Wymagania edukacyjne – biologia zakres rozszerzony – część 3

Biologia na czasie 3 – zakres rozszerzony

Działprogramu

Lp. Temat Poziom wymagań

konieczny (K)(na stopień dopuszczający)

podstawowy (P)(na stopień dostateczny)

rozszerzający (R)(na stopień dobry)

dopełniający (D)(na stopień bardzo dobry)

Mechanizmydziedziczenia

1. Budowa i rola kwasównukleinowych

Uczeń:

· charakteryzuje budowępojedynczego nukleotyduDNA i RNA

· określa rolę DNA jakonośnika informacjigenetycznej

· wymienia rodzaje RNA· określa rolę podstawowych

rodzajów RNA· charakteryzuje budowę

przestrzenną cząsteczkiDNA

· wyjaśnia pojęcie podwójnahelisa

Uczeń:

· charakteryzuje sposóbłączenia się nukleotydóww pojedynczym łańcuchuDNA

· wyjaśnia, z czego wynikakomplementarność zasad

· uzupełnia schemat jednegołańcuchapolinukleotydowego DNAo łańcuch komplementarny

· charakteryzuje budowęchemiczną i przestrzennąRNA

· określa lokalizację RNAw komórkach

Uczeń:

· wyjaśnia, na czym polegaróżna orientacjałańcuchówpolinukleotydowych DNA

· rozpoznaje poszczególnewiązania w cząsteczceDNA

· wyjaśnia, na czym polegareguła Chargaffa

· porównuje budowęi funkcje DNA z budowąi funkcjami RNA

Uczeń:

· wyjaśnia zasadętworzenia nazwnukleotydów

· planuje doświadczenie,którego celem jestwykazanie roli DNA jakonośnika informacjigenetycznej

· rozróżnia DNA od RNAza pomocą regułyChargaffa

prokariotyczneji eukariotycznej

2. Replikacja DNA · wyjaśnia pojęcie replikacja· wyjaśnia znaczenie

replikacji DNA· wymienia etapy replikacji

DNA· uzasadnia konieczność

zachodzenia replikacji przedpodziałem komórki

· wyjaśnia pojęcia: widełkireplikacyjne, oczkoreplikacyjne

· omawia przebieg replikacji· wyjaśnia, na czym polega

semikonserwatywnycharakter replikacji DNA

· określa rolę polimerazy DNApodczas replikacji

· porównuje przebiegreplikacji w komórkachprokariotycznychi eukariotycznych

· charakteryzujeposzczególne etapyreplikacji

· wyjaśnia, skąd pochodzienergia potrzebna dosyntezy nowego łańcuchaDNA

· wykazuje różnicew syntezie obu nowychłańcuchów DNA

· wyjaśnia rolę sekwencjitelomerowych

· określa rolęposzczególnych enzymóww replikacji DNA

· rozróżnia poszczególnemodele replikacji

· planuje doświadczeniemające na celuwykazanie, że replikacjaDNA jestsemikonserwatywna

· wykazuje naprawczą rolępolimerazy DNAw replikacji

· omawia mechanizmyregulacji replikacji DNA

3. Geny i genomy · wyjaśnia pojęcia: gen,genom, pozagenowy DNA,chromosom, chromatyna,nukleosom

· rozróżnia eksony i introny· określa lokalizację DNA

w komórkachprokariotyczneji eukariotycznej

· omawia budowę genu· rozróżnia geny ciągłe

i nieciągłe· wymienia rodzaje sekwencji

wchodzących w składgenomu

· wyjaśnia pojęcia: sekwencjepowtarzalne, pseudogeny

· omawia skład chemicznychromatyny

· przedstawia budowęchromosomu

· określa informacjezawarte w genie

· charakteryzuje genomwirusa

· porównuje strukturęgenomówprokariotycznegoi eukariotycznego

· wymienia i charakteryzujeetapy upakowania DNAw jądrze komórkowym

· porównujeheterochromatynęz euchromatyną

· różnicuje genomwirusowy ze względuna wybrane kryteria

· omawia genommitochondrialnyczłowieka

4. Związek między genem acechą

· wyjaśnia pojęcia: kodgenetyczny, ekspresja genu,translacja, transkrypcja

· wymienia i charakteryzuje

· omawia przebiegtranskrypcji i translacji

· analizuje tabelę kodugenetycznego

· omawia przebiegodwrotnej transkrypcjiwirusowego RNA

· zapisuje sekwencję

· wymienia przykładywirusów, u którychwystępuje odwrotnatranskrypcja

cechy kodu genetycznego· ilustruje schematycznie

etapy odczytywaniainformacji genetycznej

· nazywa etapy translacji

· wyjaśnia zasadę kodowaniainformacji genetycznejorganizmu przez kolejnetrójki nukleotydów w DNAi mRNA

· określa rolę polimerazy RNAw procesie transkrypcji

· określa rolę aminoacylo-tRNA i rybosomóww translacji

aminokwasów łańcuchapeptydowego napodstawie sekwencjinukleotydów mRNA

· porównuje ekspresjęgenów w komórkachprokariotycznychi eukariotycznych

· określa rolę i sposobymodyfikacjipotranskrypcyjnej RNA

· określa rolę i sposobymodyfikacjipotranslacyjnej białek

· wyjaśnia, w jaki sposóbdochodzi do tworzeniasię polirybosomów

· wyjaśnia biologiczneznaczeniepolirybosomów

· porównuje przebiegekspresji genów w jądrzei organellach komórkieukariotycznej

5. Regulacja ekspresji genów · wyjaśnia pojęcie operon· wskazuje na schemacie

sekwencje regulatoroweoperonu oraz geny struktury

· wymienia poziomy kontroliekspresji genów w komórceeukariotycznej

· wyjaśnia, na czym polegaregulacja ekspresji genóww komórce prokariotycznejna podstawie modeluoperonu laktozowegoi tryptofanowego

· wyjaśnia, jakie znaczeniew regulacji ekspresji genówoperonu laktozowego mają:gen kodujący represor,operator i promotor

· omawia regulację inicjacjitranskrypcji w komórceeukariotycznej

· rozróżnia regulacjęnegatywną od pozytywnejw przypadku działaniaoperonu laktozowego

· porównuje sposóbregulacji ekspresji genówstruktury operonulaktozowegoi operonu tryptofanowego

· wyjaśnia, na czym polegaalternatywne składanieRNA

· porównuje regulacjęekspresji genóww komórkachprokariotyczneji eukariotycznej

· wyjaśnia, na czym polegaregulacja dostępu dogenu w komórceeukariotycznej

· wyjaśnia, w jaki sposóbpowstają różne formybiałek podczas ekspresjijednego genu

· omawia rolęniekodującego RNAw regulacji ekspresjigenów w komórceeukariotycznej

· wyjaśnia, w jaki sposóbregulacja ekspresji genówu organizmówwielokomórkowychpowoduje zróżnicowaniekomórek na poszczególne

typy6. Dziedziczenie cech.

I prawo Mendla· wyjaśnia pojęcia: allel,

genotyp, fenotyp,homozygota, heterozygota,allel dominujący, allelrecesywny

· zapisuje przebieg i wynikidoświadczeń GregoraMendla za pomocą kwadratuPunnetta

· podaje treść I prawa Mendla

· omawia prace G. Mendla, napodstawie którychsformułował on regułydziedziczenia

· wymienia przykłady cechczłowieka dziedziczonychzgodnie z I prawem Mendla

· wykonuje przykładowekrzyżówki jednogenowe

· wyjaśnia pojęcie liniaczysta

· wyjaśnia, jakie znaczeniew doświadczeniachG. Mendla miałowyhodowanie przez niegoosobników grochuzwyczajnego należącychdo linii czystych

· analizuje wynikikrzyżówekjednogenowych naprzykładzie grochuzwyczajnego

· określaprawdopodobieństwowystąpienia genotypówi fenotypów u potomstwaw wypadku dziedziczeniajednej cechy

· określa sposóbwykonania i znaczeniekrzyżówki testowejjednogenowej

7. II prawo Mendla · podaje treść II prawa Mendla · wykonuje przykładowekrzyżówki dwugenowe

· analizuje wynikikrzyżówek dwugenowychna przykładzie grochuzwyczajnego

· określaprawdopodobieństwowystąpienia genotypówi fenotypów u potomstwaw wypadku dziedziczeniadwóch cechniesprzężonych

· określa sposóbwykonania i znaczeniekrzyżówki testowejdwugenowej

· ocenia znaczenie badańG. Mendla dla rozwojugenetyki

8. Chromosomowa teoria · wyjaśnia pojęcia: locus, geny · wyjaśnia zależność między · oblicza częstość crossing- · wykazuje różnice między

dziedziczenia sprzężone, crossing-over· wymienia główne założenia

chromosomowej teoriidziedziczenia

· wyjaśnia, na czym polegazjawisko sprzężenia genów

częstością zachodzeniacrossing-over a odległościąmiędzy dwoma genamiw chromosomie

· wyjaśnia, na czym polegamapowanie genów

· wykonuje przykładowekrzyżówki dotyczącedziedziczenia genówsprzężonych

-over między dwomagenami sprzężonymi

· określaprawdopodobieństwowystąpienia genotypówi fenotypów u potomstwaw wypadku dziedziczeniadwóch cech sprzężonych

· analizuje wynikikrzyżówek dotyczącychdziedziczenia genówsprzężonych

· oblicza odległość międzygenami

genami niesprzężonymia sprzężonymi

9. Determinacja płci. Cechysprzężone z płcią

· wyjaśnia pojęcia: kariotyp,chromosomy płci

· wskazuje podobieństwai różnice między kariotypemkobiety a kariotypemmężczyzny

· wyjaśnia sposóbdeterminacji płciu człowieka

· charakteryzuje kariotypczłowieka

· określa płeć różnych osób napodstawie analizy ichkariotypu

· wymienia przykłady cechsprzężonych z płcią

· wymienia nazwy orazobjawy choróbuwarunkowanych mutacjamigenów sprzężonych z płcią

· wykonuje krzyżówkidotyczące dziedziczenia cechsprzężonych z płcią

· określa prawdopodobieństwowystąpienia chorobysprzężonej z płcią

· wyjaśnia przyczyny orazpodaje ogólne objawyhemofilii i daltonizmu

· rozróżnia cechy sprzężonez płcią i cechy związanez płcią

· wyjaśnia, jaką rolęw determinacji płciodgrywają gen SRYi hormony wytwarzaneprzez rozwijające się jądra

· omawia mechanizminaktywacjichromosomu X

· charakteryzuje dwapodstawowe typygenetycznej determinacjipłci i podaje przykładyorganizmów, u którychone występują

· wyjaśnia powody, dlaktórych daltonizmi hemofilia występująniemal wyłącznieu mężczyzn

· wyjaśnia, jakie znaczeniema proces inaktywacjijednego z chromosomówX w większości komórekorganizmu kobiety

· omawia przykładyśrodowiskowegomechanizmudeterminowania płci

· planuje doświadczeniemające na celuwykazanie związkudziedziczenia koloruoczu muszki owocowejz dziedziczeniem płci

10. Inne sposoby dziedziczeniacech

· wyjaśnia pojęcie allelewielokrotne na przykładziedziedziczenia grup krwiu człowieka

· wykonuje krzyżówkidotyczące dziedziczeniagrup krwi i czynnika Rh

· określaprawdopodobieństwowystąpienia określonegofenotypu u potomstwaw wypadku dziedziczeniaalleli wielokrotnych

· wyjaśnia pojęcia: dominacjaniezupełna, kodominacja,geny kumulatywne, genyplejotropowe

· charakteryzuje relacjemiędzy allelami jednegogenu oparte na dominacjiniezupełnej i kodominacji

· określa prawdopodobieństwowystąpienia genotypówi fenotypów u potomstwaw wypadku kodominacji

· podaje przykład cechyuwarunkowanej obecnościągenów kumulatywnych

· wyjasnia pojęcia: genykomplementarne, genydopełniające się, genyepistatyczne, genyhipostatyczne

· wyjaśnia, z jakiegopowodu genydeterminujące barwękwiatów groszkupachnącego zostałynazwane genamikomplementarnymi

· określaprawdopodobieństwowystąpienia genotypówi fenotypów u potomstwaw wypadku dziedziczeniagenów dopełniających się

· wyjaśnia, na czym polegadziałanie genówepistatycznychi hipostatycznychw wypadku dziedziczeniabarwy sierści u gryzoni

· wyjaśnia, co to znaczy,że choroba genetycznajest uwarunkowana przezgen plejotropowy

· określaprawdopodobieństwowystąpienia genotypówi fenotypów u potomstwaw wypadku dziedziczeniagenów epistatycznych

11. Zmienność organizmów · wyjaśnia pojęcia: zmiennośćgenetyczna, zmiennośćśrodowiskowa

· wymienia rodzajezmienności i wskazujezależności między nimi

· wymienia przykładypotwierdzającewystępowanie zmienności

· wyjaśnia pojęcia: zmiennośćciągła, zmienność nieciągła

· wymienia przykładyzmienności ciągłeji nieciągłej

· omawia przyczynyzmienności genetycznej

· określa znaczeniezmienności genetycznej

· wyjaśnia, w jaki sposóbniezależna segregacjachromosomów, crossing--over oraz losowe łączeniesię gamet wpływają nazmienność osobniczą

· wymienia cechy mutacji,które stanowią jednoz głównych źródeł

· wyjaśnia znaczeniepojęcia transpozonyi określa znaczenietranspozonów w rozwojuzmienności osobniczej

· wyjaśnia znaczeniepojęcia norma reakcjigenotypu

· wyjaśnia przyczyny

środowiskowej i środowiskowej· porównuje zmienność

genetyczną ze zmiennościąśrodowiskową

zmienności genetycznej· porównuje zmienność

genetycznąrekombinacyjnąze zmiennością mutacyjną

· określa fenotypy zależneod genotypu oraz odwpływu środowiska

zmiennościobserwowanejw wypadku organizmówo identycznychgenotypach

12. Zmiany w informacjigenetycznej

· wyjaśnia pojęcia: mutacja,mutacja genowa, mutacjachromosomowastrukturalna, mutacjachromosomowa liczbowa,czynnik mutagenny

· wymienia przykładyfizycznych, chemicznychi biologicznych czynnikówmutagennych

· wymienia przykłady mutacjigenowych i mutacjichromosomowych

· wymienia pozytywnei negatywne skutki mutacji

· wyjaśnia pojęcia: mutacjasomatyczna, mutacjageneratywna, mutacjaspontaniczna, mutacjaindukowana

· klasyfikuje mutacje wedługróżnych kryteriów

· określa ryzyko przekazaniamutacji potomstwu

· wskazuje przyczyny mutacjispontanicznych i mutacjiindukowanych

· uzasadnia koniecznośćograniczenia w codziennymżyciu stosowania substancjimutagennych

· wyjaśnia pojęcia: mutacjeletalne, mutacjesubletalne, mutacjeneutralne, mutacjekorzystne, protoonkogeny,onkogeny, genysupresorowe

· wyjaśnia charakter zmianw DNA typowych dlaróżnych mutacji

· określa skutki mutacjigenowych dlakodowanego przez danygen łańcuchapolipeptydowego

· omawia przyczynypowstawania mutacjichromosomowychliczbowych

· rozpoznaje na schematachróżne rodzaje mutacjichromosomowych

· wskazuje na zależnościmiędzy występowaniemmutacji a transformacją

· przewiduje i ilustrujezmiany kariotypudowolnego organizmupowstałe w wynikumutacjichromosomowychliczbowych

· wyjaśnia znaczeniemutacji w przebieguewolucji

· wskazuje różnicę międzykariotypami organizmuaneuploidalnegoi organizmupoliploidalnego

· wymienia przykładyprotoonkogenów i genówsupresorowych orazchorób nowotworowychzwiązanych z ichmutacjami

nowotworową komórki13. Choroby jednogenowe · wymienia przykłady chorób

genetycznychuwarunkowanychobecnością w autosomachzmutowanych allelidominujących i recesywnych

· wyjaśnia pojęcie chorobybloku metabolicznego

· wyjaśnia, na czym polegająchoroby blokumetabolicznego

· wymienia przykłady choróbbloku metabolicznego

· wskazuje choroby blokumetabolicznego, którychleczenie polega nastosowaniu odpowiedniejdiety eliminacyjnej

· klasyfikuje chorobygenetyczne w zależności odsposobu ich dziedziczenia

· wyjaśnia przyczyny orazpodaje ogólne objawymukowiscydozy,fenyloketonurii, chorobyHuntingtona, anemiisierpowatej

· rozpoznaje na rycinieprawidłowe oraz sierpowateerytrocyty krwi

· wyjaśnia przyczyny orazpodaje ogólne objawyalbinizmu, alkaptonurii,choroby Parkinsona,dystrofii mięśniowejDuchenne’a, krzywicyopornej na witaminę D

· wymienia przykładystosowanych obecniemetod leczenia wybranychchorób genetycznych orazocenia ich skuteczność

· wymienia przykładychorób człowiekawynikających z mutacjimitochondrialnego DNA

· ustala typy dziedziczeniachorób genetycznych napodstawie analizyrodowodów

· porównuje strukturęi właściwościhemoglobinyprawidłowej orazhemoglobiny sierpowatej

· charakteryzuje chorobyczłowieka wynikającez mutacji DNAmitochondrialnego

· uzasadnia znaczenieanalizy rodowodów jakometody diagnozowaniachorób genetycznych

14. Choroby chromosomalnei wieloczynnikowe

· wymienia przykłady orazobjawy chorób genetycznychczłowieka wynikającychz nieprawidłowej strukturychromosomów

· wymienia przykłady choróbgenetycznych człowiekawynikających ze zmianyliczby autosomówi chromosomów płci

· określa rodzaj zmiankariotypu u chorychz zespołem Downa,zespołem Klinefelterai zespołem Turnera

· wymienia objawy zespołuDowna, zespołu Klinefelterai zespołu Turnera

· wyjaśnia zależność międzywiekiem rodzicówa prawdopodobieństwemurodzenia się dziecka

· omawia chorobyspowodowane mutacjamistrukturalnymi naprzykładzie przewlekłejbiałaczki szpikowej

· określa rodzaj zmiankariotypu u chorychz zespołem Edwardsai zespołem Patau

· wymienia objawy zespołuEdwardsa i zespołu Patau

· analizuje fotografiekariotypów człowieka

· omawia chorobywieloczynnikowe

z zespołem DownaBiotechnologiamolekularna

1. Biotechnologia.Podstawowe technikiinżynierii genetycznej

· wyjaśnia pojęcia:biotechnologia molekularna,inżynieria genetyczna,elektroforeza DNA, PCR,klonowanie DNA,transformacja genetyczna

· wymienia przykładydziedzin życia, w którychmożna zastosowaćbiotechnologię molekularną

· wymienia enzymystosowane w biotechnologiimolekularnej

· wymienia techniki inżynieriigenetycznej

· wymienia etapy modyfikacjigenomu

· wyjaśnia pojęcia: sondamolekularna, wektor,sekwencjonowanie DNA,hybrydyzacja DNA

· wyjaśnia, czym się zajmujeinżynieria genetyczna

· omawia wykorzystanieenzymów restrykcyjnych,ligaz i polimeraz DNA

· wyjaśnia, na czym polega:hybrydyzacja DNAz wykorzystaniem sondymolekularnej, analizarestrykcyjna, elektroforezaDNA, PCR,sekwencjonowanie DNA,klonowanie DNA,transformacja genetyczna

· wymienia po jednymprzykładzie praktycznegowykorzystania technikinżynierii genetycznej

· wymienia sposobywprowadzenia obcego genudo komórki

· porównuje biotechnologięklasyczną zbiotechnologiąmolekularną

· charakteryzuje enzymystosowanew biotechnologiimolekularnej

· omawia poszczególneetapy analizy restrykcyjnejDNA, przebiegu PCR,klonowania DNA

· określa cel tworzeniabibliotek genomowychi bibliotek cDNA

· charakteryzuje wektorystosowane dotransformacji genetycznej

· sprawdza, jakie produktypowstaną na skutekcięcia DNA przezenzymy restrykcyjne

· określa zalety i wadyłańcuchowej reakcjipolimerazy

· omawia metodypośredniegoi bezpośredniegowprowadzenia DNA dokomórek roślin i zwierząt

· analizuje przebiegklonowania DNA naprzykładzie genu myszy

· omawia etapy tworzeniabibliotek genomowychi bibliotek cDNA

2. Organizmyzmodyfikowanegenetycznie

· wyjaśnia pojęcia: organizmzmodyfikowany genetycznie,organizm transgeniczny,produkt GMO

· wskazuje podobieństwai różnice międzyorganizmami

· podaje przykładyzmodyfikowanychgenetycznie roślin i zwierząt

· omawia perspektywypraktycznego wykorzystaniaorganizmówzmodyfikowanych

· charakteryzuje metodyotrzymywania bakteriii roślin transgenicznych

· omawia etapy modyfikacjikomórek zarodkowychzwierząt

· wymienia przykłady

· omawia wybranemodyfikacje genetycznemikroorganizmów, roślini zwierząt

· wyjaśnia, w jaki sposóbkontroluje sięmikroorganizmy

zmodyfikowanymigenetycznie oraztransgenicznymi

· wymienia metodyotrzymywania organizmówzmodyfikowanychgenetycznie

· wymienia przykładypraktycznego wykorzystaniamikroorganizmów, roślini zwierząt zmodyfikowanychgenetycznie

genetycznie w rolnictwie,przemyśle, medycyniei nauce

· omawia sposób oznakowaniaproduktów GMO

· wskazuje na zagrożenia zestrony GMO

produktów GMO· podaje przykłady badań

stosowanych w wypadkuorganizmówzmodyfikowanychgenetycznie

zmodyfikowanegenetycznie uwolnionedo środowiska

· charakteryzuje sposobyzapobieganiazagrożeniom ze stronyGMO

· analizuje argumentyprzemawiające zagenetyczną modyfikacjąorganizmów oraz przeciwniej

· omawia regulacje prawnedotyczące GMO w UniiEuropejskiej

3. Klonowanie – korzyścii zagrożenia

· wyjaśnia pojęcia: klon,klonowanie

· wymienia przykładyorganizmów będącychnaturalnymi klonami

· określa cele klonowaniamikroorganizmów, komórek,roślin i zwierząt

· wyjaśnia, w jaki sposóbotrzymuje się klonymikroorganizmów, komórek,roślin i zwierząt

· wymienia sposobywykorzystania klonówmikroorganizmów, komórek,roślin i zwierząt w różnychdziedzinach życia człowieka

· wskazuje na obawy etycznedotyczące klonowaniazwierząt

· uzasadnia swoje stanowiskow sprawie klonowaniaczłowieka

· omawia rodzajerozmnażaniabezpłciowego jakoprzykłady naturalnegoklonowania

· omawia sposobyklonowania roślini zwierząt

· formułuje argumentyprzemawiające zaklonowaniem zwierzątoraz przeciw niemu

· porównuje klonowanieterapeutycznei klonowaniereprodukcyjne

· analizuje kolejne etapyklonowania zwierzątmetodą transplantacjijąder i rozdzielaniakomórek zarodka

· planuje doświadczenie,którego celem będzieudowodnienie, że jądrozróżnicowanej komórkimoże pokierowaćrozwojem organizmu

· wymienia przykładyosiągnięć w klonowaniuzwierząt

4. Biotechnologiamolekularna w medycynie

· wyjaśnia pojęcia:diagnostyka molekularna,

· wymienia argumentyprzemawiające za

· omawia korzyścii zagrożenia wynikające

· omawia wykorzystaniemikromacierzy

biofarmaceutyki, terapiagenowa, komórkimacierzyste

· wymienia korzyściwynikające z poznaniagenomu człowieka

· wyjaśnia, czym zajmuje siędiagnostyka molekularna

· wymienia przykłady technikinżynierii genetycznejwykorzystywanychw diagnozowaniu choróbgenetycznych

stosowaniem szczepionekwytwarzanych metodamiinżynierii genetycznej

· omawia wykorzystaniediagnostyki molekularnejw wykrywaniu choróbgenetycznych, zakaźnych,nowotworowych orazwieloczynnikowych

· wymienia przykłady lekówotrzymanych metodamiinżynierii genetycznej

· wyjaśnia, na czym polegaterapia genowa

· omawia zastosowaniekomórek macierzystychw leczeniu chorób człowieka

· wyjaśnia, czym się zajmujemedycyna molekularna

z ustalenia sekwencjigenomu człowieka

· wyjaśnia, w jaki sposóbotrzymuje się nowoczesneszczepionki

· porównuje szczepionkirekombinowane zeszczepionkami DNA

· charakteryzuje technikiinżynierii genetycznejwykorzystywanew diagnostycemolekularnej

· omawia sposobywytwarzaniabiofarmaceutyków

· wyjaśnia pojęcieprzeciwciałamonoklonalne

· podaje przykładywykorzystania przeciwciałmonoklonalnychw medycynie

· wyjaśnia, w jaki sposóbbiotechnologia może sięprzyczynić do postępuw transplantologii

· omawia korzyścii zagrożenia wynikającez terapii genowej

w diagnostycemolekularnej

· określa znaczeniewykorzystania komórekmacierzystych w leczeniuchorób

· planuje doświadczeniemające na celuudowodnienie, żezróżnicowane komórkimożna przekształcićw komórki macierzyste

5. Inne zastosowaniabiotechnologiimolekularnej

· wyjaśnia pojęcie profilgenetyczny

· wymienia przykłady

· przedstawia sposobyzastosowania metodgenetycznych w medycynie

· wyjaśnia pojęciesekwencjemikrosatelitarne

· analizuje kolejne etapyustalania profilugenetycznego

praktycznego zastosowaniabadań DNAw medycynie sądowej,ewolucjonizmiei systematyce

sądowej, ewolucjonizmiei systematyce

· wyjaśnia sposóbwykorzystania analizy DNAdo określenia pokrewieństwa(np. ustalania lubwykluczania ojcostwa)

· uzasadnia znaczenieanalizy sekwencji DNAw badaniachewolucyjnychi taksonomicznych

· omawia wykorzystanieDNA mitochondrialnegow badaniachewolucyjnych

· wyjaśnia pojęciefilogenetyka molekularna

· analizuje drzewofilogenetyczne

· przedstawia sposobywykorzystania informacjizawartych w DNA

Ekologia 1. Czym się zajmujeekologia?

· wyjaśnia pojęcia: ekologia,ochrona środowiska,ochrona przyrody, siedlisko,nisza ekologiczna

· określa zakres badańekologicznych

· klasyfikuje czynnikiśrodowiska na biotycznei abiotyczne

· wyjaśnia pojęcia: zasobyśrodowiska, warunkiśrodowiska, podajeodpowiednie przykłady

· wyjaśnia pojęcia: niszaekologiczna, gatunkiwskaźnikowe

· wymienia przykładypraktycznego zastosowaniagatunków wskaźnikowych

· określa, czym się zajmująekologia, ochronaśrodowiska i ochronaprzyrody

· określa niszę ekologicznąwybranych gatunków

· wyjaśnia relacje międzysiedliskiem a nisząekologiczną organizmu

· omawia prawo minimumi prawo tolerancjiekologicznej

· wyjaśnia, na czym polegazasada współdziałaniaczynników środowiska

· wyjaśnia, dlaczego porostywykorzystuje się do ocenystanu czystości powietrza

· wyjaśnia różnicę międzyzasobami środowiska awarunkami środowiska

· podaje przykładyilustrujące prawominimum, prawotolerancji ekologicznej,zasadę współdziałaniaczynników

· wymienia podobieństwai różnice między prawemminimum a prawemtolerancji ekologicznej

· uzasadnia, że istniejezwiązek między zakresemtolerancji organizmów aich rozmieszczeniem naZiemi

· charakteryzuje zasadywyodrębniania formekologicznychorganizmów

· wyjaśnia pojęcie gatunekkosmopolityczny

· wykazuje, że pojęcieniszy ekologicznejdotyczy zarównoosobnika, jaki gatunku

· omawia zakres tolerancjiekologicznej organizmówwobec konkretnegoczynnika środowiska

· wskazuje różnice międzygatunkamikosmopolitycznymia wskaźnikowymi

· charakteryzuje formyekologiczne roślinwyodrębnione zewzględu na wymaganiadotyczące ilości wody

· planuje doświadczeniemające na celu zbadanie

· wyjaśnia pojęcia:eurybionty, stenobionty

· interpretuje wykresilustrujący zakrestolerancji różnychgatunków wobecwybranego czynnikaśrodowiska

zakresu tolerancjiwybranego gatunkurośliny na działanieokreślonego czynnikaśrodowiska

2. Ekologia populacji · wyjaśnia pojęcie populacjalokalna gatunku

· wymienia dwa podstawowetypy oddziaływania międzyosobnikami w populacji

· wymienia cechycharakteryzujące populację

· omawia znaczenieliczebności i zagęszczeniajako parametrówopisujących populację

· wymienia czynnikiwpływające na liczebnośćpopulacji

· wyjaśnia pojęcia:rozrodczość, śmiertelność,migracja, struktura wiekowapopulacji, struktura płciowapopulacji, zasięgprzestrzenny, rozmieszczenie,emigracja, imigracja

· charakteryzuje podstawowetypy rozmieszczeniapopulacji i podaje przykładygatunków, które reprezentująkażdy z nich

· przedstawia trzy podstawowetypy krzywej przeżywania,podaje przykłady gatunków,dla których są onecharakterystyczne

· charakteryzuje niezależne odzagęszczenia czynnikiograniczające liczebnośćpopulacji

· wyjaśnia pojęcia: opórśrodowiska, tempowzrostu populacji

· charakteryzujeoddziaływania międzyczłonkami populacji

· omawia regułę Alleegoi podaje przykłady jejdziałania

· wymienia czynnikiwpływające na przebiegkrzywej przeżywaniaorganizmów

· analizuje piramidęobrazującą strukturęwiekową i strukturępłciową populacji

· określa możliwościrozwoju danej populacji

· przedstawia w sposóbgraficzny wzrostwykładniczy i wzrostlogistyczny populacji

· wymienia zalety i wadyżycia w grupie

· wskazuje różnice międzyrozrodczościąfizjologicznąi ekologiczną orazśmiertelnościąfizjologicznąi ekologiczną

· porównuje strategierozrodu typur oraz typu K

· charakteryzuje czynnikiwpływające naliczebność populacji

· porównuje podstawowemodele wzrostu populacjii podaje przykładygatunków, którereprezentują każdy z nich

· omawia formyrozmieszczeniaskupiskowego populacji

· omawia trzy podstawoweokresy w życiu każdegoosobnika

3. Oddziaływaniaantagonistyczne międzyorganizmami

· klasyfikuje oddziaływaniamiędzygatunkowe naantagonicznei nieantagonistyczne

· wymienia przykładyoddziaływańanatagonistycznych

· wymienia skutki konkurencjiwewnątrzgatunkowej

· wymienia przykładyoddziaływańmiędzygatunkowychograniczających liczebnośćpopulacji

· wymienia główne przyczynyi skutki konkurencjimiędzygatunkowej

· charakteryzujeoddziaływaniamiędzygatunkowew relacjach: ofiara –drapieżnik, roślina –roślinożerca, żywiciel –pasożyt

· charakteryzuje mechanizmyadaptacyjne: ofiari drapieżników, roślini roślinożerców, pasożytówi żywicieli

· klasyfikuje pasożyty wedługwskazanych kryteriów

· wyjaśnia, na czym polegazasada konkurencyjnegowypierania

· omawia skutkikonkurencji bliskospokrewnionychgatunków na podstawieeksperymentuprzeprowadzonego przezGieorgija Gausego

· wymienia konsekwencjezawężenia niszekologicznychkonkurujących gatunków

· analizuje cyklicznezmiany liczebnościpopulacji zjadającegoi populacji zjadanego

· porównuje drapieżnictwo,roślinożernośći pasożytnictwo

· planuje doświadczeniemające na celuwykazanie istnieniakonkurencyjnegowypierania

· charakteryzuje skutkikonkurencjiwewnątrzgatunkowej

· określa skutki działaniasubstancjiallelopatycznych

· wyjaśnia, jakie znaczeniedla funkcjonowaniabiocenozy mają pasożyty,drapieżniki i roślinożercy

· przewiduje skutkimasowych pojawóworganizmóww środowisku

· wyjaśnia znaczeniewektoróww rozprzestrzenianiu siępasożytów

4. Oddziaływanianieantagonistyczne międzyorganizmami

· wymienianieantagonistyczneinterakcje międzygatunkowe

· wyjaśnia pojęcia: mutualizm,komensalizm

· charakteryzuje mechanizmyadaptacyjne organizmówpozostających w związkumutualistycznym

· wymienia przykładyzachowań mutualistycznychi komensalistycznych

· porównuje mutualizmobligatoryjnyi mutualizm fakultatywny

· omawia przykładymutualizmui komensalizmu

5. Struktura ekosystemu · wyjaśnia pojęcia: ekosystem,biocenoza, biotop, strukturatroficzna ekosystemu,

· klasyfikuje rodzajeekosystemów

· klasyfikuje elementy

· określa kryteria podziałuekosystemów

· charakteryzuje rodzaje

· określa kryteria podziałusukcesji ekologicznej

· omawia rolę organizmów

struktura przestrzennaekosystemu, sukcesjaekologiczna

· wymienia biotycznei abiotyczne elementyekosystemu

· wyjaśnia, jaką rolęw biocenozie odgrywająproducenci, konsumencii destruenci

ekosystemu na biotycznei abiotyczne

· charakteryzuje strukturęprzestrzenną i troficznąekosystemu

· wyjaśnia, na czym polegasukcesja

· wyjaśnia, na czym polegaeutrofizacja jezior

ekosystemów· wyjaśnia, na czym polega

rola biocenozyw kształtowaniu biotopu

· wyjaśnia, od czego zależystruktura przestrzennaekosystemu

· charakteryzuje procesyglebotwórcze

· omawia przebieg sukcesjipierwotnej i wtórnej

w procesachglebotwórczych

· charakteryzuje poziomyglebowe

· omawia wpływbiocenozy namikroklimat

· omawia etapy eutrofizacjijezior

6. Przepływ energii i krążeniematerii w ekosystemie

· wyjaśnia pojęcia: łańcuchtroficzny, poziom troficzny,sieć troficzna

· wskazuje zależności międzypoziomami troficznymi

· wymienia czynniki, któremogą ograniczaćproduktywnośćekosystemów

· konstruuje łańcuchytroficzne i sieci troficzne

· nazywa poziomy troficznew łańcuchu troficznym i siecitroficznej

· wyjaśnia zjawisko krążeniamaterii i przepływu energiiw ekosystemie

· porównuje produkcjępierwotną różnychekosystemów

· wyjaśnia, czym jestrównowaga w ekosystemie

· wyróżnia i porównuje dwatypy łańcuchówtroficznych

· wyjaśnia pojęcia:produkcja pierwotna(brutto, netto), produkcjawtórna (brutto, netto)

· wyjaśnia, dlaczegoekosystem autotroficznyjest samowystarczalny

· omawia przyczynyzaburzenia równowagiw ekosystemach

· analizuje produkcjępierwotną i wtórnąwybranego ekosystemu

· rysuje i porównuje trzytypy piramid troficznych:piramidę energii,piramidę liczebności,piramidę biomasy

· wyjaśnia, dlaczego lasyrównikowe i rafykoralowe sąekosystemamio najwyższejproduktywności

7. Obieg węgla i azotuw przyrodzie

· wyjaśnia pojęcie cyklebiogeochemiczne

· wyjaśnia, na czym polegająobieg węgla i obieg azotuw przyrodzie

· wymienia źródła węglaw przyrodzie

· wyjaśnia, jaki wpływ naobieg pierwiastkówchemicznych w przyrodziema działalność gospodarczaczłowieka

· omawia schematy obieguwęgla i obiegu azotuw przyrodzie

· wyjaśnia, na czym poleganitryfikacja, amonifikacjaoraz denitryfikacja

· określa rolę organizmóww obiegu pierwiastków

· omawia przebieg reakcjinitryfikacji

8. Różnorodność biologiczna · wyjaśnia pojęcia: biom,różnorodność biologiczna

· omawia poziomyróżnorodności biologicznej

· wymienia główne biomylądowe i podaje nazwy strefklimatycznych, w którychsię one znajdują

· wymienia główne biomywodne

· omawia kryteria, napodstawie którychwyróżniono biomy

· charakteryzuje biomy lądoweoraz obszary gór wysokich,uwzględniając takieczynniki, jak warunkiklimatyczne, warunkiglebowe, przeważającąroślinność i towarzyszące jejzwierzęta

· charakteryzuje warstwy lasuwystępujące w biomachleśnych

· omawia strefowość biomówwodnych na przykładziejeziora i oceanu

· charakteryzuje biomy wodne,uwzględniając takieczynniki, jak warunkitlenowe, świetlne, głębokość,przeważającą roślinność oraztowarzyszące jej zwierzęta

· omawia różnicew rozmieszczeniugatunków na Ziemi

· wyjaśnia pojęcie ogniskaróżnorodnościbiologicznej

· określa warunki życiaw porównywalnychstrefach jeziora i morzalub oceanu

· dowodzi trudnościw określaniuróżnorodnościgatunkowej na Ziemi

· ocenia stopień poznaniaróżnorodnościgatunkowej Ziemi

· porównuje różnorodnośćgatunkowąposzczególnych biomów

9. Czynniki kształtująceróżnorodność biologiczną

· wymienia czynnikigeograficzne wpływające nabioróżnorodność

· omawia przykładynegatywnego wpływuczłowieka nabioróżnorodność

· wymienia powody ochronyprzyrody

· wymienia przykłady działań

· klasyfikuje czynnikikształtujące różnorodnośćbiologiczną

· omawia wpływ czynnikówgeograficznychi antropogenicznych naróżnorodność biologiczną

· wyjaśnia, na czym polegaochrona przyrody czynnai bierna

· wymienia przykładygatunków, którychintrodukcja w niektórychregionach Polskispowodowałazmniejszenieróżnorodności gatunkowej

· określa wpływzlodowaceńi ukształtowania

· wskazuje konsekwencjezmniejszeniaróżnorodnościbiologicznej

· wymienia przykładygatunków, którychpopulacje zostałyodtworzone

· określa wpływ gatunkówinwazyjnych na gatunki

podejmowanych w celuochrony gatunkówi ekosystemów

· podaje przykłady działańz zakresu ochrony czynneji biernej

· uzasadnia koniecznośćstosowania ochrony czynnejdla zachowania wybranychgatunków i ekosystemów

· wyjaśnia, na czym polegaintrodukcja i reintrodukcjagatunku

powierzchni naróżnorodność biologiczną

· wyjaśnia pojęcia: relikt,ostoja, endemit

· uzasadnia koniecznośćochrony dawnych odmianroślin i ras zwierząt

rodzime· określa znaczenie

korytarzy ekologicznych

10. Elementy ochronyśrodowiska

· klasyfikuje zasoby przyrody· wymienia skutki eksploatacji

zasobów nieodnawialnych· wyjaśnia pojęcia: efekt

cieplarniany, kwaśne opady,smog, dziura ozonowa,alternatywne źródła energii,recykling

· podaje przykładyracjonalnegogospodarowania zasobamiprzyrody

· wymienia skutki eksploatacjizasobów odnawialnych

· wymienia przyczynyglobalnego ociepleniaklimatu, powstawaniakwaśnych opadów, smogui dziury ozonowej

· wyjaśnia, w jaki sposóbniewłaściwa eksploatacjazasobów przyrody wpływana środowisko

· omawia skutki kwaśnychopadów dla środowiskai zdrowia człowieka

· wymienia skutkipowstawania dziuryozonowej

· wymienia sposoby utylizacjiodpadów

· wyjaśnia pojęcierekultywacja

· omawia skutkieksploatacji zasobówodnawialnych

· wyjaśnia, w jaki sposóbdochodzi do powstaniaefektu cieplarnianego

· uzasadnia koniecznośćracjonalnegogospodarowania zasobamiprzyrody

· omawia procespowstawania kwaśnychopadów

· ocenia wpływ różnychmetod utylizacji odpadówna środowisko

· przedstawia założeniakoncepcji rozwojuzrównoważonego

· odróżnia rodzaje smogu· wyjaśnia zależność

między dziurą ozonowąa powstawaniemnowotworów

· uzasadnia koniecznośćgospodarowaniaodpadami

Ewolucjaorganizmów

1. Rozwój myśli ewolucyjnej · wyjaśnia pojęcia: ewolucjabiologiczna, ewolucjonizm,dobór naturalny, dobórsztuczny

· przedstawia głównezałożenia teoriiJeana Baptiste’a Lamarckai kreacjonistów

· porównuje dobórnaturalny i dobór sztuczny

· omawia główne założeniasyntetycznej teorii

· charakteryzuje teoriedotyczące życia na Ziemigłoszone do XIX w.

· omawia założenia teorii

· omawia główne założeniateorii doboru naturalnegoKarola Darwina

· wyjaśnia, dlaczego teoriaJ.B. Lamarcka odegraławażną rolę w rozwoju myśliewolucyjnej

· wyjaśnia relacje międzyteorią doboru naturalnegoK. Darwina a syntetycznąteorią ewolucji

· wyjaśnia pojęcie walka o byt

ewolucji Georges’a Cuviera· ocenia wpływ podróży

K. Darwina na rozwójjego teorii ewolucji

2. Dowody ewolucji · wymienia bezpośredniei pośrednie dowody ewolucjioraz podaje ich przykłady

· wyjaśnia pojęcia:skamieniałości przewodnie,anatomia porównawcza

· wymienia cechyanatomiczne organizmówpotwierdzające jedność ichplanu budowy

· wyjaśnia, jakie warunkiśrodowiska sprzyjałyprzetrwaniu skamieniałoścido czasów współczesnych

· wyjaśnia przyczynypodobieństw i różnicw budowie narządówhomologicznych

· wyjaśnia powody, dlaktórych pewne grupyorganizmów nazywa siężywymi skamieniałościami

· wymienia przykład metodypozwalającej na ocenęwzględnego wieku skałosadowych

· wyjaśnia różnicę międzyatawizmem a narządemszczątkowym

· wymienia przykładyatawizmów i narządówszczątkowych

· wyjaśnia, czym się zajmujepaleontologia

· wymienia przykładyzwierząt zaliczanych doform przejściowychoraz podaje cechy tychzwierząt

· podaje przykład metodypozwalającej na ocenębezwzględnego wieku skałosadowych

· wyjaśnia pojęcia:dywergencja,konwergencja

· wymienia przykładydywergencjii konwergencji

· wymienia przykładydowodów ewolucjiz zakresu embriologii,biogeografii orazbiochemii

· wymienia technikibadawcze z zakresubiochemii i biologiimolekularnej,

· wyjaśnia pojęcie formyprzejściowe

· wyjaśnia, na czymopierają sięradioizotopowei biostratygraficznemetody datowania

· analizuje budowęprzednich kończynprzedstawicieli różnychgatunków ssakówi wskazuje cechyświadczące o ichwspólnym pochodzeniuoraz środowisku ichżycia

· wyjaśnia znaczeniebudowy cytochromu cu wybranych gatunkóww ustalaniu stopniapokrewieństwa międzynimi

umożliwiająceskonstruowanie drzewafilogenetycznegoorganizmów

3. Dobór naturalny – głównymechanizm ewolucji

· wyjaśnia pojęcia: dymorfizmpłciowy, dobór płciowy,dobór krewniaczy, dobórstabilizujący, dobórkierunkowy, dobórrozrywający

· wymienia przykładydymorfizmu płciowego

· charakteryzuje sposóbi przewiduje efekty działaniadoboru stabilizującego,kierunkowego orazrozrywającego

· wyjaśnia, na czym polegazmiennośćwewnątrzgatunkowa

· wyjaśnia, który z rodzajówzmienności organizmów maznaczenie ewolucyjne

· omawia rolę mutacjiw kształtowaniu zmiennościgenetycznej populacji

· wyjaśnia pojęcie preferencjew krzyżowaniu

· wymienia przykładywystępowania preferencjiw krzyżowaniu w przyrodzie

· podaje przykładyutrzymywania sięw populacji człowieka alleliwarunkujących chorobygenetyczne

· wymienia przykładydziałania różnych formdoboru naturalnegow przyrodzie

· wyjaśnia znaczeniezachowań altruistycznychw przyrodzie

· omawia występowaniegenu anemii sierpowatejw populacjach ludziżyjących na obszarachdotkniętych malarią

· omawia dymorfizmpłciowy jako wynikistnienia preferencjiw krzyżowaniu

· wyjaśnia, dlaczego mimodziałania doborunaturalnego w populacjiczłowieka utrzymują sięallele warunkującechoroby genetyczne

4. Ewolucja na poziomiepopulacji

· wyjaśnia pojęcia: genetykapopulacyjna, pula genowapopulacji

· wyjaśnia, dlaczegopopulacja jest podstawowąjednostką ewolucji

· wymienia czynniki ewolucji

· wyjaśnia, na czym polegazjawisko dryfu genetycznegoi wymienia skutki jegodziałania w przyrodzie

· wymienia warunki, którespełnia populacjaznajdująca się w stanierównowagi genetycznej

· omawia regułęHardy’ego–Weinberga

· oblicza częstośćwystępowania genotypówi fenotypów w populacji

· wyjaśnia rolę dryfugenetycznegow kształtowaniu puligenetycznej populacji naprzykładach efektuzałożyciela oraz efektuwąskiego gardła

· sprawdza, czy populacjaznajduje się w stanierównowagi genetycznej

5. Powstawanie gatunków –specjacja

· przedstawia biologicznąkoncepcję gatunku

· wyjaśnia pojęcia:mechanizmy izolacjirozrodczej, specjacja

· omawia znaczeniemechanizmów izolacjirozrodczej w przyrodzie

· klasyfikuje mechanizmyizolacji rozrodczej

· wymienia rodzaje specjacji

· wyjaśnia, dlaczegobiologicznej koncepcjigatunku nie możnastosować wobec gatunkówrozmnażających siębezpłciowo

· charakteryzuje rodzajespecjacji, biorąc poduwagę typ pierwotnejbariery izolacyjnej

· charakteryzujeprezygotycznei postzygotycznemechanizmy izolacjirozrodczej oraz podajeprzykłady ich działania

· omawia powstawaniegatunków na drodzepoliploidyzacji

6. Prawidłowości ewolucji.Koewolucja

· wyjaśnia pojęcieprawidłowości ewolucji

· wymienia prawidłowościewolucji

· wyjaśnia pojęcia:mikroewolucja,makroewolucja,kierunkowość ewolucji,nieodwracalność ewolucji,koewolucja

· wymienia prawdopodobneprzyczyny nieodwracalnościewolucji

· wymienia czynniki, którewpływają na tempoewolucji

· charakteryzuje sposobyokreślania tempa ewolucji

· wymienia przykładykoewolucji

· omawia skutki doborunaturalnego w postacipowstawania różnychstrategii życiowychorganizmów

· wymienia przykładyprzemian w skali mikro-i makroewolucji

· wyjaśnia wpływ doborunaturalnego na kierunekewolucji

· omawia zjawisko radiacjiadaptacyjnej

7. Historia życia na Ziemi · wymienia etapy rozwojużycia na Ziemi

· wymienia warunkiśrodowiska, któreumożliwiły samorzutnąsyntezę pierwszychzwiązków organicznych

· charakteryzuje środowiskooraz tryb życia pierwszychorganizmówjednokomórkowych

· charakteryzuje warunkiklimatycznei fizykochemiczne panującena Ziemi ok. 4 mld lat temu

· wyjaśnia pojęciemakrocząsteczka

· charakteryzuje warunkisprzyjające powstawaniupierwszych makrocząsteczekna Ziemi

· wyjaśnia, jak się zmieniał

· wyjaśnia, na czym polegateoria samorzutnej syntezyzwiązków organicznych

· przedstawia przebiegi wyniki doświadczeniaStanley’a Millerai Harolda Ureya

· wyjaśnia pojęcia: bulionpierwotny, pizzapierwotna w nawiązaniudo etapów ewolucji

· ocenia znaczeniedoświadczenia S. Millerai H. Ureya w postępiebadań nad powstaniemżycia na Ziemi

· wyjaśnia, dlaczegoodkrycie rybozymówmiało duże znaczeniew rozwoju teoriipowstania życia na Ziemi

· wyjaśnia, w jaki sposób

· wymienia główne założeniateorii endosymbiozy

· charakteryzuje zmianyprowadzące do powstaniaorganizmówwielokomórkowych

· nazywa erę i okres,w których pojawiły siępierwsze rośliny lądowe

· nazywa grupy zwierząt,które jako pierwsze pojawiłysię w środowisku lądowym

sposób odżywianiapierwszych organizmówjednokomórkowych

· wyjaśnia, na czym polegająsposoby odżywianiachemoautotrofówi fotoautotrofów

· wyjaśnia, w jaki sposóbwędrówka kontynentówwpłynęła na rozmieszczenieorganizmów na Ziemi

· wyjaśnia, jakie dane możnauzyskać dzięki analizie tabelistratygraficznej

chemicznej· wyjaśnia rolę kwasów

nukleinowychw powstaniu życia naZiemi

· wymienia argumentyprzemawiające zasłusznością teoriiendosymbiozy

· wskazuje bezpośredniąprzyczynę stopniowychi nieodwracalnych zmianwarunków panujących naZiemi

pierwsze fotoautotrofyzmieniły warunki naZiemi

· wyjaśnia, jakie korzyściadaptacyjne miałowykształcenie się formwielokomórkowych

· wymienia okresy,w których nastąpiłymasowe wymieraniaorganizmów

· określa prawdopodobneprzyczyny wielkichwymierań organizmóww historii Ziemi

8. Antropogeneza · wyjaśnia pojęcia:antropogeneza, antropologia

· określa stanowiskosystematyczne człowieka

· wymienia kilka cechwspólnych naczelnych

· wymienia główne cechybudowy ciałacharakterystyczne dlaczłowieka

· określa chronologięwystępowaniaprzedstawicieli rodzajuHomo

· wymienia korzyściwynikające z pionizacji ciała,redukcji owłosienia orazzwiększania masy i objętościmózgu

· omawia warunki, w którychdoszło do powstaniabezpośrednich przodkówczłowieka

· omawia zmiany, które zaszłypodczas ewolucji rodzajuHomo

· uzasadnia przynależnośćczłowieka do królestwa:zwierzęta, typu:strunowce, podtypu:kręgowce, gromady: ssaki,rzędu: naczelne

· wymienia rodzajeczłekokształtnych

· wymienia zmianyw budowie szkieletuwynikające z pionizacjiciała oraz stopniowegozwiększania masyi objętości mózgowia

· charakteryzuje budowęoraz tryb życiabezpośrednich przodkówczłowieka

· analizuje cechy z zakresuanatomii, immunologii,genetyki i zachowaniaświadczące o powiązaniuczłowieka z innymiczłekokształtnymi

· wymienia drobne cechymorfologiczne właściwetylko człowiekowi

· omawia drogirozprzestrzeniania sięrodzaju Homo z Afrykina pozostałe kontynenty

· omawia negatywneskutki pionizacji ciała