Grzegorz Michalski

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocawiu

EFEKTYWNO INWESTYCJI W AKTYWA BIECE

W INSTYTUCJACH NIE NASTAWIONYCH NA ZYSK[footnoteRef:1]* [1: * Praca naukowa finansowana ze rodkw budetowych na nauk w latach 2010-2012 jako projekt badawczy nr NN113021139.]

Streszczenie:

Celem tego artykuu jest rozwaenie, w jaki sposb inwestycje w kapita pracujcy netto wpywaj na ekonomiczn efektywno organizacji non profit, wyraon jako suma zdyskontowanych przyszych wolnych przepyww pieninych. Organizacje te, wybierajc poziom zaangaowania zasobw w kapita pracujcy netto, wybieraj zarwno pomidzy oczekiwanymi poziomami korzyci dla darczycw finansujcych cele organizacji, jak i pomidzy okrelonymi poziomami zagroenia osignicia oczekiwanych wynikw (rezultaty poziomw ryzyka towarzyszcych tym wyborom). Rozwaaniom poddano relacj midzy ryzykiem towarzyszcym oczekiwanym korzyciom dla darczycw, wynikajc z wyboru strategii inwestowania w aktywa biece, oraz wynikajcymi z tego zmianami w ryzyku reprezentowanych przez stop kosztu kapitau finansujcego przedsiwzicia tego typu organizacji.

SOWA KLUCZOWE: Biece zarzdzanie finansami, instytucje nonprofit, pynno finansowa.

1. Wstp

W czasach charakteryzujcych si osabion koniunktur gospodarcz, spora cz instytucji nie nastawionych na zysk (dalej zamiennie z non profit lub NPO od non profit organization), dowiadcza z jednej strony zmniejszonych moliwoci finansowania swej dziaalnoci, a z drugiej wikszego popytu na swoje usugi. Wynika on z wzrostu zapotrzebowania wrd beneficjentw, bdcego rezultatem wzrostu bezrobocia, zmniejszenia sprzeday dziaajcych na krawdzi sensownoci ekonomicznej firm i innych czynnikw powodujcych przyrost potrzeb wrd najliczniejszej grupy odbiorcw usug realizowanych przez organizacje non profit [Zietlow 2010, s. 238]. Na poprawn dziaalno organizacji non profit, bdcych w znacznej mierze przedsibiorstwami ekonomii spoecznej (PES), ma wpyw rwnie ekonomiczna sensowno ich funkcjonowania i w tych rozwaaniach na finansow efektywno decyzji zarzdzajcych organizacj non profit zwrcimy uwag.

Celem tego artykuu jest rozwaenie, w jaki sposb inwestycje w kapita pracujcy netto wpywaj na ekonomiczn efektywno organizacji non profit, wyraon jako suma przyszych wolnych przepyww pieninych dyskontowanych kosztem kapitau finansujcego realizacj misji organizacji.

Celem finansowym dziaania organizacji non profit nie jest maksymalizacja wartoci przedsibiorstwa, jak to jest w przypadku firm nastawionych na zysk (ekonomiczny), a realizacja misji [Brigham, Gapenski 2000, s. 524; Zietlow, Hankin, Seidner 2007, s. 6-7]. Nie zmienia to faktu, e do oceny decyzji finansowych organizacji non profit (a takimi zajmujemy si w tym artykule), stosuje si analogiczne zasady, jak dla przedsibiorstw prowadzcych dziaalno nastawion na zysk [Brigham, Gapenski 2000, s. 524-536].

Zgodnie z tymi zasadami wyszemu ryzyku towarzyszy wyszy koszt finansowania (wysza stopa kosztu kapitau), a przez to ma ono wpyw na zmiany wartoci ekonomicznej. Ta z kolei zwiksza efektywno realizacji misji organizacji non profit, a przez to realizacji jej celu. Koszt finansowania aktyww biecych (kapitau pracujcego) netto zaley od ryzyka zwizanego z przyjt przez przedsibiorstwo strategi finansowania i/lub inwestowania w aktywa biece. Stopa kosztu kapitau finansujcego inwestycje w aktywa biece zaley od rodzaju finansowania, poziomu inwestycji w aktywa biece w ich relacji do spodziewanych przychodw ze sprzeday oraz awersji dostawcw kapitau do ryzyka. Celem rozwaa artykuu jest dyskusja nad modelem wpywu oddziaywania inwestycji w kapita pracujcy netto na rezultaty realizowane przez organizacj non profit. Bdzie on zrealizowany przez przedstawienie (uproszczonego) przykadu ilustrujcego takie oddziaywanie.

W zalenoci od przyjtego sposobu finansowania aktyww biecych wyrniamy jedn z trzech strategii:

agresywn (aggressive), gdy wykorzystujemy najbardziej ryzykowne, lecz rwnoczenie najtasze, gwnie krtkoterminowe finansowanie,

umiarkowan (compromise), w ktrej mamy do czynienia z wyborem wariantu umiarkowanego midzy ryzykiem a wysokoci kosztw finansowania,

konserwatywn (conservative), bdc najdrosz pod wzgldem kosztw finansowania, ale rwnoczenie najbardziej bezpieczn, wic si z najniszym ryzykiem spord trzech strategii finansowania aktyww biecych.

Wybierajc midzy trzema rnymi poziomami aktyww biecych w ich relacji do spodziewanych poziomw sprzeday, moemy wykorzysta jedn z trzech strategii:

restrykcyjn (restrictive), w przypadku gdy zarzd przedsibiorstwa decyduje si uy bardziej ryzykownego, ale rwnoczenie taszego w utrzymaniu, najniszego z moliwych poziomw aktyww biecych w stosunku do oczekiwanego poziomu sprzeday,

poredni (moderate), kiedy zarzd porednio dobiera poziom aktyww biecych w taki sposb, e ryzyko braku aktyww biecych ma rwnie umiarkowany poziom,

elastyczn (flexible), w ktrej zarzd przedsibiorstwa wybiera najdrosze, ale rwnie najbezpieczniejsze rozwizanie, utrzymujc najwysze poziomy aktyww biecych w relacji do spodziewanej sprzeday, obawiajc si braku aktyww biecych.

Wraliwo wynikw przedsiwzi na ryzyko zaley od sektora, w jakim s realizowane usugi organizacji nie nastawionej na zysk. Kiedy wraliwo na ryzyko jest wysza, wtedy bardziej elastyczne i bardziej konserwatywne podejcia powinny by brane pod uwag w celu uzyskania wyszej efektywnoci realizacji misji. Zaleno ta wystpuje rwnie w drug stron dziaania realizowane w bezpieczniejszych sektorach mog bez obaw uywa bardziej restrykcyjnych oraz bardziej agresywnych strategii w celu uzyskiwania lepszych rezultatw skutkujcych wyszym przyrostem efektywnoci ekonomicznej.

Majtek przedsibiorstwa stanowi aktywa cakowite, w skad ktrych wchodz aktywa trwae i aktywa obrotowe. Aktywa biece (current assets), rozumiane jako suma zapasw, nalenoci krtkoterminowych (do ktrych w caoci zalicza si wszystkie nalenoci z tytuu dostaw i usug bez wzgldu na okres wymagalnoci zapaty) i inwestycji krtkoterminowych (czyli rodkw pieninych i ich ekwiwalentw) oraz krtkoterminowych rozlicze midzyokresowych [Bilansowe wyniki 2008, s. 9; Mueller 1953; Graber 1948; Khoury, Smith, MacKay 1999; Cote, Latham 1999] stanowi dla przedsibiorstwa z jednej strony zabezpieczenie przed ryzykiem [Merton, Perold, Kidwell 1999, s. 506; Lofthouse 2005, s. 27-28; Parrino 2008, s. 224-233, Poteshman, Parrino, Weisbach 2005, s. 21-60], a z drugiej inwestycj w rozumieniu rezygnacji z biecego wykorzystania zasobw, ukierunkowanego na realizacj korzyci w przyszoci [Levy, Gunthorpe 1999, s. 6; Reilly 1992, s. 6; Fabozzi 1999, s. 214]. W artykule tym aktywa biece s utosamiane z aktywami obrotowymi. Nie s to, co prawda, dokadnie tosame pojcia, gdy aktywa biece s rwne aktywom obrotowym pomniejszonym o nalenoci od odbiorcw odzyskiwanych w okresie powyej 12 miesicy [Michalski 2004a], jednake dla uproszczenia rozwaa przyjto takie podejcie w artykule: terminy majtek obrotowy, aktywa obrotowe, kapita pracujcy, kapita obrotowy i aktywa biece s traktowane jako w przyblieniu rwnowane i zamienne.

Poziom aktyww biecych wynika z procesw zwizanych z organizacj produkcji lub realizacji usug, z procesw ze swej natury operacyjnych, a wic wynikajcych z chci wytworzenia na czas produktw lub usug, co do ktrych jest przewiadczenie, e bdzie na nie zapotrzebowanie [Baumol 1952; Beck, Stockman 2005; Beranek 1963; Emery 1988; Gallinger, Ifflander 1986; Holmstrom, Tirole 2001; Kim, Mauer, Sherman 1998; Kim, Atkins 1978; Lyn, Papaioannou 1996; Tobin 1958; Stone 1972; Miller, Orr 1966, Miller, Stone 1996; Myers, Rajan 1998; Opler, Stulz, Williamson 1999; Rutkowski 2000]. Ma to wpyw gwnie na poziom zapasw i ley w gestii nauk zwizanych z zarzdzaniem operacyjnym [Peterson, Silver 1979, s. 67-69; Orlicky 1975, s.17-19; Plossl 1985, s. 421-424]. Rwnoczenie aktywa biece to rezultat aktywnej polityki pozyskiwania i utrzymywania klientw [Bougheas, Mateut, Mizen 2009]. Realizuje si j poprzez dopasowanie oferty do specyfiki rynku, na ktrym jest realizowana sprzeda. Znajduje ona odzwierciedlenie w poziomie zapasw wyrobw gotowych oraz nalenoci krtkoterminowych.

Wrd czynnikw motywujcych inwestowanie w aktywa biece s jeszcze niepewno i ryzyko. Z ich powodu konieczne staje si gromadzenie ostronociowych (zwanych te przezornociowymi) zasobw rodkw pieninych oraz wynikajcych z koniecznoci zabezpieczenia cigoci produkcji zapasy materiaw i surowcw koniecznych do wytworzenia wyrobw gotowych [Michalski 2010]. Znaczna cz organizacji dziaa w warunkach zmiennoci cen potrzebnych im materiaw i surowcw oraz zmiennoci innych istotnych parametrw (np. kursw walut). Taka zmienno moe uzasadnia utrzymywanie dodatkowych zasobw rodkw pieninych przeznaczonych do realizacji wbudowanych w nich amerykaskich opcji kupna poprzez zakup surowcw po taszej ni ich oczekiwana dugookresowa cena rwnowagi.

Relacje organizacji z dostawcami materiaw, surowcw i usug koniecznych do realizacji produkcji i sprzeday wyrobw gotowych zazwyczaj skutkuj odroczeniem patnoci za nie. Powstaj wwczas zobowizania wobec dostawcw oraz pracownikw (ktrzy s rwnie w pewnym sensie wewntrznymi dostawcami usug). W podobny sposb skutkuje fakt obcienia organizacji obowizkowymi patnociami, rodzc zobowizania innego typu. Obie kategorie zobowiza nazywane przez nas bd niefinansowymi zobowizaniami biecymi (dla odrnienia ich od tych zobowiza biecych, ktre wynikaj z zacignicia zobowiza finansowych w postaci np. krtkoterminowego dugu).

Fakt odroczenia wymaganych patnoci wpywa na zmniejszenie zapotrzebowania na rodki przedsibiorstwa zaangaowane w finansowanie aktyww biecych. Aktywa biece pomniejszone o niefinansowe zobowizania biece (niefinansowe zobowizania krtkoterminowe) to aktywa biece netto. S to rodki zamroone w aktywach biecych, a utosamiane z kapitaem zamroonym w tych aktywach.

Aktywa biece netto (traktowane w artykule jako synonim kapitau pracujcego net