1

I Nagroda

„Chcieliśmy być wolni i wolność sobie zawdzięczać”

(Jan Stanisław Jankowski, Delegat Rządu na Kraj)

Projekt MAŁY POWSTANIEC jest rezultatem poszukiwań ciekawych sposobów nauki historii na lek-cjach języka polskiego w szkołach polonijnych. W opracowaniu projektu kierowałam się przede wszyst-kim atrakcyjnością i efektywnością lekcji przeznaczonych także dla uczniów uczęszczających do tej samej klasy, ale różniących się poziomem znajomości języka polskiego, a często również wiekiem. Takie ujęcie tematu jest wynikiem specyfiki nauczania w mniejszych polonijnych placówkach edukacyjnych.Proponuję całościowo zrealizować projekt jako ważne wydarzenie szkolne poświęcone rocznicy wybuchu powstania warszawskiego. Z powodzeniem można również wybrać poszczególne jednostki edukacyjne lub zaproponowane komponenty lekcji i warsztatów szkolnych.

Główne cele:• przekazanie wiedzy na temat powstania warszawskiego,• podkreślenie znaczenia powstania w historii Polski i świadomości Polaków,• wskazanie patriotycznej postawy powstańców i uczczenie ich poświęcenia i bohaterstwa,• wskazanie motywu powstania w różnych tekstach kultury,• interpretacja powstania poprzez zastosowanie różnych form ekspresji,• doskonalenie kompetencji lingwistycznych uczniów,• zainteresowanie polską historią i kulturą,• kształtowanie tożsamości narodowej młodych Polaków przebywających poza Polską.

Historia na lekcjach języka polskiego i zajęć edukacyjnych dla uczniów polskich uczących się za granicą

(na etapie szkoły podstawowej, z uwzględnieniem klas łączonych).

Wyróżnienie

Alicja Lejkowska

nauczycielka języka polskiego we Włoszech

MAŁY POWSTANIEC – historia na lekcjach języka polskiego

2

SPIS TREŚCI

• CZĘŚĆ I: Opowiem Wam historię Małego Powstańca. Konspekt lekcji języka polskiego z elementami historii Polski.

• CZĘŚĆ II: W hołdzie bohaterom powstania warszawskiego (warsztaty manualno-plastyczne). Ekspresja poprzez sztukę.

• CZĘŚĆ III: Zakazane piosenki (warsztaty muzyczne).• CZĘŚĆ IV: „I wyszedłeś jasny synku, z czarną bronią w noc...”. Spotkanie z poezją poetów – żołnierzy.

Konspekt lekcji języka polskiego z elementami historii Polski.• CZĘŚĆ V: I poszli w bój, Za każdy kamień oddali krew... (występ artystyczny teatrzyku powstańczego).

• Ewaluacja projektu.

CZĘŚĆ I: Opowiem Wam historię Małego Powstańca

Konspekt lekcji języka polskiego z elementami historii Polski – powstanie warszawskie. Przewidywany czas: 3 godziny (jedno spotkanie w sobotniej szkole polonijnej)

Cele:a)poznawcze• poznanie historii powstania warszawskiego i powstańców, w tym Tymoteusza Duchowskiego “Motka”,• poznanie literatury i dzieł sztuki z innych dziedzin (tu: rysunek, fotografia), podejmujących temat II wojny światowej i powstania warszawskiego,• prezentacja Muzeum Powstania Warszawskiego,• poznanie nowych słów i zwrotów,• poznanie zasad gry edukacyjnej.

b) kształcąceUczeń:• tworzy słownik wyrazów wojennych,• rozróżnia i wskazuje w wyrazie literę, głoskę i sylabę,• kształci umiejętność skupienia uwagi,• kształci umiejętność uważnego słuchania i wypowiadania się w języku polskim, formułowania po-

prawnych pod względem gramatycznym wypowiedzi,• kształci umiejętność opisu (rysunku i zdjęcia),• kształci umiejętność zdobywania wiadomości z wykorzystaniem różnych źródeł wiedzy,• kształci umiejętność interpretacji utworu literackiego,• rozwija wyobraźnię i kreatywność,• kształci umiejętność pracy zespołowej, także podczas gry edukacyjnej,• rozpoznaje i kształci swoje umiejętności aktorskie.

3

c) wychowawcze• zainteresowanie uczniów trudną historią powstania warszawskiego,• uczenie szacunku dla bohaterstwa powstańców warszawskich,• kształcenie postawy patriotycznej i moralnej,• rozwijanie poczucia przynależności narodowej,• kształcenie postawy antywojennej.

Metody:• metoda podająca, • elementy metody problemowej, • metoda działań praktycznych, • metody aktywizujące (drama).

Formy pracy:• zbiorowa, • praca w grupach, • indywidualna.

Materiały i środki dydaktyczne:• Szymon Sławiński, „ Mały Powstaniec” (w serii „Warszawa 1944”), Wyd. Muchomor;• Joanna i Jarosław Szarkowie, „Powstanie Warszawskie. Historia dla najmłodszych”, Dom Wydawniczy

“Rafael”;• wybrane rysunki z cyklu „Ruiny Warszawy 1945” Tadeusza Kulisiewicza oraz archiwalne zdjęcia

stolicy z okresu II wojny światowej;• karty z gry edukacyjnej „Znaj Znak” (IPN);• płyta multimedialna „Warszawskie Dzieci – młodzież w służbie Polskiego Państwa Podziemnego”, Teki

Edukacyjne Muzeum Powstania Warszawskiego;• komputer i projektor multimedialny;• archiwalne zdjęcia z powstania warszawskiego (np. dostępne na stronie Muzeum Powstania Warszaw-

skiego http://1944.wp.pl/index2.php# );• karty pracy uczniów (załącznik nr 1, krzyżówka z książki „Mały Powstaniec”);• kolorowa kreda.

PRZEBIEG LEKCJI

Aranżacja klasy: stoliki tworzą półokrąg.

I. Wprowadzenie do tematu lekcji

A. Nauczyciel pokazuje uczniom obrazy ginącej Warszawy (wybrane rysunki z cyklu „Ruiny Warszawy 1945” Tadeusza Kulisiewicza oraz archiwalne zdjęcia stolicy z okresu II wojny światowej). Uczniowie analizują obrazy, opisują je. Kolorową kredą na tablicy zapisują słownictwo związane z wojną i okupacją (lub zapisuje nauczyciel). W ten sposób powstanie słownik terminów wojennych.Pierwsza konkluzja: To obrazy Warszawy ginącej podczas II wojny światowej.

B. Nauczyciel informuje uczniów, że podczas II wojny światowej w Warszawie wybuchło powstanie. Uczniowie wspólnie z nauczycielem objaśniają znaczenie słowa „powstanie” i zapisują je na tablicy.C. Nauczyciel: Dzisiejsza lekcja poświęcona jest powstaniu warszawskiemu. Opowiem Wam historię Małego Powstańca, posłuchajcie...

4

II. Zasadnicza część lekcji

1. Wybuch, przebieg, epilog i znaczenie powstania warszawskiego.

A. Praca z tekstem – „aktywne czytanie” książki Szymona Sławińskiego „Mały Powstaniec” na podstawie wspomnień Tymoteusza Duchowskiego (książka dla dzieci w wieku 7 – 10 lat o powstaniu warszawskim, ukazująca losy Tymoteusza Duchowskiego i innych harcerzy z Plutonu 227, wzbogacona zdjęciami, do-kumentami i mapą kanałów. Wykład nauczyciela, prezentacja archiwalnych zdjęć zniszczonej Warszawy, rozmowa ukierunkowana – uczniowie interpretują kolejne rozdziały książki.

Rozdziały:1. „Wstęp” i „Papierówki” a) objaśnienie pojęć: AK, pseudonim, godzina „W” i zapisanie ich w słowniku terminów wojennych (po-

szczególni uczniowie mogą zapisywać kolorową kredą na tablicy),b) prezentacja archiwalnych zdjęć powstańców,c) ćwiczenie leksykalno-fonetyczne z wykorzystaniem słowa „pseudonim”.

Uczniowie dostają kolorowe karteczki. Po jednej stronie wpisują swój wymyślonypseudonim, a po drugiej – liczbę liter, głosek i sylab w danym wyrazie. Załącznik nr 1TWÓJ PSEUDONIM

2. „Tymoteusz zostaje ranny”

a) objaśnienie pojęć: łączniczki, umundurowanie powstańca, sanitariuszki,b) nowe słowa w słowniku terminów wojennych: łączniczka, hełm, mundur, biało-czerwona opaska, od-

dział, „panterka”, sanitariuszka;c) prezentacja archiwalnych zdjęć z powstania warszawskiego.

d) „Zaszyfrowana wiadomość!”

5

Ćwiczenie logopedyczne z wykorzystaniem zabawy w głuchy telefon: uczniowie siadają na podłodze, naj-lepiej w kółeczku. Pierwsza osoba wymyśla wiadomość składającą się z sylab z dwuznakami: sz, cz, dz, dz, np. SZASZUDZI, którą kolejne osoby przekazują sobie na ucho szeptem. Ostatnia osoba w kręgu, do której dotrze zaszyfrowana wiadomość, głośno ją wypowiada.

3. „Kanał” i „Szczury kanałowe”

a) objaśnienie pojęć: kanał, szczury kanałowe. Poznanie sposobu wykorzystaniakanałów podczas powstania oraz regulaminu pracy dla przewodników kanałowych,b) nowe słowa w słowniku terminów wojennych: meldunek, amunicja, kapral, pluton, sten.

c) „Tunel myśli” (ćwiczenie dramowe) Jeden z uczniów wciela się w rolę Tymoteusza Duchowskiego „Motka”. Pozostali uczniowie stoją w dwóch rzędach naprzeciw siebie. W ten sposób między szeregami powstaje tunel, w którym ma spacerować uczeń odgrywający rolę Tymoteusza. Nauczyciel chodzi na zewnątrz tunelu. Kiedy położy rękę na ramie-niu kolejnego ucznia, ten ma krótko powiedzieć coś Tymoteuszowi, np. Podziwiam twoją odwagę, jesteś bohaterem, itp.

4. „Na warcie”

a) uczniowie poznają opis codziennej służby w kanałach,b) prezentacja archiwalnych zdjęć powstańców służących w kanałach.

5. „Cud”

a) objaśnienie pojęć: “Szafa”, “Krowa”, pocisk, pole rażenia, salwa, pistolet, karabin maszynowy. Zapisanie ich w słowniku terminów wojennych,b) uczniowie poznają różnice w uzbrojeniu Niemców i powstańców,c) prezentacja archiwalnych zdjęć z powstania warszawskiego.

6. „Białe skarpetki”

a) uczniowie poznają opis codziennego życia młodych powstańców;b) objaśnienie pojęć: salutować, kwatera, latryna i zapisanie ich w słownikuterminów wojennych.

7. „Wyprawa po gruszki”a) uczniowie poznają problemy ze zdobyciem żywności i wody podczas powstania,

6

b) prezentacja archiwalnych zdjęć codziennego życia mieszkańców Warszawypodczas powstania warszawskiego.

8. „Żywiciel”

a) objaśnienie pojęć: hasło i odzew, apel; zapisanie ich w słowniku terminów wojennych;b) uczniowie poznają postać ppłk Mieczysława Romana Niedzielskiego, ps. „Żywiciel”;

c) Bądź czujny! (ćwiczenie dramowe – wchodzenie w rolę)Panuje cisza. Do powstańca z zawiązanymi oczami podchodzą po kolei inni powstańcy. On wskazuje ręką, z której strony docierają odgłosy.

9. „Niedziela”a) uczniowie poznają opis kolejnego dnia z życia powstańców,b) prezentacja archiwalnych zdjęć z powstania warszawskiego.

10. „Epilog”a) klęska powstania warszawskiego i dalsze losy powstańców, w tym Tymoteusza Duchowskiego

„Motka”;b) znaczenie powstania warszawskiego i pamięć o nim wśród Polaków na całym świecie – rozmowa ukie-

runkowana,

7

B. Poczta Powstańcza

c) prezentacja multimedialna „Kronika z Powstania Warszawskiego” (płyta multimedialna „Warszawskie Dzieci – młodzież w służbie Polskiego Państwa Podziemnego”).

a) uzupełnienie wiadomości (na podstawie książki Joanny i Jarosława Szarków, „Powstanie Warszawskie. Historia dla najmłodszych”);

b) film o Harcerskiej Poczcie Polowej (płyta multimedialna „Warszawskie Dzieci – młodzież w służbie Polskiego Państwa Podziemnego”).

C. Podsumowanie zasadniczej części lekcji.

a) uczniowie rozwiązują krzyżówkę z książki „Mały Powstaniec”;b) wykorzystanie gry edukacyjnej „Znaj Znak” (IPN). Nauczyciel dzieli klasę na dwa zespoły. Przy użyciu

wybranych kart pomocniczych z gry przeprowadza quiz sprawdzający zdobytą podczas lekcji wiedzę na temat okupacji i powstania warszawskiego. Nauczyciel pokazuje kartę pomocniczą z wybranym symbolem, po czym wręcza ją drużynie, która jako pierwsza poprawnie nazwała symbol. Drużyna, która zbierze więcej kart, wygrywa.

8

D. Muzeum Powstania Warszawskiego.

Przekazanie uczniom informacji o Muzeum Powstania Warszawskiego i zachęcenie ich do odwiedzenia muzeum (na podstawie książki Joanny i Jarosława Szarków „Powstanie Warszawskie. Historia dla naj-młodszych”) oraz/lub wirtualnej podróży po Muzeum Powstania Warszawskiego (dostępnej na internetowej stronie muzeum http://1944.wp.pl/index2.php#0)

E. Praca domowaAby upamiętnić bohaterstwo Tymoteusza Duchowskiego „Motka” i innych harcerzy Szarych Szeregów, przygotuj – w dowolnej technice – projekt pomnika lub pamiątkowej tablicy.

9

CZĘŚĆ II: W hołdzie bohaterom powstania warszawskiego

(warsztaty manualno-plastyczne). Ekspresja poprzez sztukę.

Czas trwania: 3 godziny (jedno spotkanie w sobotniej szkole polonijnej).

Po konsultacjach z uczniami nauczyciel dzieli klasę na trzy grupy (wg zainteresowań, zdolności i predys-pozycji uczniów).

Cele warsztatów: Po warsztatach uczeń:• posiada wiedzę na temat powstania warszawskiego i powstańców,• zna symbole i typowe dla powstania rekwizyty,• potrafi wyrazić się w różnych formach ekspresji,• potrafi oddać hołd bohaterom walczącym o wolną Polskę.

PRZEBIEG WARSZTATÓW:

Grupa I: Tworzenie kolorowanki nt. powstania i powstańców warszawskich. (zajęcia plastyczne).

Opis:Uczniowie przygotowują kolorowanki poświęcone powstaniu warszawskiemu. Każdy uczeń na białej kartce z bloku rysunkowego (format A4) rysuje ołówkiem sceny i postacie z powstania warszawskiego, zgodnie z przydzieloną karteczką (załącznik nr 1). Uczniowie nie kolorują rysunków. Gotowe prace zosta-ną zebrane i wydane w formie papierowej kolorowanki dla dzieci oraz/lub umieszczone w formie online z możliwością pobrania i wydruku (format pdf) na internetowej stronie szkoły. Projekt okładki kolorowan-ki opracowują uczniowie, najlepiej w ramach konkursu plastycznego.

Materiały i środki dydaktyczne:• karteczki z tytułem rysunku dla każdego ucznia (załącznik nr 1), • bloki rysunkowe, • ołówki,• gumki.

Załącznik nr 1

10

GRUPA II: Przygotowanie symboli i rekwizytów powstania warszawskiego.

Materiały i środki dydaktyczne:• blok techniczny, • papier kolorowy, • tekturowe pudełko, • wstążki i bibuła w kolorach białym i czerwonym, • farby, • nożyczki, • klej, • słomki,• agrafki.

Opis:Uczniowie przygotowują • znak Polski Walczącej – charakterystyczną powstańczą kotwicę z okresu okupacji niemieckiej, • literę „W” będącą kryptonimem godziny wybuchu powstania 1 sierpnia o godz. 17.00,• literę „W”, czyli walka, ale także Warszawa i wolność (np. w formie plakatu),• biało-czerwone opaski, flagi i kotyliony w narodowych barwach, • czerwoną skrzynkę poczty powstańczej.

GRUPA III: Uczniowie tworzą mural powstania warszawskiego

(będzie on stanowił scenografię do występu artystycznego uczniów). Zalecane – ubrania ochronne dla dzieci.

Materiały i środki dydaktyczne:• farby temperowe w różnych kolorach, • różnokolorowe tłuste pastele, • papier kolorowy oraz szary gruby papier malarski w rolce (lub płachta szarego papieru pakowego, ew.

białe płótno – tu: polecam farby w sprayu do tkanin), • nożyczki,• klej.

11

Opis:Zadaniem uczniów jest namalowanie charakterystycznych dla powstania warszawskiego scen na ponad dwumetrowym kawałku papieru malarskiego (lub płachcie szarego papieru pakowego, ewentualnie na białym płótnie). Proponuję zastosować różne techniki, tj. malowanie farbami połączone z rysowaniem pastelami, naklejaniem – np. kształtów budynków Warszawy wyciętych z kolorowego papieru. W ten sposób uzyskamy mural powstania warszawskiego w technice kolażu.

CZĘŚĆ III: Zakazane piosenki (warsztaty muzyczne).

Czas trwania zajęć: 3 godziny (jedno spotkanie w sobotniej szkole polonijnej).

Cele warsztatów: Po warsztatach uczeń• zna piosenki powstańcze, potrafi je zaśpiewać,• zna genezę, autorów i cel tych piosenek,• umie przygotować odpowiednią choreografię.

Przebieg warsztatów:a) Dlaczego zakazane piosenki? Kiedy powstawały? Kto je tworzył? Po co? b) Wykład nauczyciela (wykorzystanie rozdziału „Powstańcze piosenki” z książki Joanny i Jarosława Szar-

ków „Powstanie Warszawskie. Historia dla najmłodszych”).b) powstanie zobrazowane w piosence – z „Mojego śpiewnika powstańczego” (wykorzystanie

materiału „Piosenki powstańcze” z płyty multimedialnej „Warszawskie Dzieci – młodzież w służbie Polskiego Państwa Podziemnego”:

• wysłuchanie piosenek,• głośne czytanie tekstu piosenek (załączniki),• objaśnienie niezrozumiałych słów i zwrotów, podanie informacji o autorach słów i muzyki,• pierwsze próby wspólnego śpiewania,• opracowanie odpowiedniej choreografii.

Załączniki:

Załącznik nr 1. „Hej, chłopcy, bagnet na broń”

Hej, chłopcy, bagnet na broń! Długa droga, daleka przed nami, Mocne serce, a w ręku karabin,

12

Granaty w dłoniach i bagnet na broni!Jasny świt się roztoczy, wiatr owieje nam oczy I odetchnąć da płucom, i rozgorzeć da krwi I piosenkę jak tęcze nad ziemią roztoczy W równym rytmie marsza: raz, dwa, trzy!Hej, chłopcy, bagnet na broń! Długa droga, daleka, przed nami trud i znój! Po zwycięstwo, my młodzi, idziemy na bój Granaty w dłoniach i bagnet na broni!Ciemna noc się przed nami roziskrzyła gwiazdami Białe wstęgi dróg w pyle, długie noce i dni Nowa Polska zwycięska jest w nas i przed nami W równym rytmie marsza: raz, dwa, trzy!Hej, chłopcy, bagnet na broń! Bo kto wie, czy to jutro, pojutrze czy dziś Przyjdzie rozkaz, że już, że już trzeba nam iść Granaty w dłoniach i bagnet na broni!

To jedna z najpopularniejszych powstańczych piosenek. Jej autorką jest Krystyna Krahelska, ps. „Danuta”. Przed wojną Krystyna Krahelska pozowała jako modelka do rzeźby warszawskiej Syrenki. Zginęła już w drugim dniu powstania. Była sanitariuszką.

Załącznik nr 2. „Warszawskie dzieci”

Nie złamie wolnych żadna klęska,nie strwoży śmiałych żaden trud,pójdziemy razem do zwycięstwa,gdy ramię w ramię stanie lud.Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój,za każdy kamień twój, stolico, damy krew.Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój,gdy padnie rozkaz twój, poniesiem wrogom gniew!Powiśle, Wola i Mokotów,ulica każda, każdy dom,gdy padnie pierwszy strzał, bądź gotów,jak w ręku Boga złoty grom.Warszawskie dzieci...Od młota, piły, dłuta, kielni

13

stolico, synów swoich sław,że stoją wraz przy tobie wiernina straży twych żelaznych praw.Warszawskie dzieci...Piastunko naszych snów nad Wisłą,niejeden u twych stóp już zgasł —i choćby wszystkim zginąć przyszło,nie cofnie się już żaden z nas.Warszawskie dzieci...Poległym — chwała, wolność — żywym!Niech płynie w niebo dumny śpiew.Wierzymy, że nam Sprawiedliwyodpłaci za przelaną krew.Warszawskie dzieci...

Słowa do tej znanej i porywającej pieśni „Warszawskie dzieci” napisał Stanisław Ryszard Dobrowolski, ps. „Goliard”. Muzykę skomponował sławny także po wojnie kompozytor Andrzej Panufnik. Załącznik nr 3. „Pałacyk Michla”

Pałacyk Michla, Żytnia, Wola,bronią jej chłopcy od „Parasola”,choć na „tygrysy(1)” mają visy(2) —to warszawiaki, fajne chłopaki — są!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch,pręż swój młody duch, pracując za dwóch!Czuwaj wiaro i wytężaj słuch,pręż swój młody duch, jak stal!

Każdy chłopaczek chce być ranny...sanitariuszki — morowe panny,i gdy cię kula trafi jaka,poprosisz pannę — da ci buziaka — hej!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch...

Z tyłu za linią dekowniki,intendentura, różne umrzyki,gotują zupę, czarną kawę —i tym sposobem walczą za sprawę — hej!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch...

Za to dowództwo jest morowe,bo w pierwszej linii nadstawia głowę,a najmorowszy z przełożonych,to jest nasz „Miecio”(3) w kółko golony — hej!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch...

14

Wiara się bije, wiara śpiewa,szkopy się złoszczą, krew ich zalewa,różnych sposobów się imają,co chwila „szafę”(4) nam posuwają — hej!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch...

Lecz na nic „szafa” i granaty,za każdym razem dostają batyi co dzień się przybliża chwila,że zwyciężymy! I do cywila — hej!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch...

Objaśnienia:(1) – „tygrysy” – czołgi produkowane w latach 1940–1942. Były one podobne do udoskonalonego czołgu

„pantera” produkowanego przez Niemców w 1943 r.(2) – vis – polski przedwojenny pistolet o kalibrze 9 mm.(3)– „Miecio” – ppor. Antoni Sakowski, ranny w głowę w czasie walk na Woli. Przed nałożeniem opatrun-

ku ostrzyżono mu włosy.(4) – „Szafami” lub „Krowami” nazywali powstańcy niemieckie pociski rakietowe.

Informacje dodatkowe:Pałacyk Michla to wojenny hymn harcerskiego batalionu „Parasol”. Autorem piosenki jest Józef Szcze-pański, ps. „Ziutek”. Według wspomnień Janusza Brochwicz-Lewińskiego „Gryfa”, piosenka powstała w Pałacyku Michla 4 sierpnia 1944 roku wieczorem, podczas kolacji towarzyskiej załogi Pałacyku Michla i żołnierzy innych kompanii. Pałacyk Michla to właściwie Pałacyk Michlera, przy ul. Wolskiej 40 na war-szawskiej Woli. Na początku powstania było to miejsce ciężkich walk obronnych „Parasola”. Wyjątkowym propagatorem tego utworu był Mieczysław Fogg – gdy walka cichła, śpiewał go „ku pokrzepieniu serc”.

15

CZĘŚĆ IV: „I wyszedłeś jasny synku, z czarną bronią w noc...”. Spotkanie z poezją poetów – żołnierzy. Konspekt lekcji języka polskiego z elementami historii Polski

Czas trwania lelkcji: 90 minut.

Cele: Po lekcji uczeń powinien• interpretować różne teksty kultury,• przekładać tekst literacki na język ciała i wytwór plastyczny,• rozumieć motywy działania powstańców warszawskich,• dostrzegać wartości patriotyczne i moralne,• rozumieć, czym jest współodpowiedzialność za losy narodu i współuczestnictwo w two-

rzeniu historii.

METODY:• metody aktywizujące: przekład intersemiotyczny, scenka pantomimiczna, stop – klatka, płaszcz eks-perta; • metoda wspomagająca: heureza, rozmowa nauczająca, elementy wykładu.

FORMY PRACY: • zbiorowa,• indywidualna, • praca w grupach.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE:

Załącznik nr 1

Krzysztof Kamil Baczyński (1921-1944) fot. Wikipedia

Elegia o ... [chłopcu polskim]Oddzielili cię, syneczku, od snów, co jak motyl drżą, haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią, malowali krajobrazy w żółte ściegi pożóg, wyszywali wisielcami drzew płynące morze.Wyuczyli cię, syneczku, ziemi twej na pamięć, gdyś jej ścieżki powycinał żelaznymi łzami. Odchowali cię w ciemności, odkarmili bochnem trwóg, przemierzyłeś po omacku najwstydliwsze z ludzkich dróg.I wyszedłeś, jasny synku, z czarną bronią w noc, i poczułeś, jak się jeży w dźwięku minut – zło. Zanim padłeś, jeszcze ziemię przeżegnałeś ręką. Czy to była kula, synku, czy to serce pękło? 20 III 1944 r.

16

Załącznik nr 2

Józef Szczepański „Ziutek” (1922-1944). fot. Wikipedia

Dziś idę walczyć - Mamo!

Dziś idę walczyć - Mamo!Może nie wrócę więcej,Może mi przyjdzie polec tak samo Jak, tyle, tyle tysięcy

Poległo polskich żołnierzyZa Wolność naszą i sprawę,Ja w Polskę, Mamo, tak strasznie wierzęI w świętość naszej sprawy

Dziś idę walczyć – Mamo kochana, Nie płacz, nie trzeba, ciesz się, jak ja, Serce mam w piersi rozkołatane, Serce mi dziś tak cudnie gra.

To jest tak strasznie dobrze mieć Stena w ręku I śmiać się śmierci prosto w twarz, A potem zmierzyć – i prać – bez lęku Za kraj! Za honor nasz!Dziś idę walczyć – Mamo!

PRZEBIEG LEKCJI

I Wprowadzenie w problematykę.

Nauczyciel wita się z uczniami. Przedstawia cel i porządek lekcji – poznanie poezji „poetów – żołnierzy” na przykładzie utworu Krzysztofa Kamila Baczyńskiego „Elegia o ... [chłopcu polskim]” oraz wiersza „Dziś idę walczyć – Mamo!” Józefa Szczepańskiego:• objaśnienie określenia “poeci – żołnierze”,• przedstawienie sytuacji pokolenia czasu wojny i okupacji.

II Właściwa część lekcji.

1. Krzysztof Kamil Baczyński „Elegia o ... [chłopcu polskim]”:• wysłuchanie utworu: objaśnienie niezrozumiałych słów i zwrotów, w tym metafor,• uczniowie cicho czytają wiersz,

17

• przekład intersemiotyczny: przetransponowanie słowa na wytwór plastyczny.a) uczniowie wykonują rysunki związane z treścią utworu (technika dowolna, należy jednak zasygnali-

zować znaczenie doboru odpowiedniej kolorystyki). Uczniowie powinni wyodrębnić obrazy poetyckie i nadać im tytuły,

b) ekspozycja prac „Wiersz w rysunkach”: analiza rysunków uczniów z odniesieniem do treści wiersza K.K. Baczyńskiego: opisanie scenerii, określenie „ja” i „ty” lirycznego w wierszu, sposób przedstawie-nia postaci żołnierza, wydzielenie dwóch przeciwstawnych płaszczyzn semantycznych. Uczniowie wskazują odpowiednie cytaty z wiersza i interpretują je (przykład: DOBRO: jasność, bezpieczeństwo, czułość, itp.), wpisując określenia do właściwej tabeli (załączniki nr 3 i 4).

Załącznik nr 3

c) uporządkowanie wniosków wynikających z analizy rysunków z odniesieniem do treści wiersza.

2. Józef Szczepański „Dziś idę walczyć – Mamo!”:

• wysłuchanie utworu: objaśnienie niezrozumiałych słów i zwrotów;• uczniowie cicho czytają wiersz,• ćwiczenie dramowe: inscenizacja pantomimiczna wiersza, zastosowanie pytań związanych z pięcioma

poziomami świadomości w stop – klatce, płaszcz eksperta. Wybieramy uczniów do roli syna i matki. Pozostali uczniowie wcielają się w role reporterów, których zadaniem będzie wyjaśnienie motywów za-chowania i decyzji syna oraz zachowania i uczuć matki.

W tym celu reporterzy przygotowują pytania typu:– Jak zachowuje się matka?– Dlaczego rozpacza?– Jak zachowuje się syn?– O czym mówi?– W jaki sposób rozmawia z matką? itp.

W trakcie inscenizacji nauczyciel zatrzymuje akcję w stop – klatce w celu zadania bohaterom kilku pytań, typu:– Kim jesteś? – Dlaczego to robisz? – Co czujesz?

18

– Jaki masz w tym cel?– Co chcesz w ten sposób osiągnąć?

Na koniec reporterzy – eksperci wyjaśniają przyczyny decyzji syna – powstańca i reakcję jego matki.

3. Wnioski wynikające z analizy i interpretacji obu wierszy. Zauważenie postaci matki, która rozpacza, cierpi (możliwe nawiązanie do motywu matki cierpiącej – Ma-ter Dolorosa obecnego w literaturze i sztuce).

4. Podsumowanie rozważań:Próba zrozumienia motywów, jakimi kierowali się młodzi ludzie – powstańcy warszawscy. Zrozumienie postawy patriotycznej i moralnej „poetów – żołnierzy”. Zwrócenie uwagi na konsekwencje tych postaw. Postawa patriotyczna i obywatelska dzisiaj.Zapisanie wniosków w postaci piramidy wartości uniwersalnych, które mają wpływ na dokonywane wy-bory.

5. Praca domowa:Dokończ wypowiedź: Kochać Ojczyznę znaczy...

CZĘŚĆ V: I poszli w bój, Za każdy kamień oddali krew... (występ artystyczny teatrzyku powstańczego).

Cele:Uczeń umie• przygotować scenografię do występu artystycznego.• tworzyć adekwatny do treści utworu układ taneczny,• tworzyć montaż poetycko – muzyczny,• przekładać tekst literacki na język ciała,• wcielić się w rolę,• publicznie zaprezentować swoje umiejętności aktorskie.

Opis:Do przygotowania scenografii wykorzystane zostaną kolorowanki, symbole i rekwizytyoraz mural powstania warszawskiego. Uczniowie powinni zadbać o odpowiednie kostiumy(warto zaangażować także rodziców uczniów).Uczniowie, wcielając się w role powstańców warszawskich, przedstawiają montaż poetycko-muzyczny (na podstawie poznanych „zakazanych piosenek” oraz wierszy poetów – żołnierzy).Można robić zdjęcia i nakręcić pamiątkowy film

Ewaluacja projektu:• publikacja kolorowanek powstania warszawskiego,• występ artystyczny teatrzyku powstańczego,• utworzenie szkolnego Muzeum Historii Polski (kostiumy, rekwizyty, prace plastyczne, zdjęcia,

płyty DVD, publikacje, mapy, makiety, itp.),• „Mały Powstaniec” – pamiątkowy folder lub prospekt ze zdjęciami wykonanymi podczas realizacji pro-

jektu.