Wprowadzenie do zajęć

1. Cel zajęć: celem wykładu jest omówienie podstawowych pojęć, kontekstów i

sporów związanych z pojęciem „etniczności” w socjologii, zwłaszcza dotyczących rozumienia grupy etnicznej, narodu, mniejszości narodowych, tożsamości etnicznej, uprzedzeń i dyskryminacji etnicznej (rasowej), post-etniczności i problemów społeczeństw wielokulturowych;

Zagadnienia te będą przedstawiane na wykładzie z wykorzystaniem konkretnych studiów przypadku (dotyczących przede wszystkim Polski);

zaliczenie wykładu (na ocenę): obecność (tylko 2 nieobecności dopuszczalne); aktywność dyskusyjna na wykładzie ; pozytywne zaliczenie testu zaliczeniowego na koniec wykładu.

wykład ten jest obowiązkowy (jako socjologia szczegółowa) w ramach modułu: „Zróżnicowanie kulturowe współczesnego świata”.

2. Plan wykładów: 1. Wprowadzenie do wykładu (zakres i struktura wykładu, literatura,

dwujęzyczne nazwy miejscowości w Polsce jako przykład zjawiska „etniczności”).

2. Etniczność – wprowadzenie (klasyfikacje „my” i „oni”, społeczne konteksty etniczności, zjawisko etnocentryzmu).

3. Etniczność a postawy i stereotypy etniczne (postawy wobec „innych”, stereotypy i obrazy etniczne, stałość i zmienność postaw etnicznych).

4. Społeczna organizacja „etniczności” (grupa etniczna, poziomy organizacji grupy etnicznej, włączanie i wykluczanie etniczne, poziomy etniczności).

5. Społeczna organizacja „etniczności” (grupa etniczna a granice „etniczne” - koncepcja F. Bartha i jej współczesne kontynuacje).

6. Tożsamość etniczna (identyfikacja i tożsamość etniczna, „wielopiętrowość” tożsamości etnicznej, ideologie etniczne i symbole etniczne).

7. Etniczność a język i religia (język a etniczność, więź religijna a etniczna, podobieństwa i różnice, przyszłość wzajemnych związków).

8. Etniczność i naród (historia i rozumienie pojęcia „naród”, naród a grupa etniczna – stwarzanie narodu).

3. cdn. planu wykładów: 9. Naród i nacjonalizm (współczesne koncepcje i spory dotyczące

„narodu”, czy jest możliwa socjologia narodu?). 10. Etniczność i „nacjonalizm banalny” w życiu codziennym i kulturze

popularnej. 11. Zróżnicowanie etniczne społeczeństwa (zróżnicowanie etniczne,

społeczeństwa pluralistyczne i wielokulturowe, mniejszości narodowe i etniczne, ludy tubylcze).

12. Dyskryminacja etniczna i konflikt etniczny (stereotypy i uprzedzenia a dyskryminacja etniczna, przemoc etniczna, „czystki etniczne”, konflikt etniczny).

13. Etniczność a migracje (stałość i zmienność tożsamości etnicznej, tożsamości hybrydalne, „nowe mniejszości”, integracja imigrantów).

14. Etniczność a globalizacja (zjawisko „postetniczności”, obywatelstwo a przynależność etniczna, nowe środki przekazu a etniczność, społeczności „ponad – i trans- narodowe”).

15. Poza „etnicznością” (przyszłość etniczności, podsumowanie wykładu, test i zaliczenie wykładu

4. Zaliczenie wykładu (na ocenę):

obecność: tylko 2 nieobecności dopuszczalne;

aktywność dyskusyjna na wykładzie ; pozytywne zaliczenie testu

zaliczeniowego na koniec wykładu.

- Zakład Socjologii Ogólnej, s.lodzinski@uw.edu.pl,

- dyżury: środa, godz. 16-18 (sala nr 212, Zakład Socjologii Ogólnej)

5. Przykład: dwujęzyczne nazwy miejscowości – znaczenie kulturowe i polityczne:

• obecność różnych nazw tej samej miejscowości jest (była) zjawiskiem powszechnym w kontaktach międzyjęzykowych w Europie;

• od końca XIX wieku wraz z rozwojem państwa narodowego ujawnia się tendencja do ujednolicania nazewnictwa (zgodnie z językiem oficjalnym) stając się narzędziem polityki etnicznej (asymilacji mniejszości, niszczenia ich języka i tradycji historycznej);

• spory o mniejszości, to także konflikty o obecność języka mniejszości (w tym o nazwy dwujęzyczne).

aktualność sporów o dwujęzyczne nazwy (Polska, Litwa, Austria, Włochy);

społeczne znaczenie „nazw dwujęzycznych” miejscowości: dwujęzyczność wizualna i publiczna; ale też znacząca zmiana pozycji mniejszości i charakteru jej

kultury w regionie.

6. Dwujęzyczne nazwy w Polsce do 1989 roku: brak regulacji dwujęzyczności (zarówno publicznego używania

języków ojczystych mniejszości, jak i obecności nazw dwujęzycznych) przez cały okres XX wieku aż do przyjęcia w 2005 r. ustawy mniejszościowej;

okres międzywojenny: • język polski jako oficjalny, brak regulacji dwujęzycznych nazw.

okres 1945-1989: • Ziemie Zachodnie i Północne – akcja ”re – polonizacji” („de-

germanizacji”) nazw geograficznych i miejscowości; • brak regulacji językowych dla mniejszości (wyjątek to

szkolnictwo);• asymilacja językowa mniejszości - wysoka (absolutna?)

homogeniczność językowa społeczeństwa polskiego; • symboliczna zmiana – 4 czerwca 1989 r. msza św. w bazylice na

Górze Świętej Anny w „języku serca” (czyli w języku niemieckim).

7. Dwujęzyczne nazwy w Polsce po 1989 roku: zmiany po 1989 r. (regulacje dotyczące imion i nazwisk, szkolnictwo,

radio i telewizja, system sądowniczy); brak rozwiązań dotyczących dwujęzycznych nazw miejscowości i

„obiektów fizjograficznych” (krytyka organizacji międzynarodowych);

regulacje z 2004 r. – możliwość stosowania dwujęzycznych nazw na podstawie „języka tłumaczeń”;

projekt ustawy „mniejszościowej”: • dyskurs parlamentarny i opinia publiczna; • jesień 2004 r. i przygotowanie projektu ustawy o mniejszościach: • problem – od jakie procentowego udziału mniejszości można

wprowadzać dwujęzyczne nazwy? (próg: 8% - 50% - 20%). regulacje dwujęzyczności:

• język mniejszości jako pomocniczy; • możliwości nazw dwujęzycznych (próg 20% + konsultacje

społeczne); • zastosowanie tych regulacji do języka regionalnego (kaszubski).

8. Zakończenie: przełamanie tradycji „zależności od szlaku”:

• zmiana dominacji języka polskiego i wprowadzenie ułatwień na rzecz obecności w sferze publicznej języków mniejszości w Polsce.

dwujęzyczność: • język mniejszości jako pomocniczy oraz dwujęzyczne nazwy -

odgrywają rolę głównie symboliczną dla mniejszości, zaświadczając w sposób widoczny o ich obecności w społeczności lokalnej.

zmiana statusu mniejszości (kultur mniejszościowych):• funkcjonowanie jako „bycie razem, a nie osobno”; • tworzenie lokalnych widocznych „społeczności

wielokulturowych”; „pole dwujęzyczności”:

• istotny staje się wymiar polityki lokalnej i rola „agentów zmiany” (rady gminy) oraz regionalne tradycje etniczne.