — that which cannot be
destroyed cannot require anything to
preserve it from destruction. Natural
rights is simple nonsense: natural and
imprescriptible rights, rhetorical nonsense
— nonsense upon stilts.
Anarchical Fallacies; Being an Examination of the
Declarations of Rights Issued During the French
Revolution
http://english.duke.edu/uploads/media_items/bentham-anarchical-
fallacies.original.pdf
My body I give to my dear friend Doctor Southwood Smith to be disposed of in a manner hereinafter mentioned, and I direct ... he will take my body under his charge and take the requisite and appropriate measures for the disposal and preservation of the several parts of my bodily frame in the manner expressed in the paper annexed to this my will and at the top of which I have written Auto Icon. The skeleton he will cause to be put together in such a manner as that the whole figure may be seated in a chair usually occupied by me when living, in the attitude in which I am sitting when engaged in thought in the course of time employed in writing. I direct that the body thus prepared shall be transferred to my executor. He will cause the skeleton to be clad in one of the suits of black occasionally worn by me. The body so clothed, together with the chair and the staff in the my later years bourne by me, he will take charge of and for containing the whole apparatus he will cause to be prepared an appropriate box or case and will cause to be engraved in conspicuous characters on a plate to be affixed thereon and also on the labels on the glass cases in which the preparations of the soft parts of my body shall be contained ... my name at length with the letters ob: followed by the day of my decease. If it should so happen that my personal friends and other disciples should be disposed to meet together on some day or days of the year for the purpose of commemorating the founder of the greatest happiness system of morals and legislation my executor will from time to time cause to be conveyed to the room in which they meet the said box or case with the contents therein to be stationed in such part of the room as to the assembled company shall seem meet .
Queens Square Place, Westminster, Wednesday 30th May, 1832.
http://www.ucl.ac.uk/Bentham-Project/who/autoicon/will
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
W swoim testamencie Bentham oddał swe zwłoki nauce. Z jego szkieletu zbudowano tzw. „auto-ikonę”, która ubrana w prawdziwą odzież filozofa i posiadająca woskową głowę, jest wystawiona na publiczny widok w University College w Londynie.
Według jednej z akademickich legend, wolą Benthama była obecność przy ważniejszych uroczystościach akademickich w przyszłości. Podobno jego mumia jest wynoszona na salę posiedzeń Senatu, a podczas sprawdzania kworum odczytywano formułkę „Jeremy Bentham, obecny, bez prawa głosu ;-)”
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
http://www.ucl.ac.uk/Bentham-Project/who/autoicon
Liberalizm i jego ewolucja w XIX i XX wieku
http://www.cultofweird.com/wp-content/uploads/2013/02/jeremy-bentham-
auto-icon.jpg
http://tinkeranniebelle.blogspot.com/2011/01/bloomsbury-walk.html
Alexis de Tocqueville (1805-1859)
„O demokracji w Ameryce” (ówczesny europejski bestseller),
„Dawny ustrój i rewolucja”,
Od 1849 minister spraw zagranicznych;
członek Akademii Francuskiej;
prekursor socjologii polityki;
Potomek XIII-wiecznej szlachty normandzkiej,
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Alexis_de_tocqueville.jpg
Najbardziej niebezpieczna chwila dla złego
rządu następuje wówczas, gdy podejmuje
on próby reform,
Amerykę obserwował w czasie swej
podróży i gościnie w amerykańskich
więzieniach (na polecenie MSZ badał
system penitencjarny),
Liberalizm arystokratyczny (szczególna
rola arystokracji) http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5
/57/Alexis_de_Tocqueville.jpg
Arystokracja wniosła do życia zbiorowego i indywidualnego szczególne wartości,
Tworzyli struktury władz, normy obyczajowe i moralne, dbali o kulturę, wspierali religię i Kościół,
Nawet poczucie dumy narodowej wyrasta z arystokratycznego systemu wartości,
Tocqueville chwalił życie we wspólnocie i hierarchii społecznej opartej na autorytecie,
Jednak rewolucja przyniosła zmiany, które
są nieodwracalne i nieuchronne,
Ludzie z natury chcą być równi,
Demokracja jest przyszłością cywilizacji
europejskiej,
Widział zalety i wady życia w
społeczeństwie urządzonym w sposób
demokratyczny,
W demokracji zanika dążenie do
gwałtownych zmian – hamują je grupy
społeczne, które doszły do władzy,
Najbardziej konserwatywna i obawiająca
się ryzyka jest klasa średnia,
Demokracja niosąc równość możliwości
przyniosła jednak zerwanie więzi
wspólnotowych i izolację jednostki,
Zasady moralne wyznacza opinia publiczna,
Zatracona jest osobowość i indywidualność
jednostek,
Ludzie tracą zdolność kreatywnego myślenia,
upada sztuka – wszyscy chcą być tacy sami,
Stracone zostaje poczucie autorytetu
(wszyscy są równi), ludzie tracą w ten
sposób drogowskazy postępowania,
„ …Kiedy próbuję sobie wyobrazić ten nowy rodzaj despotyzmu zagrażający światu widzę nieprzebrane rzesze identycznych i równych ludzi, nieustannie kręcących się w kółko w poszukiwaniu małych i pospolitych wzruszeń, którymi zaspakajają potrzeby swego ducha …”
Konieczne zatem jest wychowanie jednostek do życia w wolności,
Wychowanie demokracji,
Wolność pozytywna, aktywizująca jednostkę,
Sieć wielu kolektywów (stowarzyszenia, zrzeszenia) pośredniczących między jednostką a państwem,
Wolność powinna być traktowana jako przywilej
John Stuarta Mill (1806-1873)
Najważniejsze dzieła:
Utylitaryzm. O wolności
System logiki dedukcyjnej i
indukcyjnej
Zasady ekonomii politycznej
O rządzie
reprezentatywnym.
Poddaństwo kobiet, http://www.biography.com/imported/images/Biography/Imag
es/Profiles/M/John-Stuart-Mill-9408210-1-402.jpg
Dla Milla wolność była brakiem zewnętrznego przymusu – człowiek jest wolny w swoim działaniu, jeżeli żadna inna jednostka lub grupa nie może go w tym ograniczać.
Uznaje się, że jego pojmowanie wolności jest klasycznym dla liberalizmu do końca XIX wieku pojmowaniem wolności – jako wolności negatywnej, rozumianej jako niezależność od władzy, społeczeństwa oraz innych jednostek.
Ponadto Mill zajmował się wolnością, którą obdarzał przymiotnikami obywatelska i społeczna
Sfera ta była wyznaczona przede wszystkim przez zakres politycznych swobód i praw, których przestrzeganie musi być obowiązkiem władzy, a których przekroczenie usprawiedliwia opór wobec niej.
Dwa zadania władzy:
obowiązek nieingerencji, ciążący na
państwie – negatywny obowiązek
powstrzymywania się od działania.
państwo musi uzyskać akceptację
społeczności lub jej reprezentanta dla
swoich działań – obowiązek podjęcia
przez państwo pewnych działań.
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/43/John_Stuart_Mill_by_John_Watkins%2C_1865.jpg
Jak sam Mill przyznawał, nawet gdyby władza pochodziła bezpośrednio od ludu bądź była tylko przed nim odpowiedzialna, jej ograniczenia odgrywają niezwykle istotną rolę. Zabezpieczają bowiem lud i wolność jednostek przed tyranią większości. Dlatego ochrona wolnej sfery jednostki nie może ograniczać się do ochrony przed działającym w imieniu państwa urzędnikiem. Muszą istnieć także mechanizmy ochrony przed tyranią panującej opinii i nastroju.
Wolność może być naruszana przez tych, dla
których jest ustanowiona – przez lud. Co ciekawe
Mill przyznawał, że pewne naruszenia w tym
względzie są uzasadnione: istnieje granica uprawnionego
naruszania niezależności jednostki przez opinię ogółu i
znalezienie tej granicy oraz utrzymanie jej wbrew
wszelkim zakusom jest równie koniecznym warunkiem
należytego układu stosunków
ludzkich, co ochrona przed
politycznym despotyzmem
Granice wolności słowa w filozofii Johna Stuarta Milla
(1806-1873)
http://markyoungtrainingsystems.com/wp-content/uploads/2009/09/mob.bmp
Punktem wyjścia była dla Milla zasada
krzywdy:
„… jedynym celem usprawiedliwiającym
ograniczenie przez ludzkość, indywidualnie lub
zbiorowo, swobody działania jakiegokolwiek
człowieka jest samoobrona (…), jest
zapobieżenie krzywdzie innych”.
Granice wolności słowa w filozofii Johna Stuarta Milla
(1806-1873)
Takim powodem do ingerencji nigdy nie może być własne dobro człowieka. Jak twierdził Mill –
(…) nie można go zmusić do uczynienia lub zaniechania czegoś, ponieważ tak będzie dla niego lepiej, ponieważ go to uszczęśliwi, ponieważ zdaniem innych osób będzie to mądrym lub nawet słusznym postępkiem. Są to poważne powody, by go napominać, przemawiać mu do rozumu, przekonywać go lub prosić, lecz nie, by go zmuszać lub karać w razie, gdyby nas nie słuchał .
Granice wolności słowa w filozofii Johna Stuarta Milla
(1806-1873)
Tak więc angielski filozof odrzucał pogląd,
według którego władza publiczna może
ograniczać wolność obywatela, tłumacząc to
koniecznością ochrony przed jego własnymi
działaniami.
Jednostka jest bowiem wolna, gdy jej działania
dotyczą tylko jej samej – bez względu na to,
czy własnymi czynami wyrządza sobie
krzywdę.
Taki pogląd wydaje się wynikać z generalnych założeń liberalizmu, zgodnie z którymi jednostka z natury swojej jest dobra i rozumna, kieruje się więc w swych działaniach rozumem i dąży do osiągnięcia szczęścia.
Ingerencja może nastąpić wtedy, gdy jest naruszane dobro innych jednostek.
Mill odrzucał więc jakiekolwiek formy paternalistycznych działań społeczeństwa wobec jednostki.
Libertarianizm
Doktryna skrajnego i radykalnego liberalizmu,
Powrót do źródeł klasycznego liberalizmu,
Idea jak najszerszej wolności jednostki,
Każda instytucja ograniczająca wolność jest zbędna, jednostki nie powinny być poddane kontroli, zwłaszcza ze strony państwa,
państwo absolutnie minimalne (postulat prywatyzacji sądownictwa, wojska czy więzień),
W sferze ekonomicznej postulat prawdziwie wolnego rynku i swobody umów,
Pochwała egoizmu jednostki,
Ayn Rand, urodzona jako Alissa Zinowiewna Rosenbaum (ur. 2 lutego 1905 w Sankt Petersburgu, zm. 6 marca 1982 w Nowym Jorku) - amerykańska pisarka i filozof pochodząca z rodziny rosyjskich Żydów, najbardziej znana dzięki swojej filozofii obiektywistycznej.
Autorka powieści, w których stałym wątkiem
jest obraz bohatera - pogardzanego przez
otoczenie geniusza, któremu udaje się
osiągnąć sukces. Ayn Rand uważała
prezentację pozytywnych wzorców
obiektywizmu za główny cel swojej literatury.
W Polsce ukazały się drukiem: "Hymn"
(Anthem), "Źródło" (The Fountainhead),
"Cnota egoizmu" (The Virtue of Selfishness),
"Powrót człowieka pierwotnego" (The
Return of the Primitive) i "Atlas
Zbuntowany" (Atlas Shrugged).
Filozofia Rand, którą sama autorka określała jako; obiektywizm, wyznaczała sobie wyraźny cel polityczny. Celem tym była obrona kapitalizmu.
Nie pojmowała go jednak autorka w sposób historyczny, jako jeden z etapów rozwoju cywilizacji Zachodu, lecz czyniła z niego uniwersalny i ponadczasowy utopijny ideał.
http://biz.blox.pl/2011/08/Atlas-zbuntowany.html
Broniła zaciekle racjonalnych mechanizmów „wolnej konkurencji”, nie tylko jako najbardziej obiektywnych zasad prowadzących do osiągania sukcesu przez jednostki, ale również jako mechanizmu pozwalającego na wyłonienie nowej elity, rozumianej w sposób nietzschaański.
Na istnieniu tej elity skorzystać mogą
również wszyscy inni ludzie, pozostający w
cieniu wybitnych jednostek, które ją
tworzą.
Obiektywizm Ayn Rand był filozofią walczącą z tradycyjnymi systemami doktrynalnymi (szczególnie z socjalistycznym egalitaryzmem), etycznymi i z religią, jako doktrynami służącymi wyłącznie okłamywaniu i samookłamywaniu się ludzi.
Szczególnie silny atak skierowany został przeciw
tradycyjnie głoszonym w tych doktrynach
postawom altruistycznym, zalecającym
ludziom poświęcanie się działaniu na rzecz dobra
innych.
Jak bowiem pisała Ayn Rand, altruizm
dopuszcza wizerunek człowieka jedynie
jako zwierzęcia ofiarnego i żyjącego z.
ofiar —jako ofiary i pasożyta; nie dopuszcza
pojęcia dobrowolnej koegzystencji i nie
dopuszcza pojęcia sprawiedliwości.
Atak na egoizm, to atak na godność człowieka – pisała Ayn Rand. We współczesnych realiach sukces jednostki uniemożliwiają roszczenia innych ludzi, którzy, wykorzystując silę państwa i znajdując oparcie w irracjonalnych systemach filozoficznych, a przede wszystkim w religii, mnożą wobec nich żądania, dopominając się udział w ich dobrach. Taki obraz rzeczywistości uznaje autorka za wysoce patologiczny.
Utopijna wizja Atlasa,
zrzucającego z
ramion ciężar kuli
ziemskiej,
symbolicznie wyraża
główne przesłanie
Rand o konieczności
zbudowania przez
przedsiębiorców
nowego, racjonalnego
świata wolnej
konkurencji, świata
etycznego i
sprawiedliwego.
Robert Nozick (ur. 16 listopada
1938, zm. 23 stycznia 2002) –
Amerykanin, profesor
Uniwersytetu Harvarda,
przedstawiciel radykalnego
liberalizmu, autor książki
"Anarchia, państwo, utopia".
Należy do czołowych filozofów
politycznych XX w.
Jego stanowisko było skrajnie indywidualistyczne, prezentowało w stosunku do zbiorowości pogląd, określany jako atomizm społeczny, kwestionujący realne znaczenie wszelkich bytów ponadindywidualnych.
Liczy się tylko jednostka, albowiem tylko ona dysponuje naturalnymi, absolutnymi uprawnieniami.
Podstawowym uprawnieniem jest oczywiście, obok prawa do życia i wolności, prawo do posiadania własności prywatnej, która jest, według klasycznych reguł liberalnych, nienaruszalna.
Jedyny warunek tej nienaruszalności stanowi fakt sprawiedliwego jej nabycia, w drodze zawierania swobodnych umów, i dalszego posiadania własności, bez pogwałcenia czyichkolwiek praw.
Tak zwana teoria uprawnień lub teoria udziałów, głoszona przez Nozicka, sprowadza się do twierdzenia, że jeżeli uznamy prawo człowieka do posiadania jakichś dóbr, to sprawiedliwe jest aby tylko on dokonywał ich dystrybucji na drodze swobodnej wymiany.
W ten sposób znajdował Nozick usprawiedliwienie dla istniejących nierówności społecznych.
Krytyk idei dystrybutywizmu (w odróżnieniu od Dworkina i Rawlsa)
Uważał, że wszelki podział choć w założeniu jego skutkiem miałoby być dokonanie dzieła sprawiedliwego podziału w imię ideału równości ludzi, u swoich podstaw ma działania z gruntu niesprawiedliwe, bo naruszające czyjeś uprawnienie do posiadania własności.
Nozick określał jako kraje socjalistyczne wszystkie te, w których panuje reżim sprawiedliwości dystrybutywnej czyli rozdzielanie dóbr pomiędzy obywateli przez państwo, w odróżnieniu od państw kapitalistycznych, których istotą jest dominacja sprawiedliwości komutatywnej (wyrównawczej) w stosunkach pomiędzy obywatelami, a więc działanie praw wolnego rynku.
Zanegowana została w ten sposób przez Nozicka jakakolwiek pozytywna wymowa zasady sprawiedliwości społecznej.
Pozbawiając państwo wszelkich zadań
mających na celu dystrybucję dóbr, wysunął
Nozick hasło państwa minimalnego,
koncentrującego się wyłącznie na ochronie
uprawnień jednostki.
Jest to najbardziej rozbudowane państwo,
jakie można usprawiedliwić. Każde bardziej
rozbudowane państwo narusza ludzkie
prawa.
W swojej najważniejszej pracy "Anarchia, państwo, utopia” (tekst polemiczny z teorią Johna Rawlsa) jedynego sensu a zarazem konieczności istnienia państwa upatrywał, w jego roli związanej z ochroną obywateli.
Z teorii Johna Locka stanu natury, porównującej okoliczności powstania państwa do konkurencji pomiędzy agencjami ochrony, z których jedna zdobyła monopol i tym samym stała się państwem.
Robert Nozick poddaje krytyce wszelkie bardziej rozwinięte struktury państwowe wybiegające poza funkcje ochronne życia i własności (państwa minimalnego).
Nie zatrzymują się przed postulatami zniesienia państwowego szkolnictwa i służby zdrowia, lecz nie widzą także powodu, dla którego nie można by sprywatyzować funkcji związanych z obronnością kraju i z wymiarem sprawiedliwości.
Prywatyzacja oznacza oczywiście poddanie tych dziedzin regułom gry wolnorynkowej.
Komunitarianizm (komunitaryzm)
Komunitaryści są kontynuatorami
wielowiekowej już dyskusji dotyczącej
liberalnego dziedzictwa myśli Oświecenia
i zagrożeń, jakie rodzi absolutyzacja
racjonalizmu i indywidualizmu, urządzania
świata pod kątem apriorycznie
sformułowanych potrzeb „człowieka jako
takiego".
Hasłem komunitarian jest wspólnota, albowiem człowiek zawsze jest zakotwiczony w społeczności i nie jest w stanie oderwać się od niej, oceniać jej obiektywnie i z dystansu.
Ujęcie to zbliża ich do teoretyków konserwatyzmu, choć nie jest to podobieństwo daleko idące.
Komunitaryści nie włączają bowiem do swojego instrumentarium pojęciowego autorytetu, hierarchii, i jako teoretycy blisko związani z liberalizmem, głoszą, aczkolwiek ograniczony, postulat tolerancji dla odmienności.
Wspólnota w ujęciu komunitarystów nie
jest także kolektywem, obecnym w
systemach doktrynalnych .socjalistów, bo
zbyt duża, zdaniem komunitarystów, rola
w kształtowaniu tej formy wspólnoty
przypada państwu, jednostka jest zaś w
niej poddawana alienacji.
Poszukując więc właściwej formy
wspólnoty, niezależnej od państwa,
gwarantującej wolność jednostki, lecz i
takiej, dzięki której jednostka uzyskuje
swą tożsamość, zwracają się
komunitaryści ku starej liberalnej
konstrukcji społeczeństwa
obywatelskiego.
Wspólnota jest dla jednostki źródłem
tożsamości, obroną przed chaosem
społecznym i moralnym, drogą do
odnalezienia wspólnego dobra, powinna
być areną aktywności jednostki i forum na
którym przeprowadzane są dyskusje,
mające na celu jak najlepszą realizację
dobra wspólnego.
Alasdair MacIntyre (ur. 1929 w Glasgow) - historyk idei, etyk i filozof pochodzenia szkockiego. Twórca jednej z odmian komunitaryzmu.
Hasłem komunitarian jest wspólnota, albowiem człowiek zawsze jest zakotwiczony w społeczności i nie jest w stanie oderwać się od niej, oceniać jej obiektywnie i z dystansu.
We współczesnym świecie
komunitarianie dostrzegają
niebezpieczeństwa płynące ze strony
powszechnego uznania relatywizmu
moralnego i realizowania haseł
poprawności politycznej.
Zasady moralne, wspierane we wspólnocie przez tradycję, dyscyplinę i autorytet, zastąpione zostały, zdaniem Maclntyre'a, przez preferencje lub skłonności. W ten sposób nie można ustalić norm moralnych życia wspólnoty - wszystko i w każdym czasie może zostać zakwestionowane. Każdy system wartości może znaleźć zwolenników, którzy uznają wszystkie inne systemy za niesłuszne ze swojego punktu widzenia, stąd dyskusje dotyczące problemów etycznych nie są w stanie w dzisiejszym świecie doprowadzić do wypracowania jakiegokolwiek wspólnego stanowiska, jednolitej konkluzji.
Dzieje się tak dlatego, że nie istnieje możliwość pokonania rywali za pomocą odwołania się do wzorców, które musiałybv zostać uznane przez każdą racjonalną osobę za wzorzec racjonalności jako takiej. Takiego racjonalnego wzorca po prostu jak udowodniła trwająca od czasów Oświecenia dyskusja, która wykazała, że złudzeniem był oświeceniowy projekt sformułowania moralności powszechnej. Maclntyre ocenia ten stan rzeczy w kategoriach cywilizacyjnej katastrofy, głosząc, że zatracone zostało Dziedzictwo cnoty (polski tytuł książki z roku 1981 After Virtue. A Study in Moral Theory), kładąc kres tradycji myśli ludzkiej wywodzącej się od Arystotelesa i wielkich myślicieli Kościoła (św. Tomasz).
Maclntyre wysuwa bezpośrednie
oskarżenie pod adresem Oświecenia i
jego dziedzictwa, które doprowadziło do
upadku tradycyjnej wspólnoty. Zanikowi
cnót towarzyszy zagubienie przez
współczesnego człowieka tożsamości, rozłam
jego osobowości, życie człowieka utraciło
narracyjną jedność. Bez wspólnoty i jej instytucji
cnota jest niemożliwa, uczymy się bowiem
przestrzegać- cnót zawsze w określonej
wspólnocie i w jej poszczególnych instytucjach.
koniec