1

Przedmowa do wydania polskiego

Jest kilka powodów, dla których postanowiliśmy wydać polską wersję znanej już

dziś antologii The New Wittgenstein. Po pierwsze, zebrane w niej teksty (nie

wszystkie) są podsumowaniem prac amerykańskich badaczy filozofii Wittgensteina z

lat 90. ubiegłego wieku, którzy próbują w nowy sposób odczytać myśl autora

Traktatu logiczno-filozoficznego. Wszystko zaczęło się od artykułu Córy Diamond

Throwing Away the Laddar: How to Read the „ Tractatus " zamieszczonym w jej

zbiorze pt. The Realistic Spirit: Wittgenstein, Philosophy and the Mind (1991).

Interpretację Diamond rozwijali następnie tacy autorzy jak James Conant, Juliet

Floyd, Warren Goldfarb, Michael Kremer, Thomas Ricketts i inni. Na czym polega to

nowe odczytanie, dowie się Czytelnik z samych tekstów zamieszczonych w tej

książce oraz z wprowadzenia pióra Alice Crary. Na użytek niniejszego wstępu

powiedzmy tylko o dwóch sprawach: o tym, że według nowego spojrzenia na

Wittgensteina całą jego filozofię, w tym także tę zawartą w Traktacie, należy

potraktować jako rodzaj terapii, która pozwala nam dostrzec, że kiedy filozofujemy,

to zajmujemy złą pozycję wobec świata, języka i myślenia. John McDowell nazwał tę

pozycję „widokiem z boku". Wittgenstein stale podkreślał, że nie wysuwa żadnych

teorii ani tez filozoficznych i że tego w ogóle zrobić się nie daje. Powinniśmy

poważnie potraktować przedostatnią tezę Traktatu:

6.54 Tezy moje wnoszą jasność przez to, że kto mnie rozumie, rozpoznaje w końcu

jako niedorzeczne; gdy przez nie - po nich - wyjdzie ponad nie. (Musi niejako

odrzucić drabinę, uprzednio po niej się wspiąwszy). Musi te tezy przezwyciężyć, wtedy

świat przedstawi my się właściwie.

W myśl nowego odczytania Traktat, jak i cała filozofia Wittgensteina, nie zawiera

żadnych teorii filozoficznych na temat rzeczywistości, języka, myślenia czy

czegokolwiek innego. Po odrzuceniu drabiny nie pozostajemy z żadnym zasobem

prawd o tych przedmiotach, prawd, które wprawdzie nie daję się wyrazić w języku,

ale można je w nim pokazać. Samo rozróżnienie mówienie/pokazywanie należy

odrzucić jako szczebel drabiny prowadzącej nas do uświadomienia sobie, że tych

prawd nie potrzebujemy. Krótko mówiąc, po odrzuceniu drabiny zostajemy wyleczeni

z metafizycznej skłonności do uchwycenia istoty języka (myślenia) i świata. Jeśli w

ten sposób spojrzymy na wczesną twórczość Wittgensteina podważony zostaje

2

stereotyp o istnieniu dwóch różnych okresów jego filozofii. Diamond i jej

kontynuatorzy głoszą zasadniczą ciągłość myślenia autora Dociekań filozoficznych, i

to jest druga sprawa, o której warto tutaj wspomnieć.

W odniesieniu do rodzimych badań nad filozofią Wittgensteina, które zaczęły się w

latach 60. ubiegłego wieku pracami wybitnego znawcy i tłumacza Wittgensteina

Bogusława Wolniewicza, zapoznanie polskiego czytelnika z tekstami prezentującymi

niestandardową lekturą dzieł austriackiego filozofa wydawało się nam pożyteczne i

inspirujące. Może też mieć znaczenie terapeutyczne. Zwłaszcza, że zainteresowania

myślą autora Traktatu w Polsce stale rosną. Ukazały się nowe przekłady jego pism,

głównie późniejszych, pojawiają się książki i artykuły. Nie miejsce tu rzecz jasna na

rozwinięcie tematu recepcji filozofii Wittgensteina w Polsce; zauważmy jedynie, że w

znacznej mierze polskie spory o Wittgensteina dotyczą bardziej Traktatu niż

Dociekań i koncentrują się na pytaniu, czy Traktat wyraża pewne stanowisko

ontologiczne czy jest transcendentalizmem w stylu Kanta. Podtrzymuje się też, w

różnym stopniu, tezę o zasadniczej odrębności dwóch filozofii Wittgensteina. Polskie

interpretacje nie odbiegają zatem od standardowych odczytań filozofii autora O

pewności i są echem dyskusji toczonych w literaturze światowej, głównie

anglosaskiej. Żeby jeszcze głębiej wciągnąć w te dyskusje zainteresowanych myślą

Wittgensteina, chcieliśmy udostępnić w języku polskim ważne dla nowej interpretacji

jego filozofii teksty wybitnych badaczy amerykańskich, u nas prawie zupełnie

nieznanych. Nawet nowsze opracowania z lat 2000 nie wspominają nawet o

„wittgensteinowskich terapeutach" jak Richard Rorty nazwał Córę Diamond, Jamesa

Conanta i ich zwolenników. I to jest drugi powód wydania tej antologii. Jest i trzeci -

ostatni. Chodzi o autorów zajmujących znaczącą pozycję we współczesnej filozofii

amerykańskiej, takich jak Stanley Cavell czy John McDowell, którzy choć nie są

zaliczani do wymienionych na początku orędowników nowego odczytania myśli

Wittgensteina, ich prace znacząco wpłynęły na to odczytanie. Twórczość tych

filozofów jest w Polsce praktycznie nieobecna. Dlatego mamy nadzieję chociaż w

niewielkim zakresie wypełnić istniejącą lukę.

Na koniec chciałbym bardzo serdecznie podziękować wszystkim tłumaczom, którzy

włożyli niemały translatorski trud w pracę nad zawartymi w książce tekstami.

Szczególne wyrazy podzięki należą się dr. Andrzejowi Orzechowskiemu i dr.

3

Tomaszowi Zarębskiemu za pomoc i cenne uwagi pozwalające uniknąć błędów

przekładu. Dziękuję także Wydawnictwu Naukowemu Dolnośląskiej Szkoły Wyższej

we Wrocławiu za zaangażowanie się w publikację tej książki.

Piotr Dehnel

4

5