S t r o n a | 1

Jakub Piejko

Kl. 1f

Zabytki Krakowa

S t r o n a | 2

Spis treści Spis Ilustracji ................................................................................................................. 3

Wstęp ........................................................................................................................... 5

Położenie Krakowa ................................................................................................... 6

Zabytki .......................................................................................................................... 7

Kościół Mariacki ....................................................................................................... 7

Sukiennice ................................................................................................................ 9

Zamek Królewski na Wawelu ................................................................................. 11

Katedra na Wawelu ................................................................................................ 14

Krakowski Kazimierz ............................................................................................... 17

Barbakan ................................................................................................................ 19

Collegium Maius ..................................................................................................... 21

Krypta Zasłużonych na Skałce ................................................................................ 23

Muzeum Czartoryskich ........................................................................................... 25

Pałac Biskupi ........................................................................................................... 27

Teatr Stary .............................................................................................................. 29

Cmentarz Rakowicki ............................................................................................... 31

Sanktuarium w Łagiewnikach ................................................................................. 33

Co jeszcze warto zobaczyć w Krakowie ...................................................................... 35

Dorożki na Rynku Głównym w Krakowie ............................................................... 35

Inne......................................................................................................................... 37

Spis Indeksów ............................................................................................................. 39

Łącza do rozdziałów ................................................................................................... 40

S t r o n a | 3

Spis Ilustracji

Rysunek 1-mapa Krakowa ............................................................................................ 6

Rysunek 2-Kościół Mariacki .......................................................................................... 7

Rysunek 3-Sukiennice................................................................................................... 9

Rysunek 4-Sukiennice Środek .................................................................................... 10

Rysunek 5- Zamek Królewski zewnątrz ...................................................................... 11

Rysunek 6-Zamek Królewski wewnątrz ...................................................................... 12

Rysunek 7-Smok przy Zamku Królewskim .................................................................. 13

Rysunek 8-Katedra na Wawelu .................................................................................. 14

Rysunek 9- Katedra na Wawelu 2 .............................................................................. 15

Rysunek 10- Ołtarz w kościele na Wawelu ................................................................ 16

Rysunek 11- Kazimierz w Krakowie ............................................................................ 17

Rysunek 12- Synagoga na Kazimierzu ........................................................................ 18

Rysunek 13- Barbakan w Krakowie ............................................................................ 19

Rysunek 14- Barbakan w Krakowie wejście ............................................................... 20

Rysunek 15- Uniwersytet Jagieloński ......................................................................... 21

Rysunek 16- Collegium Maius w Krakowie ................................................................ 22

Rysunek 17- Kościół św. Stanisława ........................................................................... 23

Rysunek 18- Kośció św. Stanisława wnętrze .............................................................. 24

Rysunek 19- Muzeum Czartoryskich .......................................................................... 25

Rysunek 20- wnętrze muzeum Czartoryskich ............................................................ 26

Rysunek 21- Pałac Biskupi .......................................................................................... 27

Rysunek 22- Tablica na Pałacu Biskupim ................................................................... 28

Rysunek 23- Teatr stary w Krakowie .......................................................................... 29

Rysunek 24- Teatr Stary w Krakowie.......................................................................... 30

Rysunek 25- Nagrobek Marka Grechuty na Cmentarzu Rakowickim ........................ 31

Rysunek 26- Nagrobek Rodzinny na Cmentarzu Rakowickim .................................... 32

S t r o n a | 4

Rysunek 27- Sanktuarium w Łagiewnikach ................................................................ 33

Rysunek 28- Ołtarz w sanktuarium ............................................................................ 34

Rysunek 29- Dorożkaż na rynku w Krakowie ............................................................. 35

Rysunek 30- dorożkaż na rynku w Krakowie 2 ........................................................... 36

Rysunek 31- Postać 3 przed Kościołem Mariackim .................................................... 37

Rysunek 32- Postać 2 przed Kościołem Mariackim .................................................... 37

Rysunek 33- Postać 1 przed Kościołem Mariackim .................................................... 37

Rysunek 34- śmierć pod kościołem Mariackim .......................................................... 37

Rysunek 35- Postać 4 przed Kościołem Mariackim .................................................... 38

Rysunek 36-Poczta Polska .......................................................................................... 38

S t r o n a | 5

Wstęp

Wstęp

Kraków (łac. Cracovia, franc. Cracovie, ang. Cracow, niem. Krakau, węg. Krakkó) –

miasto na prawach powiatu położone w południowej Polsce nad Wisłą, drugie w kraju pod

względem liczby mieszkańców i powierzchni, stolica Polski do 1795 r. i miasto koronacyjne

oraz nekropolia1 królów Polski, od czasu odzyskania niepodległości w 1918 r. miasto

wojewódzkie (od 1998 r. siedziba władz województwa małopolskiego), jest także centralnym

ośrodkiem metropolitalnym aglomeracji2 krakowskiej i Krakowskiego Obszaru

Metropolitalnego. W zapisach historycznych Kraków jest uznawany za główne miasto

historycznej Małopolski. Leży na obszarze Bramy Krakowskiej, Niecki Nidziańskiej i Pogórza

Zachodniobeskidzkiego.

W Krakowie znajdują się główne siedziby m.in.: Polskiej Akademii Umiejętności,

Narodowego Centrum Nauki, Polskiego Towarzystwa Promieniowania Synchrotronowego,

Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, dowództwa Sił Specjalnych RP będące

jednocześnie jednym z kilku dowództw sił specjalnych NATO, Centrum Operacji Lądowych -

Dowództwa Komponentu Lądowego, Polskiego Związku Narciarskiego. Miasto posiada

placówki kulturalne o znaczeniu i statusie narodowym m.in. Narodowy Stary Teatr, Muzeum

Narodowe, Panteon Narodowy, Archiwum Narodowe, Biblioteka Jagiellońska, Instytut

Książki, Centrum Operacji Specjalnych, Narodowe Centrum Rugby.

Miasto pełni funkcję centrum administracyjnego, kulturalnego, edukacyjnego,

naukowego, gospodarczego, usługowego i turystycznego. Kraków jest drugim, po

Warszawie, największym w kraju rynkiem nowoczesnej powierzchni biurowej, a także

jednym z kluczowych węzłów drogowych i kolejowych w Polsce. W Balicach pod Krakowem

znajduje się drugi co do wielkości polski port lotniczy o znaczeniu międzynarodowym.

1 Nekropolia (z gr. Nekropolis-miasto umarłych)- starożytny lub wczesnochrześcijański cmentarz

usytuowany w pobliżu miasta, lub też inny stary cmentarz o dużej powierzchni, zwłaszcza taki, na którym pochowani są członkowie znanych rodów i ludzie sławni.

2Aglomeracja (z łac. agglomeratio – nagromadzenie) – jednostka morfologiczna tworząca spójny

zespół wzajemnie powiązanych jednostek osadniczych, powstały w wyniku koncentracji zabudowy i zagospodarowania.

S t r o n a | 6

Wstęp

Położenie Krakowa

Kraków jest położony w południowej Polsce, w środkowo-północnej części

województwa małopolskiego nad Wisłą; na jego terenie znajdują się ujścia wiślanych

dopływów: Białuchy (dolny bieg Prądnika), Rudawy, Dłubni, Drwiny Długiej i Wilgi. Kraków

znajduje się w miejscu zbiegu kilku krain geograficznych: Bramy Krakowskiej, Kotliny

Oświęcimskiej, Kotliny Sandomierskiej, Pogórza Zachodniobeskidzkiego, Wyżyny Krakowsko-

Częstochowskiej. Położenie Krakowa sprawia, że jest on bazą dla wycieczek w polskie góry,

czy wypadów do malowniczej Jury Krakowsko-Częstochowskiej.

Rysunek 1-mapa Krakowa

S t r o n a | 7

Zabytki

Zabytki

Kościół Mariacki

Rysunek 2-Kościół Mariacki

Obok katedry na Wawelu3 Kościół Mariacki stanowi najważniejszą świątynię

Krakowa. Przez wieki kościół otoczony był opieką bogatych rodzin mieszczańskich, dzięki

czemu dziś budowla ta należy do grona najznakomitszych obiektów architektury sakralnej

w Polsce.

3Wawel – wzgórze na Pomoście Krakowskim, w Krakowie, w Dzielnicy I Stare Miasto, na lewym

brzegu Wisły; historyczna dzielnica Krakowa.

S t r o n a | 8

Zabytki

Kościół Mariacki znajduje się w północno – wschodnim narożniku Rynku Głównego,

a jego ukośne ustawienie względem osi rynku świadczy o tym, że pierwsza świątynia

romańska wzniesiona została w tym miejscu jeszcze przed lokacją miasta (1257) r. Obecna,

trójnawowa bazylika4 utrzymana w stylu gotyckim powstała pod koniec XIV w. W XV w. do

naw bocznych dobudowano jeszcze kaplice i od tego czasu główna bryła kościoła niewiele się

zmieniła. W XVIII w. pod kierownictwem Franciszka Placidiego świątynia uzyskała styl

barokowy, jednak już wiek później doszło do regotyzacji wnętrza. W pracach tych brali udział

znani artyści, tacy jak Jan Matejko, który wykonał wspaniałe polichromie5oraz Stanisław

Wyspiański i Józef Mehoffer, którzy zaprojektowali ozdobne witraże.

Z zewnątrz najbardziej charakterystycznym elementem bazyliki Mariackiej są dwie,

nierównej wielkości wieże. Według legendy budowa wież powierzona została dwóm

braciom, a każdy z nich pragnął stworzyć obiekt wyższy i piękniejszy. Rywalizacja ta

doprowadziła do tego, że starszy brat zabił młodszego, a następnie z powodu dręczących go

wyrzutów sumienia sam popełnił samobójstwo. Co godzinę z wyższej wieży wygrywany jest

na cztery strony świata hejnał mariacki. Sygnał za każdym razem urywa się, a zjawisko to

tłumaczy doskonale kolejna krakowska legenda. Otóż w średniowieczu, w czasie jednego

z najazdów tatarskich, czuwający na wieży strażnik zagrał hejnał, który miał ostrzec

mieszkańców przed zbliżającym się wrogiem. Jeden z Tatarów dostrzegł jednak strażnika

i zabił go strzałą wypuszczoną z łuku. Choć legenda ta została wymyślona dopiero w latach

30-tych XX w. przez amerykańską Polonię, to i tak została ona entuzjastycznie przyjęta przez

Krakowian i jest przez nich chętnie opowiadana.

Prawdziwym skarbem kościoła Mariackiego jest ołtarz autorstwa Wita Stwosza –

największy tego typu gotycki obiekt w Europie. Ołtarz składa się z nieruchomej szafy

środkowej, która ukazuje zaśnięcie Matki Bożej w otoczeniu apostołów oraz Wniebowzięcie,

dwóch ruchomych skrzydeł prezentujących sceny z życia Chrystusa i Marii oraz zwieńczenia,

przedstawiającego Koronację Marii przez Trójcę Świętą. Całość wykonana została z drewna

dębowego liczącego obecnie ponad 1000 lat, a wszystkie postacie zostały przedstawione

w sposób nadzwyczaj realistyczny.

4Bazylika – w architekturze typ chrześcijańskiej świątyni wielonawowej (niezależnie od pełnionych

funkcji kanonicznych) z nawą główną wyższą od naw bocznych, posiadającą okna ponad dachami naw bocznych 5Polichromia – wielobarwna ozdoba malarska ścian, sufitów, podniebienia sklepień, rzeźb stosowana

do dekoracji wewnętrznych i zewnętrznych.

S t r o n a | 9

Zabytki

Sukiennice

Rysunek 3-Sukiennice

Stojące pośrodku Rynku Głównego Sukiennice są jednym z najbardziej

charakterystycznych zabytków Krakowa. Tak jak i w przeszłości budynek ten spełnia przede

wszystkim funkcje handlowe, dziś jednak zamiast kupców odwiedzają Sukiennice przede

wszystkim turyści.

Historia Sukiennic jest tak stara jak historia Rynku Głównego. W chwili lokacji miasta

na prawie magdeburskim6w 1257 r. książę Bolesław Wstydliwy obiecał również wybudować

dla mieszkańców kramy sukienne. Pierwsze Sukiennice były kamienne, następne, wzniesione

w poł. XIV w. przez Kazimierza Wielkiego – już murowane. Choć gotycka budowla nie

przetrwała próby czasu i spłonęła dwa wieki później, to do dziś zachowały się niektóre

fragmenty jej murów. Pożar okazał się jednak dla budynku swego rodzaju dobrodziejstwem.

Sukiennice zostały odbudowane w stylu renesansowym. Budynek podwyższono o jedną

kondygnację7 i zwieńczono wspaniałą attyką z grzebieniem ozdobionym maszkaronami

6prawo magdeburskie - średniowieczne prawo miejskie, wzorowane na prawie miasta Magdeburga.

7 Kondygnacja - w budownictwie część budynku zawarta między bezpośrednio nad sobą położonymi

stropami.

S t r o n a | 10

Zabytki

projektu Santi Gucciego. Od północy i południa dobudowane zostały loggie8 zaprojektowane

przez Jana Marię Padovano i wzorowane na dziedzińcu Zamku Królewskiego na Wawelu.

W takiej postaci Sukiennice przetrwały kolejne kilka wieków.

W latach 70-tych XIX w. pojawiła się jednak pilna potrzeba renowacji budynku.

Pracami remontowymi kierował Tomasz Pryliński, wspierany w tym względzie przez Jana

Matejkę. Architekt postanowił zburzyć przylegające do Sukiennic od wieków kramy i budy,

a zastąpić je eleganckimi, arkadowymi podcieniami. Pryliński zdecydował się także

wybudować dwa ryzality pośrodku budynku, na osi wschód – zachód. Wskutek tego

sukiennice utraciły swój podłużny dotychczas charakter, a od strony ulic Szewskiej i Siennej

pojawiły się nowe, piękne fasady. Ryzality zostały umiejętnie połączone z attyką i również

ozdobione maszkaronami. Nie zmieniły się funkcje dolnej hali, która wciąż przeznaczona była

dla kupców. Część drewnianych kramów umieszczonych wzdłuż ścian, zaprojektował sam

Matejko. Natomiast drugą kondygnację Tomasz Pryliński przeznaczył na pomieszczenia

Muzeum Narodowego.

Od końca XIX w. wygląd

Sukiennic praktycznie się nie

zmienił. Po II wojnie światowej

na stropie dolnej hali dodano

jedynie herby odzyskanych przez

Polskę miast na zachodzie. Dziś

Sukiennice stanowią wspaniałą

atrakcję turystyczną. Na dole

znajdują się stragany z biżuterią,

rękodziełem i pamiątkami,

natomiast piętro zajmują wystawy Galerii Polskiego Malarstwa i Rzeźby XIX wieku. Można

tam oglądać dzieła m.in. Henryka Siemiradzkiego, Jacka Chełmońskiego, Jana Matejki,

Aleksandra Gierymskiego czy też Władysława Podkowińskiego.

8Logga - wnęka w zewnętrznej płaszczyźnie budynku, otwarta na zewnątrz, oddzielona drzwiami

i oknem od pomieszczeń wewnętrznych.

Rysunek 4-Sukiennice Środek

S t r o n a | 11

Zabytki

Zamek Królewski na Wawelu

Rysunek 5- Zamek Królewski zewnątrz

Zamek Królewski na Wawelu przez całe wieki stanowił centrum państwowości

polskiej. Dziś wizyta w dawnej rezydencji królewskiej to fascynująca podróż w głąb historii

Polski, w czasy zarówno jej świetności jak i upadku.

Zamek Królewski położony jest na Wzgórzu Wawelskim – wapiennej skale jurajskiej

majestatycznie wznoszącej się na lewym brzegu Wisły, w samym sercu Krakowa. Od ok. VII

w. n.e. w jego okolicy zaczęli się osiedlać Słowianie, a za panowania pierwszych

historycznych władców Polski z dynastii Piastów Wawel stanowił już jedną z głównych

rezydencji monarszych. Prawdziwa królewska siedziba powstała tu jednak dopiero

z początkiem XIV w., wraz z koronacją i osiedleniem się na Wawelu Władysława Łokietka. Na

wzgórzu zbudowana wtedy została gotycka katedra, w miejscu drewniano – ziemnych

fortyfikacji9 wzniesiono solidne mury, a sam zamek został znacznie rozbudowany. Lata

świetności zamku przypadły na czasy panowania Jagiellonów, zwłaszcza ostatnich z rodu

9Fortyfikacja - (z łac. fortificatio – umocnienie) – zespół obiektów wojskowych w postaci

odpowiednich budowli i urządzeń, przeznaczonych do prowadzenia działań obronnych.

S t r o n a | 12

Zabytki

Zygmunta III Starego i Zygmunta Augusta. Zafascynowani rozwojem renesansu w Europie

Zachodniej królowie pragnęli nadać swojej rezydencji prawdziwie nowoczesny charakter.

Sprowadzeni z Włoch do Krakowa mistrzowie Franciszek zwany Florentczykiem

i Bartłomiej Berrecci przekształcili gotycką budowlę w piękny renesansowy pałac,

z przestronnym, arkadowym dziedzińcem10, o wybitnie reprezentacyjnym charakterze. Od

początku XVII w., czyli po przeniesieniu stolicy z Krakowa do Warszawy, znaczenie Zamku na

Wawelu zmalało. Pałac trawiły liczne pożary, a rezydujący w Warszawie królowie nie

troszczyli się zbytnio o jego odbudowę. Po trzecim rozbiorze Polski do Krakowa wkroczyli

Austriacy, którzy przez niemal cały XIX w. wykorzystywali wzgórze do celów wojskowych.

Polacy przejęli zarząd nad zamkiem dopiero na krótko przed wybuchem I wojny światowej.

Przez następne kilka dziesięcioleci, z przerwą w okresie II wojny światowej, na Wzgórzu

Wawelskim trwały zakrojone na szeroką skalę prace konserwatorskie. W 1978 r. Wawel,

wraz ze Starym Miastem, Kazimierzem i Stradomiem, znalazł się na Liście Światowego

Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

Na zwiedzanie Zamku Królewskiego

trzeba sobie zostawić przynajmniej jeden dzień.

Na parterze i II piętrze znajdują się

Reprezentacyjne Komnaty Królewskie,

ozdobione oryginalnymi arrasami11,

sprowadzonymi przez Zygmunta Augusta

z Brukseli. Na uwagę zasługuje przede wszystkim

największa na zamku Sala Senatorska oraz Sala Poselska, ze stropem kasetonowym

ozdobionym XVI-wiecznymi rzeźbami męskich i kobiecych głów. Na I piętrze mieszczą się

Prywatne Apartamenty Królewskie. Pozostałe ekspozycje znajdujące się na zamku to

Skarbiec Koronny i Zbrojownia (zawierająca m.in. trofea z odsieczy wiedeńskiej 1683 r.) oraz

Sztuka Wschodu.

10

Dziedziniec – wydzielona, niezadaszona przestrzeń w budynku lub zespole budynków. 11

Arras – nazwa tkanin dekoracyjnych, tkanych na krosnach według kartonu dostarczonego przez artystę malarza.

Rysunek 6-Zamek Królewski wewnątrz

S t r o n a | 13

Zabytki

Natomiast

z ekspozycji znajdujących się

poza zamkiem na szczególne

wyróżnienie zasługuje

Wawel Zaginiony. Można tu

zobaczyć najstarsze obiekty,

jakie powstały na Wzgórzu

Wawelskim, w tym m.in.

Rotundę12 Najświętszej Marii

Panny, fundamenty zamku

gotyckiego i pozostałości

renesansowych kuchni

królewskich. Warto także

zajrzeć do Smoczej Jamy,

jaskini usytuowanej

w zachodniej części wzgórza,

w której, według najbardziej

znanej krakowskiej legendy

żył niegdyś okrutny smok.

12

Rotunda - (łac. rotundus - okrągły[1]) – budowla w układzie centralnym, wzniesiona na planie koła.

Rysunek 7-Smok przy Zamku Królewskim

S t r o n a | 14

Zabytki

Katedra na Wawelu

Katedra Wawelska to nie tylko

najsłynniejsza w Polsce nekropolia królewska, ale

także prawdziwy panteon narodowy13. Obok

królów we wnętrzu świątyni pochowani zostali

biskupi krakowscy i najbardziej zasłużeni dla

ojczyzny Polacy.

Pierwsza katedra stanęła na Wzgórzu

Wawelskim jeszcze za czasów panowania

Bolesława Chrobrego. Budowlę drugiej świątyni, zwanej hermanowską, zlecił Bolesław II

Śmiały, a ukończył pół wieku później Bolesław III Krzywousty. Katedra ta spłonęła w 1305 r.,

a zachowała się z niej jedynie romańska krypta św. Leonarda. Trzecią, gotycką katedrę

zaczęto budować za czasów panowania Władysława Łokietka, a ukończono, gdy na tronie

zasiadał już jego syn – Kazimierz Wielki. Była to trójnawowa bazylika z transeptem14,

prezbiterium15, ambitem16 i trzema wieżami, która w następnych wiekach, dzięki hojnym

fundacjom królewskim, magnackim i biskupim została otoczona wieńcem kaplic. Liczne

przebudowy w istotny sposób zmieniły oblicze katedry, dlatego dziś stanowi ona fascynujący

zlepek stylów architektonicznych, od romańskiego po secesję. Dla obecnego wyglądu

świątyni kapitalne znaczenie miała restauracja przeprowadzona na przełomie XIX i XX w. pod

kierownictwem Sławomira Odrzywolskiego, a później Zygmunta Hendla. Katedra wzbogaciła

się wtedy o dzieła sztuki modernistycznej i nagrobki św. Jadwigi i Władysława Warneńczyka.

13

Panteon Narodowy w Krakowie – miejsce spoczynku najwybitniejszych twórców narodowej sztuki, kultury i nauki, kontynuacja idei krypty zasłużonych na Skałce

14 Transept, nawa poprzeczna, nawa krzyżowa – część kościoła, nawa prostopadła do osi kościoła,

położona pomiędzy prezbiterium, a resztą jego budynku. 15

Prezbiterium, arch. chór kapłański – przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa oraz służby liturgicznej (m.in. ministrantów).

16Ambit (obręb, obejście) – w architekturze kościelnej wąskie przejście powstałe z przedłużenia naw

bocznych i poprowadzenia ich wokół prezbiterium za ołtarzem głównym.

Rysunek 8-Katedra na Wawelu

S t r o n a | 15

Zabytki

W centralnym punkcie

katedry znajduje się

barokowa konfesja św.

Stanisława. W trumnie

relikwiarzu umieszczone

zostały szczątki świętego,

a przez wieki miejsce to

stanowiło tzw. Ołtarz

Ojczyzny, gdzie królowie

składali najcenniejsze

wojenne trofea (np.

Władysław Jagiełło po Bitwie pod Grunwaldem czy też Jan III Sobieski po Wiktorii

Wiedeńskiej 1683 r.). W sąsiedztwie konfesji, po obu stronach nawy głównej, umieszczone

zostały cenotaf17Władysława Warneńczyka, nagrobek Władysława Jagiełły oraz pomniki

zasłużonych dla Krakowa biskupów Jana Małachowskiego, Marcina Szyszkowskiego i Piotra

Gembickiego. Na końcu okazałego prezbiterium znajduje się barokowy ołtarz oraz tron jego

fundatora, biskupa Gembickiego zwieńczony baldachimem18wykonanym z okazji koronacji

Augusta III Sasa. Po zachodniej stronie prezbiterium znajduje się nagrobek Władysława

Łokietka, po wschodniej natomiast nagrobek Kazimierza Wielkiego oraz nagrobek i insygnia

grobowe św. królowej Jadwigi. Wschodnią, zewnętrzną ścianę prezbiterium zdobią z kolei

dwa monumentalne pomniki króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego i królowej Eleonory

z Habsburgów oraz króla Jana III Sobieskiego i królowej Marii Kazimiery. Katedra zewsząd

otoczona jest kaplicami, z których biskupi, królowie i magnaci tworzyli wspaniałe mauzolea.

Do najsłynniejszych należą: renesansowa Kaplica Zygmuntowska, barokowa Kaplica Wazów,

Kaplica Świętokrzyska, Kaplica Jana Olbrachta czy też Kaplica Zebrzydowskiego.

17

Cenotaf, kenotaf, kenotafium – symboliczny grobowiec, wznoszony w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie, a w epoce nowożytnej w Indiach.

18 Baldachim- w architekturze motyw dekoracyjny, zadaszenie w formie wieżyczki, ozdobnego daszku

lub aediculi stanowiący oprawę posągów lub jako wsparty na kolumnach albo filarach - osłaniający nagrobki

Rysunek 9- Katedra na Wawelu 2

S t r o n a | 16

Zabytki

Wiele

grobowców znajduje

się w kryptach

katedry. W Krypcie

Wieszczów

Narodowych

spoczywają Adam

Mickiewicz i Juliusz

Słowacki. W Krypcie

św. Leonarda znajdują

się sarkofagi króla

Jana III Sobieskiego,

królowej Marii

Kazimiery, króla

Michała Korybuta

Wiśniowieckiego,

Tadeusza Kościuszki,

księcia Józefa

Poniatowskiego i gen.

Władysława

Sikorskiego.

W pozostałych

kryptach19 pochowani zostali natomiast m.in. królowie Stefan Batory, Władysław IV Waza,

Zygmunt II August, August II Mocny, Zygmunt III Waza czy Jan Kazimierz Waza.

19

Krypta – część budynku kościoła (zazwyczaj pod prezbiterium) spełniająca funkcje pochówkowe zmarłych dostojników duchownych i świeckich oraz jako miejsce przechowywania i eksponowania relikwii świętych.

Rysunek 10- Ołtarz w kościele na Wawelu

S t r o n a | 17

Zabytki

Krakowski Kazimierz

Kazimierz jest

obok Starego Miasta

najważniejszym centrum

życia kulturalnego

Krakowa. To miejsce,

w którym tradycja

chrześcijańska przeplata

się z tradycją żydowską,

gdzie obok zabytkowych

synagog20 i typowych

żydowskich restauracji

współistnieją nowoczesne kawiarnie i kluby nocne.

Kazimierz otrzymał przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim z rąk króla

Kazimierza Wielkiego w 1335 r. Od początku swojego istnienia aż do XIX w. było to oddzielne

miasto usytuowane na południe od Krakowa. Choć Kazimierz kojarzy się przede wszystkim

z miejscem, które w przeszłości zamieszkiwali Żydzi, to samo powstanie miasta nie wiązało

się jeszcze z potrzebą wyznaczenia specjalnego terytorium dla gminy żydowskiej.

Początkowo Kazimierz miał być partnerem handlowym dla Krakowa oraz zabezpieczać stolicę

od południa. Żydzi pojawili się na dobre na Kazimierzu dopiero z końcem XV w., a to wskutek

wygnania ich z Krakowa przez króla Jana Olbrachta. Zajęli oni północno – wschodnią część

miasta (obejmującą dzisiejszy teren pomiędzy ulicami Józefa, Bożego Ciała, Dajwór

i Miodowej) i utworzyli tam Miasto Żydowskie.

Do początku XIX w. to właśnie tu skupiało się życie wszystkich Żydów, a dopiero w II

poł. XIX w. pozwolono im się z powrotem osiedlać w innych częściach Krakowa. Obecność

Żydów na Kazimierzu zakończyła się wraz z wybuchem II wojny światowej. Szacuje się, że

z przeszło 58 tys. krakowskich Żydów wojnę przetrwało jedynie 3 tys.

20

Synagoga, bożnica, bóżnica (z stgr. συναγωγή synagoge - zgromadzenie, miejsce zebrań) – żydowski dom modlitwy.

Rysunek 11- Kazimierz w Krakowie

S t r o n a | 18

Zabytki

Dziś Kazimierz to

jedno z najczęściej

odwiedzanych miejsc

w Krakowie. Tutaj znajdują

się zabytkowe synagogi

(Stara, Izaaka, Kupa, Remuh,

Tempel) oraz kościoły

(Bożego Ciała, św. Katarzyny ,

św. Trójcy i kościół na Skałce

– pełniący rolę Panteonu

Narodowego). Tutaj kwitnie

także życie towarzyskie

i kulturalne miasta. Alchemia,

Singer czy LesCouleurs to

miejsca prawdziwie kultowe.

Festiwal Kultury Żydowskiej,

Święto Zupy, Święto Chleba

czy Święto ulicy Józefa

przyciągają co roku tłumy

ludzi. Choć historycznym

centrum Kazimierza jest Plac

Wolnica, przy którym stoi

okazały Ratusz kazimierski, to życie skupia się tu głównie wokół Placu Nowego21, zwanego

też Żydowskim.

21

Plac Nowy, popularnie zwany Żydowskim – plac na krakowskim Kazimierzu.

Rysunek 12- Synagoga na Kazimierzu

S t r o n a | 19

Zabytki

Barbakan

Krakowski Barbakan stanowi jeden z najwspanialszych obiektów średniowiecznej

architektury militarnej w Europie. Do początku XIX w., czyli do czasu wprowadzenia zmian

w sztuce oblężniczej, Barbakan był budowlą prawie nie do zdobycia.

Rysunek 13- Barbakan w Krakowie

W Europie zachowało się jedynie kilka podobnych obiektów, ale na ich tle krakowski

Barbakan zdecydowanie się wyróżnia. Jest to potężna budowla, o niezwykle oryginalnej

konstrukcji, a do tego zachowana w bardzo dobrym stanie. Barbakan został wzniesiony

w latach 1498 – 1499, dla ochrony północnego odcinka fortyfikacji Krakowa, pozbawionego

naturalnej zapory wodnej. Szybki czas budowy obiektu był związany z ryzykiem najazdu

wołosko – tureckiego po klęsce króla Jana Olbrachta w lasach bukowińskich. W efekcie

powstała okrągła budowla o średnicy wewnętrznej wynoszącej 24,4 m i z murami o grubości

3 m. Barbakan został połączony z Bramą Floriańską tzw. szyją, czyli podwójnym murem

o pustym środku. Przy konstrukcji obiektu zastosowano najnowsze osiągnięcia

średniowiecznej sztuki fortyfikacyjnej.

S t r o n a | 20

Zabytki

Na trzech kondygnacjach Barbakanu rozmieszczonych zostało 130 otworów

strzelniczych, a siedem wieżyczek stanowiło doskonałe punkty obserwacyjne. Wokół

warowni rozciągała się fosa głęboka na 3 metry i o szerokości dochodzącej do 26 metrów od

strony północno – zachodniej. Dno fosy wyłożono kamiennymi płytami, a wodę

doprowadzano do niej z pobliskiej Rudawy. Barbakan posiadał dwie bramy, jedną od strony

dzisiejszego Kleparza i drugą prowadzącą do Bramy Floriańskiej. Wewnątrz obiekt był

praktycznie pusty, a wszystko to po to, żeby w razie zagrożenia można było zgromadzić

w środku liczne wojsko.

Rysunek 14- Barbakan w Krakowie wejście

Według najnowszych ustaleń historyków Barbakan był obiektem nie do zdobycia do

końca XVIII w. Wraz ze zmianami, które zaszły w sztuce oblężniczej na początku XIX w. obiekt

ten stał się mniej użyteczny, a Austriacy chcieli go nawet zburzyć ze względów sanitarnych22.

Szczęśliwie Barbakan uniknął jednak losu, który spotkał większość fortyfikacji Krakowa

i wyburzona została tylko szyja łącząca go z Bramą Floriańską.

22

Instalacja sanitarna - zespół instalacji budowlanych wewnątrz i na zewnątrz budynku, w zakresie takich mediów jak: woda, powietrze i gaz.

S t r o n a | 21

Zabytki

Collegium Maius

Collegium Maius to

najstarszy budynek należący

do Uniwersytetu

Jagiellońskiego. Dziś w jego

wnętrzach można oglądać

wspaniałe

eksponaty23przedstawiające

historię krakowskiej uczelni.

Stojący u zbiegu ulic

Jagiellońskiej i św. Anny

gmach Collegium Maius

został w 1400 r. zakupiony

przez króla Władysława

Jagiełłę i przeznaczony na

potrzeby Uniwersytetu

Jagiellońskiego. Król,

korzystając z zapisu

testamentowego królowej

Jadwigi, pragnął w ten

sposób reaktywować

fundację Kazimierza

Wielkiego, dzięki której

uczelnia powstała w 1364 r. W ciągu XV w. do budynku Collegium Maius przyłączone zostały

sąsiednie kamienice, wskutek czego powstał jeden, sporych rozmiarów gmach, z pięknym

wewnętrznym dziedzińcem otoczonym arkadowymi, późnogotyckimi krużgankami24. Na

parterze znajdowały się lektoria, na pierwszym piętrze natomiast tzw. StubaCommunis, czyli

izba wspólna oraz mieszkania profesorów i biblioteki. Pod koniec lat 30-tych XIX w. podjęto

23

Eksponat – przedmiot wystawiony na pokaz. 24

Krużganek– jako pojęcie architektoniczne jest to długi korytarz (ganek), okalający przeważnie wewnętrzny dziedziniec na jednej lub kilku kondygnacjach. Pełnił funkcję komunikacyjną.

Rysunek 15- Uniwersytet Jagieloński

S t r o n a | 22

Zabytki

decyzję o przebudowie

Collegium Maius.

Pracami kierował

najpierw Krarol Kremer,

znany krakowski

architekt i miłośnik

neogotyku, później

natomiast austriacki

architekt Herman

Bergmann. W wyniku

długotrwałej restauracji

zarówno elewacje, jak

i wnętrza budynku otrzymały charakter neogotycki. W Collegium Maius umieszczono

Bibliotekę Jagiellońską, a stan ten utrzymał się do 1940 r. Po wojnie zdecydowano się

przywrócić budynkowi jego pierwotny wygląd z przełomu XV i XVI w. Prace kierowane przez

Karola Estreichera zakończyły się w poł. lat 60-tych, a we wnętrzu odnowionego gmachu

umieszczone zostało Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Dziś w Collegium Maius na uwagę zasługują przede wszystkim wspaniałe arkadowe

krużganki o kryształowych sklepieniach. Pośrodku dziedzińca usytuowana jest studnia, a na

pierwsze piętro prowadzą zabytkowe schody (te większe zwane są profesorskimi). Wizyta

w muzeum stanowi pasjonującą podróż w głąb historii krakowskiej uczelni. W skład

najciekawszej kolekcji instrumentów naukowych wchodzą m.in. arabskie astrolabium25 z XI

w., aparatura, dzięki której Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski skroplili w 1883 r.

powietrze oraz globusy Gerarda Mercatora z XVI w. Są tu także kolekcje nowożytnego

malarstwa zachodnioeuropejskiego, rzeźby średniowiecznej, barokowej i nowożytnej oraz

rzemiosła artystycznego. Osobną kategorię stanowią zbiory starych fotografii,

przedstawiających m.in. krakowskie zabytki oraz portrety profesorów i innych zasłużonych

dla świata nauki osobistości.

25

Astrolabium – pomiarowy przyrząd astronomiczny używany w nawigacji do początku XVIII wieku, służący do wyznaczania położenia ciał niebieskich nad horyzontem, poprzednik sekstantu.

Rysunek 16- Collegium Maius w Krakowie

S t r o n a | 23

Zabytki

Krypta Zasłużonych na Skałce

Krypta Zasłużonych znajduje się w podziemiach kościoła oo. Paulinów na Skałce. Jest

to obecnie jeden z najważniejszych panteonów narodowych w Polsce.

Rysunek 17- Kościół św. Stanisława

Historia samego kościoła na Skałce sięga odległych czasów średniowiecza. Według

tradycji to właśnie w tym miejscu poniósł śmierć św. Stanisław z rąk króla Bolesława

Śmiałego. Po kanonizacji św. Stanisława Skałka stała się popularnym miejscem pielgrzymek26.

Od XIV w. stał tu gotycki kościół, który został oddany w opiekę zakonowi paulinów27,

sprowadzonemu do Krakowa przez Jana Długosza. Sam kronikarz spoczął zresztą po śmierci

właśnie na Skałce. W poł. XVIII miejsce budowli gotyckiej zajęła nowa, barokowa świątynia,

a w latach 70-tych XIX w. w środowisku polskich intelektualistów pojawił się pomysł, by na

Skałce utworzyć również Kryptę Zasłużonych. Realizacja tego projektu nastąpiła już w 1880

r., gdy pogrzebano tutaj ponownie Jana Długosza w 400 rocznicę jego śmierci. Skałka stała

się zatem obok Wawelu kolejnym panteonem narodowym, z tą tylko różnicą, że na Wawelu

26

Pielgrzymka – podróż podjęta z pobudek religijnych do miejsc świętych. 27

Zakon Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika, potocznie paulini – zakon założony w roku 1215 (tak podaje AnnuarioPontificio) lub 1250 na Węgrzech przez bł. Euzebiusza z Ostrzyhomia.

S t r o n a | 24

Zabytki

pochowani byli głównie

królowie i bohaterowie walk

o wolność Polski, natomiast

krypta na Skałce została

przeznaczona dla osób

zasłużonych dla kultury

narodowej.

Poza Janem

Długoszem we wnętrzach

Krypty Zasłużonych na Skałce

spoczywają: Wincenty Pol,

Lucjan Siemieński, Józef

Ignacy Kraszewski, Teofil

Lenartowicz, Adam Asnyk,

Henryk Siemiradzki,

Stanisław Wyspiański, Jacek

Malczewski, Karol

Szymanowski, Ludwik Solski,

Tadeusz Banachiewicz

i Czesław Miłosz.

W 2009 r. ojcowie

Paulini zrezygnowali

z pomysłu rozbudowy Krypty Zasłużonych na Skałce, podjęto zatem decyzję o utworzeniu

nowego panteonu narodowego. W 2010 r. powstała Fundacja „Panteon Narodowy”, a na

jego miejsce wyznaczono podziemia kościoła św. Piotra i Pawła przy ulicy Grodzkiej. Obecnie

trwają prace przygotowawcze, a otwarcie nowego panteonu jest przewidziane na jesień

2012 r.

Rysunek 18- Kośció św. Stanisława wnętrze

S t r o n a | 25

Zabytki

Muzeum Czartoryskich

Muzeum Czartoryskich jest jedną z najstarszych placówek kulturalnych typu

patriotyczno – historycznego w Polsce. Jego powstanie zawdzięczamy księżnej Izabeli

Czartoryskiej, żonie księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, która wiedziona dewizą

„Przeszłość – Przyszłości” zaczęła z końcem XVIII w. kolekcjonować cenne zbiory sztuki

europejskiej i bliskowschodniej.

Rysunek 19- Muzeum Czartoryskich

Pierwsze Muzeum Czartoryskich zostało założone w 1801 r. w Puławach

i funkcjonowało pod nazwą Świątyni Sybilli. Po klęsce powstania listopadowego i konfiskacie

majątku rodziny przez Rosjan, część zbiorów została zniszczona bądź rozkradziona. Resztę

udało się przetransportować do Paryża, a ocalałe dzieła sztuki zostały umieszczone

w słynnym Hotelu Lambert. W latach 70-tych XIX w. Władysław Czartoryski postanowił

przywieźć zbiory z powrotem do Polski, a dokładniej do Krakowa, korzystając z dogodnego

klimatu politycznego panującego wówczas w Galicji. Na miejsce ekspozycji przeznaczone

zostały pomieszczenia dawnego Arsenału Miejskiego, baszt Stolarskiej i Ciesielskiej, a książę

Czartoryski dokupił jeszcze dodatkowo sąsiedni budynek klasztoru Pijarów oraz trzy

S t r o n a | 26

Zabytki

kamienice na rogu ul. Pijarskiej i św. Jana. Budynki, jako że znajdowały się po obu stronach

ulicy, zostały ze sobą połączone przewiązką28. W tym kształcie muzeum przetrwało do dziś.

W Muzeum Czartoryskich prezentowana jest zarówno sztuka europejska

i bliskowschodnia, jak też sztuka polska, obejmująca najważniejsze pamiątki po zasłużonych

dla ojczyzny Polakach – księciu Józefie Poniatowskim, Tadeuszu Kościuszce, Stanisławie

Żółkiewskim, Janie III Sobieskim czy też Janie Henryku Dąbrowskim, żeby wymienić tylko tych

najważniejszych. Na uwagę zasługują przede wszystkim zbiory sztuki starożytnej, w tym

sarkofagi i figurki grobowe z Egiptu, grobowce etruskie29, rzeźba rzymska i piękne greckie

wazy. W dziale malarstwa zachodnioeuropejskiego można zobaczyć dzieła Leonarda da Vinci

(słynna Dama z gronostajem), Rembrandta, PieteraBrueghela Młodszego, Łukasza Cranacha

Starszego, Jacoba Jordaensa czy też Lorenzo Lotto. Są tu także wspaniałe portrety ostatnich

Jagiellonów stworzone w pracowni Łukasza Cranacha młodszego oraz polskie, europejskie

i bliskowschodnie militaria.

Rysunek 20- wnętrze muzeum Czartoryskich

Zbiorami znajdującymi się obecnie w Bibliotece i Muzeum Czartoryskich zarządza

Fundacja XX Czartoryskich, powołana w 1991 r. przez księcia Adama Karola Czartoryskiego.

28

Przewiązka – miejsce przejazdu (zawrócenia) między dwoma jezdniami na drodze ograniczonej barierkami ochronnymi wzdłuż jezdni (najczęściej z pasem zieleni).

29Sztuka Etruska – sztuka ludu Etrusków, zamieszkującego środkową część Italii położoną nad

Morzem Tyrreńskim (obszar dzisiejszej Toskanii) od X do I w. p.n.e. (Rzymianie podbili Etrurię w III w. p.n.e.).

S t r o n a | 27

Zabytki

Pałac Biskupi

Od końca XIV w.

Pałac Biskupi stanowi

siedzibę biskupów

krakowskich. Świat ujrzał ten

reprezentacyjny gmach

z początkiem kwietnia 2005

r., gdy po śmierci papieża

Jana Pawła II pod kurią

zaczęły się gromadzić tłumy

ludzi. W owym czasie

wszystkie najważniejsze

stacje telewizyjne

transmitowały wydarzenia

z Krakowa właśnie z tego

miejsca.

Przez całe niemal

średniowiecze siedzibą

biskupów Krakowa był

Wawel. Pierwsza gotycka

rezydencja przy dzisiejszej

ulicy Franciszkańskiej

powstała

najprawdopodobniej z końcem XIV w., a w XVI w. została ona przebudowana w stylu

renesansowym. Zapewne także wtedy ustalony został charakter gmachu, jako osobnej

siedziby biskupiej. W poł. XVII w. biskup Piotr Gembicki postanowił gruntownie przebudować

rezydencję w stylu wczesnego baroku, zachowując jednocześnie starsze fragmenty budowli.

Monumentalny budynek został wyposażony w dwa piękne portale, od strony ulicy

Franciszkańskiej (zachowany do dziś) i od ulicy Wiślnej (pełniący wówczas rolę głównej

bramy). W poł. XIX w. po ogromnym pożarze, jaki nawiedził Kraków, Pałac Biskupi został

Rysunek 21- Pałac Biskupi

S t r o n a | 28

Zabytki

niemal doszczętnie zniszczony. Gmach jednak szybko odbudowano, a dzisiejszy,

renesansowy wygląd nadał mu w latach 80-tych XIX w. architekt Tomasz Pryliński, znany

przede wszystkim z dokonanej

wcześniej przebudowy Sukiennic.

Pałac Biskupi kojarzony

jest zwłaszcza z osobą Jana Pawła

II. Będący jeszcze biskupem Karol

Wojtyła mieszkał w tym miejscu

w latach 1964 – 1978. W trakcie

pielgrzymek do Polski i wizyt

w Krakowie papież właśnie tutaj

się zatrzymywał i z tzw. „okna

papieskiego”, znajdującego się

nad barokowym portalem,

rozmawiał z tłumami

gromadzących się pod pałacem

wiernych. Tuż po śmierci papieża

miejsce to stało się niemal

kultowe. Pod oknem papieskim

od lat gromadzą się katolicy

w trakcie ważnych wydarzeń

państwowych, przyjeżdżają tu

turyści, tak z Polski, jak i z zagranicy, którzy składają pod oknem kwiaty i palą znicze. Choć

Pałac Biskupi stoi przy ruchliwej ulicy, to organizowane są tu nieraz czuwania i koncerty o

charakterze religijnym.

Rysunek 22- Tablica na Pałacu Biskupim

S t r o n a | 29

Zabytki

Teatr Stary

Teatr Stary im.

Heleny Modrzejewskiej

w Krakowie jest najstarszym,

do dziś funkcjonującym

budynkiem teatralnym

w Polsce. Jego otwarcie

nastąpiło 1 stycznia 1799 r.

Swoje powstanie

pierwsza scena teatralna

w Krakowie zawdzięcza

Jackowi Kluszewskiemu,

który pod koniec XVIII w.

zakupił i przystosował do

celów teatralnych dwie

kamienice na rogu ulicy

Jagiellońskiej i pl.

Szczepańskiego. W poł. XIX

w. do budynku dołączona

została trzecia kamienica,

a gmach został

przebudowany przez znanych

architektów Tomasza

Majewskiego i Karola Kremera w stylu renesansu florenckiego. Po wzniesieniu w 1893 r.

okazałego budynku Teatru Miejskiego (dziś Teatru im. Juliusza Słowackiego), teatr przy pl.

Szczepańskim stracił na znaczeniu. Dopiero w latach 1903 – 1906 miasto postanowiło

uratować budynek i zleciło jego gruntowną renowację30. Odpowiedzialni za przebudowę

Franciszek Mączyński i Tadeusz Stryjeński nadali mu secesyjny wygląd, tak z zewnątrz

30

Renowacja – odświeżenie, odnowienie.

Rysunek 23- Teatr stary w Krakowie

S t r o n a | 30

Zabytki

(stiukowy fryz) jak i wewnątrz (stolarka, polichromia). Gmach przeznaczony został na

siedzibę Towarzystwa Muzycznego, a teatr powrócił tu dopiero po II wojnie światowej.

Na deskach Teatru Starego w Krakowie występowały bądź wciąż występują takie

sławy jak Helena Modrzejewska, Ludwik Solski, Gustaw Holoubek, Jerzy Bińczycki, Tadeusz

Łomnicki, Jan Nowicki, Anna Dymna, Anna Polony czy też Jerzy Trela. Tym wspaniałym

zespołem artystycznym kierowali wybitni reżyserzy: Konrad Swinarski, Jerzy Grotowski,

Andrzej Wajda, Krzysztof Kieślowski, Agnieszka Holland, Krzysztof Zanussi czy też Krystian

Lupa. Przez cały okres komunizmu Teatr Stary nie poddawał się panującej ideologii, ale też

unikał konfrontacji z władzą. Postawa kolejnych dyrektorów była umiarkowana i wyważona,

a głównym celem tej instytucji nie było politykowanie, a przedstawianie wielkich dzieł

polskiego i światowego dramatu. Tutaj wystawiono m.in. „Hamleta” Shakespeare’a,

„Wesele” Wyspiańskiego, „Tango” Mrożka, „Wiśniowy Sad” Czechowa, „Dziady” Mickiewicza

czy też „Szkołę żon” Moliera.

Rysunek 24- Teatr Stary w Krakowie

S t r o n a | 31

Zabytki

Cmentarz Rakowicki

Cmentarz Rakowicki

w Krakowie nieraz

porównywany jest do

paryskiej nekropolii Pere –

Lachaise. Skojarzenia te są

jak najbardziej zasadne, oba

cmentarze powstały bowiem

dokładnie w tym samym

czasie i są prawdziwą

skarbnicą rzeźby i małej

architektury.

Powstanie

Cmentarza Rakowickiego

było bezpośrednim

następstwem edyktu

józefińskiego z 1784 r., który

nakazał likwidację cmentarzy

przykościelnych i zakazał grzebania zmarłych w obrębie miasta. Po trzecim rozbiorze Polski

Kraków zajęli Austriacy, którzy nabyli od karmelitów bosych31 odpowiedni grunt

i przeznaczyli go na cele cmentarne. Nowa krakowska nekropolia otwarta została w 1803 r.,

a pierwszą pochowaną tu osobą była Apolonia z Lubowieckich Bursikowa, o czym

przypomina do dziś tablica pamiątkowa umieszczona w murze tuż obok głównego wejścia.

W następnych latach cmentarz był stale poszerzany i dziś jego powierzchnia wynosi 42 ha.

W poł. XIX w. pośrodku nekropolii wzniesiona została murowana kaplica Zmartwychwstania

Chrystusa Króla, z fundacji wiceprezydenta Krakowa Ludwika Helcla i jego żony Anny, znanej

z działalności społecznej.

31

Karmelici bosi– katolicki zakon, odłam zakonu karmelitów o surowszej regule, powstały wskutek reformy rozpoczętej w 1580 przez św. Teresę z Ávili i św. Jana od Krzyża. Istnieje również Świecki Zakon Karmelitów Bosych.

Rysunek 25- Nagrobek Marka Grechuty na Cmentarzu Rakowickim

S t r o n a | 32

Zabytki

Na Cmentarzu

Rakowickim pochowanych

zostało wielu wybitnych

Polaków, zarówno polityków,

jak też działaczy społecznych

i ludzi kultury. Spoczywają tu

m.in. Jan Matejko, Juliusz

i Wojciech Kossakowie,

Helena Modrzejewska, Józef

Mehoffer, Teodor

Axentowicz, Ludwik Jerzy

Kern, Marek Grechuta i Piotr

Skrzynecki. W osobnych

kwaterach pogrzebani zostali

żołnierze i partyzanci polegli

w obu wojnach światowych,

ofiary zbrodni hitlerowskich

oraz uczestnicy powstań

narodowych: Listopadowego,

Styczniowego i Wiosny

Ludów. Znalazło się tu także

miejsce dla żołnierzy

radzieckich zabitych w trakcie wyzwalania Krakowa w 1945 r.

Poza ogromnym znaczeniem historycznym i symbolicznym Cmentarz Rakowicki

posiada również wielką wartość artystyczną. W starej części nekropolii znajduje się wiele

zabytkowych nagrobków, zaprojektowanych przez wybitnych krakowskich artystów. Na

uwagę zasługuje przede wszystkim nagrobek Tadeusza Kantora, który ten słynny reżyser,

malarz i scenograf zaprojektował sam dla siebie.

Rysunek 26- Nagrobek Rodzinny na Cmentarzu Rakowickim

S t r o n a | 33

Zabytki

Sanktuarium w Łagiewnikach

Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w krakowskich Łagiewnikach to największy na

świecie ośrodek kultu chrystologicznego. W sanktuarium znajduje się obraz Jezusa

Miłosiernego i grób świętej Faustyny, do których pielgrzymują od końca lat 40-tych. XX w.

ludzie z całego świata.

Rysunek 27- Sanktuarium w Łagiewnikach

Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Łagiewnikach ściśle związane jest z kultem

siostry Faustyny Kowalskiej. W latach 20-tych XX w. wstąpiła ona do Zgromadzenia Sióstr

Matki Bożej Miłosierdzia i spędziła kilka lat w klasztorze w Łagiewnikach. To właśnie wtedy

siostra miała doznać mistycznych objawień Chrystusa Miłosiernego. Po jej śmierci artysta

Adolf Hyła namalował obraz Jezusa Miłosiernego, zgodnie ze wskazówkami, które przekazała

w swoim dzienniku Faustyna. Dzieło to, umieszczone w klasztornej kaplicy, zasłynęło wkrótce

łaskami, a klasztor w Łagiewnikach stał się miejscem licznych pielgrzymek.

S t r o n a | 34

Zabytki

Rysunek 28- Ołtarz w sanktuarium

Siostra Faustyna Kowalska została beatyfikowana32 w 1993 r., natomiast już rok

wcześniej kardynał Franciszek Macharski ustanowił kaplicę św. Józefa Sanktuarium

Miłosierdzia Bożego. Jednocześnie kardynał powołał Fundację Sanktuarium Bożego

Miłosierdzia w celu zebrania środków na budowę nowej świątyni. Siostra Faustyna została

kanonizowana33 w 2000 r. w Rzymie, natomiast budowę Bazyliki Bożego Miłosierdzia

ukończono w 2002 r. Świątynię poświęcił papież Jan Paweł II podczas pielgrzymki do Polski

w sierpniu 2002 r.

Sanktuarium Bożego Miłosierdzia obejmuje obecnie kompleks obiektów, w skład

którego wchodzą: Bazylika Bożego Miłosierdzia, wolnostojąca wieża widokowa, neogotycki

klasztor Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia (z kaplicą św. Józefa, gdzie znajduje się słynący

łaskami obraz i relikwie siostry Faustyny), kaplica Adoracji Najświętszego Sakramentu, Dom

Duszpasterski oraz Aula Jana Pawła II. Sama bazylika to dwupoziomowa budowla o kształcie

łodzi, która może pomieścić do 5 tys. osób. Dziś jest to największy kościół na terenie

Krakowa.

32

Beatyfikacja– akt kościelny wydawany przez Kościół katolicki, uznający osobę zmarłą za błogosławioną, zezwalający na publiczny kult, ale o charakterze lokalnym (np. w diecezji).

33Kanonizacja - to oficjalne uznanie przez Stolicę Apostolską świętości lub przez zatwierdzenie przez

Święty Synod w Kościele prawosławnym danej zmarłej osoby z racji osiągnięcia przez nią doskonałości moralnej w stopniu heroicznym lub uznanie jej za męczennika.

S t r o n a | 35

Co jeszcze warto zobaczyć w Krakowie

Co jeszcze warto zobaczyć w Krakowie

Dorożki na Rynku Głównym w Krakowie

Jadąc ranem do Krakowa

można bardzo często na drogach

dojazdowych spotkać dorożkę34

z dorożkażemmknacą w stronę

Krakowskiego Rynku, wypoczęte

konie mijają samochody także

zmierzające do miasta, odwrotna

sytuacja jest wieczorem - też

spotykamy dorożkę

z dorożkażem, ale już jadącą

z Rynku Krakowskiego w kierunku swego postoju i domu, konie, ani dorożkaż nie są już tacy

wypoczęci, jak ranem, są zmeczone całodzienną pracą, staniem w słońcu i co jakiś czas

przejażdżką z turystami tą samą trasą codziennie, dorożkaże nie mają dni wolnych - w święta

i weekendy największy ruch jest i nie mogą sobie wtedy pozwolić na wolne, jedyne dni wolne

jakie mają to w tygodniu i zimą, gdy aura jest niesprzyjająca. Dorożki były od dawien dawna

na Rynku w Krakowie, są nadal i będą, z biegiem czasu zmieniła się tylko ich funkcja. Nikt nie

przechodzi obok nich obojętnie, jedni uważają, że woń potu i zapachu końskiego unoszącego

się wokół dorożki jest nie do zniesienia i omijają je z daleka, są też tacy co twierdzą, że

zapach unoszący się wokół dorożki jest naturalny i całkiem przyjemny, przypomina dawny

Kraków. Obecnie przejażdżka bryczką35 to atrakcja turystyczna i to nie tania, jednak kiedyś

dorożki były głównym środkiem lokomocji po Krakowie, nie było przecież ani tramwajów, ani

autobusów. Obecnie, nie jest łatwo być dorożkażem w Krakowie, nie wystarczy założyć

melonik i mieć dorożkę z koniem. Każdy dorożkaż musi w Urzędzie Miasta złożyć podanie,

oraz stosowne dokumenty, które po rozpatrzeniu przez urząd zdecydują czy dorożkaż uzyska

pozwolenie na wjazd do Krakowskiego Rynku. Do wymaganych dokumentów należą między

34

Dorożka - lekki pojazd konny. 35

Bryczka – czterokołowy pojazd zaprzęgowy, lekki, odkryty, resorowany, od XVIII wieku często używana w Polsce, na wsi w celach gospodarczych i komunikacji. W Europie Zachodniej była pojazdem podróżnym.

Rysunek 29- Dorożkaż na rynku w Krakowie

S t r o n a | 36

Co jeszcze warto zobaczyć w Krakowie

innymi paszport konia i zdjęcie, na którym widnieje w całej okazałości dorożka wraz

z dorożkażem. Żeby wjechać do Rynku musi być tam jeszcze miejsce postojowe

przeznaczone dla dorożek - a jest ich na Krakowskim Rynku tylko 15. Władze miasta

interesowały się od dawien dawna dorożkami i wydawały odnośnie nich osobne przepisy

dotyczące ich prowadzenia. Przepis wydany w 1910 roku przez władze miasta reguluje

predkośćdorożkek w Krakowie - maksymalna predkość dorożki to 167 metrów na minutę -

osiagnięta jazdą miernym kłusem36. Dorożki nie należą do najtańszych atrakcji turystycznych.

W zasadzie przejażdżka dorożką odbywa się po ustalonych z góry dwóch trasach. Cena

przejażdżki dorożką także jest stała, chociaż na życzenie klienta trasa może ulec zmianie, a co

do ceny to można się potargować. Dorożki poruszają się trzema głównymi trasami: pierwsza

trasa wokół Rynku - koszt około 25 zł, druga trasa to wokół Rynku, ulicą grodzką do Wawelu,

dalej ul. Straszewskiego wzdłuż Plant, aż do ul. Franciszkańskiej i do Rynku koszt około 100 zł,

kolejna trasa zawiera trasę drugą poszerzoną o plac Szczepański, dalej wzdłuż Plant do teatru

Słowackiego i powrót na Rynek - koszt około 140 zł, można zrobić sobie jeszcze przejażdzkę

zawierającą Kazimierz -

koszt takiej trasy około 150

zł.

Ostatnimi czasy

władze miasta dodały

jeden punkt w którym

znajduje się postój dorożek

- po północnej stronie

Kościoła Mariackiego, na

Placu Mariackim znajduje

się wydzielone miejsce dla

paru dorożek.

36

Kłus – chód dwutaktowy konia (również osła, zebry i innych koniowatych). Podczas kłusa dwie przeciwległe kończyny – prawa przednia i lewa tylna (bądź odwrotnie) jednocześnie odbijają się od ziemi.

Rysunek 30- dorożkaż na rynku w Krakowie 2

S t r o n a | 37

Co jeszcze warto zobaczyć w Krakowie

Inne

Rysunek 34- śmierć pod kościołem Mariackim Rysunek 33- Postać 1 przed Kościołem Mariackim

Rysunek 32- Postać 2 przed Kościołem Mariackim Rysunek 31- Postać 3 przed Kościołem Mariackim

S t r o n a | 38

Co jeszcze warto zobaczyć w Krakowie

Rysunek 35- Postać 4 przed Kościołem Mariackim

Rysunek 36-Poczta Polska

S t r o n a | 39

Spis Indeksów

aglomeracji ................................................ 5 ambitem .................................................. 14 arrasami ................................................... 12 astrolabium ............................................. 22 baldachimem ........................................... 15 bazylika ...................................................... 8 beatyfikowana ......................................... 35 bosych ...................................................... 32 bryczką ..................................................... 36 cenotaf ..................................................... 15 dorożkę .................................................... 36 dziedzińcem ............................................. 12 eksponaty ................................................ 21 etruskie .................................................... 27 fortyfikacji ................................................ 12 kanonizowana ......................................... 35 kłusem ..................................................... 37 kondygnację ............................................ 10

krużgankami ............................................ 21 kryptach .................................................. 16 loggie ....................................................... 10 magdeburskim .......................................... 9 narodowy ................................................ 14 nekropolia ................................................. 5 paulinów ................................................. 23 pielgrzymek ............................................. 23 Placu Nowego ......................................... 18 polichromie ............................................... 8 prezbiterium ........................................... 14 przewiązką .............................................. 27 renowację ............................................... 30 Rotundę .................................................. 13 sanitarnych .............................................. 20 synagog ................................................... 17 transeptem ............................................. 14 Wawelu ..................................................... 7

S t r o n a | 40

Łącza do rozdziałów

Łącze do rozdziału 1

Łącze do rozdziału 2

Łącze do rozdziału 3