WordPress.com · Web viewPopularne stały się też kartki pocztowe z rysunkami lub później...

16
Czar Wielkanocy – na pocztówkach ze zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu Katarzyna Pająk Wielkanoc to najstarsze i najważniejsze święto chrześcijańskie, upamiętniające mękę, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Ale też święto kojarzące się nam z kolorowymi pisankami, mnóstwem pysznego jedzenia i śmigusem-dyngusem. Jest to też czas sprzyjający zacieśnianiu rodzinnych więzi oraz przekazywania sobie życzeń. I chociaż dzisiaj zdecydowanie łatwiej wysłać esemesa czy e- maila niż poświęcić czas na wybranie kolorowego kartonika, wypełnienie go życzeniami i wysłanie, to jednak niektórzy z nas pozostają wierni tej tradycji. Trzeba przyznać, że znacznie częściej czynili to nasi pradziadkowie i dziadkowie, wysyłając sporo kolorowych świątecznych pocztówek do rodziny i znajomych. Ileż radości i dziś przynosi otrzymanie barwnego kartonika z życzeniami pisanymi od serca, miło jest wiedzieć, że ktoś o nas myśli, pamięta i dobrze nam życzy. Sama nazwa „pocztówka” ma ciekawą historię. W 1900 r. w Warszawie odbyła się zorganizowana przez Towarzystwo Dobroczynności-Wystawa Kart Pocztowych. Podczas jej trwania ogłoszono konkurs na polską nazwę ilustrowanej karty, ponieważ takiego określenia do tej pory brakowało. Nazywano je różnie: „widokami”, „pocztowymi kartami ozdobnymi” czy wreszcie „widokówkami”. Powołane zostało jury składające się z wybitnych językoznawców, członków redakcji Słownika Języka Polskiego. Ze zgłoszonych 296 propozycji do drugiego etapu konkursu zakwalifikowano m.in.: listewkę, otwartkę, pisankę oraz pocztówkę. Największe uznanie jury i publiczności

Transcript of WordPress.com · Web viewPopularne stały się też kartki pocztowe z rysunkami lub później...

Page 1: WordPress.com · Web viewPopularne stały się też kartki pocztowe z rysunkami lub później fotografiami portretowymi dzieci, z zaaranżowanymi scenkami w otoczeniu wielkanocnych

Czar Wielkanocy – na pocztówkach ze zbiorów

Zamku Królewskiego na Wawelu

Katarzyna Pająk

Wielkanoc to najstarsze i najważniejsze święto chrześcijańskie,

upamiętniające mękę, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa.

Ale też święto kojarzące się nam z kolorowymi pisankami,

mnóstwem pysznego jedzenia i śmigusem-dyngusem. Jest to też

czas sprzyjający zacieśnianiu rodzinnych więzi oraz przekazywania

sobie życzeń. I chociaż dzisiaj zdecydowanie łatwiej wysłać

esemesa czy e-maila niż poświęcić czas na wybranie kolorowego

kartonika, wypełnienie go życzeniami i wysłanie, to jednak

niektórzy z nas pozostają wierni tej tradycji. Trzeba przyznać, że

znacznie częściej czynili to nasi pradziadkowie i dziadkowie,

wysyłając sporo kolorowych świątecznych pocztówek do rodziny i

znajomych. Ileż radości i dziś przynosi otrzymanie barwnego

kartonika z życzeniami pisanymi od serca, miło jest wiedzieć, że

ktoś o nas myśli, pamięta i dobrze nam życzy.

Sama nazwa „pocztówka” ma ciekawą historię. W 1900 r. w

Warszawie odbyła się zorganizowana przez Towarzystwo Dobroczynności-Wystawa Kart Pocztowych.

Podczas jej trwania ogłoszono konkurs na polską nazwę ilustrowanej karty, ponieważ takiego określenia do

tej pory brakowało. Nazywano je różnie: „widokami”, „pocztowymi kartami ozdobnymi” czy wreszcie

„widokówkami”. Powołane zostało jury składające się z wybitnych językoznawców, członków redakcji

Słownika Języka Polskiego. Ze zgłoszonych 296 propozycji do drugiego etapu konkursu zakwalifikowano

m.in.: listewkę, otwartkę, pisankę oraz pocztówkę. Największe uznanie jury i publiczności uzyskała nazwa

„pocztówka”, która wygrała konkurs. Jak się okazało, autorem tej nazwy był późniejszy noblista Henryk

Sienkiewicz występujący pod pseudonimem Marja z B.

Pod koniec lat 30 w Polsce ze sprawy kart świątecznych uczyniono problemem natury ideologiczno-

gospodarczej. Apelowano, aby kupować karty świąteczne produkowane tylko przez firmy chrześcijańskie.

Kwestia ta poruszana była na łamach prasy. Aby ułatwić konkurencję wydawcom chrześcijańskim, na mocy

Ustawy o wytwarzaniu i handlu dewocjonaliami i przedmiotami kultu religijnego z 25 marca 1938 r.

zakazano wyrabiania i sprzedaży produktów z wizerunkami świętych osobom innej religii niż

chrześcijańska.

Page 2: WordPress.com · Web viewPopularne stały się też kartki pocztowe z rysunkami lub później fotografiami portretowymi dzieci, z zaaranżowanymi scenkami w otoczeniu wielkanocnych

Tworzone i sprzedawane przed laty wielkanocne pocztówki, odzwierciedlały tradycję i zwyczaje

związane z tymi świętami oraz atmosferę radosnego oczekiwania i przeżywania ich. Twórcy

wykorzystywali motywy symbolizujące nowe życie, które rozpoczyna się wraz z nadejściem tych Świąt.

Zatem na pocztówkach pojawiają się uniwersalne symbole Wielkanocy: baranek-symbol odkupienia

grzechów i przezwyciężenia zła, jajka-w postaci pisanek, kraszanek-najważniejszy symbol tych świąt

oznaczający tryumf życia nad śmiercią i nowy początek. Częste są też motywy nawiązujące do folkloru,

przedstawiające zwyczaje i obrzędy związane ze świętami Wielkiej Nocy jak np. śmigus-dyngus (zwany też

lanym poniedziałkiem), kwitnące kwiaty, bazie-będące symbolem budzącej się do życia przyrody.

W wawelskim zbiorze filokartystycznym posiadamy również kolekcje pocztówek wydanych z okazji

Świąt Wielkiej Nocy, na których tradycyjna symbolika łączona jest z elementami narodowymi. Znajdują się

na nich motywy związane z Wawelem. Cechuje je duża różnorodność tematyczna, łączenie wątków

patriotycznych, religijnych i świeckich. Drukowane w różnych momentach historycznych te narodowe

motywy sprawiały, że świąteczne pocztówki kojarzyły się Polakom nie tylko ze zmartwychwstaniem

Chrystusa, ale i niepodległej Ojczyzny.

Page 3: WordPress.com · Web viewPopularne stały się też kartki pocztowe z rysunkami lub później fotografiami portretowymi dzieci, z zaaranżowanymi scenkami w otoczeniu wielkanocnych

Pocztówki wydawane na ziemiach polskich

i przesyłane z okazji Wielkanocy miały napisy

„Wesołego Alleluja” lub „Alleluja”. W ten sposób

nawiązywano do polskiej tradycji chrześcijańskiej.

Słowo „Alleluja” ma źródło w Biblii i jest znane we

wszystkich językach świata judeochrześcijańskiego,

pełniło funkcję zaproszenia, by modlący się

oddawali cześć Bogu.

W latach 60. i 70. na pocztówkach zaczęto

umieszczać napis „Wesołych Świąt”, który

zachowując ciągle odświętność wydarzenia, nie

podkreślał jego religijnej tradycji. Odchodzono od

motywów religijnych, podkreślając tym samym

rodzinny charakter spotkań świątecznych i zabawy.

W początkach XX wieku na świątecznych

pocztówkach zaczęły pojawiać się elementy

zaczerpnięte z kultury ludowej. Przykładowo

na pocztówce wydanej przez Franciszka Karpowicza

w Warszawie widzimy krakowiankę – ubraną w

strój krakowski, który noszony przez ludzi z różnych

grup społecznych w kraju i na emigracji stał się

synonimem polskości i uczuć patriotycznych.

Młoda kobieta trzyma w wyciągniętej ręce zdobioną

przez siebie pisankę: symbol Wielkiej Nocy.

Page 4: WordPress.com · Web viewPopularne stały się też kartki pocztowe z rysunkami lub później fotografiami portretowymi dzieci, z zaaranżowanymi scenkami w otoczeniu wielkanocnych

Na pocztówce wydanej przez Salon Malarzy

Polskich w 1909 r. umieszczono krakowiaka w sukmanie,

z baziami w jednej ręce, a w drugiej trzymającego kołatkę.

Ten instrument muzyczny używany jest w Wielki

Czwartek, kiedy Najświętszy Sakrament przenosi się po

mszy do specjalnie przygotowanej ciemnicy, a w kościele

milkną dzwony. Na drugim planie widzimy sylwetę

Wawelu od strony północno-zachodniej i kopiec

Kościuszki. Poniżej znajduje się wielkie słońce w kolorze

żółtym, symbolizujące radość, optymizm i nowe życie, w

wieńcu z białych kwiatów.

Na świątecznych kartkach umieszczano także

różne przedstawienia heraldyczne oraz patriotyczne

elementy. Adam Setkowicz umieścił pomiędzy

herbami Polski i Litwy figurkę świątecznego

baranka z czerwoną chorągiewką symbolizującą

męczeństwo. Nad nim widzimy aniołki próbujące

rozbujać duży dzwon na tle Wawelu i kopca

Kościuszki.

Page 5: WordPress.com · Web viewPopularne stały się też kartki pocztowe z rysunkami lub później fotografiami portretowymi dzieci, z zaaranżowanymi scenkami w otoczeniu wielkanocnych

Aby dodatkowo uatrakcyjnić „pocztówki”,

podbarwiano je i choć wzór i wydawca pozostaje ten

sam, możemy zaobserwować pewne różnice w ich

wyglądzie. Szczególnie jest to widoczne na

pocztówkach wydanych przez krakowskie

Wydawnictwo Salonu Malarzy Polskich w 1909 r.,

1910 r. i w latach 20. XX w.

Charakterystycznym przykładem tego działania jest

pocztówka przedstawiająca postać aniołka

powożącego nietypowym pojazdem, zaprzężonym w

baranki. W tle znajduje się sylweta wzgórza

wawelskiego. Podkolorowane elementy, pozłacane

detale powodują, że każda kartka jest inna. Warto

zwrócić uwagę na wykończenie ostatniej z nich, na

krawędziach widzimy maleńkie kurczaczki

„ciągnące” pisanki, a w rogach małe dzwoneczki

radośnie oznajmiające „Wesołego Alleluja!”.

Page 6: WordPress.com · Web viewPopularne stały się też kartki pocztowe z rysunkami lub później fotografiami portretowymi dzieci, z zaaranżowanymi scenkami w otoczeniu wielkanocnych

Projekty pocztówek często tworzyli znani malarze,

rysownicy, ilustratorzy np. Stanisław Tondos, Adam

Setkowicz, Tadeusz Rybkowski, Kajetan Saryusz-Wolski.

Nic więc dziwnego, że zaskakują bogactwem kolorystyki,

różnorodnością tematyczną i obfitością motywów.

Często pojawia się motyw anioła lub aniołków

dzwoniących na procesję rezurekcyjną, ogłaszającą

zmartwychwstanie Chrystusa. Prezentowana

pocztówka z 1911 r. wydana jest przez

Wydawnictwo Kart Polskich Arnolda Stelzera.

Page 7: WordPress.com · Web viewPopularne stały się też kartki pocztowe z rysunkami lub później fotografiami portretowymi dzieci, z zaaranżowanymi scenkami w otoczeniu wielkanocnych

Popularne stały się też kartki pocztowe z rysunkami lub

później fotografiami portretowymi dzieci,

z zaaranżowanymi scenkami w otoczeniu

wielkanocnych atrybutów-nieco za dużych pisanek,

z kwiatami w ręku, które miały być pamiątką dla

rodziny i przyjaciół oraz wywoływać na twarzy

uśmiech.

Stałym elementem świątecznych kartek w Polsce był

staropolski stół, a na nim: cukrowe baranki, jajka,

świąteczna święconka oraz wielkanocna baba.

Prezentowana pocztówka została namalowana przez

Adama Setkowicza i wydana nakładem

„POCZTÓWKI” krakowskiej po 1910 r.

Page 8: WordPress.com · Web viewPopularne stały się też kartki pocztowe z rysunkami lub później fotografiami portretowymi dzieci, z zaaranżowanymi scenkami w otoczeniu wielkanocnych

W okresie świątecznym pojawiały się również kartki

dobroczynne, które odegrały ważną rolę

w gromadzeniu środków na różne cele społeczne np. na

budowę szkół. Jedną z nich była kartka wydana przez

Krakowski Komitet Okręgowy Towarzystwa

Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych,

wydrukowana przez Zakłady Graficzne „Styl” w

Krakowie, a zaprojektowana przez Alfreda Żmudę

rysownika, malarza, legionistę urodzonego w 1897 r.,

ucznia Józefa Mehoffera.

Kolejnym przykładem jest prezentowana na początku

tekstu kartka namalowana przez Adam Setkowicza na

cele Towarzystwa „CHLEB GŁODNYM DZIECIOM”.

W naszych zbiorach znajduje się pocztówka wydana

przez Druck Graphische Anstalt „Akropol” Krakau

przedwojenne wydawnictwo Henryka Frista, w

czasie wojny przejęte w zarząd przez okupanta.

Niezwykle barwna karta z elementami mającymi

symboliczne znaczenie – bardzo kolorowa pisanka

w geometryczne wzory i rozkwitający kwiat jabłoni-

symbol odradzającego się życia, na tle wawelskich

wież katedralnych. W świadomości Polaków

żyjących pod okupacją niemiecką Katedra i Wawel

były strażnikami tradycji i narodowego odrodzenia.

Page 9: WordPress.com · Web viewPopularne stały się też kartki pocztowe z rysunkami lub później fotografiami portretowymi dzieci, z zaaranżowanymi scenkami w otoczeniu wielkanocnych

Także w okresie powojennym możemy podziwiać Wawel jako tło na pocztówkach wielkanocnych, tym razem na dość żartobliwym rysunku przedstawiającym parę płynącą po Wiśle łódką w otoczeniu baranków lub wesołego krakowskiego andrusa z koszykiem pełnym kolorowych pisanek.

Na zakończenie chciałabym pokazać jeszcze jedną

wyjątkową w zbiorach Archiwum kartkę świąteczną-

pocztówkę datowaną na 1954 r., ręcznie malowaną, pięknie

zdobioną w motywy kwiatowe znane ze strojów ludowych

z przedstawieniem wież, baszt i zabudowań wawelskich.

Na rewersach pocztowych kart pojawiają się życzenia

wesołych Świąt, pomyślności, smacznego jajka, dobrej

zabawy i mokrego dyngusa. Czego dziś można życzyć

sobie więcej? Zatem: Radosnych Świąt Wielkiej Nocy,

pełnych miłości i nadziei.

WesoŁych Świąt!