Wykonywanie zdjęć architektonicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Ewa Kutyła

Wykonywanie zdjęć architektonicznych 313[05].Z1.07

Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006


1

Recenzenci: mgr inż. Grażyna Dobrzyńska-Klepacz mgr Andrzej Zbigniew Leszczyński Opracowanie redakcyjne: Konsultacja: dr inż. Krzysztof Symela Korekta: Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 313[05].Z1.07 „Wykonywanie zdjęć architektonicznych” zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu fotograf. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006


2

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 6 3. Cele kształcenia 7 4. Materiał nauczania 8

4.1. Dobór sprzętu i materiałów do fotografowania architektury 8 4.1.1. Materiał nauczania 8 4.1.2. Pytania sprawdzające 9 4.1.3. Ćwiczenia 9 4.1.4. Sprawdzian postępów 11

4.2. Zasady wykorzystania oświetlenia naturalnego w zależności od pory dnia, roku i pogody 12 4.2.1. Materiał nauczania 12 4.2.2. Pytania sprawdzające 14 4.2.3. Ćwiczenia 14 4.2.4. Sprawdzian postępów 17

4.3. Zasady kompozycji, estetyki i aranżacji planu fotograficznego w zdjęciach architektonicznych 18 4.3.1. Materiał nauczania 18 4.3.2. Pytania sprawdzające 22 4.3.3. Ćwiczenia 22 4.3.4. Sprawdzian postępów 25

4.4. Zasady doboru stanowiska zdjęciowego 26 4.4.1. Materiał nauczania 26 4.4.2. Pytania sprawdzające 30 4.4.3. Ćwiczenia 30 4.4.4. Sprawdzian postępów 34

4.5. Zasady wykonywania zdjęć architektonicznych we mgle i w warunkach nocnych 35 4.5.1. Materiał nauczania 35 4.5.2. Pytania sprawdzające 37 4.5.3. Ćwiczenia 38 4.5.4. Sprawdzian postępów 40

5. Sprawdzian osiągnięć 41 6. Literatura 45


3

1. WPROWADZENIE

Jesteś w posiadaniu „Poradnia dla ucznia”, który będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i podstawowych umiejętności dotyczących zasad fotografowania architektury, używania odpowiedniego sprzętu, wyposażenia i materiałów dla realizacji zdjęć architektury z wykorzystaniem technik klasycznych oraz cyfrowych.

Fotografia architektoniczna może mieć wiele odmian. Mogą to być zdjęcia wykonywane podczas wycieczki, zdjęcia zamieszczone w pocztówkach i folderach reklamujących np. firmę, miasto lub gminę.

Zapoznaj się dokładnie z treścią rozdziału Wprowadzenie ponieważ umożliwi Ci to skuteczne korzystanie z poradnika i osiągnięcie sukcesu w nauce, w ramach jednostki modułowej „Wykonywanie zdjęć architektonicznych” dla zawodu Fotograf 313[05] (patrz pozycja 13 w załączonej tabeli).

Zawód: Fotograf 313[05] Lp.

Kod Nazwa jednostki modułowej w programie nauczania dla zawodu

1. 313[05].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

2. 313[05].O1.02 Zastosowanie elementów wiedzy o sztuce w realizacji zadań zawodowych 3. 313[05].O1.03 Posługiwanie się terminologią zawodową 4. 313[05].O1.04 Rozróżnianie materiałów fotograficznych 5. 313[05].O1.05 Magazynowanie i przechowywanie materiałów fotograficznych 6. 313[05].O1.06 Wykonywanie podstawowych czynności fotograficznych 7. 313[05].Z1.01 Organizowanie stanowiska pracy 8. 313[05].Z1.02 Dobieranie sprzętu i materiałów do wykonania prac fotograficznych 9. 313[05].Z1.03 Przygotowywanie roztworów do chemicznej obróbki materiałów fotograficznych 10. 313[05].Z1.04 Wykonywanie prac fotograficznych metodami tradycyjnymi i technikami cyfrowymi 11. 313[05].Z1.05 Wykonywanie zdjęć portretowych 12. 313[05].Z1.06 Wykonywanie zdjęć plenerowych 13. 313[05].Z1.07 Wykonywanie zdjęć architektonicznych 14. 313[05].Z1.08 Wykonywanie zdjęć reportażowych 15. 313[05].Z1.09 Wykonywanie zdjęć reklamowych 16. 313[05].Z1.10 Wykonywanie zdjęć technicznych

Poradnik składa się z pięciu części: Wymagania wstępne, Cele kształcenia, Materiał

nauczania, Sprawdzian osiągnięć, Literatura. W części Wymagania wstępne, określono katalog podstawowych umiejętności, które

powinieneś posiadać przed przystąpieniem do realizacji niniejszej jednostki modułowej. Jeśli po analizie uznasz, że któreś z umiejętności nie są dostatecznie przez Ciebie opanowane, wówczas powinieneś ponownie przestudiować materiał nauczania zawarty w poradnikach z poprzednich jednostek modułowych. W dotarciu do właściwego poradnika pomoże Ci załączona powyżej lista jednostek modułowych, która obejmuje swym zakresem cały program nauczania dla zawodu. W przypadku trudności skonsultuj się z nauczycielem w celu trafnego wyboru poradnika.

W części Cele kształcenia znajduje się wykaz umiejętności, jakie będziesz posiadał po zakończeniu realizacji materiału nauczania zawartego w poradniku. W ocenie, czy rzeczywiście takie umiejętności opanowałaś, pomogą Ci załączone w poradniku sprawdziany postępów oraz sprawdzian osiągnięć.

Materiał nauczania jest podstawowym składnikiem poradnika i zawiera kompendium informacji, które powinieneś starannie przyswoić, aby przystąpić do wykonania zaplanowanych ćwiczeń oraz zaliczenia sprawdzianu osiągnięć. Przykład takiego sprawdzianu jest zawarty na końcu poradnika. Ponadto materiał nauczania zawiera Pytania sprawdzające stan Twojej wiedzy,


4

która jest wymagana do realizacji danego ćwiczenia. Każde z Ćwiczeń zawartych w poradniku opisane jest w formie polecenia co należ wykonać. Natomiast uszczegółowieniem tego polecenia jest lista działań (czynności) określająca Sposób wykonania ćwiczenia. Ćwiczenia będziesz realizował indywidualnie lub pracując w zespole z innymi uczniami.

Przy realizacji ćwiczeń polegających na wykonaniu zdjęć musisz pamiętać, o dokonaniu pomiaru światła i ustawieniu w aparacie fotograficznym parametrów naświetlania w trybie ręcznego sterowania czasem i przysłoną (tzw. manual oznaczony symbolem M).

Składnikiem opisu każdego z ćwiczeń jest również Lista wyposażenia stanowiska pracy. Lista ta umożliwia sprawdzenie czy stanowisko ćwiczeniowe jest wyposażone w środki dydaktyczne niezbędne do prawidłowego wykonania ćwiczenia. W celu dokonania samooceny, (określenia jaki jest efekt nabycia wiedzy i umiejętności z danego zakresu materiału nauczania) możesz posłużyć się narzędziem, które nazywa się Sprawdzian postępów. Jest to lista kontrolna, którą powinieneś wypełnić odpowiadając na pytanie „tak” lub „nie”, co jest równoznaczne z oceną, że potrafisz wykonać daną czynność lub jeszcze jej nie potrafisz. W tym drugim przypadku powinieneś powtórzyć trening wykonując ponownie odpowiednie ćwiczenie. Zasadne jest również to, abyś wówczas jeszcze raz przestudiował zakres materiału nauczania potrzebny do realizacji tych ćwiczeń. Pomoże Ci w tym Twój nauczyciel, do którego powinieneś zwracać się z pytaniami i wątpliwościami. Kolejna część poradnika to Sprawdzian osiągnięć, który umożliwia sprawdzenie poziomu Twoich wiadomości i umiejętności po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej. Pozytywnie rozwiązany przez Ciebie sprawdzian osiągnięć oraz załączy do oceny w formie „portfolio” efekt realizacji ćwiczeń (wykonane fotografie) stanowił będzie dowód, że potrafisz zrealizować zdanie zawodowe polegające na prawidłowym wykonywaniu zdjęć architektury. W przypadku sprawdzianu osiągnięć powinieneś również wiedzieć, że ma on formę testu podobnego do tych, jakie występują w części teoretycznej egzaminu zewnętrznego dla potwierdzenia kwalifikacji w zawodzie. Dlatego też istotne jest to, żebyś nabrał wprawy jak takie testy się rozwiązuje, co z pełnością będzie procentować w przypadku Twojego egzaminu zewnętrznego.

W celu poszerzenia i pogłębienia posiadanej wiedzy w zakresie tej jednostki modułowej możesz również skorzystać z listy materiałów źródłowych zamieszczonych w części poradnika nazwanej Literatura. Jednakże to wymaga od Ciebie inicjatywy aby dotrzeć do rekomendowanego zastawu literatury. Zestaw ten powinien być dostępny w zbiorach biblioteki szkolnej lub innych bibliotek publicznych. Wiele cennych i ciekawych informacji możesz również uzyskać korzystając z zasobów internetowych.

Jeśli będziesz miał jakiekolwiek trudności ze zrozumieniem treści materiału nauczania lub ćwiczeń to poproś nauczyciela o dodatkowe wyjaśnienie i pomoc. Bezpieczeństwo i higiena pracy W trakcie realizacji ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających z prowadzonych prac. Przepisy te już wcześniej poznałeś lub poznasz w trakcie nauki. W czasie pracy poza terenem szkoły koniecznie musisz stosować się do przepisów ruchu drogowego oraz dbać o ochronę środowiska naturalnego.


5

313[05].Z1 Technologia prac fotograficznych

313[05].Z1.01 Organizowanie stanowiska pracy

313[05].Z1.02 Dobieranie materiałów i sprzętu do

wykonania prac fotograficznych





313[05].Z1.05 Wykonywanie

zdjęć portretowych


zdjęć plenerowych


zdjęć architektonicznych


zdjęć reportażowych


zdjęć reklamowych


zdjęć technicznych

Schemat układu jednostek modułowych


6

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − rozpoznawać rodzaje materiałów światłoczułych oraz inne materiały fotograficzne, − dobierać czułość matrycy w aparacie cyfrowym oraz rozdzielczość i kompresję zapisu

obrazu wytworzonego przez aparat, − posługiwać się komputerem w zakresie obróbki obrazu cyfrowego, w tym plików RAW, − wykonywać podstawowe prace i procesy technologiczne z zachowaniem przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, − wykorzystywać elementy wiedzy o sztuce przy wykonywaniu zdjęć plenerowych, − organizować stanowisko pracy fotografa z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa

i ergonomii pracy, − posługiwać się terminologią zawodową w kontaktach z klientami i dokumentowaniu prac

fotograficznych, − dobierać optymalny sprzęt i materiały do wykonywania prac fotograficznych, − wykonywać podstawowe czynności fotograficzne, a w szczególności:

• korzystać z różnych źródeł informacji, • posługiwać się aparatami fotograficznymi: lustrzanką średnioformatową, lustrzanką

małoobrazkową, lustrzanką cyfrową, cyfrowym aparatem kompaktowym z możliwością ręcznych ustawień parametrów,

• stosować obiektywy wymienne, • posługiwać się elektroniczną lampą błyskową, • posługiwać się światłomierzem z możliwością pomiaru zarówno światła odbitego jak

i padającego, • dokonać archiwizacji wykonanego zdjęcia poprzez naklejenie go na odpowiednie

podłoże i opatrzenie właściwym opisem, − wykonywać prace fotograficzne metodami tradycyjnymi i cyfrowymi, − magazynować, przechowywać i dokumentować materiały fotograficzne zgodnie

z obowiązującymi przepisami i standardami.


7

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − dobrać odpowiedni sprzęt i materiały (rodzaj aparatu, zestawu filtrów i obiektywów,

lampa błyskowa, statyw) do wykonania zdjęć obiektów architektonicznych z uwzględnieniem warunków (pogoda, oświetlenie, pora dnia itp.) w jakich będą one realizowane,

− wykonać zdjęcie obiektu architektonicznego w różnych warunkach oświetleniowych i w różnych porach roku a w szczególności § przy bezpośrednim oświetleniu słonecznym o każdej porze dnia, § przy świetle dziennym rozproszonym (w dzień pochmurny), § pod światło, § po zachodzie słońca i w nocy, § z wykorzystaniem lampy błyskowej (błysk wielokrotny),

− dobrać odpowiednie warunki oświetlenia danego obiektu do ukazania jego bryłowatości − określić efekty stosowania kompozycji frontalnej i skośnej przy wykonywaniu zdjęć

obiektów architektonicznych, − dobrać właściwy kadr (poziomy lub pionowy) do wykonania zdjęcia danego obiektu

architektonicznego, − wykonać zdjęcie obiektu architektonicznego techniką panoramy przy użyciu cyfrowej

techniki zdjęciowej i obróbki komputerowej, − wykonać zdjęcie obiektów architektonicznych z elementem sztafażu w celu ukazania skali

wielkości obiektu, − dokonać wyboru takiego stanowiska zdjęciowego przy fotografowaniu obiektu

architektonicznego aby uniknąć zniekształceń perspektywicznych (w postaci efektu walących się ścian),

− dokonać korekty zniekształceń perspektywicznych powstałych przy fotografowaniu obiektu architektonicznego stosując komputerową obróbkę obrazu,

− ukazać charakter całego obiektu architektonicznego wykonując zdjęcie jego fragmentu, − zaplanować wykonanie zdjęcia sufitów, sklepień lub kopuł, − zaplanować wykonanie zdjęć tablic pamiątkowych, detali architektonicznych i płaskorzeźb

w odpowiednim dla ich charakteru oświetleniu, − wykonać zdjęcie przedstawiające witraż, − przewidzieć jak zmienia się oświetlenie obiektów architektonicznych i ich otoczenia po

zachodzie słońca, − zaplanować i wykonać sesję zdjęć architektury po zachodzie słońca i w nocy, − zaplanować wykonanie zdjęcia rozległego wnętrza lub skąpo oświetlonego obiektu przy

użyciu techniki błysku wielokrotnego, − zaplanować podział planów przy fotografowaniu obiektów architektonicznych we mgle, − przewidzieć w jaki sposób warunki pogodowe mogą wpływać na atrakcyjność zdjęć

obiektów architektonicznych, − ocenić jakość wykonanych zdjęć obiektów architektonicznych oraz sporządzić „portfolio”

prac.


8

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Dobór sprzętu i materiałów do fotografowania architektury

4.1.1. Materiał nauczania

Wybór aparatu Obiekty architektoniczne, jako obiekty trójwymiarowe o dużych rozmiarach, nie zawsze

można sfotografować bez deformacji. Wymiana obiektywu na inny, szerokokątny lub długoogniskowy nie zawsze jest wystarczająca. Jeszcze niedawno do fotografii architektury używano aparatów wielkoformatowych o specjalnej budowie pozwalającej na korygowanie tych zniekształceń przez pochylanie ścianek z obiektywem lub z materiałem zdjęciowym. Można spotkać też obiektywy o ruchomych elementach służących korygowaniu perspektywy podczas fotografowania. W pewnym stopniu perspektywę można korygować podczas kopiowania pozytywów na powiększalniku. Obecnie, korekcji zniekształceń perspektywicznych dokonujemy najczęściej poprzez obróbkę komputerową zdjęcia wykonanego aparatem cyfrowym.

Obiektywy Aparat należy wyposażyć w kilka obiektywów o różnych ogniskowych lub w soczewki

nasadkowe czy konwertery (w przypadku kompaktowych aparatów cyfrowych), zmieniające ogniskową obiektywu. Obiektyw szerokokątny stasowany jest na ogół przy zdjęciach dużych i wysokich budynków, gdyż pozwala na objęcie całości obiektu lecz na zdjęciach ze zbyt małej odległości obiektyw szerokokątny daje przykrą dla oka, fałszywą perspektywę. Bliższe części budynku sprawiają wrażenie nieproporcjonalnie większych od części dalszych, a linie poziome trójwymiarowego przedmiotu zbiegają się w perspektywie obrazu tym silniej, im bliżej od przedmiotu znajduje się aparat. Poza tym tego rodzaju ujęcie nie ukazuje kształtu dachu, a więc i całości budowli.

Fot. 1 i 2. Ten sam obiekt sfotografowany obiektywem szerokokątnym i długoogniskowym.

Źródło: Materiały autorskie.

Unikniemy tego błędu wykonując zdjęcie przy zastosowaniu obiektywu o ogniskowej standardowej, z większej odległości, jeżeli oczywiście istnieje możliwość takiego ujęcia. Obiektywu szerokokątnego można użyć również wówczas, gdy obiektyw o ogniskowej standardowej obejmuje całość budowli, lecz bez otoczenia, które chcemy pokazać. Należy wówczas na tyle odsunąć się od obiektu, by uniknąć efektu przerysowania na obrazie. Stosowanie obiektywu o dłuższej ogniskowej umożliwia zbliżenie i podkreślenie odpowiednich części obrazu, dając zarazem poprawną i malowniczą kompozycję, toteż przy zdjęciach architektury znajduje on szerokie zastosowanie. Obiektywy o długiej ogniskowej również mogą pewnych sytuacjach deformować perspektywę. Deformacja ta polega na wizualnym skróceniu głębi obrazu np. kościół fotografowany w ujęciu skośnym może wyglądać na relatywnie krótszy niż jest w rzeczywistości.


9

Filtry Do zdjęć architektury bardzo przydają się filtry, pozwalają bowiem nie tylko na właściwe

odtworzenie perspektywy powietrznej, na odpowiednie stonowanie nieba, ale również na poprawne, a często malownicze skomponowanie całości budowli, wtopionej w krajobraz, z niebem pokrytym obłokami. Najjaśniejszą partią obrazu powinna być oświetlona architektura, a nie puste niebo. Aby to osiągnąć w fotografii czarno-białej, wystarcza przeważnie filtr żółty; gdy chcemy jednak uzyskać silniejsze stonowanie jasnego nieba — stosujemy wtedy filtr pomarańczowy lub czerwony. Budynki wystąpią wówczas jasno na ciemnym tle, a filtr czerwony rozjaśni nawet bardzo ciemną czerwień budowli, gdyby zachodziła obawa zlania się ich z ciemnym otoczeniem. Zastosowanie czerwonego filtra w połączeniu z materiałem panchromatycznym powoduje, że odległe plany stają się wyraziste, co ma znaczenie zwłaszcza przy zdjęciach, które obejmują daleki horyzont, jak zdjęcia z wież i lotnicze. Jeżeli zachodzi potrzeba zróżnicowania kilku rodzajów czerwonych kamieni lub cegły, występujących w strukturze budowli, można zastosować filtr czerwony i materiał negatywowy uczulony na podczerwień. Do zdjęć architektury techniką barwną nie stosuje się raczej ani filtrów efektowych ani barwnych, a tylko polaryzacyjny i UV. Filtr polaryzacyjny częściowo usuwa niektóre zbędne refleksy na wodzie, na chodnikach i dachach, na listowiu, na szkle — refleksy, które mogą być nawet malownicze, ale nie są potrzebne, a raczej przeszkadzają w czytelnym oddaniu architektury na zdjęciu.

Inny sprzęt Ważne jest również posiadanie zewnętrznego światłomierza ręcznego z możliwością

pomiaru światła padającego, ponieważ przy zdjęciach architektury możemy mieć do czynienia z dużymi jasnymi lub ciemnymi płaszczyznami fałszującymi pomiar światła odbitego. W trudnych warunkach oświetleniowych przyda się na pewno statyw i urządzenia do wyzwalania migawki bez dotykania aparatu. Fotografując pod ostrym kątem w stosunku do słońca przyda się osłona przeciwsłoneczna, ale nie zaszkodzi użyć jej nawet w dzień pochmurny.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakich aparatów używamy do fotografii architektonicznej? 2. Jakie efekty uzyskujemy fotografując architekturę obiektywem szerokokątnym? 3. Jaki efekt daje użycie filtra czerwonego w fotografowaniu techniką czarno-białą? 4. Jakie trudności najczęściej napotyka fotograf przy wykonywaniu zdjęć architektury?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Dokonaj wyboru sprzętu do fotografowania wiejskiego kościoła, położonego w otwartej

przestrzeni, na skraju wsi, w lekko mglisty dzień, przy użyciu czarno białej techniki zdjęciowej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) udać się na stanowisko pracy, 2) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, 3) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,


10

4) zapoznać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego oraz udostępnionymi instrukcjami obsługi sprzętu fotograficznego,

5) dobrać z zestawu wyposażenia sprzęt fotograficzny do wykonywania fotografii krajobrazu, dla wcześniej rozpoznanych warunków,

6) zamontować do aparatu odpowiedni obiektyw o stałej ogniskowej lub ustawić odpowiednią wartość ogniskowej w obiektywie o zmiennej ogniskowej,

7) dobrać z zestawu wyposażenia odpowiednie materiały fotograficzne do wykonywania fotografii obiektu architektonicznego dla wcześniej założonych warunków,

8) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór sprzętu i materiałów przewidzianych do wykonywania fotografii, dla warunków występujących w terenie,

9) uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia, 10) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy: − komputer PC z dostępem Internetu i standardowym oprogramowaniem, − zestaw książek i czasopism z dziedziny fotografii, − różne rodzaje aparatów fotograficznych, m.in.: lustrzanka średnioformatowa, lustrzanka

małoobrazkowa, lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat kompaktowy, − obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów, − statywy (co najmniej 1 statyw na zespół ), − światłomierze z możliwością pomiaru światła padającego (minimum 1 szt na grupę), − wężyk spustowy do odpowiednich typów aparatów (wg potrzeby mechaniczne

i elektroniczne) lub piloty do zdalnego sterowania aparatami jeśli takie są na wyposażeniu (po 1 szt. na zespół),

− zestawy filtrów zdjęciowych do fotografii czarno–białej oraz korekcyjnych do fotografii barwnej, (po 1 kompl. na zespół),

− osłona przeciwsłoneczne (po 1 szt do każdego dostępnego obiektywu), − zestaw do czyszczenia obiektywów (1 zestaw na zespół), − materiały zdjęciowe do fotografii czarno-białej i barwnej, pozytywowe i negatywowe

o różnych czułościach i typach (typ 120 i 135 – komplet na zespół).

Ćwiczenie 2 Wyszukaj w Internecie trzy różne zdjęcia ukazujące ten sam obiekt architektoniczny.

Wykonaj prezentację komputerową przedstawiającą poszczególne zdjęcia określając, jakich ogniskowych obiektywu użyto do ich wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku ćwiczeniowym zorganizowanym w pracowni oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) zaplanować podział pracy w zespole, 4) przystąpić do wyszukiwania zdjęć, wyszukane zdjęcia zapisać w pamięci komputera, 5) wykonać prezentację komputerową, 6) dokonać publicznej prezentacji efektów pracy (każdy uczeń osobno),


11

7) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia, 8) dołączyć pracę z opisem do portfolio.

Wyposażenie stanowiska pracy: − komputer PC z dostępem do Internetu, (1 szt. na zespół), − płyta CD (po 1 szt na każdego ucznia). 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wybrać filtry zdjęciowe w zależności od sytuacji i techniki zdjęciowej? 2) określić jakim sprzętem posłużysz się do zrealizowania pomiaru ekspozycji

podczas fotografowania bardzo ciemnego budynku?

3) dobrać odpowiedni aparat do określonego rodzaju fotografii architektury? 4) dobrać ogniskową obiektywu do określonej fotografii architektury? 5) dobrać sprzęt dodatkowy do wykonania zdjęcia architektury w określonych

warunkach (przestrzennych, oświetleniowych itp)?


12

4.2. Zasady wykorzystania oświetlenia naturalnego w zależności od pory dnia, roku i pogody


Oświetlenie Architekturę fotografujemy najczęściej w oświetleniu dziennym. Fotografując obiekty

architektoniczne związane z krajobrazem, należy dostosować się do naturalnych warunków oświetleniowych, gdyż o każdej porze dnia obiekty te są oświetlone inaczej. Wskazane jest przed rozpoczęciem dokumentacji fotograficznej — szczegółowe jej opracowanie, polegające na obserwowaniu obiektu nie tylko z różnych stron, ale i w różnych porach dnia, a nawet roku. [Poz 5, s. 52]

Obiekty architektoniczne „żyją” dopiero wtedy, gdy są w pełni oświetlone i gdy tworzą się na nich cienie w różnych tonacjach oraz oświetlone miejsca mienią się różną jasnością i odcieniem. Charakter powierzchni: gzymsy, kolumny, wnęki to wszystko ma stanowić powierzchnię, na której światło „rozegrało harmonię kształtów”. Niestety, światło jest zmienne i budynek nie we wszystkich jego układach wygląda najkorzystniej. Wynika z tego, że nasze możliwości wykorzystania dobrego oświetlania budynków są ograniczone i sprowadzają się do paru zaledwie wariantów oświetlenia danego budynku - czasem nawet do jednego (np. dany obiekt prezentuje się najlepiej tylko w połowie marca w godzinach przedpołudniowych).

Do celów dokumentacyjnych prawie zawsze fotografujemy budowle w pełnym słońcu lub w słońcu zamglonym. Zdjęcia architektury w dzień pochmurny z zasady są płaskie, nie uwypuklają się na nich elementy architektoniczne.

Oświetlenie budowli zależne jest od tego, czy na zdjęciu pokazujemy jedną jej ścianę (na przykład front), czy też dwie ściany (np. front i bok). W pierwszym przypadku mamy do czynienia z układem płaskim, a oświetlenie podkreśla powierzchnię wypukłości i wklęsłości fotografowanej ściany, w drugim oświetlamy wyraźną bryłę przestrzenną, zatem oświetlenie powinno uwypuklić bryłowatość całej budowli.

W celu podkreślenia bryłowatości budynku fotografowanego skosem, staramy się, aby jedna z widocznych ścian była jaśniejsza, a druga ciemniejsza.

Rys. 1. Różne kierunki oświetlenia obiektów architektonicznych promieniami słońca Źródło: Dederko W., Oświetlenie w fotografii, WAiF, Warszawa 1972, s. 98

Jeżeli zależy nam na tym, aby obie fotografowane ściany były oświetlone bezpośrednimi

promieniami słońca, musimy wybrać moment, gdy kąt padania promieni nie będzie jednakowy dla obu ścian (rysunek nr 1, kierunki oznaczone jako „M” lub „N”). Ściana na którą światło pada pod kątem bardziej zbliżonym do prostego, będzie jaśniej oświetlona od drugiej.


13

Oczywiście, wydobywając bryłowatość budowli nie możemy zapomnieć o fakturze jej powierzchni i drobnych elementach przestrzennych.

Przy fotografowaniu architektury zdarza się dość często, że gdy jedna ściana budynku (rysunek nr 1, AB) jest oświetlona bezpośrednimi promieniami słońca, druga znajduje się w cieniu (rysunek nr 1, BC) i oświetlona jest jedynie promieniami rozproszonymi przez kopułę nieba. Wówczas szczegóły znajdujące się na tej ścianie mają małe zróżnicowanie tonalne, nie są silnie uwypuklone i są ciemne. W przypadku takiego układu światłocieniowego najistotniejsze elementy budynku powinny raczej znajdować się na stronie oświetlonej. W fotografii dokumentalnej na zacienienie jednej z widocznych ścian decydujemy się rzadko, jedynie wtedy, gdy inne oświetlenie jest niemożliwe do zrealizowania. Oczywiście tego rodzaju zastrzeżenia dotyczą jedynie fotografii ściśle dokumentalnej. [Poz. 2 s. 98]

Ciemne niebo przed deszczem też dodaje uroku. Stanowi kontrastujące tło dla jeszcze bezpośrednio oświetlonych przez słońce budynków.

Fot. 3. Ciemne niebo przed deszczem. Źródło: Materiały autorskie.

Fotografowanie pod światło. Kształty budowli będą czasem lepiej wyeksponowane przy fotografowaniu pod światło.

Nabiorą wówczas innego, tajemniczego wyglądu. Pamiętaj jednak, aby ze względów bezpieczeństwa nie umieszczać tarczy słońca w kadrze, a ustalając warunki ekspozycji należy niedoświetlać przynajmniej o jedną przysłonę

Fot. 4 i 5. Architektura fotografowana pod światło. Źródło: Materiały autorskie. Światło we wnętrzu Aby otrzymać prawidłowy obraz wnętrza, nie stosujemy żadnego oświetlenia sztucznego.

Korzystamy wyłącznie ze światła wpadającego przez okna czy drzwi, względnie ze światła naturalnego żarowego zainstalowanego dla codziennego oświetlenia wnętrza.

Architekt, komponując zewnętrzne kształty budowli zależnie od oświetlenia, projektuje również i układ oświetleniowy wnętrza. Jeżeli w pięknym wnętrzu jakiś jego fragment jest ciemny, dowodzi to, że takie było założenie architekta. Obowiązkiem fotografa dokumentalisty


14

jest zachowanie atmosfery wnętrza, co rzadko jest możliwe przy zastosowaniu oświetlenia sztucznego ustawionego przez fotografa.

W zdjęciach wnętrz bardzo ciekawe efekty uzyskujemy fotografując smugi bezpośrednich promieni słonecznych, wpadających do wnętrza przez otwory okienne. Gdy powietrze wnętrza jest czyste, smugi te są niewidoczne. Dostrzegamy wówczas jedynie plamy słoneczne, rysujące na podłodze lub ścianach kształt okna. Gdy powietrze jest choć trochę zakurzone lub zadymione, powstają w nim jasne, bogate tonalnie zróżnicowane smugi - „promienie”, nadające obrazowi pogodny nastrój. [Poz. 2 , s. 103-104]


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaki rodzaj światła daje najlepsze efekty przy fotografowaniu architektury? 2. Jakie działania należy podjąć przed przystąpieniem do fotografowania obiektów

architektonicznych? 3. Jak fotografujemy budynek, aby podkreślić jego bryłowatość? 4. O czym należy pamiętać fotografując pod słońce? 5. Dlaczego stosując we wnętrzu oświetlenie sztuczne, ustawione przez fotografa ciężko jest

oddać atmosferę i naturalny charakter wnętrza? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj zdjęcie tego samego obiektu architektonicznego, z tego samego miejsca przy bezpośrednim świetle słonecznym i przy zachmurzeniu.


1) ustalić z nauczycielem technikę wykonania ćwiczenia, 2) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym poza szkołą oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, 3) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska, 4) wybrać sprzęt do wykonania zdjęć w istniejących (przy wykonywaniu ćwiczenia)

warunkach atmosferycznych, 5) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener, 6) wyjść w teren i dokonać wyboru obiektu, 7) uzyskać zgodę na fotografowanie od administratora obiektu, 8) dokonać pomiaru światła, 9) ustawić warunki ekspozycji, 10) wykonać zdjęcia odpowiadające tematowi ćwiczenia, 11) wrócić do pracowni, 12) wykonać kopie pozytywowe poprzez wydruk lub kopiowanie (odpowiednio do użytej

techniki zdjęciowej), 13) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia, 14) wykonane zdjęcia nakleić na kartkę A4, dołączyć do portfolio wraz z opisem wykonania

ćwiczenia oraz wnioskami, 15) przedstawić pracę nauczycielowi do oceny.


15

Wyposażenie stanowiska pracy: − różne rodzaje aparatów fotograficznych: lustrzanka średnioformatowa, lustrzanka

małoobrazkowa, lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat kompaktowy, − materiały zdjęciowe (typ i czułość) do używanego sprzętu i panujących warunków

oświetleniowych, − obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów, − osłona przeciwsłoneczna (po 1 do każdego typu obiektywu), − sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych oraz przybory i materiały do

wykonania załącznika do portfolio (karton arkusz A4 o gramaturze min. 160 g/m2, taśma klejąca, nożyczki, nożyk itp.).

Ćwiczenie 2

Wykonaj trzy zdjęcia na materiale diapozytywowym barwnym: pierwsze rano, drugie w południe i trzecie późnym popołudniem, ale przed zachodem słońca. Fotografuj dokładnie ten sam budynek starając się każde zdjęcie kadrować tak samo.


1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku ćwiczeniowym zorganizowanym poza szkołą oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,


3) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener, 4) uzgodnić wybór fotografowanego obiektu oraz miejsca z którego będziesz fotografował

(najlepiej od strony południowej), 5) dobrać sprzęt i materiały fotograficzne do założeń ćwiczenia, 6) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener, 7) udać się na stanowisko pracy co najmniej trzy razy w odpowiednich porach przy

słonecznej pogodzie, 8) dokonać pomiaru warunków ekspozycji, 9) wykonać zdjęcia, 10) wrócić do pracowni, 11) dokonać obróbki laboratoryjnej materiału zdjęciowego, 12) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia, 13) wykonać opis na arkuszu A4 zawierający analizę rozkładu jasności i barwy światła na

obiekcie w zależności od pory dnia, (każdy uczeń samodzielnie), 14) do opisu dołączyć wywołany materiał zdjęciowy (każdy uczeń osobno), 15) przedstawić pracę nauczycielowi do oceny.

Wyposażenie stanowiska pracy: − różne rodzaje aparatów fotograficznych na tradycyjne materiały zdjęciowe: lustrzanka

średnioformatowa, lustrzanka małoobrazkowa, − diapozytywowy materiał zdjęciowy różnego typu i czułości, − światłomierze z możliwością pomiaru światła padającego (1 szt. na zespół), − obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów, − osłona przeciwsłoneczna (1 szt. do każdego obiektywu), − procesor i materiały eksploatacyjne do obróbki materiału zdjęciowego,


16

− arkusz A4 o gramaturze min. 160 g/m2, folia ochronna lub koperta na wywołany materiał zdjęciowy, taśma klejąca, nożyczki, nożyk itp..

Ćwiczenie 3 Wykonaj co najmniej dwa zdjęcia dowolnej budowli nowoczesnej w takim oświetleniu,

które najlepiej uwidoczni jej bryłowatość.




3) uzgodnić z nauczycielem technikę zdjęciową, 4) dokonać wyboru sprzętu i materiałów zdjęciowych, 5) udać się w teren, 6) wybrać obiekt, 7) uzyskać pozwolenie od zarządcy budynku na fotografowanie, 8) dokonać pomiaru warunków ekspozycji, 9) wykonać zdjęcia, 10) wrócić do pracowni i jeśli trzeba - dokonać obróbki laboratoryjnej, 11) wykonać kopie pozytywowe poprzez wydruk lub kopiowanie (odpowiednio do użytej

techniki zdjęciowej), 12) zdjęcia nakleić na karton A4 opatrzywszy opisem w jaki sposób postanowiłeś uwidocznić

bryłowatość obiektu i czy się to udało, 13) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia, 14) wykonaną pracę przedstawić nauczycielowi do oceny.


małoobrazkowa, lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat kompaktowy, − materiały zdjęciowe (typ i czułość) adekwatne do używanego sprzętu i panujących

warunków oświetleniowych, − światłomierze z możliwością pomiaru światła padającego, − osłona przeciwsłoneczna do używanego obiektywu, − komputer PC z oprogramowaniem do edycji zdjęć (przy cyfrowej technice zdjęciowej) − sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych (przy technice cyfrowej np.

drukarka z materiałami eksploatacyjnymi), − arkusz A4 o gramaturze min. 160 g/m2, taśma dwustronnie klejąca, nożyczki, nożyk itp. Ćwiczenie 4

Wykonaj zdjęcie wybranego przez siebie obiektu architektonicznego w słoneczny dzień, pod światło, przy użyciu tradycyjnej techniki czarno-białej.


17




3) wybrać odpowiedni aparat oraz adekwatny do niego typem czarno-biały negatyw o odpowiedniej czułości przystosowany do istniejących (przy wykonywaniu ćwiczenia) warunków atmosferycznych do wykonania zdjęć,

4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener, 5) udać się w teren i wybrać obiekt, 6) uzyskać pozwolenie od zarządcy budynku na fotografowanie, 7) dokonać pomiaru warunków ekspozycji, 8) wykonać 3 zdjęcia: prześwietlając o jedną działkę przysłony, naświetlając wg wskazania

i niedoświetlając jedną działkę przysłony, 9) wrócić do pracowni, wywołać negatyw i wykonać kopie pozytywowe, 10) zdjęcia nakleić na kartkę A4 i opisać jakie efekty uzyskuje się przy takiej metodzie

fotografowania, 11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,. 12) dołączyć wykonaną pracę do portfolio wraz z opisem, 13) przedstawić pracę nauczycielowi do oceny.

Wyposażenie stanowiska pracy: − różne rodzaje aparatów fotograficznych z wbudowanym światłomierzem: lustrzanka

średnioformatowa, lustrzanka małoobrazkowa, − osłona przeciwsłoneczna (po 1 do każdego typu obiektywu), − czarno-białe materiały zdjęciowe różnych typów i czułości, − sprzęt i materiały do obróbki negatywu i wykonania kopii pozytywowych, − arkusz A4 o gramaturze min. 160 g/m2, taśma dwustronnie klejąca, nożyczki, nożyk itp. 4.2.3. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) rozpoznać zdjęcia architektury wykonywane przy zachmurzeniu i przy

bezpośrednim oświetleniu słonecznym?

2) przewidzieć zmiany kolorystyki w oświetleniu obiektu architektonicznego w zależności od pory dnia?

3) przewidzieć w jakim oświetleniu najlepiej oddana zostanie bryłowatość budynku?

4) wybrać obiekt który będzie malowniczo prezentował się na zdjęciu pod słońce?

5) przewidzieć jakie oświetlenie będzie najkorzystniejsze do wykonania zdjęcia konkretnego obiektu?


18

4.3. Zasady kompozycji, estetyki i aranżacji planu fotograficznego w zdjęciach architektonicznych


Kompozycja frontalna i skośna W fotografii architektonicznej stosujemy głównie kompozycję frontalną i skośną.

Decydując się na którąś z nich musisz zdać sobie sprawę z konsekwencji ich użycia. Fotografując obiekt od frontu (kompozycja frontalna) uzyskujemy niepełny i dość płaski

jego wizerunek. Taki rodzaj kompozycji uwydatnia front, ale nie pokazuje przestrzenności budowli. Robiąc takie zdjęcie ustawiamy się na wprost obiektu. Pamiętaj, aby wówczas oś obiektywu Twojego aparatu była prostopadła do frontu budynku gdyż tylko wtedy zniekształcenia perspektywiczne będą stosunkowo niewielkie. Idealnie by było abyś mógł sfotografować taki obiekt z połowy jego wysokości.

Fot. 6. Kompozycja frontalna. Źródło: Materiały autorskie. Fotografując cały budynek w ujęciu skośnym możesz pełniej oddać jego bryłowatość lecz

przy nieumiejętnym stosowaniu takiej perspektywy patrzenia możesz zdeformować obiekt tak, że będzie on nierozpoznawalny. Aby wydobyć przestrzenność budynku musisz ustawić się skosem do jego frontu. Wówczas w ujęciu skośnym widzisz front budynku i jego boczną ścianę. Ilość szczegółów na frontowej ścianie jest mniejsza, ale w zamian za to widok bocznej ściany pokazuje nam bryłowatość obiektu i jego usytuowanie w przestrzeni. [Poz. 1, s. 10-12]


19

Fot. 7. Kompozycja skośna. Źródło: Materiały autorskie.

Przy fotografowaniu we wnętrzach mamy do czynienia z podobnymi zasadami. Musimy

wybrać pomiędzy perspektywą widzenia frontalnego i skośnego w zależności od obiektu, warunków przestrzennych we wnętrzu i oświetlenia. Zazwyczaj wnętrza fotografowane z perspektywy skośnej sprawiają wrażenie bardziej przestronnych. [Poz. 1, s. 13]

Fot. 8 i 9. Kompozycja frontalna i skośna w tym samym wnętrzu. Źródło: Materiały autorskie.

Pion czy poziom? Przy fotografowaniu architektury często mamy dylemat, jakiej orientacji kadru użyć.

Najprościej można sobie to wytłumaczyć w ten sposób: jeśli obiekt jest wyższy niż szerszy to fotografujemy go w kadrze pionowym, jeśli natomiast obiekt jest szerszy niż wyższy to fotografujemy go w poziomie. Zwróć jednak uwagę, że nawet ten sam obiekt można fotografować raz w pionie a raz w poziomie w zależności od punktu patrzenia. [Poz. 1, s. 63]


20

Fot. 10 i 11. Ten sam obiekt fotografowany z różnych stron w kadrach pionowym i poziomym. Źródło: Materiały autorskie.

Wykorzystanie sztafażu w fotografii architektonicznej W fotografii architektonicznej w zasadzie unikamy umieszczania postaci ludzi, zwierząt

a nawet samochodów i innych obcych ruchomych obiektów, gdyż w swej istocie architektura jest statyczna a człowiek dynamiczny. Niestety czasami ruch uliczny uniemożliwia ograniczenie liczby elementów, którymi są ludzie i samochody. Należy wówczas poczekać na wykonywanie zdjęć do czasu jego najmniejszego nasilenia, czyli poczekać kilka minut czy godzin lub wykonać zdjęcia np. w sobotę czy niedzielę. Co prawda aby usunąć niepożądane elementy zawsze możemy posłużyć się retuszem komputerowym. W każdym razie lepiej wykorzystać moment, gdy niepożądane ruchome elementy kompozycyjne, jak samochody, autobusy i ludzie nie występują w nadmiarze na planie zdjęciowym niż je potem komputerowo usuwać ze zdjęcia. Niekiedy jednak dopuszczalne jest na zdjęciu architektury postaci ludzi – przez to oglądający zdjęcie jest w stanie ocenić wielkość budowli lub wnętrza. Mamy wówczas do czynienia ze sztafażem w architekturze.

Fot. 12. Sztafaż w fotografii obiektu architektonicznego. Źródło: Materiały autorskie.

Fotografie panoramiczne Rozróżniamy „nieprawdziwą” fotografię panoramiczną, którą uzyskujemy kadrując wąsko

normalny negatyw, albo „prawdziwą” fotografię panoramiczną, którą możemy wykonać dzięki fotograficznym technikom specjalnym.

Fotografia panoramiczna w zasadzie nie nadaje się do fotografowania architektury (chyba, że w celach artystycznych) ale gdy nie ma możliwości wykonania zdjęcia całego budynku


21

z powodu braku miejsca możesz posłużyć się komputerową metodą „sklejania” zdjęć czyli techniką identyczną jak w klasycznej fotografii panoramicznej.

Współcześnie do wykonania takiej fotografii panoramicznej potrzebny nam będzie aparat cyfrowy oraz solidny statyw.

Zdjęcia takie należy wykonywać w stałych warunkach świetlnych, stosując obiektyw o ogniskowej standardowej lub nieco dłuższej i stosując się do zleceń zawartych w instrukcji aparatu (niektóre aparaty mają wbudowaną funkcję łączenia zdjęć w panoramę) lub programu, w którym będziemy łączyć wykonane zdjęcia w komputerze. Najczęściej obowiązuje zasada, że kolejne klatki muszą się wzajemnie nakładać obszarem 1/4-1/3 powierzchni.

Stosując taką technikę musisz mieć na uwadze, że mogą się pojawić zniekształcenia optyczne fotografowanego obiektu. Po dokonaniu łączenia zniekształcenia te musisz usunąć komputerowo. Poniżej przykład zdjęcia obiektu metodą panoramy pionowej z komputerowym usunięciem zniekształceń polegającym na wyprostowaniu perspektywy.

Fot. 13. Zdjęcie obiektu wykonane metodą panoramowania pionowego: a i b – zdjęcia wyjściowe, c – zdjęcie po połączeniu, d – zdjęcie poprzednie po komputerowej korekcji

perspektywy, e – gotowe zdjęcie po obcięciu zbędnych fragmentów. Źródło: Materiały autorskie.

a)

b)

c)

d) e)


22


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Na czym polega kompozycja frontalna? 2. Jak należy ustawić aparat względem obiektu przy stosowaniu kompozycji skośnej? 3. Czego nie ukazuje zdjęcie przy kompozycji frontalnej? 4. Jakie rodzaje kompozycji stosujemy we wnętrzach budowli? 5. Kiedy używamy kadru pionowego przy fotografowaniu obiektów architektonicznych? 6. W jakim celu stosujemy sztafaż przy fotografowaniu obiektów architektonicznych? 7. Czy w fotografowaniu obiektów architektonicznych stosujemy technikę zdjęć

panoramicznych?

4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj techniką cyfrową, co najmniej dwa zdjęcia budowli sakralnej. Pierwsze zdjęcie wykonaj używając kompozycji frontalnej a drugie skośnej. Na podstawie wykonanych zdjęć dokonaj analizy wpływu tych dwóch kompozycji na podkreślenie bryłowatości budowli.




3) wybrać lustrzany lub kompaktowy aparat cyfrowy, 4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener, 5) wyjść w plener, 6) wybrać obiekt, 7) dokonać wyboru stanowisk zdjęciowych, 8) dokonać pomiaru warunków naświetlania i ustawić je w aparacie, 9) wykonać zdjęcia z 2 różnych miejsc z zachowaniem treści umieszczonych w tematyce

ćwiczenia, 10) wrócić do pracowni, przenieść zdjęcia do komputera, 11) dokonać wyboru najlepszych ujęć odpowiadających tematyce ćwiczenia i wykonać kopie

pozytywowe, 12) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia, 13) zdjęcia nakleić na kartkę A4 i opisać w jaki sposób kompozycja frontalna i skośna oddaje

bryłowatość budowli, 14) przedstawić wykonaną pracę nauczycielowi do oceny, 15) dołączyć pracę do portfolio.

Wyposażenie stanowiska pracy: − różne rodzaje cyfrowych aparatów fotograficznych: lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat

kompaktowy, − osłona przeciwsłoneczna - 1 szt do każdego obiektywu, − komputer PC z oprogramowaniem do edycji zdjęć, − sprzęt i materiały do wykonania wydruku barwnego, − arkusz A4 o gramaturze min. 160 g/m2, taśma klejąca, nożyczki, nożyk itp..


23

Ćwiczenie 2 Wykonaj dwa zdjęcia dwóch różnych obiektów architektonicznych techniką cyfrową,

kadrując raz w pionie a drugi raz w poziomie. Uzasadnij celowość danego kadrowania.




3) wybrać lustrzany lub kompaktowy aparat cyfrowy, 4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener, 5) wyjść w plener, 6) wybrać obiekt, 7) uzyskać pozwolenie od zarządcy budynku na fotografowanie, 8) dokonać wyboru stanowisk zdjęciowych, 9) dokonać pomiaru warunków naświetlania i ustawić je w aparacie, 10) wykonać zdjęcia z 2 różnych miejsc zgodnie z założeniami ćwiczenia, 11) wrócić do pracowni, przenieść zdjęcia do pamięci komputera, 12) dokonać wyboru najlepszych ujęć odpowiadających tematyce ćwiczenia i wykonać kopie

pozytywowe, 13) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia, 14) nakleić zdjęcia na kartkę A4 i pisemnie uzasadnić dobór kadru zastosowanego na zdjęciu

budowli, 15) przedstawić wykonaną pracę nauczycielowi do oceny, 16) pracę dołączyć do portfolio.


kompaktowy, − osłona przeciwsłoneczna - 1 szt do każdego obiektywu, − komputer PC z oprogramowaniem do edycji zdjęć, − sprzęt i materiały do wykonania wydruków, − arkusz A4 o gramaturze min. 160 g/m2, taśma klejąca, nożyczki, nożyk itp..

Ćwiczenie 3

Wykonaj panoramę pionową obiektu w celu pokazania go w całości. Użyj cyfrowej techniki zdjęciowej i oprogramowania do łączenia zdjęć w panoramę.

Sposób wykonania ćwiczenia: Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:



3) wybrać lustrzany lub kompaktowy aparat cyfrowy, 4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,


24

5) wyjść w plener, 6) wybrać obiekt, 7) uzyskać pozwolenie od zarządcy budynku na fotografowanie (jeśli jest taka konieczność), 8) dokonać pomiaru warunków naświetlania i ustawić je w aparacie, 9) wykonać zdjęcia z zachowaniem zaleceń zawartych w tematyce ćwiczenia oraz

z zachowaniem warunków technicznych umożliwiających późniejsze połączenie zdjęć w panoramę (patrz instrukcja obsługi aparatu i oprogramowania do łączenia zdjęć),

10) wrócić do pracowni i przenieść zdjęcia do pamięci komputera PC, 11) dokonać montażu zdjęć w programie graficznym, 12) wykonać (jeśli jest taka konieczność) komputerowe prostowanie perspektywy, 13) wykonać wydruk uzyskanego zdjęcia w jakości fotograficznej, 14) nakleić zdjęcia na kartkę A4 i opisać czynności podejmowane w celu realizacji ćwiczenia

oraz ocenić efekty pracy, 15) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia, 16) wykonaną pracę przedstawić nauczycielowi do oceny, 17) dołączyć pracę do portfolio wraz z opisem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− różne rodzaje cyfrowych aparatów fotograficznych: lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat kompaktowy

− obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów − osłona przeciwsłoneczna do każdego używanego obiektywu − komputer PC z oprogramowaniem do edycji i łączenia zdjęć w panoramę

i komputerowego prostowania perspektywy. − sprzęt i materiały do wykonania wydruku barwnego (np. drukarka z materiałami

eksploatacyjnymi) − arkusz A4 o gramaturze min. 160 g/m2, taśma dwustronnie klejąca, nożyczki, nożyk itp.. Ćwiczenie 4

Wykonaj zdjęcie wybranego przez siebie obiektu architektonicznego z wykorzystaniem sztafażu ukazujące w ten sposób skalę wielkości obiektu. Zdjęcie wykonaj tradycyjną techniką czarno-białą.




3) wybrać aparat oraz czarno-biały materiał negatywowy o czułości odpowiedniej do wykonania zdjęć w danych warunkach atmosferycznych,

4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener, 5) udać się w teren i wybrać obiekt, 6) uzyskać pozwolenie od zarządcy budynku (i ewentualnie modela) na fotografowanie, 7) dokonać pomiaru warunków ekspozycji, 8) wykonać zdjęcia komponując je wg zaleceń zawartych w temacie ćwiczenia, 9) wrócić do pracowni, wywołać materiał negatywowy i wykonać kopie pozytywowe,


25

10) nakleić zdjęcie na kartkę A4 opatrzywszy opisem precyzującym jakie efekty wizualne uzyskuje się przy takim sposobie komponowania zdjęcia,

11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia, 12) dołączyć do portfolio wraz z opisem wykonania ćwiczenia, 13) przedstawić pracę nauczycielowi do oceny.


średnioformatowa, lustrzanka małoobrazkowa, − osłona przeciwsłoneczna (po 1 do każdego typu obiektywu), − czarno-białe materiały zdjęciowe różnych typów i czułości, − sprzęt i materiały do obróbki materiału negatywowego i wykonania kopii pozytywowych, − arkusz A4 o gramaturze min. 160 g/m2, taśma dwustronnie klejąca, nożyczki, nożyk itp.. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) rozpoznać zdjęcia obiektu architektonicznego wykonane z wykorzystaniem

kompozycji frontalnej i skośnej?

2) zaplanować pionowe lub poziome ustawienie kadru w zależności od wielkości i usytuowania obiektu architektonicznego?

3) wyjaśnić w jakim celu w fotografii architektury stosuje się sztafaż? 4) opisać wykonanie zdjęcia budowli nie mieszczącej się na pojedynczej klatce? 5) wykonać panoramę pionową budowli nie mieszczącej się na pojedynczej

klatce?

6) zaplanować perspektywę fotografowania rozległego wnętrza?


26

4.4. Zasady doboru stanowiska zdjęciowego


Fotografowanie na zewnątrz Zanim zabierzesz się do fotografowania architektury przyjrzyj się budowli i jej otoczeniu.

Jeżeli budowla jest niezbyt wysoka, a warunki przestrzenne pozwalają stanąć w odległości, która umożliwi zmieszczenie jej całej w kadrze wtedy sprawa wyboru aparatu nie jest problemem. Czasami, aby uniknąć zbiegających się ku górze linii (efektu zbieżności perspektywy), wystarczy podnieść aparat nieco do góry (np. stając na ławce), lub znaleźć miejsce fotografowania w połowie wysokości obiektu (np. wejść do sąsiedniego budynku i fotografować z okna) czyli jak gdyby „wyprostować” obraz poprzez fotografowanie z odpowiedniego miejsca. Jeżeli zdjęcie architektury o zbiegających się ku górze liniach może służyć do celów artystycznych, to jednak na ogół nie jest ono dopuszczalne da celów dokumentacyjnych. Mimo że zdajemy sobie sprawę ze skrótów perspektywicznych, jakie powstają przy oglądaniu bardzo wysokich budynków, oka ludzkie „nie widzi” tych skrótów, ponieważ koryguje je nasza świadomość. Wiemy, że budynki są pionowe. Ukazanie na zdjęciu zbiegających się linii jest koniecznością w przypadkach, w których nie da się tego uniknąć. Ponieważ otaczająca zabudowa nie pozwolą stanąć w odległości, z której można by objąć całość budowli obiektywem o standardowej ogniskowej.

Obserwując przez dłuższy czas budowlę, którą zamierzamy sfotografować, wybieramy nie tylko pogodę i kierunek padania promieni świetlnych, ale decydujemy się również na wybór kierunku widzenia, z którego wykonamy zdjęcie, a czasem na wybór fragmentu, wyłowionego z całości. Tylko takie przygotowanie prowadzi w efekcie do pięknego zdjęcia. Wszelka przypadkowość poczynań daje przypadkowe wyniki.

Budynek położony nad rzeką albo na wzgórzu warto czasem objąć w całości z większej odległości. W takich przypadkach używamy obiektywu długoogniskowego, który daje wizualny efekt zbliżenia budowli. W rezultacie budowla ta wypełnia kompozycyjnie całość obrazu, przez co wyraźnie na tym zyskuje odwzorowanie perspektywy. [Poz. 2. s. 101]

Obecnie technika cyfrowa bardzo ułatwia nam pozbywanie się efektu zbieżności perspektywy. Jeśli na zdjęciu występuje takie zjawisko to można się go pozbyć poprzez zastosowanie specjalnego narzędzia dostępnego w każdym lepszym programie do obróbki zdjęć.

a) b) c)

Fot. 14. Komputerowa korekcja perspektywy: a) zdjęcie bez korekty; b) zdjęcie skorygowane nieprawidłowo; c) zdjęcie skorygowane prawidłowo.

Źródło: Materiały autorskie.


27

Pamiętaj jednak, że prostując perspektywę w ten sposób należy jednocześnie nieco „wydłużyć” zdjęcie do góry bo jeśli tego nie zrobisz to budynek straci proporcje i będzie na zdjęciu wyglądał na bardziej przysadzisty niż jest w rzeczywistości.

Fragment W fotografii architektonicznej często fragment może być ciekawszy od całości i lepiej

oddaje charakter budowli niż widok ogólny. Decydując się na fotografowanie fragmentu weźmy pod uwagę chęć uniknięcia banalności lub niemożność objęcia całego budynku wśród ciasnej zabudowy. Wybór fragmentu zależy głównie od gustu i wyczucia artystycznego fotografa, zawsze jednak powinien to być fragment charakterystyczny, ciekawy plastycznie. Przy fotografowaniu fragmentów nie musimy obawiać się „walących się ścian” gdyż w tym wypadku nie są one rażące.

Fot. 15. Fragment budynku. Źródło: Materiały autorskie.

Fotografowanie detali architektonicznych Jeśli fotografujemy detale architektoniczne chcąc wyłącznie ukazać ich piękno,

powinniśmy dokonać ich skrupulatnego wyboru - tak aby mogły zaistnieć jako samodzielne motywy i nie musiały odwoływać się do wiedzy oglądającego na temat całego obiektu. Budynek może być przez cały czas ten sam, jednak koncentrujemy się kolejno na różnych jego szczegółach. Najbardziej godnymi uwagi będą drzwi i okna, ale nie przeoczmy też abstrakcyjnych wzorów, kształtów i dysonansów kolorystycznych.

Fot. 16-19. Różne detale architektoniczne tego samego budynku w oświetleniu naturalnym. Źródło: Materiały autorskie.

Rodzaj zalecanego obiektywu zależy całkowicie od wielkości detali

architektonicznych. Naturalnie drobne szczegóły wymagają zastosowania obiektywu długoogniskowego, aby uzyskać optymalne wypełnienie kadru. Powinniśmy jednak


28

postarać się wykonać szereg poprawnych technicznie ujęć, stosując wyłącznie obiektyw o ogniskowej standardowej i, jeżeli tylko to możliwe, przybliżając się do motywu na tyle, by go wyodrębnić z otoczenia i wypełnić nim kadr.

Stosując obiektyw szerokokątny o stałej ogniskowej (np. 35 mm), wykorzystujemy jego charakterystyczną, krótką ogniskową i maksymalnie zbliżamy się do fotografowanego detalu.

Wybór sposobu fotografowania w dużej mierze narzucają nam okoliczności - jeżeli poziom światła zastanego jest satysfakcjonujący, nie ma potrzeby, by je uzupełniać. Pamiętajmy jednak, że światło wpadające drzwiami i oknami (zwłaszcza, kiedy ich rozmiary są skromne w stosunku do wielkości pomieszczenia) jest ukierunkowane i ma tendencje do wywoływania dużych kontrastów, rozświetlając jedynie niektóre fragmenty pomieszczenia, podczas gdy inne pogrążone są w głębokim, jednolitym cieniu.

Zdjęcia płaskorzeźb, wymagają oświetlenia możliwie najbardziej bocznego, ślizgającego się po powierzchni przedmiotu. Bocznym światłem można, podobnie jak przy medalach i pieczęciach, nie tylko wydobyć rysunek słabo wypukłych elementów lub detali, ale nawet przesadnie go pogłębić. W celu bardziej równomiernego oświetlenia całości można zastosować po przeciwnej stronie źródła światła ekrany odbijające światło boczne, ale tylko na tyle, by nie utracić wrażenia wypukłości przedmiotu.

Fot. 20-22. Epitafium J. Kochanowskiego jako detal architektoniczny w różnym oświetleniu naturalnym. Źródło: Materiały autorskie.

Płaskorzeźbami są również drzwi portali kościołów zabytkowych, wykonane z metalu lub

z drewna i zdobione bogato scenami figuralnymi albo ornamentem roślinnym. Naturalne ich oświetlenie zależne jest od warunków atmosferycznych. W bardzo trudnej sytuacji oświetleniowej można pomóc sobie oświetleniem sztucznym np. halogenowym lub światłem lampy błyskowej odbitym od płaszczyzn odbijających lub zwykłej, białej kartki papieru. Podobne zabiegi można stosować przy fotografowaniu tablic pamiątkowych, które są umieszczone w takich miejscach gdzie prawie nigdy nie dochodzi światło naturalne.

Fotografowanie wnętrz Podobnie jak przed fotografowaniem architektury z zewnątrz, należy dokładnie zapoznać

się z obiektem, aby jak najwierniej uwydatnić znamiona epoki, w której powstał. Zdjęcia powinny zatem oddać to, co jest typowe dla danego stylu i okresu, a więc np. lekkość i smukłość gotyku albo bogactwo form baroku. Należy również odtworzyć na zdjęciu właściwy, zamierzony przez budowniczego stosunek wysokości do szerokości oraz wzajemne proporcje architektonicznych podziałów. Pamiętaj zatem o odpowiednim ustawieniu aparatu,


29

oświetleniu i zachowaniu proporcji — to czynniki prawidłowego odtworzenia przestrzenności wnętrza. Często ukazanie wnętrza poprzez część łuku nawy bocznej lub głównej lepiej unaoczni charakter budowli niż ujęcie frontalne. Przy opracowaniu szczegółowym architektury dobrym uzupełnieniem zdjęcia wykonanego frontalnie na osi jest ujęcie zdecydowanie boczne, oddające głębię wnętrza. Odnosi się to zarówno do ujęć całości, jak i poszczególnych partii, takich jak nawy boczne, poprzeczne i chóry.

Kompozycja zdjęć wnętrz architektonicznych wiąże się ściśle ze stroną techniczną. Zasadniczą, bowiem trudność stanowi ściśle określona przestrzeń trójwymiarowa, którą należy przedstawić na dwuwymiarowej płaszczyźnie i przeważnie niewystarczające do czytelnego skomponowania obrazu warunki oświetlenia. Zależnie od warunków, można wykonać zdjęcia albo obiektywem mniej lub bardziej szerokokątnym, albo też wykonać szereg zdjęć poszczególnych partii wnętrza, z różnych kierunków — zdjęć, które się wzajemnie uzupełniają. Do fotografowania wnętrz kościołów gotyckich i romańskich wystarcza często obiektyw standardowy lub krótkoogniskowy natomiast w przypadku wnętrz budowli świeckich z tego okresu a także współczesnych niezbędny jest obiektyw szerokokątny.

Wykonując zdjęcia stropów, łuków i kopuł można zwrócić aparat ku górze, pod kątem, który pozwoli uzyskać wrażenie przestrzenności i odpowiednią perspektywę, ale w tym przypadku trzeba unikać zamieszczania na obrazie również i podłogi, co może mieć miejsce przy zastosowaniu obiektywu szerokokątnego. [Poz. 5, s. 54-55]. Fotografując wyłącznie sklepienie lub kopułę można położyć aparat na podłodze obiektywem do góry. Uzyskujemy wtedy kilkanaście cennych centymetrów odległości przedmiotowej co czasami pozwala nam na sfotografowanie danego sklepienia w całości i bez zniekształceń wywołanych obiektywem szerokokątnym.

Fot. 23. Kopuła kaplicy fotografowana przy świetle dziennym, aparatem leżącym na podłodze obiektywem do góry. Źródło: Materiały autorskie.

Witraże Przy fotografowaniu witraży położenie aparatu w stosunku do obiektu powinno być

równoległe. Często jednak niekorzystne warunki lokalne powodują trudności. Witraże, umieszczone wysoko w starych wnętrzach kościelnych lub budowlach świeckich, wymagają dla uzyskania całości przedmiotu na negatywie tych samych sposobów fotografowania, co rzeźby we wnętrzach lub fragmenty architektury. Przy fotografowaniu witraży pamiętaj aby fotografować je wyłącznie przy świetle naturalnym i od środka budynku. Nigdy nie używaj do tego celu lampy błyskowej ani innego, dodatkowego źródła światła.


30

Fot. 24. Witraż fotografowany od wewnątrz budynku przy świetle dziennym. Źródło: Materiały autorskie. 4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak fotografować budynek, aby uniknąć zniekształceń perspektywy? 2. W jakim celu, czasami na zdjęciu jest lepiej przedstawić fragment budowli? 3. Na co należy zwrócić uwagę fotografując wnętrze budynku? 4. Jakich obiektywów używamy fotografując wnętrza? 5. Jak wykonać zdjęcie sufitu lub kopuły? 6. W jaki sposób sfotografować witraż? 7. W jakim celu fotografujemy detale architektoniczne? 8. Jakiego sprzętu używamy do fotografowania detali architektonicznych? 9. Jakie elementy budowli są detalami architektonicznymi? 10. Jaką rolę spełnia oświetlenie przy fotografowaniu płaskorzeźb we wnętrzach? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj tradycyjną techniką czarno-białą, co najmniej dwa zdjęcia kościoła z dwiema frontowymi wieżami tak dobierając stanowisko zdjęciowe aby uniknąć efektów zniekształceń perspektywicznych polegających na zbiegu linii perspektywy ku górze kadru (tzw. „walących się wież”). Pierwsze zdjęcie wykonaj używając kompozycji frontalnej a drugie skośnej.




3) wybrać aparat oraz czarno-biały materiał negatywowy o czułości odpowiedniej do wykonania zdjęć w danych warunkach atmosferycznych,

4) wybrać obiektyw do realizacji ćwiczenia, 5) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener, 6) udać się w teren i wybrać obiekt, 7) wybrać stanowisko zdjęciowe właściwe do tematyki ćwiczenia, 8) dokonać pomiaru warunków ekspozycji,


31

9) wykonać zdjęcia komponując je wg zaleceń zawartych w temacie ćwiczenia, 10) wrócić do pracowni, wywołać materiał negatywowy i wykonać kopie pozytywowe, 11) nakleić zdjęcia na kartkę A4 opatrzywszy opisem: jakie sposoby doboru stanowiska

zdjęciowego zastosowałeś aby zminimalizować zniekształcenia perspektywiczne, 14) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia, 12) przedstawić pracę nauczycielowi do oceny, 13) dołączyć pracę do portfolio.


średnioformatowa, lustrzanka małoobrazkowa, − obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów, − osłona przeciwsłoneczna (po 1 do każdego typu obiektywu), − czarno-białe materiały zdjęciowe różnych typów i czułości, − sprzęt i materiały do obróbki negatywu i wykonania kopii pozytywowych, − arkusz A4 o gramaturze min. 160 g/m2 , taśma dwustronnie klejąca, nożyczki, nożyk itp..

Ćwiczenie 2

Wykonaj techniką cyfrową zdjęcie kościoła z dwiema frontowymi wieżami tak wybierając stanowisko zdjęciowe i sprzęt, aby widoczne było zniekształcenie perspektywiczne polegające na zbiegu linii perspektywy ku górze kadru. Dokonaj poprawnej komputerowej korekcji zniekształceń perspektywicznych.




3) wybrać lustrzany lub kompaktowy aparat cyfrowy z odpowiednim do tematyki ćwiczenia obiektywem,

4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener, 5) wyjść w plener, 6) wybrać obiekt, 7) wybrać stanowisko zdjęciowe właściwe do tematyki ćwiczenia, 8) dokonać pomiaru warunków naświetlania i ustawić je w aparacie, 9) wykonać zdjęcia z zachowaniem zaleceń zawartych w tematyce ćwiczenia, 10) wrócić do pracowni, przenieść zdjęcia do pamięci komputera PC, 11) wykonać korektę perspektywy przy użyciu komputera PC z odpowiednim

oprogramowaniem 12) wykonać wydruki zdjęcia przed i po zabiegu korekty perspektywy, 13) nakleić zdjęcia na kartkę A4 i opisać czynności podejmowane w celu realizacji ćwiczenia

oraz ocenić efekty pracy, 14) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia, 15) przedstawić wykonaną pracę nauczycielowi do oceny, 16) dołączyć pracę do portfolio.


32


kompaktowy, − obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów, − osłona przeciwsłoneczna (po 1 do każdego typu obiektywu), − komputer PC z oprogramowaniem umożliwiającym korygowanie perspektywy, − sprzęt i materiały do wykonania wydruków (np. drukarka z materiałami

eksploatacyjnymi), − arkusz A4 o gramaturze min. 160 g/m2, taśma dwustronnie klejąca, nożyczki, nożyk itp.. Ćwiczenie 3

Wykonaj zdjęcia fragmentów budowli tak, aby w tym wycinku przedstawić charakter całego obiektu. Uzasadnij wybór fragmentów.


1) ustalić z nauczycielem technikę zdjęciową w celu wykonania ćwiczenia 2) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym zorganizowanym poza szkołą oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, 3) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska, 4) wybrać sprzęt i materiały do wykonania zdjęć w istniejących (przy wykonywaniu

ćwiczenia) warunkach oświetleniowych, 5) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener, 6) wyjść w plener, 7) wybrać obiekt, 8) dokonać pomiaru światła, 9) ustawić warunki ekspozycji, 10) wykonać zdjęcia odpowiadające tematowi ćwiczenia, 11) wrócić do pracowni, 12) wykonać kopie pozytywowe techniką odpowiednią do techniki zdjęciowej np. wydruk lub

kopiowanie, 13) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia, 14) nakleić dwa (najlepiej Twoim zdaniem odpowiadające tematyce ćwiczenia) zdjęcia na

kartkę A4, dołączyć do portfolio wraz z opisem ćwiczenia i z uzasadnieniem wyboru sfotografowanych fragmentów,

15) przedstawić pracę nauczycielowi do oceny.


małoobrazkowa, lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat kompaktowy, − materiały zdjęciowe różnych typów i czułości, − obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów, − osłona przeciwsłoneczna (po 1 do każdego typu obiektywu), − sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych, − arkusz A4 o gramaturze min. 160 g/m2, taśma dwustronnie klejąca, nożyczki, nożyk itp..


33

Ćwiczenie 4 Wykonaj tradycyjną negatywową techniką barwną serię zdjęć w zabytkowym kościele

i przedstaw trzy fotogramy ukazujące kolejno: sufit (sklepienie, strop), wnętrze kopuły i witraż.


1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku ćwiczeniowym zorganizowanym poza szkołą oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które powinno być realizowane indywidualnie,


3) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener, 4) dobrać sprzęt zdjęciowy do tematu ćwiczenia, 5) przygotować barwny materiał negatywowy odpowiedni w typie do wybranego sprzętu

i właściwy czułością do warunków oświetlenia, 6) wyjść w plener, dokonać wyboru obiektu do fotografowania i uzyskać zgodę na

fotografowanie, 7) dokonać pomiaru warunków ekspozycji, 8) wykonać szereg zdjęć zgodnie z tematem ćwiczenia, 9) wrócić do pracowni, 10) wywołać materiał negatywowy i wykonać kopie pozytywowe zdjęć, 11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia, 12) wykonane zdjęcia nakleić na kartkę A4 dołączyć do portfolio wraz z opisem ćwiczenia, 13) przedstawić pracę do oceny nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy: − różne rodzaje aparatów fotograficznych tradycyjnych np: lustrzanka średnioformatowa,

lustrzanka małoobrazkowa, (po 1 szt. dla każdego ucznia) − obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów − osłona przeciwsłoneczna (po 1 do każdego typu obiektywu) − materiały zdjęciowe negatywowe barwne, − sprzęt umożliwiający wywołanie materiału negatywowego i wykonanie kopii

pozytywowych oraz przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton o formacie A4, taśma klejąca, nożyczki, nożyk itp.).

Ćwiczenie 5 Wykonaj serię zdjęć (co najmniej trzech) detali architektonicznych obiektu zabytkowego

w taki sposób, aby jak najlepiej ukazać charakter i przeznaczenie budowli. Użyj tradycyjnej, barwnej techniki zdjęciowej.



2) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,


34


4) dobrać sprzęt zdjęciowy, 5) przygotować barwny materiał negatywowy do wybranego sprzętu, 6) wyjść w plener, wybrać obiekt i uzyskać zgodę na fotografowanie, 7) dokonać pomiaru warunków ekspozycji, 8) wykonać szereg zdjęć zgodnie z tematem ćwiczenia, 9) wrócić do pracowni, wywołać materiał negatywowy i wykonać pozytywowe kopie zdjęć, 10) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia, 11) wykonane zdjęcia nakleić na kartkę A4 dołączyć do portfolio wraz z opisem wykonania

ćwiczenia, 12) przedstawić pracę do oceny nauczycielowi.


lustrzanka małoobrazkowa, (po 1 szt. dla każdego ucznia), − obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów, − osłona przeciwsłoneczna (po 1 do każdego typu obiektywu), − materiały zdjęciowe negatywowe barwne, − sprzęt dodatkowy (na 1 zespół) : statyw, wężyk lub pilot do aparatu, − sprzęt umożliwiający sprzęt umożliwiający wywołanie materiału negatywowego

i wykonanie kopii pozytywowych oraz przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton o formacie A4, taśma klejąca, nożyczki, nożyk itp.).

4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wykonać zdjęcia obiektu architektonicznego tak, aby przy fotografowaniu

zminimalizować efekty zniekształceń perspektywicznych?

2) dokonać komputerowej korekcji zniekształceń perspektywicznych? 3) wybrać fragment budowli w taki sposób aby po sfotografowaniu oddawał

charakter całości?

4) wyjaśnić jak fotografuje się sufity i sklepienia? 5) opisać jak wykonać zdjęcie witrażu? 6) określić co nazywamy detalem architektonicznym? 7) wybrać najkorzystniejsze oświetlenie dla fotografowania danego detalu? 8) wykonać zdjęcie detalu architektonicznego?


35

4.5. Zasady wykonywania zdjęć architektonicznych we mgle i w warunkach nocnych


Mgła stanowi często przeszkodę w dokładnym oddaniu kształtów budynków. Dotyczy to zdjęć dokumentacyjnych, technicznych i czasami reklamowych. Mgła jednak może dodać uroku i tajemniczości lub zatuszować pewne defekty wizualne fotografowanych budynków albo budowli (mostów, wiaduktów estakad itp.) Odpowiednio zastosowane w takim przypadku zmiękczenie optyczne może dać fantastyczne, prawie baśniowe efekty. Zasadniczą rolę odgrywa tu często tonalna perspektywa powietrza, podkreślona ciemnym elementem pierwszoplanowym.

Fot. 25. Zdjęcie architektury we mgle z ciemnym elementem na pierwszym planie. Źródło: Materiały autorskie.

Lekka mgła, przepuszczając część bezpośrednich promieni, pozwala im tworzyć widoczne

cienie. Światło oświetla materię samej mgły rzutując na nią obrazy przedmiotów napotkanych na swej drodze. Mgła rozprasza promienie przechodzące i odbite, przy czym promienie przechodzące ulegają większemu rozproszeniu niż odbite. Na skutek tego mgła jest lepiej widoczna pod światło niż zgodnie z kierunkiem światła.

Przy zamgleniu niewielkim, szczególnie przy zdjęciach pod światło, przedzierające się przez nią promienie tworzą jaśniejsze i ciemniejsze smugi. Z takim zjawiskiem mamy do czynienia np. gdy we wnętrzu w którym fotografujemy unosi się kurz podświetlony smugą światła wpadającego przez okno.

Ekspozycja zmienia się znacznie w zależności od gęstości mgły. Jeśli dokonuje się pomiaru światła odbitego, należy przysłonę otworzyć o pół, a nawet o całą działkę więcej niż wskazuje światłomierz.

Pamiętaj, że w przypadku fotografii czarno-białej można wzmocnić efekt zamglenia poprzez użycie filtra niebieskiego a osłabić za pomocą filtra ciemnożółtego.

Fotografowanie w nocy i o zmierzchu. Do wykonywania zdjęć architektonicznych noc jest równie dobrą porą jak dzień. Nocne

oświetlenie budowli jest bardzo nierównomierne i zdjęcia architektoniczne robione nocą rzadko miewają wartość dokumentalną, ale odgrywają dużą rolę w fotografii artystycznej. Liczne efekty świetlne, niedostrzegalne bezpośrednio, występują często dopiero na zdjęciu,


36

urozmaicając fotografowany obiekt niespodziewanym światłocieniem, wydobywają niespotykane wartości nastrojowe. Fotografując nocą korzystamy z naturalnego oświetlenia ulicznego żarowego czy świetlówkowego oraz ze światła padającego z oświetlonych okien. Zwracajmy również uwagę na różne zjawiska przyrodnicze np. niski pułap chmur w nocy. Chmury wtedy odbijają światło latarni ulicznych. Efekt ten wzmaga się gdy leży śnieg.

Fot. 26. Nocne zdjęcie obiektu architektonicznego z wykorzystaniem niskiego pułapu chmur odbijających światło latarni. Źródło: Materiały autorskie.

Ciekawe efekty uzyskujemy robiąc zdjęcia nocne wkrótce po zachodzie słońca, gdy niebo jeszcze nie jest zupełnie czarne, a palą się już lampy uliczne. W takich warunkach uzyskujemy dużo większe bogactwo tonalne.

Fot. 27. Zdjęcie obiektu architektonicznego wykonane o zmierzchu. Źródło: Materiały autorskie.

Wykonując zdjęcia architektoniczne w nocy i o zmierzchu pamiętaj o tym aby: − wybrać się na stanowisko zdjęciowe o odpowiedniej porze (jeśli chcesz

fotografować o zmierzchu musisz przybyć na wybrane miejsce o zachodzie słońca),

− zaopatrzyć się w aparat o długich czasach naświetlania (najlepiej z czasem „B”), − zabrać statyw i urządzenie do wyzwalania migawki bez dotykania aparatu (wężyk,

pilot), − dokonać dokładnego pomiaru ekspozycji i uwzględnić efekt Schwarzschilda,


37

Niektóre budynki oświetlane są dodatkowo reflektorami podkreślającymi charakter budowli. Z konieczności reflektory ustawione są nisko i świecą do góry. Fotografując tak oświetlony budynek najczęściej otrzymujemy zdjęcie nieciekawe, płaskie, gdyż wszystkie sąsiadujące ze sobą ściany są w przybliżeniu oświetlone jednakowo.

Metoda błysku wielokrotnego Do fotografowania architektury w nocy w zasadzie nie używamy lampy błyskowej,

z wyjątkiem stosowania metody błysku wielokrotnego. Stosujemy ją przy fotografowaniu dużej powierzchni ściany budowli, której jeden błysk nie jest w stanie oświetlić równomiernie. Postępujemy wówczas w sposób następujący: po umocowaniu aparatu fotograficznego na statywie dokonujemy kadrowania i ustawienia ostrości, wyzwalamy migawkę aparatu przy ustawionym czasie „B”, a wybrany obiekt oświetlamy szeregiem kolejnych błysków (1, 2, 3 itd). Osoba która trzyma lampę błyskową powinna znajdować się pomiędzy aparatem i budynkiem, pozostawać w cieniu na nieoświetlonym tle (wtedy nie będzie widoczna na zdjęciu). Aby w czasie wykonywania błysków osoba trzymająca lampę pozostawała niewidoczna, reflektor lampy skierowuje się skośnie, jak pokazują strzałki na rysunku.

Rys. 3. Metoda błysku wielokrotnego w fotografii architektury. Źródło: Materiały autorskie.

Ten skośny sposób oświetlania ma jeszcze i tę zaletę, że lepiej modeluje fakturę i relief

budynku. Należy przy tym oczywiście uważać, aby światło reflektora nie świeciło pod żadnym pozorem w stronę obiektywu aparatu fotograficznego. Jeżeli budynek jest wysoki, powtarzamy serię błysków, stopniowo kierując reflektor coraz wyżej.

Metoda ta również sprawdza się przy fotografowaniu dużych, ciemnych wnętrz np. kościelnych.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Z jakich źródeł światła najczęściej korzystamy wykonując architektoniczne zdjęcia nocne? 2. O czym należy pamiętać zabierając się do wykonywania zdjęć obiektów

architektonicznych o zmierzchu i w nocy? 3. W jaki sposób wykonuje się zdjęcia architektury metodą błysku wielokrotnego? 4. Jakie efekty uzyskujemy fotografując obiekty architektoniczne o zmroku? 5. Kiedy mgła nie przeszkadza w fotografowaniu obiektów architektonicznych? 6. Jak zmienia się ekspozycja w zależności od gęstości mgły?


38

4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj dziesięć zdjęć w odstępach 6 minutowych tego samego obiektu architektonicznego z tego samego stanowiska zdjęciowego i w tym samym kadrze. Rozpocznij sesję zdjęciową równo o zachodzie słońca. Do wykonania ćwiczenia użyj tradycyjnej techniki zdjęć barwnych.




3) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener, 4) dobrać sprzęt zdjęciowy do tematu ćwiczenia (np. lustrzanka małoobrazkowa lub

średnioformatowa), jeśli potrzeba - statyw, wężyk itp. (po 1 szt na zespół) obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,

5) przygotować barwny materiał negatywowy, 6) wyjść w plener i wybrać stanowisko zdjęciowe, 7) dokonać pomiaru i ustawienia warunków ekspozycji, 8) wykonać szereg zdjęć zgodnie z tematem ćwiczenia wykonując pomiaru i ustawienia

warunków ekspozycji przed wykonaniem kolejnych zdjęć, 9) wrócić do pracowni, 10) wywołać materiał negatywowy i wykonać pozytywowe kopie zdjęć, jeśli to możliwe,

w digilabie z blokadą korekcji barwy ustaloną dla pierwszego zdjęcia (w powiększalniku – przy użyciu tej samej korekcji barw)

11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia. 12) wykonane zdjęcia nakleić na kartkę A4 i dołączyć do portfolio wraz z dokładnym opisem

każdego zdjęcia będącego częścią ćwiczenia, 13) napisać wnioski jak zmienia się tonalność i kolorystyka zdjęć w zależności od czasu po

zachodzie słońca, 14) przedstawić pracę do oceny nauczycielowi.


lustrzanka małoobrazkowa, (po 1 szt. dla każdego ucznia), − obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów, − osłona przeciwsłoneczna (po 1 do każdego typu obiektywu), − materiały zdjęciowe negatywowe barwne typem odpowiednie do używanego sprzętu

i panujących warunków oświetleniowych, − sprzęt umożliwiający wykonanie kopii pozytywowych oraz przybory i materiały do

wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca, nożyczki, nożyk itp.). Ćwiczenie 2

Wykonaj zdjęcie rozległego wnętrza (hali sportowej, kościoła) po zmroku, przy wyłączonym świetle, posługując się metodą błysku wielokrotnego.


39




3) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener, 4) dokonać uzgodnienia techniki zdjęciowej z nauczycielem, 5) wybrać sprzęt i materiały zdjęciowe, 6) wyjść w teren i znaleźć odpowiedni obiekt - stosunkowo skąpo oświetlony, 7) uzyskać zgodę na fotografowanie, 8) ustawić aparat na statywie, dokonać kadrowania i ustawienia ostrości, wyzwolić migawkę

aparatu na czasie „B” a wybrany obiekt oświetlić szeregiem kolejnych błysków, 9) wrócić do pracowni 10) wykonać kopie pozytywowe lub wydruki techniką odpowiednią do użytej techniki

zdjęciowej, 11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia, 12) umieścić zdjęcia na jednym arkuszu oraz dokładnie opisać metodę wykonania ćwiczenia, 13) dołączyć zdjęcia do portfolio wraz z opisem wykonania ćwiczenia i wnioskami, 14) przedstawić nauczycielowi do oceny.


− różne rodzaje aparatów fotograficznych: lustrzanka średnioformatowa, lustrzanka małoobrazkowa, obiektywy wymienne,

− materiały zdjęciowe odpowiednie typem do używanego sprzętu, − światłomierz ręczny – po 1 szt. na zespół, − sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowej lub wydruku zdjęć(w zależności od

użytej techniki zdjęciowej), − osłony przeciwsłoneczne – po 1 szt. do każdego obiektywu, − sprzęt oraz przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma

klejąca, nożyczki, nożyk itp.). Ćwiczenie 3

Wykonaj zdjęcie obiektu architektonicznego we mgle posługując się tradycyjną czarno-białą techniką zdjęciową.




3) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście teren, 4) wybrać materiał zdjęciowy, 5) wybrać odpowiedni obiekt architektoniczny, uzyskać zgodę na fotografowanie, 6) dokonać pomiaru warunków ekspozycji i z uwzględnieniem odpowiedniej poprawki

ustawić je w aparacie,


40

7) skadrować i wykonać zdjęcie, 8) wrócić do pracowni, wywołać materiał negatywowy i wykonać kopie pozytywowe, 9) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia, 10) wybrać (Twoim zdaniem) najatrakcyjniejsze zdjęcie, nakleić na arkusz A4 i uzasadnić

pisemnie (krótko) dlaczego wybrałeś akurat to zdjęcie, 11) przedstawić pracę nauczycielowi do oceny, 12) umieścić pracę jako załącznik do portfolio.


– aparat fotograficzny tradycyjny – obiektywy wymienne, – filtry zdjęciowe barwne do fotografii czarno-białej – statyw (1 szt. na zespół) – wężyk z blokadą lub pilot (1 szt. na zespół) – sprzęt i materiały umożliwiające wywołanie materiału negatywowego i wykonanie kopii

pozytywowych, – przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca,

nożyczki, nożyk itp.). 4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak

Nie

1) wyjaśnić w jaki sposób niski pułap chmur w nocy może uatrakcyjnić nocne zdjęcie architektury ?

2) wyliczyć zasady postępowania przy fotografowaniu architektury nocą? 3) wybrać odpowiednią metodę do sfotografowania rozległego wnętrza

w warunkach nocnych?

4) określić na co należy zwrócić uwagę przy długich czasach naświetlania tradycyjnych materiałów zdjęciowych?

5) Przewidzieć jak tonalnie zmienia się oświetlenie architektury wraz z zapadającym zmrokiem?

6) ocenić atrakcyjność zdjęć obiektu architektonicznego wykonywanych o zmierzchu?

7) zaplanować odpowiedni podział planów przy fotografowaniu obiektów architektonicznych we mgle?


41

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych, który zawiera 15 pytań o różnym stopniu

trudności. 4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi zakreślając prawidłową

odpowiedź znakiem „X” lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

5. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom podstawowy, II część – poziom ponadpodstawowy W sumie możesz uzyskać 15 punktów jeśli prawidłowo odpowiesz na wszystkie pytania w teście. Za każdą prawidłową odpowiedz otrzymujesz „1” punkt. Natomiast za złą odpowiedź lub jej brak otrzymujesz „0” punktów.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Kiedy udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie sprawi Ci trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego gdy zostanie Ci czas wolny. 8. Na rozwiązani testu masz 30 min.

Powodzenia.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH I Część – poziom podstawowy 1. Do fotografowania wysokiej budowli z bliska użyjesz obiektywu:

a) standardowego. b) długoogniskowego. c) krótkoogniskowego. d) standardowego z nasadką zmiękczającą.

2. Jaki filtr może być szczególnie przydatny do fotografowania architektury barwną techniką

zdjęciową? a) polaryzacyjny. b) barwny połówkowy. c) żółty. d) czerwony.

3. Przy fotografowaniu pod światło najlepiej wyeksponowane są:

a) bryłowatość budynku. b) elementy fasady. c) ogólne, zewnętrzne kształty budowli. d) kolorystyka obiektu


42

4. Przy jakim oświetleniu najlepiej fotografować obiekty architektoniczne do celów dokumentacyjnych? a) przy świetle lamp błyskowych. b) przy pochmurnym niebie. c) korzystając z lamp ulicznych. d) w pełnym słońcu.

5. Z jakiego oświetlenia korzystamy, aby otrzymać prawidłowy obraz wnętrza obiektu architektonicznego? a) korzystamy ze światła zastanego. b) korzystamy ze bezpośredniego światła lampy błyskowej dużej mocy. c) korzystamy ze światła świec woskowych. d) korzystamy ze światła lamp stroboskopowych.

6. Na czym polega kompozycja frontalna w fotografowaniu architektury? a) na fotografowaniu obiektu o wschodzie słońca. b) na fotografowaniu obiektu z góry. c) na fotografowaniu obiektu z perspektywy horyzontalnej. d) na fotografowaniu obiektu od jej przedniej strony, czyli od frontu.

7. W jakim celu stosujemy technikę zdjęć panoramicznych w fotografii architektury?

a) w celu pokazania jak największej przestrzeni wokół obiektu. b) w celu uatrakcyjnienia kompozycji. c) nie stosujemy. d) w celu zmieszczenia na zdjęciu obiektu, którego w inny sposób nie można

sfotografować w całości.

8. Zdjęcia wykonane zaraz po zachodzie słońca mają duże bogactwo tonalne, ponieważ: a) na zdjęciu nie widać słońca. b) niebo nie jest całkiem czarne a świecą się już lampy uliczne. c) widać na zdjęciu zapalone reflektory samochodów. d) świecą się światła w oknach budynków.

9. Kiedy w fotografii architektury może być stosowana metoda błysku wielokrotnego? a) przy fotografowaniu dużych, ciemnych wnętrz. b) przy fotografowaniu nocnym wysokich wież kościelnych. c) do doświetlania pozostających w cieniu elementów budowli. d) do wypełniania światłem ciemnych miejsc w fotografowanych wnętrzach.

10. Zadaniem sztafażu w fotografii architektury jest: a) podkreślenie kolorystyki obiektu. b) ożywienie kompozycji i ukazania skali wielkości obiektu. c) zwrócenie uwagi na fotografowany obiekt. d) odwrócenie uwagi od zniekształceń perspektywicznych.

II Część – poziom ponadpodstawowy

11. Perspektywę skośną stosujemy w celu: a) pokazania bryłowatości budynku. b) celowego zasłonięcia zniszczonych fragmentów elewacji. c) uniknięcia zniekształceń. d) zmieszczenia całego obiektu w kadrze.


43

12. Jak w prosty sposób zminimalizować efekt zbiegających się do góry linii w fotografii architektury? a) fotografując z perspektywy żabiej. b) fotografując obiekt w kadrze poziomym. c) używając obiektywu szerokokątnego. d) fotografując obiektu z oddalenia lub wzniesienia.

13. Najlepszym sposobem na sfotografowanie kopuły lub sufitu będzie:

a) położenie aparatu na podłodze obiektywem skierowanym ku górze. b) zastosowanie filtra szarego. c) ustawienie aparatu na statywie i zastosowanie lustra odbijającego obraz. d) zastosowanie obiektywu długoogniskowego.

14. Jakiego oświetlenia najlepiej używać do fotografowania tablic pamiątkowych?

a) lampy błyskowej wbudowanej w aparat. b) bocznego, uwypuklającego wklęsłości. c) padającego z dwóch stron, równomiernego, rozproszonego. d) bezpośredniego słonecznego.

15. Napisz, w jakim celu fotografujemy fragment obiektu architektonicznego?


44

KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko.......................................................................................... Wykonywanie zdjęć architektonicznych Zakreśl znakiem X poprawną odpowiedź lub udziel odpowiedzi pisemnej.

Nr zadania Odpowiedź Punkty

1. a b c d 2. a b c d 3. a b c d 4. a b c d 5. a b c d 6. a b c d 7. a b c d 8. a b c d 9. a b c d 10. a b c d 11. a b c d 12. a b c d 13. a b c d 14. a b c d 15.

Razem:


45

6. LITERATURA 1. Dederko W.: Fotografowanie architektury. COMUK, Warszawa 1971 2. Dederko W.: Oświetlenie w fotografii. WAiF, Warszawa 1972 3. Fotografia od A do Z pod red. M. Langford. Muza, Warszawa 1992 4. Hedgecoe J.: Praktyczny kurs fotografii. Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński, Kraków

2000 5. Mierzecka J.: Fotografowanie zabytków i dzieł sztuki. Arkady, Warszawa 1972 6. Wszystko o fotografii, pod red. P. Montel. Arkady, Warszawa 1984

Wykonywanie zdjęć architektonicznych

Education

Transcript of Wykonywanie zdjęć architektonicznych