Wykład z Finansów

5/26/2018 Wyk ad z Finans w

1/37

Pieniz i banki

1. Pwstanie pieniza i bankw centralnych- za wynalazcw pieniza uznaje si Sumerw - ich pieniz mia charakter jenstekbrachunkwych a nie biegwy (zt i srebr by przechwywane u kapanw, ktrzy ustalali cenytych metali i wydawali potwierdzenia na glinianych tabliczkach)

- pieniz twarwy pjawi si w Babilnie w frmie ztej kaczki krelnej waze- bancost- kwity depozytoweptwierzay psiaanie epzytu- noty bankowe - zawieray przyrzeczenie bankiera zamiany danej noty na kruszec okazicielowi- paniki bankwe, wynikajce z braku graniczeo emisji pieniza, zmusiy wiele rzw ograniczenia przywileju emisyjnego do grupy kilku, a z czasem nawet do jednego banku

- pwstay banki emisyjne- banki emisyjne z czasem zaczyspeniad craz wicej zaao (stay si bankami centralnymi).

2. Euro - instytucjonalne podstawy wsplnej waluty europejskiej- System z Bretton Woods - w lipcu 1944 roku, podczas Konferencji Walutowej i Finansowej Narodw

- pwan ycia Mizynarwy Funusz Walutwy (MFW) i Bank wiatwy- pjt prb przygtwania nowego systemu walutowego (system plega na wprwazeniubezpreniej wymiany na zt jeynie lara amerykaoskieg, inne waluty systemu byywymieniane na lara weug kursu, ktreg puszczalne chyleniewynsi tylk 1%, paostwa mgy stabilizwad kurs swjej waluty przez zaciganie pyczek wMFW (system dewizowo-zty))- prblemy Stanw Zjencznych z eficytem buetwym spwway zawieszeniewymienialnci lara na zt w listpazie 1971 rku i stateczny upaek systemu z w marcu 1973roku

- ERM (Exchange Rate Mechanism) - Mechanizm Kursw Walutowych - program, w ramach ktrego

kraje cznkwskie Eurpejskiej Wsplnty Gsparczej zgziy si utrzymywad parytet kurswwymiany ich walut.

- ustanwin granice puszczalnych wahaokursw la kaej pary walut (jeli zmiana kursuwalutweg zbliaa si granicy, banki centralne anych wch krajw interweniway na rynku)- kptyERM w 1992 rku, ktre prwaziy zachwiania caeg Eurpejskieg SystemuMnetarneg (EMS) wymusiy zwikszenie puszczalnych granic wahao kursw walut 15%.- EMS (European Monetary System) - Europejski System Walutowy - porozumienie, na mocy ktrego

wikszd krajw Unii Eurpejskiej pwizaa swje waluty, by zapbiec zbyt uym ich wzajemnymfluktuacjom

- system zsta zrganizwany w 1979 rku la stabilizwania kursw walutwych i przeciwziaaniainflacji w krajach cznkwskich- skaasi n z Eurpejskiej Jenstki Walutwej - ECU (European Currency Unit), MechanizmuKursw Walutowych - ERM (Exchange Rate Mechanism), systemu interwencyjnego i kredytowego

bankw centralnych oraz z Europejskieg Funuszu Wsppracy Walutwej- ECU byajenstk waluty rzrachunkwej partej waluty paostw uczestniczcych w EMS, majcwspierad wymian mizynarw w ramach Unii Eurpejskiej- we wczesnych latach ziewidziesitych, system znalaz si p presja craz barziejzrnicwanej plitykii sytuacji gsparczej pszczeglnych paostw cznkwskich- Traktat z Maastricht - ppisany 7 luteg 1992 rku przez wanacie paostw cznkwskichEurpejskiej Wsplnty Gsparczej, pwa ycia w jej miejsce Uni Eurpejsk- EMU (Economic and Monetary Union, European Monetary Union)Europejska Unia Monetarna -skawa Unii Gsparczej i Walutwej, zstaa faktycznie wprwazna z dniem 1 stycznia 1999

roku


2/37

-jeenacie krajw Unii Eurpejskiej przyj zamrenie kursw wymiany swich walut narodowychwzglem wsplnej waluty eur, z ta ata zacza funkcjnwad wsplna waluta eur, ale tylko wformie bezgotwkowej

- 1 stycznia 2002 rku eur zastpi bce w biegu banknty i mnety walut narwych- ERM2 (Exchange Rate Mechanism) - Mechanizm Kursw Walutowych 2 - 1999 rku, w zwizku z

wprwazeniem eur, jeenacie walut Unii Eurpejskiej ma wzglem siebie kursy sztywne, czyliane wahania nie mg mid miejsca, a waluty krajw strefy eur stay si w zasazie lkalnymiformami wsplnej waluty

3. Instrumenty banku centralnegoPrenie:

operacje otwartego rynku

peracje na papierach wartciwych emitwanych przez banki centralneinterwencje na rynku walutowym

rezerwy bwizkwe i epzyty specjalneBezprenie - grne narzucanie graniczeo i zakazw:

puapy kreytwewymagania c pynnciwymagania co do struktury aktyww i pasyww

Perswazja moralna - nieformalne ustne sugestie, naciski

4. Pmiar pieniza- pejcie transakcyjne - istt pieniza jest tylk t, c w spsb pwszechny, niewalny inatychmiastwy me byd wykrzystane jak rek patniczy przy zakupie twarw i usug(zasanicza rnica miezy pienizem a innymi aktywami finanswymi)- pejcie pynnciwe - wychzi z zaenia, e rne aktywa mg speniad funkcje pieniza,

jeli charakteryzuj si pwienia pynnci

Agregaty monetarne:

- M0 - pieniz banku centralneg (zwany rwnie baz mnetarn raz pienizem wielkiej mcy) -bejmuje gtwk (banknty i mnety) w biegu raz rki pienine na rachunkach bankwkomercyjnych w banku centralnym

- M1 - pieniz transakcyjny - bejmuje wartd bankntw i mnet znajujcych si w biegu razstan rkw pieninych lunci i pmitw gsparczych na rachunkach typu avista,rachunkach biecych, rachunkach czekwych- M2 - M1 + epzyty krtkterminwe raz stan rkw na rachunkach szcznciwych, atake inne instrumenty finanswe, np. weksle, bny pienine charakterze krtkterminwym- M3 - M2 + depozyty, bligacje i inne papiery wartciwe reni- i ugterminwe

Kmar

I.1.1. Zakres i frma ingerencji paostwaFrmuwane s skrajne pinie: cakwiteg wyeliminwania uziau paostwa a p jegrzszerzanie w ksztatwaniu gsparki. Na tle stsunkw plitycznych wygla t tak:- liberawie - pstuluj szerki zakres swby w gsparce, c prwazi graniczeniasprawieliwci w pziale chu i majtku,- scjalici - pstuluj szerszy zakres uziau paostwa w gsparce i graniczenie swobody w jejksztatwaniu raz wicej sprawieliwci, czyli akcenty pne s na rle pracy w prcesiegospodarowania,

- knserwatyci - pkrelaj barziej znaczenie kapitau, pstuluj jeg uprzywilejwanie.


3/37

I.1.2. Wyborcze cykle polityczne /koniunkturalne/Wybrcze cykle plityczne w ziezinie sprawwania rzw przez partie plityczne twarzyszcyklicznemu ksztatwaniu si pglw na gspark. Oznacza t, e wynik wybrw jestuzaleniny sytuacji gsparczej.(Liberawie walcz wolny rynek, niski poziom inflacji

- wtey pburzeni pracwnicy wybieraj scjalistw, ktrzy biecuj ppraw warunkw pracy isprawieliwy pzia- pczas rzw scjalistw rnie inflacja, pniewa ich plityka jest barz ekspansywna- ludzie wybieraj liberaw, aby uregulwali gspark it.)

I.1.3. Przykay czynnikw prukcji:ziemia (grunty oraz surowce naturalne)

kapita (bra suce prukcji innych br np. buynki, maszyny, urzzenia)praca (wysiek luzki)wiedza (know-how)

nwczesne pejcie

I.1.4. Rynkwe mechanizmy samregulujceNa rynku sptykaj si knsumenci i prucenci, aby knad wymiany br i usug za pmc ichceny. Tu nastpuje samczynna krynacja ziaalnci bu grup, zmierzajca rwnwagippytu i pay, przy pwienim pzimie cen.

I.1.5. Funkcje cenyFunkcja ocenywskazuje na gtwd nabywcw zapaty krelnej ceny, nabywcyceniaj br lub usug przez pryzmat ceny, p strnie prucentw cena krela ksztywytwarzania

Funkcja stymulacyjnaskania prucentw zwikszania pay br i usug

Funkcja informacyjnadotyczy zarwno zachowania i oceny nabywcw, jak i wytwrcw zaprenictwem ceny br i usugFunkcja koordynacyjnaplega na zrwnwaeniu payi ppytu za pmc mechanizmucen

Funkcja sterowaniaplega na waciwym rzmieszczeniu czynnikw prukcji za pmcich ceny

Funkcja substytucyjnaplega na wybrze przez przesibirstw krzystnych czynnikwprodukcji na podstawie ich ceny (wyskie kszty zaangawania pracy skaniaj jejzastpienia kapitaem)Funkcja innowacyjnaskania stswania craz nwszych rzwizao technlgicznych

I.1.6. Frmy zakceo funkcjnwania rynkuzakcenia knkurencji monopolenastawienie przesibircw na zysk brak chci pnszenia scjalnych ksztwfunkcjonowania gospodarki

brak sprawieliweg pziau chubrak lub graniczna pwiezialnd przesibircy za spwwane zanieczyszczenierwiska

I.1.7. Podstawowe zaania paostwa i jeg zaania atkwe.Uzia paostwa nie me zastpwad mechanizmw rynkwych, lecz uzupeniad je!Zaania paostwa:

prawne krelenie ram funkcjnwania rynku (krelenia regu wymiany br i usug z caymsystemem umw i zabezpieczeniem ich wykonania)


4/37

starczanie br i usug publicznych, ktrych wytwarzanie la gsparki prywatnej jestniepacalnestarczanie br i usug publicznych ktrych paostw jest ustrjw zbwizaneenie zachwania sprawieliwci w pziale chu i majtku (chzi zapewnienie

jednostkom lub gospodarstwom domowym dochodu na poziomie minimum egzystencji)

enie zneutralizwania ujemnych skutkw cyklu kniunkturalneg (wyskiej inflacji iwysokiego bezrobocia)koordynacja planw inwestycyjnych w skali makroekonomicznej (zbytnie ograniczanie

knsumpcji na rzecz inwestycji pwuje spaek mtywacji pracy i napicia speczne, zrugiej strny trun zapewnid wzrst knsumpcji bez inwestycji)

I.2.1. Istota, fazy i okresy trwania cyklu koniunkturalnegoCykl koniunkturalny - zjawisk wystpwania w gsparce wahao aktywnci gsparczej,charakteryzuje si zmianami wskanikw eknmicznych (np. wielkd prukcji, pzim cen,zatrudnienie, eksport, import).

Wzrost gospodarczy jest zakcany na skutek rzminicia si ppytu i zlnci prukcyjnych.

W literaturze wymieniane s 3 kresy trwania cyklu kniunkturalneg:Krtkoterminowy (4 lata, tzw. cykl Juglara),

reniterminwy (11 lat, tzw. cykl Mitchella),Dugterminwy (k. 50 lat, tzw. cykl Knratieffa).

Mna wyrbnid 4 fazy cyklu kniunkturalneg:Faza wzrostu;

- rnie zatrunienie, ch, ppyt i wielkd pieniza,- czynniki prukcyjne s stpniw peniej wykrzystywane- wzrst sknncido inwestowania

- opinia publiczna reaguje optymistycznie na tempo i przejawy wzrostu

Faza wysokiej koniunktury;

- znaczca przewaga ppytu na pa- wzrost stopy inflacji

- ptencja prukcyjny jest w peni wykrzystany, a pracbircy magaj sipwyszenia pac- stpniwe sabienie zaintereswania inwestwaniem- zwolnienie tempa wzrostu PKB

Faza boomu;

- naznaczna jest zbliajc si epresj

- stopniowo opinia publiczna jest coraz bardziej sceptyczna

Faza depresji;

- wywana jest graniczeniem inwestycji- spaek pay br inwestycyjnych i wzrst bezrbcia- spaaj zyski przesibircw- spadek dochodw pracowniczych

- chy nabywcw i ich ppyt stpniw malej (wywuje t nastrje pesymistyczne)

Faza kryzysu;

- spadek inwestycji, jak i popytu na dobra konsumpcyjne oraz wzrost bezrobocia

- ptencja prukcyjny nie jest wykrzystany- banki yspnuj wyskimi rezerwami, lecz nie ma ppytu na kreyt- nastroje depresji


5/37

I.2.2. Prblem tzw. Magiczneg Trjkta.Magiczny Trjkt stanwi stabilizacja cen, pene zatrunienie i rwnwaga bilansu patniczeg. S tpstulaty plityki gsparczej, w ktrych kmprmis nie jest atwy. Pmizy pszczeglnymielementami teg trjkta nie ma harmnii, lecz jest knflikt zpwu knkurencji mizy nimi:

Stabilizacja cen nie znacza staych cen (ceny jenych br i usug mg rsnd, a innychspaad), chzi w tym przypaku stabilnd cen przecitnych. Naley przyjd, e stabilneceny to jeden z podstawowych warunkw funkcjonowania gospodarki rynkowej.

Zapewnienie wyskieg pzimu zatrunienia, nie znacza graniczenia plityki penegwykrzystania pracy, lecz rwnie innych czynnikw prukcji. Iealnym zjawiskiem byabysytuacja braku bezrbcia, gy jest n niekrzystne (pwuje szerzenie si ubstwa,napid specznych, kniecznci stswania transferw buetwych charakterzesocjalnym)

Rwnwaga bilansu patniczeg jest mliwa gy nawyka eksprtu na imprtemksztatuje si na pzimie 1% 2% produktu krajowego brutto

Jak wiad wszystkie trzy pstulaty s barz wane i trun prwazid kmprmisu mizy

nimi.

I.2.3. Plityka fiskalna w ksztatwaniu kniunktury (autmatyczne stabilizatry)D arsenau rkw plityki fiskalnej nale przee wszystkim patki i wyatki buetwe.

Polityka podatkowa:

stswanie wpyww buetwych ksztatwania si kniunkturypwyszane lub bniane s stawki patkwe alb te zmieniana jest pstawaopodatkowania

ziaywanie za prenictwem podatkw na popyt konsumpcyjny i inwestycyjny oraz nawielkd szcznci

paostw wykrzystuje w tym zakresie przee wszystkim patki chwe i patek wartci anej

Wyatki buetwe:zwikszenie wyatkw sbwych i scjalnych ma bezpreni wpyw na wielkd ppytukonsumpcyjnego

publiczne wyatki inwestycyjne pzwalaj na zwikszenie pruktu krajweg brutt

Mety plityki fiskalnej, stswane ksztatwania kniunktury:Podmiot

Oywienie ppytu

Ograniczenie popytuGospodarstwa domowe

- bnienie zaliczek w patku chwym- tymczaswe bnienie stawek patku chweg- wypata atku kniunkturalneg - pwyszenie zaliczek w patku chwym.- tymczaswe pwyszenie stawek patku chweg- pobr podatku koniunkturalnego


6/37

Przesibirstwa- bnienie zaliczek patku- tymczaswe bnienie stawek patku- wypata atku kniunkturalneg, inwestycyjneg- pwyszenie zaliczek patku

- tymczaswe pwyszenie stawek patku- pobr dodatku koniunkturalnego

Paostw- twrzenie nawyek buetwych la zwikszenia ppytu- zwikszenie zleceo inwestycyjnych- graniczenie wyatkw buetwych la graniczenia ppytu- graniczenie zacigania kreytw- zbwizanie instytucji ubezpieczeniwych lkwania rkw w banku centralnym

Zagranica

- chrna interesw hanlu zagraniczneg przez zwikszenie lub graniczanie wymiany

I. 3. 1. Funkcje pieniza:rek patniczy - umliwia regulwanie zbwizao i zaciganie raz spat kredyturek tezauryzacji - umliwia twrzenie szczncirek wymiany - wymiano towarowo- usugwamiernik wartci - miernik wartci twarw

I. 3. 2. Rola banku centralnegoemisja pienizarefinansowanie innych bankw

ksztatwanie pa bankw kmercyjnychkrelanie stpy rezerwy bwizkwej i stp prcentwychkaswa bsuga buetu paostwaaministrwanie rezerwami walutwymi i zasbami zta raz ewizamiutrzymanie stabilnci systemu bankwegkontrola finansowa innych bankw, kntrla ich wypacalnci

I. 3. 3. Namiastka pienizaT przee wszystkim brt bezgtwkwy w zamknitym biegu rzliczeo, np. w przesibirstwie,w frmie kreytu hanlweg, w frmie kart kreytwych (pieniz plastikwy) itp. (pieniz penirl abstrakcyjn jak jenstka rachunkwa)

I. 3. 4. Pieniz banku centralneg, rezerwa minimalna (bwizkwa) i pieniz bankwkomercyjnych.Pieniz banku centralneg wierzytelnci bankw kmercyjnych lub pmitw pza bankwychdeponowane w banku centralnym (mg mied pstad pieniza gtwkweg lub wierzytelnci naanie)

Pieniz bankw kmercyjnych (pieniz yrwy) - wierzytelnci na anie pmitw pzabankwych epnwane w banku kmercyjnym (wierzytelnci te mg byd zamienine na gtwkalbo dysponowane w formie przeleww lub czekw)


7/37

Rezerwa minimalnaczed epzytw, ktre bank kmercyjny jest zbwizany utrzymywad narachunku w banku centralnym. Bank centralny me krelid wyskd rezerwy minimalnej bankwkomercyjnych. Rezerwa ta me byd prcentwana lub nieprcentwana. Rezerwa minimalna mana celu zapewnienie stabilizacji gospodarczej.

I. 3. 5. Czynniki ksztatujce pa pienizarezerwa minimalna - czed epzytw, ktre bank kmercyjny jest zbwizany utrzymywadna rachunku w banku centralnym, wysza stpa - mniejsza pa pienizapolityka stopy dyskontowej - krelenie przez bank centralny stpy reysknta weksli i stpylmbarwej, wysza stopa - mniejsza pa pienizapolityka otwartych rynkw (operacje otwartego rynku)- kupn i sprzea przez bankcentralny papierw wartciwych, sprzea papierw wartciwych przez bank centralny- mniejsza pa pieniza

system kursw walutowych - system kursw staych (ustalane na pstawie ecyzji rganwpaostwa kurs me byd zrwnwany, nawartciwy lub pwartciwy) lub systemkursw zmiennych (ksztatwane przez pa i ppyt bez ziaywania paostwa mliwe

jest uksztatwanie kursu rwnowagi)redyskongenty - grne granice sprzeay weksli bankwi centralnemu przez bankikomercyjne ustalane przez bank centralny indywidualnie dla poszczeglnych bankw

kmercyjnych w zalenci stanu ich bilansu, cel - zapewnienie pynnci finansowejbankom komercyjnym

popyt inwestycyjny

zatrudnienie

ceny

Rzaje plityki pieninej:restrykcyjnazmniejszenie pay pieniza

ekspansywnazwikszenie pay pieniza

I. 4. 1. Pjcie i pziay chuDochd:

1. zapata z tytuu wiaczenia pracy lub kapitau alb biece transfery (np. renty, wiaczeniana wypadek choroby)

2. uzyskiwane przez sb, gsparstw mwe raz przesibirstw w anym kresieczasu z rnych re bra i usugi (ch w naturze) lub kwty pienine

Z punktu widzenia podstawy roszczenia:

Dochd kontraktowy - wynika z umwy prac, najmu, zierawy itp.,

Dochd rezydualny - stanwi wynik ziaalnci przesibirstwa w pstaci zysku.

W zalenci siy nabywczej:Dochd nominalny

Dochd realny

Z punktu widzenia mikro- i makroekonomicznego :

Mikro - tyczy gsparstw mwych, ktrych ch ksztatuje si p wpywemzarwn ppytu jak i pay,Makro - uwzglnia ziaywanie inwestycji na wzrst ppytu i w knsekwencji na wzrostdochodu.


8/37

Pzia chu:pzia funkcjnalny - knuje si miezy czynnikami prukcji prac (wynagrzenie zaprac) i kapitaem (kwta signiteg zysku); pstawwym kryterium teg pziau jestuczestnictwo poszczeglnych czynnikw produkcji w procesie gospodarowania

pzia sbisty - uwzglnia wyskd i rzyspnwanie chu mizy sby lub grupy,

w tym przypaku uwzglniany jest ch cakwity pchzcy z rnych re (pziachu wg pchzenia, pci, kwalifikacji, wyksztacenia)

I. 4. 2. Dochd a zyskDochdkojarzony z sb sigajc lub wyatkujc g - stanwi syntez waciwciekonomicznych i osobistych (socjalnych) - chzi zlnd sigania chu, tj. stan zrwia,wiek, wyksztacenie, kwalifikacjeZyskstanwi nawyk przychw na ksztami ziaalnci - jest zjawiskiem wybitnieekonomicznym, nie ma cech socjalnych

I. 4. 3. Krzywa Lorenza

Narzzie baania nierwnci w rzkazie chu. Przestawia w spsb graficzny, jaki jestuzia pmitw gsparczych w siganym chzie.

Na si x prezentuje si zatrunienie, a na si y wyskd signiteg chuIm krzywa jest bliej linii 45 tym sprawieliwszy pzia chu.

I. 4. 4. Rla szcznci i inwestycjiOszcznciodroczenie konsumpcji przez dobrowolne lokowanie dochodu na rachunkachbankwych lub jeg przechwywanie pzabankwe. Z tytuu lkwania chu na rachunkach

bankwych szczzajcy trzymuje setki, ktre pwinny kmpenswad stp inflacji i stanwidr chu.

Paraks szcznciwy wyznacza granic szczzania, plega n na tym, e: szczzajcyspziewaj si pwikszenia chu- spadek popytu (jeden z czynnikw recesji)

- banki bniaj setki wkaw szcznciwych- skanianie szczzajcych zwikszenia wyatkw knsumpcyjnych

Inwestycjeinwestwanie kapitau w celu jeg pmneniaCechy inwestycji :

pwuj knywanie wyatkw w uszym kresie, z ktrymi jest zwizane czekiwaniepniejszych zyskws rem twrzenia majtkus warunkiem ksztatwania si przyszej knsumpcji

I. 4. 5. Pjcie chu narwegGlbalne chy sigane w cigu rku z tytuu zatrunienia lub z majtku przez pmity wanym kraju. Wielkd chu narweg jestwskanikiem ptencjau gsparczeg anegkraju i la finansw publicznych stanwi r chw buetwych.Uzia patkw w chzie narwym jest wskazwk zakresie interwencji paostwa wgospodarce.


9/37

II. 1. 1. Podmioty finansw publicznych:Paostw (rgany wazy publicznej, rgany aministracji rzwej, rgany kntrlipaostwwej i chrny prawa, sy i trybunay)Samrzy terytrialne (gminy, pwiaty, samrz wjewztwa)Dziaalnd parafiskalna (funusze celwe, rneg rzaju rganizacje i zwizki, ktrych

przynalend pewnych grup zawwych jest bligatryjna i taki te charakter majapbierane cznkw skaki)

II. 1. 2. Paostw w gsparce jak waca i jak przesibirstwJak waca

- reguluje gspark, realizuje zaania za pmc rnych frm przymusu- ecyzje s arbitralne (np. grmazenie chw w frmie patkw) i jenstrnne(dokonywanie wydatkw w formie transferw lub subwencji)

Jak przesibirstw-jest prucentem raz nabywc br i usug-jest isttnym czynnikiem rganizujcym ycie gsparcze (wprwaza regulacje prawne

warunkw prwazenia rneg rzaju ziaalnci)

II. 1. 3. Optimum ParetoTaki pzia stpnych br, e nie mna pprawid sytuacji jeneg pmitu (starczyd muwikszej ilci br) nie pgarszajc sytuacji ktregklwiek z pzstaych pmitw (nikt niensi krzyci cuzym ksztem).Mechanizmy rynkwe nie uwzglniaj w wielu przypakach Optimum Paret, przez interwencjepaostwa s uzasanine.

II. 1. 4. Przykay zawnci mechanizmw rynkwych:

- Monopole - graniczna knkurencja wpywa na pzim ksztw i ceny wiacznych usug, bijasi t niekrzystnie na sytuacj materialn bircw twarw i usug, ktrzy pzbawieni s wybru- Sektorowe ograniczenie konkurencjibrane- np. przemys ltniczy, hutnictw lubenergetykaw tych branach wystpuje silna kncentracja w jenym lub kilku przesibirstwach, ktrepanwuj rynek

- Przestrzenne ograniczenie konkurencjiregiony - w gr wchz kszty transprtu i kncentracjasiy rbczej - istnieje wwczas sied pwizao mizy najbliej pnymi przesibirstwami- Ograniczenie konkurencji z powodu technologii wytwarzania - np. grzewanie miasta przez jenlub wie elektrciepwnie, zapatrzenie w energi elektryczn lub gaz me si bywad zaprenictwem jeneg tylk przesibirstwa- Dobra nierentowne - istnieje grupa br, ktre w nastpstwie funkcjnwania mechanizmu

rynkweg nie s w gle wytwarzane lub w granicznych ilciach (np. prukcja sprztuwjskweg lub suceg bezpieczeostwu wewntrznemu kraju)- Przerzucanie kosztw - przesibirstwa prywatne w swjej ziaalnci pwuj pwstanieksztw, ktrych nie chc pnsid (np. kszty zwizane z zanieczyszczeniem rwiska), ichprzerzucenie w cenach twarw lub usug mgby prwazid ich niepacalnci- Obawa przed ryzykiem - nsi si t w znacznym stpniu usug ubezpieczeniwych ikreytwych, gzie w wielu przypakach niezbna jest interwencja paostwa la zapewnieniabezpieczeostwa transakcjom tego rodzaju, inaczej me chzid niewypacalnci instytucjiubezpieczeniowych i bankowych.

- Brak kmplementarnci prukcji- np. niewielkie szanse b na uruchmienie prukcjisamochodw, gy nie bzie temu twarzyszyd pwienia prukcja pn, akumulatrw lub

szyb


10/37

- Brak lub znieksztacenie infrmacji- infrmacje rynkwe maj charakter mikreknmiczny- nie aj wglu w ksztatwanie si kniunktury- infrmacje tyczce walrw bra lub usugi mg byd znieksztacane na skutek strategiimarketingowej

- regulacje prawne wymuszaj na przesibircach, by infrmacje twarze lub usuzepwiaay rzeczywistym ich walrm

II. 1. 5. Plityczny charakter uziau paostwa w gsparceUzia paostwa w gsparce nastpuje w wyniku ecyzji plitycznych, pejmwanych przezparlament, rz i inne rgany. Nie mna g ceniad przez pryzmat ksztatwania si chw ikosztw oraz zysku, co jest charakterystyczne dla gospodarki prywatnej.

II. 1. 6. Zaenia plityki scjalnej.- pprawa ycia i warunkw pracy

- wyrwnywanie szans i eliminowanie dysproporcji- pnszenie pzimu sfery kultury ycia bywateli- zwlnienia patkw lub ulgi patkwe la pmitw mniej zamnychlub ubszych- paostw nie musi kierwad si zyskiem, lateg wiaczne bra publiczne mg byd niepatne,czciw patne lub niepatne

II. 1. 7. Klasyfikacja dbr publicznychCechy dbr publicznych:

- su gwi- finansowane z podatkw i pat- stpne niezalenie gtwci zapaty

- zaspkajaj ptrzeby zbirwe- gln stpne

Klasyfikacja dbr publicznych:

Dobra publiczne (czyste)stpne la wszystkich, w mmencie nabycia bra jestbezpatne (np. wjsk), brak knkurencyjnci ze strny br prywatnychDbra speczne niepatnd w mmencie nabycia, rwnlegle funkcjnuj te samebra stpne z sektra prywatneg (np. szky pstawwe)Dbra speczn-prywatnemg wystpwad w frmie instytucji prywatnej, ale sczciw finanswywane ze rkw publicznych (np. szpitale, przychnie meyczne)

II. 1. 8. Potrzeby zbiorowe i ich zaspokajanieZbirwe ptrzeby zaspakajane s przez paostw za pmc buetu. Ptrzeby te s zaspkajanepoprzez dostarczanie przez paostw br i usug publicznych. Pzia tych br i usug mebiegad regu stswanych przez gspark prywatn, zwaszcza w zakresie ksztatwaniapatnci i stpnci. Zaspkajanie zbirwych ptrzeb ma nie tylk aspekt eknmiczny, leczrwnie plityczny i scjalny. (Decyzje s pejmwane w parciu inne kryteria ni te przyjteprzez przesibirstwa)


11/37

II. 2. 1. Rynek gospodarczy a rynek politycznyRynek gospodarczy

Rynek polityczny

- kupujemy praktycznie codziennie

- decyzje indywidualne- ecyzje wywalne- rki grmazne w nastpstwie sprzeay br i usug- najbarziej efektywny, gy wystpuje knkurencja- kreswy (c jaki czas s wybry)- ecyzje wikszci- ecyzje niewywalne- finansowany przymusowo z pienizy patnikw- najbardziej efektywny, gdy jest oligopolem

II. 2. 2. Wybr polityczny (public choice)

Teria wybru speczneg. Psuguje si tymi samymi prawami, jakich eknmici uywaj analizy luzkich zachwao na rynku.Analiza kosztw i krzyci ecyzji pejmwanych przez paostw (plitykw). Wany jest knfliktmizy preferencjami speczeostwa, a preferencjami plitykw.

II. 2.3. Tryb uzyskiwania informacji do decyzjiPreferencje jenstki lub grup specznych mna ustalid pprzez:

badania opinii publicznej

w toku demokratycznych wyborw

II. 2.4. Demkracja bezprenia a reprezentatywna

bezpreniareprezentatywna

- bezprenie pejmwanie ecyzji paostwwych lub ich wyknywanie przez g bywateli- formy: referendum, inicjatywa ludowa, weto ludowe

- ecyzje pejmuj przestawiciele speczeostwa wybrani w wybrach- aje pini luzi w anej chwili- mliwd gswania w kaej sprawie weug wasneg uznania, niezalenie stanwiska partiipolitycznych

- odprnd na rneg typu naciski, krupcj i inne czynniki- aje pini luzi w chwili statnich wybrw

- brak mliwci gswania w pjeynczej sprawie miennie ni wybrana partia plityczna- ecyzje mg byd uzalenine lbbystw i krupcji

II. 2.5. Way i zalety jenmylnci i wli wikszcijenmylndwla wikszci

+- spenia pstulaty Optimum- Paret, gy preferencje wszystkich uczestnikw wybru s uwzglnine- kaa sba uczestniczca w akcie wybrczym ma znaczcy wpyw na jego wynik

- krtki czas podejmowania decyzji


12/37

-- alb nie chzi pjcia ecyzji w gle, alb trwa t barz ug- wystarczy jedna osoba do odrzucenia programu

- preferencje mniejszci nie s uwzglnine- wiamd wybrcy me byd graniczana przez scjtechniczne zabiegi prgramwe partii

plitycznych, w rezultacie wybrca me gswad na pcj, ktrej w zasazie sprzeciwia si(paradoks aktu wyboruwynik wybru silnie zaleny prceury wybrczej)

II. 2.6. Preferencje rka i cykliczne wikszciNajczciej ecyuj wybrcy plasujcy si w rku skali preferencji, gy jest ich najwicej, afrmuwane pstulaty nie maj charakteru skrajneg.Cykliczne wikszci zmiany preferencji co do programw politycznych, nie zawsze prwaz ujawnienia si preferencji wybrcw.

II. 2.7. Paraks wybrczy (Cncreta) i spsby agzenia jeg ziaywania.Wynik wybrw zaley klejnci, w jakiej jest knywany.

Paraks plega na tym, e A wygrywa z B, a B wygrywa z C, jednak przy zestawieniu A i C wygrywa C,zamiast A.

Teria niemliwci Arrwa - sytuacja w ktrej nie mna krelid specznych preferencji.Spsby agzenia tej terii:

ograniczenie liczby alternatyw wyborczych (lecz nie wszystko jest tylk biae lub czarne)w praktyce y si tzw. lgrllingu

II. 2.8. Logrolling (koalicje)Logrollingwymiana gsw, ktr uzyskuje si przez zawizywanie kalicji la czenia rnychpreferencji wybrcw i pjcia zrwnwanych ecyzji plitycznych, stanwi ne niekiey

ptymaln mliwd kierwania sprawami paostwa.W zakresie lgrllingu strzegalny jest wyrany wzrst wyatkw publicznych i wyuenia czasupodejmowania decyzji.

II. 2.9. Zmiany preferencji a cykle wyborcze.Mizy interesami wybrcw a ich reprezentantami me chzid knfliktw. Wybrybywaj si bwiem raz na 4 lub 5 lat i w tych kresach mg si zmieniad preferencje.

II. 2.10. Koszty podejmowanych decyzjinegatywnie wpywaj na pknan w wybrach mniejszd pminicie ich ptrzebkszty ksztatuj si na pzimie zerwym jeynie w przypaku kniecznci jenmylnci

najwysze kszty pwwane s przez ecyzje pejmwane w trybie zwykej wikszciim mniejsze wymagania w zakresie trybu podejmowania ecyzji, tym ich kszty s wysze.kszty ecyzji plitycznych mg ujemnie wpywad na efektywnd funkcjnwania rynku ina alkacj zasbw.

II. 2. 11. Wpyw minacji rka wybrczegGwnym zaaniem partii plitycznych jest utrzymanie lub zbycie wazy. Partie baaj piniewybrcw, by na ich pstawie pracwad prgramy. Gy preferencje wybrcw ksztatuj siprku np. mizy scjalizmem, a knserwatyzmem, partie b unikay frmuwaniaprogramw o ekstremalnych preferencjach.


13/37

II. 2. 12. Manipulowanie opiniami wyborcw.Partie s zaintereswane manipulwaniem pinii wybrcw, by ksztatwad je w panymkierunku. Dlateg prgramy partii plitycznych s:

oglnikowe

przypminaj zesp iluzji wybrczych (np. bietnica bnienia podatkw i rwnoczesnego

zwikszenia subwencji)wpywaj na emcje, przemawiaj wybrani

II. 2. 13. Ucieczka prgramw ugterminwychNajwicej zyskuj plitycy, ktrzy frmuuj glne bietnice zbiene z pini publiczn w anymokresie. Dlateg ma jest prgramw ugterminwych i perspektywicznych. Dla plitykwwygniejsze i pewniejsze s prgramy tzw. maych krkw. Plitycy licz przy tym na zapmnienieprzez wybrcw znych im bietnic.

II. 2. 14. Kszty i krzyci z wybrw.Dla wybrcy wane jest t, by:

kszty wybrcw byy niskie (niskie patki)biecane krzyci z tytuu stpu br publicznych wyskie (wyskie subwencje)

II. 2. 15. Pozycja biurokracji i prawo ParkinsonaPracownicy administracji publicznej (biurokracja):

nich naley wyknywanie ecyzji twrzeniu i pziale br i usug publicznychich pzycja nie zaley wynikw wybrwnie tylk wyknuj ecyzje rganw paostwwych, lecz sami frmuuj swje interesy(walcz utrzymanie silnej pzycji materialnej i prestiu raz wazy)maj mnpl na pejmwanie ecyzji brach publicznychnie zwracaj uwagi na efektywnd pejmwanych ecyzji, p prstu wyaj trzymane

rki z buetukrekta nieefektywnych ecyzji na rze nazru pzstaje w krgu mnplisty, c rzibezkarnd

Prawo Parkinsona - wyknywanie zaao wyua si, wypeniajc cay czas pracy. Jeeli urznik makrelny czas na wyknanie aneg zaania, zaanie t zstanie wyknane w mliwienajpniejszym terminie.

II. 2. 16. Grupy nacisku (lbbyci)Pstawwym ich zaaniem jest wywieranie nacisku na rgany pejmujce ecyzje w zakresie brpublicznych.

Formy grup nacisku:rganizacji zbirwych (przyjmuj wasny statut, warunki przyjmwania cznkw, zasayfinansowania itp.)

grupy niefrmalne (twrz si w zalenci interesw, ktre naley przestawid grupieplitycznej i magad si ich wczenia pejmwanych ecyzji) ska jest zmienny iuzaleniny rzaju prezentwanych interesw i ich pilnci

Mg byd bligatryjne lub brwlne.Grupy nacisku mg ziaywad preni w meiach wywierajc wpyw na pini publiczn,wpywad na tk legislacyjny i prwazne negcjacje i ksztatwad ptencja wybrczy i mbilizwadwybrcw na rzecz krelnej partii.


14/37

II. 3. 1. Istota funkcji finansw publicznych (alokacyjnej, redystrybucyjnej i stabilizacyjnej)Funkcja alokacyjna;

- polega na rozmieszczeniu wyprodukowanych dbr publicznych

- szczupd zasbw skania efektywnej alkacji- w gsparce rynkwej prawiwej alkacji ecyuje system cen

- zaaniem funkcji alkacyjnej jest prwazenie takieg rzziau zasbw, ktry umliwi bypodniesienie poziomu oglnego dobrobytu

- polega na transferze zasobw w formie opodatkowania sektora prywatnego na rzecz publicznego

Funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza);

- pzia pierwtny - przez rynek (kierujcy si wyksztaceniem, rzakci zasbw),mecharakteryzwad si nierwnci- pzia wtrny - za pmc finansw publicznych, w spsb przymuswy- spenia pstulat sprawieliweg pziau chu (kaa jenstka pwinna yspnwadchem na pzimie zapewniajcym scjalne minimum egzystencji) uzupenienie chwwarstw ubszych

- pstulat rwnci szans w stpie br i usug- pstawwe narzzia:

- patek chwy (patkwanie uzalenine wielkci chu)- patek spakw i arwizn (ulgi la najbliszej rziny)- patki spycia (najsilniej tyka warstwy mniej zamne)- transfery socjalne

- subwencjnwanie przesibirstw

Funkcja stabilizacyjna;

- ziaania antycykliczne- twrzenie warunkw makreknmicznych la peneg wykrzystania czynnikw prukcji

(wysokie zatrudnienie przy stabilnym poziomie cen)- instrumenty:

- zwikszenie patkw - ograniczenie popytu- zwikszenie wyatkw buetwych - zwikszenie ppytu

II. 3. 2. Klizja mizy funkcjami finansw publicznychNie jest mliwe spenienie wszystkich funkcji.Musimy knad wybru, ktre funkcje zrealizujemyw peni, a ktre niestatecznie.

III. 1. 1. Skawe buetu publicznegPrzez buet publiczny naley rzumied zarwn buet paostwwy, jak i buet samrzwe.

Stanwi n prgram zarzzania paostwem.

III. 1. 2. Definicja buetuBuet jest zestawieniem chw i wyatkw paostwa na kres rku kalenarzweg lubgsparczeg (tzw. rku buetweg). Isttne jest uwzglnienie w buecie preferencji i bietnicwyborczych. Stanowi on nie tylko finansw pstaw rzzenia, lecz jest take instrumentemkntrli ziaalnci rganw wyknawczych.

III. 1. 3. Buet jak akt prawny, funusz i plan finanswy.Akt prawny;

buet jest krelny na any rk w ustawie buetwej, ustawa buetwa krela chody i

wyatki paostwa na kres rku kalenarzweg, chy i wyatki ustalne s na pstawiebwizujcych nrm prawnych


15/37

Fundusz ;

zbirnica rkw rki wpywaj buetu i z nieg wypywajPlan finansowy ;

plan przyszych chw i wyatkw paostwa, jest planem yrektywnym (nakaa na rganyfinanswe i innych wyknawcw bwizek zrealizwania chw w zaplanwanej wyskci)

III. 1. 4. Problem autoryzacji politycznejBuet jak najwaniejszy publiczny plan finansowy wymaga autoryzacji politycznej przez parlament iciaa przestawicielskie samrzu terytrialneg w frmie ustawy lub uchway.W knsekwencji rgany te s zbwizane jeg wyknania.

III. 1. 5. Zasay buetwe istotaZasay buetowe - pstulaty nszce si buetu

Zasaa uprzenici;pstuluje uchwalenie buetu prze rzpczciem rku buetweg, praw buetwe przewiuje

rzwizania w kresie przejciwym mizy upywem terminu uchwalenia buetu a faktycznymterminem uchwalenia. Mna tu wymienid nastpujce frmy rzwizao:- prwizrium buetwe tymczaswa i skrcna ustawa buetwa- prorogacja buetu przeuenie wanci buetu ubiegrczneg- prwazenie gsparki buetwej na pstawie prjektu buetu t rzwizanie stsuje si,gy ta sama partia ma wikszd w rzzie i w parlamencie.- upwanienie rzu knywania niezbnych wyatkw w kresie przejciwym dotyczy tow szczeglnci nakaw na ustaww przewiziane urzzenia (szky, szpitale, itp.) izbwizania wynikajce z ustaw. Wyatki tez tycz te finanswania inwestycji, zapatrzenia,wiaczeo i pmcy uwzglninych w buecie pprzenieg rku.

Zasaa zupenci;pstuluje rbne ujcie wszystkich chw i wyatkw- buetwanie brutt, plegajce natym, e chy i wyatki nie s ujte salem, lecz w caci

Zasaa jenci;pstuluje, by chy i wyatki rganu publiczneg byy ujte w jenym buecie (w jenym akcie).Zasaa jenci buetu ma wa aspekty frmalny (buet pwinien byd zawarty w jenej ustawiebuetwej) i materialny (wpywy buetwe pwinny twrzyd jeen funusz, z ktregknywane s wyatki).

Zasada specjalizacji;pstuluje, aby chy i wyatki buetwe byy pwieni uprzkowane. Specjalizacjabuetu ma trzy aspekty:- rzeczowy (rodzajowy)w buecie chy s ujte weug re, za wyatki weugprzeznaczenia

- ilciwy plega na ujciu w buecie chw i wyatkw w krelnych kwtach- czasowyujte w buecie chy i wyatki mg byd wyknywane tylk w kresiebwizywania ustawy buetwej

Zasaa glnci;pstuluje, aby chw buetwych nie wizan bezpreni z krelnymi wyatkami, lecz

wysuyy pkryciu caci wyatkw buetwych.


16/37

Zasaa jawnci;pstuluje ujawnienie buetu w fazach planwania, uchwalania i wyknywania buetu, chzi ustpnienie buetu bywatelm

Zasaa rwnwagi buetwej;

znacza takie uksztatwanie wyatkw, aby nie przekraczay ne wyskci chw tzn., aby niewystpi eficyt buetwy, w praktyce zasaa ta jest truna utrzymania.

IV. 1. 1. Dchy a wpywy buetwe (z wykau)rki publiczne wszystkie wpywy buetwe (chy + przychy)Dochodycharakter bezzwrotny (nowe fundusze pzyskane przez paostw) np. patki, rki z UEPrzychodycharakter zwrotnywpywy ze spat uzielnych kreytw, wpywy z prywatyzacji

IV. 1. 2. ra chw pstawwe i uzupeniajce.Pstawwa frma chw buetwych:

wpywy z tytuu pdatkw

Uzupeniajce frmy chw buetwych:patychy z publicznej ziaalnci zarbkwejskaki ubezpieczenia specznegpyczki publicznechy z emisji pieniza

IV. 1. 3. Paostw patkwe, interwencjnizm paostwwyPaostw podatkowepaostw ksztatuje stsunki gsparcze, finanswe, plityczne i scjalneprzez patki pbierane przesibirstw i gsparstw mwych.

Kwta patkw krela zarazem stpieo graniczenia ppytu przesibirstw i gsparstwdomowych na rzecz zwikszenia ppytu paostwa. Ma t isttne znaczenie la pzycji paostwa wgospodarce rynkowej.

Interwencjnizm paostwwy - plityka aktywneg ziaywania paostwa na przebieg prceswgospodarczych

IV. 1. 4. Definicja i rzaje pat.Opaty t jena z frm, w jakiej pbierane s chy buetwe.Mna rzrnid trjakieg rzaju paty:

paty bce patkami (brak charakteru ekwiwalentneg, np. pata klimatyczna)paty bce cenami (pbierane w zamian za wiaczenie wzajemne, s w peni

ekwiwaletne, np. pata za gaz, w)paty aministracyjne (paty pbierane z tytuu czynnci urzwych)

IV. 1. 5. Rzaje chw z ziaalnci zarbkwej paostwa:ferwanie usug kmunikacyjnych i zapatrzeniwychoferowanie usug bankw i kas szcznciwychuziay w ziaalnci zarbkwej innych pmitw,z zierawy gruntw itp.

Wpywy z takiej ziaalnci zarbkwej stanwi chy buetw lkalnych.


17/37

IV. 1. 6. Charakter skaek na ubezpieczenie specznemaj charakter bwizkwy i s wtey zbline patkwistnieje relacja mizy nimi a trzymywanymi wiaczeniamitrun wskazad zinywiualizwan ekwiwalentndgy skaki te stanwi chy buetu paostwweg t wwczas buet jest zbwizany

do finansowania ryzyka ubezpieczeniowego

IV. 1. 7. Pyczki publicznemg byd zacigane w spsb przymuswy lub brwlnymg byd zacigane w kraju lub za granictwrz iluzj uatwineg zwikszenia chw (ma t charakter rany)

IV. 1. 8. Renta emisyjnaRnica mizy ksztami emisji pienizy a ich nminaln wartci.

IV. 2. 1. Definicja podatku

Podatekjest wiaczeniem:pieninym pbierany w pienizu, a nie w naturzeprzymusowymjest bwizkwy, bejmuje kaegoniepatnym (nieekwiwalentnym) niekniecznie trzymasz tyle ile zapacieoglnymnie ma z gry krelneg celu na c zstanie wyanybezzwrotnymnie plega zwrtwi na rzecz pmitu, ktreg zsta pbranynakaanym przez paostw i samrz terytrialny.

IV. 2. 2. Pmit patku, patnik, inkasentPodmiot podatkupodatnik - sba fizyczna, prawna lub nie psiaajca sbwci prawnejzbwizana zapacenia patku.

Patnik - sb pacajc patekw sensie prawnymsba pwiezialna za prawiwe bliczenie, pbranie i przekazaniepatku waciwym rganmw sensie ekonomicznymsba pnszca faktycznie patek (ma t miejsce w przypakuprzerzucenia podatku przez podatnika na inne osoby, np. podatek VAT)

Inkasent - sba bwizana pbrania patnika patku i wpacenia g we waciwymterminie rganwi patkwemu, nie pnsi pwiezialnci za prawiwe nalczenie patku

IV. 2. 3. Przedmiot podatku i postacie dochodu.

Przedmiot podatku - zjawisk lub zarzenie, z ktrym czy si bwizek pacenia patku.zjawisko zdarzenie

dochd

grunt

kapitalokal

spadek

darowizna signicie chunabycie gruntu

psiaanie kapitauposiadanie lokalu

otrzymanie spadkuotrzymanie darowizny


18/37

Z punktu widzenia ekonomicznego przedmiotem podatku jest dochd w trakcie jego tworzenia i

pziau. W tym zakresie rzrnid mna:I. Dwie fazy tworzenia dochodu :

wstpn pstaci chu jest przych - s nim signite rki pienine z aneg raprzychw bez ptrcania ksztw ich uzyskania

w klejnej fazie nastpuje ustalenie ksztw uzyskania przychu, jeeli przych jest wyszyod kosztw jego uzyskania - ch (nawyka przychu na ksztami jeg uzyskania), wprzypadku odwrotnym - strata

II. Dwie fazy jeg pziau:wyatkwany na knsumpcj -jeeli w cenach nabywanych br i usug jest zawartypodatek, to opodatkowany jest dochd w toku wydatkowania

zakrzepnity w pstaci majtku -jeeli bciny bzie ch w zakrzepej pstaci, toznacza t patkwanie majtku.

IV. 2. 4. Podstawa opodatkowania

Podstawa podatku - wartciw lub ilciw krelny przemit patku. Pstawa patkusuy kreleniu jeg wyskci.Wartciw krelny w ztych brt, ch, majtekIlciw pstawa krelna w sztukach, w ugci, weug pwierzchni lub wagi

IV. 2. 5. Stawka podatkowa procentowa i kwotowa.Stawka podatkowa - wyrana w prcencie lub kwcie wyskd patku jak pbiera si anejpstawy patkwania np. 10% 1 mln z chu lub 60 z 1 kg kawy.

IV. 2. 6. Skala podatkowaSkala podatkowa - zesp stawek i pstaw patkwych, skali mwimy, gy wystpuj wie lub

wicej stawek i pstaw patkwych (np. PIT, akcyza na samchy uzalenina pjemncisilnika)

IV. 2. 7. Stawki prprcjnalne, staestay stsunek pstawy patkwaniazmiany podstawy opodatkowania nie pwuj zmiany stawki patkwejstswane s przee wszystkim w patkach bciajcych przych raz chwyatkwany (knsumpcj) np. podatek VAT

IV. 2. 8. Stawki (skale) progresywnetempo wzrostu stawki jest szybsze od tempa wzrostu podstawy opodatkowania

system krzystniejszy la sb ubszych

Progresja globalna (stopniowa lub schodkowa) - caej pstawy patkwania stsuje si jenstawk patkw, przez c pstawa ta jest patkwana w spsb glbalny. Wywuje t waskutki:

w granicach przeziaw pstaw patkwania nastpuje gwatwny i nieuzasaninywzrost podatku

w ramach pstaw patkwania bcienie ma charakter prprcjnalny

Mizystpie (stpa prenia) - agzi zjawisk gwatwneg i nieuzasanineg wzrostu podatkuna granicach przeziaw pstaw patkwania.

Np.: stawka 3% la chu 2000 i stawka 4 % la chu pwyej 2000


19/37

Mizystpie stsuje si czasu, gy patnikwi plegajcemu p wysz stp pzstanie pptraceniu patku kwta wysza, ni patnikwi, ktreg chy s patkwane stawknisz.

Prgresja ciga (szczeblwana) plega na pziale pstawy patkwania na czci i stswaniu

kaej z nichosobnej stawki podatkowej.Np.: stawka 3% la chu 2000 i stawka 4 % la chu pwyej 2000

IV. 2. 9. Prgresja prenia i bezpreniaPrgresja prenia plega na tym, e skala patkwa najpierw uwzglnia minimum wlne patku (minimum egzystencji), a p nim nastpuje strefa prprcjnalna i pier p przekrczeniupewnego poziomu podstawy opodatkowania jest stosowana progresja.

Prgresja bezprenia plega na tym, e skala patkwa jest cakwicie prgresywna.W zakresie prgresji bezpreniej mna rzrnid trzy jej frmy:

liniowarwnomierny wzrost podatku

przyspieszonasilniej bcia wyskie chypnina agzi bcienia wyskich chw

IV. 2. 10. Zimna progresja.Prgresja zimna pjawia si wwczas, gy bez zmiany stawek i realnej pstawy patkwaniabcienie patkwe rnie. Jest t zwizane najczciej z inflacyjnym (nminalnym) wzrstemdochodu.

IV. 2. 11. Stawki regresywne i degresywneStawki regresywne - s wrcn prgresj, gy rsn w miar bniania si pstawopodatkowania.

Stawki degresywne - czne z prgresj, w zasazie s ne stawkami prprcjnalnymi, ale przyniskich pstawach patkwania przeksztacaj si w prgresywne (rzako stosowane wpraktyce).

IV. 2. 12. Zlnd patnicza i sprawieliwd pzima i pinwaZlnd patnicza isttny czynnik ksztatujcy struktur patkw. Pstulat uzalenieniabcienia na rzecz buetu zlnci pacenia patku lub paty. Nie wiam c ma bydkryterium krelajcym zlnd patnicz, psiaany majtek, ch czy knsumpcjaSprawieliwe rzenie ciaru patkweg:

Sprawieliwd pzima - gy pmity znajujce si w pbnej sytuacji b jenakwbcine

Sprawieliwd pinwa - pmity yspnujce wyszym chem pwinny pacid wyszepodatki.

IV. 2. 13. Klasyfikacja podatkw:W zalenci fazy twrzenia i pziau chu:

przychodowepatek przemyswy, gruntw, kapitaudochodowePIT, CITod konsumpcjiVAT, akcyzamajtkwe czciwe lub cakwite bcienie majtku


20/37

W zalenci uwzglnienia aspektu scjalneg:podmiotowe (osobiste)uwzglniaj zlnd patnicz (stan rodziny, wiek, stanzdrowotny) - maj aspekt socjalny, np. PIT, podatek od spadkw i darowiznprzedmiotowe (rzeczowe)nie uwzglniaj cech sbistych patnika, np. VAT

W zalenci przerzucalnci patku:bezprenie patnik i patnik t sby ientyczneprenie podatki przerzucane, np. podatek VAT jest przerzucany na konsumenta

Ze wzglu kmu przypaaj patki:paostwwe s chami buetu paostwasamrzwe s chami buetw samrzu terytrialneg

IV. 2. 14. Zasady podatkowe Adama SmithaZasaa rwnci

By kay by patkwany stswnie wyskci chu lub wartci majtku, wszyscy

patnicy uzyskujcy taki sam ch pwinni byd tak sam traktwani, bez anych przywilejw(zasa pwszechneg patkwania)Zasaa pewnci

By patnik mia mliwd kaneg pznania cicych na nim patkw (w celu skalkulwania

patkweg, inne zmiany musza byd ustalne prze jeg rzpczciemZasaa gnci

Podatki pwinny byd pbierane w takim czasie i w taki spsb, aby patnikwi by najgniej jezapacid

Zasaa taniciPatki pwinny byd cigane jak najmniejszym ksztem, aby ich efekt skarbwy by jak najwikszy.

W przeciwnym razie wzrastajce kszty pbru patkw pcigaj za sb autmatyczniezwikszenie samych patkw, la zrwnwaenia pnsznych ksztw ich pbru.

IV. 2. 15. Funkcje podatkwfiskalnagwne r chw buetu paostwa, gwarantuj finanswanie wyatkwpublicznych

redystrybucyjnapatki s instrumentem przesuwania chw pmizy rnymigrupami specznymistymulacyjnapatki s wykrzystywane przez paostw w celu ziaywania na ecyzjepodmiotw gospodarczych

IV. 3. 1. Mentalnd a mralnd patkowa.Mentalnd patkw - zbirwa reakcja speczna na patkwanieMralnd patkwa - indywidualne reakcje na opodatkowanie

IV. 3. 2. Uchylanie si patku, zapbieenie patkwaniu (unikanie), cigniciepodatkuUchylanie si patku:

Nielegalne - zatajenie prwazenia ziaalnci patkwanej, faszwaniu kumentwmajcych znaczenie la wymiaru patku, skaaniu faszywych zeznao, zawyanie ksztwuzyskania przychodw


21/37

Legalne - zapbieenie patkwaniu - w przypadku patku spycia mna graniczydknsumpcj lub kupwad bra nie patkwane, patkwanie pracy me sknidprzesibircw zastpwania jej maszynami w prcesie wytwarzania, przesibircy mgwytwarzad bra niej patkwane

Dcigniciepodatku - la utrzymania chu i warunkw ycia na nie zmieninym pzimiezwiksza si czas pracy lub jej wyajnd

IV. 3. 3. Wpyw patkw na knsumpcj , szcznci /inwestycje i cenypatki graniczaj knsumpcj, pniewa gsparstwa mwe psiaaj mniej rkw(efekt substytucyjny)

patkwanie setek me prwazid graniczenia sknnci szczzania,rwnczenie zmniejszajc inwestycjepatki czst s przerzucane na nabywcw st mg spwwad wzrst cen

IV. 3. 4. Krzywa Laffera

Ukazuje zwizek mizy pzimem stawki patkwej a wyskci wpyww patkwych.Przy stawce patkwej zerwej lub 100% nie ma w gle wpyww patkwych. Stawkimieszczce si mizy stawk zerw a 100% pwuj wzrst wpyww podatkowych, aletylk pewneg punktu, p przekrczeniu ktreg nastpuje spaek wpyww.Obnienie stawki patkwej pwuje wzrst wpyww patkwych. Natmiastekstremalnie wyskie stawki patkwe pwuj rzszerzenie ziaalnci w szarejstrefie.

IX. 1. 1. Pjcie ugu publiczneg:Kreyty zacignite przez paostw i samrz terytrialny. Stanwi ne isttne r chwbuetwych. O patkw rni je kniecznd spaty wraz z setkami.

IX. 1. 2. Systematyka ugu weug kreytbircy, kreytawcy i rzaju ugu.Kredytobiorcypaostw i samrz terytrialnyKredytodawcybanki komercyjne, instytucje ubezpieczeniowe, gospodarstwa domowe,przesibirstwa krajwe, instytucje i przesibirstwa zagraniczneRzaje ugu:Ze wzglu na r finanswania:

ug krajwyug zagraniczny

Ze wzglu na kryterium terytrialne:ug rzwy

ug samrzwyZe wzglu na kryterium czasu:

ug krtkterminwy ( 1 rku)ug reniterminwy ( 1 rku 2 lat)ug ugterminwy (pwyej 2 lat)

IX. 1. 3. Dug krajwy a zagranicznyDug krajwy Dug zagraniczny- zacigany u pmitw rzimych- bciaj krajwy prukt speczny

- czst zacigany aby spacid ug zagraniczny- zacigany u pmitw zagranicznych


22/37

- nie bciaj krajweg pruktu speczneg- zacigane s wwczas, gy brakuje w kraju mliwci kreytwania lub s ne stsunkw zaskromne

IX. 2. 1. Prawne granice zauenia

Pstaw zacigania kreytu przez paostw i samrz terytrialny twrz pstanwieniaknstytucji, ustawa finansach publicznych i ustawawstwa samrzzie.

ji i

prczeo, w nastpstwie ktrych paostwwy ug publiczny przekrczy 3/5 wartcipruktu krajweg brutt, zakaz finanswania eficytu buetu paostwa pprzez zaciganiezbwizao w banku centralnym

zasay zacigania ugu, emisji papierwwartciwych i zarzzania ugiem Skarbu Paostwa, a take prceury strnciwe

IX. 2. 2. Rwnowaga gospodarcza jako granicaZauenie nie pwinn naruszad rwnwagi gsparczej. Skr granica zstaje przekroczona w

przypaku zakcenia rwnwagi gsparczej przez kreyt, t wwczas kiey n tej rwnwazesuy, nie ma przekrczenia granicy.

IX. 2. 3. Uzasanine kreytwanie wyatkw, analiza ksztw i krzyciUzasadnione kredytowanie:

umliwiajce lepsze wykrzystanie mliwci prukcyjnychumliwiajce rzwinicie i ppraw prukcjiumliwiajce waciwszy pzia pruktu speczneg

Analiza krzyci i ksztw przeprwazenie symulacji frm finanswania ziaalnci publicznej zapmc patkw i kreytu c pme cenid krzyci i kszty, np.:

ziaalnd inwestycyjna me byd finanswana z kreytw, pniewa wie si z przyszymiwpywami buetwymi, c pme sfinanswad jeg spatzaania charakterze biecym nie aj mliwd sfinanswania kreytu, wic zawsze bpwway bcienie przyszych wpyww patkwych

IX. 2. 4. Granice fiskalne (setki wpyww, setki wyatkw)relacja setek wielkci wpyww patkwych ustalenie uziau setek wewpywachpatkwych (przeznaczenie znacznej czci wpyww na spat setek kreytustanwi zagrenie)relacja setek wielkci wyatkw buetwych - ustalenie uziau setek wwyatkach buetwych (przeznaczenie znacznej czci wyatkw na bsug ugu stanowi

zagrenie)relacja odsetek do PKB

IX. 2. 5. Znaczenie wzrostu PKBwskanik PKB jest uznawany za jen z najwaniejszych wielkci makreknmicznych,gypzwala pkazad treny, sprbwad cenid w jakim staium cyklu kniunkturalneg znajdujesi gsparkawzrst PKB znacza zazwyczaj bry stan gsparki, wzrst prukcji przemyswej,przypyw inwestycji zagranicznych, wzrst eksprtuprzypyw inwestycji zagranicznych i wzrst eksprtu pwuj zwikszenie ppytu na walutnarwze strny zagranicy, c wyraa si we wzrcie jej kursu

utrzymujcy si wzrst PKB me przejd wfaz "przegrzania gsparki" - wzrost tendencjiinflacyjnych


23/37

IX. 2. 6. Mizypkleniwe rzenie spaty ugwWie si z bcianiem przyszych pkleo ksztami ugw zaciganych becnie lub ze spatstareg ugu publiczneg przez becne pklenia.W chwili zacigania kreytu naley zastanwid si na ugterminwymi skutkami, zwaszcza w

zakresie graniczenia knsumpcji i inwestycji przyszych pkleo. Zbyt rane zaciganie kreytupubliczneg me mied niekrzystne skutki ugterminwe, czym plitycy zapminaj, gykieruj si skutecznci taktyki wybrczej.

IX. 2. 7. Kryteria fiskalne i mnetarne z Traktatu z Maastricht (z wykau)Fiskalne: ,

eficyt buetwy nie me przekraczad 3% PKB aneg krajuug publiczny nie me przekraczad 60% PKB aneg kraju

Monetarne:

inflacja w paostwie starajcym si cznkstw bserwwana przez cay rk prze

procesem kwalifikacyjnym nie me byd wiksza ni 1,5 punktu prcentweg reniejinflacji w trzech paostwach najniszym jej pzimieugterminwa stpa prcentwa nie me byd wiksza ni 2 punkty prcentwe reniej stp prcentwych w trzech paostwach UE najniszej inflacji

IX. 3. 1. Finansowanie wydatkw zwyczajnych i nadzwyczajnychWyatki zwyczajne pwinny byd finanswane wycznie z biecych wpyww patkwych.Wyatki nazwyczajne mg byd finanswane ewentualnie kreytem.Do wydatkw nadzwyczajnych zalicza si:

wyatki samfinansujce si i rentwne inwestycjewyatki, z ktrych krzyci s ugterminwe

wyatki wymagajce natychmiastweg sfinanswania i la ktrych nie mna znaledpwienich wpyww patkwych

IX. 3. 2. Zalety i wady kredytu publicznegoZalety:

kreyt rem finanswania instrumentw ksztatwania kniunktury, zwaszczazatrudnienia (robt publicznych) w okresach recesji i depresji

kreyt alternatywnym spsbem finanswania nazwyczajnych wyatkw buetwych

Wady:

kreyt prwazi erzji yscypliny buetwej rwnwaga buetwa schzi na alsze

miejsce (lekkmylnd w pejmwaniu ecyzji, niepwiezialnd),niepruktywny charakter wyatkw buetwych, ktry me byd ptgwany przezfinansowanie ich za pmc kreytukreyt zacigany przez paostw i samrz reukuje rzmiary inwestycji prywatnych, gy soni konkurentami na rynku kredytowym

kreyt me prwazid zwikszenia inflacji, gy kreytawcy zechc signd zysk wwyniku pwyszenia odsetekme pwwad graniczenie twrzenia kapitau prywatneg (transfer zasbw z sektraprywatnego do publicznego)

spata ugu stanwi bcienie la patnikw i me pwwad reukcj zaaofinanswanych z buetu


24/37

IX. 3. 3. Zauenie a inflacja (efekt samspatny)Na g paostwwe bligacje i papiery wartciwe piewaj na stae prcentwanie, ktreuwzglnia stp inflacji. Prgnzwanie ugterminwej stpy inflacji me prwazid bnych cen, gy inflacja rnie szybciej stpy prcentwania pyczki, wwczas

mniej)Dlateg z punktu wizenia kreytawcy krzystniejsze s pyczki krtkterminwe.

IX. 3. 4. Moratorium, konwersja, repudiacjaMoratoriumrczenie spaty paostw nie spaca zacigniteg ugu pniewa nie me lub niechcezmienia si tylk warunek terminu, jest t ecyzja jenstrnna, ktrej ecyuje unik

Konwersjaprzymusowa lub dobrowolna zmiana tychczas bwizujcych warunkw pyczki(np. prcentwania, terminu lub warunkw spaty) knana na mcy przumienia zpyczkawc

Repudiacjajenstrnna mwa uznania ugu zagraniczneg przez unika, zazwyczaj uywasi, aby nastraszyd i wrcid negcjacji, a w knsekwencji knwersji ugu

X. 1. 1. Koncepcje zakresu wydatkw:Partie socjalistyczne i socjaldemokratyczne - pwiaaj si za mliwie szerkim uziaem

paostwa w ksztatwaniu ziaalnci. Interwencjnizm paostwwy bejmuje gspark,zabezpieczenie speczne, wiat i nauk raz zrwie, w szczeglnci szerki zakres nacjnalizacjigsparki. Tak pstaw partii mna tumaczyd nieufnci jenstki, sknnci szerkiejkntrli publicznej i w czci eniem zabezpieczenia materialneg szerkich warstw luncizwaszcza ubszej. Pwuje t zwikszenie ksztw funkcjnwania paostwa przez namiernierozbudowany aparat administracyjny

Knserwatyci take pwiaaj si za szerszym uziaem paostwa w ksztatwaniuziaalnci

Liberawie i liberalni emkraci - pwiaaj si za graniczeniem interwencjnizmupaostwweg. Przee wszystkim akcentuj znaczenie rynku w ksztatwaniu ziaalncigsparczej zwracaj uwag na funamentalne znaczenie wasnci prywatnej, knkurencji iswb bywatelskich. Pzwala t na graniczenie ksztw ziaalnci publicznej. Jenake i takiprgram ma swje ujemne strny, gy zaniebuje warstwy, ktre z rnych pww nie mgsbie prazid, np. z pwu peszeg wieku, zeg stanu zrwia, uej liczby zieci nautrzymaniu itp.

X. 1. 2. Pstulat subsyiarnci.

Zgnie z pstulatem zaania pwinny byd wyknywane na terenie ich penia lub ziaywania.Jeeli znaczenie zaao wykracza pza ramy lkalne, t pwinny ne byd realizwane przez rganywyszeg stpnia. W pstulacie subsyiarnci zawarte jest zaenie ecentralizacji ziaalncipublicznej.

X. 1. 3. Zadania podstawowe a lokalnePstawwe zaania, isttnym znaczeniu, s zastrzene la paostwa, np. zaania tyczcebrny, bezpieczeostwa wewntrzneg, wymiaru sprawieliwci, planwania gsparki, nauki ikultury.

Zaania znaczeniu lkalnym s w gestii samrzu terytrialneg, np. wiata, chrna zrwia,

pieka speczna, gsparka kmunalna.


25/37

X. 1. 4. Dobra wg zasady wykluczenia ceny:dobra publiczne (o specyficznym charakterze, w zakresie ktrych cakwicie zawzi pstulatwykluczenia ceny)

bra merytryczne (gzie czciw me byd uwzglnina zasaa wykluczenia ceny np.ochrona zdrowia)

bra prywatne (w ich zakresie w peni uwzglniny jest pstulat ceny, np. zie,ywnd).

X. 2. 1. Prawo Wagnerastaeg wzrstu wyatkwWraz z rzwjem specznym, waze publiczne (zwaszcza paostwwe) zgaszaj ppyt na crazwiksze chy i knuj craz wikszych wyatkw, gy ptrzeby zbirwe rsn szybciej niindywidualne. Przyczyny t m. in. wzrst lunci i craz barziej skmplikwane strukturypaostwwe.

X. 2. 2. Ukryte formy wydatkwUkryte formy wydatkwpaostw w ukrytej frmie uczestniczy w ksztatwaniu ziaalnci

publicznej, gy nie znajuje t bezprenieg zwiercielenia w wyatkach buetwych chzi t, e nakay w rzeczywistci s kierwane na zatrunienie persnelu i zakupy rzeczwe, anie bezpreni pmitu trzymujceg wiaczenie.

X. 2. 3. Przyczyny wzrostu wydatkw:Rsncy ch na 1 mieszkaoca paostw la pniesienia atrakcyjnci br publicznychpnsi craz wiksze wyatki na ich wytwrzeniePrzemiany technologicznepaostw w la za pstpem technicznym musi mernizwadwypsaenie aministracji, szklnictwa, szpitali itp., rwnczenie paostw jest inicjatrempstpu techniczneg w ziezinie zbrjeo, baao ksmsu, chrny rwiskaZmiany demograficznemzenie (wzrst wyatkw na wiat) lub starzenie si

speczeostwa (wzrst wyatkw na piek meyczn, system emerytalny)Kszty wiaczeo publicznych spowodowane rozbudowanym aparatem administracjipublicznej

Urbanizacjaskupienie uej liczby lunci w miastach, wyania cay szereg ptrzeb np.ptrzeba bezpieczeostwa, rzbuwa infrastruktury

X. 2. 4. Nrmwanie wyatkw wzglem zaao.Nrmwanie plega na kreleniu wielkci nakaw na pszczeglne zaania. Np. w zieziniewyatkw na wiat ustala si nrm w przyblieniu na 1 ucznia i nastpnie te liczb mny przezliczb uczniw, by krelid kwt planwanych wyatkw.

Na skutek pstpu techniczneg aministracja, szklnictw i szpitale wymagaj craz wikszychinwestycji, na ktre trun nrmwad wyatki. Pjawiaj si rzbienci mizy nrmwanymiwyatkami na ziaalnd biec a nienrmwanymi nakaami na ziaalnd inwestycyjn.

X. 3. 1. Kategorie wydatkw publicznych:Wydatki osobowe - wynagrodzenie osb zatrudnionych w sektorze publicznym.

Wyatki na zakupy w ramach zleceo publicznych (wyatki rzeczwe)- przeznaczone na zakup dbri usug na rynku (np. prjekty architektniczne, transprtwe, ekspertyzy instytucji naukwych) zazwyczaj p pstaci zleceo publicznych (aby wybrad najkrzystniejsze warunki).


26/37

Transfery socjalne na rzecz gospodarstw domowych - transfery rkw buetwych na rzeczgsparstw mwych, pstawwym celem jest zwikszenie siy nabywczej gsparstwdomowych i finanswanie warstw ubszych.

Subwencje la przesibirstw- stanwi skanik gsparki rynkwej, ich celem jest przeniesienie

siy nabywczej z buetu na przesibirstwa bez wiaczenia wzajemneg; frmy subwencji: ulgi,zwolnienia podatkowe, premie, dodatki.

X. 3. 2. Zasay transferw buetwych:zasaa subsyiarnci najpierw naley wykrzystad wszelkiemliwci sampmcy ze

strny rziny i znajmych, a pier p wyczerpaniu ich mliwci naley zwrcid si pmc zerkw publicznych.

zasada przyczynowo-skutkowakrela przyczyny kniecznci przyznania pmcy;wyrwnanie chu nastpujepier p ustaleniu przyczyn jeg bnienia b utraty

zasada ubezpieczenia, zabezpieczenia i opiekiksztatuje w rny spsb publicznewiaczenia scjalne:

Ubezpieczenie - inywiualne finanswanie ryzyka w frmie skaek ubezpieczeniwych, w zamianza skaki instytucje ubezpieczeniwe wypacaj wiaczenia

Zabezpieczenie - nie jest zwizane z anym wiaczeniem pieninym w pstaci skaek, leczstanwi jenstrnny bwizek paostwa kmpenswania ujemnych skutkw zarzeo (np.wiaczeniana rzecz ofiar wojny, napadw terrorystycznych)

Opieka - tyczy przypakw szczeglnych, gy sampmc jest nieskuteczna, pmcy uziela siwszystkim ptrzebujcym rkw ycia

X. 3. 3. Pwy subwencjnwania przesibirstw:brane i reginy zagrne strukturalnie- np. grnictw, hutnictw, przemys stczniwy i tekstylny- charakterystyczne la tych bran s ua liczba zatruninych, skupienie przestrzenne, niemndmernizacji z wasnych rkw przesibirstw- na skutek spadku cen i wzrstu ksztw wytwarzania nastpuje wzrst bezrbcia- zaaniem subwencji jest twrzenie alternatywnych rzwizao inwestycje, tworzenie nowychmiejsc pracy, rozbudowa infrastruktury.

agzenie uzalenienia gsparki zagranicyfinansowanie baao i rzwju - usprawnienie prukcji i ystrybucji raz bnienie ksztwreystrybucyjne przesanki subwencjnwania:

- wspieranie rzwju reginalneg (zapewnienie mieszkaocm pwienieg pzimu chu iwarunkw ycia)- signicie zysku, gy twary lub usugi s sprzeawane na pzimie ksztw b pniej (tylksubwencja me zapewnid zysk przesibirstwu)- celwd bnienia ceny sprzeay, by rzszerzyd krg nabywcw- zapewnienie pracownikom odpowiedniego poziomu wynagrodzenia.

X. 4. 1. Granice wydatkw - zbienci z ugiemTrun krelid granice wyatkw, gy brakuje pwszechnie uznanych kryteriw ich wytyczenia. Wzalenci teg jaka partia sprawuje rzy, taki bzie zakres interwencji paostwa. Pciga t zasb krelne kszty. Szerka interwencja paostwa znacza w zasazie wyskie patki i wyatki

publiczne raz zauenie. Z klei graniczna interwencja me znaczad nisze patki i wyatkipubliczne.


27/37

X. 4. 2. Sposoby ograniczania wydatkw publicznych.Wydatki publiczne mg byd graniczne w nastpstwie:

prywatyzacji finanswania ziaalnci (zastpwanie patkw patami)prywatyzacji prukcji (zwikszenie efektywnci wytwarzania br przez pwierzenie g

sektorowi prywatnemu)sprzeay przesibirstw paostwwych (by zwikszyd wpywy patkwe i graniczydwyatki. Ich sprzea sektrwi prywatnemu pzwala na ich patkwanie)liberalizacji warunkw rynkwych (graniczenie mnplistycznej pzycji przesibirstwpublicznych)

Ustawa Praw bankwe

1. Definicja banku (art. 2)Osba prawna utwrzn zgnie z przepisami ustaw, ziaajc na pstawie zezwleouprawniajcych wyknywania czynnci bankwych bciajcych ryzykiem rki pwierzne

p jakimklwiek tytuem zwrtnym (bank musi psiaad take inne rki pza swimi)

2. Okrelenia bank i kasa (art. 3)Mna ich uywad jeynie wtey, gy spenia si pwienie warunki, wyjtki:

gy jenznacznie wynika, e jenstki nie wyknuj czynnci bankwych (np. bankpmysw)wyraz kasa me byd take uywany w nazwie jenstki, ktra na pstawie rbnejustawy grmazi szcznci raz uziela pyczek pieninych sbm fizycznymzrzeszonym w tej jednostce

3. Definicje (art. 4):bank krajowy - bank majcy siezib na terenie Rzeczypospolitej Polskiejbank zagraniczny - bank majcy siezib pza terytrium Unii Eurpejskiejmizynarwa instytucja finanswa mizynarwe publiczne pmity, utwrzneprzez co najmniej dwa kraje UE

karta patnicza uniwersalne pjcie na kart kreytw (uprawniajc knywaniawypaty lub zapaty z wykrzystaniem kreytu) i kart gtwkw (uprawniajc wypatygtwki lub knywania zapaty)pieniz elektrniczny - wartd pienina stanwica elektrniczny pwienik znakwpieninych, jest mliwy przeksztacenia na pieniz gtwkwyinstytucja finansowa - pmit niebcy bankiem ani instytucj kreytw, ktregpstawwa ziaalnd bca rem wikszci przychw plega na wyknywaniuziaalnci gsparczej w zakresie np.:

- nabywania i zbywania uziaw lub akcji (my maklerskie, funusze inwestycyjne)- uzielania pyczek ze rkw wasnych (np. PROVIDENT)- ustpniania skanikw majtkwych na pstawie umwy leasingu (firmy leasingwe)- wiaczenia usug w zakresie nabywania i zbywania wierzytelnci (firmy factringwe)- uzielania gwarancji, prczeo (np. KUKE)- wiaczenia usug w zakresie zarzzania aktywami,- wiaczenia usug w zakresie raztwa finansweg, w tym inwestycyjneg

instytucja kredytowa - pmit majcy swj siezib za granic Rzeczypsplitej Plskiej naterytrium Unii Eurpejskiej, prwazcy ziaalnd plegajc na przyjmwaniu epzytwi uzielaniu kreytw lub na wyawaniu pieniza elektrniczneg (banki kmercyjne zsiezib w UE)


28/37

instytucja preniczca - bank lub inna instytucja uczestniczca w wyknywaniu przelewwtransgranicznych, niebca bankiem zleceniawcy ani bankiem beneficjenta

4. Czynnci bankwew wskim znaczeniu (art. 5.1.) mg wyknywad tylk banki:

przyjmwanie wkaw pieninych patnych na anie raz terminwychprwazenie rachunkw tych wkawudzielanie kredytw

udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw

emitowanie bankwych papierw wartciwychprzeprwazanie bankwych rzliczeo pieninychwyawanie instrumentu pieniza elektrniczneg,

w szerokim znaczeniu (art. 5.2.)inne instytucje rwnie mg wyknywad te czynnci, ale wteynie nazywa si t ju czynnci bankw:

uzielanie pyczek pieninych

operacje czekowe i wekslowewyawanie kart patniczych raz wyknywanie peracji przy ich uyciunabywanie i zbywanie wierzytelnci pieninychprzechwywanie przemitw i papierw wartciwych raz ustpnianie skryteksejfowych

prwazenie skupu i sprzeay wartci ewizwychuzielanie i ptwierzanie prczeoprenictw w knywaniu przekazw pieninych raz rzliczeo w brcie ewizwym

5. Inna ziaalnd bankw (art. 6)obejmwanie lub nabywanie akcji i praw z akcji, uziaw innej sby prawnej i jenstek

uczestnictwa w funduszach inwestycyjnychzaciganie zbwizao zwizane z emisj papierw wartciwychknywanie brtu papierami wartciwyminabywanie i zbywanie nieruchmciwiaczenie usug knsultacyjn-doradczych w sprawach finansowychwiaczenie usug certyfikacyjnych w rzumieniu przepisw ppisie elektrnicznym

6. Pynnd patnicza bankw (art. 8)Bank jest bwizany utrzymywania pynnci patniczej stswanej rzmiarwi rzaju ziaalnci, w spsb zapewniajcy wyknanie wszystkich zbwizaopieninych zgnie z terminami ich patnci. Jest t barz twarty artyku ajcy nazrwi

mliwd interpretacji.

7. Rodzaje bankw (art. 12)Banki mg byd twrzne jak:

banki paostwwebanki spzielczebanki w frmie spek akcyjnych

8. Zayciele bankw (art. 13)

(minimum 3 zaycieli)


29/37

9. Zezwolenie na utworzenie banku (art. 30a)Bank w frmie spki akcyjnej i bank spzielczy mg byd utwrzne p uzyskaniuzezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego.

10. Kapita zaycielski (art. 32)

Banki w formie spek akcyjnych - kapita zaycielski nie me byd niszy rwnwartciw ztych 5 000 000 eurBanki spzielcze - kapita zaycielski nie me byd niszy rwnwartci w ztych1 000 000 eur (banki, ktre nie zay uzbierad takieg kapitau s zmuszne zrzeszaniasi)wpata kapitau zaycielskieg banku paostwweg, jak rwnie wyzielenie z majtkuSkarbu Paostwa innych rkw na pkrycie kapitau zaycielskieg pwinn nastpidprze zeniem przez bank paostwwy Kmisji Nazru Finansweg wnisku zezwlenie na rzpczcie ziaalnci

11. Zezwlenie na rzpczcie ziaalnci (art. 36)

Bank me rzpczd ziaalnd pier p uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego.Zezwlenie na rzpczcie przez bank ziaalnci wyaje si p stwierzeniu, e bank:

jest naleycie przygtwany rganizacyjnie rzpczcia ziaalncizgrmazi w caci kapita zaycielskidysponuje opwienimi warunkami przechwywania rkw pieninych

12. Kredyt (art. 69)Bank zbwizuje si ad yspzycji kreytbircy na czas znaczny w umwie kwtrkw pieninych z przeznaczeniem na ustalny cel, a kreytbirca zbwizuje sidokrzystania z niej na warunkach krelnych w umwie, zwrtu kwty wykrzystaneg kreytu wrazz setkami w znacznych terminach spaty raz zapaty prwizji uzielneg kreytu.

Umwa kreytu pwinna byd zawarta na pimie i krelad w szczeglnci:strony umowy

kwt i walut kreytcel, na ktry kreyt zsta uzielnyzasay i termin spaty kreytuwyskd prcentwania kreytu i warunki jeg zmianyspsb zabezpieczenia spaty kreytuzakres uprawnieo banku zwizanych z kntrl wykrzystania i spaty kreytuterminy i spsb pstawienia yspzycji kreytbircy rkw pieninychwyskd prwizji, jeeli umwa j przewiujewarunki knywania zmian i rzwizania umwy

13. Zlnd kreytwa (art. 70)Zlnd spaty zacigniteg kreytu wraz z setkami w terminach krelnych w umwie.Wyjtki, gy bank me uzielid kreytu bez psiaanej zlnci:

ustanwienie szczeglneg spsbu zabezpieczenia spatyprzedstawienie programu naprawy gospodarki podmiotu (biznesplanu), ktrego realizacja

zapewni - weug ceny banku - uzyskanie zlnci kreytwej w krelnym czasieuzielanie kreytu nwutwrznemu przesibircy

14. Konsorcjum bankowe (art. 73)Banki w celu wsplnego udzielenia kredytu mg zawrzed umw utwrzeniu

knsrcjum bankweg. Pczenie t koczy si autmatycznie p sfinalizwaniu przesiwzicia.


30/37

15. Gwarancja bankowa (art. 81)Jenstrnne zbwizanie banku (gwaranta) zapaty kwty maksymalnej wskazanej w gwarancj i(sumy gwarancyjnej), w przypaku gy zleceniawca gwarancji, na ktreg zstaa wystawina, niewywie si ze swjeg zbwizania

16. Akredytywa (art. 85)Bank kupujceg zbwizuje si knania patnci krelnej kwty na rzecz sprzeajceg,p prezentacji kumentw szczegw krelnych w warunkach akreytywy. D twarciaakreytywy zachzi najczciej, gy sprzeajcy nie ma peneg zaufania kupujceg.

Akreytywa kumentwa musi w szczeglnci zawierad: nazw i ares zleceniawcyi beneficjenta, kwt i walut akreytywy, termin wanci akreytywy raz pis kumentw, pktrych przestawieniu beneficjent jest uprawniny ania wypaty w ramach akreytywy.

17. Ksigi rachunkwe bankw (art. 95.1)Ksigi rachunkwe bankw raz inne wiaczenia ppisane przez sby upwanine skaania

wiaczeo bankw i patrzne pieczci banku maj mcprawn kumentw urzwych- znacza t mniemanie zaufania (mniemanie, e s bezbne).

18. Bankowy tytu egzekucyjny (art. 96.1 i art. 97.1) Banki mg wystawiad bankwe tytuy egzekucyjne, ktre mg byd pstaw egzekucji prwaznweug przepisw Keksu pstpwania cywilneg p naaniu mu przez s klauzuli wyknalnciprzeciwko osobie, ktra bezpreni z bankiemknywaa czynnci bankwej - skraca toprceur, pniewa bank wystawia tytu egzekucyjny, a pniej wystarczy ptwierzenie su.

19. Aekwatnd kapitawa (inaczej wspczynnik wypacalnci) (art. 111a.1)Bank bwizany jest, gaszad w spsb glnie stpny infrmacje charakterze jakciwym i

ilciwym tyczce aekwatnci kapitawej (aekwatnd kapitawa - stosunek funduszywasnych nett aktyww wanych ryzykiem).Pmiar aekwatnci kapitawej wie si z kreleniem ile kapitau pwinien psiaad prenikfinanswy, aby jeg ziaalnd bya bezpieczna.

20. Wspczynnik wypacalnci (art. 128.1.3)Bank jest zbwizany:

utrzymywad wspczynnik wypacalnci na pzimie c najmniej 8%w przypadku banku rzpczynajcy ziaalnd peracyjn:

o przez pierwsze 12 miesicy - na poziomie co najmniej 15%o przez nastpne 12 miesicy - na poziomie co najmniej 12%.

21. Nadzr bankowy (art. 131.1-2 i 131a.1)Dziaalnd bankw, ziaw i przestawicielstw bankw zagranicznych, ziaw iprzedstawicielstw instytucji kredytowych podlega nadzorowi bankowemu sprawowanemu przez

Kmisj Nazru Finansweg.Banki s bwizane wnszenia wpat z tytuu nazru bankweg, stanwicych ilczyn sumyaktyww bilanswych bankw i stawki nie przekraczajcej 0,024%.

22. Nadzr skonsolidowany (art. 141f.1)Kmisja Nazru Finansweg i waciwe waze nazrcze paostwa macierzysteg instytucjikreytwej prwazcej ziaalnd na terytrium Rzeczypsplitej Plskiej przekazuj sbie

wzajemnie infrmacje niezbne mnitrwania pynnci i wypacalnci tych instytucji.


31/37

Ustawa o Narodowym Banku Polskim

1. Podstawowe cele i zadania NBP (art. 3)Pstawwy cel ziaalnci NBP - utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnymwspieraniu plityki gsparczej Rzu, ile nie granicza t pstawweg celu NBP.

Zadania NBP:

rganizwanie rzliczeo pieninychprowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi

prowadzenie dziaalnci ewizwejprwazenie bankwej bsugi buetu paostwaregulwanie pynnci bankw raz ich refinanswanieksztatwanie warunkw niezbnych la rzwju systemu bankwegziaanie na rzecz stabilnci krajweg systemu finanswegopracwywanie statystyki pieninej i bankwej i bilansu patniczeg

2. Emisja pieniza (art. 4)NBP przysuguje wyczne praw emitwania znakw pieninych Rzeczypsplitej Plskiej.

3. NBP jak waciciel innych sb prawnych (art. 5.2.)NBP nie me przejd upaajceg banku, ale me byd uziawcem b akcjnariuszem sbprawnych prwazcych ziaalnd usugw wycznie na rzecz instytucji finanswych i SkarbuPaostwa.

4. Pwywanie, kaencja i wywanie Prezesa NBP (art. 9)- Prezes NBP jest pwywany i wywany przez Sejm na wnisek Prezyenta- Kadencja Prezesa NBP wynosi 6 lat, maksymalnie 2 kadencje

- Kadencja Prezesa NBP wygasa:

p upywie kresu szeciletniegw razie mierciw razie zenia rezygnacjiw razie wania

- Owanie Prezesa NBP me nastpid, gy:nie wypenia swych bwizkw na skutek ugtrwaej chrbyzsta skazany prawmcnym wyrkiem su za ppenine przestpstwzy n niezgne z praw wiaczenie lustracyjneTrybuna Stanu rzekwobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk

5. Kompetencje Prezesa NBP (art. 11)-jest przenym wszystkich pracwnikw NBP- przewniczy Razie Plityki Pieninej, Zarzwi NBP raz reprezentuje NBP na zewntrz- ma praw uywania pieczci z gem paostwwymZadania:

ustala, zasay przechwywania wartci pieninych w bankach i przesibirstwachprukujcych znaki pienine raz transprtwania tych wartci przez banki i teprzesibirstwa;realizuje zaania wynikajce z przepisw pwszechnym bwizku brny RzeczypsplitejPolskiej


32/37

6. Kmpetencje Ray Plityki Pieninej (RPP) (art. 12)- ustala crcznie zaenia plityki pieninej i przekaa je wiamci Sejmwi

ustala wyskd stp prcentwych NBPustala stpy rezerwy bwizkwej bankw i wyskd jej prcentwaniakrela grne granice zbwizao wynikajcych z zacigania przez NBP pyczek i kreytw

w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowychzatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z ziaalnci NBPprzyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP

ustala zasady operacji otwartego rynku.

- skaa Sejmwi sprawzanie z wyknania zaeo plityki pieninej w cigu 5 miesicy zakoczenia rku buetweg

- knuje cen ziaalnci Zarzu NBP w zakresie realizacji zaeo plitykipieninej.

7. Ska RPP (art. 13)Przewniczcy Ray, ktrym jest Prezes NBP

9 cznkw pwywanych w rwnej liczbie przez Prezyenta, Sejm i Senat- Kaencja cznka Ray wynsi 6 lat (maksymalnie 1 kaencja)- Owanie cznka Ray w wypaku:

zrzeczenia si swej funkcjichrby trwale uniemliwiajcej sprawwanie funkcjiskazania prawmcnym wyrkiem su za ppenienie przestpstwazenia niezgneg z praw wiaczenia lustracyjneg

8. Ograniczenia innych aktywnci cznkw RPP (art. 14)- W kresie kaencji cznek Ray nie me zajmwad anych innych stanwisk i pejmwadziaalnci zarbkwej lub publicznej (pza prac naukw, yaktyczn lub twrczci autrsk)

- Cznek Ray bcy cznkiem partii plitycznej lub zwizku zawweg bwizany jest nakres kaencji w Razie zawiesid ziaalnd w tej partii lub w tym zwizku- Cznkm Ray przysuguje wynagrzenie w wyskci rwnej wynagrzeniu wiceprezesw NBP.Wynagrzenie t przysuguje rwnie w cigu 3 miesicy aty wyganicia kaencji

9. Posiedzenia RPP (art. 16)- zwuje Przewniczcy- c najmniej raz w miesicu- me byd zwane rwnie na pisemny wnisek c najmniej 3 cznkw Ray- ustalenia Ray pejmwane s w frmie uchwa wikszci gsw przybecnci c najmniej 5 cznkw, w tym Przewniczceg Ray

10. Ska i gwne zaania Zarzu NBP (art. 17)- Dziaalnci NBP kieruje Zarz- Ska Zarzu NBP:

Prezes NBPjak przewniczcy68 cznkw Zarzu, w tym 2 wiceprezesw NBP

- Cznkw Zarzu NBP pwuje i wuje Prezyent na wnisek Prezesa NBP- Pwywaniu na kres 6 lat- Zaania Zarzu NBP:

realizacja uchwa Radyrealizwanie zaao z zakresu plityki kurswej

nadzorowanie operacji otwartego rynkuocena funkcjonowania systemu bankowego


33/37

analiza stabilnci krajweg systemu finansweguchwalanie prwizji i pat bankwych stswanych przez NBP raz ustalanie ich wyskcikrelanie zasa gsparwania funuszami NBPkrelanie zasa plityki karwej i pacwej w NBPsprzzanie rczneg sprawzania finansweg NBP

Giea papierw wartciwych

1. Definicja i cechy gieyGiea papierw wartciwych - regularne, bywajce si w krelnym czasie i miejscu,pprzkwane krelnym nrmm i zasam, sptkania sb pragncych zawrzed umwkupna-sprzeay raz sb preniczcych w zawieraniu transakcji, ktrych przemit stanwizamienne papiery wartciwe, przy czym ceny wych transakcji ustalne s na pstawie ukaupay i ppytu, a nastpnie pawane wiamci publicznej.

Warszawska Giea Papierw Wartciwych jest spk akcyjn pwan przez Skarb Paostwa.

Zstaa twarta 16 kwietnia 1991 r.

Zadaniem GPW jest:

organizacja obrotu instrumentami finansowymi

zapewnienie kncentracji w jenym miejscu i czasie fert kupujcych i sprzeajcych w celuwyznaczenia kursu i realizacji transakcji

Przemitem hanlu na Giezie s papiery wartciwe: akcje, bligacje, prawa pbru, prawa akcji, certyfikaty inwestycyjne oraz instrumenty pochodne: kontrakty terminowe, opcje, jednostki

indeksowe.

Giea Papierw Wartciwych w Warszawie prwazi brt instrumentami finanswymi na dwchrynkach:

Gwny Rynek GPW - rynek plegajcy nazrwi Kmisji Nazru Finansweg i wskazanyKomisji Europejskiej jako rynek regulowany.

NewConnect - zrganizwany i prwazny przez Gie rynek ziaajcy w frmulealternatywneg systemu brtu. Stwrzny zsta z myl mych i rzwijajcych sifirmach, ziaajcych zwaszcza w bszarze nwych technlgii.

Spsby rganizacji giey:model amerykaoski (USA i Wielka Brytania) gie pwuj pmity zaintereswanestwrzeniem rynku papierw wartciwych, twrz j my maklerskie i najczciej t ne

ni zarzzaj zgnie z przepisami prawa hanlweg i cywilnegmodel niemieckiorgan paostwwy uziela pwienieg zezwlenia na pwstanie gieyi bezpreni j kntrluje

2. Uczestnicy gieyprenicy

- maklerzy - reprezentuj ni przesibirstwa maklerskie, bce uczestnikami giey, tj. zawierajw ich imieniu transakcje kupna-sprzeay; peracje przeprwazane s na rachunkach sbfizycznych i prawnych, bcych klientami przesibirstwa, rzaziej na rachunku samegprzesibirstwa


34/37

samzielni uczestnicy giey (mna sptkad si z kreleniem ealer)- osoby te zawieraj transakcje na wasny rachunek i we wasnym imieniu, najczciej s tprzestawiciele bankw i instytucji finanswych; mg take przeprwazad transakcjezlecane przez klientw, ktrzy psiaaj w anej firmie epzyty

urznicy

- osoby, ktre na pewien czas zstay puszczne hanlu gieweg, zawieraj transakcje zupwanienia, w imieniu i na rachunek bankw i firm maklerskich, ktrych s pracwnikamigcie

- sby przebywajce na terenie giey, ale nie majce praw przeprwazania transakcji, zaliczasi nich sby, ktre przebywaj czasw na jej terenie na pstawie pwienieg pzwlenia(np. ziennikarze, reprterzy, pracwnicy giey spraw technicznych, bsugi kmputerw itp.)

3. Grupy ineksw giewychIndeksy cenowe - przy jeg bliczaniu bierze si p uwag jeynie ceny zawartych w nim transakcji,a nie uwzglnia si chw z tytuu ywien:

WIG20ineks cenwy (bliczany na pstawie wartci prtfela akcji najwikszych i

najbarziej pynnych spek z Gwneg Rynku GPW)o WIG20shrt (jest ineksem pchnym ineksu WIG20, ineks ten ksztatuje sisymetrycznie ineksu WIG20 tzn. przy spaku WIG20 10 pkt. WIG20shrt rnie 10 pkt.)o WIG20lev (jest indeksem pochodnym do indeksu WIG20, indeks ten stanwi wigni wstsunku ineksu WIG20: pa zgnie z kierunkiem WIG20, ale z wukrtnie wiksz si tj.wzrost WIG20 o 10 pkt. powoduje wzrost WIG20lev o 20 pkt. i odwrotnie)

mWIG40ineks cenwy (kntynuacja MIDWIG; bejmuje 40 renich spek ntwanychna Gwnym Rynku GPW, w ineksie mWIG40 nie uczestnicz spki z ineksw WIG20 i sWIG80)

sWIG80ineks cenwy (kntynuacja WIRR; bejmuje 80 maych spek ntwanych naGwnym Rynku GPW, w ineksie sWIG80 nie uczestnicz spki z indeksw WIG20 i mWIG40 )

Indeksy dochodowe - przy jeg bliczaniu uwzglnia si zarwn ceny zawartych w nim akcji, jak idochody z dywidend i praw poboru

- Indeksy benchmarki:

WIGineks chwy (bejmuje wszystkie spki ntwane na Gwnym Rynku GP)WIG-PL (W ska ineksu wchz wycznie akcji krajwych spek ntwanych naGwnym Rynku GPW)

- Indeksy sektorowe:

subindeksy sektorowe: WIG-banki, WIG-budownictwo, WIG-chemia, WIG-deweloperzy, WIG-

informatyka, WIG-media, WIG-paliwa, WIG-spywczy, WIG-telekmunikacja (wartci subineksw

pzwalaj cenid efektywnd inwestwania w spki z rnych sektrw gsparczych, sindeksami dochodowymi)

- Indeks rynku NewConnect

NCIneks (bejmuje akcje i prawa akcji wszystkich spek ntwanych na tym rynku)

4. Gwne wiatwe i plskie ineksy giewe (patrz wyej)Giea nwjrska (New Yrk Stck Exchange):

Dow Jones Industrial Average (DJIA)bliczany na pstawie cen akcji 30 spekprzemyswychStanar & Prs 500 (S & P 500) - bliczany na pstawie kursu 500 wybranych spek


35/37

Giea lnyoska (Lnyn Stck Exchange):Financial Times Stock Exchange 100 Index (FTSE)obliczany na podstawie kursw 100

najwikszych spek

Giea paryska (Burse e Paris):

CAC 40 (Cotation Assiste en Continu) - skupia 40 najsilniejszych spek spr 100 najwyszej kapitalizacji

Giea frankfurcka ((Frankfurter Wertpapierbrse)DAX (Deutscher Aktienindex) - Ukazuje zmian wartci akcji 30 najwikszych spek

akcyjnych pod wzglem kapitalizacji raz brtu

Giea tkijskaNikkei 225 - bejmuje 225 najwikszych spek

5. Systemy ntwao:

ntwania cige - kiey t kurs zmienia si w cigu anej sesji p wpywem napywajcychfert kupna i sprzeay. System ten tyczy walrw pynnych. Kaa transakcja pprzezana jestustaleniem ceny, mgcej zmienid si znacznie w cigu nia.

notowania w systemie kursu jednolitego (inaczej periodycznego)kiedy kurs ustalony jest napcztku sesji i wynika ze zleceo, ktre napyny prze twarciem, jest t tzw. fixing. Weug tegkursu rzlicza si wszystkie transakcje zawarte w cigu sesji, chyba e ustalny jest cile krelnyczas, kiedy to kurs wyznaczany jest ponownie.

6. Dematerializacja papierw wartciwychDematerializacja brtu plega na unieruchmieniu papierw wartciwych. Skaane s ne

centralnej instytucji depozytowo-rzliczeniwej, przez c zstaje im ebrana zlnd brtwa.Papiery wartciwe nie mg byd z niej wycfane. Mna je rwnie zyd w depozycie domumaklerskieg alb innych instytucjach prwazcych ziaalnd maklerska.

Kaa nwa emisja ma zwiercielenie tylk na kntach w systemach kmputerwych i wycigach.S ne ptwierzeniem psiaania krelnych papierw wartciwych.

Dematerializacja jest uzasanina pniewa traycyjny brt papierami wartciwymi niesie z sbwiele niebezpieczeostw: faszerstw, krazie, zgubienie lub przypakwe zniszczenie papieruwartciweg. Pza tym brt w frmie papierw materialnych wie si z uymi ksztami.

Instrumenty finanswe rynku papierw wartciwych

1. Definicja akcjiAkcja jest papierem wartciwym (kumentem) znaczajcym praw jej psiaacza wspwasnci firmy, ktra ja wyemitwaa, czyli spki akcyjnej. Uprawnia psiaacza uziau wzyskach w frmie ywieny raz majtku spki w razie jej likwiacji.

2. Definicja splitu akcjiObnienie wartci nminalnej akcji przy jenczesnym utrzymaniu tychczasweg kapitauakcyjneg spki. Split bywa krelanypziaem akcji.Mechanizm splitu plega na tym, e spka zieli istniejce akcje, b emituje atkwe (na kapsiaan). W efekcie kapita akcyjny zstaje rzszczepiny na wiksz ild akcji, w ten spsbmna zwikszyd pynnd brtu raz ptencjalny krg nabywcw.


36/37

3. Akcje zwyke i uprzywilejwaneAkcje zwyke (cmmn stcks) - z racji ich psiaania akcjnariuszwi nie przysuguj anedodatkowe lub szczeglne uprawnienia.

Akcje uprzywilejowane (preferred stocks) - z ich posiadaniem zwizane s atkwe uprawnienia.Uprzywilejwanie me tyczyd:

wyskci ywieny wypacanej na jena akcjeliczby gsw na walnym zgrmazeniu przypaajcych na jen akcjprawa majtku likwiwanej spki przypaajceg na jen akcjpraw pierwszeostwa ywienyzte akcje (glen shares) - aj ne szczeglne uprawnienia ecyzyjne na zgrmazeniuakcjnariuszy, np. praw weta w niektrych sprawach lub wielkrtnd gsw akcjizwykych.

4. Definicja obligacji

Papier wartciwy w ktrym emitent stwierza, e jest unikiem waciciela bligacji(bligatariusza) i zbwizuje si wbec nieg spenienia krelneg wiaczenia.

5. Rodzaje obligacji:Birc p uwag kryterium spsbu prcentwani:

staym prcentwaniu - przynsz kaeg rku stay cho zmiennym oprocentowaniu - ich stpa zmienia si p wpywem zmian pewnychustalonych stp procentowych na rynku finansowym

indeksowane - prcentwanie krygwane wskanik wzrstu cen, kursw walutwych lubwartci rynkwej pewneg ustalneg bra (np. zta)o kuponie zerowym - nabywane s w cenie niszej ich wartci nminalnej, emitent

wykupuje bligacje p cenie nminalnej, wypacajc w ten spsb nalene bligatariuszwiodsetki

Ze wzglu na emitentw obligacji:bligacje skarbwe, ktrych emitentem jest paostwbligacje przemyswe emitwane przez przesibirstwabligacje kmunalne wypuszczane przez waze lkalneobligacje hipoteczne emitowane przez instytucje finansowe

6. Kontrakty terminoweinstrumenty pochodne (forward, futures, options)Transakcje terminwe s umwami prawa zakupu lub sprzeay papierw

wartciwych w przyszci. Instrumenty te krela si jak pchne papierwwartciwych - znacza t, e ich wartd zaley ceny walru, ktry jest przemitem transakcji.D pstawwych rzajw kntraktw terminwych zalicza si:

transakcje forwards

umwa zbwizujca jen ze strn stawy, a rug przyjcia krelneg bra wustalonym terminie, w krelnej ilci raz krelnej jakci, a take p cenie wyznacznej wmomencie zawierania umowy

transakcje futures

umwa zawarta pmizy strnami, zbwizujca jen z nich zakupu, a rug sprzeaykrelnej ilci przemitu transakcji, p wyznacznej cenie, w ustalnym niu przyszym lub knania rzliczenia pienineg majceg na celu wyrwnanie rnicy cen; w chwili zawarcia

umwy nie jest wiame, kt jest unikiem, a kt wierzycielem, sta przy kntraktach futuresmamy do czynienia z umwa wustrnnie zbwizujc


37/37

opcje

uprawnienie zakupu lub sprzeay krelneg tytuu wasnci lub instrumentu finansweg wkrelnym terminie w przyszci i p ustalnej cenie, pcja aje praw, ale nie zbwizuje, tym,czy kontrakt zostanie wykonany, czy nie, decyduje jego nabywca, za to prawo musi on wystawcy opcji

zapacid pwienia sum

7. Kwity depozytoweSpecyficzne papiery wartciwe wyemitwane w innym kraju na pstawie znych epzytu(wycznych z brtu) akcjiwypuszcznych przez spk aneg krajuUmliwiaj ne przepyw papierw wartciwych na inne rynki.

ADR (American Depositary Receipt) - amerykaoski kwit epzytwyGDR (Global Depositary Receipts)globalny kwit dpozytowy - gdy emisja kwitw odbywa si

jenczenie na wch lub wicej rynkach

Sytuacja sektora bankowego

Liczba bankw - gem: 647, w tym:Banki komercyjne 51

Oziay instytucji kreytwych 18Banki spzielcze 578

Zatrudnieniegem: 176 601Banki komercyjne 140 504

Oziay instytucji kreytwych 4 608Banki spzielcze 31 489

Struktura wasnciwa:Inwestorzy krajowi 588

o z teg Skarb Paostwa 4Inwestorzy zagraniczni 59

Najwiksi inwestrzy zagraniczni:Liczba kontrolowanych bankw

i ziaw instytucji kreytwych Uzia w aktywach (%)Wchy 5 14,1Niemcy 10 9,9

Holandia 5 9,7

USA 5 6,7

Wykład z Finansów

Documents

Transcript of Wykład z Finansów