Stefan Wiechecki, pseudonim Wiech (1896-1979) Homer warszawskiej ulicy, publicysta, pisarz i satyryk. Rodowity warszawiak, ktry w swoich utworach utrwali warszawsk gwar, czc jej rne odmiany w jedn. Zajmowa si nie tylko pisaniem tekstw w stoecznej prasie codziennej, ale take pisaniem i przerabianiem scenariuszy filmowych. W swoim yciu grywa na teatralnych scenach, a w latach dwudziestych XX wieku prowadzi Teatr Popularny na Woli. Potem zaj si pisaniem do Kuriera Czerwonego; zosta sprawozdawc sdowym. Z sali rozpraw wynis wiele historii, ktre pniej stay si kanw jego felietonw. By czytany i podziwiany przez najwikszych, wspczesnych mu ludzi pira, Mari Pawlikowsk-Jasnorzewsk, Juliana Tuwima czy Antoniego Sonimskiego. Przez cae ycie by zwizany ze stolic, gwn bohaterk jego twrczoci. Dowid te swojej patriotycznej postawy w trudnych momentach historii. Suy w legionach Pisudskiego, walczy z bolszewikami w 1920 roku, w czasie drugiej wojny wiatowej zaangaowa si w dziaalno konspiracyjn. Bra udzia w Powstaniu Warszawskim na Starym Miecie. Po wojnie pozosta w Warszawie, ktrej by wierny a do mierci. Dzi o jego zasugach przypomina nam Pasa Wiecha, w pobliu warszawskich Domw Centrum.

Dziki Wiechowi przetrwaa atmosfera dawnej Warszawy. Chocia na prno bdziemy szuka caf Pod Minog i nie odtworzymy detalycznego wygldu przedwojennej Warszawy, moemy sobie wyobrazi te miejsca i warszawiakw, ktrzy przeszli ju do historii. W okresie powojennym Wiech zmaga si z krytyk, zwaszcza ze strony osb zarzucajcych jego bohaterom postaw promujc lenistwo i cwaniactwo, zaprzeczajc ideaom cikiej pracy, wychwalanej przez wczesn komunistyczna propagand. To wanie wtedy zostay opublikowane jedyne dwie powieci Wiecha. Obie s kronik przygd ferajny Maniusia Kitajca i jego przyjaci.Gdzie mieszka Wiech? Kilkakrotnie zmienia miejsce swojego zamieszkania. Na wiat przyszed w maym domku na Woli, na wprost kocika Sowiskiego. Nastpnie wraz z rodzicami przenis si na ulic Wielk pod numer 45. W czasie Powstania Warszawskiego przebywa na Starym Miecie. Potem mieszka m.in. na Saskiej Kpie i na Pradze.

dawniej bywao w polskiej stolicy. Poznajemy te rodowisko warszawskich cwaniakw, ktrzy budz nasz sympati, posuguj si warszawsk gwar i s w stanie poradzi sobie prawie w kadej sytuacji, nawet tej bez wyjcia. To wanie w nich yje dawna, przedwojenna Warszawa, zachwycajca swoim, utraconym wwyniku wojny, piknem. Po raz pierwszy powie Cafe Pod Minog ukazaa si w 1947 roku. Powodzenie debiutanckiej powieci zachcio Wiecha do napisania jej dalszego cigu. Trzynacie lat pniej na pki ksigar trafi drugi tom powicony losom ferajny Maniusia Kitajca, Maniu Kitajec i jego ferajna (1960).

Czarny

Przys

Przystanek drugi:

W caf Pod Minog

Warszawa da si lubi! Warszawa da si lubi . Przekona si o tym pewien przybysz z Afryki. Zreszt mioci zapaa nie tylko do miasta, ale i do jednej z warszawianek, Apolonii Karaluch. A dziao si to jeszcze w ubiegym stuleciu. Jednak zacznijmy nasz opowie od pocztku. W miejscu, gdzie znajduje si rdo tej niezwykej historii. W caf Pod Minog! Pod Minog Ten rozsawiony przez Wiecha lokal istnia wycznie w jego powieci. Dzi do roli spadkobiercy Pod Minog aspiruje restauracja Zapiecek, zlokalizowana Przystanek pierwszy na rogu ulic Zapiecek i Piwnej, chocia nie przypomina ona wiechowskiego pierwowzoru. Nie ma w niej bowiem tych warszawiakw, ktrych spotyka przed wojn Wiech. Nazwa Pod Minog miaa, zgodnie z tym, co napisa Wiech, nawizywa albo do minoga w musztardzie, oferowanego dawniej klientom tego przybytku, albo pochodzi od przydomka, ktrym jeden z klientw tego lokalu nazwa on Anioka, pani Serafin. Dzi moemy si tylko domyla, skd tak naprawd wzia si nazwa rozsawionej przez Wiecheckiego na ca powojenn Warszaw restauracja III kategorii z wyszynkiem. Pod Minog bywali przerni gocie. Wizyta w tej restauracji byaby nie lada gratk dla nas, wspczesnych. Pozwoliaby pozna stolic, jak bya przed tragiczn w skutkach drug wojn wiatow. O wyjtkowoci restauracji stanowi bowiem nie jej wystrj, ale ludzie, ktrzy tworzyli atmosfer tej staromiejskiej knajpki. Z ich ust usyszelibymy pewnie niejedn opowie, bdc podstaw felietonw Wiecha. Odwoajmy si do naszej wyobrani i cofnijmy si w czasie, do 1939 roku, do okresu tu przed wybuchem wojny. Pewnego dnia, w caf Pod Minog zjawiaj si warszawscy szoferacy z czarnem facetem z Afryki. Pojawienie si tak niecodziennego gocia wywoao nieliche poruszenie. W przedwojennej Warszawie mieszkay na stae najwyej dwie lub trzy osoby afrykaskiego pochodzenia. Sam Wiech pisa, e do wykreowania postaci afrykaskiego warszawiaka skonio go spotkanie, do ktrego doszo jeszcze przed wojn, na rogu ulic Zotej i Zielnej. By to jednak swego rodzaju ewenement, poniewa Afrykanin w Warszawie nie by widokiem tak powszechnym, jak wspczenie. w czarny facet z Afryki, wykreowany przez Wiecha, nazywa si Jumbo Johnson. Dowiadujemy si, e pracowa u Amerykanina Briksa, przedstawiciela wielkiej firmy samochodowej. Jumbo by, podobnie jak Maniu Kitajec i bracia Piskorscy, szoferakiem. Wzwizku z tajemniczym znikniciem swojego chlebodawcy, Jumbo ukrywa si przed policj, niepewny nastpstw ewentualnego przesuchania. Pomogli mu

Czarny Genera

Wiech o tym, jak powstao Cafe Pod Minog Powie bya oparta na dziejach okupacyjnych i wczesnopowojennych pewnego towarzystwa zoonego gwnie z warszawskich takswkarzy, mieszkajcych na Starwce. Okupacyjne przeycia bohaterw miay w wikszoci wypadkw za podstaw realne fakty, nieco tylko zmienione, przystosowane do biegu powieciowej akcji. itu po jej zakoczeniu. Druga cz opowieci o Jumbo i jego przyjacioach wprowadza nas w wiat nowej Warszawy, ktra bezpowrotnie zmienia swoje oblicze po zniszczeniach wojennych i w ktrej wadz sprawuj komunici. Mimo burzliwych dziejw Warszawy, dziki obu powieciom Wiecha zachowaa si pami o tym, jak

Przystanek pierwszy:

Dwie powieci WiechaCafe Pod Minog oraz Maniu Kitajec i jego ferajna byy jedynymi powieciami w dorobku Wiecha. Przed i po ich powstaniu Wiechecki pisa przede wszystkim krtkie teksty w formie felietonw, opisujc w nich warszawsk rzeczywisto, z ktr styka si dosownie wszdzie, na ulicy, w sali sdowej, na targowisku, io ktrej opowiadali mu rodowici warszawiacy. Formua powieci skonia Wiecha do obszerniejszego potraktowania losw stoecznych szoferakw, do ktrych grona zosta wczony egzotyczny warszawiak pochodzenia afrykaskiego, nazywany Jumbo Johnsonem. I tak Cafe Pod Minog to opowiadanie olosach ferajny Kitajca tu przed wojn, w jej trakcie

warszawscy takswkarze z ferajny Kitajca, z ktrymi przyszed do caf Pod Minog. Afrykanin budzi wtym miejscu ogromn sensacj. Wyobraenia wczesnych warszawiakw na temat osb pochodzcych zAfryki wynikay z bdnego przekonania, ktre kazao postrzega mieszkacw tego kontynentu jako dzikich ludzi, posilajcych si ludzkiem misem lub mapami. Na takie widzenie Afryki wpyway ograniczone kontakty z tym kontynentem, a co za tym idzie limitowana tymi sporadycznymi kontaktami wiedza. Dlatego pan Konstanty Anioek by pewien, e taki go ywi si mapami i papugami. Jakie byo jego zdziwienie, kiedy usysza w odpowiedzi: Z kogo e pan tu humorystyczn drakie odstawiasz, panie szanowny, jaki e ja dzik jestem, o wiele dwadziecia pi lat w Warszawie mieszkam. Mapy ani papugi za adne pienidze do ust bym nie wzi, formaln zaksk tak jak i pan si posuguj. Nie bez powodu Wiech skonstruowa t scen. Prcz oczywistego efektu humorystycznego, suya czemu jeszcze. Autor chcia w ten sposb pokaza, e nieprawdziwe opinie na temat Afryki i jej mieszkacw, ktrzy rzekomo byli dzikusami, nie miay racji bytu. Jumbo, chocia pochodzi z odlegego kontynentu, by takim samym leguralnym warszawiakiem, jak pan Anioek, chocia w kolorze aobnem. Jednoczenie Wiech opisywa wydarzenia jzykiem zrozumiaym dla szerokiego grona czytelnikw, co zwikszao oddziaywanie zawartych w tej powieci treci. Komiczne sytuacje z udziaem Jumbo peniy zatem funkcj edukacyjn, a jzyk przedwojennej Warszawy stawa si kolejnym leguralnym bohaterem powieci.

Wsiadaj w drynd warszawiaku Wszystko znajdziesz na Kercelaku. Chodze ja z bczkiem po Kercelaku Woam przechodnia, graj po dwujaku I kto ma chci, niech se zakrci Bo u mnie tata jak u wariata... Kercelaka nie mogo zabrakn w powieci Cafe Pod Minog. To tam pan Konstanty Anioek, chcia zakupi map z myl o zapowiedzianej wizycie Jumbo. Bo na Kercelaku mona byo kupi wszystko, podobno nawet yraf i tygrysa bengalskiego, ktre na zamwienie mogli dostarczy usuni miejscowi kupcy. Byo to jednak moliwe tylko w wyobrani wczesnych warszawiakw. Jak si zreszt okazao, misa mapy Jumbo za adne skarby by nie tkn. Po zniszczeniu Warszawy w czasie ostatniej wojny, Kercelak znikn z mapy miasta. Jego skromnym spadkobierc by Bazar Ryckiego na Pradze, ale to targowisko, w opinii Wiecha, nie dorwnywao Placowi Kercelego.

tamtych czasw ju nie yje, dlatego tak wane jest zgromadzenie i ocalenie nawet najmniejszych ladw przedwojennej obecnoci osb pochodzenia afrykaskiego w Warszawie. To wanie w ten sposb udao si ocali od zapomnienia posta Agboooli.

Uwaga! Znasz osoby, ktre pamitaj przedwojenn Warszaw? Spisz ich wspomnienia. A jeeli w swoich rodzinnych zbiorach znajdziesz fotografie i inne materiay archiwalne, ktre pomog odtworzy dzieje afrykaskiej spoecznoci w Polsce, w okresie przed 1945 rokiem, skontaktuj si z Fundacj Afryka Inaczej.Email: fundacja@afryka.org. Bracia Piskorscy czyli Piskorszczaki Bracia Wacaw i Stasiek, czonkowie ferajny Kitajca. Wacaw, modszy z braci, by nazywany rwnie Szmaj, a to dlatego, e w najwaniejszych sprawach uywa lewej rki zamiast prawej. Przezwisko to oznaczao wanie osob leworczn. Piskorszczacy stanowili trzon ferajny, bez nich grupa nie miaaby racji bytu, tak jak Piskorszczaki nie poradziyby sobie bez Kitajca. Jumbo doczy do ferajny dopiero przed wybuchem wojny, po znikniciu jego pracodawcy Briksa.

Przystanek czwarty:

Stali bywalcy Pod MinogKim by Jumbo? Kim by prawdziwy Jumbo? Mg nim by Augustus Agboola OBrown. To wanie on sta si jednym zprotoplastw bohatera, ktrego stworzy Wiech na potrzeby swojej powieci. Agboola pochodzi z Nigerii, a do Polski przyjecha w 1922 roku. Najpierw mieszka w Krakowie, gdzie polubi mieszkank Maopolski, Zofi. Potem wyjecha do Warszawy. To w stolicy Agboola rozpocz prawdziw karier w wiecie rozrywki, wystpujc w modnej wwczas restauracji Caveau Caucassien zlokalizowanej w podziemiach Filharmonii, przy ulicy Sienkiewicza 8. Agboola mieszka w Warszawie a do 1954 roku. Prawdopodobnie uczestniczy te w Powstaniu Warszawskim. By widziany w batalionie Iwo, ktry walczy w rdmieciu. Po wojnie zajmowa si muzykowaniem w klubach. Potem wyjecha do Anglii. Agboola nie by jedynym Afrykaninem w Warszawie. Warszawska przedwojenna prasa wspominaa te o Jzefie Diaku, ktry mia suy w wojsku polskim, w czasie wojny polsko-bolszewickiej w 12. eskadrze wywiadowczej. Diak oeni si z Polk, a w wywiadzie udzielonym Kurierowi Warszawskiemu w 1939 roku powiedzia, e Polska staa si jego domem, z rodzin w Sudanie straci kontakt, a z racji tego, e wiksz cz ycia spdzi nad Wis, czu si Polakiem. Zapytany o innych Afrykanw mieszkajcych w Warszawie, Diak wymieni Agbool, tancerza i piewaka, oraz Sama Salvano.

Przystanek pity:

W okupowanej stolicyWdowa Czarnomordzik Wraz z wybuchem wojny rozpoczy si cikie czasy w caf Pod Minog. Okupacja niemiecka zmusia Jumbo do ukrywania si. Przybra now tosamo, stajc si Emali Czarnomordzik, wdow. W aobnym stroju, z czarnym welonem kryjcym twarz, Jumbo przesiadywa teraz w ssiadujcym z Pod Minog zakadzie pogrzebowym pana Konfiteora. Zakad pogrzebowy pana Celestyna Konfiteora Wieczny Odpoczynek by nieodcznym ssiadem caf Pod Minog. W okresie okupacji ssiedztwo obu zakadw gastronomicznego i pogrzebowego pomogo przetrwa Kitajcowi i jego ferajnie cikie czasy, suc za zaplecze do obmylania nowych planw iprowadzeniu pobocznych interesw. Wieczny Odpoczynek okaza si te doskonaym schronieniem dla Jumbo, ktry musia ukrywa si przed Niemcami jako opakujca strat wdowa Czarnomordzik. Ucharakteryzowany na pozostajc w aobie kobiet, Jumbo by bardzo trudny do rozpoznania. Tym bardziej, e wada polskim lepiej ni Maniu Kitajec i reszta jego ferajny. A co dziao si z Jumbo zanim zosta wdow? W kampanii wrzeniowej walczy w obronie stolicy. Potem jednak musia si ukrywa w obawie przed przeladowaniami z racji nienawici rasowej szerzonej przez niemieckich okupantw. I wtedy pojawio si jego nowe wcielenie. Kamufla aobnicy dziaa a do grudnia 1941 roku. To wtedy, na wie o wypowiedzeniu Niemcom wojny przez Ameryk, Jumbo, nie kryjc swojej radoci spowodowanej tym faktem, publicznie zacz piewa na jazzow nut, e to ju koniec Hitlera i teraz Niemcy na pewno wojn przegraj. Traf chcia, e w caf Pod Minog przesiadywao wwczas take dwch niemieckich andarmw, ktrzy aresztowali warszawiaka wkolorze aobnem. Adria Po kilku dniach przesucha szef gestapo uzna, ejeden Afrykanin w okupowanej Polsce nie stanowi zagroenia dla czystoci rasy niemieckiej. Z kolei andarmi, ktrzy wczeniej aresztowali Jumbo, znaleli mu prac w lokalu rozrywkowym tylko dla Niemcw. Kiedy afrykaski warszawiak chcia odmwi wystpowania na scenie, okupanci zagrozili ponownym aresztem. Wtej sytuacji Jumbo nie mg uciec przed prac w charakterze egzotycznego tancerza w lokalu, do ktrego uczszczali niemieccy oficerowie. Taczy wic, ale zkadym dniem czu dla siebie wiksz pogard pisa Wiech.

Przystanek trzeci:

Kercelak

Kercelak, zwany te Kiercelakiem, by najwikszym targowiskiem przedwojennej Warszawy. To na Kercelaku Wiech uczy si warszawskiej gwary, ktr potem skrztnie zapisywa. Tam te podpatrzy mnstwo typw, z ktrych potem powstali jego bohaterowie. Kercelak istnia od 1867 do 1944 roku. Swoj nazwa wzi od Jzefa Kercelego, waciciela kilku placw w tym rejonie, wykupionych przez Urzd Miasta. Detalicznie cign si od rogu Wolskiej do rogu Leszna, czyli, jak to si teraz mwi, trasy We-zet pisa Wiech o bazarze. Kercelak by najbardziej uniwersalnym domem towarowym Warszawy. Dosta tu mona byo wszystko, od flakw z pulpetami a do kotw gorzelniczych, nie mwic o takich specjalnociach, jak rasowe gobie, garderoba mska, gramofony, wgierska sonina, obuwie, zegarki bez werkw, radioaparaty, witojaski chleb, rowery, krliki, bro palna, pokarm dla zotych rybek itd., itd. Kercelak by miastem w miecie, zbudowanym z rzdw straganw, ustawionych wedug asortymentu i brany, ze swoimi uliczkami i staymi bywalcami. By odpowiednikiem wielkich centrw handlowych, tyle e zlokalizowanym na wieym powietrzu. Kercelak przyciga, zaopatrywa i nawet stworzy specyficzn odmian warszawskiej gwary. To na Placu Kercelego krlowa legendarny Tasiemka, przywdca ferajny zajmujcej si nielegalnym procederem i szemranymi interesami, ktry w teatrze na Woli prowadzonym w latach dwudziestych przez Wiecha dba o porzdek, usuwajc z widowni awanturujcych si widzw. Kercelak ttni yciem, szczeglnie w sobotnie popoudnie, kiedy to na bazarze by najwikszy ruch. Handlowano najczciej tandet, przeprowadzano take podejrzane transakcje. O Kercelaku powstaway piosenki:

Posta Diaka pojawia si jeszcze w innej historii warszawskiej, ktra przetrwaa w rodzinie Palw zwizanej z firm chemiczn Dobrolin produkujc past do butw. Mia on w niej pracowa jako jedcy po Warszawie eleganck limuzyn kierowca. I chocia jest to niepotwierdzona historia, by moe znalaza si wniej odrobina prawdy, bo w Cafe Pod Minog pojawio si rwnie drugie okrelenie Jumbo, Szuwaks, od czarnej pasty do butw. Jumbo Wiecha mg by poczeniem tych kilku postaci. Niestety ich historie s dzi, po upywie ponad 70 lat, bardzo trudne do odtworzenia. Wielu wiadkw

Wkrtce okazao si, e za now prac Jumbo nie zostanie potpiony przez lidera ferajny, Kitajca, z ktrym zamieszka. Chocia Kitajec wytyka mu czasami, e jest gestapowskim baletnikiem, Jumbo czu si warszawiakiem i patriot i nadal traktowa hitlerowcw jak wrogw. Zaangaowa si te w prb uwolnienia redaktora Andrzeja Zagrskiego, poznanego przed wojn dziennikarza, ktry trafi do wizienia na Pawiaku.

Przystanek szsty:

Skarb w Alei RSprawa Briksa Zagrski pozna Jumbo jeszcze przed wojn, gdy Warszaw obiega wiadomo, e w tajemniczych okolicznociach zgin niejaki Briks, przedstawiciel wielkiej amerykaskiej firmy samochodowej. To wanie u Briksa pracowa Jumbo, ktry sam nie wiedzia, co stao si z jego chlebodawc. Wpad przez to w nieliche tarapaty, bo zagadk zaginicia Amerykanina prbowaa rozwika nie tylko prasa, ale take policja. Jumbo obawia si posdzenia o udzia w znikniciu Briksa. Dodatkowo mia na sumieniu wypadek samochodowy rozbi samochd Briksa, wjedajc w mietnik. Zagrski, ktry jako dziennikarz zajmujcy si sprawami kryminalnymi prbowa rozwika zagadk z udziaem Amerykanina ijego afrykaskiego szoferaka, trafi na Jumbo nie gdzie indziej, tylko w caf Pod Minog. Ze wzgldu na swoj przyja z Kitajcem i jego ferajn nie napisa jednak oJumbo, obieca te, e nie pomoe policji w odszukaniu kierowcy Briksa.

udajc ekip remontow, dotarli do wskazanego przez Jumbo pokoju. Siedzia w nim niemiecki gienera. Kitajec, chcc si go pozby, wybi szyb, przez co Niemiec wpad w furi. Podstp odnis jednak zamierzony skutek, jako e Niemiec opuci pokj, nakazujc szoferakom byskawiczn napraw szkody. Ekipa remontowa miaa jednak tylko p godziny. Okazao si, e we wskazanym miejscu pienidzy nie ma, a Kitajec z ferajn musieli salwowa si ucieczk przez wybite okno. Ledwo uszli z yciem, docierajc do caf Pod Minog, li na Jumbo, e ich oszuka. Jednak to nie Jumbo si myli, ale Kitajec, ktry akcj poszukiwania miliona Briksa przeprowadzi w gabinecie nie na drugim, lecz na pierwszym pitrze, czego nie omieszka wytkn mu Jumbo.

na drugim pitrze pienidze. Jumbo wpad w furi, rozstawiajc komu po ktach famili w dialekcie warszawskim. Myliby si jednak ten, kto by uzna, e to koniec poszukiwa miliona Briksa. Wraz z kocem niemieckiej okupacji, do stolicy wrcia caa ferajna. Jako, e sprawa skarbu wci nie dawaa spokoju ani Jumbo, ani Kitajcowi, caa ekipa wybraa si ponownie w Alej R, aby szuka miliona w ruinach domu. O tym, e Briks zostawi tam przedwojenne pisetzotwki, wiadczyy nadpalone banknoty znalezione przez ferajn. Poszukiwania trway. Wpewnym momencie Jumbo natrafi na cik szkatu, w ktrej mogy znajdowa si owe zote dolarwki Briksa. Okazao si, e zamiast zota, w szkatule byy kawaki kamieni i gruzu, i kartka z napisem A kuku. Jumbo rozpaka si, ale znalaz pocieszenie w sowach swojej wybranki, Apolonii Karaluch: Nie martw si, Jasiu, chocia dolarw nie znalaze, wikszy skarb przy tem szukaniu odzyskae. Apolonia Karaluch Zwizek pochodzcego z Afryki Jumbo z Polk, Apoloni Karaluch, powsta w literackiej wyobrani Wiecha pod wpywem sceny, ktr pisarz wspomina w swojej autobiografii. Kiedy dawno przed wojn na rogu Zotej i Zielnej spotkaem dziwn par. Ona maa pulchna blondynka, on wysoki barczysty, wyranie zdenerwowany jej tak zwan mow, w kocu wybuch gniewem, uspokajajc towarzyszk najczystsz warszawsk polszczyzn. Apolonia Karaluch z Cafe Pod Minog te bya blondynk, pasujc do opisu kobiety z autobiografii Wiecha. Pracowaa jako kuchta u folksdojcza zajmujcego mieszkanie, w ktrym przed wojn mieszka Briks. Jumbo zamiast obezwadni Pann Polci, torujc tym samym drog do skarbu, zakocha si w niej od pierwszego spojrzenia. Apolonia odwzajemnia to uczucie i odszukaa Jumbo. Tak zacza si ich mio, ktra przetrwaa wojn. Kucharka, opuszczajc Warszaw z folksdojczem, przysiga Jumbo, ktrego nazywaa te Jasiem, ucieczk od pracodawcy i rychy powrt. Tak te si stao i polsko-afrykaska para znw si poczya, ju na zawsze. Po wojnie Jumbo zosta Janem Karaluchem, ktry mia z Apoloni gromadk dzieci, a mieszka wraz z rodzin na warszawskim Suewcu.

Briks pojawi si ponownie w yciu Jumbo ju wczasie okupacji niemieckiej. Kiedy wystpowa w lokalu dla Niemcw, na sali wrd publicznoci zauway wanie Briksa, ale tym razem w mundurze oficera wojsk niemieckich. Dopiero po wojnie okazao si, kim by Briks. Ot peni on funkcj szefa amerykaskiego wywiadu, std te jego nage zniknicie tu przed wybuchem wojny i, ju w jej trakcie, nowa rola, niemieckiego oficera. Willa w Alei R Willa w Alei R bya miejscem zamieszkania Briksa do czasu jego tajemniczego zniknicia. Nie wiemy, wktrym z istniejcych dzi w alei budynkw Wiech zlokalizowa ow will. Aleja R istnieje do dzi. Moemy uruchomi nasz wyobrani i wybra jeden ze znajdujcych si tam gmachw. Co tak naprawd uczynio will z powieci Wiecha tak wyjtkowym miejscem? Jumbo by przekonany, e w mieszkaniu zajmowanym przez jego pracodawc, zostaa ukryta harmonia forsy, warta co najmniej milion, w tym zote dolary. W zwizku z bezpowrotnym znikniciem Briksa iwybuchem wojny, Jumbo wraz z Kitajcem i ca ferajn postanowili przej pienidze. Wystarczyo podnie klepkie i wycign banknoty. Trzeba tylko od drzwi odliczy trzy kroki i dwa od kominka. Jak si okazao wcale nie byo to takie atwe zadanie, bo will przejli Niemcy i uczynili z niej swoj kwater. Naleao uciec si do fortelu. Kitajec, ktry sta si gwnodowodzcym caej operacji, postanowi przeprowadzi remont budynku. Pod tym pretekstem chcia dosta si do wntrza i zdoby pienidze. Kitajec i bracia Piskorszczakowie,

Nie bya to jednak ostatnia prba wycignicia skarbu. Nastpnym razem do Kitajca doczy Jumbo, ktry udawa kominiarza i spuszczony przez komin chcia dosta si do gabinetu. Szczcie znw im nie dopisao, bo Jumbo utkn midzy drugim a trzecim pitrem. Wtedy Kitajec z ferajn postanowili mu pomc, wycigajc pechowego kominiarza skutecznie, lecz bez ubrania, ktre zostao w kominie, wic Jumbo musia wrci Pod Minog nago. Pech nie opuszcza poszukiwaczy skarbu Briksa a do samego koca. Kolejna wizyta w Alei R znw nie przyniosa oczekiwanego finau, koczc si jedynie odwzajemnionym zakochaniem Jumbo w kuchcie, Apolonii Karaluch, pracujcej dla folksdojcza zajmujcego mieszkanie, w ktrym zostay ukryte pienidze. W tym przypadku nie moemy jednak mwi o zupenym pechu, bo chocia fortuny nie udao si zdoby, to Jumbo spotka swoj przysz on, za jego szczliwa wybranka przekazaa mu klucze do mieszkania, kiedy w obawie przed nadcigajc armi radzieck, pracodawca Apolonii opuci Warszaw. Klucze nie zagwarantoway jednak sukcesu. Prosta akcja przejcia miliona znw natrafia na przeszkody. Kiedy Piskorszczakowie z Kitajcem i Jumbo weszli ju do mieszkania z numerem 3, na miejscu zastali czonkw polskiego ruchu oporu. A dziao si to tu przed wybuchem Powstania Warszawskiego. Pechowa ferajna zostaa posdzona o wspprac z Niemcami izamknita w azience. Dopiero nastpnego dnia odzyskaa wolno, kiedy w Alei R pojawi si znany Kitajcowi major, ktremu Kitajec dostarcza wczeniej bro. Tego samego dnia wybucho Powstanie. Skd si wzi Maniu Kitajec? Wiech twierdzi, e posta t wymyli na podstawie opowiadania z czasw wojny, ktre dotyczyo zdarzenia do zudzenia przypominajcego nieudan akcj przejcia skarbu Briksa przez Kitajca z ferajn. Na kilka dni przed Powstaniem pisa w swojej autobiografii Wiech w domu numer 5 przy ulicy Bartoszewicza, opuszczonym w popiechu przez zamieszkujcych tam dotd cywilnych Niemcw, zainstalowaa si placwka Armii Krajowej, tworzc punkt oporu dla przyszych dziaa. W duym czteropokojowym lokalu na parterze urzdzono wartowni. Na drugim pitrze usadowio si dowdztwo punktu []. I oto pewnego dnia podczas narady sztabu oddziau zjawia si dozorca domu (rwnie onierz AK) i skada taki meldunek: Panie prezesie (bo tak tytuowano dowdc), melduj, e przyszed jaki cywil i chcia otworzy kluczami drzwi wartowni. Chopaki wcigli go do mieszkania i zamknli w azience. Co robi? [] Ten facet mwi, e dosta klucze od jakiego znajomego folksdojcza, ktry wyjecha z Warszawy i odda mu mieszkanie. Powrt w Alej R Pomimo nieustannego pecha, ferajna wrcia wAlej R przy nastpnej nadarzajcej si okazji. Ju po upadku powstaczej Warszawy, korzystajc ze wieo nawizanej znajomoci z hrabi Rogerem, ktry otrzyma zgod od Niemcw na wjazd do stolicy w celu ewakuacji rodowych dbr, znaleli si w pobliu domu ze skarbem Briksa. Pokonujc szereg trudnoci, kiedy wreszcie dotarli na miejsce, na ich oczach niemieccy onierzy wysadzili dom, grzebic pod gruzami ukryte

Przystanek sidmy:

Powstanie WarszawskieJumbo w Powstaniu Powrmy do wydarze z sierpnia 1944 roku. Po opuszczeniu mieszkania w Alei R, ferajna Kitajca ogodzinie pitej, o ktrej miao wybuchn powstanie, znajdowaa si w pobliu Placu Teatralnego. Z jego okolic czwrka przyjaci pobiega w kierunku ulicy Senatorskiej, aby po kilku dniach, kiedy stao si jasne, e nie uda si im przedosta na Starwk do ulubionego lokalu, znale si w rkach Niemcw. Okupanci popdzili wszystkich na Plac Pisudskiego, oddzielajc Jumbo od kolegw. Szczliwy traf chcia, e wkrtce caa ferajna spotkaa si na Starym Miecie, uciekajc z niemieckiej niewoli. I spotkaa si nie gdzie indziej, tylko Pod Minog, w restauracji, ktra zostaa przeksztacona w powstaczy punkt ywieniowy. Wielkie byo zdziwienie Kitajca i Piskorszczakw, kiedy ujrzeli pod lokalem na ulicy Zapiecek czarnego wojaka, w wojskowej rogatywce z orem i w maskujcej panterce. Okazao si, e Jumbo korzystajc ze swojej neutralnej aparycji, wydosta si z Ogrodu Saskiego, przechodzc przez abi, Plac Bankowy, getto i Franciszkask na Starwk. Na Starym Miecie, po polskiej stronie powstaczych barykad, doczy do oddziau majora Sosny.

Oddzia majora Sosny Sosna to pseudonim Gustawa Billewicza rzeczywicie walczy na Starwce w Powstaniu Warszawskim. Wiech nawiza do rzeczywistych zdarze, ktrych sam by wiadkiem, bo w czasie Powstania przebywa wanie na Starym Miecie. Umieszczenie Jumbo na opanowanej przez powstacw Starwce nie zostao wyjanione przez Wiecha. Dzi moemy si tylko domyla, e albo Wiechecki ten wtek wymyli na potrzeby powieci, albo sysza o Afrykaninie uczestniczcym w Powstaniu, ktrym by wspomniany wczeniej Agboola, ps. Ali, domniemany prototyp Jumbo. Wedug ustale badaczy dziejw Warszawy, Agboola mg suy w rdmieciu, w batalionie Iwo. Histori t potwierdzi powstaniec warszawski Jan Radecki, ps. Czarny, ktry wskaza, e widzia czarnoskrego mczyzn w dowdztwie batalionu Iwo przy ul. Marszakowskiej 74, by moe w cznoci, w centrali telefonicznej. Radecki nie pamita natomiast personaliw tego mczyzny.

Przystanek pierwszy:

A po wojnieW nowej rzeczywistoci Kitajec i jego ferajna nadal zajmowali si szoferowaniem. Jako warszawscy takswkarze, musieli dostosowa si do nowych warunkw. Nie byo ju caf Pod Minog, odtworzonej tylko na chwil na gruzach Warszawy, chocia pan Anioek nadal zajmowa si gastronomi, tym razem w restauracji Piramidon. Z ulic znikali dorokarze i publika chodzi nie umie. Najgorsze to te wiee warszawiaki [], lataj po jezdni jak byki po polu ali si na stronach powieci Kitajec. Jumbo, ktry z racji zawarcia zwizku maeskiego z Apoloni Karaluch zmieni imi i nazwisko na Jana Karalucha, pracowa jako takswkarz w czarnej szewrolecie, jedc na zmian ze Szmaj Piskorszczakiem. Mieszka teraz na Suewcu, w dwupokojowym mieszkaniu spdzielczym, razem z on i siedmiorgiem dzieci. Lokum, jak i samochd, zawdzicza nie tylko zapobiegliwoci Apolonii, ale take pomocy swojego brata z Ameryki. To wanie od zniknicia ukradzionej szewrolety Jumbo rozpocza si opowie o powojennych losach ferajny Kitajca, czyli powie Maniu Kitajec i jego ferajna. Jak si niebawem miao okaza, poszukiwania utraconego samochodu wpltay Maniusia, Piskorszczakw i Jumbo w tarapaty, z ktrych dziki sprytowi Kitajca, udao si wyplta caej czwrce. Odzyskanie samochodu wcale nie byo takie atwe. Pierwsza prba odbicia skradzionego wozu zakoczya si afer z dyplomatami, podrujcymi pojazdem marki Chevrolet w identycznym kolorze. Po tym nieporozumieniu w yciu szoferakw pojawi si tajemniczy prywatny detektyw, nazywany przez nich Szerlokiem.

milicji. Po dotarciu do Warszawy, ferajna Kitajca odnalaza w samochodzie zwinity w rulon obraz. Wkrtce miao si okaza, e to zabytkowe ptno o nazwie Dama z tulipanem, jeden ze skradzionych przez faszywego detektywa obrazw z Muzeum Narodowego w Szczecinie. Ot Szerlok wykorzysta do kradziey niewiadomych szoferakw, obiecujc im odnalezienie samochodu za kurs do Szczecina. Na miejscu opuci ich, wmawiajc Jumbo i Piskorszczakowi, e musz czuwa w oczekiwaniu na zodzieja. Tymczasem Szerlok znikn, by okra muzeum, a nastpnie wrci do nic niepodejrzewajcych szoferakw z niepozornym rulonem.

Akcja Zamek Niezalenie od prawdziwej historii, Wiech przedstawi swoj wersj dziejw czarnego powstaca. Jumbo walczy na staromiejskich barykadach, biorc udzia w udanej zasadzce na wroga. Potem jego kolor skry zainspirowa Kitajca do przeprowadzenia miaej akcji na zajmowanym przez Niemcw Zamku Krlewskim. Kitajec, Piskorszczakowie i towarzyszcy im porucznik, ktrym niemieccy onierze odcili drog odwrotu, postanowili pomalowa na czarno swoje twarze i wsplnie z Jumbo zaatakowa Niemcw, sugerujc im, e maj przed sob czarnych onierzy z Ameryki, i napdzi wrogowi niemoebnej cykorii. Zaskoczenie Niemcw byo wielkie i wszystkim udao si wrci na teren zajmowany przez powstacw. Starwka nie utrzymaa si. W gruzach lega caf Pod Minog. Ferajna Kitajca znw si rozdzielia. Afrykaski powstaniec w powieci Wiecha przeszed po upadku Starego Miasta do rdmiecia, gdzie walczy do koca Powstania, i gdzie spotka czekajc na niego Apoloni. Po kapitulacji wyszed wraz ze swoj wybrank ze stolicy i sobie tylko znanym sposobem uciek z rk Niemcw. Wkrtce szczliwie spotka Kitajca i Piskorszczakw, z ktrymi wrci do Warszawy, po tym jak wycofali si z niej hitlerowcy. Wiech w Powstaniu Warszawskim

Przystanek drugi:

Flaki U FlisaDo spotkania z Szerlokiem doszo w barze U Flisa przy ulicy Marszakowskiej. W lokalu tym mona byo wtedy zje flaki, ale jak napisa Wiech tam nie byo dobrych flakw, tam po prostu byy flaki, co i tak stanowio nie lada rzadko w powojennej stolicy. Dzi tego baru, o ktrym wspomina Wiechecki, nie ma ju na mapie stolicy. Wrmy jednak do samego spotkania w barze. To tam ferajna dowiedziaa si, e na lad zgubionej szewrolety trafi w Szczecinie. Warunek by tylko jeden. Do Szczecina, z detektywem, pojedzie poowa ferajny, w tym Jumbo, bo do niego nalea skradziony samochd. Nikt z ferajny nie spodziewa si adnych kopotw, ufajc Szerlokowi. Jumbo i Piskorszczak wyruszli spod baru U Flisa o umwionej godzinie. Dopiero na miejscu okazao si, e skradzionego samochodu nie udao si odzyska, sam za detektyw opuci samochd w drodze powrotnej do stolicy, na wie o lotnym patrolu

Przystanek trzeci:

RycZ mapy powojennej Warszawy bezpowrotnie znikn Kercelak, bazar wysawiany przez Wiecha. Czciowo jego rol przej praski odpowiednik tego targowiska, Bazar Ryckiego, nazywany te Rycem. Mimo e bazar ten by po wojnie najbardziej dynamicznie rozwijajcym si targowiskiem, Wiech pisa o Rycu jak o uboszym bracie i spadkobiercy Kercelaka. Ichocia mona tu byo dosta wszystko od garderoby po bro paln rozkwit bazaru miay osabi czste przeczesywania, naloty wszelkich istniejcych wadz i urzdw. Mimo tych niedogodnoci, to wanie na Ryca skierowali si czonkowie ferajny Kitajca ze znalezionym obrazem, nie zdajc sobie sprawy, esprzedaj skradzione dzieo sztuki. Bazar Ryckiego

Wiechecki opisujc Powstanie Warszawskie, wplt w fikcyjn opowie wasne dowiadczenia i wspomnienia z ogarnitej walkami Starwki. Na Stare Miasto trafi wraz z wypart przez Niemcw ludnoci z innych dzielnic. Tadeusz Wittlin, biograf Wiecha, twierdzi, e Wiechecki bra bezporedni udzia w powstaczych zmaganiach, ale nie pisa o tym wprost, obawiajc si komunistycznych wadz rzdzcych powojenn Polsk. Kiedy powstawao Cafe Pod Minog oficjalna propaganda miaa negatywny stosunek do Powstania, a za przynaleno do Armii Krajowej grozio wizienie i mier. Sam Wiechecki wspomina natomiast o swoim zaangaowaniu w budow barykad igaszenie poarw. Wiele nocy spdziem na dachu kamienicy numer 19 na Podwalu w charakterze straaka coraz chowajc si za komin na zgrzytliwy dwik szafy rzucajcej na Starwk zapalajce pociski.

Bazar Ryckiego powsta na przeomie XIX i XX wieku. Jego zaoycielem by Julian Rycki, aptekarz, ktry od lat siedemdziesitych XIX stulecia zacz skupowa place wraz z budynkami midzy ulicami Brzesk, Targow i Zbkowsk. To wanie w tym kwartale powsta bazar. Jego zaoeniu sprzyjao te powstanie kolei petersburskiej i terespolskiej, co si rzeczy czynio z Ryca miejsce szczeglnie interesujce dla handlarzy i ich klientw. Po zakoczeniu okupacji niemieckiej

Bazar Ryckiego, znajdujcy si w dzielnicy, ktr omin tragiczny los lewobrzenej czci stolicy, sta si spadkobierc warszawskich bazarowych tradycji. Dzi Ryc ma ju za sob czasy swojej najwikszej wietnoci. Pozostao na nim niewiele stoisk. Miejmy nadziej, e uda si zachowa to miejsce i e Bazar Ryckiego przeyje jeszcze ponowny rozkwit. Dopiero po fakcie, stao si jasne, e Dama z tulipanem sprzedana niejakiemu Matejajce z Ryca, handlujcego tanimi obrazami wasnego pdzla, bya skradzionym ze szczeciskiego muzeum arcydzieem. Ferajna postanowia odzyska ptno. Na miejscu okazao si jednak, e mistrz Matejajko przerobi nag kobiet lec nad strumieniem z tulipanem w rku na blondynk przy koci ubran w kostium kpielowy wpaski i plaowe pantofle, z bukietem kwiatw, znajdujc si nad rzek, po ktrej pyway dwa abdzie. To stanowia panorama Warszawy. Matejko z Ryca Mistrz Matejajko, waciwie Konstanty Matejajko, prowadzi swoj galeri na Rycu, rozwieszajc kadego dnia obrazy na tyach budek z warzywami i koskim misem. Mistrz reklamowa swoje dziea wnastpujcy sposb: Wszystkie obrazy s malowane rcznie na prawdziwym yrardowskim ptnie, zagranicznymi olejnymi farbami, emona ryow szczotk i szarem mydem my i farba nie ma prawa w adnem miejscu nam puci. Najczstszym motywem powtarzanym przez Matejajk by jele pijacy ze rdeka na tle lasu. Ta powtarzalno motywu sprawia, e klienci mogli naby prawie identyczne obrazy, co w opinii kupujcych na Rycu byo niewtpliw zalet mistrza Matejajki. Ostatecznie tryfne ptno udao si odzyska, ale zanim szoferacy zdyli odda obraz milicji, jej funkcjonariusze zatrzymali ca ferajn i hrabiego Mokobrodzkiego z Kozichdubek, znajomego Kitajca z okresu jego tuaczki po Polsce po upadku powstania. Hrabia, jako arystokrata, by dla komunistycznych wadz elementem podejrzanym i jak podsumowa to Maniu pod wzgldem socjalistycznego pochodzenia pasowa do paragrafu jak ta lala. W areszcie znaleli si zatem posdzeni o kradzie i czekajcy na proces Jumbo, Szmaja i hrabia.

przed trybunaem. Wezwani na wiadkw leguralni warszawiacy starym zwyczajem postanowili zaprezentowa si przed sdem jak najlepiej, rwnie pod wzgldem wizualnym. W ich wypowiedziach nie zabrako te Najwyszej Ekspertyzy. Pomimo tych zabiegw i zaprzyjanionego adwokata, ktrym by redaktor Zagrski, los oskaronych pozostawa niepewny, bo nie znaleziono mocnych dowodw na ich niewinno. Dosownie w ostatniej chwili uratowa ich Kitajec, ktry zdy schwyta waciwego zoczyc i wrci na sal rozpraw jeszcze przed ogoszeniem wyroku, obwieszczajc tym samym bezpodstawno zarzutw. Radoci z uwolnienia Jumbo i jego wsptowarzyszy z awy oskaronych nie byo koca. A szewroleta Jumbo, chocia si nie znalaza, zostaa zastpiona przez samochd produkcji rodzimej, marki Warszawa, zakupiony znw dziki wsparciu brata z Ameryki.

Przystanek czwarty:

W sdzieWysoka Eksmisjo Kitajec znw musia ratowa ferajn. Wraz z bratem Szmai przeprowadzi prywatne ledztwo, ktre pomogo mu trafi na lad Szerloka. Jednak do ostatniej chwili nie wiadomo byo, czy rzeczywisty sprawca kradziey Damy z tulipanem trafi w rce sprawiedliwoci. Zanim Kitajcowi udao si uratowa ferajn przed odsiadk w wizieniu, Jumbo wraz ze Szmaj stanli przed obliczem Wysokiego Sdu. Wysoka Eksmisjo!, Najwysza Ekspertyzo, Wysoka Proceduro to tylko niektre zwroty uywane przez warszawiakw w czasie rozpraw sdowych w przedwojennej Warszawie. Wiech, przed wybuchem wojny specjalizujcy si w pisaniu felietonw z warszawskich sal sdowych, tak opisywa miejsca, wktrych odbyway si rozprawy: Siedziba [...] miecia si zazwyczaj wysoko, naprzeciwko krawca, felczera szpitala starozakonnych oferujcego codziennie wiee pijawki, skadu pierza i puchu lub jakiej innej instytucji prywatnej. Skadaa si z kilku pokoi z kuchni, przy czym w kuchni przewanie, z grubsza przeksztaconej na gabinet, urzdowa kierownik sdu. Latem przez otwarte okna dobiegay do Sali rozpraw odgosy ycia warszawskiego podwrka [] Jeli si doda jeszcze do tego szczekanie psw, siekanie kotletw i pogadanki radiowe pynce z otwartych gonikw nic dziwnego, e Wysoki Sd nie mg czsto doj do sowa. Wswojej autobiografii Wiech pisa, e takich sdw ju nie ma, a istniejcy gmach sdowy na Lesznie nie ma ju tego niepowtarzalnego klimatu. Rozprawa przyjaci Kitajca odbya si w owym gmachu przy ulicy Leszno. O ile nie by to ju ten przedwojenny sd zagubiony midzy skadem puchu i pierza a gabinetem felczera, to na sali pojawili si ci sami, przedwojenni warszawiacy, ktrzy odpowiadali za niepowtarzaln atmosfer kadej sprawy rozpatrywanej

Popularno pierwszej powieci Wiecha doprowadzia do jej ekranizacji. Ponad dziesi lat po powstaniu Cafe Pod Minog swoj premier mia film pod tym samym tytuem w reyserii Bronisawa Broka. Zagray w nim najwiksze sawy polskiego kina. W roli Maniusia Kitajca, Adolf Dymsza, Apoloni Karaluch bya Hanka Bielicka, Konfiteorem Bolesaw Potnicki, w posta redaktora Zagrskiego wcieli si Jerzy Duszyski, Anioka zagra Feliks Chmurkowski, Szmaj Piskorszczaka Wodzimierz Skoczylas, za drugim Piskorszczakiem zosta synny odtwrca typw warszawskich Wacaw Jankowski. Pozostaa jeszcze kwestia kluczowa w obsadzie filmu. Kto powinien zagra Jumbo? Wybr nie by atwy. W latach pidziesitych w stolicy nie mieszkao jeszcze wielu Afrykanw. Trudno te byo znale kogo, kto posugiwaby si gwar warszawsk tak doskonale, jak literacki pierwowzr. Szkoda, e wfilmie, jaki powsta na tle Minogi, nie udao si tego odtworzy wspomina Wiech Miy student zGhany, kreujcy t rol, nie zdoa na tyle opanowa polskiej mowy [] Reyser nie zgodzi si na dubbing, czyli podoenie innego gosu. Nie udao si zatem stworzy postaci, ktra odegraaby warszawskiego

cwaniaka urodzonego w Afryce. W ten sposb komizm powieci Wiecha straci swj blask. Wiechecki prbowa pono wpyn na obsad roli Jumbo, ale Brok nie zgodzi si na to. W ten sposb humor powieci nie zosta cakowicie przeniesiony na ekran. Autor Cafe Pod Minog opuci prbny pokaz filmu zy i rozczarowany.

Film Cafe Pod Minog mia jednak wiele zalet. Oprcz doskonaej kreacji Dymszy, popularyzowa edukacyjne przesanie powieci. Film przeamywa bowiem stereotypy. Syn afrykaskiej puszczy, czyli Jumbo, stawa si rwnoprawnym warszawiakiem, cwaniakiem ze stolicy, czonkiem ferajny Kitajca oraz mem Polki. Widok zakochanych w sobie od pierwszego wejrzenia, Apolonii i Jumbo, by niecodziennym zjawiskiem wwiatowej kinematografii. Dlatego warto obejrze ten film i usysze jego bohaterw, mwicych wiechem. Cafe Pod Minog, film fabularny, produkcja: Polska, rok produkcji: 1959, reyseria: Bronisaw Brok, , premiera: 1959.12.23, gatunek: Komedia, Film wojenny, dane techniczne: Czarno-biay. 2650 m. 88 min., plenery: Warszawa (Targwek, Stare Miasto, ul. Myliwiecka, Tykociska, Solec). Cafe Pod Minog doczekao si rwnie przedstawie teatralnych. Natomiast adaptacji filmowej nie doczeka si Maniu Kitajec i jego ferajna. Kim by Mokpokpo Dravi? Odtwrc roli Jumbo by nie student z Ghany, jak pisa Wiech, lecz urodzony w Togo, Mokpokpo Dravi. Nalea do grupy nielicznych wtedy afrykaskich studentw uczcych si na polskich uczelniach. Afryka dopiero wyzwalaa si spod zalenoci kolonialnej i w 1959 roku jeszcze nie wszystkie terytoria, okupowane przez kraje europejskie, byy wolne. Mokpoko Dravi studiowa socjologi na Uniwersytecie Warszawskim. By trzecim z czterech Afrykanw, ktrzy przyjechali pod koniec lat pidziesitych do Polski. Na plan filmowy Dravi trafi wprost ze studenckiej awy. Zdjcia do filmu powstaway w Warszawie iw odzi. Krystyna Koodziejczyk, wystpujca w filmie Cafe Pod Minog w roli Sabci, wspomina Mokpokpo jako niezwykle sympatycznego i wesoego aktora. Podobnie zapamitay go osoby, z ktrymi studiowa. Wrd opowiada z tamtego okresu, jest jedno prezentujce zabawn sytuacj w ktrym z polskich miasteczek. Kiedy wycieczka studencka, w ktrej uczestniczy Dravi, zatrzymaa si na postoju w pobliu kina, okazao si, e wychodz z niego widzowie po seansie filmu Cafe Pod Minog. Jakie byo ich zdziwienie, kiedy przed wejciem do kina dostrzegli Jumbo! Dravi przebywa w Polsce do 1963 roku. Potem przyjecha jeszcze nad Wis pod koniec lat szedziesitych. W Warszawie obroni te tytu doktora socjologii. Od momentu opuszczenia Polski pracowa wONZ. Dzi mieszka w Togo. Sabo ju pamita jzyk polski, ale w rozmowie ciepo wspomina aktorw, zktrym spotka si na planie Cafe Pod Minog.

Mwi i pisa wiechemStefan Wiechecki Wiech zachowa w swoich felietonach, powieciach i artykuach gwar, ktr przed Powstaniem Warszawskim posugiwali si warszawiacy. Jak sam przyznawa, czasami j dopracowywa, ale w wikszoci by to ywy jzyk stolicy. Nie ogranicza si przy tym do gwary jednej dzielnicy, ale czy je w jedn. Nie byo to zreszt atwe zadanie pisarskie. Przed upadkiem Powstania Warszawskiego poszczeglne dzielnice stolicy rniy si swoim jzykiem. Odrbny folklor mia przedwojenny Czerniakw, gwara warszawska rnia si w zalenoci od dzielnicy, wktrej si ni posugiwano. Kada z dzielnic naszej stolicy ma swoje ulubione zwroty pisa Wiech. Wynikao to czsto z pochodzenia i statusu spoecznego ich mieszkacw. Mowa warszawskiego urzdnika rnia si od mowy warszawskiego dorokarza czy te sklepikarza. Wiech pogodzi t rnorodno gwar, wprowadzajc do swojej twrczoci elementy wielu warszawskich jzykw. Z powodu posugiwania si gwar Wiech by oskarany przez swoich krytykw o kaleczenie poprawnej polszczyzny. Gwara nie jest bowiem zgodnym z zasadami posugiwaniem si jzykiem polskim. Na szczcie nikt mu tego pisania gwar nie zakaza. W jego obronie stan te wybitny jzykoznawca Bronisaw Wieczorkiewicz. To wanie dziki gwarze postaci i sytuacje opisywane przez Wiecha zyskay niepowtarzalny charakter i klimat. A my moemy chocia czciowo wyobrazi sobie, jacy byli dawni warszawiacy. Jednoczenie dziki uyciu jzyka warszawskiej ulicy Wiech osiga efekt komiczny. Gwara stosowana przez Wiecha zmieniaa swj charakter wraz ze zmianami rzeczywistoci historycznej. Wiechecki inaczej pisa przed wojn, odmiennie utrwala gwar z czasw okupacji, za jzyk powojenny tego pisarza uwzgldnia jzyk ludnoci napywajcej spoza Warszawy i zanik wielu tradycji jzykowych miasta. Jednym ze sposobw tworzenia gwary przez Wiecha bya zmiana znaczenia powszechnie znanych wyrazw. Dzi wiechem nazywamy gwar warszawsk i jej naladowanie w utworach literackich. Mona zatem pisa i mwi wiechem, co oznacza dosownie: pisa

i mwi gwar warszawsk. I chocia gwara znika z wikszoci stoecznych ulic, wraz ze zmianami po drugiej wojnie wiatowej i napywem nowych mieszkacw stolicy z rnych stron Polski, to przetrwaa wpowieci Wiecha. A teraz sprbujmy przeczyta kilka sw wiechem, cytujc Jumbo z obu powieci Wiecha: Z kogo e pan tu humorystyczn drakie odstawiasz, panie szanowny, jaki e ja dzik jestem, o wiele dwadziecia pi lat w Warszawie mieszkam. Mapy ani papugi za adne pienidze do ust bym nie wzi, formaln zaksk tak jak i pan si posuguj. To nieklawo. Taka harmonia forsy pod podog si marnuje, a my nie mamy przystpu. Niech ja skonam, na drugiem! Klawo, e ju jeste! Jak raz si wyprowadzaj. Jaktylko zaaduj graty, Polcia odpali mnie klucze. Posuwam z wami! Z Wilczej w Aleje R dwa kroki idolary nasze. Nie bd frajer, teraz wyjmiemy fors, szkoda gada. Maniuchna, nie bdziesz taki wredny, pjdziesz ze mn. Mj wzek, niech ja skonam! Daj Maniu gazu i zajed mu drogie! Chopaki, leem niemoebnie, to jest sam sekretarz ambasady, samochd jest jego wasny. Ambasadziak daby si moe zblatowa, ale ta chuda gidia z maszyn mwi, e nie daruje. Musiem jecha. A ja bym wam radzi nabra troszkie powagi, bo wjedamy do Bocianowa i nie wiemy, czy tutejsze milicjanci to rwne chopaki z samopoczuciem wolnego artu i kcikiem humoru. Mwi, e nie moe darowa, bomy j w korpus obrazili. Pi moem da. Bd pan czowiekiem, ju trzy tygodnie wozu nie mamy, nic si nie zarabia. Z gotwki yjem. No to sprzedajem. Uwaga! Jeli chcesz pozna warszawsk gwar moesz skorzysta ze specjalnego sownika dostpnego w Internecie na stronie powiconej warszawskiej gwarze WWW.GWArA-WArSZAWSKA.WAW.Pl

Murzyn czy Afrykanin? W powieciach Wiecha osoba pochodzca z Afryki jest okrelana sowem Murzyn. Niegdy byo to sowo popularne i nie kojarzyo si negatywnie. Nie okrelao jednak precyzyjnie pochodzenia takiej osoby, bo wywodzio si od sowa Maur, oznaczajcego mieszkaca Afryki Pnocnej. Dlatego dzi uywamy sw Afrykanin i Afrykanka, co oznacza osob pochodzc z Afryki. Tak jak osoby pochodzce z Polski s nazywane Polakami i Polkami, az Europy Europejkami i Europejczykami. Osoby pochodzce z Afryki zwracaj te uwag, e sowo Murzyn nabrao obecnie obraliwego znaczenia, takiego samego, jak np. sowo Polaczek. O ile wpowieci Wiecha jego zastosowanie jest uzasadnione, o tyle we wspczesnej mowie warto zastpi je sowami Afrykanin i Afrykanka.

Propozycje tras ladami Jumbo z ferajny Maniusia Kitajca:

Przystanek pierwszy:

Czarny generaWacaw Gsiorowski, zapomniany ju dzi pisarz, by autorem powieci o postaci historycznej, Wadysawie Jabonowskim (17961802), zatytuowanej Czarny genera. Jabonowski z racji swojej cery by nazywany te przez wspczesnych mu Murzynkiem. W powieci Gsiorowskiego yciorys Jabonowskiego odbiega nieco od prawdziwej biografii czarnego generaa. Jest on synem ony ksicia Mikoaja Radziwia i jej czarnego sugi. Z racji pochodzenia z nieprawego oa Jabonowski zosta oddany na wychowanie zastpczej rodzinie. Prawdziwa matka wci jednak przeznaczaa pienidze na jego opiek, a potem rwnie wyksztacenie, ktre odebra, podobnie jak historyczny Jabonowski wparyskiej szkole wojskowej. Tam mia pozna Napoleona Bonapartego, pod ktrego sztandarami suy po zaborach Polski. Jednak wczeniej bra udzia w powstaniu kociuszkowskim. Czarny genera z powieci Gsiorowskiego pojawi si ponownie w Warszawie ju po trzecim rozbiorze Polski. Kontrol nad stolic okupowanego przez zaborcw przejli Prusacy. Wedug Gsiorowskiego Jabonowski by arliwym patriot. Odda si subie ojczynie, podejmujc si misji organizowania oporu tych Polakw, ktrzy nie chcieli suy zaborcom. W tym celu przyjecha do Warszawy, gdzie znalaz schronienie w klasztorze Braci Mniejszych Kapucynw przy ulicy Miodowej. Mg liczy na opiek ze strony kapucyskiego przeora, a take na wsparcie paacu Radziwiw, gdzie przebywaa jego przybrana matka, ochmistrzyni Jabonowska, oraz matka prawdziwa, ksina Radziwiwna. Czarny genera Gsiorowskiego pomimo swojego egzotycznego wygldu by oddanym sprawie wolnej

ojczyzny Polakiem. Jego przygody opisane w powieci przypominaj opowiadanie o bohaterach, ktrzy s w stanie pokona szereg przeszkd, uciec przed niebezpieczestwem ze strony zaborcw, przelizgn si midzy straami na warszawskich ulicach. Wspomniane przez Gsiorowskiego przypadki czarnego generaa w Warszawie byy zdarzeniami fikcyjnymi. Prawdziwy Jabonowski owszem by z misj wPolsce, ale do dzi trudno wypowiedzie si jednoznacznie, jaki by prawdziwy cel jego wizyty. Czy dziaa tylko w imieniu Francji? Czy te robi to z pobudek patriotycznych? Wiemy, e prawdziwy Jabonowski po opuszczeniu Warszawy suy w legionach Dbrowskiego we Woszech. Kres jego ycia nastpi na wyspie San Domingo, dzi Haiti, gdzie w stopniu generaa wyjecha tumi bunt niewolnikw afrykaskiego pochodzenia, sprzeciwiajcych si wadzy Francuzw. Tam te zgin.

Trasa nr 1 Cafe Pod Minog: caf Pod Minog i dom pogrzebowy Wieczny Odpoczynek (ulica Zapiecek) Kercelak ul. Moniuszki 10 (Adria) Marszakowska (pod nr 74, gdzie prawdopodobnie przebywa afrykaski uczestnik powstania warszawskiego w czasie walk w stolicy) Aleja R Zamek Krlewski caf Pod Minog. Trasa nr 2 Maniu Kitajec i jego ferajna: Powzkowska (miejsce kradzieyszewrolety Jumbo) Marszakowska (bar U Flisa) Bazar Ryckiego ulica Stalowa 1 sd, al. Solidarnoci 127. Obie trasy mona poczy w jedn cao. Zalecane jest wytyczanie wasnych wariantw tras. Zachcamy do ich nadsyania na adres Fundacji Afryka Inaczej. Najciekawsze propozycje wraz z opisem bd publikowane na stronie w w w. a f r y ka.or g. Co warto przeczyta: Ksiki Stefana Wiecheckiego Wiecha: Cafe Pod Minog, Warszawa 1957. Maniu Kitajec i jego ferajna, Warszawa 1977. Pite przez dziesite, Warszawa 1970. Inne ksiki: Afryka w Warszawie, Warszawa 2010. Ksika dostpna jest take w Internecie, na stronie www.afryka.org. Gsiorowski W., Czarny genera, Warszawa 1987. Wieczorkiewicz B., Gwara warszawska dawniej i dzi, Warszawa 1966. Wielkie bazary warszawskie, Warszawa 2010. Wittlin T., Nad szarej Wisy brzegiem, Londyn 1990. Polecane strony internetowe: www.afryka.org www.gwara-warszawska.waw.pl www.warszawiaki.waw.pl Posuchaj dawnej Warszawy: Stanisaw Grzesiuk Orkiestra z ulicy Chmielnej Jarema Stpowski Kapela CzerniakowskaJeli chcesz pjc na spacer ladami bohaterw Wiecha, skontaktuj si z nasz Fundacj. Nasz e-mail: fundacja@afryka.org ! Do zobaczenia na rajzie!

Przystanek drugi:

StadionJarmark Europa, pooony w rejonie powstajcego z myl o Mistrzostwach Europy w 2012 roku stadionie, by wspczesn odmian bazarw opisywanych przez Wiecha. By te jednym z najwikszych targowisk na kontynencie europejskim. Podobnie jak na Kiercelaku czy te Rycu prowadzono na nim rne, czsto podejrzane, interesy. Mona byo na nim spotka rwnie Afrykanw zajmujcych si handlem. By moe wrd nich udaoby si znale warszawskiego cwaniaka z Afryki, posugujcego si gwar, o jakim marzy Wiech, kiedy powstawaa ekranizacja jego powieci. Obecnie Jarmark i stary Stadion Dziesiciolecia, wok ktrego od 1989 roku powsta bazar, ju nie istniej w zwizku z budow stadionu narodowego.

Fundacja Afryka Inaczej jest organizacjpoytku publicznego, dedykowan afrykaskiej spoecznoci mieszkajcej w Polsce. Swoje cele realizuje poprzez zwikszanie partycypacji osb pochodzenia afrykaskiego w yciu publicznym, dziaalno rzecznikowsk, wspprac ze rodowiskiem afrykaskich imigrantw i administracj publiczn oraz podejmowanie interwencji w sprawach zwizanych z dyskryminacj Afrykanek i Afrykanw w Polsce. Fundacja realizuje rwnie zadania z zakresu dialogu midzykulturowego i prowadzi dziaania na rzecz promowania Afryki w Polsce oraz Polski w Afryce. Monitoruje te polsk pomoc rozwojow Afryce. Dowiedz si wicej o Fundacji i jak moesz pomc: www.afryka.org oraz www.afryka.org/fundacja ! Nasz KRS 0000313745 Tekst: Pawe redziski Wsppraca: Mamadou Diouf, Wadysaw rybiski Projekt graficzny: Mateusz Kasprzak Zdjcia: NAC, Studio Filmowe OKO, archiwum Fundacji Afryka Inaczej

www.afryka.orgZadanie zostao zrealizowane dziki wsparciu finansowemu Urzdu Miasta Stoecznego Warszawy

DTP / realizacja: Andrzej Poskrobko Agencja Wydawnicza EkoPress copyright by: Fundacja Afryka Inaczej Warszawa 2011