Socjologia instytucji społecznychmgr Dorota Janiszewska

Wykład 5:Zjawisko kryzysu

21.11.2016

Lektura obowiązkowa:

J. Jedlicki „Świat zwyrodniały”, Warszawa 2000

Lektura uzupełniająca:

T. Sedlacek „Ekonomia dobra i zła”, Warszawa 2011

Struktura wykładu 5„Zjawisko kryzysu”:

Referat

„Czy kryzys to zjawisko normalne czy anomalia?”

Wykład

„Wykorzystywanie kryzysów w doktrynie szoku według Naomi Klein”

Konwersatorium

Czy żyjemy w okresie kryzysu? Jeśli tak, to jaki to rodzaj kryzysu?

Naomi Klein (ur. 1970)

• dziennikarka, pisarka i aktywistka społeczna z Kanady

• autorka bestsellerów „No logo” (2000), „Doktryna szoku” (2007) i „To zmienia wszystko” (2014)

• współautorka nagrodzonego filmu dokumentalnego „The Take” nt. uruchamiania zamkniętych fabryk podczas kryzysu gosp. w Argentynie

• wykładała w London School of Economics

www.flickr.com

Teza N. Klein w „Doktrynie szoku”:

Współczesny kapitalizm w postaci neoliberalizmu wykorzystuje kryzysy gospodarcze, polityczne i społecznedo ataków na sferę publiczną i jako okazję do pomnożenia zysków przez korporacje międzynarodowe (głównie z USA).

działania poparte szerokim amerykańskim zapleczem:

• intelektualnym (Milton Friedman i Uniwersytet w Chicago),

• militarnym (CIA i armia)

• finansowym (korporacje)

Definicja szoku według N. Klein

Nagłe, zaskakujące i tragiczne zdarzenie (np. zamach stanu, wojna, atak terrorystyczny, załamanie rynku, katastrofa naturalna), w wyniku którego całe społeczeństwo popada w stan zbiorowego wstrząsu.

Wykorzystuje je KAPITALIZM KATAKLIZMOWY (disaster capitalism) według „doktryny szoku”:

wyczekuje się na poważny kryzys lub się go wywołuje, a następujący po nim zbiorowy szok społeczny wykorzystuje się do oddania części sektora publicznego w prywatne ręce.

Główny ideolog doktryny szoku:

Milton Friedman (1912-2006)

• twórca monetaryzmu i przedstawiciel neoliberalizmu

• zwolennik wolnego rynku, obniżania podatków, liberalizacji handlu, cięć wydatków socjalnych, deregulacji i prywatyzacji usług publicznych

• zagorzały przeciwnik J.M. Keynesa i gospodarki mieszanej

• laureat Nagrody Nobla z ekonomii (1976)

• związany z Uniwersytetem Chicago (jego wychowankowie zwani „Chicago Boys”)

„Tylko kryzys – rzeczywisty lub postrzegany – prowadzi do realnych zmian”.

www.thelibertarianrepublic.com

Zimna wojna i nowe metody walki:

1947 r. – powstaje CIA

1951 r. – CIA wykorzystuje badania:

1) psychiatry E. Camerona nad „psychicznym kierowaniem”wykorzystującym duże dawki elektrowstrząsów

2) psychologa D. Hebba nad deprywacją sensoryczną (odcięcie od bodźców)

Skutkiem:

tajny program badawczy CIA nad technikami prania mózgupod kryptonimem Bluebird, Artichoke, w 1953 r.– MKUltra

E. Cameron

D. Hebb

www.psych.mcgill.cawww.spartacus-educational.com

Zimna wojna i nowe metody walki:

Efektem badań:

podręcznik CIA do przesłuchań z 1963 pt. KUBARK Counterintelligence Interrogation(kontrwywiad i przesłuchania)

• wprowadzenie w stan szoku (porwania w nocy lub nad ranem),• całkowita izolacja psychiczna (kaptur na głowie), • rozbieranie i bicie, • stosowanie elektrowstrząsów

W podręczniku wprost napisane, że niektóre z metod są nielegalne (sprzeczne z konwencjami genewskimi i kodeksem postępowania armii USA).

Indonezja – wzorcowy zamach stanu:

1965 – zamach stanu (z poparciem CIA) generała Suharto i obalenie prezydenta Sukarno z Narodowej Partii Indonezji

Sukarno twórcą niepodległej Indonezji• chronił krajowych przedsiębiorców przed konkurencją zagraniczną,

• redystrybuował dochód narodowy,

• znacjonalizował prawie 250 firm holenderskich,

• usunął przedstawicielstwa Banku Światowego i MFW oskarżając je o reprezentację interesów korporacji zagranicznych)

Po zamachu eksterminacja zwolenników Sukarno i komunistów przez islamskich studentów szkolonych przez wojsko (w ciągu 1 miesiąca zabito 0,5-1 mln osób, a ponad 1 mln osób do więzień)

Indonezja – wzorcowy zamach stanu:

Suharto wspierają jako ministrowie indonezyjscy ekonomiści wykształceni na Uniwersytecie w Berkeley w Kalifornii (tzw. mafia z Berkeley) w ramach stypendiów Fundacji Forda.

Skutkiem:

Pełne otwarcie kraju na zagraniczny kapitał, w konsekwencji czego w ciągu 2 lat największe zagraniczne koncerny górnicze i energetyczne podzieliły między sobą bogactwa naturalne: miedź, nikiel, drewno, guma i ropa naftowa

Ralph McGehee (dyrektor w CIA w czasach zamachu stanu) uznaje go za wzorcowy: „Wszystkie późniejsze wydarzenia, w trakcie których dochodziło do rozlewu krwi na masową skalę, a w których organizowanie zamieszany był Waszyngton, mają swe źródło w sposobie, w jaki Suharto doszedł do władzy. Jego sukces oznaczał, że scenariusz ten będzie powtarzany jeszcze wiele, wiele razy”.

Chile jako poligon doktryny szoku:

Do 1968 roku 20% wszystkich inwestycji zagranicznych USA umiejscowione w Ameryce Łacińskiej (ponad 5 tys. filii firm USA w tym regionie).

1970-1973 – w Chile rządy lewicowego prezydenta S. Allende(koalicja Jedność Ludowa) pod hasłemnacjonalizacji przemysłu będącego w rękach korporacji zagranicznych.

Prezydent USA R. Nixon po wyborze Allende kazał CIAsparaliżować gospodarkę Chile, aż „zawyje z bólu”

(utworzono komitet przeciw Allende, który finansowały firmyz USA: ITT, Bank of America, Pfizer Chemical i Purina)

www.tierralatina.pl

Chile jako poligon doktryny szoku:

wrzesień 1973 – pucz generała A. Pinocheta i obalenie S. Allende zginęło ponad 3 tys. ludzi (egzekucje na stadionach piłkarskich), 80 tys. trafiło do więzień,

a 200 tys. wyemigrowało

Dyktatura wojskowa i skrajnie wolnorynkowe reformy• prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych (w tym banki),

• otworzenie kraju na zagraniczne towary poprzez zniesienie barier handlowych,

• dopuszczenie nowych instrumentów spekulacji finansowych,

• zmniejszenie wydatków rządowych o 10% (ale podniesienie budżetu armii),

• zniesienie kontroli cen w kraju, gdzie od dekad rząd regulował ceny podstawowychproduktów.

Skutki reform:• W 1974 inflacja 375% [2x większa niż najwyższa za czasów Allende],

• masowe zwolnienia pracowników, bo zalanie rynku tanim importem,

• bankructwa lokalnych przedsiębiorców,

• rekordowy poziom stopy bezrobocia (20%) [za S. Allende 3%],

• masowy głód.

Chile jako poligon doktryny szoku:

Friedman i „Chicago boys” twierdzili, że:

problemem były nie zastosowane przez nich recepty, ale niedostatecznieradykalne ich zastosowanie.

Jednak chaos gospodarczy spowodował załamanie w 1982 r. – niestabilna sytuacja powoduje, że Pinochet zrobił to samo, co Allende – znacjonalizował wiele z zadłużonych przedsiębiorstw.

Pinochet usuwa „Chicago boys” z rządu, kilku z nich oskarżonych o oszustwa finansowe.

Odbicie gospodarcze dopiero w połowie lat 80.