Wpływ emocji na zachowanie ucznió · Emocje odgrywają szczególną rolę w edukacji z trzech...
Transcript of Wpływ emocji na zachowanie ucznió · Emocje odgrywają szczególną rolę w edukacji z trzech...
Wpływ emocji
na zachowanie uczniów
i nauczycieli
Marek Rawski – nauczyciel konsultant ds. wychowania
w WODN w Skierniewicach
Czym są emocje?
Podstawowe informacje o emocjach
Emocja[ (od łac. e movere, 'w ruchu') – stan znacznego poruszenia umysłu.
Słowo to miało w historii wiele znaczeń przed-psychologicznych i odnosiło się
nie do stanu indywidualnego umysłu.
Emocje to silne odczucie (świadome lub nieświadome) o charakterze
pobudzenia pozytywnego (pod wpływem szczęścia, zachwytu, spełnienia) lub
negatywnego (pod wpływem gniewu, odrazy, strachu).
W szerszym znaczeniu to złożony zespół zmian cielesnych i psychicznych,
obejmujący pobudzenie fizjologiczne, uczucia, procesy poznawcze
i procesy behawioralne (zachowania) wykonywane w odpowiedzi na
sytuację postrzegana jako ważna dla danej osoby.
Czym są emocje?
Emocje to złożone zespoły zmian obejmujących pobudzenie
fizjologiczne, procesy neurochemiczne, ocenę poznawczą,
doznawane uczucia i zachowania. Są odpowiedzią na sytuacje
postrzegane jako ważne dla danej osoby.
Emocje posiadają;
- znak /pozytywne lub negatywne/;
- natężenie /słabe lub mocne/;
- treść /obiekt/
-Wg R. Plutchika wyróżniamy emocje podstawowe: radość smutek, strach,
gniew, zdziwienie, akceptację wstręt. Są to emocje wrodzone i bezpośrednio
odnoszą się do zachowań adaptacyjnych, które mają na celu pomoc
w przetrwaniu. Z nich wynikają wszystkie inne emocje.
- Źródło: Sosin I. (red.), Psychoedukacja. Dr Josef Raabe Spółka Wydawnicza Sp. z o.o., Warszawa 2014.
Czym są emocje?
W psychologii edukacji emocje definiowane są jako złożony
proces uwzględniający:
- pobudzenie,
- subiektywne doświadczenia,
- zmiany fizjologiczne,
- ekspresję,
- tendencje do określonych zachowań.
(Damasio 2004; Sutton 2005; Pekrun 2006).
Składniki emocji
EMOCJA SKŁADNIK
POZNAWCZY
SKŁADNIK
FIZJOLOGICZNY
SKŁADNIK
BEHAWIORALNY
STRACH Przekonanie, że jest się
w niebezpieczeństwie
Pobudzenie współczulne Unikanie
GNIEW Frustracja lub poczucie
krzywdy
Pobudzenie współczulne
i przywspółczulne
Atak
DEPRESJA Przekonanie o
bezradności,
beznadziejności,
bezwartościowości
Pobudzenie
przywspółczulne
Bierność, skłonność do
autodestrukcji
Fizjologiczne aspekty emocji
SYMPTOMY EMOCJA
Wzrost ciśnienia krwi
strach
radość
gniew
Wzrost tętna
Przyspieszony oddech
Wzrost napięcia mięśni
Spadek ciśnienia krwi
smutek Spadek tętna
Oddech płytszy i wolniejszy
Spadek napięcia mięśni
Poznawczy aspekt emocji
SYMPTOMY EMOCJA
Przekonanie, że jest się w niebezpieczeństwie strach
Poczucie przyjemności, zadowolenia,
satysfakcji
radość
Frustracja lub poczucie krzywdy gniew
Przekonanie o bezradności, beznadziejności smutek
Behawioralny aspekt emocji
SYMPTOMY EMOCJA
Unikanie ucieczka lub znieruchomienie strach
Dążenie ku czemuś radość
Atak gniew
Bierność, autodestrukcja smutek
Teoria Jamesa -Langego
• Teoria Jamesa-Langego została opracowana niezależnie przez Wiliama Jamesa i Carla Langego
BODZIEC
ZEWNĘTRZNY
• Najpierw zauważony zostaje bodziec (np. niedźwiedź)
• To spostrzeżenie powoduje zmiany somatyczne (przyspieszone bicie serca}
POBUDZENIE I DZIAŁANIA
• behawioralne (ucieczka)
• Zmiany somatyczne i behawioralne są interpretowane przez podmiot jako emocja (strach)
OCENA POBUDZENIA I
DZIAŁAŃ
DOŚWIADCZANIE
STRACH
Teoria Cannona-Barda
Krytyka teorii Jamesa-Langego: podobne reakcje trzewne (np.
bicie serca) w różnych sytuacjach (aerobik, miłość, ucieczka).
Reakcje trzewne nie odgrywają głównej roli w sekwencji procesów
prowadzących do powstawania emocji.
Bodziec emocjonalny wywołuje dwie równoczesne reakcje:
1. Pobudzenie;
2. Doświadczenie emocji. /są niezależne/
Ich krytycy zauważyli: badania nad ludźmi z uszkodzeniami rdzenia kręgowego nie odczuwają
autonomicznego pobudzenia a odczuwają emocje (nawet silniej niż przed wypadkiem).
Siedliskiem emocji są ośrodki podkorowe. Ich pobudzenie
nadaje poznawczym czynnościom kory emocjonalny
komponent, ponieważ we wzgórzu organizują się reakcje
emocjonalne.
Teoria Cannona – Barda TEORIA
WYDARZENIE (np.: wezwanie do odpowiedzi
ustnej na forum)
Informacja przetwarzana przez
wzgórze i przesyłana jednocześnie do kory
i do ciała
Reakcja instrumentalna
Ocena wydarzeń przez korę
EMOCJA (np. strach)
Teoria Lazarusa i Schachtera
Dwuczynnikowa teoria emocji
Bodziec
zewnętrzny
Pobudzenie
fizjologiczne
Interpretacja
pobudzenia zgodnie z sytuacją
Doświadczanie
emocji
Zrozumienie własnych stanów emocjonalnych wymaga dwóch czynników: musimy
być w stanie pobudzenia fizjologicznego i je sobie uświadamiać, musimy poszukać
dla niego odpowiedniego wyjaśnienia. Ponieważ jest to trudne wykorzystujemy
informację zawartą w sytuacji.
Teoria Plutchika
Wpływ emocji na motywację
Emocje to mniej lub bardziej uświadomione, nietrwałe
i gwałtowne stany afektywne charakteryzujące się silnym
zabarwieniem pozytywnym lub negatywnym.
Wzbudzają się one bezpośrednio w efekcie kontaktu z bodźcem,
który je wywołuje /najczęściej sytuacja, osoba, obiekt/.
Emocja mają wielkie znaczenie dla naszej motywacji – jeśli coś
wywołuje w nas „pozytywne”, przyjemne emocje, będziemy się
starali do tego dążyć, jeśli przykre i „negatywne” postaramy się
tego unikać.
Wpływ emocji na pamięć
1. Pobudzenie emocjonalne ukierunkowuje uwagę.
2. Przyjemne bodźce: słowa, opisy, obrazy, ludzie, muzyka są przez
szczęśliwe osoby uważane za przyjemniejsze i silniej przyciągają ich
uwagę, a w konsekwencji bodźce takie są głębiej przetwarzane
i zapamiętywane.
3. Osoby smutne lepiej zapamiętują bodźce przeciwne.
4. Materiał zgodny emocjonalnie z nastrojem wywołuje w pamięci
więcej skojarzeń w momencie jego przetwarzania, dzięki czemu
przetwarzanie to owocuje silniejszym osadzeniem go w pamięci.
5. Materiał wyuczony w jakimś stanie emocjonalnym jest przypominany,
kiedy człowiek znajdzie się w tym samym stanie.
Im silniejsza uwaga tym głębszy zapis pamięciowy.
Wpływ emocji na pamięć – współpraca emocji i pamięci
Jak to się dzieje, że mózg zapamiętuje lepiej informacje nacechowane
emocjonalnie?
Manfred Spitzer – eksperyment. Badanych podzielono na dwie grupy.
Przeczytano historyjkę:
I. „Chłopiec jedzie z matką przez miasto, aby odwiedzić ojca
pracującego w szpitalu. Tam chłopiec przygląda się różnym
procedurom medycznym.”
II. „Chłopiec jedzie z matka przez miasto i zostaje ciężko ranny
w wypadku samochodowym. Jest natychmiast przetransportowany do
szpitala i poddany różnym procedurom medycznym.”
Po przeczytaniu badanym przedstawiono listę różnych procedur medycznych.
Tydzień później zapytano, które z poznanych procedur pamiętają.
Dlaczego?
Znajdujące się w mózgu jądro migdałowate, ośrodek
odpowiedzialny za emocje, jest silnie połączone z hipokampem –
miejscem odpowiedzialnym za pamięć.
1. Gdy oba te ośrodki działają prawidłowo, możliwa jest
skuteczna i efektywna nauka nowych rzeczy.
2. Tak więc, gdy odczuwamy emocje pobudzane jest jądro
migdałowate.
3. Pobudzenie tego miejsca powoduje silniejsze pobudzenie
hipokampa.
4. Dlatego mózg znacznie więcej zapamiętuje, gdy oprócz
suchych faktów w grę wchodzą emocje. Negatywne emocje
również poprawiają zapamiętywanie.
Wpływ negatywnych emocji na pamięć
1. Silny lęk nie sprzyja procesom poznawczym.
2. Dodatkowo uniemożliwia to co ma zostać osiągnięte podczas
uczenia: nie chodzi o pojedynczy fakt, ale o połączenie
nowych treści z treściami już znanymi i o zastosowanie tego,
czego się nauczyliśmy w wielu sytuacjach i na wielu
przykładach.
3. Strach utrudnia zapamiętanie większej ilości informacji
i późniejszą ich syntezę.
Wpływ emocji negatywnych na uczniów
Pojawiające się podczas nauki negatywne emocje wpływają
niekorzystnie na przebieg procesu uczenia się:
- obawa przed porażką, związana z poprzednimi doświadczeniami;
- niska motywacja;
- brak pewności siebie;
- niska samoocena;
- ogólna apatia.
Emocje negatywne prowadzą do przerwania aktywności, która stała
się ich przyczyną, bądź przerwania kontaktu ze źródłem tych
emocji. Emocje te mogą trwać przez pewien czas nawet gdy ich
przyczyna straci swoją moc oddziaływania.
Źródło: Madalińska-Michalak J., Góralska R., Kompetencje emocjonalne nauczyciela, Walter Kluwer Polska SA,
Warszawa 2012.
Wpływ emocji na postawy
1. Emocje pozytywne powodują poszerzenie naszych ram
myślowych, generują więcej możliwości i działań,
sprawiają, że stajemy się bardziej kreatywni i elastyczni
2. Dostrzegamy więcej, stajemy się bardziej otwarci na nowe
możliwości, rozwijamy się.
3. Radość sprawia, że chcemy się bawić, dzięki czemu
nabywamy nowe umiejętności, poszerzamy nasz repertuar
zachowań, stajemy się bardziej kreatywni i łatwiej
rozwiązujemy złożone problemy. Ciekawość i zainteresowanie
powodują chęć odkrycia i poznania nieznanego, dają nam
energię do działania, dzięki czemu zdobywamy nową wiedzę.
Wpływ emocji na postawy
4. Duma z własnych osiągnięć rodzi w nas potrzebę stawiania przed sobą
kolejnych celów, stwarzania lepszego siebie. Dzięki zadowoleniu
potrafimy integrować nową wiedzę i umiejętności z posiadanymi już
wzorcami, zmieniać siebie i poszerzać swoje horyzonty. Według Barbary
Fredrickson nadrzędną pozytywną emocją, która zawiera w sobie
wszystkie pozostałe jest miłość. Miłość rozumiana jako pozytywne
połączenie ze światem, sobą samym i innymi ludźmi.
5. To miłość jest naszym motorem do poszukiwania, odkrywania,
poznawania, rozwijania się i uczenia. Jest też najlepszym zasobem-
kapitałem, w który możemy wyposażyć nasze dziecko na życie.
Emocje nauczyciela pod wpływem agresji uczniów
Agresywne zachowania uczniów w każdym nauczycielu budzą
emocje.
Emocje te uruchamiają tendencje do określonych działań. Jeśli
emocje zapanują nad myśleniem, to działania mogą nie być
przemyślane, racjonalne, a mogą stać się impulsywne lub
bierne.
Dlatego bardzo ważna jest umiejętność nauczyciela
rozpoznawania swoich uczuć i emocji wywołanych agresją
uczniów.
Główne emocje wywoływane przez zachowania agresywne
uczniów odczuwane przez nauczycieli to:
- wściekłość,
- poczucie bezradności,
- strach i lęk.
Emocje nauczyciela pod wpływem agresji uczniów
Wściekłość rozumiana jako wielka złość nauczyciela, który nie
radzi sobie z jej opanowaniem, może prowadzić do skrajnych
zachowań:
1. Niekontrolowanego wybuchu złości, np. w postaci agresji
słownej (otwartego wyzywania i obrażania uczniów lub
nazywania ich nieprzyjemnymi epitetami);
2. Zaprzeczenia własnej złości i stłumienia jej z obawy przed
utratą kontroli nad sobą (zachowaniem agresywnym lub
nagannym z punktu widzenia etyki zawodowej
Emocje nauczyciela pod wpływem agresji uczniów Rys. 1 Schemat czasowego stłumienia agresji w klasie na skutek nieopanowanej złości
nauczyciela
Fałszywe przekonanie nauczyciela:
Uczniów trzeba ostro traktować,
bo inaczej cię zdominują/zniszczą
Emocje nauczyciela
Złość
wściekłość
Reakcja nauczyciela
Atak na ucznia lub/j
„pacyfikacja klasy”
Reakcje uczniów:
- Zachowania agresywne
- Pośrednie wyrażanie agresji
- Krótkie wybuchy agresji
Emocje nauczyciela pod wpływem agresji uczniów
Poczucie bezradności to uczucie, do którego trudno przyznać się
przed sobą i przed innymi. Jeśli się je zaakceptuje, pozwala
zwrócić się o pomoc.
Nauczyciele, którzy stawiają sobie nierealistycznie wysokie
wymagania, mający dużą potrzebę kontroli nad innymi,
nadodpowiedzialni (przypisujący wszystko swojemu wpływowi)
stają w bardzo trudnej sytuacji. Przeżywają bezradność w
skrajnie negatywny sposób – jako całkowite załamanie swoich
możliwości.
Uznanie bezradności zakłada, że uczniowie są odrębnymi
podmiotami, dysponującymi wolnością wyboru i w wielu
sytuacjach jesteśmy wobec nich bezradni, ponieważ nie ma
gotowych recept na dotarcie do każdego człowieka.
Emocje nauczyciela pod wpływem agresji uczniów Rys. 3 Schemat „błędnego koła” przekonań, emocji i reakcji nauczyciela /skutek bierności
i wycofania/
Fałszywe przekonanie nauczyciela:
Uczniowie to bardzo groźne szczeniaki. Trzeba unikać reagowania,
bo mogą ugryźć.
Emocje nauczyciela
Stłumiona złość
na uczniów
Reakcja nauczyciela
Bierność,
brak reakcji na agresję uczniów
Reakcja klasy:
Zachowania agresywne
Emocje nauczyciela pod wpływem agresji uczniów
Strach i lęk
Strach tj. obawa przed zagrożeniem realnym, może wystąpić
w sytuacjach takich jak /wulgarne obrażanie, poszturchiwanie,
wyśmiewanie, złośliwe komentarze, napaść fizyczna itp.
Do takich sytuacji dochodzi, gdy nauczyciel jest całkowicie
zdominowany przez uczniów, przyjmuje postawę małego,
bezradnego dziecka. Nie wie co zrobić lub/i nie potrafi i nie ma
odwagi podjąć działanie, aby sobie poradzić.
Lęk paraliżuje tych nauczycieli, którzy obserwują agresywne
zachowania uczniów i wyobrażają sobie wyolbrzymione
prawdopodobieństwo agresji wobec siebie.
Przyjmując postawę uległości, wykazując bierność nauczyciele
powodują w odbiorze uczniów wrażenie ich słabości co
wyzwala przyzwolenie na agresję uczniów.
Emocje nauczyciela pod wpływem agresji uczniów Rys. 2 Przyzwolenie na agresję w klasie – schemat drogi stłumionej złości i bierności nauczyciela
Fałszywe przekonanie nauczyciela:
Uczniowie będą agresywni niezależnie od mojej reakcji. Moja reakcja może
tylko pogorszyć sytuację. Agresja pojawia się nagle i nie można jej
zapobiec
Emocje nauczyciela
- Lęk przed agresorami
- Poczucie bezradności
Reakcja nauczyciela
Wycofanie, brak reakcji na agresję
Reakcja klasy:
Zachowania agresywne
Dlaczego uczucia i emocje są takie ważne?
Po pierwsze,
znając swoje emocje, możemy zrozumieć samych siebie.
Dorośli, znający swoje uczucia, choć bywają zmęczeni
i zestresowani, potrafią powstrzymać się od płaczu i ciskania
przedmiotami. Dlaczego? Bo rozumieją przyczynę swojego
kiepskiego samopoczucia i umieją to nazwać. np.: Wkurzyłem się na
uczniów, dyrektora i mam dosyć tego dnia.
Dziecku jest znacznie trudniej - ono zupełnie nie rozumie, co czuje, co
się z nim dzieje.
Dlaczego uczucia i emocje są takie ważne?
Po drugie,
otwarte mówienie o uczuciach pozwala nawiązać
głęboki, szczery kontakt z ludźmi.
Ci, którzy wiedzą, co czują i mówią o emocjach, są lepiej rozumiani,
potrafią szybciej dojść do porozumienia, są lubiani.
Dlaczego uczucia i emocje są takie ważne?
Po trzecie,
znając swoje uczucia, możemy nad nimi zapanować.
Bo nazwać emocje, to jakby złapać je w garść i przytrzymać. Kiedy już
się je schwyta, można je obejrzeć z dystansu, zastanowić się, czy mamy
ochotę pokazać je innym, a przede wszystkim nie pozwolić im za bardzo
się rozwinąć.
Im sprawniej człowiek potrafi to robić, tym lepiej radzi sobie nawet
z groźnymi uczuciowymi burzami. A to daje poczucie siły i zadowolenia
z samego siebie.
Emocje w procesie nauczania uczenia się
Emocje odgrywają szczególną rolę w edukacji z trzech powodów:
1. Wpływają na zainteresowanie, osiągnięcia oraz
zaangażowanie ucznia w proces uczenia się
2. Wspierają indywidualny proces rozwoju dzieci
i młodzieży, stanowiąc centralny element ich
zdrowia psychicznego i dobrego funkcjonowania
3. Emocje nauczyciela doświadczane w klasie są
centralnym czynnikiem kształtującym jego
aktywność zawodową
(zob.: Efklides, Volet 2005; Linnenbrink 2006; Schutz, Pekrun 2007; Sutton, 2005).
Wpływ emocji pozytywnych
1. Emocje pozytywne wzbudzają tendencje do podtrzymywania
danej aktywności lub określonego kontaktu ze źródłem tych
emocji: sytuacjami, osobami, przedmiotami, które te emocje
wywoływały.
2. Nie ma działań uczuciowo obojętnych, zachodzi ścisły związek
między emocjami a efektywnością funkcjonowania człowieka.
3. Uznanie przeżyć w procesie kształcenia czynią ucznia
wielostronnie zaangażowanym podmiotem poznającym,
aktywnym tak intelektualnie, jak emocjonalnie (Okoń 2003).
Wpływ emocji na motywację
Czynniki zależne od nauczyciela
- Poziom napięcia, jakie w uczniach wytwarza osiąganie
danego celu uczenia się. Umiarkowany poziom napięcia
i pomaganie uczniom w ustanawianiu sobie celów służą
motywacji;
- Koloryt emocjonalny. Nauczyciel może nadawać zadaniu
pozytywny, negatywny lub neutralny koloryt emocjonalny;
- Poziom poczucia sukcesu powiązany ze stopniem trudności
zadania i włożonym w nie wysiłkiem;
- Poziom zainteresowania. Nauczyciel może nawiązywać do
zainteresowań uczniów;
- Sprzężenie zwrotne. Informacje co uczeń wykonuje dobrze,
co i jak powinien poprawić.
Wpływ emocji na efektywność nauczania
Proces uczenia się jest tym bardziej efektywny im częściej
jest związany z pozytywnymi doświadczeniami, a emocje
wiążą się z pozytywnymi kontaktami społecznymi.
Właściwy klimat emocjonalny wykreowany przez nauczyciela bardzo ułatwia
łączenie treści poznawczych ze sferą uczuciową uczniów. Pozytywny kontekst
emocjonalny sprzyja wydobywaniu różnorodnych wartości, które są związane
z realizowanymi treściami.
Uczniowie w stanie pozytywnych emocji wyrażają radosne
przeżycia: pragnienie wiedzy, ciekawość, fascynacja,
zdziwienie, radość odkrycia i tworzenia, zaangażowanie,
pasja, satysfakcja.
Przeżycia pozytywne emocjonalnie zwielokrotniają skuteczność
i efektywność edukacji.
Przyjazny klimat wywołuje pozytywne emocje
By stworzyć uczniom przyjazny klimat należy:
- Pielęgnować (kontrolować i rozpoznawać własne emocje);
- Zwracać uwagę na to co pozytywne;
- Utrzymywać porządek;
- Zachęcać uczniów do podejmowania ryzyka;
- Mieć poczucie humoru;
- Umieć przebaczać i zapominać;
- Być uważnym na emocje jednostki i atmosferę panującą
w klasie/grupie.
Wskaźniki pozytywnego klimatu
- Uczniowie znają się i pomagają sobie, są do siebie nastawieni
przyjacielsko;
- Zachęca się uczniów, aby przejawiali różnorodne
zainteresowania;
- Nauczyciele są wyczuleni na społeczne i emocjonalne potrzeby
poszczególnych uczniów;
- Uczniowie uczestniczą w podejmowaniu decyzji.
1. Uczniowie obserwują nasze zachowania w konkretnych
sytuacjach, które nieraz mogą być przez nich
prowokowane.
2. Kiedy emocje biorą górę nad racjonalnym zachowaniem,
nauczyciel traci również kontrolę nad swoimi
wychowankami.
3. Entuzjastycznie nastawiony do pracy, z całym pokładem
pozytywnych emocji nauczyciel wzmacnia pożądane
zachowania uczniów.
4. Można powiedzieć, że emocje nauczyciela i uczniów są
bardzo ważnym elementem lekcji.
Podsumowanie
1. Emocje pomagają nam skierować uwagę na ważne sytuacje
i reagować na nie oraz przekazywać innym ludziom nasze.
2. Nauczyciele, którzy kontrolują własne emocje, panują nad
emocjami uczniów w klasie.
3. Dają im sygnał, że są bezpieczni i mogą swobodnie
pracować. Każdego dnia spotykamy się z dziećmi, młodymi
ludźmi, którzy wchodzą do naszej przestrzeni, jaką jest sala
lekcyjna.
4. To my jesteśmy gospodarzami, ale każda godzina lekcyjna
jest przeznaczona dla uczniów i bez nich nie miałaby sensu.
5. To oni są współuczestnikami i przy ich udziale,
i zaangażowaniu możemy efektywnie działać.
Podsumowanie
6. Uczniowie uczą się od nas radzenia sobie w trudnych
sytuacjach.
7. To my nauczyciele tworzymy bezpieczne środowisko, gdzie
w przyjaznej atmosferze można się uczyć.
8. Wzajemne zaufanie będzie trwałym elementem naszych
wspólnych relacji.
9. Uczniowie lubią przebywać na lekcjach, których po prostu nie
muszą się bać .
10. W atmosferze wzajemnego szacunku kształtują świat swoich
wartości.
Podsumowanie
11. Uśmiechem można zjednać wielu uczniów.
12. Nauczyciel o pogodnym usposobieniu, który okazuje uczniom
sympatię, może osiągnąć na lekcji znacznie więcej niż
pedagog, który jest wiecznie niezadowolony,
zniecierpliwiony i reprezentujący autorytarny sposób
prowadzenia zajęć.
13. Nauczyciele obdarzeni autorytetem zazwyczaj zwracają się
nie do całej grupy, lecz do wybranych osób, precyzyjnie
określając adresata przekazu.
14. Gdy negatywne emocje są okazywane wobec konkretnego
ucznia a nie całej grupy to przekaz jest bardziej efektywny,
zaś nauczyciel udowadnia uczniom/wychowankom swoją
spostrzegawczość, gdyż wie, kto jest faktycznym bohaterem
określonej sytuacji.
15. Organizujmy pracę z uczniami zapewniając dobry, przyjazny
klimat.