prezentacja.pdf [6320.86kb]

1

Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha

w Poznaniu

ProPoZyCje metodyCZne

Beata jekel, dariusz judek, danuta Konieczka-Śliwińska, Anna Piesiak-robak

2

PoWrótdo sPisu

treŚCiCmentarz Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu – propozycje metodyczne

spis treści

spis treści

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

część 1 – szkoła podstawowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1.1. Komentarz metodyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1.2. scenariusz lekcji historia i społeczeństwo

temat: Poznajemy Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu . . 12 1.2.1. materiał pomocniczy nr 1 Karta wycieczki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 1.2.2. materiał pomocniczy nr 2 mapa centrum Poznania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Plan Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu . . . . . . . . 17 1.2.3. materiał pomocniczy nr 3 dzieje Cmentarza Zasłużonych na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 1.2.4. materiał pomocniczy nr 4 Zadania dla grup . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1.3. scenariusz lekcji języka polskiego

temat: jestem przewodnikiem. oprowadzam wycieczkę po Poznańskiej skałce i Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

1.3.1. materiał pomocniczy nr 1 Zestaw fotografii (i gotowa prezentacja)

oraz map Wzgórza św. Wojciecha w Poznaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 1.3.2. materiał pomocniczy nr 2 3.2.1. Plan wycieczki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 1.3.3. materiał pomocniczy nr 3 Zadania dla grup . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 1.3.4. materiał pomocniczy nr 4 Wykaz publikacji – tekstów do pracy na lekcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 1.3.5. materiał pomocniczy nr 5 Karta pracy nr 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Karta pracy nr 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Karta pracy nr 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Karta pracy nr 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Karta pracy nr 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Karta pracy nr 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Karta pracy nr 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 1.3.6. materiał pomocniczy nr 6 Zestaw słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 1.3.7. materiał pomocniczy nr 7 słowniczek pojęć z historii sztuki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 1.3.8. materiał pomocniczy nr 8 tekst scalony – wypowiedź przewodnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

3

PoWrótdo sPisu


spis treści

część ii gimnazjum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 2.1. Komentarz metodyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 2.2. scenariusz lekcji historii

temat: Bić się czy nie bić? Powstanie styczniowe – geneza, przebieg i skutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 2.2.1. materiał pomocniczy nr 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 2.2.2. materiał pomocniczy nr 2 mapa oraz tekst źródłowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 2.2.3. materiał pomocniczy nr 3 Karta pracy „rok 1863” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 2.2.4. materiał pomocniczy nr 4 Karta pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 2.2.5. materiał pomocniczy nr 5 metaplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 2.3. scenariusz lekcji wiedzy o społeczeństwie

temat: „jeszcze Polska nie zginęła…” – dzieje polskiego hymnu narodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 2.3.1. materiał pomocniczy nr 1 tekst źródłowy nr 1 Fragment ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 roku o obywatelstwie polskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 tekst źródłowy nr 2 Fragment ustawy z dnia 31 stycznia 1980 roku o godle, barwach

i hymnie rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 2.3.2. materiał pomocniczy nr 2 Polskie symbole narodowe – prezentacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 2.3.3. materiał pomocniczy nr 3 Karta pracy „jak Czarniecki do Poznania po szwedzkim zaborze...” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 2.4. scenariusz lekcji języka polskiego

temat: Autor i bohaterowie Mazurka Dąbrowskiego. ich wielkopolskie ślady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 2.4.1. materiał pomocniczy nr 1 teksty Pieśni Legionów Polskich we Włoszech oraz Mazurka Dąbrowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 2.4.2. materiał pomocniczy nr 2 nagranie Mazurka Dąbrowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 2.4.3. materiał pomocniczy nr 3 mapa definiowania pojęć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 2.4.4. materiał pomocniczy nr 3a mapa definiowania pojęć – hymn narodowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 2.4.5. materiał pomocniczy nr 4 instrukcje dla grup . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 2.4.6. materiał pomocniczy nr 5 Karta pracy nr 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 2.4.7. materiał pomocniczy nr 6 Zestaw fotografii i biogramów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

4

PoWrótdo sPisu


spis treści

2.4.8. materiał pomocniczy nr 7 mapa Wielkopolski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 2.4.9. materiał pomocniczy nr 8 szlak Mazurka Dąbrowskiego – przewodnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 2.4.10. materiał pomocniczy nr 9 Piramida priorytetów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 2.5. regulamin konkursu „Od Pieśni Legionów do hymnu narodowego” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 2.5.1. materiał pomocniczy nr 1 Formularz zgłoszeniowy nr 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 2.5.2. materiał pomocniczy nr 2 Formularz zgłoszeniowy nr 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 2.5.3. materiał pomocniczy nr 3 Wykaz zalecanych lektur i materiałów pomocniczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

część iii szkoła ponadgimnazjalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 3.1. Komentarz metodyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 3.2. scenariusz lekcji historii

temat: Wielkopolan droga do niepodległości 1918–1919 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 3.2.1. materiał pomocniczy nr 1 Karta pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 3.2.2. materiał pomocniczy nr 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 3.2.3. materiał pomocniczy nr 3 „Powstanie wielkopolskie 1918–1919. obrazy Leona Prauzińskiego

na pocztówkach, ze zbiorów Biblioteki uniwersyteckiej w Poznaniu – prezentacja” . . . . . 124 3.2.4. materiał pomocniczy nr 4 Karta pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 3.3. scenariusz lekcji wiedzy o społeczeństwie

temat: Wybrani i powołani, czyli kto za co odpowiada w gminie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 3.3.1. materiał pomocniczy nr 1 samorząd i samorządność w Wielkopolsce,

czyli skąd się biorą władze gminy – prezentacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 3.3.2. materiał pomocniczy nr 2 Konstytucja rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku oraz ustawa o samorządzie gminy z 8 marca 1990 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 3.3.3. materiał pomocniczy nr 3 Karta pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 3.3.4. materiał pomocniczy nr 4 Plan Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 3.3.5. materiał pomocniczy nr 5 metaplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 3.4. scenariusz lekcji do przedmiotu historia i społeczeństwo – dziedzictwo epok

temat: Walka czy lojalność? Postawy społeczeństwa polskiego wobec kwestii niepodległości w drugiej połowie XiX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

5

PoWrótdo sPisu


spis treści

3.4.1. materiał pomocniczy nr 1 Postawy Polaków pod zaborami wobec kwestii niepodległości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 3.5. scenariusz lekcji języka polskiego

temat: jak wyrazić żal – od epitafium do… Wstęp do Trenów jana Kochanowskiego . . . . . . . . . . . 146 3.5.1. materiał pomocniczy nr 1 Zestaw ilustracji (map) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 3.5.2. materiał pomocniczy nr 2 Zestaw publikacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 3.5.3. materiał pomocniczy nr 3 Karta pracy nr 1 Pomnik nagrobny Anieli z Liszkowskich dembińskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 Karta pracy nr 2 Pomnik nagrobny dzieci z rodziny szafarkiewiczów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 Karta pracy nr 3 Pomnik nagrobny Geni Hryniewiczówny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 Karta pracy nr 4 Pomnik nagrobny sujeckich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 Karta pracy nr 5 Praca z tekstem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 Karta pracy nr 6 Praca z tekstem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 3.5.4. materiał pomocniczy nr 4 instrukcje dla grup . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 3.5.5. materiał pomocniczy nr 5 Zestaw słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 3.5.6. materiał pomocniczy nr 6 mapa myśli – plakat (przykład) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 3.6. Gra miejska dla uczniów „Śladami Hipolita Cegielskiego w Poznaniu” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 3.6.1. Karta zadaniowa nr 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 3.6.2. Karta zadaniowa nr 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 3.6.3. Karta zadaniowa nr 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 3.6.4. Karta zadaniowa nr 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 3.6.5. Karta zadaniowa nr 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 3.6.6. Karta zadaniowa nr 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 3.6.7. Karta zadaniowa nr 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 3.6.8. Karta zadaniowa nr 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 3.6.9. Karta zadaniowa nr 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178noty o autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179informacje o wydawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

6

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Wprowadzenie

szanowni państwoCmentarz Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojcie-cha w Poznaniu to niewątpliwie znaczące miejsce naszego dziedzictwa regionalnego i narodowego. razem z kościo-łem św. Wojciecha, w którym znajduje się Krypta Zasłu-żonych Wielkopolan, oraz pobliskim kościołem św. józefa i klasztorem Karmelitów Bosych jest częścią traktu Królew-sko-Cesarskiego, łączącego najważniejsze zabytki Pozna-nia. nie ulega wątpliwości, że miejsca te powinien znać nie tylko każdy poznaniak, ale także Wielkopolanin, bo są one źródłem pamięci o ludziach, którzy w przeszłości poświęcili swój czas, serce, pieniądze, a niejednokrotnie i życie, war-tościom najwyższym, czyli ojczyźnie i społeczeństwu.

Adaptacja idei regionalistycznej do edukacji szkolnej w latach 90. XX wieku umożliwiła włączenie do współczesnych programów nauczania także treści związanych z historią naszego regionu, zgodnie z zasadą, że najłatwiej zrozumieć przeszłość, obserwując jej ślady w najbliższym otoczeniu, zwłaszcza wtedy, gdy historia „wielka” przeplatała się z historią lokalną lub regionalną. Poznań jest tym szczególnym miejscem, które w dziejach Polski i europy odegrało na tyle znaczą-cą rolę, że śladów historii „wielkiej” nie trzeba szukać daleko. Żeby jednak młodzi ludzie chcieli zainteresować się przeszłością swojego miasta i regionu, ktoś musi ich w tym wspierać i wskazać drogę poszukiwań, dlatego szkolna edukacja re-gionalna na wszystkich etapach procesu kształcenia jest tak ważna, podobnie jak postawa samych nauczycieli, mająca tutaj znaczenie kluczowe.

oddajemy do Państwa rąk opracowanie metodyczne, które zgodnie z zamiarem jego autorów powinno stanowić dla nauczycieli historii, języka polskiego i wie-dzy o społeczeństwie wsparcie w realizacji aktualnie obowiązującej podstawy programowej. na przykładzie scenariuszy lekcji, konkursu oraz gry miejskiej sta-ramy się pokazać, jak realnie można włączyć do praktyki szkolnej problematykę dotyczącą Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Po-znaniu. do współpracy zaprosiliśmy nauczycieli pracujących w różnych typach szkół, którzy podzielili się z Państwem swoimi pomysłami dydaktycznymi, zgod-nie z najnowszymi trendami edukacyjnymi.

opracowanie Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Po-znaniu – propozycje metodyczne adresowane jest do nauczycieli szkół podstawo-wych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, głównie z terenu Poznania i po-wiatu poznańskiego, ale może także stanowić inspirację dydaktyczną dla szkół

Poznań 2013ISBN 978-83-7768-074-2

w w w . w m p o s n a n i a . p l

Renata LinetteJarosław Matysiak

Cmentarz i Krypta Zasłużonych

w Poznaniu

INFORMACJE PRAKTYCZNE

Cmentarz otwarty jest codziennie

w godz. 10–18

Krypta dostępna jest w soboty w godz. 10–12

i niedziele w godz. 13–16lub po wcześniejszym umówieniu

tel. biura parafialnego: 61 852 69 85 lub fax: 61 851 90 12

Centrum Informacji Miejskiej (CIM) i Salon Posnania

ul. Ratajczaka 44, 61-728 Poznań tel. 61 851 96 45 lub 194 31

pon.–pt. g. 10–19, sob. g. 10–17cim.poznan.pl

e-mail: [email protected]

Najstarsza zachowana poznańska nekropolia położona jest w miejscu

malowniczym i ustronnym, mimo że od ruchliwego centrum dzieli je zaledwie kilkaset metrów – na Wzgórzu św. Wojciecha. Można ją zwiedzać oglądając zabytkowe nagrobki, wśród nich dzieła znanych rzeźbiarzy. Nazwiska na nagrobkach układają się w wątki z historii naszego miasta – niektóre nieco dziś zapomniane.Od 1998 roku dostępna jest krypta pod kościołem św. Wojciecha, która kryje m.in. trumny autorów hymnu polskiego i „Roty”: Józefa Wybickiego i Feliksa Nowowiejskiego. Wszystko to sprawia, że miejsce mogłoby też nosić nazwę Wzgórza Zasłużonych. Warto je odwiedzić z przewodnikiem, który otwiera zapisane tu karty historii – nie tylko naszego miasta.

Cmentarz i Krypta Zasłużonych W

ielkopolan

przewodnik

7

PoWrótdo sPisu

treŚCi

z pozostałych rejonów Wielkopolski. składa się z trzech części, odpowiadających poszczególnym etapom edukacyjnym. W obrębie każdego z nich znajdują się scenariusze lekcji historii, języka polskiego i wiedzy o społeczeństwie, przygoto-wane zgodnie ze specyfiką danego typu szkoły, wraz z pełnym zestawem mate-riałów pomocniczych. Każda część poprzedzona została krótkim komentarzem metodycznym, zawierającym niezbędne wskazówki, jak optymalnie wykorzystać nasze propozycje.

istotnym elementem opracowania, pozwalającym na sprawne wykorzystanie ca-łego materiału, jest elektroniczna forma przekazu i praktyczna nawigacja, która umożliwia szybkie przechodzenie do poszczególnych scenariuszy i materiałów pomocniczych, ich wydruk lub wyświetlenie na tablicy interaktywnej. można również swobodnie przeglądać każdą z części tematycznych (szkoła podstawo-wa, gimnazjum i szkoła ponadgimnazjalna), a w dowolnym momencie wrócić do spisy treści (menu główne prezentacji).

mamy nadzieję, że nasze propozycje metodyczne zachęcą Państwa także do zgłę-biania losów wszystkich Wielkopolan pochowanych na tym cmentarzu, również tych nie ujętych w opracowanych scenariuszach lekcji. Zachęcamy do dalszych udanych eksperymentów dydaktycznych z historią Poznania i Wielkopolski!

danuta Konieczka-Śliwińska

Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu – propozycje metodyczne

cZĘśĆ i > sZKOŁA pODstAWOWA

8

PoWrótdo sPisu

treŚCi

CZęŚć i sZKOŁA pODstAWOWA



9

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Komentarz metodyczny

dzieje Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha to ważny element historii Pozna-nia i Wielkopolski. nauczanie o nim odbywa się nie tylko w ramach szkolnej edukacji historycznej, ale także poprzez powiązane z nią edukację społeczną, polonistyczną i regionalną. tym samym wkompo-nowane jest w ogólne koncepcje wszystkich tych dziedzin kształcenia, zaplanowanych do realizacji jako proces ciągły, obejmujący całość edukacji szkolnej.

jako główny cel nauczania o regionie po 1999 roku, zarówno w szkole podstawowej, gimnazjum, jak i w szkolnictwie ponadgimnazjalnym, przyjmuje się wykształcenie w uczniu poczucia własnej tożsamo-ści regionalnej, będącej podstawą do osobistego zaangażowania się w funkcjonowanie własnego środo-wiska i autentycznego otwarcia się na inne społeczności i kultury. dzięki edukacji regionalnej zwracamy uwagę młodego człowieka na potrzebę ochrony regionalnego dziedzictwa kulturowego i uświadamia-my jego wartość. oznacza to, że punkt ciężkości wszelkich działań dydaktycznych w ramach edukacji re-gionalnej położony jest nie tyle na elementy poznawcze i zdobywanie wiedzy, co na kształcenie postaw i umiejętności, niezbędnych do świadomego uczestnictwa w kształtowaniu środowiska kulturowego własnego regionu. tak rozumiana edukacja regionalna współuczestniczy także w realizacji jednego z podstawowych zadań wychowawczych współczesnej szkoły, polegającym na udzieleniu młodemu człowiekowi niezbędnego wsparcia w określeniu swojego miejsca w otaczającym go świecie i w uzyska-niu odpowiedzi na fundamentalne pytania: „Kim jestem?” i „jak powinienem żyć?”. ostateczną realizację celu nadrzędnego (głównego) edukacji regionalnej zapewniają cele szczegółowe, odrębne dla każdego etapu edukacyjnego.

W szkole podstawowej, ukierunkowanej przede wszystkim na kształcenie propedeutyczne i poznanie najbliższego otoczenia ucznia, głównym celem edukacji regionalnej jest poznanie środowiska lokalne-go ucznia i ogólnej specyfiki regionu. jednocześnie zwracamy uwagę na powiązania rodziny ze spo-łecznością lokalną („rozwijanie wartości rodzinnych związanych z wartościami kulturowymi wspólnoty lokalnej”) oraz regionu z całą ojczyzną („rozwój postaw patriotycznych związanych z tożsamością kul-tury regionalnej”). szkoła powinna umożliwiać uczniowi poznanie regionu i jego kultury, wprowadzać w życie kulturalne w środowisku lokalnym, kształtować tożsamość regionalną jako bazę do tożsamości narodowej.

ministerialna koncepcja edukacji regionalnej, zawarta w aktualnie obowiązującej podstawie programo-wej, możliwa jest do realizacji w praktyce szkolnej w dwóch wariantach: u w wersji minimalnej, gdy nauczyciele poszczególnych przedmiotów włączają tematykę regionalną

tylko w takim zakresie, w jakim zostało to wprost zaznaczone w podstawie programowej;u w wersji poszerzonej, gdy twórczo interpretują pozostałe zapisy dla danego przedmiotu i realizują

wymagane zagadnienia, odwołując się w jak największym stopniu do przykładów z najbliższego oto-czenia i regionu.



10

PoWrótdo sPisu

treŚCi

W naszym opracowaniu metodycznym proponujemy Państwu wariant rozszerzony, pokazując na przy-kładzie języka polskiego oraz przedmiotu historia i społeczeństwo, jak można w praktyce poruszać za-gadnienia dotyczące Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu. oba scenariusze odwołują się do głównej metody dydaktycznej – wycieczki szkolnej, którą szczególnie po-lecamy. na lekcjach języka polskiego uczniowie przygotowują się do roli przewodników wycieczki, a na lekcjach historii i społeczeństwa mają okazję taką wycieczkę odbyć razem z nauczycielem. Przygoto-wane przez nas materiały pomocnicze można wykorzystać zarówno w całości, jak i w dowolnej części. Zgodnie z indywidualnymi potrzebami uczniów możliwa jest również ich modyfikacja, jako punkt wyj-ścia do opracowania własnych środków dydaktycznych.

pOlecAmy metODĘ DyDAKtycZną

Wycieczka historyczna

Poprawnie metodycznie przygotowana i przeprowadzona wycieczka, pozwalająca na reali-zację celów poznawczych, kształcących i wychowawczych, powinna przebiegać w trzech etapach:u etap i – obejmuje czynności przygotowawcze, takie jak: przedstawienie tematyki wyciecz-

ki i jej celów, ustalenie szczegółów organizacyjnych (np. środek lokomocji, koszty realiza-cji, aprowizacja, termin), pogadankę lub samodzielne zdobycie przez uczniów informacji o obiektach na trasie, przygotowanie szczegółowego planu wycieczki (nauczyciel sam lub wraz z klasą ustala plan dnia oraz trasę), określenie zadań realizowanych przez uczniów podczas wycieczki (ogólnych i szczegółowych), przydział zadań do poszczególnych osób lub grup, ewentualny podział na grupy, określenie metody wykonania zadania (np. szkic, rysunek, wywiad, fotografia, film);

u etap ii – polega na realizacji wycieczki według ustalonego planu; u etap iii – stanowi podsumowanie wycieczki – obejmuje jej omówienie (wraz z wymianą

wrażeń) oraz prezentację efektów końcowych zadań po opracowaniu materiału zebrane-go podczas wycieczki.

W rocznym rozkładzie lekcji historii wycieczkę możemy traktować zarówno jako wprowa-dzenie i przygotowanie do określonych zagadnień (wówczas głównym celem wycieczki jest przede wszystkim zdobycie niezbędnych wiadomości, do których będziemy odwoływać się podczas kolejnych lekcji w szkole), jak również jako podsumowanie i powtórzenie większych partii materiału (wtedy wycieczka nabiera charakteru lekcji powtórzeniowej, podczas której uczniowie utrwalają i systematyzują zdobyte wcześniej wiadomości).



11

PoWrótdo sPisu

treŚCi

literatura metodyczna (wybór)e. Brudnik, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, cz. 2, Kielce 2002.e. Brudnik, A. moszczeńska, B. owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Kielce 2000.e. Chorąży, d. Konieczka-Śliwińska, s. roszak, Edukacja historyczna w szkole. Teoria i praktyka, Warszawa 2008.j. Korzeniowski, m. machałek, Edukacja obywatelska w szkole. Teoria i praktyka, Warszawa 2011.m. Kujawska, Współczesne problemy edukacji historycznej, Poznań 2001.j. maternicki, Cz. majorek, A. suchoński, Dydaktyka historii, Warszawa 1993.Metodyka nauczania historii w szkole podstawowej, red. Cz. majorek, Warszawa 1988.m. taraszkiewicz, Jak uczyć lepiej, czyli refleksyjny praktyk w działaniu, Warszawa 1998.m. taraszkiewicz, Jak uczyć jeszcze lepiej? Szkoła pełna ludzi, Poznań 2001.



12

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Anna Piesiak-robak

scenariusz lekcji historia i społeczeństwo

temat: poznajemy cmentarz Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w poznaniu.

cele edukacyjne1. Ogólnena zajęciach uczeń:u dostrzega związek teraźniejszości z przeszłością i poznaje historię oraz zabytki Cmentarza Zasłużo-

nych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu;u odpowiada na proste pytania postawione do tekstu źródłowego, ilustracji, mapy i pozyskuje informa-

cje z różnych źródeł oraz selekcjonuje je i porządkuje;u poznaje symbolikę sztuki cmentarnej XiX i XX wieku;u poznaje biogramy najbardziej zasłużonych Wielkopolan spoczywających na Cmentarzu Zasłużonych

Wielkopolan w Poznaniu.

2. szczegółowePo zajęciach uczeń powinien:u wiedzieć, gdzie znajduje się nekropolia zasłużonych Wielkopolan;u znać historię Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu i jego wy-

branych zabytków;u znać krótkie biogramy osób pochowanych lub upamiętnionych na cmentarzu, np. Hipolita Cegiel-

skiego, jarogniewa drwęskiego, Wojciecha szczęsnego Kaczmarka, marcelego mottego, stanisława taczaka czy Cyryla ratajskiego;

u potrafić wskazać groby literatów, działaczy społecznych i politycznych, artystów zasłużonych dla Wiel-kopolski;

u wskazać najbardziej interesujące pod względem artystycznym pomniki i na ich podstawie podjąć pró-bę charakterystyki pewnych cech sztuki cmentarnej, np. pomnik Anieli z Liszkowskich dembińskiej, pomnik na grobie rodziny sujeckich czy nagrobek tomasza Bajona;

u dostrzegać różnicę w sztuce cmentarnej między współczesnym cmentarzem a Cmentarzem Zasłużo-nych Wielkopolan w Poznaniu;

u odszukać na mapie Poznania Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu.

metody dydaktyczneu rozmowa nauczająca (pogadanka)u praca z mapąu praca z tekstem źródłowymu praca z materiałem multimedialnymu wycieczka szkolna



13

PoWrótdo sPisu

treŚCi

środki dydaktyczneu karta wycieczki

[materiał pomocniczy nr 1]u mapa Poznania i plan Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu

[materiał pomocniczy nr 2]u publikacja r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu, Poznań 2013,

s. 18–56u prezentacja multimedialna pt. Dzieje Cmentarza Zasłużonych na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu

[materiał pomocniczy nr 3] u zadania dla grup

[materiał pomocniczy nr 4] u biogramy wybranych Wielkopolan spoczywających na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan w Po-

znaniu z publikacji: r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu, Poznań 2013

czas: 3 godziny lekcyjne (135 min.)

przebieg lekcjii część wstępna Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności, podanie tematu i celów lekcji. rekapitulacja wtórna dotycząca „małej ojczyzny” z uwzględnieniem tradycji historyczno-kulturowej Wielkopolski. na-uczyciel pyta uczniów o najważniejsze zabytki Poznania i ich związek z historią Polski. Zadaje pytania dotyczące różnych znanych form upamiętnienia postaci i wydarzeń z przeszłości Wielkopolski. Zwraca szczególną uwagę m.in. na pomniki, nazwy ulic i nekropolie. Pyta uczniów, jakie cmentarze znają na terenie Poznania.

ii część zasadnicza1. Przygotowanie do wycieczki.nauczyciel poprzez prezentację multimedialną zapoznaje uczniów z historią Cmentarza Zasłużonych Wiel-kopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu [materiał pomocniczy nr 3]. Przedstawia biogramy naj-bardziej znanych Wielkopolan pochowanych lub upamiętnionych na cmentarzu, np.: Hipolita Cegielskie-go, jarogniewa drwęskiego, Wojciecha szczęsnego Kaczmarka, marcelego mottego, stanisława taczaka czy Cyryla ratajskiego. nauczyciel zwraca również uwagę na elementy sztuki cmentarnej XiX i XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem m.in. pomnika Anieli z Liszkowskich dembińskiej, grobowca rodziny sujeckich czy nagrobka tomasza Bajona. Podkreśla elementy artystyczne i symboliczne nagrobków.

2. Wycieczka.nauczyciel informuje uczniów o regulaminie wycieczki i zachowaniu się w miejscach szczególnych, takich jak cmentarz [materiał pomocniczy nr 1] . nauczyciel informuje uczniów o celach i zadaniach, które będą realizowane podczas wycieczki. uczniowie rozpoczynają wycieczkę od zaznaczenia na mapie Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu i przypomnienia sobie dziejów cmentarza [materiał pomocniczy nr 2] . następnie uczniowie zaznaczają na planie cmentarza najważniejsze groby



14

PoWrótdo sPisu

treŚCi

i pomniki według instrukcji: uczniowie otrzymują od nauczyciela kartę pracy z planem i biogramami osób, których groby mają odnaleźć na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu.

Po zakończeniu pracy nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy, rozdaje zadania i ustala zasady pracy w grupach. [materiał pomocniczy nr 4]

Grupa 1odszukajcie i wskażcie trzy zabytkowe kwatery na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan, które pocho-dzą z XiX wieku.Grupa 2odszukajcie i wskażcie trzy kwatery z napisami w języku niemieckim i zastanówcie się, o czym świadczą tego rodzaju groby.Grupa 3odszukajcie i wskażcie trzy formy odwołań do symboli narodowych w XiX wieku.Grupa 4odszukajcie i wskażcie trzy zabytkowe kwatery na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan, które pocho-dzą z XX wieku.

Po wykonaniu zadania uczniowie wracają do szkoły.

3. Podsumowanie wycieczki i pracy uczniów.Po powrocie do szkoły uczniowie prezentują swoje karty pracy i zrealizowane zadania. Wyjaśniają wraz z nauczycielem wątpliwości, a liderzy grup dokonują prezentacji swoich zadań. uczniowie oceniają swoje zadania pod kątem trudności, jakie napotkali podczas ich realizacji. nauczyciel ocenia aktywność uczniów przy realizacji poszczególnych zadań. Podkreśla konieczność kultywowania pamięci o ludziach zasłużonych dla Wielkopolski.

iii część podsumowującaW ramach podsumowania pracy nauczyciel zadaje uczniom pytania dotyczące osób pochowanych na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu. Zadaje pracę domową, polegającą na napisaniu krótkiej informacji na temat wybranej osoby pochowanej na tym cmentarzu oraz o wydarzeniu histo-rycznym z nią związanym. uczeń może skorzystać z publikacji: r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu (Poznań 2013).



15

PoWrótdo sPisu

treŚCi

mAteriAŁ pOmOcnicZy nr 1

Karta wycieczki

cmentarz Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w poznaniu

1. regulamin wycieczkinauczyciel informuje uczniów o planie wycieczki i zwraca uwagę na godne zachowanie się na cmen-tarzu. Podkreśla funkcje cmentarza jako miejsca pamięci i znaczenie tradycji i dziedzictwa własnego narodu. nauczyciel przypomina również podstawowe przepisy poruszania się poza terenem szkoły.

2. plan wycieczki1. Wzgórze św. Wojciecha.2. Wnętrze kościoła św. Wojciecha w Poznaniu.3. Krypta Zasłużonych Wielkopolan.4. Położenie i historia Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan.5. sylwetki zasłużonych Wielkopolan spoczywających na cmentarzu:a) uczestnicy powstań narodowych,b) działacze społeczni i polityczni,c) uczeni, nauczyciele i artyści,d) prezydenci miasta Poznania.6. Zrealizowanie zadań wyznaczonych dla 4 grup uczniów.7. Powrót do szkoły i podsumowanie pracy.



16

PoWrótdo sPisu

treŚCi


mapa poznania

1. na mapie centrum Poznania zaznacz Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha.

POZNAŃC E N T R U M

opracowanie - Zarząd Geodezji i Katastru Miejskiego GEOPOZ - wrzesień 2013

POZNA¡

MuzeaMuseums

KoÊcio∏yChurches

Informacja turystycznaTourist information centres

Centrum Informacji MiejskiejCity Information Centre

Linie tramwajoweTram routes

Poznan centrum Cmentarz 2013:Layout 1 30-10-13 10:58 Page 1

Źródło: mapa wykonana przez GeoPoZ, w: r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu,

Poznań 2013, strona 2 okładki.



17

PoWrótdo sPisu

treŚCi

plan cmentarza Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w poznaniu

ul. KOŚCIUSZK

I

Łąka

II

III

IV

V

VI

VIIVIII

9 11 13–14 18 20 23–24–2510 12 15–17 19 21–22 26

36–3933 34

35

27 28 2930–31 32

117–125116

88–89 90–92 93 94 95 96 9798

99100

101–102103

104105

106107

108109

110111

112113

11411586 87 126

127

5–6 4 3 2 1

7

8

128–130

57–5859

6061

6263

6465

66

67–6869

70–7172

84–85

7374

7576

83 82 81 80 79–78 77

52

51, 5350 5

4 55

56

136

45

4647

4344

42

41 40

48 4

9

131

B

A

B

A — Fig. Niepokalanego Poczęcia NMP— Pomnik Anieli z Liszkowskich Dembińskiej

I

ul. KSIĘCIA JÓZEFA

137

138

139141140134133135

Źródło: plan zamieszczony w publikacji: r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu,


2. na planie Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha zaznacz: a) pomnik Anieli z Liszkowskich dembińskiej, b) grób rodziny sujeckich, c) grób tomasza Bajona, d) grób marcelego mottego, e) pomnik Hipolita Cegielskiego, f ) grób stanisława taczaka, g) groby jarogniewa drwęskiego i Wojciecha szczęsnego Kaczmarka, h) grób Cyryla ratajskiego.



18

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Dzieje cmentarza Zasłużonych na Wzgórzu św. Wojciecha w poznaniu

fot. P. skórnicki

Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha– dzieje cmentarza sięgają XiX wieku (1808 roku);– Cmentarz powstał dzięki staraniom stanisława Kolanowskiego (1781–1856);– Pierwszy pogrzeb na tym cmentarzu odbył się w 1810 roku;– rangę Cmentarza Zasłużonych zyskał po ii wojnie światowej (1948 roku).



19

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Wybrane nagrobki – cechy sztuki cmentarnej

fot. P. skórnicki



20

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Groby zasłużonych Wielkopolan – prezydenci

fot. P. skórnicki



21

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Groby zasłużonych Wielkopolan – działacze społeczni i polityczni

fot. P. skórnicki



22

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Groby zasłużonych Wielkopolan – nauczyciele, artyści i wydawcy

fot. P. skórnicki



23

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Zadania dla grup

nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy. rozdaje zadania dla poszczególnych grup uczniów i ustala zasa-dy pracy w grupach.

Grupa 1odszukajcie i wskażcie trzy zabytkowe kwatery na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan, które pocho-dzą z XiX wieku.

Grupa 2odszukajcie i wskażcie trzy kwatery z napisami w języku niemieckim i zastanówcie się, o czym świadczą tego rodzaju groby.

Grupa 3odszukajcie i wskażcie trzy formy odwołań do symboli narodowych w XiX wieku.

Grupa 4odszukajcie i wskażcie trzy zabytkowe kwatery na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan, które pocho-dzą z XX wieku.



24

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Beata jekel

scenariusz lekcji języka polskiego

temat: Jestem przewodnikiem. Oprowadzam wycieczkę po poznańskiej skałce i cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan.

motto:Ojczyznę kochamy nie dlatego, że jest wielka, ale dlatego, że nasza.

seneka

cele edukacyjne1. Ogólnena zajęciach uczeń:u pozna zabytki Poznania (Poznańska skałka – kościół św. Wojciecha, Krypta Zasłużonych Wielkopolan

oraz Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan) i sylwetki osób związanych z historią miasta;u zredaguje tekst pisany i wypowiedź ustną (plan, wypowiedź przewodnika – wejście w rolę);u będzie kształcić umiejętności językowe i stylistyczne (wartość stylistyczna i budowa strony biernej

oraz orzeczeń wyrażonych czasownikami zakończonymi na: -no, -to).

2. szczegółowePo zajęciach uczeń powinien:u wiedzieć, w jakich opracowaniach można znaleźć informacje na temat zabytków Poznania;u wiedzieć, kto się tymi zagadnieniami zajmuje i do czego mogą być użyteczne;u znać dzieje Poznańskiej skałki i Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan;u znać niektóre pojęcia związane z historią, kulturą, architekturą i sztuką, np.: fasada (kościoła), witraż,

dach kryty gontem;u znać pojęcia związane z nauką o języku: konstrukcja składniowa czynna i bierna, orzeczenie wyrażone

formami czasownika zakończonymi na: -no, -to i ich funkcję stylistyczną;u potrafić wykorzystać znajomość pracy z internetem w pracy na lekcji;u znaleźć informacje w tekście;u zredagować krótką wypowiedź (plan, wypowiedź przewodnika), stosować pojęcia z historii sztuki

w poprawnej ortograficznie formie;u zastosować materiał zgromadzony na lekcji w wypowiedzi pisemnej i ustnej;u zastosować w wypowiedzi pisemnej i ustnej konstrukcje składniowe czynne i bierne oraz orzeczenie

wyrażone formami czasownika zakończonymi na: -no, -to w poprawnej funkcji stylistycznej;u przedstawić opisowo wybrany zabytek, stosować słownictwo podane na lekcji.



25

PoWrótdo sPisu

treŚCi

metody dydaktyczneu pogadanka (rozmowa nauczająca) z elementami prezentacji multimedialneju praca z tekstemu działania praktyczne uczniów (elementy technik dramowych)u praca w grupach

środki dydaktyczneu zestaw fotografii (lub prezentacja multimedialna wykonana przez nauczyciela) – Wzgórze św. Wojcie-

cha w Poznaniu [materiał pomocniczy nr 1]

u plan wycieczki (do wyświetlenia na tablicy multimedialnej) [materiał pomocniczy nr 2]

u zadania dla grup [materiał pomocniczy nr 3]

u wykaz publikacji tekstów do pracy na lekcji [materiał pomocniczy nr 4]

u karty pracy dla uczniów i materiały dla nauczyciela [materiał pomocniczy nr 5]

u zestaw słownictwa (do wyświetlenia na tablicy multimedialnej) [materiał pomocniczy nr 6]

u słowniczek pojęć z historii sztuki [materiał pomocniczy nr 7]

u tekst scalony – wypowiedź przewodnika [materiał pomocniczy nr 8]

u tablica multimedialnau rzutnik multimedialny, ekran

czas: 2 godziny lekcyjne (90 min.) ewentualnie dodatkowe 2 godziny zegarowe (120 min.) – wycieczka na Wzgórze św. Wojciecha

przebieg pierwszej godziny lekcyjneji część wstępna 1. Pogadanka nauczyciela.nawiązanie do wycieczek edukacyjnych, roli przewodnika, źródeł informacji na temat zabytków, kra-kowskiej skałki jako pierwowzoru poznańskiej Krypty i Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan, roli historii własnego regionu – wyjaśnienie sensu sentencji umieszczonej na zewnętrznej ścianie kaplicy św. Anto-niego: „ojczyznę kochamy nie dlatego, że jest wielka, ale dlatego, że nasza”.

2. sformułowanie tematu i wyjaśnienie celów lekcji.Zredagowanie planu wycieczki na Poznańską skałkę i Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan oraz wypo-wiedzi przewodnika, uczniowie wcielą się w rolę przewodników i uczestników wycieczki.



26

PoWrótdo sPisu

treŚCi

ii część zasadnicza 1. Prezentacja multimedialna: Wzgórze św. Wojciecha w Poznaniu [materiał pomocniczy nr 1] i redago-wanie planu wycieczki [materiał pomocniczy nr 2] .

2. Podział klasy na grupy i przydział pracy [materiał pomocniczy nr 3] oraz rozdanie fragmentów publi-kacji [materiał pomocniczy nr 4] i materiałów ikonograficznych [materiał pomocniczy nr 1] .

3. uzupełnianie kart pracy [materiał pomocniczy nr 5] a) zwrócenie uwagi na to, na czym powinien koncentrować się przewodnik oprowadzający wycieczkę – zwroty do uczestników, kierowanie ich uwagi na istotne elementy oraz pojęcia z zakresu sztuki i ar-chitektury;b) wyświetlenie na ekranie zestawu słownictwa – konstrukcje językowe służące utrzymaniu kontaktu z grupą (przykłady) [materiał pomocniczy nr 6] i rozdanie słowniczków dla grup – pojęcia z zakresu historii sztuki [materiał pomocniczy nr 7] , np.: - i oto, proszę państwa, znajdujemy się przed frontem kościoła św. Wojciecha… - Po prawej stronie widzicie państwo… - Proszę zwrócić uwagę na dach dzwonnicy kryty gontem…c) uzupełnienie tekstu odpowiednimi informacjami, pomoc nauczyciela – wyjaśnienia – słowniczek po-jęć z zakresu historii sztuki [materiał pomocniczy nr 7] .

4. sprawdzenie kart pracy i korekta dokonana przez nauczyciela.

iii część podsumowująca Prezentacja pracy przez poszczególne grupy – według zredagowanego uprzednio planu wycieczki. Wyjaśnianie pojęć.

przebieg drugiej godziny lekcyjneji część wstępnaPogadanka (rozmowa nauczająca) – powtórzenie wiadomości o formach czasownika i rodzajach orzecze-nia oraz wprowadzenie do tematu – stosowanie w wypowiedzi pisemnej i ustnej konstrukcji składniowych czynnych i biernych oraz orzeczeń wyrażonych formami czasownika zakończonymi na: -no, -to w popraw-nej funkcji stylistycznej.

ii część zasadnicza1. Prezentacja na tablicy multimedialnej tekstu jednej z grup i dokonanie analizy zastosowanych form czasownika (strona czynna i bierna), orzeczeń (wyrażonych nieosobowymi formami czasownika zakoń-czonymi na: -no, -to) i ich funkcji stylistycznej [materiał pomocniczy nr 5] .



27

PoWrótdo sPisu

treŚCi

2. scenka – symulacja dialogu pomiędzy uczestnikami wycieczki. Wykorzystanie sytuacji symulacyjnej – dialog uczestnika wycieczki z przewodnikiem, np.: (zapis dialogu na tablicy, podkreślenie orzeczeń): – Kto zbudował kościół? – nie wiadomo, istnieje kilka teorii, prawdopodobna jest fundacja świątyni przez Bolesława

Krzywoustego. Kościół został zbudowany w Xiii wieku (kościół zbudowano w Xiii wieku)Wniosek: form strony biernej czasownika i nieosobowej zakończonej na: -no, -to używamy wtedy, gdy nie znamy wykonawcy czynności lub chcemy podkreślić czynność, jej przedmiot, a nie wykonawcę.

3. Podkreślanie form czasownika w stronie biernej, orzeczeń w formie nieosobowych form czasownika i określanie ich funkcji (w tekstach innych grup), podanie przykładów przez uczniów.

iii część podsumowująca1. działanie praktyczne – stworzenie sytuacji: jestem przewodnikiem, oprowadzam koleżanki i kole-gów po Poznańskiej skałce (i Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan) – uczniowie w roli przewodników i uczestników wycieczki. uczeń wciela się w rolę przewodnika i prezentuje materiał wypracowany przez swoją grupę; na tablicy multimedialnej przedstawia materiał ikonograficzny, zwraca uwagę na zwroty omawiane w czasie oby-dwu lekcji; reszta klasy wciela się w rolę uczestników wycieczki.

2. rozdanie przez nauczyciela całego (scalonego) tekstu [materiał pomocniczy nr 8] – wypowiedź prze-wodnika.

3. Zapisanie i wyjaśnienie zadania domowego. Zadanie: Będziesz przewodnikiem oprowadzającym wycieczkę – naucz się tekstu opracowanego przez

twoją grupę lub całego tekstu (dla zdolniejszych uczniów).

UWAGA!można zorganizować wycieczkę na Wzgórze św. Wojciecha w Poznaniu, podczas której uczniowie będą przewodnikami, można też ograniczyć zakres materiału np. do poznania tylko kościoła św. Wojciecha i Krypty lub Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan.



28

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Zestaw fotografii oraz map Wzgórza św. Wojciecha w poznaniu

nauczyciel może przygotować prezentację multimedialną, wykorzystując fotografię z materiału po-mocniczego nr 1.

1. Fragment planu Poznania z zaznaczonym miejscem zabytku: kościół św. Wojciecha.

PO

ZN

A¡

Źródło: mapa wykonana przez GeoPoZ, w: r. Linette, j. matysiak,

Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu, Poznań 2013, strona 2 okładki.

2. Fasada kościoła św. Wojciecha i drewnianej dzwonnicy.

fot. P. skórnicki



29

PoWrótdo sPisu

treŚCi

3. Wnętrze kościoła św. Wojciecha – ołtarz.

Źródło: http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/

http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/



30

PoWrótdo sPisu

treŚCi

4. Wnętrze kościoła św. Wojciecha – witraże.

Św. Wojciech, witraż za ołtarzem głównym,

projekt i wykonanie stanisław Powalisz (1957). Fot. A. Wita.

misterium mszy Świętej, witraż w nawie lewej od strony wschodniej, w dolnej części

inskrypcja: „W XV rocznicę śmierci ks. kan. narcyza Putza proboszcza tut.

Kościoła, fundują brat Kazimierz z żoną teresą z Kaliniewa 4.Xii.1957”.

Projekt i wykonanie stanisław Powalisz (1957). Fot. A. Wita.

Źródło: http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/




31

PoWrótdo sPisu

treŚCi

5. Kaplica św. Antoniego i napis: „ojczyznę kochamy nie dlatego, że jest wielka, ale dlatego, że nasza” – wejście do Krypty Zasłużonych Wielkopolan.

fot. d. jekel

6. Krypta Zasłużonych Wielkopolan.

fot. P. skórnicki



32

PoWrótdo sPisu

treŚCi

7. Fotografie postaci, których prochy zostały złożone w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan kościoła św. Wojciecha.Karol marcinkowski

http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Krypta” – „Karol marcinkowski”)Józef Wybicki

http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Krypta” – „józef Wybicki”)Antoni Kosiński

http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Krypta” – „Antoni Kosiński”)Heliodor święcicki

http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Krypta” – „Heliodor Święcicki”)Feliks nowowiejski

http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Krypta” – „Feliks nowowiejski”)gen. Jan Henryk Dąbrowski

http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Krypta” – „Henryk dąbrowski”)

8. Fragment planu Poznania z zaznaczonym miejscem nekropolii: Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan.

PO

ZN

A¡


Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu, Poznań 2013,

strona 2 okładki.









33

PoWrótdo sPisu

treŚCi

9. Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan – widok ogólny.

fot. P. skórnicki

10. Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan – plan cmentarza.

ul. K

OŚCIUSZK

I

Łąka

II

III

IV

V

VI

VIIVIII

9 11 13–14 18 20 23–24–2510 12 15–17 19 21–22 26

36–3933 34

35

27 28 2930–31 32

117–125116

88–89 90–92 93 94 95 9697

9899100

101–102103

104105

106107

108109

110111

112113

11411586 8

7 126

127

5–6 4 3 2 1

7

8

128–130

57–5859

6061

6263

6465

66

67–6869

70–7172

84–85

7374

7576

83 82 81 80 79–78 77

52

51, 5

350 54 5

556

136

45

4647

4344

42

41 40

48

49

131

B

A

B

A — Fig. Niepokalanego Poczęcia NMP

— Pomnik Anieli z Liszkowskich Dembińskiej

I

ul. KSIĘCIAJÓZEFA

137

138

139141140134133135

Źródło: r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu,




34

PoWrótdo sPisu

treŚCi

11. Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan – widok nagrobków.

fot. P. skórnicki



35

PoWrótdo sPisu

treŚCi


plan wycieczki

1. Wzgórze św. Wojciecha i zewnętrzny wygląd kościoła św. Wojciecha z drewnianą dzwonnicą.

2. Wnętrze kościoła św. Wojciecha – ołtarz.

3. Witraże w kościele św. Wojciecha.

4. Kaplica św. Antoniego i Krypta Zasłużonych Wielkopolan.

5. sylwetki zasłużonych Wielkopolan.

6. Położenie i historia Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan.

7. sylwetki zasłużonych Wielkopolan spoczywających na cmentarzu:

a) uczestnicy powstań narodowych;

b) naukowcy, nauczyciele, twórcy kultury;

c) prezydenci miasta.



36

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Zadania dla grup

Grupa nr 1Fragment planu Poznania z zaznaczonym miejscem zabytku: kościół św. Wojciecha.

PO

ZN

A¡



strona 2 okładki.

Fasada kościoła św. Wojciecha i drewnianej dzwonnicy.

fot. P. skórnicki



37

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Fragmenty publikacji dotyczące historii kościoła św. Wojciecha:u j. y. Łuczak, Spacerownik poznański, Warszawa 2010, s. 89–90 (kościół św. Wojciecha).u Z. Kurzawa, A. Kusztelski, Historyczne kościoły Poznania. Przewodnik, Poznań 2006, s. 148–149 (kościół

św. Wojciecha).Karta pracy – tekst do uzupełnienia

Grupa nr 2Wnętrze kościoła św. Wojciecha – ołtarz.

http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Galeria zdjęć” – „Wnętrze kościoła”)

Fragmenty publikacji dotyczące historii kościoła św. Wojciecha:u j. y. Łuczak, Spacerownik poznański, Warszawa 2010, s. 89–90 (kościół św. Wojciecha).u Z. Kurzawa, A. Kusztelski, Historyczne kościoły Poznania. Przewodnik, Poznań 2006, s. 148–149 (kościół

św. Wojciecha).Karta pracy – tekst do uzupełnienia

Grupa nr 3Wnętrze kościoła św. Wojciecha – witraże.

http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Galeria zdjęć” – „Witraże”)

Fragment publikacji dotyczący historii kościoła św. Wojciecha: http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Historia” – „Historia kościoła”)

Karta pracy – tekst do uzupełnienia

Grupa nr 4 Kaplica św. Antoniego i napis: „ojczyznę kochamy nie dlatego, że jest wielka, ale dlatego, że nasza” – wejście do Krypty Zasłużonych Wielkopolan.

http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Krypta” – „o krypcie”)

Fragmenty publikacji dotyczące historii Krypty Zasłużonych Wielkopolan:u j. y. Łuczak, Spacerownik poznański, Warszawa 2010, s. 90 (kościół św. Wojciecha).u Z. Kurzawa, A. Kusztelski, Historyczne kościoły Poznania. Przewodnik, Poznań 2006, s. 148–149 (kościół

św. Wojciecha).u Poznań. Przewodnik po zabytkach i historii, red. j. Pazder, Poznań 2003, s. 142–145 (kościół św. Wojciecha).u http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Krypta”)Karta pracy – tekst do uzupełnienia








38

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Grupa nr 5Fotografie postaci, których prochy zostały złożone w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan kościoła św. Wojciecha.Karol marcinkowski

http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Krypta” – „Karol marcinkowski”)Józef Wybicki

http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Krypta” – „józef Wybicki”)Antoni Kosiński

http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Krypta” – „Antoni Kosiński”)Heliodor święcicki

http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Krypta” – „Heliodor Święcicki”)Feliks nowowiejski

http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Krypta” – „Feliks nowowiejski”)gen. Jan Henryk Dąbrowski

http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Krypta” – „Henryk dąbrowski”)

Fragment publikacji: krótkie biogramy wybranych osób http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Krypta”)

Karta pracy – tekst do uzupełnienia

Grupa nr 6Fragment planu Poznania z zaznaczonym miejscem nekropolii: Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan.

PO

ZN

A¡

Źródło: plan wykonany przez GeoPoZ, r. Linette, j. matysiak,


strona 2 okładki.










39

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan – widok ogólny.

fot. P. skórnicki

Fragmenty publikacji dotyczące historii Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan i biogramy (uczestnicy powstań narodowych).u Poznań. Przewodnik po zabytkach i historii, red. j. Pazder, Poznań 2003, s. 146–149 (Cmentarz Zasłużo-

nych).u r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu, Poznań 2013.Karta pracy – tekst do uzupełnienia

Grupa nr 7Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan – widok nagrobków.

fot. P. skórnicki



40

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Fragmenty publikacji dotyczące historii Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan – biogramy (politycy i pre-zydenci Poznania, naukowcy, nauczyciele, twórcy kultury).u Poznań. Przewodnik po zabytkach i historii, red. j. Pazder, Poznań 2003, s. 146–149 (Cmentarz Zasłużonych).u r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu, Poznań 2013.Karta pracy – tekst do uzupełnienia



41

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Wykaz publikacji – tekstów do pracy na lekcji

Grupa 1 i 2u j. y. Łuczak, Spacerownik poznański, Warszawa 2010, s. 89–90 (kościół św. Wojciecha).u Z. Kurzawa, A. Kusztelski, Historyczne kościoły Poznania. Przewodnik, Poznań 2006, s. 148–149 (kościół

św. Wojciecha).

Grupa 3u http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Historia” – „Historia kościoła”)

Grupy 4 i 5u j. y. Łuczak, Spacerownik poznański, Warszawa 2010, s. 90 (kościół św. Wojciecha).u Z. Kurzawa, A. Kusztelski, Historyczne kościoły Poznania. Przewodnik, Poznań 2006, s. 142–145 (kościół

św. Wojciecha).u Poznań. Przewodnik po zabytkach i historii, red. j. Pazder, Poznań 2003, s. 142–145 (kościół św. Wojciecha).u http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/ (zakładka „Krypta”)

Grupy 6 i 7u Poznań. Przewodnik po zabytkach i historii, red. j. Pazder, Poznań 2003, s. 146–149 (Cmentarz Zasłużonych).u r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu, Poznań 2013.





42

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Karta pracy nr 1

tekst i – do uzupełnieniaszanowni Państwo! mijając ogród jordanowski przy ulicy solnej, ulicą ......................... weszliśmy na Wzgó-rze ................................ i oto, proszę Państwa, znajdujemy się przed frontem kościoła św. Wojciecha. Po prawej stronie, przy otaczającym świątynię murze, widzicie Państwo drewnianą dzwonnicę z przełomu ................... i ................... wieku, najstarszy drewniany zabytek w Poznaniu. Proszę zwrócić uwagę na dach dzwonnicy kryty ............................... . Świątynia została zbudowana prawdopodobnie w ................... wieku. Według podania wzniesiono ją w miejscu, gdzie św. Wojciech wygłosił ......................................................................................................................... Podczas ii wojny światowej kościół został poważnie zniszczony.



43

PoWrótdo sPisu

treŚCi

tekst i – uzupełnionyszanowni Państwo! mijając ogród jordanowski przy ulicy solnej, ulicą działową weszliśmy na Wzgórze św. Wojciecha. i oto, proszę Państwa, znajdujemy się przed frontem kościoła św. Wojciecha. Po prawej stronie, przy otaczającym świątynię murze, widzicie Państwo drewnianą dzwonnicę z przełomu XVi i XVii wieku, najstarszy drewniany zabytek w Poznaniu. Proszę zwrócić uwagę na dach dzwonnicy kryty gontem. Świątynia została zbudowana prawdopodobnie w Xiii wieku. Według podania wzniesiono ją w miejscu, gdzie św. Wojciech wygłosił kazanie przed udaniem się z wyprawą misyjną do Prus. Podczas ii wojny światowej kościół został poważnie zniszczony.

tekst i – uzupełniony, podkreślone formy czasownikówszanowni Państwo! mijając ogród jordanowski przy ulicy solnej, ulicą działową weszliśmy na Wzgórze św. Wojciecha. i oto, proszę Państwa, znajdujemy się przed frontem kościoła św. Wojciecha. Po prawej stronie, przy otaczającym świątynię murze, widzicie Państwo drewnianą dzwonnicę z przełomu XVi i XVii wieku, najstarszy drewniany zabytek w Poznaniu. Proszę zwrócić uwagę na dach dzwonnicy kryty gontem. Świątynia została zbudowana prawdopodobnie w Xiii wieku. Według podania wzniesiono ją w miejscu, gdzie św. Wojciech wygłosił kazanie przed udaniem się z wyprawą misyjną do Prus. Podczas ii wojny światowej kościół został poważnie zniszczony.



44

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Karta pracy nr 2

tekst ii – do uzupełnieniaWejdźmy do wnętrza kościoła.Kościół składa się z ................... naw. Z dawnych .......................................................... do naszych czasów dotrwa-ło pięć. W prezbiterium znajduje się ołtarz ........................................................... z rzeźbą przedstawiającą Wnie-bowzięcie, pochodzącą z XVi wieku. ołtarz został wykonany prawdopodobnie przez osoby związane z warsztatem ............................................................ Przejdźmy teraz do nawy północnej. W ołtarzu umieszczo-no obraz przedstawiający Anioła stróża. jego autorem był zapewne .................................................................................................. – proboszcz tego kościoła w latach 1630–1635. Proszę udać się za mną. W nawie połu-dniowej znajduje się obraz przedstawiający Opłakiwanie Chrystusa. spójrzmy teraz na zachodnią ścianę. Wisi tu kilka portretów ......................................................................................................................................................................................................................... należących w dużej części do rodu naramowickich, a pochodzących z XVii i XViii wieku.Całość kościoła pokrywa pochodząca .................................................................. modernistyczna polichromia autorstwa Antoniego Procajłowicza. odnowiono ją w 1999 roku.



45

PoWrótdo sPisu

treŚCi

tekst ii – uzupełnionyWejdźmy do wnętrza kościoła.Kościół składa się z trzech naw. Z dawnych dwunastu ołtarzy do naszych czasów dotrwało pięć. W pre-zbiterium znajduje się ołtarz szafkowy z rzeźbą przedstawiającą Wniebowzięcie, pochodzącą z XVi wieku. ołtarz został wykonany prawdopodobnie przez osoby związane z warsztatem Wita stwosza. Przejdźmy teraz do nawy północnej. W ołtarzu umieszczono obraz przedstawiający Anioła stróża. jego autorem był zapewne Krzysztof Boguszewski – proboszcz tego kościoła w latach 1630–1635. Proszę udać się za mną. W nawie południowej znajduje się obraz przedstawiający Opłakiwanie Chrystusa. spójrzmy teraz na zachodnią ścianę. Wisi tu kilka portretów trumiennych oraz blach herbowych należących w dużej części do rodu naramowickich, a pochodzących z XVii i XViii wieku.Całość kościoła pokrywa pochodząca z początku XX wieku modernistyczna polichromia autorstwa An-toniego Procajłowicza. odnowiono ją w 1999 roku.

tekst ii – uzupełniony, podkreślone formy czasownikówWejdźmy do wnętrza kościoła.Kościół składa się z trzech naw. Z dawnych dwunastu ołtarzy do naszych czasów dotrwało pięć. W pre-zbiterium znajduje się ołtarz szafkowy z rzeźbą przedstawiającą Wniebowzięcie, pochodzącą z XVi wieku. ołtarz został wykonany prawdopodobnie przez osoby związane z warsztatem Wita stwosza. Przejdźmy teraz do nawy północnej. W ołtarzu umieszczono obraz przedstawiający Anioła stróża. jego autorem był zapewne Krzysztof Boguszewski – proboszcz tego kościoła w latach 1630–1635. Proszę udać się za mną. W nawie południowej znajduje się obraz przedstawiający Opłakiwanie Chrystusa. spójrzmy teraz na zachodnią ścianę. Wisi tu kilka portretów trumiennych oraz blach herbowych należących w dużej części do rodu naramowickich, a pochodzących z XVii i XViii wieku.Całość kościoła pokrywa pochodząca z początku XX wieku modernistyczna polichromia autorstwa An-toniego Procajłowicza. odnowiono ją w 1999 roku.



46

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Karta pracy nr 3

tekst iii – do uzupełnieniaProszę spojrzeć tutaj, na okna naw bocznych.na początku XX wieku ks. Bolesław Kościelski (proboszcz w latach 1903–1925), zafascynowany deko-racjami ........................................................... w Krakowie, swymi inicjatywami i działaniami w dużym stopniu wpłynął na obecny wygląd kościoła. dzięki niemu nie tylko wykonano nową ............................................, ale także dwa witraże we wschodnich oknach naw bocznych. W oknie południowym umieszczono wizerunek .................................................................................. jest to replika fragmentu witraża józefa mehof-fera z katedry we Fryburgu. natomiast w oknie północnym znajduje się .........................................................................................., replika witraża autorstwa stanisława Wyspiańskiego z kościoła .................................... w Krakowie.



47

PoWrótdo sPisu

treŚCi

tekst iii – uzupełnionyProszę spojrzeć tutaj, na okna naw bocznych.na początku XX wieku ks. Bolesław Kościelski (proboszcz w latach 1903–1925), zafascynowany dekora-cjami kościoła mariackiego w Krakowie, swymi inicjatywami i działaniami w dużym stopniu wpłynął na obecny wygląd kościoła. dzięki niemu nie tylko wykonano nową polichromię, ale także dwa witraże we wschodnich oknach naw bocznych. W oknie południowym umieszczono wizerunek św. Barbary. jest to replika fragmentu witraża józefa mehoffera z katedry we Fryburgu. natomiast w oknie północnym znajduje się wizerunek bł. salomei, replika witraża autorstwa stanisława Wyspiańskiego z kościoła Fran-ciszkanów w Krakowie.

tekst iii – uzupełniony, podkreślone formy czasownikówProszę spojrzeć tutaj, na okna naw bocznych.na początku XX wieku ks. Bolesław Kościelski (proboszcz w latach 1903–1925), zafascynowany dekora-cjami kościoła mariackiego w Krakowie, swymi inicjatywami i działaniami w dużym stopniu wpłynął na obecny wygląd kościoła. dzięki niemu nie tylko wykonano nową polichromię, ale także dwa witraże we wschodnich oknach naw bocznych. W oknie południowym umieszczono wizerunek św. Barbary. jest to replika fragmentu witraża józefa mehoffera z katedry we Fryburgu. natomiast w oknie północnym znajduje się wizerunek bł. salomei, replika witraża autorstwa stanisława Wyspiańskiego z kościoła Fran-ciszkanów w Krakowie.



48

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Karta pracy nr 4

tekst iV – do uzupełnieniaPrzejdźmy teraz do kaplicy św. Antoniego, która przylega do kościoła. Wybudowano ją w 1634 roku. Proszę spojrzeć na zewnętrzną ścianę, widnieje na niej napis: „ojczyznę kochamy nie dlatego, że jest wielka, ale dlatego, że nasza”. A tu obok jest wejście do ..................................................................... Z inicjatywą stworzenia przy kościele św. Wojciecha panteonu wybitnych Wielkopolan na wzór .................................................................... wystąpił po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ksiądz Bolesław Kościelski, proboszcz tej parafii w latach 1903–1925. ideę poparł .......................................................... (pierwszy rektor uniwersytetu Poznańskiego) oraz grono znamienitych Wielkopolan – i tak wiosną 1922 roku ukonstytuował się Komi-tet Budowy Grobów Zasłużonych pod przewodnictwem ........................................................................................................................................... Za datę powstania poznańskiego panteonu zasłużonych można uznać dzień ................................................ roku, kiedy to ze starego cmentarza świętomarcińskiego przy ulicy towarowej uroczyście przeniesiono do kościoła św. Wojciecha trumnę z prochami .............................................................., wielkiego lekarza i społecznika.



49

PoWrótdo sPisu

treŚCi

tekst iV – uzupełnionyPrzejdźmy teraz do kaplicy św. Antoniego, która przylega do kościoła. Wybudowano ją w 1634 roku. Proszę spojrzeć na zewnętrzną ścianę, widnieje na niej napis: „ojczyznę kochamy nie dlatego, że jest wielka, ale dlatego, że nasza”. A tu obok jest wejście do Krypty Zasłużonych. Z inicjatywą stworzenia przy kościele św. Wojciecha panteonu wybitnych Wielkopolan na wzór krakowskiej skałki wystąpił po odzy-skaniu przez Polskę niepodległości ksiądz Bolesław Kościelski, proboszcz tej parafii w latach 1903–1925. ideę poparł Heliodor Święcicki (pierwszy rektor uniwersytetu Poznańskiego) oraz grono znamienitych Wielkopolan – i tak wiosną 1922 roku ukonstytuował się Komitet Budowy Grobów Zasłużonych pod przewodnictwem ks. biskupa stanisława Łukomskiego. Za datę powstania poznańskiego panteonu za-służonych można uznać dzień 10 czerwca 1923 roku, kiedy to ze starego cmentarza świętomarcińskiego przy ulicy towarowej uroczyście przeniesiono do kościoła św. Wojciecha trumnę z prochami Karola mar-cinkowskiego, wielkiego lekarza i społecznika.

tekst iV – uzupełniony, podkreślone formy czasownikówPrzejdźmy teraz do kaplicy św. Antoniego, która przylega do kościoła. Wybudowano ją w 1634 roku. Proszę spojrzeć na zewnętrzną ścianę, widnieje na niej napis: „ojczyznę kochamy nie dlatego, że jest wielka, ale dlatego, że nasza”. A tu obok jest wejście do Krypty Zasłużonych. Z inicjatywą stworzenia przy kościele św. Wojciecha panteonu wybitnych Wielkopolan na wzór krakowskiej skałki wystąpił po odzy-skaniu przez Polskę niepodległości ksiądz Bolesław Kościelski, proboszcz tej parafii w latach 1903–1925. ideę poparł Heliodor Święcicki (pierwszy rektor uniwersytetu Poznańskiego) oraz grono znamienitych Wielkopolan – i tak wiosną 1922 roku ukonstytuował się Komitet Budowy Grobów Zasłużonych pod przewodnictwem ks. biskupa stanisława Łukomskiego. Za datę powstania poznańskiego panteonu za-służonych można uznać dzień 10 czerwca 1923 roku, kiedy to ze starego cmentarza świętomarcińskiego przy ulicy towarowej uroczyście przeniesiono do kościoła św. Wojciecha trumnę z prochami Karola mar-cinkowskiego, wielkiego lekarza i społecznika.



50

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Karta pracy nr 5

tekst V – do uzupełnieniaProszę udać się za mną. Wejdziemy teraz do Krypty Zasłużonych. Pochowano tu prochy wybitnych osób związanych z Wielkopolską: ........................................................... – twórcy naszego hymnu narodowe-go, pułkownika Andrzeja niegolewskiego – ............................................................................... generała michała sokolnickiego – ...................................................................., generała Antoniego Kosińskiego, który razem z ge-nerałem dąbrowskim tworzył ......................................................................................., kompozytorów tadeusza szeligowskiego i stefana Poradowskiego, słynnego podróżnika ....................................................................., proboszcza Krzysztofa Boguszewskiego – malarza epoki ................................, a także działacza oświa-towego i proboszcza ............................................................................. A w tej oto urnie zostało złożone serce ........................................................................................ – wybitnego generała, twórcy Legionów Polskich, który na starość osiadł w wielkopolskiej ................................................................................ Po zakończeniu ii wojny światowej, w 1946 roku, spoczął w krypcie kompozytor Feliks nowowiejski. W tym samym roku prze-niesiono trumnę z prochami ks. Wacława Gieburowskiego oraz profesora ......................................................... – założyciela uniwersytetu Poznańskiego.



51

PoWrótdo sPisu

treŚCi

tekst V – uzupełnionyProszę udać się za mną. Wejdziemy teraz do Krypty Zasłużonych. Pochowano tu prochy wybitnych osób związanych z Wielkopolską: józefa Wybickiego – twórcy naszego hymnu narodowego, pułkownika An-drzeja niegolewskiego – bohatera spod samosierry, generała michała sokolnickiego – adiutanta napo-leona, generała Antoniego Kosińskiego, który razem z generałem dąbrowskim tworzył Legiony Polskie we Włoszech, kompozytorów tadeusza szeligowskiego i stefana Poradowskiego, słynnego podróżnika edmunda strzeleckiego, proboszcza Krzysztofa Boguszewskiego – malarza epoki baroku, a także działa-cza oświatowego i proboszcza Franciszka Bażyńskiego. A w tej oto urnie zostało złożone serce jana Hen-ryka dąbrowskiego – wybitnego generała, twórcy Legionów Polskich, który na starość osiadł w wielko-polskiej Winnej Górze. Po zakończeniu ii wojny światowej, w 1946 roku, spoczął w krypcie kompozytor Feliks nowowiejski. W tym samym roku przeniesiono trumnę z prochami ks. Wacława Gieburowskiego oraz profesora Heliodora Święcickiego – założyciela uniwersytetu Poznańskiego.

tekst V – uzupełniony, podkreślone formy czasownikówProszę udać się za mną. Wejdziemy teraz do Krypty Zasłużonych. Pochowano tu prochy wybitnych osób związanych z Wielkopolską: józefa Wybickiego – twórcy naszego hymnu narodowego, pułkownika An-drzeja niegolewskiego – bohatera spod samosierry, generała michała sokolnickiego – adiutanta napo-leona, generała Antoniego Kosińskiego, który razem z generałem dąbrowskim tworzył Legiony Polskie we Włoszech, kompozytorów tadeusza szeligowskiego i stefana Poradowskiego, słynnego podróżnika edmunda strzeleckiego, proboszcza Krzysztofa Boguszewskiego – malarza epoki baroku, a także działa-cza oświatowego i proboszcza Franciszka Bażyńskiego. A w tej oto urnie zostało złożone serce jana Hen-ryka dąbrowskiego – wybitnego generała, twórcy Legionów Polskich, który na starość osiadł w wielko-polskiej Winnej Górze. Po zakończeniu ii wojny światowej, w 1946 roku, spoczął w krypcie kompozytor Feliks nowowiejski. W tym samym roku przeniesiono trumnę z prochami ks. Wacława Gieburowskiego oraz profesora Heliodora Święcickiego – założyciela uniwersytetu Poznańskiego.



52

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Karta pracy nr 6

tekst Vi – do uzupełnieniaZe Wzgórza św. Wojciecha zejdziemy teraz na Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan. Z prawej strony mi-jamy kościół i klasztor Karmelitów Bosych. i oto zbliżamy się do cmentarza. Widzimy tu głaz, proszę popatrzeć, jest to pomnik, który poświęcono pionierom zorganizowanej turystyki w Poznaniu i Wielko-polsce. teraz wejdziemy na cmentarz. Przechadzka po nim jest wspaniałą podróżą w czasie. jest to najstar-sza z poznańskich nekropolii, powstała w ................... roku. najstarsze nagrobki pochodzą z początku ................... wieku. rangę cmentarza zasłużonych uzyskał w 1948 roku. na cmentarzu spoczywa wielu wybitnych Wielkopolan – ludzi zasłużonych dla życia kulturalnego, gospodarczego i politycznego Po-znania. Zostali tu pochowani weterani wojen napoleońskich i powstań narodowych, m.in.: stanisław taczak (1874–1960) – ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................Antoni Bryliński (1844–1912) – .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................Antoni Bukowski (1812–1887) – .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................Wincenty Bukowski (1800–1871) – ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................edmund callier (1833–1893) – ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................piotr Dahlman (1810–1847) – ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ignacy Danysz (1802–1855) – .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................Feliks Dziorobek (1819–1875) – ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ludwik Gąsiorowski (1807–1863) – .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ludwik Jabłkowski (1802–1865) – ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................Jakub Filip Kierzkowski (1771–1862) – ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................Józef Kosiński (1784–1862) – .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................stanisław motty (1826–1900) – .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................Józef Okoniewski (1838–1921) – ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................( i inni – dowolny wybór z materiałów źródłowych)



53

PoWrótdo sPisu

treŚCi

tekst Vi – uzupełnionyZe Wzgórza św. Wojciecha zejdziemy teraz na Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan. Z prawej strony mi-jamy kościół i klasztor Karmelitów Bosych. i oto zbliżamy się do cmentarza. Widzimy tu głaz, proszę popatrzeć, jest to pomnik, który poświęcono pionierom zorganizowanej turystyki w Poznaniu i Wielko-polsce. teraz wejdziemy na cmentarz. Przechadzka po nim jest wspaniałą podróżą w czasie. jest to najstarsza z poznańskich nekropolii, powstała w 1808 roku. najstarsze nagrobki pochodzą z początku XiX wieku. rangę cmentarza zasłużonych uzyskał w 1948 roku. na cmentarzu spoczywa wielu wybitnych Wielko-polan – ludzi zasłużonych dla życia kulturalnego, gospodarczego i politycznego Poznania. Zostali tu pochowani weterani wojen napoleońskich i powstań narodowych, m.in.:stanisław taczak (1874–1960) – generał WP, pierwszy dowódca powstania wielkopolskiego 1918–1919.Antoni Bryliński (1844–1912) – kupiec, powstaniec styczniowy.Antoni Bukowski (1812–1887) – działacz społeczny, powstaniec listopadowy i styczniowy. Wincenty Bukowski (1800–1871) – rolnik, oficer podczas powstania listopadowego.edmund callier (1833–1893) – oficer podczas powstania styczniowego, historyk, działacz społeczny, dziennikarz.piotr Dahlman (1810–1847) – poeta, dziennikarz, powstaniec listopadowy.ignacy Danysz (1802–1855) – oficer podczas powstania listopadowego.Feliks Dziorobek (1819–1875) – przyrodnik, przemysłowiec, powstaniec 1848 roku.ludwik Gąsiorowski (1807–1863) – lekarz, historyk medycyny, filantrop, społecznik, powstaniec listo-padowy i podczas Wiosny Ludów.ludwik Jabłkowski (1802–1865) – oficer, powstaniec styczniowy i uczestnik Wiosny Ludów.Jakub Filip Kierzkowski (1771–1862) – uczestnik insurekcji kościuszkowskiej, wojen napoleońskich i powstania listopadowego.Józef Kosiński (1784–1862) – kapitan, uczestnik wojen napoleońskich, kawaler Legii Honorowej.stanisław motty (1826–1900) – prawnik, polityk, uczestnik Wiosny Ludów.Józef Okoniewski (1838–1921) – rolnik, powstaniec styczniowy.

tekst Vi – uzupełniony, podkreślone formy czasownikówZe Wzgórza św. Wojciecha zejdziemy teraz na Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan. Z prawej strony mi-jamy kościół i klasztor Karmelitów Bosych. i oto zbliżamy się do cmentarza. Widzimy tu głaz, proszę popatrzeć, jest to pomnik, który poświęcono pionierom zorganizowanej turystyki w Poznaniu i Wielko-polsce. teraz wejdziemy na cmentarz. Przechadzka po nim jest wspaniałą podróżą w czasie. jest to najstarsza z poznańskich nekropolii, powstała w 1808 roku. najstarsze nagrobki pochodzą z początku XiX wieku. rangę cmentarza zasłużonych uzyskał w 1948 roku. na cmentarzu spoczywa wielu wybitnych Wielko-polan – ludzi zasłużonych dla życia kulturalnego, gospodarczego i politycznego Poznania. Zostali tu pochowani weterani wojen napoleońskich i powstań narodowych, m.in.: stanisław taczak (1874–1960) – generał WP, pierwszy dowódca powstania wielkopolskiego 1918–1919.Antoni Bryliński (1844–1912) – kupiec, powstaniec styczniowy.Antoni Bukowski (1812–1887) – działacz społeczny, powstaniec listopadowy i styczniowy.Wincenty Bukowski (1800–1871) – rolnik, oficer podczas powstania listopadowego.



54

PoWrótdo sPisu

treŚCi

edmund callier (1833–1893) – oficer podczas powstania styczniowego, historyk, działacz społeczny, dziennikarz.piotr Dahlman (1810–1847) – poeta, dziennikarz, powstaniec listopadowy.ignacy Danysz (1802–1855) – oficer podczas powstania listopadowego.Feliks Dziorobek (1819–1875) – przyrodnik, przemysłowiec, powstaniec 1848 roku.ludwik Gąsiorowski (1807–1863) – lekarz, historyk medycyny, filantrop, społecznik, powstaniec listo-padowy i podczas Wiosny Ludów.ludwik Jabłkowski (1802–1865) – oficer, powstaniec styczniowy i uczestnik Wiosny Ludów.Jakub Filip Kierzkowski (1771–1862) – uczestnik insurekcji kościuszkowskiej, wojen napoleońskich i powstania listopadowego.Józef Kosiński (1784–1862) – kapitan, uczestnik wojen napoleońskich, kawaler Legii Honorowej.stanisław motty (1826–1900) – prawnik, polityk, uczestnik Wiosny Ludów.Józef Okoniewski (1838–1921) – rolnik, powstaniec styczniowy.



55

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Karta pracy nr 7

tekst Vii – do uzupełnieniana cmentarzu znajdują się również mogiły polityków i byłych prezydentów miasta. spoczywają tu:stanisław mikołajczyk (1901–1966) – ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ireneusz Wierzejewski (1881–1930) – ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................szymon Wroniecki (1754–1833) – ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................Jarogniew Drwęski (1875–1921) – ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................cyryl ratajski (1875–1942) – ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

na cmentarzu postawiono również pomnik Wojciecha szczęsnego Kaczmarka – upamiętniający postać prezydenta Poznania w latach 1990–1998, konsula polskiego w Paryżu (2000–2003), jednego ze współ-twórców odrodzenia polskiego samorządu miejskiego.Wśród zasłużonych Wielkopolan znajdziemy też mogiły wybitnych lekarzy, m.in. Ludwika Gąsiorowskie-go (1807–1863), tomasza drobnika (1858–1901), Bolesława Krysiewicza (1862–1932) i ireneusza Wierze-jewskiego (1881–1930), a także naukowców, m.in. filologa Bolesława erzepkiego (1852–1932), historyka józefa Łukaszewicza (1799–1873) i botanika józefa Paczoskiego (1864–1942).spoczywają tu znani artyści, m.in. pianista i kompozytor raul Koczalski (1885–1948), aktorka nuna mło-dziejowska-szczurkiewiczowa (1875–1933) i rzeźbiarz Władysław marcinkowski (1858–1947).Znajduje się tu również grób marcelego mottego (1818–1898) – ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ autora słynnych Przechadzek po mieście (Poznaniu) i symboliczna mogiła Hipolita Cegielskiego – .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................



56

PoWrótdo sPisu

treŚCi

tekst Vii – uzupełnionyna cmentarzu znajdują się również mogiły polityków i byłych prezydentów miasta. spoczywają tu:stanisław mikołajczyk (1901–1966) – premier rP.ireneusz Wierzejewski (1881–1930) – ortopeda, profesor uniwersytetu Poznańskiego, generał WP, po-wstaniec wielkopolski 1918–1919 roku, senator rP.szymon Wroniecki (1754–1833) – przemysłowiec, prezydent Poznania.Jarogniew Drwęski (1875–1921) – adwokat, społecznik, działacz kulturalny, prezydent Poznania.cyryl ratajski (1875–1942) – adwokat, polityk, prezydent Poznania.

na cmentarzu postawiono również pomnik Wojciecha szczęsnego Kaczmarka – upamiętniający postać prezydenta Poznania w latach 1990–1998, konsula polskiego w Paryżu (2000–2003), jednego ze współ-twórców odrodzenia polskiego samorządu miejskiego.Wśród zasłużonych Wielkopolan znajdziemy też mogiły wybitnych lekarzy, m.in. Ludwika Gąsiorowskie-go (1807–1863), tomasza drobnika (1858–1901), Bolesława Krysiewicza (1862–1932) i ireneusza Wierze-jewskiego (1881–1930), a także naukowców, m.in. filologa Bolesława erzepkiego (1852–1932), historyka józefa Łukaszewicza (1799–1873) i botanika józefa Paczoskiego (1864–1942).spoczywają tu znani artyści, m.in. pianista i kompozytor raul Koczalski (1885–1948), aktorka nuna mło-dziejowska-szczurkiewiczowa (1875–1933) i rzeźbiarz Władysław marcinkowski.Znajduje się tu również grób marcelego mottego (1818–1898) – nauczyciela, filologa, tłumacza, dzien-nikarza, pamiętnikarza, pisarza, społecznika, autora słynnych Przechadzek po mieście (Poznaniu) i sym-boliczna mogiła Hipolita Cegielskiego – filologa, przemysłowca, działacza społecznego, dziennikarza i polityka.

tekst Vii – uzupełniony, podkreślone formy czasownikówna cmentarzu znajdują się również mogiły polityków i byłych prezydentów miasta. spoczywają tu:stanisław mikołajczyk (1901–1966) – premier rP.ireneusz Wierzejewski (1881–1930) – ortopeda, profesor uniwersytetu Poznańskiego, generał WP, po-wstaniec wielkopolski 1918–1919 roku, senator rP.szymon Wroniecki (1754–1833) – przemysłowiec, prezydent Poznania.Jarogniew Drwęski (1875–1921) – adwokat, społecznik, działacz kulturalny, prezydent Poznania.cyryl ratajski (1875–1942) – adwokat, polityk, prezydent Poznania.

na cmentarzu postawiono również pomnik Wojciecha szczęsnego Kaczmarka – upamiętniający postać prezydenta Poznania w latach 1990–1998, konsula polskiego w Paryżu (2000–2003), jednego ze współ-twórców odrodzenia polskiego samorządu miejskiego.Wśród zasłużonych Wielkopolan znajdziemy też mogiły wybitnych lekarzy, m.in. Ludwika Gąsiorowskie-go (1807–1863), tomasza drobnika (1858–1901), Bolesława Krysiewicza (1862–1932) i ireneusza Wierze-jewskiego (1881–1930), a także naukowców, m.in. filologa Bolesława erzepkiego (1852–1932), historyka józefa Łukaszewicza (1799–1873) i botanika józefa Paczoskiego (1864–1942).spoczywają tu znani artyści, m.in. pianista i kompozytor raul Koczalski (1885–1948), aktorka nuna mło-dziejowska-szczurkiewiczowa (1875–1933) i rzeźbiarz Władysław marcinkowski.



57

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Znajdują się tu również grób marcelego mottego (1818–1898) – nauczyciela, filologa, tłumacza, dzien-nikarza, pamiętnikarza, pisarza, społecznika, autora słynnych Przechadzek po mieście ( Poznaniu) i sym-boliczna mogiła Hipolita Cegielskiego – filologa, przemysłowca, działacza społecznego, dziennikarza i polityka.



58

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Zestaw słownictwa

materiał dla nauczyciela do wyświetlenia na tablicy multimedialnej/ekranie.

u i oto, proszę państwa, znajdujemy się przed frontem kościoła św. Wojciecha.

u Po prawej stronie widzicie państwo…

u Proszę zwrócić uwagę na dach dzwonnicy kryty gontem.

u Wejdźmy do wnętrza kościoła.

u Przejdźmy teraz do…

u spójrzmy na…

u Proszę udać się za mną. Wejdziemy teraz do…

u Ze Wzgórza św. Wojciecha zejdziemy teraz na…

u i oto zbliżamy się do…

u Z prawej strony mijamy…



59

PoWrótdo sPisu

treŚCi


słowniczek pojęć z historii sztuki

blacha (tarcza) herbowa – element herbu, np. rycerskiego, zawierający godło.

herb – dziedziczny znak rodowy; zwyczaj stosowania herbów ukształtował się w średniowieczu i swój rodowód posiada w bojowym taktycznym zespole rycerskim, jaki stanowiła chorągiew, czyli oddział woj-skowy będący podstawową jednostką podczas prowadzenia bitew. Gdy na polu walki pojawiła się ciężka jazda, zbroje były do siebie podobne, a hełmy zakrywały głowę i twarz, rozpoznanie poszczególnych rycerzy stawało się niemal niemożliwe. Łatwy do rozpoznania rysunek, odpowiednio barwiony i opa-trzony znakiem bojowym, na którym umieszczany był ów znak dawał możliwość identyfikacji. dlatego jednostka bojowa skupiała i rozpoznawała się po proporcu. Właśnie ów znak przechodził na różne części uzbrojenia rycerskiego, przede wszystkim na hełm i tarczę, skąd pochodzą dawne określenia: arma, insi-gnia lub clenodium. (http://pl.wikipedia.org/wiki/Herb)

dzwonnica – budynek lub wydzielone pomieszczenie, w którym zawieszono dzwony, mający charakter sakralny lub świecki; najczęściej w formie wieży.

front – tu: przednia, zazwyczaj ozdobna ściana budynku.

gont – deseczka w kształcie klina służąca (obecnie rzadko) do krycia dachów.

krypta – podziemne, sklepione pomieszczenie w kościele przeznaczone do składania relikwii i chowa-nia zmarłych.

nawa – część kościoła pomiędzy prezbiterium a kruchtą przeznaczona dla wiernych; oprócz świątyń jednonawowych występują dwu-, trzy-, pięcio- oraz siedmionawowe. nawy są zazwyczaj oddzielone rzędem podpór-słupów, filarów lub kolumn. Średniowieczne kościoły bazylikowe były trój- lub pięcio-nawowe, o nawie głównej dwa razy szerszej i dwa razy wyższej od naw bocznych. Późnogotyckie ko-ścioły dwunawowe mogły mieć symetryczne nawy równej szerokości i prezbiterium umieszczone na osi filarów międzynawowych lub niesymetryczne nawy różnej szerokości (układ spotykany w budownic-twie zakonów żebraczych – dominikanów i franciszkanów). (http://pl.wikipedia.org/wiki/nawa)

nekropolia – tu: duży, zabytkowy cmentarz.

ołtarz szafkowy – typ ołtarza składającego się ze skrzyni z figurami, zamykanej bocznymi zdobiony-mi skrzydłami. ołtarz szafiasty (z niem. Schreinaltar), szafowy lub retabulum szafiaste (schreinretabel) – typ nastawy ołtarzowej występujący w okresie gotyku, głównie w krajach północnej europy. Central-ną jego część stanowi otwierana od frontu drewniana skrzynia, w której ustawione są rzeźby – figury jezusa, marii, świętych – lub sceny narracyjne. do bocznych, przednich krawędzi skrzyni przymocowane są na zawiasach tzw. skrzydła służące do zamykania skrzyni nastawy. skrzydła są zwykle podzielone

http://pl.wikipedia.org/wiki/Herb

http://pl.wikipedia.org/wiki/Nawa



60

PoWrótdo sPisu

treŚCi

na kwatery i zdobione malowidłami, płaskorzeźbą, a w niektórych przypadkach rzeźbą pełnoplastyczną. (http://pl.wikipedia.org/wiki/o%C5%82tarz_szafiasty)

panteon – tu: w znaczeniu 3 i 4; 1. w religiach politeistycznych: ogół bóstw danej religii; 2. w starożytnej Grecji i starożytnym rzymie: świątynia poświęcona wszystkim bogom; 3. grupa ludzi zasłużonych dla kraju lub wybitnych w jakiejś dziedzinie nauki lub sztuki; 4. monumentalna budowla, w której znajdują się groby wybitnych ludzi lub ich pomniki.

polichromia – wielobarwne malowidło zdobiące ściany lub stropy budowli.

portret trumienny – portret zmarłego przymocowywany do trumny, zazwyczaj sześcio- lub ośmio-boczny. W czasach rzeczypospolitej szlacheckiej, od początku XVii wieku po schyłek XViii stulecia, na ziemiach polskich rozwinęło się unikatowe na skalę światową zjawisko zwane portretem trumiennym. upowszechnił się wówczas szczególny sposób eksponowania trumny w trakcie mszy żałobnej, na tzw. castrum doloris (łożu boleści) w postaci katafalku, na którym stawiano trumnę w otoczeniu tarcz herbo-wych i tablic laudacyjnych. do krótszego boku trumny po stronie głowy zmarłego przymocowywano malowane portrety. musiały być wyraźne, często o uproszczonych, ale charakterystycznych rysach twa-rzy, aby podczas uroczystości pogrzebowych można było zobaczyć je nawet z kilkunastu metrów. Wi-doczny w blasku świec i wśród dymu intensywnego kadzidła portret symbolizował duchową obecność zmarłego, przenikanie się świata ziemskiego i duchowego. Po uroczystościach portrety często wraz z ta-blicami laudacyjnymi montowano w epitafia i wieszano w kościele. Podobnie działo się w przypadku tarcz herbowych. różne były techniki wykonania portretów. do najczęściej występujących należały ma-lowane na blasze, kształtem dostosowane do krótszego boku trumny. ich wymiary oscylowały między 40/50 x 45/50 cm, przeważnie były sześcio- lub ośmioboczne. (http://www.culture.pl/baza-sztuki-pelna-tresc/)

prezbiterium – część kościoła, w której znajduje się główny ołtarz.

replika – tu: kopia dzieła sztuki wykonana przez autora oryginału.

urna – naczynie grobowe do przechowywania prochów zmarłego po spaleniu.

witraż – kompozycja figuralna lub ornamentalna z barwnych szkieł okiennych łączonych ołowianymi ramkami.

opracowano na podstawie Słownika Języka Polskiego PWN oraz źródeł internetowych podanych w nawiasach – przy hasłach.

Czerwonym kolorem zaznaczono trudności ortograficzne.

http://pl.wikipedia.org/wiki/O%C5%82tarz_szafiasty

http://www.culture.pl/baza-sztuki-pelna-tresc/

http://www.culture.pl/baza-sztuki-pelna-tresc/



61

PoWrótdo sPisu

treŚCi


tekst scalony – wypowiedź przewodnika

Kolorem czerwonym zaznaczono formy nieosobowe i stronę bierną czasownika, kolorem zielonym – słownictwo z zakresu historii sztuki.

Podkreślone zostały zwroty używane przez przewodnika, służące skupieniu uwagi na danym obiekcie.

szanowni Państwo! mijając ogród jordanowski przy ulicy solnej, ulicą działową weszliśmy na Wzgórze św. Wojciecha. i oto, proszę Państwa, znajdujemy się przed frontem kościoła św. Wojciecha. Po prawej stronie, przy otaczającym świątynię murze, widzicie Państwo drewnianą dzwonnicę z przełomu XVi i XVii wieku, najstarszy drewniany zabytek w Poznaniu. Proszę zwrócić uwagę na dach dzwonnicy kryty gontem. Świątynia została zbudowana prawdopodobnie w Xiii wieku. Według podania wzniesiono ją w miejscu, gdzie św. Wojciech wygłosił kazanie przed udaniem się z wyprawą misyjną do Prus. Podczas ii wojny światowej kościół został poważnie zniszczony.

Wejdźmy do wnętrza kościoła.Kościół składa się z trzech naw. Z dawnych dwunastu ołtarzy do naszych czasów dotrwało pięć. W pre-zbiterium znajduje się ołtarz szafkowy z rzeźbą przedstawiającą Wniebowzięcie, pochodzącą z XVi wieku. ołtarz został wykonany prawdopodobnie przez osoby związane z warsztatem Wita stwosza. Przejdźmy teraz do nawy północnej. W ołtarzu umieszczono obraz przedstawiający Anioła stróża. jego autorem był zapewne Krzysztof Boguszewski – proboszcz tego kościoła w latach 1630–1635. Proszę udać się za mną. W nawie południowej znajduje się obraz przedstawiający Opłakiwanie Chrystusa. spójrzmy teraz na zachodnią ścianę. Wisi tu kilka portretów trumiennych oraz blach herbowych należących w dużej części do rodu naramowickich, a pochodzących z XVii i XViii wieku.Całość kościoła pokrywa pochodząca z początku XX wieku modernistyczna polichromia autorstwa An-toniego Procajłowicza. odnowiono ją w 1999 roku.

Proszę spojrzeć tutaj, na okna naw bocznych.na początku XX wieku ks. Bolesław Kościelski (proboszcz w latach 1903–1925), zafascynowany dekora-cjami kościoła mariackiego w Krakowie, swymi inicjatywami i działaniami w dużym stopniu wpłynął na obecny wygląd kościoła. dzięki niemu nie tylko wykonano nową polichromię, ale także dwa witraże we wschodnich oknach naw bocznych. W oknie południowym umieszczono wizerunek św. Barbary. jest to replika fragmentu witraża józefa mehoffera z katedry we Fryburgu. natomiast w oknie północnym znajduje się wizerunek bł. salomei, replika witraża autorstwa stanisława Wyspiańskiego z kościoła Fran-ciszkanów w Krakowie.



62

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Przejdźmy teraz do kaplicy św. Antoniego, która przylega do kościoła. Wybudowano ją w 1634 roku. Proszę spojrzeć na zewnętrzną ścianę, widnieje na niej napis: „ojczyznę kochamy nie dlatego, że jest wielka, ale dlatego, że nasza”. A tu obok jest wejście do Krypty Zasłużonych. Z inicjatywą stworzenia przy kościele św. Wojciecha panteonu wybitnych Wielkopolan na wzór krakowskiej skałki wystąpił po odzy-skaniu przez Polskę niepodległości ksiądz Bolesław Kościelski, proboszcz tej parafii w latach 1903–1925. ideę poparł Heliodor Święcicki (pierwszy rektor uniwersytetu Poznańskiego) oraz grono znamienitych Wielkopolan – i tak wiosną 1922 roku ukonstytuował się Komitet Budowy Grobów Zasłużonych pod przewodnictwem ks. biskupa stanisława Łukomskiego. Za datę powstania poznańskiego panteonu za-służonych można uznać dzień 10 czerwca 1923 roku, kiedy to ze starego cmentarza świętomarcińskiego przy ulicy towarowej uroczyście przeniesiono do kościoła św. Wojciecha trumnę z prochami Karola mar-cinkowskiego, wielkiego lekarza i społecznika.

Proszę udać się za mną. Wejdziemy teraz do Krypty Zasłużonych. Pochowano tu prochy wybitnych osób związanych z Wielkopolską: józefa Wybickiego – twórcy naszego hymnu narodowego, pułkownika An-drzeja niegolewskiego – bohatera spod samosierry, generała michała sokolnickiego – adiutanta napo-leona, generała Antoniego Kosińskiego, który razem z generałem dąbrowskim tworzył Legiony Polskie we Włoszech, kompozytorów tadeusza szeligowskiego i stefana Poradowskiego, słynnego podróżnika edmunda strzeleckiego, proboszcza Krzysztofa Boguszewskiego – malarza epoki baroku, a także działa-cza oświatowego i proboszcza Franciszka Bażyńskiego. A w tej oto urnie zostało złożone serce jana Hen-ryka dąbrowskiego – wybitnego generała, twórcy Legionów Polskich, który na starość osiadł w wielko-polskiej Winnej Górze. Po zakończeniu ii wojny światowej, w 1946 roku, spoczął w krypcie kompozytor Feliks nowowiejski. W tym samym roku przeniesiono trumnę z prochami ks. Wacława Gieburowskiego oraz profesora Heliodora Święcickiego – założyciela uniwersytetu Poznańskiego.

Ze Wzgórza św. Wojciecha zejdziemy teraz na Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan. Z prawej strony mija-my kościół i klasztor Karmelitów Bosych. i oto zbliżamy się do cmentarza. Widzimy tu głaz, proszę popa-trzeć, jest to pomnik, który poświęcono pionierom zorganizowanej turystyki w Poznaniu i Wielkopolsce.

teraz wejdziemy na cmentarz. Przechadzka po nim jest wspaniałą podróżą w czasie. jest to najstarsza z poznańskich nekropolii, powstała w 1808 roku. najstarsze nagrobki pochodzą z początku XiX wieku. rangę cmentarza zasłużonych uzyskał w 1948 roku. na cmentarzu spoczywa wielu wybitnych Wielko-polan – ludzi zasłużonych dla życia kulturalnego, gospodarczego i politycznego Poznania. Zostali tu pochowani weterani wojen napoleońskich i powstań narodowych, m.in.: stanisław taczak (1874–1960) – generał WP, pierwszy dowódca powstania wielkopolskiego 1918–1919.Antoni Bryliński (1844–1912) – kupiec, powstaniec styczniowy.Antoni Bukowski (1812–1887) – działacz społeczny, powstaniec listopadowy i styczniowy.Wincenty Bukowski (1800–1871) – rolnik, oficer podczas powstania listopadowego.edmund callier (1833–1893) – oficer podczas powstania styczniowego, historyk, działacz społeczny, dziennikarz.piotr Dahlman (1810–1847) – poeta, dziennikarz, powstaniec listopadowy.ignacy Danysz (1802–1855) – oficer podczas powstania listopadowego.Feliks Dziorobek (1819–1875) – przyrodnik, przemysłowiec, powstaniec 1848 roku.



63

PoWrótdo sPisu

treŚCi

ludwik Gąsiorowski (1807–1863) – lekarz, historyk medycyny, filantrop, społecznik, powstaniec listo-padowy i podczas Wiosny Ludów.ludwik Jabłkowski (1802–1865) – oficer, powstaniec styczniowy i uczestnik Wiosny Ludów.Jakub Filip Kierzkowski (1771–1862) – uczestnik insurekcji kościuszkowskiej, wojen napoleońskich i powstania listopadowego.Józef Kosiński (1784–1862) – kapitan, uczestnik wojen napoleońskich, kawaler Legii Honorowej.stanisław motty (1826–1900) – prawnik, polityk, uczestnik Wiosny Ludów.Józef Okoniewski (1838–1921) – rolnik, powstaniec styczniowy.

na cmentarzu znajdują się również mogiły polityków i byłych prezydentów miasta. spoczywają tu:stanisław mikołajczyk (1901–1966) – premier rP.ireneusz Wierzejewski (1881–1930) – ortopeda, profesor uniwersytetu Poznańskiego, generał WP, po-wstaniec wielkopolski 1918–1919 roku, senator rP.szymon Wroniecki (1754–1833) – przemysłowiec, prezydent Poznania.Jarogniew Drwęski (1875–1921) – adwokat, społecznik, działacz kulturalny, prezydent Poznania.cyryl ratajski (1875–1942) – adwokat, polityk, prezydent Poznania.

na cmentarzu postawiono również pomnik Wojciecha szczęsnego Kaczmarka – upamiętniający postać prezydenta Poznania w latach 1990–1998, konsula polskiego w Paryżu (2000–2003), jednego ze współ-twórców odrodzenia polskiego samorządu miejskiego.Wśród zasłużonych Wielkopolan znajdziemy też mogiły wybitnych lekarzy, m.in. Ludwika Gąsiorowskie-go (1807–1863), tomasza drobnika (1858–1901), Bolesława Krysiewicza (1862–1932) i ireneusza Wierze-jewskiego (1881–1930), a także naukowców, m.in. filologa Bolesława erzepkiego (1852–1932), historyka józefa Łukaszewicza (1799–1873) i botanika józefa Paczoskiego (1864–1942).spoczywają tu znani artyści, m.in. pianista i kompozytor raul Koczalski (1885–1948), aktorka nuna mło-dziejowska-szczurkiewiczowa (1875–1933) i rzeźbiarz Władysław marcinkowski.Znajduje się tu również grób marcelego mottego (1818–1898) – nauczyciela, filologa, tłumacza, dzien-nikarza, pamiętnikarza, pisarza, społecznika, autora słynnych Przechadzek po mieście (Poznaniu) i sym-boliczna mogiła Hipolita Cegielskiego – filologa, przemysłowca, działacza społecznego, dziennikarza i polityka.


cZĘśĆ ii > GimnAZJUm

64

PoWrótdo sPisu

treŚCi

CZęŚć ii GimnAZJUm



65

PoWrótdo sPisu

treŚCi



W gimnazjum następuje częściowa kontynuacja celów edukacji regionalnej zapoczątkowanej w szkole podstawowej, ale realizowanych z uwzględnieniem specyfiki tego etapu, skoncentrowanego na naucza-niu przedmiotowym, z podziałem na typowe dyscypliny naukowe. rozwijamy zatem nadal wiedzę o re-gionie ucznia, ale tym razem wyraźnie z położeniem nacisku na powiązania kultury regionalnej z kulturą narodową, wskazujemy na różnorodne kontakty ucznia ze środowiskiem lokalnym i regionalnym, ale z nastawieniem na zrozumienie „różnorakich przynależności człowieka”, kontynuujemy kształcenie toż-samości regionalnej, ale jako elementu „ugruntowania poczucia tożsamości narodowej”. Wprowadzamy także nowy cel – „rozwijanie wiedzy o historii regionu w powiązaniu z tradycjami własnej rodziny” – moż-liwy do realizacji właśnie na poziomie gimnazjum ze względu na edukację historyczną skoncentrowaną na tym etapie na chronologicznym i uporządkowanym zgodnie z epokami historycznymi – poznawaniu dziejów Polski.

treści kształcenia edukacji regionalnej zawarte w aktualnie obowiązującej podstawie programowej tworzą charakterystyczny układ: wychodząc od poznania rodziny i społeczności lokalnej, poprzez dzieje własnego regionu, ukazane następnie na tle Polski i europy, skupiają się pierwotnie na wymiarze teraź-niejszym, sięgają następnie w przeszłość, by wrócić ponownie do perspektywy współczesności, ale już z ukierunkowaniem na przyszłość. Pogłębianie i rozwijanie wiedzy w zakresie edukacji regionalnej, jakie dokonywało się na poszczególnych etapach kształcenia, nie przybiera zatem znanego z wcześniejszych lat układu linearnego (polegającego na przykład na chronologicznym uporządkowaniu treści wprowa-dzanych w ustalonej kolejności: przeszłość – teraźniejszość – przyszłość), lecz zachowuje układ proble-mowo-spiralny (teraźniejszość – przeszłość – teraźniejszość – przyszłość), gdzie przez wszystkie eta-py omawiane są wyznaczone cykle problemowe, za każdym razem jednak z innego punktu widzenia, z uwzględnieniem specyfiki celów poszczególnych etapów. Zachowane zostały przy tym podstawowe zasady kształcenia: systemowości (świat jako całość, ja i moja rodzina w życiu regionu, Polski i europy), przystępności (rozpoczynamy edukację od tego, co bliższe, stopniowo przechodząc do tego, co dalsze), indywidualizacji i uspołeczniania (powiązanie nauki szkolnej z wychowaniem, kształceniem świadomo-ści regionalnej i wynikających z niej postaw i działań ucznia), zasada związku teorii z praktyką, zasada samodzielności itd.

dobór metod dydaktycznych na poziomie gimnazjum jest już bardziej zróżnicowany. Wielowymiaro-wość Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu (aspekt historyczny, literacki, społeczny, kulturowy) pozwala realizować problematykę z nim związaną nie tylko w ramach typowych lekcji przedmiotowych, ale sprzyja także ponadprzedmiotowym działaniom dydaktycznym w szkole, jak np. projekty edukacyjne, konkursy tematyczne, wystawy. dlatego poza scenariuszami lekcji umieściliśmy w tej części naszego opracowania metodycznego również przykładowy regulamin kon-kursu dla uczniów gimnazjum.



66

PoWrótdo sPisu

treŚCi

pOlecAmy metODy DyDAKtycZne

ranking trójkątny

W edukacji szkolnej do kształcenia umiejętności podejmowania decyzji możemy również wykorzystać metody polegające na ustalaniu hierarchii różnego rodzaju elementów najlep-szych (najważniejszych) lub najgorszych (najmniej istotnych). mogą to być np. czynniki wpły-wające na jakieś zjawisko historyczne, przyczyny lub skutki wydarzeń, znaczenie wybranych postaci. uczniowie spośród podanych elementów muszą ułożyć rodzaj rankingu pozytyw-nego, np. wybrać pięć z podanych przyczyn powstania listopadowego, które – ich zdaniem – miały decydujące znaczenie dla jego wybuchu. do zapisu swojej hierarchii przyczyn mogą wykorzystać schemat podzielonego trójkąta. taką metodę nazywamy wówczas rankingiem trójkątnym. W innym wariancie uczniowie ustalają również rodzaj rankingu negatywnego, kiedy to np. wybierają pięć przyczyn, które – ich zdaniem – w najmniejszym stopniu zadecy-dowały o wybuchu powstania listopadowego. dopisują wówczas drugi zestaw wybranych przyczyn do powstałego wcześniej trójkąta pozytywnego i w rezultacie otrzymujemy figurę w kształcie rombu, stąd nazwa innego wariantu tej metody – ranking romboidalny. na koń-cu uczniowie porównują swoje rozwiązania. W tego rodzaju metodach sam proces decyzyjny jest tylko jednym z etapów wykonywania zadania. równie ważne są także kryteria, jakimi kierowali się uczniowie podczas układania rankingów, i sposób dochodzenia do wspólnego rozwiązania (jeżeli metoda ta realizowana była w grupach, a nie podczas pracy indywidualnej). Zakres wyboru i czas wykonywania zadania możemy modyfikować, zwiększając lub zmniejszając liczbę elementów do wyboru. Z kolei zestaw elementów, spośród którego uczniowie wybierają, zostaje podany albo bez-pośrednio przez nauczyciela (np. w toku opowiadania lub wykładu), powstaje jako wynik pracy zespołowej całej klasy (np. podczas „burzy mózgów”), lub uczniowie korzystają z ma-teriału źródłowego (np. podręcznika).

praca z materiałem muzycznym (fonicznym)

optymalne wykorzystanie środków fonicznych na lekcjach szkolnych wymaga przestrzega-nia kilku zasad metodycznych. Po pierwsze, wybieramy utwory niezbyt długie lub, jeśli nie jest to możliwe, prezentujemy tylko fragment (fragmenty) niezbędny do realizacji założo-nych celów lekcji. Pamiętajmy, że stosunkowo trudno jest nie tyle wywołać zainteresowanie, ile utrzymać je przez cały czas trwania utworu. Po drugie, zgodnie z zasadą stopniowania trudności, wybierajmy na początek utwory łatwe w odbiorze i proste w interpretacji, z cza-sem dopiero – w zależności od reakcji naszych uczniów, zainteresowania i nabywania odpo-wiednich kompetencji – możemy decydować się na zastosowanie utworów trudniejszych i wymagających odpowiedniego przygotowania. Po trzecie, przeanalizujmy powiązanie wy-branego przez nas utworu muzycznego z tematyką i celami lekcji – mamy tak wiele różnych



67

PoWrótdo sPisu

treŚCi

przykładów utworów, że wybór nie jest wcale taki prosty (lepiej wybrać utwór bardziej znany i dający się stosunkowo prosto skojarzyć z określonym wydarzeniem historycznym/literac-kim, przede wszystkim jednak dostosowany do możliwości naszych uczniów). Wreszcie po czwarte, dokładnie planujmy działania prowadzącego i uczniów, zastanówmy się, w jakim zakresie my powinniśmy przygotować się do zajęć, a czego będziemy oczekiwali od nich. Zanim skorzystamy z danego utworu muzycznego na danej lekcji, powinniśmy go sami kilka razy odsłuchać i przeanalizować pod kątem następujących pytań: jakie informacje zawiera? Czy temat, treść, forma odpowiadają możliwościom poznawczym uczniów i celom naucza-nia? W jaki sposób wybrany utwór może pobudzać aktywność uczniów? jakie będzie jego miejsce w strukturze lekcji, jak będzie wyglądała dalsza praca nauczyciela i uczniów? Planując przebieg lekcji z wykorzystaniem środków fonicznych (ale nie tylko, również środ-ków wizualnych i audiowizualnych) jako dominujących materiałów dydaktycznych, powin-niśmy założyć trzy etapy pracy.u etap i – polega na przygotowaniu uczniów do odbioru utworu muzycznego. Powinien

obejmować przekazanie informacji o kompozytorze, czasie i okolicznościach jego powsta-nia, wyjaśnienie celu jego wykorzystania i charakteru powiązania z tematyką zajęć, a tak-że podanie (z odpowiednim komentarzem) zadań ukierunkowujących uwagę uczniów (by dokładnie wiedzieli, na czym powinni się skupić). treść zadań (pytań) dla uczniów moż-na zapisać na tablicy lub wyświetlić na ekranie za pomocą rzutnika.

u etap ii – odbiór utworu muzycznego zakończony luźnymi uwagami i refleksją uczniów (próba określenia wpływu utworu muzycznego na słuchaczy, rola tempa, rytmu, użytych instrumentów itp.).

u etap iii – obejmuje opracowanie wyznaczonych zadań, prezentację i porównanie wyników pracy.

Zalecana literatura (wybór)e. Brudnik, A. moszczeńska, B. owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Kielce 2000.e. Brudnik, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, cz. 2, Kielce 2002.e. Chorąży, d. Konieczka-Śliwińska, s. roszak, Edukacja historyczna w szkole. Teoria i praktyka, Warszawa 2008.j. Korzeniowski, m. machałek, Edukacja obywatelska w szkole. Teoria i praktyka, Warszawa 2011.m. Kujawska, Współczesne problemy edukacji historycznej, Poznań 2001.j. maternicki, Cz. majorek, A. suchoński, Dydaktyka historii, Warszawa 1993.m. taraszkiewicz, Jak uczyć lepiej, czyli refleksyjny praktyk w działaniu, Warszawa 1998.m. taraszkiewicz, Jak uczyć jeszcze lepiej? Szkoła pełna ludzi, Poznań 2001.



68

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Anna Piesiak-robak

scenariusz lekcji historii

temat: Bić się czy nie bić? powstanie styczniowe – geneza, przebieg i skutki.

cele edukacyjne1. Ogólnena zajęciach uczeń:u sytuuje w czasie i przestrzeni powstanie styczniowe;u przedstawia przyczyny, przebieg, skutki i charakter powstania styczniowego;u rozróżnia bezpośrednie i długofalowe następstwa powstania styczniowego.

2. szczegółowePo zajęciach uczeń powinien:u wiedzieć, w jakich latach trwało powstanie styczniowe;u poprawnie posługiwać się terminami: odwilż posewastopolska, Czerwoni, Biali, branka, uwłaszczenie,

wojna partyzancka;u wymienić różnice między programem Białych i Czerwonych oraz nazwiska przywódców tych ugrupowań;u wymienić najważniejsze przyczyny i okoliczności wybuchu powstania styczniowego;u umieć scharakteryzować znaczenie manifestacji patriotycznych i wymienić najważniejsze cele działa-

nia powstańców na podstawie manifestu z 22 stycznia 1863 roku;u wymienić dyktatorów powstania i krótko opisać dokonania oraz rolę następujących postaci: Aleksan-

dra Wielopolskiego, Ludwika mierosławskiego, romualda traugutta;u omówić sprawę chłopską w powstaniu (1864 rok – ukaz carski o uwłaszczeniu w Królestwie Polskim);u opisać oraz wskazać na mapie przebieg działań wojennych w okresie powstania styczniowego;u analizować przyczyny upadku powstania;u scharakteryzować echa powstania styczniowego w Wielkopolsce.

metody dydaktyczneu rozmowa nauczająca (pogadanka)u wykład-opowiadanieu praca z mapąu metaplanu praca z tekstem źródłowym

środki dydaktyczneu tekst źródłowy: manifest z 22 stycznia 1863 roku

[materiał pomocniczy nr 1] http://www.bn.org.pl/powstanie/zbiory/index.php/dZs/1863

http://www.bn.org.pl/powstanie/zbiory/index.php/DZS/1863



69

PoWrótdo sPisu

treŚCi

u mapa, teksty źródłowe [materiał pomocniczy nr 2]

http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Battles_of_january_uprising_in_Congress_Poland_1863-1864.jPGu karty pracy „rok 1863”

[materiał pomocniczy nr 3] u wybrane biogramy powstańców styczniowych (m.in. Antoni Bryliński, Antoni Bukowski, edmund Cal-

lier i oskar Callier, Kazimierz Chrzanowski, Ludwik Kasiewicz, Klemens Koehler, mieczysław Leitgeber) pochowanych na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan na podstawie publikacji: r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu, Poznań 2013

u karty pracy dotyczące powstańców styczniowych pochowanych na Cmentarzu Zasłużonych Wielko-polan

[materiał pomocniczy nr 4] u kartki samoprzylepneu metaplan

[materiał pomocniczy nr 5]


przebieg lekcjii część wstępnaCzynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności, podanie tematu i celów lekcji. rekapitulacja wtórna dotycząca powstania listopadowego i sytuacji w Królestwie Polskim po powstaniu. nauczy-ciel zadaje pytania dotyczące skutków powstania listopadowego. nauczyciel na podstawie informacji zwrotnych od uczniów dotyczących skutków powstania listopadowego i sytuacji w Królestwie Polskim zadaje uczniom pytanie zawarte w temacie lekcji: „Bić się czy nie bić?”.

ii część zasadnicza1. Podczas krótkiego wykładu-opowiadania nauczyciel przypomina postawy Polaków po klęsce powsta-nia listopadowego i zwraca uwagę na zmiany, jakie w europie wprowadziła Wiosna Ludów oraz wojna krymska w latach 1853–1856. następnie opisuje sytuację polityczną w rosji po wojnie krymskiej, wyja-śnia pojęcie „odwilż posewastopolska” oraz jej wpływ na nastroje Polaków. Podkreśla zwłaszcza rolę wy-boru Aleksandra Wielopolskiego na naczelnika rządu Polskiego i jego lojalistyczną politykę wobec cara.

2. uczniowie otrzymują karty pracy [materiał pomocniczy nr 4] i karty z tekstem manifestu z 22 stycznia 1863 roku [materiał pomocniczy nr 1] . dokonują wraz z nauczycielem krytycznej analizy tekstu źródło-wego. Wypełniają karty pracy, a następnie wspólnie z nauczycielem omawiają poszczególne odpowie-dzi na pytania w nich zawarte.

3. Klasa wysłuchuje wykładu-opowiadania nauczyciela, dotyczącego przyczyn wybuchu powstania, ze szczególnym uwzględnieniem branki oraz najważniejszych etapów powstania styczniowego od mo-mentu wybuchu do utworzenia rządu narodowego. nauczyciel zwraca uwagę na znaczenie działalności

http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Battles_of_January_Uprising_in_Congress_Poland_1863-1864.JPG



70

PoWrótdo sPisu

treŚCi

rządu narodowego oraz zaangażowania społeczeństwa dla rozszerzenia zasięgu powstania. następnie uczniowie otrzymują mapę [materiał pomocniczy nr 2] z najważniejszymi bitwami powstania stycz-niowego i charakteryzują na jej podstawie działania zbrojne. nauczyciel zwraca uwagę na partyzancki charakter walk powstańczych. W trakcie rozmowy nauczającej (pogadanki) nauczyciel podkreśla rolę romualda traugutta jako dyktatora powstania oraz omawia organizację państwa podziemnego. Pod-kreśla również rolę dekretu carskiego, dotyczącego uwłaszczenia chłopów, z marca 1864 roku w upadku powstania.

4. nauczyciel umieszcza na tablicy duży arkusz papieru z narysowanym schematem metaplanu [materiał pomocniczy nr 5] i podaje zagadnienie do rozpatrzenia: dlaczego powstanie styczniowe upa-dło? uczniowie wspólnie uzupełniają rubrykę „jak było?”. następnie w parach opracowują odpowiedzi do części „jak powinno być?”. Zapisane na kartkach samoprzylepnych propozycje przyklejają w odpo-wiednich miejscach schematu. na kolejnym etapie ćwiczenia uczniowie w tych samych dwójkach za-stanawiają się nad odpowiedzią na pytanie: „dlaczego nie było tak, jak być powinno?”, a najtrafniejsze rozwiązania zostają umieszczone przez wybraną osobę w tabeli. na koniec klasa pod kierunkiem na-uczyciela analizuje poszczególne odpowiedzi i formułuje ostateczne wnioski, które zostają zapisane w ostatnim wierszu schematu.

5. nauczyciel wraz z uczniami podkreśla bezpośrednie i długofalowe skutki powstania styczniowego oraz zwraca uwagę na postawy i rolę Polaków w zaborze pruskim wobec powstania styczniowego.

6. nauczyciel przedstawia wybrane biogramy powstańców styczniowych, którzy spoczywają na Cmen-tarzu Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu. następnie rozdaje uczniom karty pracy dotyczące po-wstańców styczniowych pochowanych na cmentarzu, sporządzone na podstawie publikacji: r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu (Poznań 2013).

iii część podsumowującaW ramach podsumowania pracy nauczyciel zadaje uczniom pytania dotyczące bezpośrednich i długo-falowych skutków powstania styczniowego oraz wspólnie podejmują próbę oceny powstania. nauczy-ciel ocenia pracę uczniów podczas lekcji oraz zadaje pracę domową, polegającą na wskazaniu miejsc i wydarzeń z historii Wielkopolski upamiętniający lub związanych z powstaniem styczniowym.



71

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Źródło: zbiory Biblioteki narodowej w Warszawie http://www.bn.org.pl/powstanie/zbiory/index.php/dZs/1863

http://www.bn.org.pl/powstanie/zbiory/index.php/DZS/1863



72

PoWrótdo sPisu

treŚCi


mapa

http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Battles_of_january_uprising_in_Congress_Poland_1863-1864.jPG

teksty źródłowe

Zapoznaj się z fragmentami tekstów źródłowych dotyczących powstania styczniowego. odpowiedz na pytania.

Gazeta „l’opinion nationale” nr 31 z dnia 1 lutego 1863 roku zamieściła biuletyn A. Bonneau następu-jącej treści:

„niezależnie od tego, czy powstanie zakończy się zwycięstwem, czy znów zostanie stłumio-ne, sprawa polska pozostaje sprawą najsłuszniejszą i zasługującą na najwyższe uczucia sym-patii z naszej strony. jeśli o nas chodzi, wierzymy głęboko w zmartwychpowstanie narodu polskiego i przy każdej nadarzającej się okazji wołać będziemy: „niech żyje Polska!”, ponie-waż niepodległość tego kraju jest warunkiem koniecznym, niezbędną gwarancją powszech-nego ładu na obszarze europy; ponieważ niewola Polski oznaczać będzie ustawiczną tyranię na połowie naszego kontynentu, podczas gdy jej niepodległość doprowadzi nieuchronnie do zwycięstwa narodów uciskanych od Bałtyku po Bosfor i do zapanowania wolności w dzie-dzictwie carów”.

„the Daily news” pisał dnia 14 lutego 1863 roku z okazji gorącej i propolskiej manifestacji studentów, robotników i rzemieślników francuskich:

„sympatie Francuzów w stosunku do Polski są o wiele silniejsze od tych, które swego czasu budziły Włochy. i podtrzymywanie sojuszu z rosją za cenę niechęci okazywanej wysiłkom Polaków byłoby we Francji czymś tak popularnym, że Cesarz, można być tego pewnym, nie zdecyduje się na to”.

„the morning star” z dnia 12 marca 1863 roku zastanawia się nad zagadnieniem interwencji europy na rzecz Polaków:

„Czyż więc Polacy niczego nie mogą oczekiwać od europy? Lękamy się, że istotnie niewiele, jeśli chodzi o europejską dyplomację. Wyszeptała ona lub też wyszepcze swoje formułki, a potem wycofa się, grzecznie się wprzód skłoniwszy. Za to ze strony Ludów europy Polacy spotykają się z tak entuzjastycznym współczuciem, jakiego w obecnym pokoleniu nie wzbu-dziła żadna inna sprawa”.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Battles_of_January_Uprising_in_Congress_Poland_1863-1864.JPG



73

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Pismo „conféderé”, organ demokratów we Fryburgu (szwajcaria), publikuje cykl artykułów w maju 1863 roku, przy czym, uznając heroizm Polaków, wyraża przekonanie, że walczą w myśl fałszywego ide-ału:

„Polska opiera się wciąż jeszcze na innych zasadach: katolicyzm, feudalizm, monarchia; takie państwo byłoby zaprzeczeniem wszelkiego postępu, byłoby powrotem do średniowiecza. my, szwajcarzy, odsunęliśmy religię od polityki, oddzieliliśmy Kościół od państwa, znieśliśmy instytucję szlachectwa i zburzyliśmy ustrój feudalny. W innych krajach walka pomiędzy mo-narchią a siłami demokratycznymi trwa nadal; Polska nie doszła jeszcze do tego etapu. nie, nie utwierdzajmy w Polsce, pod pozorem jej niepodległości, nietolerancji religijnej, przywi-lejów w dziedzinie rolnictwa, przemysłu, wykształcenia ani panowania człowieka nad czło-wiekiem”.

Angielski „times” dnia 17 sierpnia 1863 roku wypowiedział się przeciwko odbudowie Polski:„tu, w Londynie, zagraża nam Warszawa. ta namiętna i zapalczywa nacja, której jedyne do-tąd wystąpienia na arenie historii przypominały burzę z piorunami albo wybuch wulkanu, powzięła szczególny plan, by obrazić nasze ministerstwo spraw Zagranicznych, a obecnie próbuje przeciągnąć na swoją stronę królową. nakładem stu milionów funtów i stu tysięcy wysłanych na śmierć brytyjskich obywateli zdołalibyśmy może nakłonić rosję do przyzna-nia Polakom niepodległości. (…) Ale wtedy wyłoniłaby się kwestia o wiele trudniejsza – co zrobić z samymi Polakami, którzy nie są narodem, a warstwą szlachecką, i to warstwą, którą w obecne krytyczne położenie wpędziły własna nadmierna duma i szaleństwo”.

W artykule z dnia 10 maja 1864 roku „morning Herald” takie oto zajął stanowisko wobec powstania styczniowego:

„dziś, gdy świat zdobył sobie pewien wgląd w samolubne namiętności partyjnych waśni, przezierające spod czarnej maski Komitetu narodowego, i zaczął lepiej pojmować meritum sprawy, zgasła sympatia Anglii, okazywana tej rewolucji. Wszyscy są już tą sprawą znuże-ni; znużeni są ludźmi, którzy wciąż mówią, ale których czyny stoją w zupełnej sprzeczności z wyznawanymi zasadami. Wszyscy są zdania, że powstanie upadło, a sprawa polska to już dziś zupełne nudziarstwo”.

Za: Cudzoziemcy o Polsce. Relacje i opinie, wybrał i opracował j. Gintel, t. ii, Kraków 1971, s. 469–473.



74

PoWrótdo sPisu

treŚCi

1. jak w cytowanych fragmentach przedstawiono stosunek społeczeństw zachodnioeuropejskich do powstania i Polaków?……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………

2. na podstawie tekstów źródłowych wymień argumenty „za” i „przeciw” powstaniu styczniowemu.

„Za” „Przeciw”

3. jak sądzisz, czy opinie prasy zachodnioeuropejskiej miały znaczenie dla przebiegu powstania?……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………



75

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Karta pracy „rok 1863”

Zapoznaj się z fragmentami tekstów źródłowych dotyczących powstania styczniowego. odpowiedz na pytania.

tekst 1„na granicy rosyjsko-pruskiej skoncentrowano duże siły wojskowe, utrudniając tym samym niesienie pomocy powstańcom. jednocześnie do Petersburga udał się gen. Gustav Alvensleben, który wiózł rosji ofertę daleko idącej współpracy. Bismarck, przygotowując się do walki o zjednoczenie niemiec, chciał pozyskać jej sympatię. 8 ii 1863 roku w nadnewskiej stolicy imperium romanowów została podpisana tzw. Konwencja Alvenslebena, która przewidywała współpracę polityczną i wojskową rosji z Prusami (…)”.

Za: A. Chwalba, Historia Polski 1795–1918, Kraków 2001, s. 334.

1. jaką postawę zajęły Prusy wobec powstania styczniowego?……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………

2. Kiedy podpisano konwencję Alvenslebena? między jakimi państwami została podpisana? Co przewi-dywała?……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………



76

PoWrótdo sPisu

treŚCi

tekst 2

„jak przed powstaniem byłem przeciwny onemu, tak kiedy wybuchło, byłem za tym, żeby je wspierać ile możności, na przekór dziennikom niemieckim, które głosiły, że tylko kilka tygodni potrwa, bo Polacy znani są z braku wytrwałości. Źle zatem wychodzili niektórzy z emigracji, co z brawurą udają się do po-wstańców, za kilka dni wracali do Prus, bo oświadczyłem, że uciekinierów nie przyjmuję do domu.

niemcy zaniepokojeni tem, co się dzieje za bliską granicą, a jak zawsze tak i teraz w obawie o własną skó-rę, starania robili, żeby wojskiem obsadzić granicę. trzeba było więc, żeby rządowi wystawić niebezpie-czeństwo, w jakim ludność niemiecka zostaje przy wzburzonych umysłach Polaków, na różne koncepta się sadzić, żeby owe niebezpieczeństwo okazać. (…)

odezwy niemców o wojsko nareszcie skutkowały. Cała okolica zapełniona została nie tylko piechotą, ale i konnicą, i artylerią. mnie landrat przysłał trzydziestu huzarów z oficerem na stałą kwaterę.

tymczasem w naszej okolicy zbierał się oddział znaczny, by się połączyć z oddziałem pod dowództwem Padlewskiego. Widząc, że późnym wieczorem wstąpi do mnie część tego oddziału, by się nad granicą połączyć z resztą, musiałem się starać czujność mego żandarma osłabić, co mi się w następujący sposób udało. Było to po Wielkiejnocy, a że dziewki dworskie w trzecie święto tego żandarma na dyngus oble-wały, kazałem im i w następnych dniach wieczorami go straszyć, a kiedy mnie się skarży, ponieważ był ze stron niemieckich, w których o dyngusie nigdy nie słyszał, mówię mu, że to religijny nasz obrządek, i że kobietom służy prawo dyngusować mężczyzn aż do Zielonych Świąt, więc mu radzę wieczorami nie wychodzić ze stancji. toteż kiedy ten oddział wieczorem zajechał do dworu, żandarm spokojnie siedział w stancji swojej, a tamci, posiliwszy się, ruszyli dalej, zabrawszy, co było broni w domu. (…)

nieszczęśliwy wybór dowódcy tego oddziału, narzucony przez organizatora z Księstwa nam oktrojowa-nego był przyczyną, że cała wyprawa dość kosztowna i opatrzona we wszelkie potrzeby partyzanckiej wojny, zaraz nazajutrz przez moskali w puch została rozbita, tak że część padła od broni nieprzyjaciel-skiej, część dostała się do niewoli, największa jednak zrejterowała do Prus. (…)

W tym czasie przybywa do mnie z Paryża Kurzyna, wysłannik mierosławskiego, z doniesieniem, że ten jest mianowany przez rząd narodowy naczelnikiem powstania, że jenerał przybędzie do Bydgoszczy (…)”.Źródło: n. sulerzyski, Pamiętnik byłego posła ziemi pruskiej na sejm berliński, Warszawa 1985, s. 234–236.



77

PoWrótdo sPisu

treŚCi

1. jaki był stosunek pamiętnikarza do powstania styczniowego i jak uzasadnił on swoją postawę?……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………

2. jaką postawę wobec powstania w zaborze rosyjskim przyjęły władze pruskie i niemieccy mieszkańcy zaboru pruskiego. Z czego to mogło wynikać?……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………

3. na podstawie wiedzy pozaźródłowej napisz krótki biogram Ludwika Adama mierosławskiego.……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………



78

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Karta pracy

1. na podstawie biogramów zawartych w publikacji r. Linette i j. matysiaka, Cmentarz i Krypta Zasłużo-nych Wielkopolan w Poznaniu (Poznań 2013) wymień pięciu uczestników powstania styczniowego.1. ……………………………………………………………………………………………………………2. ……………………………………………………………………………………………………………3. ……………………………………………………………………………………………………………4. ……………………………………………………………………………………………………………5. ……………………………………………………………………………………………………………

2. na mapie Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan zaznacz miejsca spoczynku powyżej wymienionych uczestników powstania styczniowego.

ul. K

OŚCIUSZK

I

Łąka

II

III

IV

V

VI

VIIVIII

9 11 13–14 18 20 23–24–2510 12 15–17 19 21–22 26

36–3933 34

35

27 28 2930–31 32

117–125116

88–89 90–92 93 94 95 9697

9899100

101–102103

104105

106107

108109

110111

112113

11411586 8

7 126

127

5–6 4 3 2 1

7

8

128–130

57–5859

6061

6263

6465

66

67–6869

70–7172

84–85

7374

7576

83 82 81 80 79–78 77

52

51, 5

350 54 5

556

136

45

4647

4344

42

41 40

48

49

131

B

A

B



I

ul. KSIĘCIAJÓZEFA

137

138

139141140134133135

Źródło: r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu,




79

PoWrótdo sPisu

treŚCi


metaplan

1. uzupełnij metaplan.

Temat: Dlaczego powstanie styczniowe upadło?

Jak było? Jak powinno być?

Dlaczego nie było tak, jak być powinno?

Wnioski



80

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Anna Piesiak-robak

scenariusz lekcji wiedzy o społeczeństwie

temat: „Jeszcze polska nie zginęła…” – dzieje polskiego hymnu narodowego.

cele edukacyjne1. Ogólnena zajęciach uczeń:u wyjaśnia, co dla niego oznacza być Polakiem i co to jest obywatelstwo;u wyjaśnia, czym obywatelstwo różni się od narodowości;u wyjaśnia, uwzględniając wielonarodowe tradycje Polski, jaki wpływ na kształtowanie narodu mają

wspólne dzieje, kultura, język i tradycja;u wyjaśnia, w jaki sposób Polacy żyjący za granicą podtrzymują swoją więź z ojczyzną oraz szanują sym-

bole narodowe.

2. szczegółowePo zajęciach uczeń powinien:u wiedzieć, co to jest obywatelstwo i znać sposoby jego nabywania;u poprawnie posługiwać się terminami obywatel, obywatelstwo, obywatelskość, naród i patriotyzm;u umieć wymienić zasadnicze różnice między obywatelstwem a narodowością;u scharakteryzować rolę tradycji, języka i kultury w kształtowaniu się tożsamości narodowej;u potrafić wymienić polskie symbole narodowe i określić ich znaczenie w historii Polski;u umieć scharakteryzować symbolikę barw flagi;u określić historyczną i współczesną rolę hymnu;u umieć wymienić i scharakteryzować poznańskie wątki związane z hymnem polskim.

metody dydaktyczneu rozmowa nauczająca (pogadanka)u praca w grupachu wykład z elementami prezentacji multimedialneju praca z tekstem źródłowymu praca z materiałem muzycznym

środki dydaktyczneu teksty źródłowe – ustawy o obywatelstwie polskim i fragmenty ustawy o godle, barwach i hymnie

rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych [materiał pomocniczy nr 1]

u prezentacja multimedialna pt. Polskie symbole narodowe [materiał pomocniczy nr 2]



81

PoWrótdo sPisu

treŚCi

u karta pracy dotycząca poznańskich śladów Mazurka Dąbrowskiego [materiał pomocniczy nr 3]

u fragment muzyczny hymnu Polski: www.mazurekdabrowskiego.pl

czas: 1 godzina lekcyjna (45 min.)

przebieg lekcjii część wstępnaCzynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności, podanie tematu i celów lekcji. rekapitulacja wtórna dotycząca kwestii nabycia i uzyskania obywatelstwa oraz cech dobrego obywatela, odwołująca się do historycznych i współczesnych postaci. uczniowie odpowiadają na pytania nauczyciela dotyczą-ce przynależności państwowej i narodowej oraz zastanawiają się nad tym, co to znaczy być Polakiem.

ii część zasadnicza1. Podczas krótkiego wykładu nauczyciel wyjaśnia pojęcia: obywatel, obywatelstwo i obywatelskość. Pod-kreśla sposoby nabycia obywatelstwa w Polsce oraz kwestię obywatelstwa unijnego. następnie wskazuje różnice między obywatelstwem a narodowością i zwraca uwagę na rolę symboli narodowych w kształto-waniu się tożsamości narodowej. Podkreśla elementy przynależności i więzi narodowej.

2. następnie nauczyciel dzieli klasę na dwie grupy i prosi o przeczytanie tekstu źródłowego [materiał pomocniczy nr 1] . Zadaje uczniom następujące pytania:u Kiedy możliwe jest nabycie obywatelstwa polskiego z mocy prawa?u Kiedy nadaje się obywatelstwo polskie?u W jakich okolicznościach następuje utrata obywatelstwa polskiego?u jakie są oficjalne symbole narodowe rzeczypospolitej Polskiej?Po udzieleniu przez uczniów odpowiedzi na pytania nauczyciel przedstawia prezentację dotyczącą symboli narodowych. [materiał pomocniczy nr 2]

3. nauczyciel w rozmowie nauczającej przedstawia genezę powstania pieśni Mazurek Dąbrowskiego i podkreśla jej rolę na przestrzeni dziejów. Zwraca uwagę na okoliczności, w których śpiewa się hymn, oraz na postawę, która powinna towarzyszyć jego słuchaniu. uczniowie wysłuchują hymnu Polski, a na-stępnie na polecenie nauczyciela opisują w zeszytach wydarzenia historyczne, o których wspomina się w hymnie. Po zakończeniu zadania nauczyciel zwraca uwagę na poznańskie ślady w treści hymnu i związki z Wielkopolską józefa Wybickiego oraz jana Henryka dąbrowskiego. rozdaje uczniom do uzu-pełnienia kartę pracy dotyczącą poznańskich śladów hymnu polskiego. [materiał pomocniczy nr 3]

iii część podsumowującaW ramach podsumowania pracy nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Co to znaczy być Polakiem? następ-nie zadaje pracę domową, polegającą na wskazaniu poznańskich śladów hymnu polskiego, ze szczegól-nym uwzględnieniem roli jana Henryka dąbrowskiego i józefa Wybickiego.

www.mazurekdabrowskiego.pl



82

PoWrótdo sPisu

treŚCi


tekst źródłowy nr 1

Fragment Ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 roku o obywatelstwie polskim.

rozdział 2nabycie obywatelstwa polskiego z mocy prawa.Art. 14. małoletni nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie, w przypadku gdy:1) co najmniej jedno z rodziców jest obywatelem polskim;2) urodził się na terytorium rzeczypospolitej Polskiej, a jego rodzice są nieznani, nie posiadają żadnego obywatelstwa lub ich obywatelstwo jest nieokreślone.Art. 15. małoletni nabywa obywatelstwo polskie, gdy został znaleziony na terytorium rzeczypospolitej Polskiej, a jego rodzice są nieznani.

rozdział 3nadanie obywatelstwa polskiego.Art. 18. Prezydent rzeczypospolitej Polskiej może nadać cudzoziemcowi obywatelstwo polskie.Art. 19.1. nadanie obywatelstwa polskiego następuje na wniosek cudzoziemca. (…)Art. 21.1. Wniosek o nadanie obywatelstwa polskiego składa się, za pośrednictwem wojewody lub kon-sula, osobiście lub korespondencyjnie z podpisem urzędowo poświadczonym. Przepis art. 9 stosuje się odpowiednio. (…)

rozdział 6utrata obywatelstwa polskiego.Art. 46. obywatel polski, który zrzeka się obywatelstwa polskiego, traci obywatelstwo polskie po uzy-skaniu zgody Prezydenta rzeczypospolitej Polskiej na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego.Art. 47.1. Prezydent rzeczypospolitej Polskiej może wyrazić obywatelowi polskiemu, na jego wniosek, zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego.2. Wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego przez małoletniego pozostającego pod wyłączną władzą rodzicielską osoby lub osób nieposiadających obywatelstwa polskiego następuje na wniosek jego przedstawicieli ustawowych.3. W przypadku braku porozumienia między przedstawicielami ustawowymi każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu.

Źródło: dz.u. z 2012 roku, poz. 161



83

PoWrótdo sPisu

treŚCi

tekst źródłowy nr 2

Fragment Ustawy z dnia 31 stycznia 1980 roku o godle, barwach i hymnie rzeczypospolitej polskiej oraz o pieczęciach państwowych.

Art. 1.1. orzeł biały, biało-czerwone barwy i „mazurek dąbrowskiego” są symbolami rzeczypospolitej Pol-skiej.2. otaczanie tych symboli czcią i szacunkiem jest prawem i obowiązkiem każdego obywatela rzeczypo-spolitej Polskiej oraz wszystkich organów państwowych, instytucji i organizacji.3. symbole rzeczypospolitej Polskiej pozostają pod szczególną ochroną prawa, przewidzianą w odręb-nych przepisach.

Art. 2.1. Godłem rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego ze złotą koroną na głowie zwróconej w prawo, z rozwiniętymi skrzydłami, z dziobem i szponami złotymi, umieszczony w czerwonym polu tarczy. (…)

Art. 4.1. Barwami rzeczypospolitej Polskiej są kolory biały i czerwony, ułożone w dwóch poziomych, równole-głych pasach tej samej szerokości, z których górny jest koloru białego, a dolny koloru czerwonego.2. Przy umieszczaniu barw rzeczypospolitej Polskiej w układzie pionowym kolor biały umieszcza się po lewej stronie płaszczyzny oglądanej z przodu. (…)

Art. 5.1. Barwy rzeczypospolitej Polskiej stanowią składniki flagi państwowej rzeczypospolitej Polskiej.2. Każdy ma prawo używać barw rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności w celu podkreślenia znacze-nia uroczystości, świąt lub innych wydarzeń, z uwzględnieniem art. 1 ust. 2. (…)

Art. 6.1. Flagą państwową rzeczypospolitej Polskiej jest prostokątny płat tkaniny o barwach rzeczypospolitej Polskiej, umieszczony na maszcie.2. Flagą państwową rzeczypospolitej Polskiej jest także flaga określona w ust. 1, z umieszczonym po-środku białego pasa godłem rzeczypospolitej Polskiej. (…)

Art. 12.1. Hymnem państwowym rzeczypospolitej Polskiej jest „mazurek dąbrowskiego”. (…)

Źródło: dz.u. z 1980roku, nr 7, poz. 18, z późniejszymi zmianami.



84

PoWrótdo sPisu

treŚCi


polskie symbole narodowe – prezentacja

SYMBOLE NARODOWE

FLAGA HYMN GODŁO



85

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Barwy Rzeczypospolitej Polskiej



86

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Flaga Rzeczypospolitej Polskiej



87

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Godłem Rzeczypospolitej

Polskiej jest wizerunek orła białego ze złotą

koroną na głowie zwróconej w prawo,

z rozwiniętymi skrzydłami, z dziobem

i szponami złotymi, umieszczony

w czerwonym polu tarczy.

Za: Ustawa o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach

państwowych z 31 stycznia 1980 r.



88

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Mazurek Dąbrowskiego

Jeszcze Polska nie zginęła, Kiedy my żyjemy. Co nam obca przemoc wzięła, Szablą odbierzemy. Marsz, marsz Dąbrowski, Z ziemi włoskiej do Polski. Za twoim przewodem Złączym się z narodem. Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę, Będziem Polakami. Dał nam przykład Bonaparte, Jak zwyciężać mamy. Marsz, marsz…

Jak Czarniecki do Poznania Po szwedzkim zaborze, Dla ojczyzny ratowania Wrócim się przez morze. Marsz, marsz... Już tam ojciec do swej Basi Mówi zapłakany – Słuchaj jeno, pono nasi Biją w tarabany. Marsz, marsz...



89

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Poznańskimi śladami hymnu narodowego

fot. P. skórnicki



90

PoWrótdo sPisu

treŚCi


fot. P. skórnicki



91

PoWrótdo sPisu

treŚCi


fot. P. skórnicki



92

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Wjazd gen. Jana Henryka Dąbrowskiego do Poznania, jan Gładysz, 1809 (?),

ze zbiorów PtPn, obecnie depozyt w mnP.



93

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Karta pracy

„Jak czarniecki do poznania po szwedzkim zaborze…”

1. na podstawie publikacji r. Linette i j. matysiaka, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Pozna-niu (Poznań 2013) napisz krótkie biogramy jana Henryka dąbrowskiego i józefa Wybickiego.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .fot. P. skórnicki

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .fot. P. skórnicki



94

PoWrótdo sPisu

treŚCi

2. rozpoznaj postać umieszczoną na obrazie i wskaż jej związki z Poznaniem.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wjazd gen. Jana Henryka Dąbrowskiego do Poznania,

jan Gładysz, 1809 (?), ze zbiorów PtPn, obecnie depozyt w mnP.



95

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Beata jekel


temat: Autor i bohaterowie Mazurka Dąbrowskiego. ich wielkopolskie ślady.

motto: …umarli są potężną częścią nas samych, bogactwo nasze to bogactwo umarłych…

Adolf rudnicki

cele edukacyjne1. Ogólnena zajęciach uczeń:u pozna genezę i treść hymnu narodowego, sylwetki jego autora oraz bohaterów i ich związki z regio-

nem;u pozna zabytki Poznania – Poznańska skałka (kościół św. Wojciecha, Krypta Zasłużonych Wielkopolan),

Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan;u dokona analizy i interpretacji tekstu literackiego w kontekście historycznym;u zredaguje tekst pisany (hasło do leksykonu – notatka biograficzna; w ramach pracy domowej –

rozprawka, wywiad) i wypowiedź ustną;u wskaże związki bohaterów hymnu narodowego z regionem (Wielkopolską).

2. szczegółowePo zajęciach uczeń powinien:u wiedzieć, w jakich opracowaniach można znaleźć informacje na temat zabytków Poznania;u wiedzieć, kto się tymi zagadnieniami zajmuje i do czego mogą być użyteczne;u znać i rozumieć okoliczności powstania i kontekst historyczny hymnu narodowego;u znać pojęcia: hymn narodowy jako gatunek literacki; panteon narodowy (w tym: Poznańska skałka

i Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan);u znać pojęcia z teorii literatury, jak: pieśń, hymn (narodowy), podmiot liryczny, nadawca, odbiorca,

bohater literacki, zwrotka, refren, rym;u umieć pracować z tekstem, znaleźć informacje w tekście;u zdefiniować hymn narodowy;u dokonać wyboru i zhierarchizować argumenty;u zredagować wypowiedź ustną i pisemną – notatka biograficzna, rozprawka, wywiad;u zastosować materiał zgromadzony na lekcji w wypowiedzi pisemnej i ustnej – zastosować w wypo-

wiedzi pisemnej i ustnej odpowiednie dla danej formy wypowiedzi środki językowe.

metody dydaktyczneu prezentacje uczniowskie (multimedialne)u pogadanka (rozmowa nauczająca)



96

PoWrótdo sPisu

treŚCi

u praca z tekstemu ćwiczenia redakcyjneu praca w grupachu mapa definiowania pojęću piramida priorytetów

środki dydaktyczneu materiał ikonograficzny i historyczny – wydruki komputerowe materiałów potrzebnych do lekcji:

tekst Pieśni Legionów Polskich we Włoszech (wersja z 1797 roku) i Mazurka Dąbrowskiego (wersja współczesna)

[materiał pomocniczy nr 1] u nagranie Mazurka Dąbrowskiego

[materiał pomocniczy nr 2] u karta pracy – definiowanie pojęć

[materiał pomocniczy nr 3] [materiał pomocniczy nr 3a]

u instrukcje dla grup [materiał pomocniczy nr 4]

u karty pracy – notatki biograficzne [materiał pomocniczy nr 5]

u biogramy: józefa Wybickiego, generała jana Henryka dąbrowskiego, napoleona Bonaparte, stefana Czarnieckiego, tadeusza Kościuszki

[materiał pomocniczy nr 6] u mapa Wielkopolski

[materiał pomocniczy nr 7] u j. sobczak, Szlakiem Mazurka Dąbrowskiego, Poznań 1998.

[materiał pomocniczy nr 8] u piramida priorytetów


czas: 2 godziny lekcyjne (90 min.) ewentualnie dodatkowe 2 godziny zegarowe (120 min.) – wycieczka na Wzgórze św. Wojciecha



97

PoWrótdo sPisu

treŚCi

przebieg lekcjii część wstępna1. Czynności organizacyjne.

2. sformułowanie tematu i wyjaśnienie celów lekcji.Poznajemy genezę naszego hymnu narodowego, analizujemy słowa pieśni w kontekście historycznym; poszukujemy wielkopolskich śladów autora i bohaterów hymnu narodowego, próbujemy odpowie-dzieć na pytanie: dlaczego znaleźli się w panteonie wybitnych Wielkopolan na Poznańskiej skałce?

3. omówienie pracy domowej – dzieje hymnu narodowego Polski.u Polskie symbole narodowe: barwy, godło, hymn – prezentacja pracy domowej grup – krótkie prezen-

tacje multimedialne na temat: Grupa i – barw narodowych; Grupa ii – godła narodowego; Grupa iii – okoliczności powstania Pieśni Legionów Polskich we Włoszech.u rola Pieśni Legionów… w dziejach narodu i ustanowienie Mazurka Dąbrowskiego hymnem narodo-

wym – krótka prezentacja multimedialna grupy iV. Grupa iV – dzieje Mazurka Dąbrowskiego – od Pieśni Legionów Polskich we Włoszech (dzieje ręko-

pisu) do hymnu narodowego.

ii część zasadniczaAnaliza słów pieśni w kontekście historycznym; wielkopolskie ślady autora i bohaterów hymnu naro-dowego, próba odpowiedzi na pytanie: dlaczego znaleźli się w panteonie wybitnych Wielkopolan na Poznańskiej skałce?1. rozdanie tekstów (pierwsza i obecna wersja pieśni).


2. odczytanie tekstu Pieśni Legionów Polskich we Włoszech (sześć zwrotek).

3. Wysłuchanie Mazurka Dąbrowskiego i porównanie obu tekstów. [materiał pomocniczy nr 2]

4. omówienie zmian dokonanych w tekście.

5. Analiza utworu w kontekście historycznym:u Kto i do kogo zwraca się w pieśni?u do jakich wydarzeń historycznych odwołuje się utwór?u jakie postacie historyczne zostały w nim przywołane?u jakie uczucia wyraża zbiorowy podmiot liryczny?u Wskaż cechy pieśni (piosenki).u Zdefiniuj hymn narodowy jako gatunek literacki (wykorzystanie mapy definiowania pojęć).




98

PoWrótdo sPisu

treŚCi

[materiał pomocniczy nr 3a] 6. odszukaj związki postaci przywołanych w tekście i autora pieśni z Wielkopolską. opracuj mapy i hasła do leksykonu (notatki biograficzne) wybitnych postaci historycznych – praca w grupach.

rozdanie instrukcji dla grup [materiał pomocniczy nr 4]

i kart pracy [materiał pomocniczy nr 5]

oraz tekstów źródłowych [materiał pomocniczy nr 6] [materiał pomocniczy nr 7] [materiał pomocniczy nr 8]

Grupa i – józef WybickiGrupa ii – generał jan Henryk dąbrowskiGrupa iii – napoleon BonaparteGrupa iV – stefan CzarnieckiGrupa V – tadeusz Kościuszko

Zespoły otrzymują mapy (kserokopie – duży format) Wielkopolski oraz materiały historyczne i iko-nograficzne. na podstawie materiałów historycznych wklejają portrety postaci, uzupełniają notatki biograficzne i dokonują krótkiego opisu miejsc w Wielkopolsce związanych z tymi postaciami.

„Wielkopolskim szlakiem autora i bohaterów hymnu narodowego” – prezentacja prac grup.

iii część podsumowująca1. Próba odpowiedzi na pytanie: u dlaczego autor – józef Wybicki i bohater hymnu narodowego – generał jan Henryk dąbrowski zna-

leźli się w panteonie wybitnych Wielkopolan na Poznańskiej skałce? u Zapisanie argumentów na kartkach – przylepienie kartek na schemacie – stworzenie piramidy prio-

rytetów.

2. Praca domowa (jeden z tematów do wyboru): u Zredaguj rozprawkę na temat: uzasadnij słuszność myśli Adolfa rudnickiego: „…umarli są potężną

częścią nas samych, bogactwo nasze to bogactwo umarłych…”. odnieś się do panteonu zasłużonych Wielkopolan.

u Zapisz wywiad z kustoszem Krypty Zasłużonych Wielkopolan na temat: dlaczego autor i bohater hym-nu narodowego znaleźli się w panteonie wybitnych Wielkopolan na Poznańskiej skałce?



99

PoWrótdo sPisu

treŚCi


teksty Pieśni Legionów Polskich we Włoszech oraz Mazurka Dąbrowskiego

m. Chmiel, W. Herman, Z. Pomirska, P. doroszewski, Słowa na czasie. Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego dla klasy drugiej gimnazjum, Warszawa 2009, s. 21.


nagranie Mazurka Dąbrowskiego

http://www.mazurekdabrowskiego.pl/muzyka.html

http://www.mazurekdabrowskiego.pl/muzyka.html



100

PoWrótdo sPisu

treŚCi


mapa definiowania pojęć

ilustracjailustracjailustracja

kategoria

Co to jest?

jakie są tego przykłady?

Co to jest?

słowo

właściwości

właściwości

właściwości

właściwości

(opracowanie według schwartz & raphael, 1985)



101

PoWrótdo sPisu

treŚCi

mapa definiowania pojęć

Co to jest?

jakie są tego przykłady?

Co to jest?

(opracowanie według schwartz & raphael, 1985)

dough Buehl: Strategie aktywnego nauczania, czyli jak efektywnie nauczać i skutecznie uczyć się, Kraków 2004.



102

PoWrótdo sPisu

treŚCi

mAteriAŁ pOmOcnicZy nr 3a

mapa definiowania pojęć – hymn narodowy

Boże, chroń królową hymn Anglii

Marsylianka hymn Francji

Mazurek Dąbrowskiego hymn Polski

GAtuneK LiryCZny

Hymn – pieśń pochwalna

Hymn nArodoWy

stroficzna budowa

sławi bohaterów, wielkie idee, uznane wartości

rytm

jest wyrazem jedności danej wspólnoty

narodowej

refren

jest formą ekspresji uczuć patriotycznych

uroczysta pieśń, wykonywana

w sytuacjach podniosłych



103

PoWrótdo sPisu

treŚCi


instrukcje dla grup

1. na podstawie materiałów źródłowych uzupełnij kartę pracy. obok fotografii bohatera napisz notatkę biograficzną dotyczącą danej postaci. uwzględnij związek postaci z Wielkopolską.

2. na mapie Wielkopolski zaznacz miejsca związane z tą postacią.http://www.poznan.uw.gov.pl/sites/default/files/obrazki/mapa_powiaty.jpg

http://www.poznan.uw.gov.pl/sites/default/files/obrazki/mapa_powiaty.jpg



104

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Karta pracy nr 1

Józef Wybicki – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .(data i miejsce urodzenia – śmierci). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(działalność polityczna). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(twórczość literacka). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .(związki z Wielkopolską)



105

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Zestaw fotografii i biogramów

1. józef Wybicki2. Generał jan Henryk dąbrowski3. napoleon Bonaparte4. stefan Czarniecki5. tadeusz Kościuszko

Źródłau Biogramy: r. Kaczmarek, K. miroszewski, P. Greiner, Słownik historii Polski i świata, Katowice 2005.u Fotografie:http://pl.wikipedia.org/wiki/j%C3%B3zef_Wybickihttp://pl.wikipedia.org/wiki/jan Henryk d%C4%85browskihttp://pl.wikipedia.org/wiki/napoleon Bonapartehttp://pl.wikipedia.org/wiki/stefan Czarnieckihttp://pl.wikipedia.org/wiki/tadeusz Ko%C5%9Bciuszko

http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Wybicki

http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan Henryk D%C4%85browski

http://pl.wikipedia.org/wiki/Napoleon Bonaparte

http://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan Czarniecki

http://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz Ko%C5%9Bciuszko



106

PoWrótdo sPisu

treŚCi


mapa Wielkopolski http://www.mapykonturowe.pl/mapa konturowa wojewodztwa wielkopolskiego,2,72.html


szlak Mazurka Dąbrowskiego – przewodnik

jerzy sobczak, Szlakiem Mazurka Dąbrowskiego, Poznań 1998. http://www.wbp.poznan.pl/index.php?mode=katalogi&action=show&menu=165&id=7&lang=PL

http://www.mapykonturowe.pl/Mapa konturowa wojewodztwa wielkopolskiego,2,72.html

http://www.wbp.poznan.pl/index.php?mode=katalogi&action=show&menu=165&id=7&lang=PL



107

PoWrótdo sPisu

treŚCi


piramida priorytetów

Podstawowym celem jest ułożenie listy priorytetów według ustalonych wcześniej kryteriów. Zadanie zachęca do dyskusji, negocjacji oraz osiągania porozumienia drogą negocjacji i kompromisu. na począ-tek przeprowadzamy „burzę mózgów”, by ustalić listę argumentów. Każdej grupie przekazujemy plakat z piramidą i kartki samoprzylepne. Prosimy uczniów, by wpisali do nich argumenty wyłonione w „burzy mózgów”. następnie grupy prezentują wyniki swojej pracy. ustalamy wspólną listę argumentów we-dług kolejności od 1 do 6. należy określić czas pracy.



108

PoWrótdo sPisu

treŚCi

regulamin konkursu

Od Pieśni Legionów do hymnu narodowego

i Organizatorzyu Zespół szkół – szkoła Podstawowa i Gimnazjum w Pobiedziskachu osoba odpowiedzialna za przeprowadzenie konkursu – nauczyciel języka polskiego Beata jekel

ii Uczestnicy konkursuKonkurs jest skierowany do uczniów szkół gimnazjalnych gminy Pobiedziska.

iii cele konkursuu Kształtowanie postaw patriotycznych.u Wzbogacenie i popularyzacja wiedzy dotyczącej historii, ze szczególnym uwzględnieniem dziejów

naszego hymnu narodowego (również w aspekcie regionalnym).u rozwijanie umiejętności wyszukiwania i korzystania z informacji zawartych w różnorodnych źró-

dłach.u Kształcenie umiejętności wypowiadania się w różnych formach publicystycznych.u rozwijanie wśród uczniów czytelnictwa lektur dotyczących historii Polski.u Aktywizacja obywatelska uczniów.

iV Zakres tematycznytematyka konkursu obejmuje zagadnienia dotyczące wydarzeń i postaci, do których nawiązuje Mazurek Dąbrowskiego, epoki napoleońskiej w europie i na ziemiach polskich oraz tradycji polskich pieśni naro-dowych.

V Formy konkursuu PreZentACjA – wybór tematów drogą losowaniau KonKurs WiedZy – na podstawie zalecanej literatury i materiałów pomocniczych

Vi czas trwania konkursuKonkurs rozpoczyna się 1 marca 2013 roku, a kończy w maju 2013 roku.

Vii Zasady i tryb prowadzenia konkursuu uczniowie (drużyna danej szkoły składająca się z 1–3 uczniów) przygotowują prezentację jednego

tematu.u uczniowie (drużyna danej szkoły składająca się z 2 uczniów) przygotowują się do konkursu wiedzy.

etap i organizatorzy konkursu do dnia 4 marca 2013 roku dostarczają do szkół w gminie Pobiedziska regulamin konkursu i proponowaną literaturę. uczestnicy w podanych terminach zgłaszają uczestników i prace.



109

PoWrótdo sPisu

treŚCi

1. Prezentacja tematu.do PreZentACji temAtu szkoła zgłasza jednego ucznia lub drużynę (2–3 uczniów), którzy zaprezentują jeden wybrany temat. sposób prezentacji jest dowolny – scenka dramatyczna, tzw. żywy obraz, ciekawa opowieść ubarwiona anegdotami, wywiad z bohaterem, prezentacja multimedialna i inne.W terminie od 4 marca do 1 kwietnia 2013 roku szkoły, pocztą elektroniczną lub faksem na podanych formularzach [materiał pomocniczy nr 1] , zgłaszają uczniów i temat przygotowywanej przez nich pre-zentacji, do sekretariatu Zespołu szkół szkoła Podstawowa i Gimnazjum w Pobiedziskach.

2. Konkurs wiedzydo KonKursu WiedZy HistoryCZnej szkoła zgłasza drużynę złożoną z 2 uczniów. W terminie od 4 marca do 1 kwietnia 2013 roku szkoły, pocztą elektroniczną lub faksem na podanych formularzach [materiał pomocniczy nr 2] zgłaszają uczniów, którzy wezmą udział w konkursie wiedzy, do sekretariatu Zespołu szkół szkoła Podstawowa i Gimnazjum w Pobiedziskach.

etap iiW Zespole szkół szkoła Podstawowa i Gimnazjum w Pobiedziskach w maju 2013 roku odbędą się kon-kursy:

1. na najciekawszą prezentację tematu.

2. Konkurs wiedzy.niezależne jury oraz publiczność przyznają nagrody według ustalonego kryterium. W tym samym dniu zostaną podane wyniki oraz nastąpi wręczenie nagród i dyplomów.

Viii Kryteria ocenyu Prezentacje oceni komisja konkursowa powołana przez organizatorów.u ocenie podlegać będą: zgodność z tematyką konkursu, walory merytoryczne i artystyczne, oryginal-

ność i pomysłowość formy.u Konkurs wiedzy (w formie testu) oceni komisja konkursowa powołana przez organizatorów.

iX literatura przedmiotu [materiał pomocniczy nr 3]

X tematy preZentAcJi1. Bohaterowie Pieśni Legionów Polskich we Włoszech.2. Legiony Polskie we Włoszech szkołą polskiego patriotyzmu.3. od Bogurodzicy do Mazurka Dąbrowskiego – geneza hymnu narodowego Polaków. 4. „dał nam przykład Bonaparte, jak zwyciężać mamy” – Wielkopolanie u boku napoleona.



110

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Xi Kontakt z organizatorami.Pytania i wątpliwości prosimy zgłaszać na adres:Zespół szkół szkoła Podstawowa i Gimnazjum w Pobiedziskach 62-010 Pobiedziska ul. Kostrzyńska 23 lub drogą telefoniczną: tel./faks: 61 81 77 142 i elektroniczną: [email protected]

Xii Kalendarium konkursu

lp cZynnOśĆ ZWiąZAnA Z KOnKUrsem termin

1. Przygotowanie zasad konkursu do 1 marca 2013 r.

2. Poinformowanie szkół i podanie literatury przedmiotu do 4 marca 2013 r.

3.Przygotowanie pytań konkursowych do 1 maja 2013 r. /tematy prezentacji

do 1 grudnia 2012 r./

Poinformowanie szkół o dokładnym terminie i przebiegu konkursu do 1 maja 2013 r.

4. Przeprowadzenie etapu ustnego – prezentacje maj 2013 r.

5. Przeprowadzenie testu konkursowego maj 2013 r.

6. Zakończenie konkursu, rozstrzygnięcie konkursu na scenariusz lekcji i wręczenie nagród maj 2013 r.

[email protected]



111

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Formularz zgłoszeniowy nr 1 Gminny konkurs historyczny – „Od Pieśni Legionów do hymnu narodowego”

preZentAcJe

Nazwa i adres szkoły

Imię i nazwisko opiekuna

Telefon kontaktowy do opiekuna

Imiona i nazwiska wykonawców (wykonawcy)

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Temat prezentacji

Sposób prezentacji

Potrzebny sprzęt (np. mikrofon, komputer, rzutnik, ekran, głośniki, oświetlenie, ławki, krzesła itp.)



112

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Formularz zgłoszeniowy nr 2 Gminny konkurs historyczny – „Od Pieśni Legionów do hymnu narodowego”

KOnKUrs WieDZy

Nazwa i adres szkoły

Imię i nazwisko opiekuna

Telefon kontaktowy do opiekuna

Imiona i nazwiska uczniów1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .



113

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Wykaz zalecanych lektur i materiałów pomocniczych

Biblioteka publiczna miasta i Gminy w pobiedziskach:u j. Baier [et. al.], Jeszcze Polska nie umarła… – w dwusetną rocznicę powstania hymnu narodowego, Po-

znań 1997.u s. Hadyna, Droga do hymnu, Warszawa 1976.u j. s. Kopczewski, O naszym hymnie narodowym, wyd. 2, Warszawa 1988.u …marsz Dąbrowski, Środa Wielkopolska 1997.u s. russocki, s. K. Kuczyński, j. Willaume, Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej – zarys dziejów, Warszawa

1978.u j. Wójcicki, Twórca hymnu narodowego – Józef Wybicki, wyd. 2, Warszawa 1996.u W. Zajewski, Józef Wybicki, Warszawa 1977.

Biblioteka Zespołu szkół w pobiedziskach:u sz. Kobyliński, Krótka o hymnie, orłach i barwach gawęda, Warszawa 1978.u A. Klubówna, j. stępieniowa, W naszej ojczyźnie, Warszawa 1971.u j. Pachoński, Jeszcze Polska nie zginęła: w 175-lecie powstania hymnu narodowego, Gdańsk 1972.u s. russocki, Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej, Warszawa 1976.u j. sobczak, Przejdziem Wartę: wielkopolskimi śladami Józefa Wybickiego i Jana Henryka Dąbrowskiego,

Poznań 1996.

inne pozycje:u W. Panek, Hymny polskie, Warszawa 1997.u d. Wawrzykowska-Wierciochowa, Sercem i orężem ojczyźnie służyły, Warszawa 1982. u http://www.mazurekdabrowskiego.pl/

http://www.mazurekdabrowskiego.pl/


cZĘśĆ iii > sZKOŁA pOnADGimnAZJAlnA

114

PoWrótdo sPisu

treŚCi

CZęŚć iii sZKOŁA pOnADGimnAZJAlnA



115

PoWrótdo sPisu

treŚCi



Zapoczątkowane na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum cele nauczania o regionie rozwijamy w szkole ponadgimnazjalnej, poszerzając jednak je wyraźnie o kontekst narodowy, państwowy i europej-ski. uczeń kontynuuje poznawanie własnego regionu, skupiając się w szczególny sposób na różnorodnych powiązaniach dziejów danego regionu z innymi regionami Polski i europy. Przy zachowaniu świadomości specyfiki przyrodniczej, społecznej, ekonomicznej i kulturowej regionu uczeń ma postrzegać swój region jednocześnie jako element większej całości: na tle historii Polski, europy, w wymiarze globalnym. Poznanie przeszłości „małej ojczyzny” nie polega jednak jedynie na doszukiwaniu się powiązań w przeszłości i odkry-waniu wspólnych „korzeni”, wręcz przeciwnie – zorientowane jest na teraźniejszość i przyszłość, to właśnie w przeszłości bowiem uczeń powinien znaleźć podstawę zrozumienia współczesności regionu (odpowiedź na pytanie: dlaczego tak jest?) i źródło twórczych pomysłów do realizacji w przyszłości, dla rozwoju i pro-mocji regionu (stąd odpowiedź na pytanie: Co można zrobić, aby zmienić/tworzyć przyszłość?).

Ze względu na fakt, iż etap szkoły ponadgimnazjalnej kończy programową i zinstytucjonalizowaną for-mę nauczania o regionie, a także dlatego, że dotyczy najstarszej grupy uczniów, rozpoczynającej już niedługo swoje dorosłe życie, powinniśmy także położyć nacisk na kształcenie praktycznych umiejętno-ści przydatnych do funkcjonowania w „strukturach regionalnych, narodowych, państwowych i europej-skich”. szkoła ma stymulować aktywność i kreatywność ucznia w pomnażaniu (wzbogacaniu) dziedzic-twa kulturowego, stwarzając między innymi „sytuacje wyzwalające w nim twórczość” i przygotowując go do roli „aktywnego, odpowiedzialnego współgospodarza regionu i kraju oraz uczestnika życia wspól-noty europejskiej”. Zakłada się, że uczeń po ukończeniu czwartego etapu edukacyjnego sam dostrzeże znaczenie wartości własnego regionu i kraju w życiu osobistym, a tym samym podejmie aktywną dzia-łalność na rzecz swojego środowiska.

Pod względem metodycznym zalecamy jak największe zróżnicowanie treści, form i metod pracy, ade-kwatnie do specyfiki regionu, tradycji lokalnych czy aktywności społecznej mieszkańców. Proponujemy włączać do tematyki zajęć konkretne przykłady z najbliższej okolicy i regionu, wykorzystywać mate-riały źródłowe, ikonograficzne i foniczne. Warto nawiązać kontakt z instytucjami kultury, znajdującymi się w regionie, amatorskim ruchem artystycznym, samorządami lokalnymi, regionalistami, artystami kultury ludowej, rodzicami uczniów. Zachęcamy do propagowania różnorodnych form uczestnictwa młodzieży w życiu kulturalnym regionu, począwszy od kontaktów z twórcami ludowymi, udziału w pra-cy kół, zespołów i klubów regionalnych, przez czytelnictwo wydawnictw regionalnych, zapraszanie do szkół zespołów folklorystycznych, organizowanie sesji popularnonaukowych i konkursów, aż po udział w tworzeniu (prowadzeniu) muzeów szkolnych.

Podstawa programowa, obowiązująca w szkołach ponadgimnazjalnych od 2012 roku, umożliwia reali-zację problematyki regionalnej także w ramach nowego przedmiotu w klasie ii i iii – historia i społeczeń-stwo – dziedzictwo epok. Ważne jest przy tym, że wybrany przez nauczyciela problem z zakresu historii regionu był tak sformułowany, aby umożliwić wykazanie powiązań przeszłości z teraźniejszością, ciągłości i kontynuacji procesu dziejowego oraz tytułowego „dziedzictwa epok”, dostrzegalnego we współczesnej



116

PoWrótdo sPisu

treŚCi

rzeczywistości. Problem musi być istotny zarówno ze względów poznawczych (dostarczać nowej wiedzy o regionie, wprowadzać zagadnienia, które nie pojawiały się na wcześniejszych etapach edukacji histo-rycznej), jak i wychowawczych (ukazywać rolę współczesnego człowieka w pielęgnowaniu i tworzeniu dziedzictwa regionalnego). Powinien być atrakcyjny dla uczniów, uwzględniający ich zainteresowania i profil kształcenia, umożliwiający im jednocześnie rozwijanie kompetencji poznawczych i społecznych. Wskazane byłoby uwzględnienie także potrzeb szeroko rozumianego środowiska: rodziców, szkoły, gminy, powiatu, regionu, i podjęcie problematyki ważnej ze względu na ich specyfikę i kierunki rozwoju. Przede wszystkim trzeba jednak pamiętać o konieczności wpisania się wątku regionalnego w główny cel kształ-cenia przedmiotu, jakim jest pokazanie uczniom o zainteresowaniach matematyczno-przyrodniczych, że wiedza humanistyczna może stanowić klucz do zrozumienia współczesnego świata i pomóc w autoiden-tyfikacji w świecie. W tym wypadku tematyka regionalna spełnia ten wymóg bez większego problemu, dostarczając nie tylko wiedzy na temat dziedzictwa współczesnego regionu, ale także kształtując poczucie tożsamości regionalnej, pozwalającej odpowiedzieć młodemu człowiekowi na pytanie: Kim jestem i jaką rolę chcę odegrać w przyszłości mojego najbliższego środowiska (regionu)? Ze względów metodycznych zajęcia z przedmiotu historia i społeczeństwo – dziedzictwo epok powinny mieć charakter interdyscypli-narny (region to nie tylko historia, ale także przyroda, gospodarka, kultura, społeczeństwo, ekologia, język gwarowy i wiele innych zagadnień z różnych specjalności) oraz wykorzystywać różnorodne teksty kultury odzwierciedlające bogactwo dorobku kulturowego danego regionu.

pOlecAmy metODy DyDAKtycZne

Drzewko (drzewo) decyzyjnejest to metoda wykorzystująca graficzny model drzewa (w pierwotnej wersji autorstwa rogera La rausa i richarda remy’ego) do zilustrowania podstawowych elementów procesu podejmowania decyzji. służy rozwijaniu umiejętności dokonywania wyboru i podejmowa-nia decyzji, z pełną świadomością skutków, jakie ta decyzja może wywołać. Wypełnianie schematu drzewa powinno odbywać się w odpowiedniej kolejności:u etap iZdefiniowanie problemu do rozwiązania. Zapisujemy go w formie pytania w pniu drzewa (w dolnej części rysunku). Ważne, aby mieć świadomość konsekwencji dla dalszej pracy tą metodą, wynikających z rodzaju pytania, jakie postawimy przy definiowaniu problemu. je-żeli zastosujemy pytanie rozstrzygające, typu: Czy mieszko i powinien był przyjąć chrzest z rąk czeskich?, to automatycznie ograniczamy możliwe rozwiązania tylko do dwóch od-powiedzi: tak lub nie. jeżeli natomiast pytanie rozpoczniemy od słów: jak lub w jaki sposób (np. jak mieszko i mógł rozwiązać problem przyjęcia chrztu?), to uzyskamy wariant wielu (a przynajmniej kilku) możliwych rozwiązań postawionego problemu.u etap iiokreślenie celów i wartości, jakie przyświecały (ewentualnie mogły przyświecać) osobom podejmującym decyzje w przeszłości. Wpisujemy je w górnej części korony drzewa, symbo-lizującej granice zakresu procesu decyzyjnego.



117

PoWrótdo sPisu

treŚCi

u etap iiiZnalezienie różnych możliwych rozwiązań postawionego problemu. im więcej uczniowie zaproponują rozwiązań, tym drzewo będzie miało więcej gałęzi, ponieważ swoje propozycje wpisujemy u dołu korony zgodnie z zasadą – jedno rozwiązanie to jedna gałązka drzewa.u etap iVokreślenie pozytywnych i negatywnych skutków każdej możliwości z punktu widzenia sta-wianych celów i wartości. Przy każdym rozwiązaniu uczniowie wpisują w koronę drzewa po jednej lub kilka wad i zalet zaproponowanych możliwości, pamiętając o wpisanych wcze-śniej w koronie drzewa celach i wartościach.u etap VPodjęcie decyzji o sposobie rozwiązania problemu i skonfrontowanie go z rzeczywistym roz-wiązaniem, zastosowanym w przeszłości. Warto przy tej okazji zwrócić uwagę uczniów na okoliczności podjęcia rzeczywistej decyzji i zastanowić się nad tym, dlaczego nasz, współ-czesny punkt widzenia różni się (ewentualnie jest zgodny) od tego z przeszłości.metoda drzewka decyzyjnego może być zastosowana zarówno w pracy indywidualnej, jak i grupowej. Proponuje się ją raczej dla uczniów starszych klas gimnazjum lub szkoły ponad-gimnazjalnej.

metaplanjest to metoda pierwotnie wykorzystywana w teorii zarządzania, polegająca na kilkueta-powej analizie problemu w celu ustalenia sposobów (dróg) osiągnięcia stanu pożądanego. Pomysły na rozwiązanie problemu powstają najczęściej podczas pracy zespołowej, a ustale-nia podjęte na każdym etapie zaangażowania zapisywane są na specjalnym schemacie. na lekcjach historii analizie poddajemy określone wydarzenia lub zjawiska z przeszłości, zasta-nawiając się nad tym, jak można było w tamtych czasach zmienić uwarunkowania historycz-ne, by doprowadzić do poprawy sytuacji. Wybierając tę metodę nauczania, musimy zadbać przede wszystkim o prawidłowe sformułowanie rozpatrywanego problemu: w przeciwień-stwie do metody drzewka decyzyjnego nie powinien on przyjąć formy pytania, lecz zdania oznajmującego, np. Polityka zewnętrzna ostatnich jagiellonów; sprawa chłopska w XiX wie-ku, stan kultury polskiej w okresie PrL-u. Ważne jest również zachowanie określonej kolej-ności poszczególnych etapów pracy. u etap iAnaliza omawianego problemu, polegająca na diagnozie stanu faktycznego. uczniowie zbierają i porządkują wiadomości, by odpowiedzieć na pytanie „jak było?”. swoje ustalenia zapisują na małych karteczkach, które następnie przyklejają w odpowiednim miejscu duże-go plakatu bądź też od razu na nim notują. W tej części pracy ważne jest, aby zgromadzić jak najwięcej danych o wydarzeniu oraz informacji o pojedynczych faktach, starając się przy tym unikać wartościowania i nadmiernie pesymistycznego myślenia. nie chodzi przecież o to, by specjalnie dramatyzować, tylko realnie przedstawić stan wyjściowy i wskazać obsza-ry niezadowolenia, które będziemy chcieli zmienić.



118

PoWrótdo sPisu

treŚCi

u etap iiokreślenie stanu pożądanego i udzielanie odpowiedzi na pytanie „jak być powinno?”. Prze-prowadzenie zmian jest tylko wówczas możliwe, jeśli dokładnie określimy ich charakter i za-kres. skoro coś było nie tak, to trzeba wiedzieć, co byłoby najlepszym rozwiązaniem, bio-rąc przy tym pod uwagę uwarunkowania historyczne i realia danej epoki. Chodzi bowiem o zmiany możliwe do osiągnięcia w tamtych czasach, a nie proponowanie pomysłów na miarę XXi wieku. Zapis ustaleń w podobny sposób jak przy etapie i.u etap iiiustalanie przyczyn różnic pomiędzy stanem faktycznym a stanem pożądanym. na tym eta-pie pracy uczniowie posiadają już wiedzę o tym, jak było, określili również zakres pożąda-nych zmian, powinni teraz zastanowić się nad tym, dlaczego nie było tak, jak być powinno i wskazać, co było przyczyną złego stanu faktycznego (np. błędy w decyzjach, czynniki ze-wnętrzne, cechy systemu politycznego itp.).u etap iVWyciągnięcie wniosków podsumowujących. uczniowie wskazują na konkretne posunię-cia, które były możliwe do podjęcia w tamtych czasach. Wiedząc, co było przyczyną niepo-wodzeń (etap i i iii), i mając jasno wytyczony cel (etap ii), udzielają odpowiedzi na pytanie: Co należało zrobić, aby było tak, jak być powinno?

Ze względu na stopień trudności metoda metaplanu zalecana jest dla klas starszych gimna-zjum i szkoły ponadgimnazjalnej. można ją stosować zarówno w pracy indywidualnej (np. jako zadanie domowe), grupowej (na lekcji, jako jedno z zadań do wykonania), jak i zbioro-wej (jako główna metoda zajęć, z wykorzystaniem materiałów pomocniczych).

WykładW klasach starszych (np. w szkole ponadgimnazjalnej), kiedy uczniowie rozwinęli już umiejętność myślenia abstrakcyjnego, metodę opowiadania można stopniowo zastę-pować trudniejszym w odbiorze wykładem. jest to chyba najstarsza metoda nauczania, żywe słowo nauczyciela, uporządkowane według określonego planu i ewentualnie połą-czone z innymi czynnościami metodycznymi, jak wykorzystanie mapy historycznej, po-kaz filmu czy analiza materiału źródłowego. Wykład, zwłaszcza jako metoda dominująca na lekcji, najbardziej się przydaje, kiedy chcemy wprowadzić uczniów w jakieś szersze zagadnienie, np. na początku omawiania epoki średniowiecza, przedstawić złożony pro-ces (np. sprawę chłopską w XiX wieku), czy też podsumowując większą partię materiału (jak np. bilans wojen XVii wieku w Polsce). Często wykład okazuje się również skuteczny, gdy musimy wprowadzić dużą część nowego materiału w krótkim czasie tak, aby przygo-tować uczniów do pracy inną metodą. Wówczas stanowi on metodę uzupełniającą, jedną z kilku użytych podczas lekcji.



119

PoWrótdo sPisu

treŚCi

W praktyce szkolnej stosujemy zazwyczaj kilka rodzajów wykładów:u organizacyjny, na początku roku szkolnego dla przedstawienia m.in. programu naucza-

nia, zasad pracy na lekcji czy wymaganych pomocy dydaktycznych (podręcznik, atlas, tek-sty źródłowe, literatura uzupełniająca),

u informacyjny, kiedy poszerzamy i uzupełniamy wiedzę podręcznikową, wprowadzamy nowe zagadnienia w szerszym ujęciu, pokazujemy nowe pola poszukiwań,

u analityczny, podczas którego przeprowadzamy przykładową analizę określonego zjawi-ska historycznego, omawiając kolejno jego genezę, przebieg i skutki,

u syntetyczny, przydatny zwłaszcza do omówienia większych partii materiału, podsumo-wania epok historycznych, kiedy ważna jest umiejętność selekcji i hierarchizacji elemen-tów większej struktury,

u problemowy, w którym najpierw stawiamy problem, a następnie ukazujemy możliwe sposoby jego rozwiązania,

u z elementami innych metod, takich jak opowiadanie, opis czy pogadanka. dobrze przeprowadzony wykład powinien odbywać się przede wszystkim według wcze-śniej opracowanego planu. opracowanie takiego planu ma podwójne znaczenie. Po pierw-sze, mobilizuje prowadzącego do uporządkowania i zweryfikowania swojej wypowiedzi już na etapie projektowania przebiegu lekcji. Po drugie, podejmując decyzję o tym, jakie treści chcemy przywołać podczas wykładu, jednocześnie musimy ustalić sposób ich uporządko-wania, aby tworzyły logiczną całość, i sposób ich prezentacji, aby wywołały zainteresowanie słuchaczy. Plan wykładu powinniśmy podać na jego początku, można go zapisać na tablicy albo wyświetlić za pomocą rzutnika multimedialnego.

literatura metodyczna (wybór)e. Brudnik, A. moszczeńska, B. owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie.

Przewodnik po metodach aktywizujących, Kielce 2000.e. Brudnik, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących,

cz. 2, Kielce 2002.e. Chorąży, d. Konieczka-Śliwińska, s. roszak, Edukacja historyczna w szkole. Teoria i praktyka,

Warszawa 2008.j. Korzeniowski, m. machałek, Edukacja obywatelska w szkole. Teoria i praktyka, Warszawa 2011.m. Kujawska, Współczesne problemy edukacji historycznej, Poznań 2001.j. maternicki, Cz. majorek, A. suchoński, Dydaktyka historii, Warszawa 1993.m. taraszkiewicz, Jak uczyć lepiej, czyli refleksyjny praktyk w działaniu, Warszawa 1998.m. taraszkiewicz, Jak uczyć jeszcze lepiej? Szkoła pełna ludzi, Poznań 2001.



120

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Anna Piesiak-robak

scenariusz lekcji historii

temat: Wielkopolan droga do niepodległości 1918–1919.

cele edukacyjne1. Ogólnena zajęciach uczeń:u charakteryzuje sytuację polityczną na ziemiach polskich po zakończeniu i wojny światowej;u rozróżnia bezpośrednie i długofalowe następstwa powstania wielkopolskiego;u rozumie potrzebę kształtowania tożsamości narodowej.

2. szczegółowePo zajęciach uczeń powinien:u znać sytuację, w jakiej znalazła się Wielkopolska podczas i wojny światowej i po jej zakończeniu;u umieć przedstawić przyczyny, przebieg, skutki i charakter powstania wielkopolskiego;u wiedzieć, w jakich latach trwało powstanie wielkopolskie i w jakich okolicznościach wybuchło;u wymienić cele powstania wielkopolskiego i rolę wizyty ignacego jana Paderewskiego w Poznaniu;u wskazać Wielkopolan, którzy doprowadzili do zwycięstwa powstania wielkopolskiego;u wymienić najważniejsze bitwy i etapy formowania sie Wojsk Wielkopolskich;u ocenić powstanie wielkopolskie i wskazać związane z nim miejsca pamięci w Poznaniu i swoim regionie.

środki dydaktyczneu wykład u wykład z elementami prezentacji multimedialnej u praca z mapąu praca z tekstem źródłowym

metody dydaktyczneu tekst źródłowy: biogram stanisława taczaka w publikacji: r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta

Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu, Poznań 2013, s. 126u karta pracy dotycząca przyczyn, przebiegu i skutków powstania wielkopolskiego

[materiał pomocniczy nr 1] u mapa dotycząca najważniejszych bitew powstania wielkopolskiego

[materiał pomocniczy nr 2] u prezentacja pt. „Powstanie wielkopolskie 1918–1919”

[materiał pomocniczy nr 3] u karta pracy





121

PoWrótdo sPisu

treŚCi

przebieg lekcjii część wstępna Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności, podanie tematu i celów lekcji. rekapitulacja wtórna dotycząca kwestii sprawy polskiej w czasie i wojnie światowej. nauczyciel pyta uczniów o kształt państwa polskiego i jego granice po zakończeniu i wojny światowej. Zwraca uwagę na kwestię Wielko-polski w dwóch koncepcjach państwa: romana dmowskiego i józefa Piłsudskiego.

ii część zasadnicza1. Podczas krótkiego wykładu nauczyciel przypomina postawy Polaków wracających po i wojnie świa-towej do Wielkopolski. Podkreśla zwłaszcza wpływ wizyty ignacego jana Paderewskiego na wybuch powstania. nauczyciel przedstawia prezentację [materiał pomocniczy nr 3] dotyczącą powstania wiel-kopolskiego. następnie rozdaje uczniom karty pracy [materiał pomocniczy nr 1] dotyczące przyczyn, przebiegu i skutków powstania. najpierw nauczyciel charakteryzuje przyczyny powstania wielkopol-skiego, a następnie prosi uczniów o uzupełnienie tego elementu w kartach pracy.

2. następnie nauczyciel przedstawia mapę z najważniejszymi bitwami powstania wielkopolskiego [materiał pomocniczy nr 2] i charakteryzuje najważniejsze walki. Zwraca uwagę na przełomowe mo-menty powstania. Prosi uczniów o uzupełnienie karty pracy w miejscu odnoszącym się do przebiegu powstania.

3. nauczyciel wraz z uczniami prezentuje skutki powstania wielkopolskiego, a następnie uczniowie uzu-pełniają ostatni element karty pracy dotyczący tej kwestii.

4. na koniec lekcji nauczyciel zwraca uwagę na bohaterów powstania wielkopolskiego i przedstawia najważniejsze postaci związane z powstaniem. uczniowie wspólnie z nauczycielem zastanawiają się nad funkcjonowaniem powstania wielkopolskiego w pamięci Polaków.

iii część podsumowującaW ramach podsumowania pracy nauczyciel zadaje pytania uczniom: jakie postaci i daty zapamiętałeś z lekcji? Zadaje pracę domową dotyczącą bohatera powstania wielkopolskiego stanisława taczaka i roz-daje kartę pracy do wykonania w domu [materiał pomocniczy nr 4] .



122

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Karta pracy

1. uzupełnij tabelę dotyczącą powstania wielkopolskiego.

przyczyny wybuchu powstania wielkopolskiego

przebieg powstania

Data najważniejsze wydarzenia powstania

skutki powstania



123

PoWrótdo sPisu

treŚCi


1. na podstawie mapy wskaż pięć najważniejszych bitew powstania wielkopolskiego 1918–1919.mapa – źródło:http://www.poznan.pl/powstanie/ma_rozwoj/index.html

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Wymień etapy formowania się Wojsk Wielkopolskich.

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

http://www.poznan.pl/powstanie/ma_rozwoj/index.html



124

PoWrótdo sPisu

treŚCi


POWSTANIE WIELKOPOLSKIE 1918–1919

Obrazy Leona Prauzińskiego na pocztówkach, ze zbiorów

Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu



125

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Ignacy Jan Paderewski w Poznaniu

Przyjazd Ignacego Paderewskiego do Poznania w towarzystwie oficerów angielskich w czwartek 26 grudnia 1918 r.

Pocztówka Leona Prauzińskiego, ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu



126

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Pierwsze dni powstania

6. pułk grenadierów niemieckich zrywa sztandary polskie i koalicyjne (krajów ententy) z siedziby Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu przy ul. Święty Marcin 40

w godzinach przedwieczornych w piątek 27 grudnia 1918 r. Pocztówka Leona Prauzińskiego, ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu



127

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Franciszek Ratajczak

Zwycięski szturm na Prezydium Policji – śmierć Franciszka Ratajczaka w piątek 27 grudnia 1918 r.




128

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Spontaniczna walka

Rozdawanie broni pomiędzy ludnością polską na placu Wolności w Poznaniu




129

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Przebieg walk

Zdobycie lotniska niemieckiego w Ławicy pod Poznaniem przez powstańców wielkopolskich 5 stycznia 1919 r.




130

PoWrótdo sPisu

treŚCi


KArtA prAcy

fot. P. skórnicki

1. na podstawie publikacji r. Linette i j. matysiaka, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Pozna-niu (Poznań 2013) napisz krótki biogram stanisława taczaka.………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. na podstawie wiedzy pozaźródłowej wymień formy upamiętnienia bohaterów powstania wielkopol-skiego w twoim regionie.………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………



131

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Anna Piesiak-robak

scenariusz lekcji wiedzy o społeczeństwie

temat: Wybrani i powołani, czyli kto za co odpowiada w gminie.

cele edukacyjne1. Ogólnena zajęciach uczeń:u zapoznaje się ze sposobem wybierania i powoływania władz samorządowych w gminie;u charakteryzuje strukturę i zadania samorządu terytorialnego w swoim regionie.

2. szczegółowePo zajęciach uczeń powinien:u rozumieć, czym jest samorząd, samorządność i dostrzegać fakt, że samorządność jest jedną z podsta-

wowych idei państwa demokratycznego;u wymienić szczeble samorządu terytorialnego, opisać sposób ich wybierania, strukturę i podstawowe

zadania;u wyjaśnić, na czym polega współpraca w terenie dwóch władz (samorządu i administracji państwowej);u umieć podać jakie warunki powinien spełniać kandydat na wójta, burmistrza i prezydenta;u przedstawić kompetencje i sylwetkę idealnego prezydenta, burmistrza i wójta swojej gminy;u znać niektórych historycznych i współczesnych prezydentów Poznania.

metody dydaktyczneu wykład z elementami prezentacji multimedialneju rozmowa nauczająca u praca z tekstem źródłowymu praca w grupachu praca z mapąu metaplan

środki dydaktyczneu prezentacja multimedialna pt. Samorząd i samorządność w Wielkopolsce, czyli skąd się biorą władze

gminy? [materiał pomocniczy nr 1]

u teksty źródłowe: fragment dokumentu: Konstytucja rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r.; fragment ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (dz.u. z 2001, nr 142, poz.1591); biogramy z publikacji r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych w Poznaniu, Poznań 2013




132

PoWrótdo sPisu

treŚCi

u karta pracy z fotografiami historycznych prezydentów Poznania (jarogniewa drwęskiego, Cyryla ra-tajskiego, Wojciecha szczęsnego Kaczmarka) i obecnego prezydenta

[materiał pomocniczy nr 3] u plan Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu

[materiał pomocniczy nr 4] u metaplan



przebieg lekcji i część wstępna Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności, podanie tematu i celów lekcji. rekapitulacja wtór-na dotycząca struktury organów państwa i decentralizacji władzy. nauczyciel zadaje pytania dotyczące struktury władzy samorządowej w województwie wielkopolskim i szczebli samorządu terytorialnego oraz sprawdza, czy uczniowie znają organy struktury samorządowej i rozpoznają ich przedstawicieli.

ii część zasadnicza1. nauczyciel w formie rozmowy nauczającej rozmawia z uczniami na następujące tematy:– dlaczego jest potrzebny samorząd terytorialny?– Co oznacza pojęcie samorządu terytorialnego?– jaki istnieje obecnie podział terytorialny kraju?– od kiedy istnieje obecny podział terytorialny kraju?

2. nauczyciel w formie wykładu z elementami prezentacji multimedialnej [materiał pomocniczy nr 1] wyjaśnia i przedstawia ogólną charakterystykę samorządu terytorialnego oraz strukturę, organizację i zadania poszczególnych szczebli samorządowych (gmina, powiat, województwo), zwracając szczegól-ną uwagę na województwo wielkopolskie. Podkreśla rolę i zadania każdego ze szczebli samorządu te-rytorialnego oraz sposób wyboru władz. nauczyciel na przykładzie województwa wielkopolskiego cha-rakteryzuje organy władzy ustawodawczej samorządów (rada gminy, rada powiatu, rada województwa) oraz organy władzy wykonawczej (zarząd gminy, zarząd powiatu, zarząd województwa). Zwraca uwagę, że na czele gminy Poznań stoi prezydent. nauczyciel pyta uczniów:– Kiedy odbyły się ostatnie wybory samorządowe?– Kiedy odbędą się następne wybory samorządowe?– Kto obecnie jest prezydentem miasta Poznania?Zapisuje na tablicy termin najbliższych wyborów i proponuje, by każdy obliczył, czy będzie mógł wziąć w nich udział.

3. nauczyciel prosi uczniów o wymienienie znanych prezydentów miasta Poznania. następnie dzieli uczniów na cztery grupy, rozdaje im karty pracy [materiał pomocniczy nr 3] dotyczące prezydentów Po-znania i prosi o przygotowanie trzech historycznych charakterystyk prezydentów Poznania (na podstawie



133

PoWrótdo sPisu

treŚCi

biogramów zamieszczonych w publikacji r. Linette i j. matysiaka Cmentarz i Krypta Zasłużonych w Pozna-niu, Poznań 2013) oraz obecnego prezydenta Poznania (na podstawie wiedzy pozaźródłowej).4. uczniowie po wykonaniu zadania prezentują wyniki swojej pracy. W ramach prezentacji odczytują i omawiają poszczególne karty pracy.

iii część podsumowującaW ramach rekapitulacji pierwotnej uczniowie wspólnie z nauczycielem na podstawie prezentacji i dys-kusji tworzą metaplan pt.: Jakie kompetencje powinien mieć prezydent naszego miasta? nauczyciel zadaje pracę domową polegającą na ustaleniu i zaznaczeniu na mapie Cmentarza Zasłu-żonych Wielkopolan miejsc pochówku trzech prezydentów Poznania: jarogniewa drwęskiego, Cyryla ratajskiego i Wojciecha szczęsnego Kaczmarka. W tym celu uczniowie mogą wybrać się na wycieczkę.



134

PoWrótdo sPisu

treŚCi


samorząd i samorządność w Wielkopolsce, czyli skąd się biorą władze gminy – prezentacja

województwo wielkopolskie

• zajmuje drugie miejsce pod względem obszaru – blisko 1/10 terytorium Polski (prawie tyle co Belgia)

• zajmuje trzecie miejsce pod względem liczby ludności – blisko 9% ludności kraju

(3,3 mln – to więcej niż np. liczba obywateli Łotwy)

• obejmuje 35 powiatów (w tym 4 grodzkie)

• obejmuje 226 gmin (w tym 19 miejskich)

Jastrowie

Okonek Lipka

ZłotówTarnówka

Krajenka

Zkrzewo

Kaczory

Ujście

Budzyń

Wągrowiec

GołańczMargonin

Szamocin

obżenica

Wysoka

BiałośliwieMiaste-czko Kraj.

Wieleń

Drawsko

Wronki

Lubasz

Sieraków

Kwilcz

Lwówek

Oborniki

Obrzycko Rogoźno

Ryczywół

Połajewo

Ostroróg

SzamotułyPniewy

Chrzyp-sko Wlk.

Baranów

Bralin

Kępno

Doruchów

Sośnie

Krasze-wice

Mikstat

Zduny

Dobra

Lisków

Koźminek

Opatówek

KrotoszynKobylin

Jutrosin

KrobiaPoniec

Rydzyna

Osieczna

ŚmigielKrzywiń

Przemęt

Włoszakowice

Pako-sław

MiejskaGórka

Pępo-wo

Wolsztyn

Siedlec

Zbąszyń

Rakoniewice

Wieli-chowo

Kamie-niec

Kościan

Czempiń Brodnica

Śrem

Dolsk

Piaski

Zaniemyśl

Kórnik

Mosina

Stęszew

Buk

OpalenicaNowyTomyśl

Kuślin

Duszniki

Gra-nowo

MiedzichowoDopiewo

Komorniki

SuchyLas

Skoki

Kiszkowo

Kłecko

Mieścisko

Łubowo

Witko-wo

Słupca

Lądek

Rzgów

Golina

Pyzdry

Kołaczkowo

Września Strzałkowo

Pobiedziska

Kostrzyn

Domi-nowo

Miło-sław

KoźminPogorzela

BorekWlkp.

Kotlin

ŻerkówGizałki

CzerminChocz

Gołuchów

Rasz-ków

GodzieszeWlkp.

NoweSkal-mierzyce

Żelazków

Mycielin Malanów

Turek

Brudzew

Tuliszków

Włady-sławów

Kramsk

Krzymów

Dąbie

KołoKoście-lec

Kłodawa

Grzego-rzew

KsiążWlkp.

Dobrzyca

Czer-wonak

Swarzędz

Kaźmierz Rokietnica

TarnowoPodg.

Krze-mienie-wo

Roz-dra-żew

Krzykosy

Kle-szcze-wo

Niecha-nowo

Ostro-wite Kleczew

Ślesin

Wierzbinek

Sompolno

OsiekMały

KazimierzBiskupi

Zagórów

Nowemiasto

Ceków

Babiak

Szydłowo

Mieleszyn

Trzemeszno

Orchowo

Wilczyn Skulsk

Przedecz

Chodów

Olszów-ka

Szczyt-niki

Brzeziny

Czaj-ków

ŁękaOpatowska

Trzcinica

Rychtal

Perzów

Kobyla Góra

Święcie-chowa

Wijewo

Krzyż Wlkp.

Damasławek

Wapno

Międzychód

GrodziskWlkp.

Sulmie-rzyce Sieroszewice

Ostrzeszów

Prosna

Noteć

Prosna

Ko-nin

Piła

MurowanaGoślina

Luboń

Puszczykowo

Oszczynica

Obra

Obra

Cybina

Maska

wa

Sama

Wrześnica

Lutynia

Kopla

Czarna Struga

Pow

a

Tele

szyn

a

Rgilewka

Meszn

a

CzerniejewoPowidz

Nekla

Kawęczyn

Przykona

Blizanów

Jaraczewo

Gostyń

Barycz

Ołobok

OdolanówPrzygodzice

OstrówWlkp.

Kalisz

Grabów

Swędrnia

Grodziec

StareMiasto

Rychwał

Stawi-szyn

Mogilnica

Kanał Mosiń

ski

Trzcianka

Czarnków

Dojca

Poznań

Gniezno

Główna

10

11

5

5

8

42Pleszew

Środa Wlkp.

Jarocin

Rawicz

Bojanowo

Leszno

Lipno

Wyrzysk

Chodzież

http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=13&ved=0CGAQFjAm&url=http%3A%2F%2Fwww.bip.umww.

pl%2Fportal%3Fid%3d50015%26res_id%3d55086&ei=4t7buoofFstBswaK0oGQBQ&usg=AFQjCnG-yuFdhtrr6mqiG5cduvv-

dtVk3Q&bvm=bv.59568121,d.yms

źródło: bip.umww.pl

http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=13&ved=0CGAQFjAM&url=http%3A%2F%2Fwww.bip.umww.pl%2Fportal%3Fid%3D50015%26res_id%3D55086&ei=4t7bUoOfFsTBswaK0oGQBQ&usg=AFQjCNG-yuFdhTrR6MqiG5cDuvv-DtVk3Q&bvm=bv.59568121,d.Yms



bip.umww.pl



135

PoWrótdo sPisu

treŚCi

WŁADZE PUBLICZNE w WIELKOPOLSCE

administracja samorządowa administracja rządowa

wojewoda sejmik wojewódzki

marszałek województwa

sejmik powiatowy

starosta

rada gminy

wójt, burmistrz lub

prezydent miasta

W Y BO R Y

P OWS Z E C HN E

<-------------------------------------

<-----------------------------

<--------

<-------

• struktura władz samorządowych nie jest hierarchiczna

• każdy szczebel samorządu terytorialnego działa niezależnie w ramach swoich kompetencji, realizując powierzone sobie zadania

• władze województwa nie mogą niczego nakazywać powiatowi, a władze powiatu – gminie

Samorząd terytorialny przypomina przewróconą drabinę



136

PoWrótdo sPisu

treŚCi

GMINA • samorząd gminny został reaktywowany ustawą z 8.03.1990 r.

• gmina to podstawowa jednostka samorządu terytorialnego, wymieniona w Konstytucji RP – art. 164

• rada Gminy (w mieście Rada Miasta) to organ stanowiący i kontrolny

• wójt jest organem wykonawczym w gminie wiejskiej

• burmistrz jest organem wykonawczym w mieście poniżej 100 tys. mieszkańców

• prezydent jest organem wykonawczym w mieście powyżej 100 tys. mieszkańców

• utrzymano prezydentów w tych miastach, które miały ich do 1998 r. (wówczas były to miasta liczące powyżej 50 tys. mieszkańców, np. Gniezno)

• kadencja samorządu gminnego trwa 4 lata

Prezydenci Poznania



137

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Konstytucja rzeczypospolitej polskiej z 2 kwietnia 1997 roku

Art. 164.1. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina.2. inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa.3. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego.Źródło: dz.u. z 1997 roku, nr 78, poz. 483, z 2001 roku, nr 28, poz. 319, z 2006 roku, nr 200, poz. 1471, z 2009 roku, nr 114, poz. 946.

Ustawa o samorządzie gminy z 8 marca 1990 rokurozdział 3Władze gminyArt. 26. 1.61) organem wykonawczym gminy jest wójt.2.61) Kadencja wójta rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy lub wyboru go przez radę gminy i upływa z dniem upływu kadencji rady gminy.2a.62) Wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) nie może być osoba, która nie jest obywatelem pol-skim.3.63) Burmistrz jest organem wykonawczym w gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy.4.63) W miastach powyżej 100 000 mieszkańców organem wykonawczym jest prezydent miasta. doty-czy to również miast, w których do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy prezydent miasta był organem wykonawczo-zarządzającym.Art. 30. 1.95) Wójt wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa.2.96) do zadań wójta należy w szczególności:1) przygotowywanie projektów uchwał rady gminy;2) określanie sposobu wykonywania uchwał;3) gospodarowanie mieniem komunalnym;4) wykonywanie budżetu;5) zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych (…)3.97) W realizacji zadań własnych gminy wójt podlega wyłącznie radzie gminy.Art. 31.98) Wójt kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz.Art. 31a.99) Wójt opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy.



138

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Art. 31b.1. 99) jeżeli w inny sposób nie można usunąć bezpośredniego niebezpieczeństwa dla życia ludzi lub dla mienia, wójt może zarządzić ewakuację z obszarów bezpośrednio zagrożonych.2. W przypadku wprowadzenia stanu klęski żywiołowej wójt działa na zasadach określonych w odręb-nych przepisach. (…)Art. 33. 1.101) Wójt wykonuje zadania przy pomocy urzędu gminy.2.102) organizację i zasady funkcjonowania urzędu gminy określa regulamin organizacyjny, nadany przez wójta w drodze zarządzenia.3.103) Kierownikiem urzędu jest wójt.Źródło: dz.u. z 2001 roku, nr 142, poz. 1591.



139

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Karta pracy

1. na podstawie publikacji r. Linette i j. matysiaka, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu (Poznań 2013) i innych źródeł, znajdź biogramy historycznych prezydentów Poznania i wypełnij kartę pracy.

nazwisko i imię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .data i miejsce urodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Wykształcenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Zawód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Członkostwo w organizacjach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Kariera zawodowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Zasługi dla Poznania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .




140

PoWrótdo sPisu

treŚCi





141

PoWrótdo sPisu

treŚCi


plan cmentarza Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w poznaniu

ul. KOŚCIUSZK

I

Łąka

II

III

IV

V

VI

VIIVIII

9 11 13–14 18 20 23–24–2510 12 15–17 19 21–22 26

36–3933 34

35

27 28 2930–31 32

117–125116

88–89 90–92 93 94 95 96 9798

99100

101–102103

104105

106107

108109

110111

112113

11411586 87 126

127

5–6 4 3 2 1

7

8

128–130

57–5859

6061

6263

6465

66

67–6869

70–7172

84–85

7374

7576

83 82 81 80 79–78 77

52

51, 5350 5

4 55

56

136

45

4647

4344

42

41 40

48 4

9

131

B

A

B

A — Fig. Niepokalanego Poczęcia NMP— Pomnik Anieli z Liszkowskich Dembińskiej

I

ul. KSIĘCIA JÓZEFA

137

138

139141140134133135

Źródło: plan zamieszczony w publikacji: r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu,




142

PoWrótdo sPisu

treŚCi


metAplAn

Kompetencje prezydenta poznania

Jakie kompetencje posiada prezydent poznania obecnie?

Jakie proponujecie zmiany w zakresie kompetencji prezydenta poznania?

Dlaczego prezydent poznania posiada takie kompetencje?

co można zrobić, żeby zmienić zakres kompetencji prezydenta poznania?



143

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Anna Piesiak-robak

scenariusz lekcji do przedmiotu historia i społeczeństwo – dziedzictwo epok

temat: Walka czy lojalność? postawy społeczeństwa polskiego wobec kwestii niepodległości w drugiej połowie XiX wieku.

cele edukacyjne1. Ogólnena zajęciach uczeń:u charakteryzuje i ocenia polityczne koncepcje nurtu insurekcyjnego oraz nurtu realizmu politycznego;u charakteryzuje spory o ocenę dziewiętnastowiecznych powstań narodowych.

2. szczegółowePo zajęciach uczeń powinien:u poprawnie charakteryzować w społeczeństwie polskim XiX wieku trzy postawy wobec zaborcy: lojali-

stów, organiczników i insurgentów;u umieć wymienić przedstawicieli pracy organicznej, m.in.: Hipolita Cegielskiego, tytusa działyńskiego,

maksymiliana jackowskiego;u umieć wymienić przedstawicieli lojalizmu, m.in.: Zygmunta Wielopolskiego, józefa szujskiego czy sta-

nisława Koźmiana;u umieć krytycznie ocenić postawy Polaków w drugiej połowie XiX wieku pod zaborami;u poprawnie posługiwać się terminami: kultura narodowa, pozytywizm, praca u podstaw, rusyfikacja,

germanizacja;u określać wpływ zaborów na kształtowanie kultury narodowej Polaków;u opisywać poglądy warszawskiej i krakowskiej szkoły historycznej oraz umieć wymienić przedstawicieli

obu nurtów;u umieć wyjaśnić, opierając się na przykładach, rolę historii dla rozwoju i podtrzymania polskiej świa-

domości narodowej w okresie zaborów (rozwój nauki historycznej, malarstwa oraz literatury histo-rycznej).

metody dydaktyczneu wykładu drzewko decyzyjneu praca z tekstem źródłowymu praca z materiałem filmowym

środki dydaktyczneu schemat drzewka decyzyjnego




144

PoWrótdo sPisu

treŚCi

u fragment filmu pt. Poezja i maszyny. Hipolit Cegielski 1813–1867, reż. j. Kubiak, Poznań 2013u tekst źródłowy – fragment publikacji (biogram stanisława taczaka) r. Linette, j. matysiak, Cmentarz

i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu, Poznań 2013

czas: 1 godzina lekcyjna (45 min.)

przebieg lekcjii część wstępnaCzynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu oraz celów lekcji. rekapitulacja wtórna dotycząca sytuacji politycznej na ziemiach polskich w drugiej połowie XiX wieku po powstaniu styczniowym. nauczyciel przedstawia krótko ocenę polskich zrywów niepodległościowych w historio-grafii i publicystyce.

ii część zasadniczanauczyciel w formie wykładu zwraca uwagę na trzy zasadnicze postawy Polaków, które charakteryzu-ją się różnym podejściem do kwestii odzyskania niepodległości i walki z zaborcą: postawa lojalizmu – postawa pogodzenia się z myślą o utracie niepodległości; postawa cechująca się porzuceniem myśli o zbrojnym powstaniu, ale nie o niepodległości; postawa walki o niepodległość na drodze zbrojnej. nauczyciel zwraca uwagę, że klęska powstania styczniowego wywołała w społeczeństwie polskim prze-miany światopoglądowe – krytykę romantyzmu i powstań przeciwko zaborcom. następnie nauczyciel omawia każdą z postaw w odniesieniu do trzech zaborów, zwracając szczególną uwagę na pracę or-ganiczną. następnie dzieli klasę na trzy grupy i każdej z grup przekazuje kartę pracy z drzewkiem de-cyzyjnym [materiał pomocniczy nr 1] i prosi o umieszczenie odpowiedzi na pytania ze względu na każdą z trzech postaw: lojalizmu, pracy organicznej i postawy konspiracji. uczniowie zastanawiają się nad postawami Polaków pod zaborami i podsumowują wyniki swoich prac. ostatnim zadaniem na lekcji będzie obejrzenie krótkiego filmu o Hipolicie Cegielskim, reprezentującym postawę szczególnie bliską Wielkopolanom. uczniowie zastanawiają się nad formami upamiętnienia organiczników w Poznaniu: pomnikami, ulicami itp.

iii część podsumowującaW ramach rekapitulacji pierwotnej uczniowie oceniają postawy Polaków w drugiej połowie XiX wieku uczniowie samodzielnie formułują i uzasadniają własną opinię na temat postaw wobec kwestii niepod-ległości. następnie nauczyciel zadaje pracę domową dotyczącą Hipolita Cegielskiego: na podstawie pu-blikacji r. Linette i j. matysiaka, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu (Poznań 2013) napisz krótki biogram Hipolita Cegielskiego i wymień poznańskie pomniki pamięci poświęcone postaci Hipolita Cegielskiego.



145

PoWrótdo sPisu

treŚCi


postawy polaków pod zaborami wobec kwestii niepodległości

uzupełnij schemat.

4. Pozytywne skutki rozwiązań

Rozwiązania:

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Negatywne skutki rozwiązań

Rozwiązania:

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Cel i wartościZachowanie tożsamości narodowej

i odzyskanie niepodległości

2. Możliwe rozwiązania

1. ProblemJaką postawę powinni zająć Polacy wobec

kwestii odzyskania niepodległości?



146

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Beata jekel


temat: Jak wyrazić żal – od epitafium do… Wstęp do Trenów Jana Kochanowskiego.

motto: Oczu nigdy nie osuszę – I tak wiecznie płakać muszę! Muszę płakać! – O mój Boże, Kto się przed Tobą skryć może?

jan Kochanowski, Tren XVII cele edukacyjne1. Ogólnena zajęciach uczeń:u pozna zabytki Poznania – Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan i sylwetki osób związanych z historią

miasta;u pozna językowe i pozajęzykowe środki ekspresji;u zredaguje tekst pisany i wypowiedź ustną; u będzie kształcić umiejętności językowe i stylistyczne.

2. szczegółowePo zajęciach uczeń powinien:u wiedzieć, gdzie znajduje się nekropolia zasłużonych Wielkopolan;u znać gatunki poezji elegijnej;u znać pojęcia z teorii literatury i sztuki;u znać biogramy wybranych postaci pochowanych na poznańskim Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan;u znać genezę cyklu Trenów jana Kochanowskiego;u pracować z tekstem;u znaleźć informacje w tekście;u zredagować wypowiedź ustną i pisemną;u zastosować materiał zgromadzony na lekcji w wypowiedzi pisemnej i ustnej;u zastosować w wypowiedzi pisemnej i ustnej odpowiednie dla danej formy wypowiedzi środki językowe;u przedstawić opisowo wybrany zabytek, stosować słownictwo poznane na lekcji.

metody dydaktyczneu rozmowa nauczająca (pogadanka) z elementami prezentacji multimedialneju praca z tekstem u ćwiczenia redakcyjneu praca w grupach



147

PoWrótdo sPisu

treŚCi

środki dydaktyczneu j. Kochanowski, Treny (dowolne wydanie) – publikacja nr 1u nagranie: j. Kochanowski, Treny – publikacja nr 2u Słownik gatunków literackich (dowolne wydanie) – publikacja nr 3u zestaw ilustracji i map

[materiał pomocniczy nr 1] u teksty źródłowe (zestaw publikacji)

[materiał pomocniczy nr 2] u karty pracy dla uczniów i materiały dla nauczyciela

[materiał pomocniczy nr 3] u instrukcje dla grup

[materiał pomocniczy nr 4] u słowniczek – wykaz słownictwa do opisu

[materiał pomocniczy nr 5] u plakat – mapa myśli


czas: 2 godziny lekcyjne (90 min.) ewentualnie dodatkowe 2 godziny zegarowe (120 min.) – wycieczka na Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu

przebieg lekcji i część wstępna1. Środki ekspresji – ból człowieka po utracie bliskich (od czasów starożytnych); środki językowej eks-presji, zwłaszcza w poezji, i środki ekspresji w sztuce. Analiza inskrypcji nagrobnych na płaszczyźnie leksykalnej i metaforycznej jako sposobu mówienia o uczuciach, relacjach osobowych (żywi–umarli), pojmowania spraw ostatecznych, a więc śmierci, rozstania z żywymi i pośmiertnych losów człowieka [materiał pomocniczy nr 2] , publikacja nr 3, a także opis i analiza dzieła sztuki – pomniki nagrobne. Przykłady – na poznańskiej nekropolii, zwanej Poznańską skałką – Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha [materiał pomocniczy nr 1] – fotografie 1, 2, 3, 4.

2. Pogadanka wstępna.od czasów starożytnych fakt śmierci obudowany jest wieloma rytuałami, pomagającymi uzewnętrznić uczucia tym, którzy stracili kogoś bliskiego.W jaki sposób ludzie uzewnętrzniali ból po stracie bliskich? – ekspresja wyrażona za pomocą języka, materialne przejawy (grobowce).u ekspresja językowa: epitafium, epicedium, nenia, lament, lamentacja, elegia (nawiązanie do Iliady Ho-

mera – lament Andromachy i lamentów średniowiecznych, np. liryki religijnej „Posłuchajcie, bracia miła…” – Lament świętokrzyski).

u ekspresja w sztuce: grobowce, pomniki.



148

PoWrótdo sPisu

treŚCi

ii część zasadniczaPodział klasy na grupy i przydzielenie zadań, praca w grupach [materiał pomocniczy nr 4] : i etap – grupy (sześć grup) szukają w Słowniku gatunków literackich definicji żałobnych gatunków po-etyckich i przypominają, czym były i w jakich epokach powstały: epitafium, epicedium, nenia, lament, lamentacja, elegia.Prezentacja – przedstawienie gatunków poetyckich.ii etap – grupy otrzymują materiał ikonograficzny (jeśli pracownia wyposażona jest w komputery – na nośniku elektronicznym, jeśli nie ma takiej możliwości – wydruki) z opisem (nazwa, miejsce); ich zada-niem jest:u sporządzenie notatki biograficznej (osoby pochowanej w opisywanym grobowcu), odszukanie ich

związku z miastem i regionem; u opis pomnika lub analiza i interpretacja epitafium pod kątem ekspresji uczuć, relacji osobowych

(żywi–umarli), pojmowania spraw ostatecznych – śmierci, rozstania z żywymi i pośmiertnych losów człowieka.

Wszystkie grupy otrzymują karty pracy [materiał pomocniczy nr 3]

a ponadto:

Grupy 1, 2, 3 – publikacja nr 1 i 2 [materiał pomocniczy nr 2]

oraz [materiał pomocniczy nr 5]

Grupa 1– pomnik nagrobny Anieli z Liszkowskich dembińskiej, ilustracje nr 5, 6 [materiał pomocniczy nr 1]

Grupa 2 – pomnik nagrobny – dzieci z rodziny szafarkiewiczów, ilustracja nr 7 [materiał pomocniczy nr 1]

Grupa 3 – pomnik nagrobny Geni Hryniewiczówny, ilustracja nr 8 [materiał pomocniczy nr 1]

Grupa 4 – pomnik nagrobny sujeckich, ilustracja nr 9 [materiał pomocniczy nr 1]

Grupa 5 – pomnik nagrobny Ksawery z jaraczewskich stielowej – sentencja [materiał pomocniczy nr 1] , ilustracja nr 11, publikacje [materiał pomocniczy nr 2] , publikacja nr 1

Grupa 6 – pomnik nagrobny Ksawery z jaraczewskich stielowej – sentencja [materiał pomocniczy nr 1] , ilustracja nr 11, publikacje [materiał pomocniczy nr 2] , publikacja nr 3

iii etap – prezentacja prac grup (prezentacja na tablicy multimedialnej materiału ikonograficznego gru-py, która omawia wyniki pracy).



149

PoWrótdo sPisu

treŚCi

iii część podsumowująca1. Wnioski, podsumowanie – zapis w formie mapy myśli (plakat)


2. Prezentacja nauczyciela:u fotografia jednego z pomników na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan – inskrypcja z fragmentem

trenu jana Kochanowskiego [materiał pomocniczy nr 1] , ilustracja nr 10

u odwołanie do wiadomości z gimnazjum – kontekst biograficzny – geneza cyklu Trenów jana Kocha-nowskiego, fotografie np. z muzeum w Czarnolesie – symboliczny grobowiec urszuli

[materiał pomocniczy nr 1] , ilustracja nr 12 u odsłuchanie wybranego trenu (nagranie) – zapowiedź następnych lekcji poświęconych analizie trenów.

3. Praca domowa: Przeczytaj cykl Trenów jana Kochanowskiego (lub wybrane treny). instrukcje dotyczą-ce czytania – według planu pracy nauczyciela.



150

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Zestaw ilustracji (map)

Potrzebne będą następujące fotografie z opisem do kart pracy oraz do zaprezentowania na tablicy mul-timedialnej. W nawiasach podano numery rycin z publikacji r. Linette i j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu (Poznań 2013).

1. Fragment planu Poznania z zaznaczonym miejscem nekropolii: Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan.

PO

ZN

A¡


Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu, Poznań 2013, strona 2 okładki.

2. Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan – widok ogólny.

fot. P. skórnicki



151

PoWrótdo sPisu

treŚCi

3. Plan Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan.

ul. K

OŚCIUSZK

I

Łąka

II

III

IV

V

VI

VIIVIII

9 11 13–14 18 20 23–24–2510 12 15–17 19 21–22 26

36–3933 34

35

27 28 2930–31 32

117–125116

88–89 90–92 93 94 95 9697

9899100

101–102103

104105

106107

108109

110111

112113

11411586 8

7 126

127

5–6 4 3 2 1

7

8

128–130

57–5859

6061

6263

6465

66

67–6869

70–7172

84–85

7374

7576

83 82 81 80 79–78 77

52

51, 5

350 54 5

556

136

45

4647

4344

42

41 40

48

49

131

B

A

B



I

ul. KSIĘCIAJÓZEFA

137

138

139141140134133135

Źródło: plan, w: r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu,


4. Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan – widok ogólny nagrobków.

fot. P. skórnicki



152

PoWrótdo sPisu

treŚCi

5. Pomnik nagrobny Anieli z Liszkowskich dembińskiej.

fot. P. skórnicki

6. Pomnik nagrobny Anieli z Liszkowskich dembińskiej – zbliżenie twarzy.

fot. P. skórnicki



153

PoWrótdo sPisu

treŚCi

7. Pomnik nagrobny – dzieci z rodziny szafarkiewiczów.

fot. P. skórnicki

8. Pomnik nagrobny Geni Hryniewiczówny.

fot. P. skórnicki



154

PoWrótdo sPisu

treŚCi

9. Pomnik nagrobny sujeckich.

fot. P. skórnicki

10. Pomnik nagrobny rodziny Kosińskich – tablica na ogrodzeniu poświęcona stanisławie emilii Kosiń-skiej z fragmentem Trenu III jana Kochanowskiego.

fot. P. skórnicki



155

PoWrótdo sPisu

treŚCi

11. Pomnik nagrobny Ksawery z jaraczewskich stielowej – sentencja.

fot. P. skórnicki

12. symboliczny grób urszuli Kochanowskiej w Czarnolesie.

muzeum jana Kochanowskiego w Czarnolesie, fot. d. jekel (×2).



156

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Pomnik jana Kochanowskiego w Czarnolesie, fot. d. jekel.

symboliczny grób urszulki Kochanowskiej w Czarnolesie, fot. d. jekel (×3).



157

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Grobowiec jana Kochanowskiego w Zwoleniu, fot. d. jekel.

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego – nekropolia rodu Kochanowskich

i pomnik jana Kochanowskiego w Zwoleniu, fot. d. jekel (×2).



158

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Zestaw publikacji

u i. Borkowski, Śmierci tajemnicze wrota. Językowy świat inskrypcji nagrobnych, „Akta universitatis Wrati-slaviensis no 2218. język a Kultura”, tom 13, Wrocław 2000.

u r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu, Poznań 2013, s. 33–59. u http://www.lingwistyka.uni.wroc.pl/jk/jK-13/jK13-borkowski.pdfu http://venimus-vidimus.blogspot.com/2012/11/poznanskie-powazki-cmentarz-zasuzonych.html

http://www.lingwistyka.uni.wroc.pl/jk/JK-13/JK13-borkowski.pdf

http://venimus-vidimus.blogspot.com/2012/11/poznanskie-powazki-cmentarz-zasuzonych.html



159

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Karta pracy nr 1 pomnik nagrobny Anieli z liszkowskich Dembińskiej

fot. P. skórnicki

1. dane dotyczące osoby zmarłej (biogram) i autora pomnika; dane techniczne rzeźby.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. opis pomnika (temat, bryła, modelunek rzeźbiarski, wyraz dzieła, ekspresja, omówienie symboli, alegorii).

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .



160

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Karta pracy nr 2 pomnik nagrobny dzieci z rodziny szafarkiewiczów

fot. P. skórnicki


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .



161

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Karta pracy nr 3 pomnik nagrobny Geni Hryniewiczówny

fot. P. skórnicki


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .



162

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Karta pracy nr 4 pomnik nagrobny sujeckich

fot. P. skórnicki


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .



163

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Karta pracy nr 5 praca z tekstem

Pomnik nagrobny Ksawery z jaraczewskich stielowej – sentencja.

fot. P. skórnicki

u r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu, Poznań 2013, s. 33–59.u http://venimus-vidimus.blogspot.com/2012/11/poznanskie-powazki-cmentarz-zasuzonych.html

1. omówienie najstarszych nagrobków na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan. Co wyrażają inskrypcje umieszczone na najstarszych pomnikach?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Formy nagrobków na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan jako ekspresja relacji żywi–zmarli (do cze-go nawiązują formy nagrobne, jakie dekoracje na nich umieszczono, jakie symbole są najczęściej spoty-kane, rodzaje inskrypcji, rzeźby figuralne).

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

http://venimus-vidimus.blogspot.com/2012/11/poznanskie-powazki-cmentarz-zasuzonych.html



164

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Karta pracy nr 6 praca z tekstem

Pomnik nagrobny Ksawery z jaraczewskich stielowej – sentencja.

fot. P. skórnicki

u i. Borkowski, Śmierci tajemnicze wrota. Językowy świat inskrypcji nagrobnych, „Akta universitatis Wrati-slaviensis” no 2218, „język a Kultura”, tom 13, Wrocław 2000.u http://www.lingwistyka.uni.wroc.pl/jk/jK-13/jK13-borkowski.pdf

1. inskrypcje nagrobne jako ekspresja relacji żywi–zmarli.a) funkcje inskrypcji:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) epitafia – trzy rodzaje epitafiów, ich funkcje:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

http://www.lingwistyka.uni.wroc.pl/jk/JK-13/JK13-borkowski.pdf



165

PoWrótdo sPisu

treŚCi

2. epitafia poetyckie (metaforyczno-peryfrastyczne) jako sposób mówienia o uczuciach i „oswajanie” śmierci.a) inskrypcje – cytaty:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) rodzaje i funkcje eufemizmów, metafor, symboli:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c) inskrypcje jako ukazanie żalu żywych (pamięć o zmarłych):

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .



166

PoWrótdo sPisu

treŚCi


instrukcje dla grup

Grupy 1, 2, 3, 4na podstawie fotografii i materiałów źródłowych uzupełnij kartę pracy – opisz pomnik nagrobny. Zwróć uwagę na formę ekspresji (wyraz bólu po stracie bliskiej osoby) wyrażoną przez artystę rzeźbiarza.

Grupy 5, 6na podstawie materiałów źródłowych uzupełnij kartę pracy – zapisz w formie notatki, w jaki sposób na inskrypcjach nagrobnych wyrażano ból po stracie bliskiej osoby. Zwróć uwagę na formy językowej ekspresji.



167

PoWrótdo sPisu

treŚCi


Zestaw słownictwa

słownictwo – opis rzeźby, wyraz dzieła, ekspresja

u nagrobek przyciąga uwagę (czym)…u jeden z najcenniejszych obiektów to…u okazały pomniku materiał (marmur, piaskowiec, odlew brązowy, brąz itp.)u faktura (gładka, szorstka, wydatna, delikatna itp.)u autor posłużył się wzorcami…u twórca wyraźnie inspirował się…u autor utrwalił w swym dziele…u pomnik ozdobiony charakterystycznym motywem…u pomnik wzorowany na…u nagrobek zwieńczony… u rzeźba figuralnau rzeźba przedstawia…u rzeźba wykonana jest z…u postać w pozycji stojącej, siedzącej…u rzeźba statyczna, dynamicznau naturalne proporcje u szata luźno okrywa, opada, podkreślau zrytmizowana draperiau wyczuwalne napięcie lub powaga sytuacji u spokój, harmoniau znacząca gestykulacjau twarz wyraża…u głównym środkiem ekspresji są…u ekspresja wyrażona ruchem postaci u formy łagodne, opływowe u kształty, ostre, kanciaste u elementy antyczneu klasyczne piękno skupione w detalachu nastrój u idealizacja u realizm u wierne, realistyczne oddanie…u cechy indywidualneu omówienie symboli lub alegorii dzieła



168

PoWrótdo sPisu

treŚCi


mapa myśli – plakat (przykład)

POMNIKI NAGROBNE INSKRYPCJE NAGROBNE

nawiązania do sztuki antycznej

obeliski, kolumny, cokoły zwieńczone urnami, płyty, stele

dekoracje: udrapowane chusty – całuny, symbole śmierci: czaszki z piszczelami, klepsydry; symbole

WIARY, NADZIEI, MIŁOŚCI, wersety z Biblii

krzyże z ornamentami roślinnymi

rzeźby figuralne

FUNKCJE:

wyodrębnienie mogiły z całej zbiorowości nagrobków

widoczny znak pośmiertnej obecności osoby zmarłej

znak relacji osobowych żywi–zmarli

epitafia onomastyczne, identyfikacyjne,

metaforyczno-peryfrastyczne (poetyckie)

epitafia poetyckie: cytaty ze znanych autorów, cytaty z Biblii,

z pieśni religijnych, parafrazy

CEL: OSWAJANIE ŚMIERCI (peryfrazy, eufemizmy, przywoływanie symboliki snu, odejścia), UKAZANIE BOGA JAKO PANA ŻYCIA i ŚMIERCI, WYRAŻENIE ŻALU, BÓLU ŻYWYCH i PAMIĘCI o ZMARŁYCH: MIŁOŚĆ, PAMIĘĆ = TRWANIE

PRZYKŁADY: pomnik

nagrobny…



169

PoWrótdo sPisu

treŚCi

dariusz judek

Gra miejska dla uczniów „śladami Hipolita cegielskiego w poznaniu”

Opis gryGra ma na celu poprowadzenie jej uczestnika przez miejsca związane z obecnością Hipolita Cegielskie-go w Poznaniu. W powszechnej świadomości ten wybitny Wielkopolanin był przede wszystkim przed-siębiorcą. jego postać kojarzona jest współcześnie w Poznaniu głównie z zakładami przemysłowymi przy ulicy 28 czerwca 1956 r. Wiedza o nim rzadko obejmuje okres, kiedy Cegielski był nauczycielem i wychowawcą.

trasa gry zaczyna się w miejscu, które najłatwiej znaleźć na mapie Poznania, czyli ulicy Hipolita Cegiel-skiego. Kolejne etapy układają się w pewną chronologiczną całość. uczestnik gry poznaje miejsca i fakty dotyczące wykształcenia i pracy pedagogicznej Cegielskiego, pierwszych sukcesów jako przedsiębior-cy – dowiadując się przy tym, jak mieszkańcy Poznania upamiętniają człowieka-symbol gospodarności stolicy Wielkopolski.

Zasady gryuczestnik gry otrzymuje na starcie 9 kart zadaniowych. Każda poprawnie udzielona odpowiedź ozna-cza uzyskanie 1 punktu. W sumie może zdobyć 31 punktów. W grze zakłada się, że jej uczestnicy znają nazwy ulic miasta Poznania i jego najbardziej charakterystyczne obiekty, które służą jako punkty orien-tacyjne podczas kolejnych etapów. na kartach zadaniowych znajdują się z reguły fotografie miejsc – wykonane przez autora gry, które uczestnik zobaczy na swojej trasie. odpowiedzi na pytania, sformu-łowane na kartach zadaniowych, w większości wynikają z informacji znajdujących się na obiekcie lub w jego pobliżu. Grę „Śladami Hipolita Cegielskiego w Poznaniu” można ułatwić lub utrudnić poprzez mniej lub bardziej odpowiedni dobór pytań szczegółowych, w ten sposób dostosowując ją do umiejęt-ności osób, które poruszają się po trasie.

Karta zadaniowa nr 1











170

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Karta zadaniowa nr 1Gra miejska „śladami Hipolita cegielskiego w poznaniu”

treść zadania Liczba punktów do zdobycia

Liczba zdobytych punktów

1. Zaznacz na planie miejsce, gdzie znajduje się umieszczona na fotografii nazwa ulicy.

okolice ul. H. Cegielskiego, źródło: Plan Poznania – Poznan.pl

1

2. Podaj datę urodzenia Hipolita Cegielskiego.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1

twoja trasaidź w kierunku ulicy Garbary i znajdź na niej obiekt znajdujący się na zdjęciu.

fot. D. Judek

fot. D. Judek



171

PoWrótdo sPisu

treŚCi




1. W jakich latach wzniesiono ten budynek?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

2. Czy Hipolit Cegielski uczył się w tym budynku Gimnazjum św. marii magdaleny?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

3. Którego wieku sięgają tradycje Gimnazjum św. marii magdaleny?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1

twoja trasaPoszukaj przy ulicy Gołębiej obiektu zamieszczonego na ilustracji.

fot. D. Judek

fot. D. Judek



172

PoWrótdo sPisu

treŚCi




1. do którego roku mieściła się w tym budynku siedziba Gimnazjum św. marii magdaleny?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

2. dlaczego Hipolit Cegielski zaprzestał wykonywania zawodu nauczyciela?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

3. Czy zakończenie kariery nauczycielskiej Hipolita Cegielskiego nastąpiło przed czy po przeniesieniu siedziby Gimnazjum

św. marii magdaleny do budynku przy ulicy Garbary?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

twoja trasaidź w kierunku ulicy Podgórnej. Znajdź obiekt zamieszczony na zdjęciu.

fot. D. Judek

fot. D. Judek



173

PoWrótdo sPisu

treŚCi




1. Co oznacza napis: Labor omnia vincit?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

2. W którym roku powstał pomnik?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1

3. jaką symbolikę zawiera pomnik Hipolita Cegielskiego?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

4. jaki inny atrybut związany z życiem zawodowym Hipolita Cegielskiego mógłby się również znaleźć na jego pomniku?

Wyjaśnij dlaczego?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

twoja trasaudaj się w kierunku hotelu Bazar i poszukaj na jego fasadzie tablicy

znajdującej się na poniższym zdjęciu.

fot. D. Judek

fot. D. Judek



174

PoWrótdo sPisu

treŚCi




1. Co oznacza pojęcie „skład żelazny”?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1

2. skąd Hipolit Cegielski znalazł środki na podjęcie tego typu działalności?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

3. W jakich innych miejscach (przy jakich ulicach) w Poznaniu Hipolit Cegielski rozwijał swoją dalszą działalność gospodarczą?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

4. W jakiej dzielnicy Poznania rozwijały się zakłady Hipolita Cegielskiego po pierwszej wojnie światowej?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

W pobliżu „składu żelaznego” powstała willa Hipolita Cegielskiego. Przeczy-taj fragment książki marii i Lecha trzeciakowskich W dziewiętnastowiecznym Poznaniu. następnie zaznacz na planie centrum Poznania orientacyjne poło-żenie nieistniejącej już willi rodziny Cegielskich. „jedną z nielicznych will, ja-kie powstały w obrębie murów w wieku XiX, była willa Hipolita Cegielskiego. Wzniósł ją między ulicami Kozią a Podgórną. Był to dość obszerny budynek leżący na tarasie, do którego wiodły reprezentacyjne schody”. m., L. trzeciakowscy, W dziewiętnastowiecznym Poznaniu, Poznań 1987, s. 145.

źródło: Plan Poznania – Poznan.pl

1

twoja trasaPrzejdź obok zamku Przemysła. następnie ulicą Zamkową skieruj się na plac

Wielkopolski i udaj się w kierunku Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan.



175

PoWrótdo sPisu

treŚCi




1. naszkicuj położenie obelisku upamiętniającego Hipolita Cegielskiego w stosunku do grobowca stanisława mikołajczyka.

1

2. Czy obecnie na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan spoczywa Hipolit Cegielski?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

twoja trasaidź ulicą działową, a następnie ulicą 23 Lutego do ulicy seweryna

mielżyńskiego. Znajdź budynek przedstawiony na zdjęciu.

fot. D. Judek

fot. D. Judek



176

PoWrótdo sPisu

treŚCi




Znajdź w bramie informację o historii instytucji, która mieści się w tym budynku i odpowiedz na poniższe pytania:

1. W którym roku założono towarzystwo Przyjaciół nauk Poznańskiego?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

2. jaką funkcję w towarzystwie Przyjaciół nauk Poznańskiego pełnił Hipolit Cegielski?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

3. Podaj pełną obecną nazwę towarzystwa Przyjaciół nauk Poznańskiego.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

twoja trasaidź dalej ulicą seweryna mielżyńskiego

i znajdź budynek przedstawiony na zdjęciu.

fot. D. Judek



177

PoWrótdo sPisu

treŚCi




Podaj pełną nazwę szkoły, która mieści się w tym budynku.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

jaki środek transportu – związany z nauką zawodu w tej szkole – produkowały zakłady Hipolita Cegielskiego?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

na podstawie ilustracji uzupełnij zdania.

1. 2.

Przedstawiona na zdjęciu nr 1 maszyna to: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

obiekt ten znajduje się w Poznaniu przy ulicy: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

twoja trasaudaj się w kierunku ulicy towarowej i znajdź obiekt przedstawiony na zdjęciu.

fot. D. Judek

fot. D. Judekfot. D. Judek

fot. D. Judek



178

PoWrótdo sPisu

treŚCi




1. na której kondygnacji tego budynku znajduje się popiersie Hipolita Cegielskiego?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

2. W którym roku zmarł Hipolit Cegielski?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1

3. Hipolit Cegielski został pochowany na cmentarzu przy ulicy towarowej. Czy pozostały jakieś ślady po tym cmentarzu?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

4. do której parafii należał cmentarz przy ulicy towarowej?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1

5. W okresie jakiego wydarzenia historycznego przeniesiono trumnę Hipolita Cegielskiego z cmentarza przy ulicy towarowej?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

KonieC trAsy

fot. D. Judekfot. D. Judek

179

PoWrótdo sPisu

treŚCi

nOty O AUtOrAcH

dr hab. Danuta Konieczka-śliwińskaPracownik naukowy w Zakładzie dydaktyki Historii instytutu Historii uniwersytetu im. Adama mickie-wicza w Poznaniu, członek redakcji „Wiadomości Historycznych” – czasopisma dla nauczycieli historii i wiedzy o społeczeństwie, rzeczoznawca men ds. podręczników historii, współautorka podręcznika akademickiego Edukacja historyczna w szkole. Teoria i praktyka (Warszawa 2008), a także programów nauczania, podręczników szkolnych, poradników dydaktycznych i zeszytów ćwiczeń w zakresie historii dla szkoły podstawowej i gimnazjum. specjalizuje się w problematyce edukacji regionalnej oraz współ-czesnej edukacji historycznej; prowadzi także badania nad dziejami miast Wielkopolski i Kujaw, ze szcze-gólnym uwzględnieniem rodzinnego mogilna.

Beata Jekelnauczyciel języka polskiego z 29-letnim stażem pracy i wicedyrektor Zespołu szkół – szkoła Podsta-wowa im. Kazimierza odnowiciela i Gimnazjum w Pobiedziskach. jej zainteresowania zawodowe kon-centrują się wokół dydaktyki języka ojczystego; przez kilka lat prowadziła też zajęcia dziennikarskie, retoryczne i erystyczne dla uczniów gimnazjum we współpracy z pracownikami i studentami Wyższej szkoły nauk Humanistycznych i dziennikarstwa oraz uniwersytetu im. Adama mickiewicza w Poznaniu; ukończyła też dziennikarskie studia podyplomowe. interesuje się także poznawaniem poprzez turysty-kę krajoznawczą i literaturę dziedzictwa kulturowego naszego kraju, regionu i terenów dawnej rzeczy-pospolitej.

Dariusz JudekHistoryk i germanista, nauczyciel oraz doradca metodyczny ośrodka doskonalenia nauczycieli w Po-znaniu z zakresu historii i wiedzy o społeczeństwie. Współautor projektów edukacyjnych, konkursów oraz sesji popularno-naukowych o tematyce regionalnej i europejskiej. Członek rady Programowej pro-jektu „Pamiętamy! Powstanie Wielkopolskie 1918/19–2018/19”. Autor artykułów poświęconych edukacji historycznej, a także materiałów stanowiących obudowę dydaktyczną podręczników szkolnych.

dr Anna piesiak-robakHistoryk, adiunkt w Zakładzie myśli i Kultury Politycznej instytutu Historii uniwersytetu im. Adama mic-kiewicza w Poznaniu oraz nauczyciel historii i wiedzy o społeczeństwie. jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół historii europy Środkowo-Wschodniej w XiX i XX wieku oraz dziejów obozu na-rodowo-demokratycznego do 1939 roku. W prowadzonych badaniach szczególne miejsce poświęca biografistyce i popularyzacji wiedzy historycznej.

PoWrótdo sPisu

treŚCi

Wydawca pragnie podziękować Fundacji rozwoju miasta poznania za inicjatywę wydania i współfinansowanie publikacji

Płyta Cd do książki: r. Linette, j. matysiak, Cmentarz i Krypta Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu, Poznań 2013.

tytuł płyty: Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu – propozycje metodyczne

Wydawnictwo miejskie Posnaniaul. F. ratajczaka 44, 61-728 Poznańwww.wmposnania.pl

redakcja merytoryczna i opracowanie dydaktyczne: danuta Konieczka-Śliwińskaopracowanie scenariuszy: Beata jekel, dariusz judek, Anna Piesiak-robak

zdjęcia współczesne: Piotr skórnicki, dominika jekel, dariusz judek, Adam Wita (ze zb. Parafii pw. św. Wojciecha w Poznaniu), strona internetowa Parafii pw. św. Wojciecha (http://www.swietywojciech.archpoznan.pl/)

korekta: Anna nowotnikprojekt: joanna Pakuła, studio Graficzne Wydawnictwa miejskiego Posnaniaskład komputerowy: Wojciech szybisty, studio Graficzne Wydawnictwa miejskiego Posnaniakoordynacja wydawnicza: joanna Gaca-Wyczółkowska

© copyright by Wydawnictwo miejskie Posnania, Poznań 2013

wydanie i, Poznań 2014

www.frmp.poznan.pl

http://www.wmposnania.pl

www.wmposnania.pl


http://www.poznan.pl/

http://www.frmp.poznan.pl/

prezentacja.pdf [6320.86kb]

Documents

Transcript of prezentacja.pdf [6320.86kb]