YllK:8\ '373.21 :82-13

Y CEPBVIJI1 Kl1Yf KPAJbEBJ.1l1A MAPKA

1. Tpao Cep6uja

Cepeua (ta E{;p(Jw. / Cp6UZIa ! Serficei nanasn ce y jyro-sanannovzteny rp-nce 06naCTH Maxezto anje, y ,ll,OnHHH pe xe Anl1aKMOHOC(AAl(lK~ovo<; / DI1CTPI1Ua / Ince Karasu), 113Mel)y Kosarsa 11 Jlapuce. ,l],a­rraum.a Cepsnja pasaana ce H3 nonrpaha BH3aHTHjcKor yrspheuor rpananacranor na MecTy aHTH4Ke rnphase HJlHxyne, uenoaaaror HMeHa H OCHH­na-ta, HaKO aennxor crpareuixor sua-raja. Y sperae BH3aHTHje, nopen rpa­.na y aHTH4KOM CMHCJIY (n6At<;) jaersa ce HOBH MO,ll,eJl rpana (xcorpov)' ,HaCCJbeHO yrspheu,e ca nonrpahev? . To cy eaxcna ynopnurra YHje je OCBa­jan.e 6HO OCHOBHH YCJlOB aa aanocenau,e onpehenux 06nacTH.3 DpHMepHsa TOcy rpanosn Cepana, fHHeKOKaCTpOH, Kanyna, Eepar H COCK ca WH­pHM oxpyxcen.ej«. Tpan Cepeuja nO;:J,HrHyT je ua ManOM xynacrov 6p,ll,y,OKpY/KeH nonopnva, 're je CBOjHM npHpO,ll,HI1M nonoacajcv 6HO 3aWTHneH0)],ynana nenpnjarc.t,a. Ilpeva KaHTaKy3HHoBOM onncy Cepane H3 1350.rpan ce HaJla3HO na caMOM spxy 6p,Ua, paanersen 6e,UeMHMaira TpH cnoja,TaKO,Ua je H3,UaJleKa narnenano zta cy TpH rpana nOCTaBJbeHa jeztau H3Ha,Uzipyror: Ynyrap CnOJbaWHI1X 311,UHHa nanaauna cy ce, o,UBojeHI1 6e)],eM­CKHM 3H,UOBHMa, ,l],OfbH rpan, Fopu.n rpan H Yraphen,e (Axpa). Y rpanycy 6H1111 UHBI1JIH, a y TBpl)aBH sojcxa ca 3anOBe,UHI1KOM. Y nonrpahy, no060,UHMa japyra, HaCenHJlH cy ce H 06114HH H yme,UHI1 rpahann H BOjHI1­UH.4 ,l],o ,UaHaW~bI1X zrana y ropa.esi rpany OYyBanH cy ce OCTaUI1 axpono-

I no CKOKy eKBHBaneHT aa naTI1HcKo-BH3aHTl1jcKI1 Ha311B KUcrTpOV je ipao . (P.Skok, Konstantinov TO Moxpioxix, Jugoslovenski istoriski casopis III, 1937, CTp. 94.)

2Ha Eanxauy ce no-rea on XV sexa ycrarmo MaijapcKIl TepMHH eapotu ystecrocnoseucxor Ha311Ba sa rpaacxo nacerse HaCTaJTO non yTBpijeHI1M rpanov. (P. Skok,HaB. neno, CTp. 96; C. HOBaKoBl1n, Fpao, mpe, eapoiu, HaCTaBHI1K 3, 1892, CTp. 15.)

3 M. Ilonosuh, Tpehaee y oiiiacmuwa cpncxo-eusaumujcxux cykooa mOKQH

XIV eetca, HOBOna3apCKI1 360pHHK 24, HOBH Ilasap 2000, CTp. 7.4 C. l'nlpKoBHn H 5. cDepjawmn, J06aH Kanmakysuu, BH3aHTl1jcKH H3BOpH VI,

5eorpanl986, CTp. 514.

180 Josanxa Tiopheauh-JOBaHOBHn

J1V1ca ca nBC KyJIC. Y,ll,mbC1VI rpaay' ,ll,CJIVlMVl4HO cy ca-rysane -rerup« up­

KBC sa KOjC CC HC 3Ha xana cy nozmruyre, ann CC 3Ha xan CY )KVlBOnVlcaHC.

Hajpannjc je OCJIVIKaHa BCJlVlKa 6a3V1J1V1Ka n03HaTa K30 LJcTpnccCTopa spa­ra (Iap<ivTa noptsc), BcpOBaTHO cafiopaa upksa, nOCBcnCHa CBCTOM .D:VI­

MVlTpVljy, )KVlBOnVicaHa xpajcv XII BCKa, 3aTHM upxea CBCTor ]OBaHa Ope­

TC4C (y XIV BCKy), )KCHCKYI MaHacTVlp CBCTVlX Teonopa ( y XV BCKy) VI,

najsan, MaHacTVlp CBCTVlX 6ccpc6pcHVlKa K03MC VI .D:aMjaHa (xpajev XVIBCKa). Y aenocpennoj OKOJlYlHVI CCPBVljC ca-rysaua je Hcnocnnua CserorTeonopa VI Ilehnua Cseror 'hopha." Hxonorparpcxe npencraae cy npu­J1V14HO ourreheue VI no MVlWJbCi"bY A. Kcnuronynoca HC npencraan.ajy

OCTaTKC Vl3Y3CTHVlX YMCTHW-IKVlX nena.

3aXBaJbyjynYl CBOM nOJIO)Kajy rpan Cepsnja je 6V10 3aWTHTVlTa on

nponopa y Tecanujy VI ,UaJbC y Fp-ncy, TCje 3aTO nOBpCMCHO MCI-baO rocno­

,Uapc, 6V1Bao pyWCH VI nOHOBO nO,UVl3aH . .D:06po n03HaTVI nOMCHYI CCPBVljc

y cnucnva BVl3aHTVljcKVlx xpoua-rapa KOHcTaHTVlHa Ilopdinporennra, Jo­

aana CKVlJIVI UC, KCKaBMcHa, JOBaHa KaHTaKy3V1Ha VlJlVI JOBaHa 30Hapc,

OCTaBJbaJlVl cy npocropa sa pa3JlWIVITa TYMa4Cfua nOTOfuVlX ncropu-rapa 0

XpOHOJIOWKOM CJlc,Uy norahaja. .004CTaK nonnaau.a rpana BC3yjC ce sa BpCMC ,UOJlaCKa CJlOBCHCKor

CTaHOBHVlWTBa y VII BCKy, aa BpCMC xpan.a Hpaxnuja. I13MCt)y 978. YI

9867. rO,UVlHC Kpars Cavynno "nopyura YI ca 3CMJbOM cpaBHVI"8 Cepanjy,

a 10189• Llap Bacanuje II jc rronpasno nopyiueue TBpl)aBc 1o

• Hajaehu,UCO rpazia, no npcTnOCTaBUYI A. KCYlHronYJlOCa, nO,Ul1rHyT je aa BpCMC

enupcxnx necnora Teonopa VI Mnxauna II .D:yKa (1216-1237).11 Ilperno­CTaBJba ce na cy sa BpCMC napa .D:ywaHa nonnruyre OHC ,UBC KyJlC na axpo­

nonncy.'? 0 zionpuuocy JOBaHa KaHTaKy3V1Ha I3 y l13rpa,UfuYl CCPBYljC HVI-

5Y nyronucy E. 4eJIe611je casuaje ce na je 113a 3l1Jll1Ha 611Jlo 6 upxasa (CBeTI1KOHCTaHTI1H, CBeTI1 HI1KOJla, CBeTH COJIOMOH, JOBaH Ilpere-ra, )l{HBOTBOpHI1113BOpl1) n jenna y ncnrpahy (Caern fiecpefipenuun): E. Celebi, Seyahatnamesi, vol. 5, 581­582 npeMaA. Vacalopoulos, History ofMacedonia, Thessaloniki 1973, CTp. 268.

) A. 2uyy6rrouAo~, To. uvnueia rwv Iipf3/wv, A8~vat 1957, CTp. 110-113, 116­118.

7A. 2uyy6rrouAo~, uae. oeno, CTp. 107.8 J. <DepJlyra, Joeau Ctcunuua, (995/6-1005), B113aHTl1jcKH H3BOPl1 III, Eeorpan

1966, CTp. 134.9 A. 2uyy6rrouAos, uae. oeno, CTp. 107.10 J. <DepJIYra, uae. oeso, CTp. 98.11 A. 2uyy6rrouAo;, HaB. oeno, CTp. 12; T. E. Gregory, Servia, The Oxford Die­

tionar~ of Byzantium, vol. 3, Oxford 1991, CTp. 1882.2 A. 2uyy6rrouAos, uae. Oe.70, 12; T. E. Gregory, uae. oeno, CTp. 1882.

13 J. KaHTaKy3HH nsa rryra ocsajao Cepnnjy. DpBI1 rryr "npl1ll06110 rpshaseCepsnjy, DJIaTaMOH, Ilerpy, COCK IICTapIUlOJl" xpajeu nponeha 1343, no Jlexiepno­BOM narnpaa.y (no KaHTaKy311HY je JleTO a no H111hH!WPY Fperopn nponehe 1343. (C.fuipsoanh II :G. <DepjaHl.Il1n, IIaB. OC.70, CTp. 440).

Y Cepsnj YI KftYl Kpan.eunha Mapxa 181

cy OCTaJll1 m1CaHH TparOBH. TIoCJIe nana Cepsaje 1393. roLI.HHe non ryp­CKy BJIaCT,14 Y nonrpahy je nOLI.J1THyTO ncr uavnja, OLI. -rera npsa na MecTy

rne je (no E.lfeJIe6HjH I5) y HanaLI.Y H3rHHyJIO H H3ropeJIO aajenure Typa­

xa, HJIH (no Epayrry!") ua MecTy rne cy ce TYPU,H OLI.MapaJIH nOCJIe ocsaja­n.a rsphaae. Y TypCKO sperae MHorH nyrornrcun cy ce 3aLI.p)KaBaJIHy Cep­

Bi1jH, saacuoj KHpHI,IHjCKOj crannun, H OCTaBHJIH zrparouene nOLI.aTKe 0cacrany CTaHOBHHwTBa,17 0 )KHBOTy Typaxa H Fpxa'", 0 paasojy rpanaHCnO,Il, TBpl)aBe,19 xao H 0 JIereHLI.aMa «oje ce jow 0,Il, BH3aHTHjcKor LI.06a

npennnhy ca HCTOpHjOM. TIopeLI. npeziarsa 0 neocaojaaoa llenOmUIfUHOM

14 Yme,llHYI Y1CTOpWrap K. Baxanonynoc npernocrasn.a na TO HYlje nocneznsnnan Cepsnje. Moryhe je na je 1403, nOCJIe 6Y1TKe KO,ll Aaxape (1402) YI Eaja3Y1ToBeCMpTH, MaHojJIO II ycneo na nOBpaTYI 06aJICKe 06JIacTH, on CTpYlMYlOHa,110 JIaMHje,ysaveny aa Cynejvanoay nonpurxyjennor on Eaja3HToBHX CHHOBa y iserosoj nonynnsa rypcxy KpyHY. Mozena je H Cepanja 6HJIa ycrynrsena lheMy. (K. Vacalopoulos,Ha6. oeno, CTp. 51).

15. E. Celebi, Ha6. oeno, CTp. 581-582, rrpeva Vacalopoulos, Ha6. oeno, CTp.268).

16 A. Brown, A brief account ofsome travels in Hungaria, Servia, Bulgaria,London 1673, npeva A. MaTKoBcKI1, Maxeoouuja 60 oenama ua cmpanckume namo­nucuu 1371-1777, Cxonje 1991, CTp. 570 -571). (narse: Maxeoouuja 60 oenama nacmpauckume namonucuu = MBpHCJJj

17 Felix de Beaujour HaBOllH na je rpan H3Meijy 1794. 11 1795. I1Mao 2000 no3000 CTaHOBHYlKa, nperezcno Typaxa, (F. de Beaujour, Voyage mulitaire dans I 'Em­pire Ottoman ou description de ses frontieres et des ses prinsipales defenses, soitnasturalles, soit artificielle, Paris 1829. npeva A. MaTKoBcKYI, MBpHCJJ 1778-1826,CTp.56.

18 O,llHOCH MyCJII1MaHa 11 xpaurhaaa y OBOM rpazry cy ce BpeMeHOM MelhaJIl1. E.4eJIe611ja nOMl1fhe na cy xajnyun YHYlIlITaBaJIH n.eros Hapo,ll.(E. Celebi, Seyahatna­mesi, vol. 5, CTp. 581-582, npeva K. Vacalopoulos, uae. oeno, CTp. 269). W. M. Lea­ke je safieneaoto na OKO 1806. 6HJIO Ml1rpaUHja CTaHOBHI1IlITBa, zta cy ce CTaHOBHHUHMocxorron.a, Koxcana 11 Cepsaje Y1CeJbaBaJIl1 y npyre rypcxe xpajese YCJIe,ll 3yJIyMaAJlI1 name Jalhl1HCKOr YI AJI6aHaua KOjYl cy ce nocefino OCHJIYlJlI1 y n.eroao speve.(W. M. Leake Researches in Grece, London 1814. npeaa A. MaTKoBcKI1, MBpHCJJ1778-1826, CTp. 383). Ilpeva ITYKBYlJlY xpaurhaacxo HMyCJII1MaHCKo CTaHOBHI1IlITBOCepsuje je 1817. )l(I1BeJIO y CJI03Y1. Cnopose cy peiuasana rpn crapua xoje je CJIaoAJIYI naura na nopasroaapajy ca rp4KYlM apXOHTYlMa 0 )l(aJI6aMa Fpxa, CnOpOBYI cy ceMYlpHO peurasann a nperosapa-m cy 3aTYlM 0,llJIa3I1JlYl y csoje 60roMOJbe. (Pouquevil­Ie, Voyage de la Grece, Paris 1826, npexta A. MaTKoBcKI1, MBpHCJJ 1778-1826,CTp. 718.) ITo A. Boue, KOjYl je OBYIM xpaje» npOJIa3110 1836-1838, 6poj CTaHOBHI1KaHl1je npenasno 1000. (A. Boue, Recueil d'itineraires dans la Turljuie d'Europe, Vi­enne 1854, npeva A. MaTKoBcKH, MBpHCJJ 1827-1849, CTp. 278).

19 Fonaae 1806. rpaaje I1Mao 500 ryPCKI1X xyha, a caxro HeKOJII1KO je npnnana­JIO Fpunva, na rpetierry xpaj 6HCTpl14Ke xnncype. Tpancxe YJIl1ue cy 6HJle ncrryiseneHajBa)l(HYljYlM np0I13BO,llOM MeCTa, nysanox, OKa4eHI1M no 3Y1,llOBI1Ma xyha 11 orpana­Ma. (W. M. Leake, Researches in Grece, London 1814, npeva A. MaTKoBcKI1, uae.oe­;70 1778-1826, CTp. 389.

182 JOBaHKa 'hopheanh-Jonauosnh

epaoy'"; 11 Ha3l1B rpazta je oy.uHO I1HTCpeCOBafbe 11 OHO npenuer cyuersa­

san.a pa3nHYHTl1X ryvauen,a.

] .1. Ilopeicio uueua

Ilpnn I1CTOpl1jCKI1 nonauu 0 Cepanja nanase y Cnucy 0 napoouuaKOHCTaHTI1Ha Ilopdmporeutrra." Ilpeva OBOM H3BOPY, CpOH cy ce, no

.u03BonH napa Hpaxnnja (610-642), HaCTaHl1nl1 y ccnyucxoj TeMH Cep­

BHa, H y fbeHOM ueirrpy rtozurrnu HCTOHMeHH rpaa, I1cTopHlIapH22 cy ocno­paBanH He cavo nOBe3aHOCT HMeHa rpana ca CpOHMa, Hero H sepono­CTOjHOCT TIopqmporeHHTOBHX HCKa3a23 . Taxo, na npHMep X. Mer)],aHHC,

Hay4HHK C nouerxa XIX sexa H3 KO'IKaHa, cxrarpa na HMe noru-re ozt na­THHCKor rnarona cepsc (na3I1TI1, -ryaaruj.jep «ana OH HMe rpana ztonasu­no on L£P~OUC; (CpOI1), 'rpefiano 611.ua I1Me maCI1 LEp~ia (11), a He L£P~la

(ra)Y K. AMaHTI1C, npernocraarsa )],a je HMe rpana norexno on nl1YHOr

HMeHa L£.P~1OC;.25 Hcupnna aaannsa TonOHHMa nornoraornyra TepeHCKI1M

panora aenuxor nl1HrBHCTe 11 eTI1MOnOra Flerpa CKOKa, peuiuna je He ca­

MO saronerky I1Mel-Ia cpeaaosexoeucr yrephea,a, sehje 11 ocsernuna I1CTO­

pnjcxe npnnuxe aesaae sa nonasax CnOBeHa 11 fbl1XOB )],aJbI1 Gopanas y

OBOM xpajy CKOK sacryna Te3Y naje uap KOHCTaHTI1H nnypan Cp6-jc (npe­

Ma .ueKJII1HaUl1jl1 I\I¢AHIE H ca yMeTHyTI1M 1\) rpeunanpao npaBl1J1HO y

20 Fpan KOjJ.1 je saxaarsyjyha OKpY)KeIhY CTpMJ.1HaMa 11 jly60KJ.1M npoeanajavay)KHBaO 6e36ejlHOCT HHjece ocsajao cano paTHH'-IKOM BeWTHHOM. ,l],HMl1Tpl1je ITOJle­Mapx je JlyKaBcTBOM OCBOjHO rsphasy Jennoronmuu.na ocvarpan.ev Y04eHO je nace 3anOBejlHHK rnphase H nsa raxcnapxa (sanoeennnx sojae jenannue en 1000 JbY­jlH) xynajy y xynaruny ucnon rnphaae ITOJleMapXOBa sojcxa je caxpnaena jlOHeTHMrpMoBHMa ca-rexana noronaa rpenyrax l1 sapofiana '-IeJlHl1Ke rpahase. (1. <I>epo1yra,KeKaGMeH, "Kaxo je Iluwumpuje Iloneuapx 3GY3eo Cepeujy", BH3aHTJ.1jcKI1 113BOPl1III, Eeorpan 1966, CTp. 199-202

21 E. <I>epjaH'-Il1h, Busaumujcku U3GOpU sa ucmopujy uapooa Jyzocnaeuje Il,Eeorpan 1959, CTp. 47.

22 M. Muxourr«; Ta LEppla, 8EcrcraAovlKTl 1956, 56-62; T. ITana8avacrtou, ToIlEcraW.lVlKOV <PPOUplOV TU.lV LEpplU.lV uno TTlC; l6pUcrEU.lC; mrrou IlEXPl TTlC; uno TU.lVToupxorv a),wcrEU.lC;, 8EcrcraAovlKll 1939, 5-1J; V. Jagic, Ein Kapitel zur Geschichtedel' suedslavischen Sprachen, Archiv fuer slavische Philologie XViI, Berlin 1895; F.Sisic, Povijest Hrvata u vrijeme narodnih vladara, Zagreb 1925, CTp. 263, 264).

23 Eeneurxe nyronucaua csenose na ce Ilopdmporenurosa ucropuja Cepsujenpenpn-iaaana Mel)y xpmuhannaa H3 rpana. Bepsuje cy 3a6e.1e)KHJlH W. M. Leake aarryrosaa.y 1806. (rrpeva A. MaTKoBcKH, MB/{HCll 1778-1826, CTp. 475.) J.1 neno­3HaTH rryronncau H3 1826. (npeva A. MaTKoBcKH, MB/{HCn 1826-/849, CTp. 17).

24M. KaAtV6EPll, Tpo.nra jJV'1jJEW CUf 'in Ll17TlKll Maxeo ovia XpovOJvToopxoxpaiiac, ITToAElla'iC; 1940, CTp. 21.

25K. Aurrvtou, Iotopui rov Bv(a.vTlvOV Kpatooc, TOil A', A8~vat 1953, CTp. 277.455-454. AyTOp cvarpa na ce Ha3HB Cp6H cpehe TeK y Xl sexy, a Hey Hpaxnajesoapene KaKO TO H3HOCI1 Ilopdinporemrr.

Y CepBHjH KI1H Kpan.esuha Mapxa 183

I£p~AOl, OHaKO KaKO je 4YO OJI, Fpxa 113X BeKa.26 Onaj TepMI1H 03Ha4aBaO

je 11!\le HapOJI,a y nnyparry (01 I£p~AOl), 113 xora je 113BeJI,eHO I1Me fbl1XOBe

sev.n,e (YJ IEp~A+ia), xao I1I1Me MeCTa (rn I£p~j~+la). Ilosnara je nojaaaJI,a TonOHHM noucce I1Me jlOCeJbeHOr HapOJI,a JI,pyror rosopa." fl. Cxox je

aHanH30M TOnOHI1Ma y 6mDKoj OKOHHHH Cepsnje (0,Ll, 27 TOnOHI1Ma 14 jecnOBeHCKHX, 8 rp4KHX H 5 TypCKI1X), ziourao ,Ll,0 3aKJbY4Ka JI,a cy KOJlOHI1­

sauujy cpfiu-ncor xpaja cnposenu CJlOBeHI1, nOWTO osaj xpaj nuje 6110

,LI,OBOJbHO nace.n.eu y Hpaxnujeso spevc, ann Hl1je 6110 HI1 nycr. Man,e je

BepOBaTHO JI,a cy MaJl06pojHo CTaHOBHHWTBO 411HI1Jll1 Fpuu KOjl1 cy y TO

apeve 611Jll1 BI1We Be3aHI1 aa 06aJlY. Crora CKOK aaxn.y-ryje JI,a cy cesep­I-111 Cp611 Y Ccpsnja 3aTeKJlH npBI1 cnoj cnOBeHCKI1X JI,OCeJbeHI1Ka KOjl1 cyca Asapnva, y VI sexy npozurpanu y rp4KY. 04YBaHl1 cnOBeHCKI1 Tono­

Hl1l\1H noxasyjy ,,'l,a nnje uenoxynno CJlOBeHCKO CTaHOBHHWTBO I1CeJbeHO

nocne xparxorpajuor 60paBKa28 na TOM TJlY. Epoj CTaHOBHI1Kaje CBaKaKO

OCUI1JlOBaO, a KOHa4HI1 HeCTaHaK CJlOBeHa 113 osor xpaja eesyje ce aa ,Ll,0­

nasax Typaxa. !La cy TYPul1 3aTeKJll1 CJlOBeHe yxasyje 11 H>I1XOB Ha3l1B aarpan: Cepqiuue, 0,Ll, CJlOBeHCKor Cpb6l1ua.29 113 nyronnca y apexie OTO­

MaHCKe BJlaJI,aBI1He BI1,Ll,11 ce ,Ll,a ce Bl13aHTI1jcKl1 06Jll1K HMeHa rpana Cep­BHja pehe CnOMI1H>e. Ha3l1Be Cpfinua I1JlI1 Ceprpnuc HaBO,Ll,11 XaVH Kandra(1650)30, Ceprpnue - 4eJle6Hja (1650)31, ,Ll,OK nOCeTl10UH ca sanana yrnas­HOM nOMHfbY Capsurca I1JlI1 CepBI1TCa, WTO je 113Be,Ll,eHO OJI, Cp6Hue32,

26 n. CKOK, Koucniaumuuoea Cpbuua na Eucmpuuu y Tp'-IKO), Fnac CKACLXXXVI, Eeorpan 1938, CTp. 249; 5. <DepjaH4I1n, Ilonasa« Xpeama U Cp6a na5a'lKaHCKO nouyocmpeo (ocepm «a /106a ntyuauetea), 360pHHKpanosa BH3aHTOJIO­urxor I1HcTHTyTa XXXV, 1996, CTp. 129; A. Lorna, Serbisches und kroatisches Sprac­hgut bei Konstantin Porphyrogennetos, 360pHHK panosa BH3aHTOJlOllIKOr HHCTI1Ty­ra XXXVlII, 1999-2000, CTp. 115.

27 D. CKOK, uae. ()e70, 1938, CTp. 253.28 Ilpernocraan.a ce na je zieo Cp6a y HaCTafheHHX Cepsnju BpJlO pano nee­

.n.euy MaJIy A311jy y Fopnocepaou y BI1HfHHj11. DpBH nOMeH oaor rpana, sa xora cesepyje na je najcrapnjn nOMeH "cpncxor nJIeMeHCKor HMeHa", jasuo ce 680-681; C.fmpkoauh, Otipasoeau.e cpncse opacaee, Hcropuja cpncxor napona I, Eeorpan lOx l ,CTp. 144.

29Ilpexra npesony 30Hapl1He XpOHI1Ke Fpnropnja Xnnannapua C1407. HJII1 1408.rozuiue, no Hapyu6HHI1 )J,ecnoTa Crerpana) OBO MeCTO ce Ha3HBa GpbHllijJE. Oaaj aa­3HB D. CKOK TyMa411 xao H3BeneHliUY npcaonnoua KOjl1 je anao sa BH3aHTHjcKI1 06­JlHK ro LEp~ta en. CKOK, nae. oeno, 1938,270)

30 Abdulah Hadschi Kalfa, Rumeli lind Bosna geographisch beschrieben, Wien1812, npeva A. MaTKoBcKI1, MBJ{HCn 1371-1777, CTp. 396.

31 EBJIH5! LIene6H, Ili.menuc, CoqH15! 1972, npeva A. MaTKoBcKI1 , MBJ{HCn1371-1777, CTp. 565.

32 Brown 1673, npeva A. MaTKoBcKI1, MBJ{HCn 1371-1777, CTp. 570-571;Busching 1764. npeva MaTKOBCKI1, MBJ{HCn 1371-1777, CTp. 830); Beaujour 1829npeva A. MaTKoBcKH, MBJ{HCn 1827-1849, CTp. 56; Nepoznati putopisac iz 1826,npeva A. MaTKoBcKH, AfBJ{HCn /827-/849, CTp. 17).

184 JOBaHKa nOpijeBHn-JOBaHOBHn

OHaKO KaKO cy je MOrnl1113rOBapaTI1 rpUl1. 33 Y npunor OBOj npernocras­Ul1 l1,LI,y 6enewKe nyronncaua 0 cacracrasy CTaHOBHI1WTBa (yrnaanov Typ­Ul1 11 Fpun) aa npeve OTOMaHCKe Bna,LI,aBl1He.

3aHI1MJbl1BO je ,LI,a ce 11 nocne HeCTaHKa cnoaeacxor )l(I1BJba yncrpe­6JbaBaO cnOBeHCKI1 06nl1K aa Ha311B rpana 11 ,LI,a ce TaMO npanoseztano 11neaano 0 xhepn Kpan.esulta Mapxa 11 0 TOMe KaKO je OHa 6paHl1na CBOjrpan. 3a pa3nl1KY O,LI, ncropnje xoja naMTI1 ,LI,a cy Cepanjy 6paHl1nl1 HI1KO­nuua" I1nl1 TIpeJby635

, a nyxaso ocaajuo ,ll,I1MI1Tpl1je Ilonenapx"', Ha­pO,LI,HO npeztatse xoje Hl1 no I1MeHy, HI1 no ouy He navrrru rocnonapuuel.IYBeHI1X rpanosa, y cnyxajy rsphaae y Cepsuj 11 nOMl1fhe Kparseanha Map­xa, O,LI,HOCHO n.erony xhep.

2. Ilecwe 0 Cepeuju

2.1. Jlenomuuuu zpao

Bapnjanre necve 0 nenomuuuuou zpaoy, nesajy ce no CBI1M rpl.lKI1Mxpajeanaa, no-rea O,LI, B113aHTI1jcKl1X npexo TypCKI1X ,LI,O ,LI,aHaWfhl1X ,LI,aHa.Y Jlaorpadickov apxnsy ATI1HCKe axanevnje xyea ce 149 sanaca necaxiaOBe BpCTe.37 OHe l.Il1He nocefiny rpyny y UI1KJlYCY aKpl1TCKI1X nccaua,"

33 D03HaTO je na fPUH mac 6, KOjH ce jaarsa y Jl.pyrHMje3HUHMa, npnnarohaaa­jy CBOM <pOHeTCKOM cncreny nsrosapajyha ra xao e. Taxohe, I-bHXOB rJlaCOBHH CH­CTeM HeCaJl.p)KH BOKaJlHO p, na ce H3rOBOp, y cnysajy xana ce p nahe H3a cyrnacnaxa,onaxurasa YMeTaI-beM BOKaJla H3MeijyOBHX cyrnacnaxa: Cpouua > Cepsnua.

34 J. <DepJlyra, Joean Cxunuua, BH3aHTHjcKH H3BOpH III, Eeorpan 1966, CTp. 98.35 C. fiapxoauh - B.<DepjaHYHn, Joeau KmlnlaKY3UH, BH3aHTHjcKH H3BOpH VI,

Eeorpan 1986, CTp. 513-516.36J. <DepJlyra, uae. oeno, CTp. 199-202.37 LITUP1bCLKTjS, E/(Ja.YQ)Y~, EAATjV1KCL bTjIlOTlKCL TpUyOUb1U, AKUbTjlltU AOijvwv,

AOijvu 1962, CTp. 3).38 U.HKJlyC necaxraje noneo Ha3HB npesra pesa aKplTa1 (xysapn rpaanua, rpa­

HHYapH, KpajHwHHUH), 6paHHOUHMa HCTOYHHX rpanaua BH3aHTHjcKor uapcrsa 0Jl.nanera Ilepcnjanaua, Apana HJlH Capaueua HJlH 0Jl. nOrpaHHYHHX pa360jHHKa, ane­nara, HajCJlaBHHjH KpajHIlIHHK Meijy I-bHMa )],HreHHC Jl.06HO je HeOJl.BojHBH aTpH6yTAKpHTa. (LITUP1bCLKTjS, uae. OeJlO, CTp. l' .). Y <popMHpaI-by onor paTHHKa 0Jl. oea pooasanaxajy ce eJleMeHTH aHTHYKHX H XeJleHHCTHYKHX jyaaxa xao WTO je AnexcaanapMaKeJl.OHCKlI, 3aTliM apancxor jynaxa YMap AJl-HYMaH H3 1001 uohu lIJlH xpnuihau­cxor cseror Tiopha. Ilocefiny nasosy BH3aHTOJlOra CBeTCKor maca np 11anas110 je OLl,­HOC ena 0 )],HreHHcy H HapOJl.HHX necava 0 OBOM jynaxy Eorara 6116J1Horpa<plIja 0npoy-raaaa.y osor mrraa.a HaJla311 ce y cryaaji: Bexoaoj cryaajn (H.G. Beck, Dige­nes Akritas in Geschichte der byzantinischen Volksliterature, Munchen 1971, CTp.63-97). U srpskoj sredini aKpHTcKHM UHKJlyCOM necava 6aBHJlH cy ce Kceunja Ma­pnusu Fahatrcxn (Iloeooou HOeOZp'-lKUX napanoea, Jleronuc Maruue cpncxe 408/1­2, 1971, CTp. 14-24; Fputca uapooua noesuja, Jlerornrc Marnue cpncxe 424/5, 1979,CTp. 1233-1243; Mooepua eputca noesuja - eenuku oujanoz, AHToJ10mjaHOBHje rp-r­xe noeanje, Eeorpan 1981, CTp. 7-20). H M. Crojanoauh (AKpUI11CKe - epauuuapctcenecste, AHToJ10mja HOBOrpYKOr HapOJl.HOr neCHlIWTBa, Eeorpan 1991, CTp.9-13).

Y CepBHjH KnH Kparsesuha Mapxa 185

KOjl1 no Ml1WJbeHJY MHOrl1X rp4Kl1X acropa-iapa KHJl1)KeBHOCTl1 npencra­an.a n04eTaK HOBorp4Ke nrrreparype. Ilecve 0 nenOmUIJUl-IOJ4 epaoy, aKOce aa napaxierap Y3Me HJl1XOBa canpacnua, Mory ce CBpCTaTI1 y 6aJla)l,e,nacrane y l1CTO speve kana 11 aKpl1TCKe, l1Jll1 4aK 11 pannje. OHe cy TaKO 11onpehasaae y 6POjHI1M anronornjava rp4Kor naponnor neCHI1WTBa CBeno TIOJll1TI1COBe KJlacl1(lll1KaUl1je 113 1914.39 Cl1)Ke ce, nnax, 60Jbe yxnartay aKpl1TCKl1 Ul1KJlYc jep ce, l1)l,eOJlOWKI1 rnenano, y 06a cnyxaja onesa60p6a nBa csera, xpnurhancxor 11 I1CJlaMCKOr. Jynaun xao WTO cy ,Z:{l1re­Hl1C, KOHCTaHTl1C, AHnpOHl1KOC 11 Apecruc 6paHe xyne na rpaHI1UI1, 6e­neMe Xpl1WnaHCTBa, a npanuese, nenomuue U3 mephaee, xao nocnezusaozifipaua, paryjy 113a 311)l,OBa yrspheuax rpanosa y TypCKO speve, sepo­BaTHo, xao 11 HJI1XOBe nperxonnuue y B113aHTl1jcKO. Y npaov cny-rajy "60j611je cpue Y jynaxa", a y npyrov My)l,pOCT. Cvarpa ce zta cy OBe necsrenacrane TOKOM IX l1Jll1 X sexa y Manoj A311jl1, 11 na cy pano npaxsarane11 MOnl1qll1KOBaHe y MeCTI1Ma rne cy ce HaJla311Jle ruphaae, xoje cy 11 yB113aHTl1jcKo I1 y TYpCKO speue aanaztanu npanazumun npyrc sepe. AKOje ,Z:{l1reHl1C AKpl1Ta cl1M60Jl ornopa Fpxa Kpajl1WHI1Ka sa npexie B113aH­ruje, rrpnnuese 113 raphasa cy CI1M60Jl ornopa apl1CTOKpaTCKor zrena Ha­pozia sa apeve Typaxa. J1aKo je Moryne zta je BI13aHTI1jcKI1 npororurt ne­CMe 6110 3aCHOBaH na l1CTOpl1jCKOM ztorahajy," na je npepacrao y 6aJlanyca Ml1TCKOM npencranov npnnuese y TBpl)aBI1 orrro-reaoj OJlOBOM I1JlI1 ca­aaanoj on cynua l1JlI1 CTaKJla. OBoMe nne y npnnor 11 TO WTO ce raphasa06114HO HeI1MeHyje. Mana Ha311BI1 HeKI1X Bapl1jaHTI1 ynyhyjy na reorparp­CKy noxauujy Kcorpo T11<; LOUpta<; (Cypnjcxa ruphasa), Kcorpo T11<; LUptU<;(Cnpnjcxa raphasa), Kccrpo T11<; Oupu«; (Ypujcxa rsphasa) l1JlI1 npen­MeT Krrcrpo T11<; Optu<; (TBp1)aBa nenornue)41, H copniu TOU Kucnpou42

(Jlenoruua 113 TBp1)aBe), 06e spcre onpehersa npnnanajy Ml1TCKOj crpepa.113Y3eTaK npencraan.ajy necve 11 npenan.a 113 Maxeztonaje xoje rrOMl1tbyI1CTOpl1jcKe Jl114HOCTI1 11 npOCTopHY npnnazmocr (Kcorpo T11<; Mcopun; ,TIupCH1J.O TCOV L£p~COV) WTO je HaBeJlO f. Kancannca" na TBp)l,11 ztaje ap­xernn necxie nacrao y OBOM zteny Tp-nce onaxne ce unrpno nan.e. 11 y

39 N. IlOAlTTls , EK),OY~ ano m Tpayo()()zo. TOO EM'1VZKOV Aaov, Ae~va 1914.40 Iuea.; , H (j'1f.1OTZK11 noinau; Kat TO xaatpo T'1C; Qpzac;, EGTia e, Ae~va 1880,

CTp. 308-314.4 J Il. CKOK ysrpen CnOMHI-be na je npHJIHKOM 60paBKa y Cepsnj Hanneo rspha­

BY, "yrnpheise opnjaureao, nI1BCKO. (fl. CKOK, KOHcnWHmUHo6a Cptiuuaua Eucmpu­lJU y Fpuxoj, fmc CKA CLXXXVI, 1938, CTp. 269). Moryhe je na je vyo npenarseKUGTpo TTl'; nplU';, naje no 3BY'lHOCTH pe-ra npemOCTaBHO na je TO orijas, balkanskarec madarskog porekla (arias), div, gigant, xon rumuna: urias - urias (P. Skok, Etimo­logijski recnik hrvatskog iii srpskog jezika II, Zagreb 1970. CTp. 565).

42 A. Passow, Popularia carmina, Athenis 1860, CTp. 363-364.43 KmjlUATl, Aaovpaipuco: £K Maxeooviac, Auoypuqnn C;' Ae~va, 1918, CTp. 454.

186 JOBaHKa 'bopheanh-Joaauoauh

pa)],OBl1J\1a npyrux rp4Kl1X l1CTpmKl1Ba4a HaHna311 ce ira nokyuiaje na ce

necva sexce sa l1CTOpYljCKy OCHOBy. CaTaC rrpernocras.n-a na je necxia no­

nuxna y Asropaony (BYl3aHTYljcKYI rpan l' <!>pYlrYljH), OaCTYlOH1' npOTYlB

apancxux 11 T1'pCKYlX ocsajan.a. Kaxo je nan OBe ruphaue ysnpuao xpn­WnaHCKYI CBeT, upxea je necpehy on.raxuaana 'rponapnraa a napon necva­Ma, WTO je Caraca naseno na l' OBOM MecT1' BYI)],YI 3a4eTaK necve. aBO

MYlWJbefbe nonpxcasa YI r. K. CnYlpYl)],aKYlC 14, 1'3 nanoxieny na ce CYI)Ke

Morao npenern zian,e npexo Apana Yl3 MYiTYIneHe.45 M. XaBYIapaC cvarpazta je npBOOYlTHYI Ha3Y1B yrnpheuor rpana OYlO CHpYljCKYI rpa)], (Kucrpo1l1~ LUpta~) a na CBYI OCTaJlYl OOJlYlUYI, CJlYl4HYI no 3B1'4HOCTYI, npencra­an.ajy ocooenocr Yl3rOBOpa l' pa3JlYl4Y1TYlM rpYKl1M xpajcsnaa" . I13BOP­

HOCT OOJlYlKa Ha3Y1Ba necava Kccrpo tll~ LUpta~ 3aCHYlBa ce ua Ha3Y1BY

nocrojehe rnpljase Kccrpo tll~ Oupuic l' Ilpouucy l' Kcrpanonuja, 0 KOjOj

c1' 3aOeJIe)KeHe .aae necve. Y Merncrpu YI na OCTpB1' CYiMYlC YI HncupocnpBOOYlTHYI OOJIYlK je MO)],YlqmKoBaH l' Kcorpo tll~ Lupl(i~, no )],YljaJIeKaT­

CKOM YI)],YlOM1' OCTpBJbaHa, KOjYl nnojne YlCTe cyrnacnnxe TaKO YI Yl3rOBapa­

j1', sa pa3JIYlK1' 0)], CKOpO CBYlX OCTaJlYlX Fpxa KOjYl YlX ca)l(YIMaj1' l' jenan, nace KO)], fbYlX janrsa Kccrpo lll~ Oupuic. H. 1l0JlYlTYlC Yl3HOCYI Te31' na ce

OOnYlK opeac jann.a, C jenne crpane, xao nocnennua cponcrsa rnacosa, aC npyre l' cxnaziy ca npcnvcro» 0 KOMe necxta ncsa (J1enOTa neeojxa,jynaxan.a Yl3 rephaee). 3a cavo YlMe rsphaae Capnja, YlJlYI KaKO ce 4eCTO

Yl3roBapa Cypnja, MO)Ke ce npeTfloCTaBMTYI rta je npOYlCTeKJlO Yl3 KOHep1'­

3Y1je OKO rpaunua ca CYlpYljOM, YlJlYI ce MOlK)],a O)],HOCYI na YlCTOYfba4KO

f10peKJIO MOTYlBa nenoruue Yl3 rsphase, oY)],1'nYi na je Cupnja CXBaTaHa

xao CYiMOOn YlCTOKa.

Kao WTO ce BYI)],YI, 4Y1fbeHYI cy nanopu )],a ce )],0 oztronerxe HaCJlOBa

OBe necve )],otje orxpanan.ev apxeruna, YlMeHa CTBapHe raphase YlJlYl na­paeTYlMOJlOWKYIM ananasava OOJlYlKa n.euor YlMeHa. Tlpu TOMe ce ryfinnoYl3 BYI)],a na Hapo)],HYI nesa-r, He aasoneha YlMe TBptjaBe, 1'Ka31'je na n.enyOYlTH1' onpennnuy, O)],HOCHO na n.eaor rocnonapa: nesojxy YI HeYl30CTaB­

HYI arpnoyr 1'3 fb1' - copaia (nena) (xaxo craarpa YI 1l0JlYlTYlC l' CBOjYlM xa­CHYljYlM YlCTpa)KI1BafbYlMa).47 ,Z:(p1'rYlx onnca n.eue nenore HeMa48 , cev no-

44 r. K. L1IUpt6aKll;, To (j',/lW(jE;; ooua TOV xaotpoo tnt; COPl6.;;. LXtfJEls ainoonpoc IlIV 6Jcomv TOV Auopion TOJ 838 into TCVV Ap6.fJwv, Exsmp«; LOU Aaoypa<ptKODAPXEtoU Ir-I~, A811va 1962, CTp. 3-34).

45 Ei:.h,VlK6. (j"IWTlK6. tpavonoia, 89.46 M. Xapmpa , Ilept TOV «aatpoo tnt; LOUplW;, Aaoypa<pta B', A8~val, 1910­

19 11. CTp. 565.47 N. nOAtTll;, M{;)j~Eml uepi TOD fJfov KW Ill; YI"c!)fJfJa;; TOV E)J'lVlKOU Lao»,

Flopuooos«; A', 1965, CTp. 726).48 Y rp-ixoj ertuun, ca 113Y3eTKOM y nojeW1Hl1M Kne¢TCKI1M necvaaa, ){{eHa ce

rtocvarpa xao jynax, paTHI1K 11 neva MeCTa sa onnce tbeHe nenore.

Y Cepnnjn xhn Kparsesuha Mapxa 187

cperino, oy)],ynH)],a .Ie HeraTI1BHI1 jynax norypnua cnpexran )],a yvpe" aKO

xao uarpany 3a OCBOjCHy ruphasy He )],ooHje npuHlfe3Y IJPllUX ouujy /De­eojtcy U30 cmaicta.

flenoTI1411Hy ruphasy TeWKO je OCBOj I1TI1 CI1JIOM, nananov na 6e­

,J.CMe; OHa ce Y3HMa H3HyTpa, KaKO xaxce nOCJIOBHua. Bpaanje npanuesa,KOjOj TO npano npnnazta no pohen.y, no 04eKI1BaI-bY zta je "npea Mefjy ne­

BOj xava" xao 11 no ananapcxoj )],y)KHOCTH. Ibeno opyxqe je pe-r H cnocofi­HOCT ;J,a npospe JIyKaBcTBO, sa pa3JlHKy 0)], nenoxopne Jleno, xhepu KJIe~­

Ta Knua Bouapuca, xoja rron CKyTOM HOCH qmweKe.50

2.2. Onuimu mun

Bapujanre necava 0 JIenOTI1411HOM rpany, ucneaane y neyjenna-re­HOM MeTpy, yrnasnov y .LJ,BaHecTepuy, ca HeooaBe3HHM pHMOBaI-beM CTH­

XOBa.

OCHOBHI1 croice necasia 0 nenoj rocnonapuuu raphaac je CJIe)],enH:

TYPuH 12 ro)],I1I-Ia oncenajy rsphaay" xojy 6paHH nenornua xhep Kparse­BHna Mapxa 11 He Mory na je ocsoje. YI3HeHa)],a ce Y TYPCKOj BOjCUH noja­

BH MJIa)],H Tpx nOTyp4CI-baK, HHCKor porta, MaprHHaJIHa JIHYHOCT ira xojyHHKO He panyna xao HH na Byrapnna y )f(eHuo6u Ilyiuauoeoj. TIOTypHUa

noauaje 06H4aje csor pozta na ce crora npepyruasa y xanyhepa, xpnjyh«3eJIeHO pyxo MOHaWKOM o)],e)K)],oM, H na JIyKaBcTBo H3MaMH ornapan.e xa­rmja. Y jennoj rpynn necaxia npHHue3HHO caxcarsen,e H3a3HBa JIa)KHa rpyn­nnua HJIH H3HeMorao crpauau. Hanvyzrpcna, nOHOCHa zteaojrca TparHYHO

saapuraaa, TaKO WTO ce ca uajnnure KyJIe 6aUH y nOHop.52

Y CTpyKTypH CH)Kea necaxia 0 JIenOTHYHHOM rpazty aanaxcajyce CTaJI­

ua MecTa, KaKBe cy ~opMYJIe - nouerua:

49 Y MyCJll1MaHcKoj enuua nenora je, raxohe, CHaiKaH ma30B, Taxo je, aa npn­Mep, cyrrraa xreo na ce ozrpexne npeCTOJIa YKOJlI1KO He nO.Jhy6H nerry Jlexosxaa.yMapy: "Ja b' care mi care lisce obljubio / Ja b' on turskog tahta ostavio, / Jer vee ne biturski care bio." (Car i Lehovkinja Mara, Junacke pjesme (muhamedovske) knj. III,Matica Hrvatska, Zagreb 1898, CTp. 76).

50 JIeHo Eouapu, Auronornja HOBOrpl.JKOr naponuor neCHI1WTBa (rrpnpenno 11npeseo M. CTojaHOBl1n), Eeorpan 1991 CTp. 82.

51 Ilornpne na je rnphasa TeWKO OCBOj I1Ba cpehy ce 11 y MyCJlI1MaHcKoj enl1UI1:"Sve godina ide po godina / E dvadest i dvi godinice, / AI ne znaju, otkud su mu vrata"(Car i Lehovkinja Mara) 11 y cpncxoj enHUI1: "6110 CTaJIan TpH ronnne nana, / HHT'My on6li npsa HH KaMeHa / HI1T' ra KaKO MOiKe OCBOjliTH." tCupm eojeooe Ilpujesoe,ByK II 1976: CTp. 44-50).

52Ilonocne xpnurhauxe cy Hnene cynpyre cpncxe BJIaCTeJle, xoje no ocsajaisyrpazta 6Hpajy CMpT, ua npnvep, JeJ1Hua rocnoha: "BOJlI1M CT060M lJaCHO nOrHHYTH,/ Her .Jhy611TI1 na cpavory Typxe; /Hehy CBOjy sepy mry6HTH / H -racnora KpCTanoraanrn." (CHpm eojeooe Ilpujesoe].

188 JOBaHKa 'bopheaah-Joaaaoanh

KORUKO mephaea oouhox, KOj7UKO mephaea euoexan «ao mephaey nenomuue (Mapuuy / CUpUjCKy) HUKao,

Hml 3aBpWHa:

a oeeojxa Kao ea euoe ca uajeuuce KyJ7e CKOI.{U,upmea naoe ua 3eM/bY(/ otiany / y pyxe Typuuuy) upmea / «ao UlKO/bKanyue.

Taxohe y OKBHpy CTaJlHHX CTHJlCKHX peurersa, y cpemmuscv zteny,necaxia jann.ajy ce crajahn 6H6JlHjCKl1 6pojeBl1 )],BaHaeCT H xetpnecer(HMn03aHTHOCT raphaee, na rrpasrep, uamaurasa ce aa Taj HaYHH):

2 L£paVta noprr«; £lX£ Kl oAa crlb£pa53

Kncrpo 8£!l£Atw!l£VO, KUcrTpO saKoucrTo,ouprivrc opymalC; rou "'TJAOU, bffib£Ka nAaru,

5 !lOAU~l oxsncouevo, !lap!lapOxuto,us norprr«; atcraA£VlatC; xi' apyupa KA£lblU. 54

uempoecem «anuja, cee «anuje eeosoeue

Tephaea CmQMeHa, mephaea uyeeua,uempoecem cmona y eucuuy, oeanaecm y uiupuny,cjajnuu OJlOeOM npenueeua, y ]vtepjwepy toiecaua«anuje l.{eJ1UI.{He, cpetipuu touyueeu,

,[(HHaMHKa sanncra, jeznroofipasao KOMnOHOBaHa y CBHM necvaaa,I1HI111,l1pa ce nojaaov rrorypnue KOjH noxpehe pan I-bY. Iberos )],Hjanor canpnnueaoa, KOjH oc.ryurxyje ueornaurena xop xpmuhana, crsapa npn­BH)], npmmcannc Ha)],MohH H, xao y aHTHYKHM npavaaa, TparHYHOM I1PO­HHjOM npurrpexia ce npeoxper H anocnyrna xpaj:

35 Na PTJSOU!l£ ro blXTU va os nripooue.Eium uno rnv nstvu Kl avtpaAH~ou!lat.rcAacr1"lK£ !lta xopr], na£t, tOY aVOl~E. 55

"Ila mu 6aztUMO MpeJICY, oa me n06Yl./eMO?"J13Z,,7aoHeo cau, 00 esaou .rzyOUA4. ..Hacueja ce oeeojxa na My omeopu.

OCHOBHa paanuxa Meljy necxrana omena ce, ynpaso, y pa3JlHYHTOMTOKy OBOr Ha)],MeTaI-ba H3Meljy npnuueae H norypnue.

53 EJJ.1JVIKa rJ1Jj.10TlKa Tpa.YOVrJta , CTp. 8954 N. N. IToAJrllC;, Kaatpo T1J;; oipuic, EKAoyi} ozo tu TpayoU()ux TOU EAAllVtKOD

AaOD, A8i}va 1982, CTp. 100.55 N. N. ITOAltllC;, uae. oeno, CTp. 101.

Y CepBHjH KrUI Kparseanha Mapxa

2.3 Jlenomuuun epao y rjJOfll\:~70PY

189

J1enoH1Ua 113 'raphase y Cepnnjn, jenna on npe)IUIBeJIHX nereuaa 0

OBOM rpany, oncsana je y BI1111e eepsnja. J13BecHo je .J,a je npBa sapnjanranecve 0 ocsajarsy rnphane nenoruue y Ccpanjn, HaCTaJIa npe 1872, jep

je npsu nyr 're rozmne ofijaan.eua y aTI1HCKOM KI-bIDKeBHOM -iaconucyflavo6Jpa56- a npyra ztaauaecr rO)],I1Ha xacnnje y -iaconacy EIOUAt"ta57

(1884). flP03HO rrpeziau.e 0 ocnajau.y Cepanje )lOHene cy HOBl1He

ECPll~£piol158 (1882) Y He)],eJbHOM KI-bI1)KeBHOM ztonarxy a npeva Geneace­Iny H. rIOJII1TI1Ca. Kacnuje, I1CTa nereruia ce naruna y 3HaMeHI1Toj aHTO­

JIOrHjl1 rpYKI1X npezrau.a'". flOJII1TI1C je rana 3ana3HO na je TO rp-nca JIe­

renna uenosnara CJIOBeHCKOM cuery. 3a11CTa, caxro jenaa 6yrapcKa na­poznra necva 3a6eJIe)KeHa y Kprosy CI.(eMl1pxl1capcKo) CnOMI1I-be .na je

Kpa.n, Mapxo I1Mao rpn xhepn. Hajxinaha ce, yuecro crapor oua, onaasa­JIa ua cyJITaHOB n0311B y 6op6y 11 npcofiyucna npoeena Tpl1 rO)lI1He y Typ­

CKOj BOjCu.I1.60 To je CI1)Ke )],eJIl1jl1 )leBoju.l1, )lOKje y rp-rxoj neCMI1 npnu­uesa l13 Cepauje, Onpe3HI1 -ryaap Tsp1)ase, paTHl1K BeWTl1HOM peYI1.

Ca)lp)KI1HCKl1, necxie 113Cepauje He oncrynajy ysrnorove on nccavaxpyra oeeojuuu epao, MeryYTI1M, aapnjaura Tephaea y Cepeuju ce l13)lBa­

ja no 60raTcTsy MOTl1Sa, l13HeTI1X y aaapunrov neny necve.MOTI1SCKa crpyxrypa necxte orxpnna CJIojeBl1TOCT, WTO je Moryna

nocnennua nyror rpajarsa 11 npenourea,a. MOfJ1l1 611 ce npertosnara KaKO

I1CTOYJ-baLIKI1 MOTHS npnnuese 113 KyJIe (TaKO yeCTO ofipahusan y 6ajKaMa,

I1JIll strreuncoj noeaujn), TaKO aHTl1YKH (JIenOTa xao nOSO)l3a paT)61 , )],OK

Yxacnnje satienezceuoj sepanja necxie 113Cepsnje y aanpuruon neny npe­onnahyjy XpI1WnaHCKI1. CacBHM je xroryhe )],a je TO onjex KJ-bI1)KeBHOCTH

sa napozi, TOnl1KO OMI1JbeHe y Fp-rxoj. Y Cepsnju cy jow TOKOM XVII sexa

56K. A.1ouvapOrrouAov, Ilepi IC'pfJleVV KatBdfJeTOv,Ilovoropu KB, 1872, CTp.494-496.

571. Apooivrp; To«aatpo TWV IepfJlCvv, Tc MYla Tll~ 1PHi~, EI8UUla, ?A8i]vll<Jl1884, CTp. 90-91.

58N. Iloxrm; , 'EJe)''lV1Kat napaooaeu; - To taurtpo Tl7C; Qpiac;, Eq>ll/lEpi~,<DIAOAOYIKOV nupcprquu nl~ Kuptnxnq, ETO~ A, 1. AUYOU<JTOU 1882, CTp. 5-6.

59 N. floAiTll~, Mf:;J.eTa.1 Kepi TOD fJiOD Kat T'lC; yJeeVaa(J.(; TOD e)J..'7VIKOV ),aov,Ilopcoooc«; A', CTp. 11-12.

60 C60PHlIK sa HapOJlHH yMoTBopemUI H napononnc VI, Coq)H~ 1891, CTp. 58-59.

61 Osaj yauaepaanna MOTHB cpehe ce y enHUI1 6aflKaHCKl1X napozia. JIena cy­npyra, KnH 11.)111 cecrpa, jeruro je OJl "TpH nofipa" xoje TYPul1 rpaxe. Heucnyrsaaan,eTI1X 3aXTeBa I1Hl1LU1pa cyxoti, 60j Hcll1 ocaajaise rsphase. Taxo je, na rrpauep, .JIenOTaIlo.n.axuu,e Mape, cynpyre 0POMI1H.JIHna xparsa (Car i Lehovkinja Mara), 11 Jenuue,Flpujeannne .rsytie (C:vrpm eojeooe Ilpujesoet nOJlCTaK.JIa Typxe zta ocsoje OpOMHH,OJlHOCHO Cranah,

190 JOBaIIKanOpl)eBHn-JOBaHOBHn

nocrojane nse rp4Ke OCHOBHe WKOJle 62 rra je, ztaxne, 6l1JlO Moryne VI no­suasan.e ncna Aranuja Jlannoca Cnaceu.e epeuutux, noccfiuo TeMaTCKHH3,Ll,BojeHe uenuue LfyoaIlpeceeme EOZOpOOUlW Kn.nra urravnana 1641,no peYHMa ayropa aanucana je npeva HTaJlHjaHcKHM VI rpYKHM Y30pHMa.YKOJlHKO cy Lfyoa YHTaHa H npenpu-raaaaa y CepBHjH, Moryne je ,Ll,a jenpao ofioraheno nposno npenan,e Oceajan.e Cepeuje, 3aTHM npeTOYeHOH y CTHXOBe xoje je safieneacao r. ,I(POCHHH no Ka311Bal-bY jenne crapnue113 Cepsnje. Jlerenna 0 nony Xynocy, caaperaenuxy xhepn Kpan.eanhaMapka, une y npnnor KI-bH)KeBHOr yruuaja na HapO,Ll,HO CTBapaJlaWTBO.OHa OTKpHBa xpnurhaircxo - MI1CTHYHY arwocrpcpy y Cepnnj H H aarose­WTaBa nan rpana «ao nocriennuy orpeureisa nona Xynoca." OH je npe­KpWHO iuecry Eoxcnjy 3anOBeCT, nOBpe,Ll,HO je OCBeneH npOCTOp HCnO,Ll,'{acne rpnese, HHje cnponeo ofipen uan caMpTHHKOM.

,I(aKJIe, ,Ll,eBoj4HH noxyuraj na ca-rysa rnphany je yuanpezi 6HO ocy­ljeH aa nponacr. Y nereann Oceajan.e Cepeuje, KOj)' je 3a6eJlH)KHO TIOJlH­THC norypnua je ca-rexao YCKpC H Typxe npeooy-reae y xanyhepe yseo y'rpshasy. Ilpesapena npnunesa OAJlYYHJla je na ca-ryna -racr re 6e)l(H yCMpT, ca npcreuov y yCTHMa, OHaKO KaKO ce caxpan.yjy zresnue. Moryheje na ce npnuuesa OBHM YHHOM npmcnan,a UapCTBy He6eCKoM, cxnnajylu:ofieneaqa uapcraa 3eMaJbCKor. Hsena je )J(pTBa HeBHHa H neurasa ce YY,Ll,o:H3 ;J.eBH4aHcKHx rpynn nore-re MneKo, xao y Eoroponnue y BHTJlejeMY.MJleYHKa uspacna H3 3eMJbe nanor.i.cue I-beHHM MJleKOM 6J1aroTBopHa jeaKO je nparu onpeheun pnryan. Majxe, nojnn.e, ca pyxava npexpurreuu«na JleljHMa nacy TpaBY. Taxo he I-bHXOBa )J(eJba sa MJIeKOM 6HTH ncnyn,e­na. CVlMyJlau,HjoM na cy 6e3 pyxy MO)J(,Ll,a cy MajKe nacrojane na H3MaMeDOroP0,Ll,H4I1HY HaKllOHOCT KaKBy je yxcaaana flaH,Ll,OCOBa jyuaxnn.a'" .

MOTHBH xao WTO cy raphasa" , nesoj xa Y TBpljaBH, ncnora icao no­BO,Ll, aa par, Jla)J(HH, npeooy-rena xarryhep, rrpcren y yCTHMa ysurpyhe ne-

62 K. Vacalopoulos, HaB. aeno, CTp. 268.63 DOAltlls, Mi:)J.8Ta.l nepi roD fJiOD KW inc ,,/lw(Jao.r; roD dA77vlK06 ),0.06,

Flcpcooosu; A', 1965, CTp. 246.64 A. Jlannoc, 'Iyoa Ilpeceeme Eoeopoouue. Bpwau 2000, CTp. 38-45.65 MOHm rnphaae BeOMa pacnpocrpaa.en y csercxoj KlblDKeBHOCTH CBHX ape­

MeHa: on 3aTO'leHHX HJIH on 3J1a CKJlOlbeHHX npnnueaa y nepcnjcxoj KlblDKeBHOCTH H6ajKaMa MHomx uapona, npexo BHTeWKe JlHpHKeno rp-nce uaponne necve, KaKO en­CKe TaKO H oripenue. Y rp-ncoj enHUH ce cpehy nsa rnna necava onfipane rnphaae: 1)onfipana opyxcanm« 6op6oM a 6paHHouH cy »ceue HJlI1 MyulKapUH; 2) ontipaua rnpha­Be sepfianunv HanMeTalbeM npnnueae Ii norypnue y necnava rnna oeeojuunoe zpa­oa. DPBH run npunana MJIal)e HaCTaJ1HM necvaxia, noxje ztpyrn nponcrexao 113 OCHOB­HHX1\1OTliBa necauysannx necava BH3aHTl1jcKor nofia ysohen.ea HeKHX caBpeMeHI1X36l1Balba. Crora ce necve rima oeeojuuuo: epaoa y rtojenanou aHTOJlOrHjaMa neca­l\Ia cspcrasajy y U3.HUllUbeHe necue. MOTHB rsphase cpehe H y necvaaa xoje Henpunanajy rpvxoj ennuu, nanpuuep y 06pellHI1M necvava. f1oce6aH H311aHaK rpyne

Y CepBHjH KnH Kpan.eauha Mapxa 191

13V1u,e, \IJleKO l13 ,]CBW-faHCKHX rpynu, ncue.n.yjyhe ncjcrso Tor MJleKa, yKO­pel-beHH y uaponuux: npenan.mra Wl1pOM CBeTa, ,]O)KI1BeJlH cy nonapon­l-beHy xpmuhaucxy mrrepnperaunjy y nccvava 11 npenan.nva H3 CepBI1­je KaKBa ce H J\,IO)Ke OLleKVlBaTI1 KO)], 06wIHor napona y spcveny rron OTO­MaHCKOM anaaaauno«. Ka3V1Bay necaxra 0 rpazty Cepanju VI rseroaoj jy­HaKI1l-bI1, y 06a cny-raja »cena,aanevapuo je LII1l-beHI1u,e «oje ce ornenajy yBOjHOj Ha,Il,MOnl1, BeWTI1HI1 paroaan,a 11 oxpenyo ce cl1M6omfYHl1M 3HaMe­HI1Ma, ofiaanjajyha .Ll,paMaTl14Ha 3611Bal-ba Ml1CTl14Hl1M TOHOBI1Ma. napa­ne.nua npoana npenaa,a 113 Cepsnje, HapOYI1TO npnua a Ilony Xynocy,ocsern.aaajyhu .Ll,YXOBHI1 )KI1BOT MeWTaHa yxasyjy 11 na paanore aa npo­eTO xpnmhancxy mrrepnperaunjy cnoMeHyTI1X MOTI1Ba.

KALTPO THL nPIAL

~wOEKa XPOVOC; EXffi nou nOAqtW,~EV unoprova TO mipffi TO Plll-loKaaTpo.BY1IKE x'svu ToupKonOUAO 'PcounoyuptoucA<j>EvTlll-l BaO"tAEa, T' EtV TO TaYl-la oou;XiAta <j>AOUpta aTO XEpt K' Eva aTKaAO,Kat OUO ana8ta onuevic yta TOV nOAEl-lo.OUOE ruonpm;' 8EAffi, Kt OUOE ru <j>AOUpta,Mov 8EAffi 'Yffi rnv xopn, rnv KOP' 'an rc yuaAta.Ilpcorvc pouxa Bya~Et Kat ro peon EBaAE,LTllV noprc naEt Kat aTEKEt Kat napaKaAEt.'AVot~E nopre l-l'aVOt~E,noprn TllC; ffiptac;.<Puy' an'amou, BPE TOUpKE, BPE aKUAOTOUpKEEyro OEV sium TOUpKOC;, Kt' OUOE aKUAOTOupKOC;~wOEKa XPOVOUC; EXffi n' aaK~TEUa,Xoprnpt EBoaKouaa ccv TO npoBaTO'K' ~p8a va napffi AaOt yta TllC; EKKAllO"tac;'Na pi~ffil-lE TO"tyyEAta va aE napffil-lEV'Eivm rc pouxa u' aama Kat ~EO"Xi~ovwt'Na pi~ffil-lEV TO oixn va aE napffil-lEv'

necava Jlenomuuun epao lHme necxre nma Iloiipa mephaea y Bopuju, / Mopuju /Jlenomuuunai xoje ce nesajy xpaj nasopa 0 fiypheenaay, na npnxrep y Apaxonn HC­non Ilapnaca. Morns rsphaae )],OHeKJIe 06je)],Hl-byje OBe nne rpyne necava Ma)],a cejaan.a y pa3JIWIHTHM ¢yHKWfjaMa. YBolJel-beM HHTepHaUHOHaJIHOr MOTHBa 3Maj KOjHsanpacaaa BO)],y (Thompson 1932, II 7.1) rsphana ce yxasyje y MHTCKOj HHTepneTaUH­jl1: U06pa mephaea eopujcxa, eooe ueua. / Tpu oeeojxe U3 mephoee uone: Ilycmume,ssiajeeu 600y, oa JlCeOHU nujy / oa oK.pene ce tionecuu, ytcnemu. (H3 uenaurravnaue36HpKe Kabakopoulos: ~lll-lOnKWv TpayoUOtwV TllC; 0paKllC;, http: II orpheus. ee.duth.gr./EThM/kavakopoulos/song3.html).

192 JOBaHKa Tiopheanh-JOBaHOBHn

ElJ..Wl (111:0 rnv 11:ElV(1 Kl' avrpa)dSOJ..lCll'fEAaaTllK£ J..lla KOp11, 11:aEI TOV aVOl~E'

Oco v' aVOl~' 11 11:0pm, XlAIOl £J.-l11:mvav'Ki ceo vu KaAavol~q TO 6WOlJJ..llam'OAOI11:aivouv or' ocnpc, K1' OAOI am cpAoupla.K' EKElVE J..lE rc pnou, aT~V KOP' a11:' rc yuaha.K' q KOP11 ouv TOV £iDs, Karw brEaE.66

flEDOTH4HHATBPllABA

)J,BaHaeCT nera KaKO sojyjeaa onYCTeJlY TBp1)aBy na OCBOjHM He Mory.HCTynH jenan MnanH Fpx norypnua,"Kpan.y rocnonapy, TO je TBOj 3aBeT.""Xnn.azry 3JlaTHHKa y pyxe Hnotipn arl-l nsa Ma4acpetipua aa 60j.""Hehy HH nape, uehy HH nyxare,cave nesoj xy, OHy 113a craxna."3eneHo pyxo CKHna H pacy nasnaua.Ilpen xanajy one, crane HY3MOJlH."OTBop'Te MH spara, spara nenornue.""Bexc'onarne, 6pe Type, 6pe ncero TypCKO.""HHcaM ja Typ4HH, HH rypcxo ncero.)J,BaHaecT ronuua nOCTHO cavKao onua rpasy cav nacao.)J,01)ox na yrse aa UpKBy Y3MeM."")J,a 6aUHMO KyKy na Te Y3MeMO?""Oneno MH je rpyno, pacnaurhe ce".")J,a 6aUHMO Mpe)f(y, na re nOBYlleMO?"Hsmanneo cau, on rnana nynHM."Hacveja ce nesojka rra My OTBOpH.KaKO xannjy OTBOpH, xnrsane noxpmnue.)J,a je notipo OTBOpHJla, HHje 6HJlO cyr-nse.JenHH yseure acnpe, npyrn nyxareOnaj y pacn neaoj xy Ina CTaKJla 'rpazcu.A nesojxa xao ra cnaau, none nane.

66 K. A. Touvnponouxoc, Ilcpi I'epfi/wv KW BUfievrov, Ilrrvooipn KB', Aunvct1872,495. Ilecva je urraxmaua y OKBHpy eceja y KOMe ce nasonu na je neaojka KnHKpan.esuha Mapxa

Y Cepnnju KnU Kpan.esuha Mapxa

TO KAITPO TQN IEPBIQN

XlAUibEC; TOUpKOI ~'ap~aTa Kat ~' aVbpEta ~EyaAT]

Msou oro xcctpo KActcravE HDV Xpicrurvcov TOV KpaAT].Ma 0 Mupxoc KpaAT]C; 1tt8avEKat 0 ~acrIAlac; tylVT]BacrlA07l:0UAa T] KOPT] TOU Kat 1tOAE~a K'EKEivT]Toco, 1tOU xpovm Kat xrnpoi yupiSOUVE, 1tEpVOUVE,K' 01 TOUpKOl va TO 7l:apOUVE TO xcorpo bEV ~1tOPOUVE.

Mu Ka1tOIO pCD~lOytwlwa ~E;' C;' TT]C; Toupxuu; ruoxsp:IlatVE08T]~E1tcDC; TaX' auTOC; oro KacrTpo 8a TOU; <ptPT]·K'Ei1t' 0 IouAtavoc;: av ~1tOP~C; 'c; TO xrrcrpo va ~tac; ~1tacrT]s

<DAoupla 8a 1tap11C;, £tbE~T] TT]V KE<paA~ 8a xam1;·Kat Ta1tEKpI8T]: 7l:AT]PCD~~ 8EV 8EACD xnuutuv aAAll,Ilcpc TT]V KOPll ~ovaxa TOU ytpo Mnpxou KpaAll·

KaAoyEpostVTu8T]KE K' E~1tpOC; 's TO xcorpo 1taEIKt' apXlSEI ~IE 1tapa1tOVO 111C; zoprn«; va KTIl7l:all:'Avoksre ~OU, xplcrnavoi, K' 01 TOUpKOl 8a ~E mncouvME KuvllYOUV xurunooiu KOVTEUOUV va ~E <p8acrouv!..- 8E; va cou pi~OU~E crXOlvi v' avacrup811S a1tavw;- 8a ~£(jXl()80uv ru puou ~OU, x'ucrspn n 8a ~avCD;

- 8ES 8iXTU va cou pi~OU~E va TUAlX8~; ouv \jfapl;- unopsi TO 8iXTU va Korr~, Kl' (1(; A£t1t1l rcroic xapt! ..01 xplcrnavoi yEAacr811Kav, avoi~avE Til; 8Upat; ...

K' srot, IouATavE, TCDV IEP~lcDV TO Kccrpo ~as t1tllpE;.

H KOPIl nvn va crKAa~CD8~ 'os TOUPKlKO crEpa'i,Ano 111s Ilopro«; Tlls '\jfllAais yupE~icr8llKE Kat 1taEl...Ma 'KEI 'TO XcD~a, 1tcD1tEcrE K' soxcos ouv xouqxipt,ITaAa~E yaAa 0 KOP<POS Til; K'E<pMpCDcrE XOpTapl.K' omn vuvaixu YEvVllcrE Kat 8EAEI yaAa vaXIl~EvEI tu xtpla crnuporrc omcoi a1tO Til paXIlKat orrv apva8a crK-U<pOVTaS Kat ospvovrr«; TO orouuBooxoxoy« yaAoxopTO 's TIlS 'E~~OP<PIlS TO xcD~a ..67

193

67 fECDpy[OU Apooivr], Tpayoixua IOU XCVplOV - Ta ),6yw inc yp11a.r;, Et80AAla,A8~val 1884,cTp.90.

194 JOBaHKa 'bopheanh-Joeaaoeah

TBPnABA Y CEPBI1JI1

Xursane My)J{aCTBeHHX Typaxa non opyxqei«xpuurhaucsor xpan.a y raphasy sarsopmue.Asaj, yMpe Mapxo Kparsesnh, a nnaziap nocranenpnnuesa, KnH n.erosa, H OHa parosaure.TOJIHKe rozrane npohoure, spevena MHHywea TYPuH na ocsoje rnphaay He Morawe.

A.JIH HeKH Fpx norypnua ncrynu,OOXBa.JIH ce na he OH raphany na OCBOjH.11 Cynran pe-te: "I1.JIH new rpshaay na HaM zraur,nyxare na ysvem, H.JIH rnasy na H3ry6Hw."OnrOBOp CTH)J{e: " )],pyry nnary nehyno jennne xhepa crapor Mapxa Kpan.eanha. "

Ha1.JHHH ce xanyhep, ncnpen raphane nohe,no-te na aanovaace H na xannjy na ynapa:cc OTBOp'Te MH,xpmuhann, TYPUH he MeyxBaTHTH.3a nerava cy MH:, npnfinaxcanajy ce, ytiuhe Me... "" )],a TIl 6aUHMO xoaorrau na ce non Hew rope? "" Ilonenahe ce Moja pnsa a urra onna na o6y1.JeM"cc )],a TH 6aUHMo Mpe)J{y zta ce yrreuaur xao pnfia? ""Moxee Mpe)J{a na rryxne, cano HaM TO cPa.JIH."Xpmuhaan ce aacvejaure H xannjy orsopaure...

TaKO HaM, Cy.JITaHe, TH Y3e 'rapljaay y CepBHjH!A nesojxa na 6H y rypCKOM nsopy H:36ema portcraoHa Ilopry, najaaury xyrry none ce H CK01.JH ...Ha 3eMJbY nane H xao WKO,TbKa rry-re,113 rpynn joj M.JIeKO nOTe1.Je, norse noronn.A OHa »cena xoja penn H )J{eJIH MJleKa na HMauexa pyxe na neha npexpcrnH nexa rryaehn, sao osua naceM.JIe1.JHY rpasy ca re 3eMJbe nene.

Y Cepsnj H KnH Kparseanha Mapxa

TO IlAPIIMO TQN IEPBIQN

195

XpOVOU; nOAfoouC; £1!ucrxt~av ot TOUpKot vo mipouv TO xccrpo TCJ)V I£pPtwv.o ~acrtAtuc; TeDV xptcrnavwv, 0 Mripxoc KpUAlle;, anE8av£, aAA' eoro ro <po~ov,

/-Hlv TO /-lu80uv Ot Tupxoi, EKpuTllcrav uuoruco TO 8uvaTO TOU rsocspn XPOVlUcroorc. EtC; TO Opuvov uv£Pll 11 811yaTEpa TOU, Kat EnOA£/-lOucr£ TOUe; TOUpKOUe;ocv TO yEpO P(1crtAtU.

Ot TOUpKot an£AnicrTllKav vo nupouv TO KUcrTpO, Kat £TOt/-lU~OVmv voqnryouv, oruv ncpououiorn E/-lnpOe; £tC; TO Iouhuvo Eva Toupxozou),o, svopwplOyEVt/-la, Kat £in£ nwe; aUTOe; sivm U~lOC; vo TO nUPll. -'Av TO KaTOp8wcrlle;,­TOU AEy£t 0 IOUfoTUVOC;, - 8a EX£tC; XtAtU <pAOUptU Kat xpucru upuuro. Eib£/-lll 8aXucrlle; TO K£<paA~.- OUT£ <pAWptU 8EAW tyw, OUT£ ro xpucru nppuro, /-lOVO 8EAWrnv pacrtAonOUAa nou stvm oro KUcrTpo.- Tou TO urrocrX£811 0 Iouhuvoe;, Kat 0TOUpKOC; E(j>OP£cr£ peon KaAoyEpou, Kat ETP£~£ 'e; TO KUcrTpO, TuXa nwe; TOVEKuvllYOUV ot TOUpKOt, b1U vc TOU UVot~OUv cno uson. H ~acrtAonOUAa ouo»;svonos rnv novnptc Kat btEm~£ vo TOV btEm~£.

o \jf£UTOKaAoy£poc; TOT£ En£ptp£v£ we; nou ~p8£ 11 EOPTll Tlle; 'Avccrccsox;Kat WP/-l~V£\jf£ TOUe; TOUpKOUC;, Kat Etbav Aapnub£C; £te; rn xsputu TpUyWV, Kat rcEcraAuYllcrav KaTU rnv nopro TOU KUcrTpOU. Ot xptcrnavoi Ka8wc; ~mv vUXTa SsvTOUC; EbtKptVaV, UAA' uno rotc Aapnub£C; TOUC; svouiouv Kat auTOUC; xptcrnavOue;Kat uvot~av. 'Eroi ot TOUpKot ~8pav xmpo Kat p,n~Kav Ete; TO KUcrTpOV. TOT£opuu Kat \jf£tHOKaAoy£poC; vc mucrll Tll ~a(JlAOnouAa. AAA' aUTll a/-lu TOV Eib£ vunAllcrtU<Jll EnEcr£ uno tc \jfll/cu £tC; TO ptpoc; onou AEy£Tat cr~p£pa Iloprctc,EKPUTllcr£ /-lOVO su; TO crouo TllC; Eva baKTUAibt.

Ka8wc; En£cr£ 11 KOPll EcrKacrav ot uccroi Tlle;, Kat ETP£~£ yUAa noAu. Anocuro E<pUTpWcr£ yaAoxopTO Kat UKO/-lll orjuspc occu; yuvaiK£C; 8EAOUV vo KU/-lOUVyaAa u<p80vo rrllyaivouvsu; TO uspo; EK£tVO, crcupoosvouv rc xEpta omoto cnornv POXll TWV Kat POcrKOUV, ouv npo~aTivatC;, TO yaAoxopro..68

OCBAJAJ-bE CEPBI1JE

rO.uHHaMa cy TypUH noxynraaanu na ocsoje raphasy y CepBHjH. XpHWnaH­CKH xpan., Mapxo Kpan.eauh yvpo je, aJIH ce TO -rernpn roznrnenpxano y rajuo­CTH. 3a TO sperae BJIa.uaJIa je n.eroua hepxa HpaTOBaJIa xao CTapH xpars. TypUHcy ce CnpeMaJIH zta xpeny, onycraanm on naxrcpe na ocsoje rnphasy Tazia jeripen CyJITaHa nsaurao MJIa.uH Typsnn, H pexao na je OH cnpenaa na OCBOjHrsphany "AKO TH TO nohe sa pyKOM, .uanyTH xnrsany ziyxara,notipor xorsa Hnsacpetipna Maqa."

"Hehy HH zryxare, HH opyxje, Ben ztesojxy." CyJITaH My je TO otiehao. Typ­qHH je CKUHyO 3eJIeHO pyxo 11 ooyxao je xanyhepcxy PH3Y. )],OTpqaO je no rapha­Be Hnperaapao ce na rpaxca yrse sa UpKBy zra 6H My OTBOpHJIH xannjy Ilpnnue­aa je HaCJIyTHJIa JIyKacTBo H naje XTeJIa na OTBOpH.

68 N. ITo/cine;, Toxaatpo T1JC; Qpiac;, E<p~/-l£ptC;A', Ae~vllcrt, 1 AUyOUcrTOu 1882,5-6. Hem TeKCT non HaeJIOBOM To rrupcrt/-lo HDV I£p~tciJv oojasn.en je y N.IToAltllC;,MiUcTal nepi too fJiov Kal T'lC; yhoeJeJac; rov c).).'lVIKOV ;,aov, napa86cr£tC; A', 1965,11-12, e TUM illTO ee MeCTO CepBl1a 6JIH)l{e onpe!)yje Kao I£p~ta nt£piac;.

196 JOBaHKa 'bopheauh-JOBaHOBHn

Jla)K!H! xanyhep je Ca'IeKaO YCKpC,naje oxyrmo Typxe, nao HMje naxrne onK03jHX porosa H noseo HX npeva TBpt)aBH. KaKO je 6Hna uoli, xpuuihauu HUCyBHnenH ruuura OCI1M nal\lOH, na cy rrOMHCnHJ1Il na 11M nonase xpmuhanu H OTBO­pn.nr cy xanujy, Taxo cy TYPUll aaiuna npaso apexre na yt)y l' ruphaay. JlaiKHHxanyhep je xpeuyo na Y3Menenojxy. A OHa, KaKO je annena na joj ce npnfinnaca­ea, 6aUHna ce ca najsmue xyne. Y ycruva je npxcana npcrea To MeCTO ce nanacHa3HBa Ilopranc.

Kaxo je nesojxa nana, nyxne cy joj rpynn, H MHOro je MJleKa norexno. ybn.era je H3HHKna Mne4HKa. 11 nanac, aKO ueka xceua )Keml na liMa MneKa, onnasnTaMO zia nace rpasy ca pyxar-ra npexpurrcuuv na net)l1Ma.

o DADA XOYDOI

Aiyo nporou vc mipouY 01Toupxoi rc IEp~ta ~p8E Eyas XP1(rnaVO~ aparrll~

arro rnv DOAll Kat rnv ~YE ' ~ TOY rrarra TOU 'AylOU N1KOAaou, TO Xouno, Kat TOUA£YE1 on siDE OYE1pO rrw~ arroKarou arro rnv ayta TparrEi;;a Tll~ EKKA'1aia~ EiYEKPU~lllEYO~ 8uaaupo~. npanlanKW~ IT1haYpai;;i, EaKa\j/ay Kat ~p~Kav to Ouotrupo.Mov' 0 rrarra~ nou ~TaY rrAEOvEXT'1~, soxoroios ro ouvpooo TOU, Kat KpaTllaE TOOnouupo yta TOV EauTO TOU.

'Ycrspc arro Aiyo porrnocv cno mv DOAll n yivsrrn 0 apanll~. Knvsic DEV11~EPE rinoru, unwnTEu811Kayrrw~ KanotO~ TOV EaKOTwaE, Kat 0 rraTp1apXll~ E~yaAE

a<popla~lO. 'E~ ninor; auTOU TOU a<pop1a~LOu, 0 nana Xouno; ~lETa ro Onvaro TOUDEV £AE1waE Kat orcv roy E~EX{J)aav TOV ~p~Kav aAuro. Toy a<pl1Kav E~W '~ rcYE<pupa, vtc va rrEpVOUY 01Dta~aTat~ va TOV auxwpaYE, aAAa Kat naA1DEY £AE1WYE,siDavKat arrOE1bav, Em TEAOUe; TOV napaxwaav, Kat £~aAav arro~w ono TO AaKKOEva ~UA1VO XEP1, yta vc TWY auxwpav 01 bla~aTate;. AUTO TO ~UAlVO X£Pl bEVeivmnOAAa XPOYta nou ~piaKOYTat aKo~lll '~ rnv aUAll Tll~ £KKAGla~ Tll~ 'Ayta~

IOAWPOV~~ nou TO EiXaY nETa~ll EKE1 ot ToupKo1.. 69

Don XYDOC

Ilpe Hero WTO cy TYPUl1 ocsojunu Cepanjy ztouiao je jenau Apanun - XpH­urhamn: H3 Llapnrpana nony upxse Cseror Hl1KOne H HCnpHYaO My can. OH jeYCH110 na ce ucnon Hacue rprtese xpnje rtyx. Ilornenann cy, H 3aHCTa cy nauirm.nyxa. Iloxnermn non je y6HO Apannna, a rryxa je sanpxcao sa ce6e.

YCKOpO cy ce H3 Ilapnrpazra pacmrrusann sa Apannua. HHKO HHWTa Hl1jesnao 0 l-beMy, na cy nocyv.n.ana zra ra je HeKO 1'6110.

Llapnrpancxu narpnjapx je uapeznto excxyvaunjy. Don Xynoc ra nnje l1C­nOBenHO npe CMpTH, na cy ra 3aTO nauma nepaapetuenor. CTaBHnH cy ra naMOCT, na My TaMO o-nrrajy MonHTBy, arm rrOHOBO unje 6HO 6narOCnOBJbeH. Fne­nann cy 11 rnenann, aJIH 6narocnOB nuje ycnmueu, CBe nOK 113 rpofia HHCynone­nu jenny npseny PYKY. Hnje npouino MHOro speuena a ra npsena pyKa ce nauinal' aannju upxse CBeTe ConOMOHe, me cy je Typun 6anHnl1.

JOBaHKa nopl)eBIlI1-JoBaHoBllfi

69 N. nOAlTllS, Mf;)J.c'W.1 Trcpi rov f3iov KCl../ Tl7s yAwrJrJas rov dhrVIKOlJ )aov,napa800E~A', 1965,246.