Eurydice Brief Wczesna edukacja i opieka 2014

Edukacja i szkolenia

Eurydice BriefWczesna edukacja i opieka

2014

Niniejsze streszczenie przedstawia w zwięzły sposób główne zagadnienia omówione w raporcie pt. Kluczowe dane dotyczące wczesnej edukacji i opieki w Europie opublikowanym przez Eurydice we współpracy z Eurostatem w czerwcu 2014 r. Raport został opracowany wspólnie z przedstawicielami tematycznej grupy roboczej ds. wczesnej edukacji i opieki działającej pod auspicjami Komisji Europejskiej. W październiku 2014 r. grupa robocza opublikowała raport zatytułowany Proposal for key principles of a quality framework for early childhood education and care. Wspólny temat publikacji oznacza, że te dwa aktualne raporty uzupełniają się nawzajem i przedstawiają czytelnikom wyczerpujące informacje na temat tego istotnego obszaru polityki.

Autorzy ze strony EACEA:Motiejunaite Akvile (redaktor prowadzący)Delhaxhe Arlette Balcon Marie-Pascale Borodankova Olga

Opracowanie graficzne i ilustracje:Virginia Giovannelli

Niniejsze opracowanie zostało po raz pierwszy opublikowane w języku angielskim w 2014 roku (tytuł oryginału Eurydice Policy Brief, Early Childhood Education and Care) przez

EACEA, A7 – EurydiceAvenue du Bourget 1 (BOU2)B-1140 Brussels

ISBN dla polskiej wersji językowej 978-92-9201-757-6 (wersja papierowa); 978-92-9201-756-9 (pdf)doi: dla polskiej wersji językowej 10.2797/561629 (wersja papierowa); 10.2797/008125 (pdf)

© Education, Audiovisual and Culture Executive Agency, 2014.

Części niniejszej publikacji mogą być powielane jedynie do celów niekomercyjnych, pod warunkiem, że fragment tekstu jest poprzedzony odniesieniem do „sieci Eurydice,” po którym widnieje data publikacji dokumentu.

© Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji

00-551 Warszawaul. Mokotowska 43

Warszawa 2015

ISBN 978-83-64032-48-6 (PDF)

Tłumaczenie publikacji sfinansowano ze środków Komisji Europejskiej.

3

Uczestnictwo we wczesnej eduka-

cji i opiece ma bardziej

pozytywny wpływ na wyniki w czytaniu dzieci z defaworyzowa-

nych środowisk niż ma to miejsce

w przypadku ich rówieśników

pochodzących z lepiej sytuowa-

nych rodzin.

Znaczenie wczesnej edukacji i opieki

W czasach niespotykanych wcześniej wyzwań ekonomicznych i społecznych, podstawowe znaczenie ma zapewnienie wszystkim dzieciom dobrego startu w życiu poprzez organizację wysokiej jakości wczesnej edukacji i opieki. Rozległe korzyści, jakie przynosi wysokiej jakości wczesna edukacja i opieka są ogólnie znane i obejmują zarówno zyski ekonomiczne dla całego społeczeństwa, jak i lepsze wyniki w nauce indywidualnych uczniów. Wyniki międzynarodowych badań umiejętności (PISA (OECD) i PIRLS (IEA)) pokazują, że dzieci i nastolatki, które uczestniczyły we wczesnej edukacji i opiece mają większe osiągnięcia w czytaniu i matematyce. Badania naukowe pokazują również, że zapewnienie wysokiej jakości wczesnej edukacji i opieki może przyczynić się do obniżenia przyszłych wydatków publicznych na opiekę społeczną, ochronę zdrowia i wymiar sprawiedliwości. Dzięki zagwarantowaniu solidnych podstaw dla skutecznego uczenia się przez całe życie, wysokiej jakości wczesna edukacja i opieka zapewnia wiele korzyści dzieciom, szczególnie tym pochodzącym ze środowisk defaworyzowanych. Dlatego wczesna edukacja i opieka stanowi podwaliny dla budowy lepszych i bardziej sprawiedliwych systemów edukacji.

W ramach wspierania polityki opartej na badaniach Eurydice, we współpracy z Eurostatem, opublikowała raport zatytułowany „Kluczowe dane dotyczące wczesnej edukacji i opieki w Europie – 2014”. Raport dotyczy 32 krajów europejskich, w tym wszystkich państw członkowskich UE, z wyjątkiem Holandii, oraz Szwajcarii, Islandii, Liechtensteinu, Norwegii i Turcji. Rokiem odniesienia dla wszystkich danych pochodzących z poszczególnych krajów jest rok 2012/13.

Definicja wczesnej edukacji i opieki (WEiO)Opieka na dziećmi od urodzenia do szkoły podstawowej, która jest uregulowana prawnie na poziomie krajowym, tzn. jest zgodna z od-powiednimi zasadami, minimalnymi wymogami i/lub poddawana procedurom akredytacji Obejmuje ona:• sektor publiczny, prywatny i wolontariat;• usługi zinstytucjonalizowane i świadczone w domu (dostawców

usług).

W niniejszym streszczeniu przedstawiono przegląd najważniejszych wyników analiz poświęconych wczesnej edukacji i opiece opisanych w raporcie. Skoncentrowano się tu na największych wyzwaniach, na jakie bezpośredni wpływ mogą mieć twórcy polityki edukacyjnej (patrz Rysunek 1). Krótkie opisy przypadków zapewniają wgląd w to, jak poszczególne kraje w Europie radzą sobie z tymi wyzwaniami.

Wyzwania, przed jakimi stoimy:

zapewnienie dostępu do

i podniesienie jakości wczesnej

edukacji i opieki.

4

Jakie są główne wyzwania dla systemów wczesnej edukacji i opieki?Dostęp i jakość to dwa główne zagadnienia wczesnej edukacji i opieki, przed jakimi stają tworzący politykę edukacyjną w krajach Europy. Najlepiej byłoby rozwiązywać oba te problemy jednocześnie. Zapewnianie dostępu dla wszystkich dzieci bez zapewniania jakości może nie przynieść zamierzonych korzyści. Podobnie zapewnianie wysokiej jakości wczesnej edukacji i opieki bez zapewniania wystarczającej liczby miejsc może nie być możliwym do zaakceptowania rozwiązaniem w przypadku, gdy nadrzędnym celem jest zapewnianie sprawiedliwych i skutecznych systemów edukacji.

W niniejszym streszczeniu omówiono sposoby, dzięki którym twórcy polityki mogą wprowadzać zmiany i przedstawiono odpowiedzi na dwa główne pytania dotyczące dostępu: „w jaki sposób można zagwarantować miejsca?” i „na jakim poziomie opłaty za wczesną edukację i opiekę są przystępne?” Kwestie te nadal stanowią priorytety polityki edukacyjnej w wielu krajach europejskich. Omówiono dwa główne podejścia do zapewniania dostępu oraz pokazano różne poziomy zaangażowania publicznego w zapewnianie dostępności miejsc i przystępności opłat za wczesną edukację i opiekę.

Największe korzyści dla wszystkich dzieci

Gwarancja miejsca Ustawowe prawo Obowiązkowe uczestnictwo

FinansowanieUsługi dofinansowane/ nieodpłatne, dotacje celowe

ZarządzanieKoordynacja polityki

Monitoring & ewaluacjaAkredytacja Ewaluacja zewnętrzna

PersonelKształcenieDZObciążenie pracą

Nauczanie i uczenie się (wytyczne edukacyjne) Treści uczenia się Celowe wsparcie uczenia się

Dostę

p Jakość

� Bezpieczne i stymulujące środowisko� Wspierający i motywujący personel � Możliwości intensywnych interakcji werbalnych i społecznych � Odpowiednie doświadczenia promujące rozwój poznawczy i fizyczny dzieci

Obszary WEiO, na które twórcy polityki mogą mieć bezpośredni wpływ

Tworzący politykę mogą wprowadzić zmiany poprzez zapewnienie miejsc i przystępnych opłat.

Rysunek 1: Główne aspekty wczesnej edukacji i opieki z punktu widzenia twórców polityki

DZ: doskonalenie zawodowe

5

Podniesienie jakości wczesnej edukacji i opieki wymaga zmian w wielu różnych obszarach, na które tworzący politykę mogą mieć bezpośredni wpływ(1). Dlatego w niniejszym dokumencie przeanalizowano to, w jaki sposób kraje starają się:

• zadbać o wykwalifikowany personel, który ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia tego, że dzieci będą mieć możliwie najlepsze warunki do nauki i rozwoju;

• podnieść jakość nauczania i uczenia się poprzez opracowanie wytycznych edukacyjnych;

• monitorować i oceniać świadczone usługi w celu zapewnienia, że standardy jakości są stosowane w praktyce.

W czasach ograniczeń finansowych kraje powinny starannie rozważyć swoje priorytety, co może skutkować decyzją, że zwiększenie dostępności jest sprawą pilniejszą niż podniesienie jakości. Jednak decyzje te należy podejmować pamiętając o tym, że dostęp do wysokiej jakości wczesnej edukacji i opieki jest korzystny dla wszystkich dzieci.

Zarządzanie zostało omówione z wyszczególnieniem ministerstw/ władz wysokiego szczebla odpowiedzialnych za opracowywanie i koordynację polityk związanych z opieką nad i edukacją małych dzieci.

Organizacja systemów wczesnej edukacji i opieki odzwierciedla różne podejścia do dostępności i jakości usług stosowane przez kraje europejskie. Te z nich, w których działają osobne placówki dla młodszych i starszych dzieci zazwyczaj stosują zróżnicowane środki dostosowane do typu placówki lub wieku dzieci. Natomiast w krajach, w których działają jednolite placówki, które opiekują się dziećmi we wszystkich przedziałach wiekowych wczesnej edukacji i opieki, stosowane jest bardziej jednolite podejście do zagadnień dostępności i jakości. Jednak nawet w krajach, w których działają odrębne placówki lub obowiązują tzw. systemy dwuetapowe, rozróżnienie pomiędzy „opieką nad dziećmi” a „wczesną edukacją” stopniowo zaciera się, jako że coraz więcej krajów europejskich uwzględnia oba wymiary w politykach dotyczących wczesnej edukacji i opieki.

(1) Te same obszary wskazano w dokumencie „Proposal for a Quality Framework for Early Childhood Education and Care”(Komisja Europejska, 2014).

Dostęp do wysokiej jakości

wczesnej edukacji i opieki

jest korzystny dla wszystkich dzieci.

W większości krajów

europejskich wczesna

edukacja i opieka jest podzielona

na odrębne etapy wg wieku dzieci.

6

DOSTĘPNOŚĆ

W świetle badań potwierdzających liczne korzyści uczestnictwa we wczesnej edukacji i opiece istnieje zgoda co do tego, że WEiO powinna być dostępna za przystępną opłatą dla wszystkich dzieci. W dużej mierze zostało to już osiągnięte w przypadku dzieci w wieku na rok (lub dwa lata) przed rozpoczęciem szkoły podstawowej. W UE-28 średnio 93% dzieci w wieku od 4 do lat do wieku rozpoczęcia obowiązku szkolnego korzysta z edukacji przedszkolnej. Jednak sytuacja wygląda zupełnie inaczej w przypadku młodszych dzieci – tylko 30% dzieci w wieku poniżej 3 lat uczęszcza do placówek WEiO.

Jak można zagwarantować dostępność miejsc w placówkach wczesnej edukacji i opieki?

Zagwarantowanie dostępności miejsc w placówkach wczesnej edukacji i opieki oznacza zasadniczo zapewnienie, że podaż zaspokaja popyt. W dużej mierze i w większości krajów WEiO nie jest obowiązkowa, dlatego dostępność niekoniecznie oznacza, że na każde dziecko musi czekać miejsce. Jednak oznacza to, że dzieci rodziców, którzy wnioskują o miejsce powinny je znaleźć bez zbytniego opóźnienia i niezbyt daleko od miejsca zamieszkania. Popyt jest zróżnicowany w poszczególnych krajach europejskich, szczególnie w przypadku najmłodszych dzieci.

Na popyt wpływ ma nie tylko jakość systemu wczesnej edukacji i opieki, lecz również koszt usług. Duże znaczenie mają też przekonania kulturowe związane z wychowaniem dziecka i byciem rodzicem, a także polityka społeczna i polityka pracy. Na przykład w niektórych krajach urlop wychowawczy trwa na tyle długo (do dwóch lat), aby umożliwić rodzicom opiekę nad dziećmi na wczesnym etapie życia, a w innych urlop trwa tylko kilka miesięcy. Na wiek, w jakim dzieci są uprawnione do korzystania z wczesnej edukacji i opieki oraz na wiek dziecka, w jakim rodzic poszukuje miejsca w placówce w dużej mierze mają wpływ czas trwania i wynagrodzenie przysługujące rodzicom podczas urlopu wychowawczego.

Zarówno publiczni jak i prywatni dostawcy usług mogą oferować miejsca w placówkach WEiO. Tam, gdzie prywatni dostawcy usług, zorientowani na generowanie zysku, przeważają lub w znacznej mierze uzupełniają braki w podaży ze strony publicznych dostawców usług, opłaty są zazwyczaj wysokie i w związku z tym rodziny o niskim poziomie dochodów nie mogą sobie na nie pozwolić. Jednak to właśnie dzieci pochodzące z tych rodzin najsilniej potrzebują wczesnej edukacji i opieki i odnoszą z niej największe korzyści.

32 miliony dzieci w Europie jest w wieku uprawniającym do korzystania z WEiO, lecz niemal 20 milionów z nich nie uczęszczało do placówek WEiO w 2011 r.

Na popyt mają wpływ nie tylko jakość i koszt usług WEiO. Przekonania kulturowe również mają tu znaczenie.

7

Rysunek 2: Główne podejścia do zapewniania dostępu do WEiO

Zagwarantowanie miejsc w placówkach WEiOObowiązkowa WEiO Ustawowe prawo do WEiO

Obowiązek uczęszczania Prawo dla każdegoWymóg zapewnienie miejsca dla

każdego dzieckaWymóg zaspokojenia popytu

Nieodpłatna WEiO Dotowana WEiO i przystępne opłaty (może być nieodpłatna)

Jedynie w kilku krajach europejskich nie wprowadzono żadnych środków mających na celu zwiększenie podaży miejsc w placówkach wczesnej edukacji i opieki. Jednak w większości krajów stosuje się określone środki: w niektórych zapewnia się ustawowe prawo do miejsca w placówce, podczas gdy w innych wymaga się obowiązkowego uczestnictwa. W obu przypadkach władze publiczne zobowiązują się do zagwarantowania miejsca w placówce wczesnej edukacji i opieki, jednak występują między nimi istotne różnice. Ustawowe prawo oznacza, że dziecko ma prawo do wczesnej edukacji i opieki, podczas gdy obowiązkowa wczesna edukacja i opieka oznacza, że dziecko jest zobowiązane prawem do uczęszczania do placówki WEiO. Poprzez zapewnienie ustawowego prawa, władze publiczne muszą zagwarantować miejsce każdemu dziecku, którego rodzice tego wymagają (w przedziale wiekowym objętym ustawowym prawem), bez względu na status zatrudnienia, społeczno-ekonomiczny lub rodzinny. Natomiast w krajach, w których wczesna edukacja i opieka jest obowiązkowa, władze publiczne muszą zapewnić odpowiednią liczbę miejsc dla wszystkich dzieci w przedziale wiekowym objętym obowiązkiem prawnym. Ponadto ustawowe prawo nie oznacza, że usługi świadczone są nieodpłatnie, jedynie tylko tyle, że usługi są dotowane ze źródeł publicznych, a opłaty są przystępne. Obowiązkowa wczesna edukacja i opieka oznacza, że usługi muszą być świadczone nieodpłatnie w placówkach publicznych (patrz Rysunek 2).

Ustawowe prawo do WEiO jest bardziej łagodnym środkiem polityki niż obowiązkowe uczestnictwo, zarówno dla rodzin, jak i władz publicznych. W gruncie rzeczy zapewnia rodzinom wybór, czy zapewnić dziecku możliwości nauki i rozwoju w środowisku rodzinnym, czy zinstytucjonalizowanym. Z drugiej strony ustawowe prawo stanowi mniejsze obciążenie finansowe dla władz publicznych niż obowiązkowa edukacja, zarówno pod względem liczby wymaganych miejsc, jak i proporcji obecnie ponoszonych kosztów.

Ustawowe prawo oznacza,

że dziecko ma prawo do WEiO.

Obowiązkowa WEiO oznacza, że dziecko jest

zobowiązane prawem do

uczestnictwa.

8

Większość krajów europejskich zobowiązała się do zapewnienia miejsca w placówkach wczesnej edukacji i opieki każdemu dziecku (patrz Rysunek 3), czy to poprzez ustanowienie ustawowego prawa do wczesnej edukacji i opieki, czy też poprzez wprowadzenie obowiązkowego uczestnictwa. W 2013 r. tylko siedem krajów, a mianowicie Chorwacja, Włochy, Litwa, Rumunia, Słowacja, Islandia i Turcja, nie wprowadziło jeszcze powyższych środków. Od września 2014 r. w Chorwacji jeden rok edukacji przedszkolnej jest obowiązkowy, a w Rumunii ustawowe prawo przysługuje pięciolatkom.

W Europie występują znaczące różnice w odniesieniu do wieku, w jakim dzieci mają zagwarantowane miejsce w placówce WEiO. Ponadto pomimo obowiązywania gwarancji, niektóre kraje mają trudności z zapewnieniem wystarczającej liczby miejsc w placówkach w rejonach, w których mieszkają dzieci.

Tylko sześć krajów europejskich: Dania, Estonia, Słowenia, Finlandia, Szwecja i Norwegia gwarantuje prawo do wczesnej edukacji i opieki każdemu dziecku krótko po narodzinach, często bezpośrednio po zakończeniu urlopu wychowawczego. Do tej grupy niedawno dołączyły dwa kraje. W sierpniu 2013 r. Niemcy rozszerzyły ustawowe prawo na wszystkie dzieci, które ukończyły pierwszy rok życia. W kwietniu 2014 r. Malta zagwarantowała nieodpłatne usługi wczesnej edukacji i opieki dzieciom w wieku od trzech miesięcy, których rodzice pracują lub kształcą się.

W około jednej trzeciej europejskich systemów edukacji (Belgia, Niemcy, Irlandia, Hiszpania, Francja, Luksemburg, Węgry, Malta, Portugalia i Wielka Brytania), ustawowe prawo do dotowanej ze źródeł publicznych wczesnej edukacji i opieki przysługuje dzieciom w wieku od lat 3 lub na kilka miesięcy przed osiągnięciem tego wieku. W większości tych krajów popyt i podaż są mniej więcej wyrównane na początku obowiązywania ustawowego prawa. W kilku krajach (Irlandia, Węgry i Portugalia) występują trudności z zapewnieniem wystarczającej liczby miejsc w niektórych rejonach.

Zazwyczaj wystarczająca liczba miejsc jest zapewniona dzieciom w wieku 4-5 lat w krajach, które wprowadziły ustawowe prawo. Ponadto w roku 2012/13 w dziewięciu krajach ostatni rok lub dwa lata edukacji przedszkolnej były obowiązkowe, tym samym więc wystarczająca liczba miejsc musiała zostać zapewniona.

Niemal wszystkie kraje europejskie gwarantują miejsce w placówce WEiO. Jednak wiek dzieci, w jakim to uprawnienie przysługuje jest różny.

Pomimo obowiązywania gwarancji, niektóre kraje mają trudności z zapewnieniem wystarczającej liczby miejsc w placówkach w rejonach, w których mieszkają dzieci.

9

W Luksemburgu i w większości kantonów w Szwajcarii edukacja jest obowiązkowa od wieku 4 lat, a szkoła podstawowa rozpoczyna się, gdy dzieci ukończą sześć lat. W Bułgarii, Grecji, na Cyprze, Łotwie, Węgrzech, w Austrii i Polsce obowiązkowa edukacja rozpoczyna się, gdy dzieci ukończą 5 lat lub mają około pięciu lat, a kształcenie w szkole podstawowej jest obowiązkowe dla dzieci w wieku 6 lub 7 lat. Od września 2014 r. ostatni rok edukacji przedszkolnej jest obowiązkowy w Chorwacji.

Jednak nie wszystkie kraje są w stanie zrównoważyć podaż i popyt (patrz Rysunek 4). Jedynie Dania, Finlandia, Szwecja i Norwegia nie mają poważnych problemów z zaspokojeniem popytu w żadnej z grup wiekowych. W Estonii i Słowenii, pomimo wysiłków skierowanych na zwiększenie dostępu do wczesnej edukacji i opieki, liczba miejsc dla młodszych dzieci nadal nie zaspokaja popytu. Na przykład najnowsze dane pokazują, że w Estonii popyt na miejsca w placówkach WEiO dla młodszych dzieci jest o 5% wyższy niż podaż. W Niemczech dostępność usług wczesnej edukacji i opieki jest różna w poszczególnych landach, jednak obserwuje się braki w usługach w pełnym wymiarze godzin.

Źródło: Eurydice.

Ustawowe prawo do WEiO dla najmłodszych dzieci (~1 roku)

Ustawowe prawo do WEiO dla dzieci w wieku od ~3 lat

Ustawowe prawo lub obowiązkowa WEiO dla dzieci w wieku 4/5 lat

Brak gwarancji miejsca

Brak danych

Rysunek 3: Gwarancja miejsca w placówce WEiO wg wieku dzieci, 2012/13

W dziesięciu krajach ostatni

rok lub dwa lata edukacji

przedszkolnej są obowiązkowe.

Uwagi dotyczące krajów: Patrz pełny raport (Komisja Europejska/EACEA/Eurydice / Eurostat, 2014, str. 41).

10

Rysunek 4: Popyt i podaż miejsc w dotowanych ze źródeł publicz-nych placówkach wczesnej edukacji i opieki,2012/13

Młodsze dzieci Starsze dzieci

Popyt jest wyższy niż podaż

Podaż zaspokaja popyt

Brak danych z monitoringu na poziomie centralnym

Brak danych

Badanie przypadku: Ustawowe prawo przysługujące w Szwecji

Wszystkie dzieci w wieku od 1 roku mają ustawowe prawo do wczesnej edukacji i opieki. Gdy rodzice zgłaszają zapotrzebowanie na miejsce dla dziecka w placówce WEiO, gmina powinna być w stanie zaoferować je w terminie czterech miesięcy. Placówka WEiO musi być usytuowana możliwie jak najbliżej domu dziecka, biorąc pod uwagę efektywne wykorzystanie zasobów lokalnych oraz preferencje rodziców. Jeżeli popyt jest wyższy niż podaż miejsc, gmina może zaoferować miejsce w placówce prowadzonej przez inną organizację lub w innej gminie. Zazwyczaj rodzice mają opcję przeniesienia dziecka do wybranej placówki, kiedy zwolni się tam miejsce.Od 1995 r. szwedzki inspektorat oświaty może podejmować działania skierowane przeciwko gminie, która nie zapewnia miejsc w wyznaczonym czasie poprzez np. nałożenie na nią kary. W raporcie rządowym (SOU, 2013:41) przedstawiono, że w większości gmin podaż zaspokaja popyt. Tylko ok. 2% dzieci, które rozpoczynają korzystanie z WEiO musi czekać na miejsce średnio 2-3 miesiące dłużej niż ustawowe cztery miesiące. Rząd obecnie analizuje to, czy nowe środki lub zachęty są potrzebne w celu zapewnienia, że wszystkie dzieci mają zagwarantowane miejsce w ustawowym terminie.

Źródło: Eurydice.Uwagi dotyczące krajów: Patrz pełny raport (Komisja Europejska/EACEA/Eurydice /Eurostat, 2014, str. 59).

11

Jaki poziom opłat za WEiO jest przystępny?

Sposoby finansowania wczesnej edukacji i opieki są w dużej mierze zróżnicowane w poszczególnych krajach Europy. W wielu systemach edukacji usługi te uważane są za podstawowe usługi publiczne i w znacznym stopniu zapewniane jest dofinansowanie ze źródeł publicznych. Niektóre kraje cedują usługi wczesnej edukacji i opieki dla młodszych dzieci (poniżej 3 lat) na sektor prywatny i oczekują, że rodzice będą ponosić ich koszty. W innych natomiast dzieci mogą uczęszczać do nieodpłatnych placówek wczesnej edukacji i opieki od najmłodszych lat. W kilku krajach rodzice płacą czesne przez cały okres edukacji przedszkolnej, do czasu aż dzieci zaczną uczęszczać do szkoły podstawowej. Jednak wczesna edukacja i opieka może być subsydiowana w formie płatności dla rodzin (za pomocą ulg podatkowych, zasiłków lub bonów), w formie płatności na rzecz dostawców usług wczesnej edukacji i opieki, lub w obu formach.

Oczywiście przystępność opłat jest pojęciem względnym. Rodziny o wysokim poziomie dochodów mogą sobie pozwolić na kosztowną edukację prywatną i czasem wybierają ten wariant, nawet jeśli nieodpłatne lub dotowane ze źródeł państwowych usługi są dostępne. Z drugiej strony, rodziny o niskim poziomie dochodów mogą potrzebować dodatkowego wsparcia, nawet w przypadkach gdy usługi te są nieodpłatne lub dotowane, ponieważ mogą nie być w stanie zapłacić za niezbędne pomoce edukacyjne lub pokryć opłaty za wyżywienie dziecka w placówce. Dlatego, w zależności od podziału bogactwa i liczby dzieci zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym w danym kraju, potrzebne będzie zastosowanie różnych rozwiązań dla problemu zwiększenia przystępności opłat za WEiO. Na przykład w Danii, gdzie występuje najniższy poziom zagrożenia dzieci ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, dobrze sytuowani rodzice ponoszą opłaty, które wynoszą maksymalnie 25% kosztów operacyjnych placówki. Ponadto zniżki i zwolnienia z opłat przysługują na podstawie poziomu dochodów, składu rodziny i liczby dzieci uczęszczających do placówek WEiO. Natomiast w Bułgarii i Rumunii, gdzie niemal co drugie dziecko w wieku poniżej 6 lat jest zagrożone ubóstwem i wykluczeniem społecznym, usługi wczesnej edukacji i opieki są świadczone nieodpłatnie, lub niemal nieodpłatnie, w przypadku każdego dziecka.

Ponadto dostępność miejsc jest równie ważna co przystępność opłat. Zapewnienie nieodpłatnych lub wysoko dotowanych usług bez gwarancji miejsca może skutkować długimi listami oczekujących i konkurencją pomiędzy rodzicami w zdobyciu miejsca. Dlatego skutecznym środkom zwiększenia przystępności opłat za wczesną edukację i opiekę, jak przedstawiono powyżej, zwykle towarzyszy gwarancja miejsca (czy to poprzez wprowadzenie obowiązku uczęszczania, czy zapewnienie ustawowego prawa). Rysunek 5 przedstawia różne podejścia do publicznego zobowiązania, jakim jest zapewnienie dostępności i przystępnych opłat za wczesną edukację i opiekę.

Nieodpłatna WEiO dostępna

dla wszystkich dzieci jest

nadal w sferze aspiracji.

Powinno zostać zapewnione

ustawowe prawo do przystępnych

opłat za WEiO – w przeciwnym

razie edukacja ta nie będzie

w pełni dostępna.

12

Objaśnienie: poniżej skali przedstawiono % krajów wg przedziałów wiekowych. Kraje poddane analizie zostały przypisane do jednej kategorii na podstawie przeważającej sytuacji. Kraje, w których występuje kilka systemów edukacji zostały policzone pojedynczo. Rysunek nie uwzględnia wielkości kraju lub procentu dzieci..

W zasadzie w poszczególnych krajach europejskich można znaleźć różne poziomy zaangażowania w zapewnianie dostępności WEiO, od zupełnego braku do pełnego zaangażowania publicznego. W większości krajów zaangażowanie wzrasta w przypadku dzieci, które zbliżają się do wieku rozpoczęcia obowiązku szkolnego. W istocie, większość krajów europejskich wykazuje najwyższy poziom zaangażowania w zapewnianie dostępności opłat za usługi wczesnej edukacji i opieki w roku poprzedzającym rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej. Jednak w kilku krajach władze publiczne kładą nacisk na zapewnianie dostępności i przystępności opłat za WEiO dla możliwie najmłodszych dzieci.

Brak publicznie dotowanej WEiO

Częściowo publicznie dotowana WEiO, brak gwarancji miejsc

Przeważnie publicznie dotowana WEiO, brak gwarancji miejsc

Publicznie dotowana WEiO, gwarantowane miejsca

Dla dzieci w wieku poniżej 3 lat w 6% krajów

Dla trzylatków w 45% krajów

Ostatni rok WEiO w 60% krajów

Brak zaangażowania publicznego Zaangażowanie publiczne

Nieodpłatna WEiO, gwarantowane miejsca

W większości krajów europejskich poziom zaangażowania w zapewnianie dostępności i przystępności opłat za WEiO jest najwyższy na rok przed rozpoczęciem przez dzieci nauki w szkole podstawowej.

Rysunek 5: Skala zaangażowania publicznego w zapewnianie dostępności i przystępności opłat WEiO, 2012/13

13

Rysunek 6: Poziomy uczestnictwa dzieci w wieku poniżej 3 lat w zin-stytucjonalizowanej WEiO, 2011

0102030405060708090100

0102030405060708090

100

DK NL SE FR LU NO BE ES IS SI PT UK EU-28 IT FI DE CH CY IE EE EL HR LV AT MT HU BG LT CZ SK PL RO TR LI: :

33 %

Zagwarantowane miejsce

Źródło: Eurostat, EU-SILC (dane z listopada 2013).

Nieodpłatna WEiO

Rysunek 6 przedstawia procent dzieci w wieku poniżej 3 lat uczęszcza-jących do zinstytucjonalizowanych form WEiO(2). Pokazuje również wpływ zapewniania dostępności i przystępności opłat za WEiO na po-ziomy uczestnictwa najmłodszych dzieci we wczesnej edukacji i opiece, tam gdzie największe różnice pomiędzy krajami są widoczne. Przedsta-wiono kraje zapewniające ustawowe prawo lub nieodpłatną WEiO. Kres-kowana linia z oznakowaniem 33% oznacza cel z Barcelony dot. placówek dla dzieci, uzgodniony w 2002 r, który miał zostać osiągnięty w 2010 r(3). Jednak w 2011 r. tylko dziesięć krajów Unii Europejskiej (oraz Islandia i Norwegia) osiągnęło cel zapewnienia usług WEiO dla przynajmniej 33% dzieci w wieku poniżej 3 lat.

Większość krajów zapewniających ustawowe prawo osiągnęło ten cel. Nieliczne wyjątki to np. Finlandia, gdzie wiele małych dzieci korzysta z opieki domowej (12% dzieci w wieku jednego roku i 17% dwulatków (THL, 2011)), dzięki czemu podaż zaspokaja popyt. Na Malcie w 2011 r. ustawowe prawo przysługiwało tylko dzieciom w wieku od dwóch lat i 9 miesięcy.

Cztery kraje (Dania, Finlandia, Szwecja i Norwegia), w których podaż zaspokaja popyt (patrz Rysunek 4), zapewniają zarówno dotowane usługi WEiO oraz ustawowe prawo (gwarancję miejsca) już dla najmłodszych dzieci. W Danii, gdzie poziom uczestnictwa w zinstytucjonalizowanych formach jest najwyższy i wynosi 74% dzieci w wieku poniżej 3 lat, wczesna edukacja i opieka jest dostępna i opłaty za nią pozostają raczej na niskim poziomie. W Szwecji, na przykład, opłaty za wczesną edukację

(2) Opieka domowa stanowi znaczną część usług WEiO dla dzieci w wieku poniżej 3 lat w wielu krajach europejskich (BE, DK, DE, FR, FI, UK i IS). Niestety brak jest rzetelnych porównywalnych danych statystycznych dla tego sektora.

(3) SN 100/1/02 REV 1, Barcelona European Council, Presidency Conclusions, 2002.

Różne sposoby zapewniania dostępności

i przystępności opłat za WEiO

mają wpływ na poziom

uczestnictwa najmłodszych

dzieci.

Opłaty za WEiO są przystępne dla rodziców

wszystkich dzieci w krajach skan-

dynawskich – dzięki systemowi dofinansowywa-

nia dzieci potrze-bujących.

14

i opiekę wynoszą maksymalnie 110 PPS € (4) (1257 SEK) miesięcznie. W Danii, Finlandii i Norwegii, WEiO jest nieco bardziej kosztowna, jako że miesięczne opłaty wynoszą odpowiednio 270 PPS €, 216 PPS € i 200 PPS €. Aby zapewnić przystępność opłat dla wszystkich rodzin, potrzebujący mają zapewnione obniżki lub zwolnienie z opłat. Ponadto w Norwegii rodzice otrzymują ulgi podatkowe powiązane z WEiO, a w Finlandii wsparcie przybiera formę zasiłków rodzinnych, jeżeli dziecko uczęszcza do prywatnej placówki WEiO.

Natomiast sektor prywatny przeważa w kilku krajach, w których obowiązuje bardziej liberalna polityka w zakresie państwa opiekuńczego. W Irlandii, Luksemburgu, Wielkiej Brytanii i na Cyprze uważa się, że opieka nad dziećmi jest obowiązkiem rodziców, dlatego „ingerencja” państwa jest zminimalizowana. Opłaty w prywatnych placówkach WEiO są raczej wysokie. Na przykład średnie miesięczne opłaty za 40-godzinny tydzień opieki nad dwulatkami sięgają w Anglii 866 PPS € (754 £). Jednak dostępne są również dotacje celowe, dwulatki pochodzące z defaworyzowanych rodzin mogą korzystać z częściowo nieodpłatnej opieki (10-15 godzin tygodniowo).

Trzy kraje (Łotwa, Litwa i Rumunia) zapewniają nieodpłatną wczesną edukację i opiekę dla najmłodszych dzieci (poniżej pierwszego roku życia). Rodzice płacą tylko za posiłki. W Bułgarii opłaty pokrywają głównie koszty wyżywienia (wynoszą 50 PPS €). Jednak kraje te nie gwarantują miejsca (z wyjątkiem Rumunii w przypadku dzieci od lat 5) i wiele dzieci nadal nie ma dostępu do wczesnej edukacji i opieki. Ponadto urlop wychowawczy jest raczej długi (do ukończenia przez dziecko drugiego roku życia), dlatego matki zazwyczaj same opiekują się dziećmi. Sytuację tę jasno odzwierciedlają raczej niskie poziomy uczestnictwa dzieci w wieku poniżej 3 lat (od 2 do 15%).

(4) Standard siły nabywczej (PPS): wspólna umowna jednostka walutowa stosowana w Unii Europejskiej do przeliczeń zagregowanych danych ekonomicznych dla potrzeb porównań przestrzennych w taki sposób, aby wyeliminować różnice w poziomach cen między państwami członkowskimi. PPS odzwierciedla wartość takiego samego koszyka towarów i usług we wszystkich krajach Na przykład w strefie euro wartość 1 PPS waha się od 0,7 EUR w Słowacji do 1,2 EUR w Finlandii.

Sektor prywatny przeważa w kilku krajach, w których obowiązuje bardziej liberalna polityka w zakresie państwa opiekuńczego. Opłaty są raczej wysokie.

15

JAKOŚĆ

Jakość wczesnej edukacji i opieki jest złożonym problemem i tematem wielu dyskusji. Choć niniejsze opracowanie nie ma na celu przedstawienia wyczerpującej definicji jakości WEiO, następujące kryteria są ogólnie akceptowalne jako podstawowa charakterystyka placówek o dobrej jakości :• bezpieczne i stymulujące środowisko;• wspierający i motywujący personel;• sposobność do intensywnych interakcji werbalnych i społecznych;• odpowiednie doświadczenia promujące rozwój poznawczy, fizyczny,

społeczny i emocjonalny dzieci.

W niniejszym streszczeniu wyszczególniono niektóre kluczowe obszary, na które twórcy polityki edukacyjnej mogą mieć bezpośredni wpływ i które mogą być pomocne w stworzeniu odpowiednich warunków dla zapewnienia wysokiej jakości usług wczesnej edukacji i opieki.

W jaki sposób zapewnić, że personel ma odpowiednie umiejętności?

Personel placówek WEiO ma duży wpływ na doświadczenia i efekty uczenia się dzieci (Bennett i Moss, 2011). W Komunikacie Komisji 2011 stwierdzono, że kompetencje personelu mają kluczowe znaczenie dla wysokiej jakości wczesnej edukacji i opieki(5). Jednak nadal występuje tendencja, że komponent „edukacyjny” pracy ze starszymi dziećmi powierza się wykwalifikowanym pracownikom, a „opiekę” nad młodszymi dziećmi zapewnia mniej wykwalifikowany personel.

W większości krajów kilka kategorii pracowników ma bezpośredni stały kontakt z dziećmi. W raporcie Eurydice podzielono ich na trzy szersze kategorii: • kadra edukacyjna, zwykle posiadająca wykształcenie wyższe (tytuł

licencjata);• kadra opiekuńcza, w przypadku której minimalne kwalifikacje to

posiadanie wykształcenia średniego drugiego stopnia lub ukończenie szkoły policealnej; oraz

• kadra pomocnicza/asystenci, którzy zazwyczaj nie są wykwalifikowani lub posiadają minimalne kwalifikacje na poziomie szkoły średniej drugiego stopnia.

Jednak nie wszystkie kraje europejskie zapewniają kadrę edukacyjną w placówkach WEiO, szczególnie dla dzieci w wieku poniżej trzech lat. Wymóg posiadania przynajmniej jednego pracownika z minimum trzyletnim wykształceniem wyższym (licencjat) nadal nie obowiązuje w Republice Czeskiej, Niemczech, Irlandii, na Łotwie, Malcie, w Austrii, Słowacji, Wielkiej Brytanii (Szkocja) i Liechtensteinie przez cały okres wczesnej edukacji i opieki

(5) Komunikat Komisji Europejskiej (2011) — Wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem: zagwarantujmy wszystkim dzieciom w UE dobry start w przyszłość [KOM(2011) 66 wersja ostateczna]

Wykwalifikowany personel ma

kluczowe znaczenie dla zapewnienia

wysokiej jakości WEiO.

Usługi edukacyjne świadczone przez lepiej

wykwalifikowany personel są

zazwyczaj dostępne dla

dzieci w wieku ok. 3 lat.

16

Wymogi dotyczące pracowników opieki domowej są zazwyczaj niższe. Najczęściej od opiekunów domowych wymaga się odbycia specjalnego kursu szkoleniowego. Czas trwania takiego kursu nie jest długi i waha się od 18 do 300 godzin. Jedynie w Danii i Norwegii pracownicy zarówno form zinstytucjonalizowanych, jak i opieki domowej muszą mieć ukończone przynajmniej trzyletnie studia zwieńczone uzyskaniem tytułu licencjata w zakresie edukacji.

Rysunek 7: Wymóg posiadania wykształcenia wyższego (przynajmniej trzyletnie studia licencjackie) przez pracowników zinstytucjonalizowanych form WEiO, 2012/13

Od opiekunów domowych zazwyczaj oczekuje się ukończenia kursu szkoleniowego.

Przez cały okres WEiO

Tylko w placówkach dla starszych dzieci (3latki i starsze)

Brak kadry, która ukończyła 3 lata edukacji na poziomie ISCED 5

Brak danych

Ustanowienie wymogów dotyczących wykształcenia kadry pracującej z dziećmi jest tylko punktem wyjścia dla zapewnienia wykwalifikowanego personelu. Doskonalenie zawodowe to ważny środek, za pomocą którego pracownicy mogą podnosić poziom wiedzy i rozwijać umiejętności przez cały czas trwania kariery zawodowej. W określonych przypadkach uczestnictwo w szkoleniach umożliwia również pracownikom podnoszenie kwalifikacji. Jednak doskonalenie zawodowe jest obowiązkiem pracowników placówek wczesnej edukacji i opieki dla dzieci w wieku poniżej 3 lat tylko w połowie krajów europejskich. W przypadku pracowników placówek dla starszych dzieci obowiązek taki, który jest warunkiem awansu zawodowego, występuje w każdym kraju europejskim, z wyjątkiem Danii, Irlandii, Cypru, Szwecji i Norwegii.

Źródło: Eurydice

Uwagi dotyczące krajów: Patrz pełny raport (Komisja Europejska/EACEA/Eurydice /Eurostat, 2014, str. 102).

Doskonalenie zawodowe stanowi sposobność poszerzania wiedzy i umiejętności pracowników przez cały okres kariery zawodowej.

17

Inni pracownicy placówek WEiO rzadko mają takie same możliwości doskonalenia zawodowego jak nauczyciele w szkołach.

Dlaczego obciążenie pracą ma znaczenie?

Korzystne warunki pracy stanowią kolejny zestaw ważnych czynników mających wpływ na jakość wczesnej edukacji i opieki. Obciążenie pracą, wyrażone jako liczba dzieci przypadających na jednego pracownika, ma tu ogromne znaczenie. Stosunek liczby dzieci przypadających na jednego pracownika oraz liczebność grup dzieci odpowiednia dla ich wieku często są postrzegane jako czynniki mające kluczowy wpływ na zmniejszenie rotacji pracowników i umożliwienie nawiązania kontaktu z dziećmi. Dlatego większość krajów europejskich ustanowiło przepisy na poziomie centralnym dot. maksymalnej liczby dzieci przypadających na jednego pracownika oraz liczby dzieci w grupie. Choć w praktyce rzeczywista liczba dzieci może być niższa niż określone maksima, poziomy ustalone w przepisach zapewniają przydatną wskazówkę w zakresie standardów obowiązujących w Europie.

Liczba dzieci przypadających

na jednego pracownika i liczebność grup dzieci

odpowiednia dla ich wieku często

są postrzegane jako czynniki

mające kluczowy wpływ na

zmniejszenie rotacji

pracowników i umożliwienie

nawiązania kontaktu

z dziećmi.

Rysunek 8: Maksymalna liczba dzieci przypadających na pracowników i liczba dzieci w grupach dwulatków i czterolatków w zinstytucjonalizowanych formach WEiO,2012/13

30 25 20 15 10 5 0

wiek 4 wiek 2 brak przepisów

CHNOLITRIS

UK-SCTUK-NIRUK-WLSUK-ENG

SEFISKSI

ROPTPLATNLMTHU

LULTLV

CYIT

HRFRESELIEEEDEDKCZBG

BE nlBE deBE fr

0 5 10 15 20 25 30

Liczba dzieci na jednego pracownika Liczba dzieci w grupie

:

:

:

brak danych

Uwagi dotyczące krajów: Patrz pełny raport (Komisja Europejska/EACEA/Eurydice /Eurostat 2014, str. 45-6).

18

Limity liczby dzieci przypadających na dorosłego opiekuna lub dzieci w grupie zwykle są określane z uwzględnieniem wieku dzieci. Gdy dzieci stają się starsze i bardziej samodzielne, maksymalna liczba dzieci na pracownika wzrasta. Ilustruje to Rysunek 8 przedstawiający wskaźniki i liczebność grup dwulatków i czterolatków. Zróżnicowanie w poszczególnych krajach europejskich jest duże. W Grecji, Finlandii i w znacznej części Wielkiej Brytanii, jeden pracownik może opiekować się maksymalnie 4 dzieci w wieku 2 lat, podczas gdy na Cyprze i Litwie limit ten wynosi 16 i 15 dzieci. Liczebność grup wynosi od 10 dzieci w Niemczech i Słowacji do 26 w Wielkiej Brytanii (Irlandia Północna). Zazwyczaj zespół kilku pracowników wczesnej edukacji i opieki pracuje z grupą młodszych dzieci.

Maksymalna liczba czterolatków przypadających na jednego pracownika wynosi od 7 w Finlandii do 25 na Cyprze. Maksymalna liczebność grup wynosi ok. 20 dzieci i sięga 30 dzieci w kilku krajach. Zazwyczaj dwóch opiekunów pracuje z grupą czterolatków, natomiast tylko jeden pracownik jest wymagany na Cyprze, Litwie, Malcie i w Słowacji.

Maksymalna liczba dzieci przypadających na opiekuna często wzrasta dwukrotnie, gdy dzieci kończą trzy lata.

Badanie przypadku: Zapewnianie wysokiej jakości personelu w NorwegiiWe wszystkich placówkach w formach zinstytucjonalizowanych i formach opieki domowej, w każdym zespole musi pracować przynajmniej jeden pracownik, który ukończył co najmniej trzyletnie studia wyższe (licencjackie).Łącznie 35,4% wszystkich pracowników sektora WEiO posiada kwalifikacje na poziomie licencjata. Pracują oni wraz z asystentami, wobec których nie obowiązują wymogi dot. kwalifikacji. Niemniej jednak 12% asystentów posiada świadectwo szkoły średniej 2. stopnia w zakresie opieki nad dziećmi i pracy z młodzieżą.Przepisy w zakresie stosunku liczby dzieci do opiekunów stanowią, że w formach zinstytucjonalizowanych jeden nauczyciel przedszkolny posiadający stopień licencjata powinien opiekować się 7-9 dzieci w wieku poniżej 3 lat i 14-18 starszymi dziećmi. Łącznie z asystentami średnia liczba dzieci przypadających na pracownika wynosi 4,9 (BASIL 2012/13). W przypadku opieki domowej, jeden nauczyciel przedszkolny posiadający stopień licencjata zwykle dzieli swoje obowiązki pracując w kilku placówkach, gdzie łączny stosunek liczby pracowników do dzieci wynosi 1:5.Doskonalenie zawodowe jest opcjonalne. Jednak w najnowszej strategii w zakresie kompetencji i rekrutacji w sektorze WEiO (Kunnskapsdepartementet, 2013) podkreśla się potrzebę doskonalenia zawodowego wszystkich pracowników oraz potrzebę podniesienia statusu zawodu.Norwegia jest jednym z krajów znajdujących się w czołówce zapewniania równouprawnienia płci we wczesnej edukacji i opiece: mężczyźni stanowią niemal 10 % asystentów i 7 % pracowników posiadających stopień licencjata. Obowiązujące przepisy stanowią, że mężczyzna, który ma takie same kwalifikacje lub niemal równie wysokie co kobieta, musi zostać wybrany do pracy w placówce WEiO. W ramach Planu Działań na rzecz Równości 2014, Norwegia zamierza zapewnić, że mężczyźni będą stanowić przynajmniej 20% pracowników sektora WEiO (BLD, 2011).

19

W jaki sposób wpływać na jakość nauczania i uczenia się?

Efektywność procesu nauczania i uczenia się w dużej mierze wpływa na jakość usług wczesnej edukacji i opieki. Odpowiednie metody nauczania, zajęcia edukacyjne oparte na wyraźnie określonych celach, dobra komunikacja pomiędzy dziećmi a personelem, monitorowanie postępów z myślą o osiągnięciu celów uczenia się oraz zaangażowanie interesariuszy takich jak rodzice i społeczność lokalna mają wkład w zapewnienie wysokiej jakości wczesnej edukacji i opieki (patrz EACEA/ Eurydice, 2009 i Komisja Europejska, 2014). Na poziomie krajowym, osoby odpowiedzialne za tworzenie polityki wpływają na jakość nauczania i uczenia się poprzez opracowywanie centralnych wytycznych edukacyjnych dot. WEiO, poświęconych zróżnicowanym zagadnieniom.

Definicja wytycznych edukacyjnych

Oficjalne wytyczne dotyczą zróżnicowanych zagadnień i mają na celu wspieranie usługodawców w sektorze WEiO w świadczeniu wysokiej jakości usług. Wytyczne edukacyjne mogą obejmować treści i cele uczenia się, podejścia dydaktyczne i zajęcia edukacyjne, a także metody oceny.

Jaką formę mogą przybierać wytyczne edukacyjne?

W niektórych krajach wytyczne edukacyjne są uwzględnione w przepisach prawa i stanowią element programu nauczania, podczas gdy w innych są publikowane jako ramowe struktury odniesienia w zakresie umiejętności, opieki oraz planów i standardów edukacyjnych, a także kryteriów opracowywania lokalnych programów nauczania lub wytycznych dla praktyków wczesnej edukacji i opieki.

Zalecenia są na ogół dość ogólne i często placówki mogą opracowywać własne programy nauczania i wybierać własne metody kształcenia. W wielu krajach europejskich centralne wytyczne edukacyjne zawierają zasady i cele ogólne wczesnej edukacji i opieki, które mogą służyć jako podstawa dla wytycznych opracowanych na poziomie regionalnym lub lokalnym. W systemach federalnych, gdzie regiony cieszą się znaczną autonomią, jak na przykład w Niemczech i Hiszpanii, władze edukacyjne landów i wspólnot autonomicznych są odpowiedzialne za opracowywanie bardziej szczegółowych programów nauczania w sektorze WEiO, zawierających cele, treści i metody oceny itd. W innych krajach (np. Estonia, Dania, Litwa (grupy młodsze niż oddziały przedszkolne), Szwecja i Finlandia), wytyczne i zasady uchwalone w krajowych strukturach ramowych stanowią punkt odniesienia dla opracowywania lokalnych programów nauczania na poziomie gmin lub przez poszczególne placówki wczesnej edukacji i opieki.

Placówki WEiO często mogą

samodzielnie opracowywać

programy nauczania i dobierać

metody kształcenia.

Efektywność procesu

nauczania i uczenia się

w dużej mierze wpływa na jakość

usług WEiO.

20

Które kraje publikują wytyczne edukacyjne?

Coraz powszechniej akceptuje się fakt, że wczesna edukacja i opieka stanowi podwalinę uczenia się przez całe życie, w związku z czym wszystkie kraje europejskie obecnie publikują centralne wytyczne edukacyjne, aby wspierać placówki w podnoszeniu jakości świadczonych przez nie usług. Jednak w niemal połowie krajów europejskich wytyczne te ograniczają się do placówek dla dzieci w wieku powyżej 3 lat (patrz Rysunek 9). Wytyczne dot. placówek dla młodszych dzieci często podkreślają aspekty opieki i zagadnienia BHP.

W kilku systemach edukacji, w których prawo oświatowe nie ma zastosowania do młodszych dzieci, placówki wczesnej edukacji i opieki musza opracowywać własne plany dydaktyczno-opiekuńcze, aby otrzymać akredytację. Od placówek tych wymaga się, aby opisywały np. proponowane zajęcia społeczno-pedagogiczne, kształcenie i wsparcie zapewniane dzieciom, oraz formy współpracy z rodzicami.

W krajach, w których wczesna edukacja i opieka w domu stanowi istotną część sektora WEiO i w których obowiązują wytyczne edukacyjne, zwykle dotyczą one zarówno opieki domowej jak i zinstytucjonalizowanej.

Rysunek 9: Występowanie w centralnych dokumentach prawnych zaleceń dotyczących zinstytucjonalizowanej WEiO,2012/13

Zalecenia dotyczą całego okresu WEiO

Zalecenia dotyczą tylko starszych dzieci (=>3 lata)

Brak danych

Źródło: Eurydice

Uwagi dotyczące krajów: Patrz pełny raport (Komisja Europejska/EACEA/Eurydice /Eurostat, 2014, str. 119).

W połowie krajów europejskich nie obowiązują wytyczne dot. placówek dla młodszych dzieci.

21

Co obejmują krajowe wytyczne edukacyjne?

Wszystkie kraje, które opublikowały wytyczne edukacyjne – czy to dla starszych dzieci czy te dot. całego okresu WEiO, wymieniają cele uczenia się dot. rozwoju osobistego, emocjonalnego i społecznego, umiejętności językowych i komunikacyjnych, oraz sztuki i rozwoju kreatywności. Rozwój fizyczny i edukacja zdrowotna, oraz rozumienie świata są również uwzględniane niemal we wszystkich wytycznych dla obu grup (patrz Rysunek 10).

Wymogi dot. umiejętności czytania, liczenia i myślenia logicznego oraz przygotowania do życia szkolnego częściej dotyczą dzieci starszych. W niemal połowie krajów europejskich wytyczne obejmują wczesne nauczanie dzieci starszych języków obcych/drugiego języka.

Wymogi dot. umiejętności

czytania, liczenia i myślenia

logicznego oraz przygotowania

do życia szkolnego

częściej dotyczą dzieci starszych.

Rysunek 10: Obszary nauki i rozwoju w wytycznych edukacyjnych w krajach europejskich

Starsze dzieci

Dzieci w każdymwieku

Mniej krajów

Wszystkie kraje

Język obcy

Przygotowanie do życia szkolnego Czytanie

Liczenie i myślenie logiczne

Rozumienie świataRozwój fizyczny i edukacja zdrowotna

Sztuka i rozwój kreatywności Umiejętności językowe i komunikacyjne

Rozwój osobisty, emocjonalny i społeczny

Większość krajów zaleca typ podejścia do edukacji, jaki powinny przyjąć placówki. Zazwyczaj podejścia te odnoszą się do zapewnienia równowagi pomiędzy zajęciami prowadzonymi przez dorosłych a tymi inicjowanymi przez dzieci, oraz pomiędzy zajęciami w grupie a pracą z indywidualnym uczniem. Zasada swobodnej zabawy jest podkreślana w około połowie krajów. Dokumenty centralne mogą również obejmować wytyczne dot. metod oceny, gdzie najczęściej stosowana jest ciągła obserwacja. W przypadku starszych dzieci obserwacja często stanowi podstawę dla oceny na piśmie. Testy i samoocena rzadko są stosowane. Jednak znaczenie samooceny wzrasta w krajach skandynawskich.

Zalecane podejścia do

nauczania zazwyczaj

odnoszą się do zapewnienia równowagi

pomiędzy zajęciami

prowadzonymi przez dorosłych

a tymi inicjowanymi przez dzieci.

22

Badanie przypadku: Síolta – Krajowe Ramy Zapewniania Jakości w sektorze Wczesnej Edukacji i Opieki w Irlandii

Wytyczne edukacyjne są wyrażone w formie standardu programu nauczania w Krajowych Ramach Zapewniania Jakości w sektorze Wczesnej Edukacji i Opieki – Síolta. Określają one, że „promowanie holistycznego rozwoju każdego dziecka i uczenia się wymaga wdrożenia możliwych do zweryfikowania, szeroko udokumentowanych i elastycznych programów nauczania”. Następnie wymieniono sześć komponentów programu nauczania w formie wskazówek do refleksji, które mają wspierać praktyków w placówkach WEiO w ich pracy z dziećmi. Struktury ramowe zostały opublikowane w 2006 r. jako rezultat 3-letniego procesu, który obejmował konsultacje z ponad 50 organizacjami reprezentującymi pracowników sektora WEiO, nauczycieli, rodziców, twórców polityki, badaczy i pozostałych interesariuszy. Cele Síolta obejmują zdefiniowanie, ocenę i wspieranie prac na rzecz podnoszenia jakości, z uwzględnieniem wszystkich aspektów praktyki zawodowej w placówkach WEiO dla dzieci od urodzenia do wieku lat sześciu. Struktury ramowe skierowane są do usługodawców w sektorze WEiO: z uwzględnieniem placówek opieki dziennej w pełnym i niepełnym wymiarze godzin, opiekunów domowych, klubów dziecięcych i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych.Strona internetowa (www.siolta.ie) została opublikowana w celu zaangażowania pracowników WEiO w realizację Struktur ramowych, we współpracy z kolegami z danej placówki oraz jako wsparcie dla tworzenia sieci z innymi praktykami.

W jaki sposób zapewniane jest dodatkowe wsparcie w nauce?

Uczestnictwo we wczesnej edukacji i opiece od najmłodszych lat zwiększa prawdopodobieństwo, że dzieci z defaworyzowanych środowisk odniosą sukces w nauce i tym samym zmniejsza ryzyko ich wykluczenia społecznego. Jednak, aby mogły osiągnąć swój pełny potencjał, dzieci te potrzebują dodatkowego wsparcia. Dlatego wszystkie kraje europejskie, bez wyjątku, podjęły działania mające na celu zapewnienie wsparcia tym dzieciom, które mają dodatkowe potrzeby edukacyjne i/lub rozwojowe. Stosowane są dwa podejścia do identyfikacji takich dzieci: • przedmiotem zainteresowania mogą być określone grupy, które

spełniają zdefiniowane kryteria; lub• może być stosowane podejście zindywidualizowane, tam gdzie

zidentyfikowano i oceniono specjalne potrzeby konkretnych dzieci.

Dzieci potrzebujące dodatkowego wsparcia są identyfikowane za pomocą kryteriów grupowych lub indywidualnie.

23

Aby zidentyfikować dzieci, które mogą mieć trudności w nauce ze względu na pochodzenie społeczne, większość systemów edukacji stosuje kryteria kulturowe i/lub językowe, co pozwala określić najbardziej zagrożone grupy. Kryteria społeczno-ekonomiczne i geograficzne również uważane są za ważne w wielu krajach europejskich. Jedna trzecia krajów łączy takie podejście do grupy docelowej z oceną indywidualnych potrzeb dziecka. Samo zindywidualizowane podejście jest rzadko stosowane.

Większość syste-mów edukacji

stosuje kryteria kulturowe i/lub

językowe w celu identyfikacji naj-bardziej zagrożo-

nych grup.

Rysunek 11: Podejścia do identyfikacji dzieci z dodatkowymi po-trzebami, 2012/13

BE fr/ BE nlBG CZ IEFRCYLTHUPLRO

BE deDKDE EEELESLVPT,

ITLUMTATUK-SCTIS

SKUK-ENG/WLS/NIRNOHRTR

SI FISELICH

Podejście grupowePochodzenie kulturowei/lub językowePochodzenie społeczno-ekonomicznePołożenie geograficzne

Podejście zindywidualizowane

Istnieją trzy zasadnicze sposoby udzielania dodatkowego wsparcia dzieciom defaworyzowanym. Są to:

• określone metody wspierające rozwój, naukę i osiągnięcia dzieci, szczególnie rozwój umiejętności językowych;

• zapewnianie dodatkowej lub specjalistycznej kadry;• specjalne rozwiązania organizacyjne i finansowe.

Wsparcie językowe jest najczęściej stosowaną formą scentralizowanej pomocy dla dzieci defaworyzowanych i zwykle jest skierowane do dzieci migrantów lub pochodzących z mniejszości etnicznych. Większość krajów, w których żyje wiele dzieci posiadających obce obywatelstwo lub urodzonych za granicą, opracowało rekomendacje na poziomie centralnym w sprawie programów wsparcia językowego. Jednak rzadko obserwuje się zaangażowanie personelu wywodzącego się z mniejszości etnicznych lub grup imigranckich w działania mające na celu wspieranie dzieci z trudnościami językowymi.

Wsparcie języko-we jest najczęś-ciej stosowaną

formą scentrali-zowanej pomocy dla dzieci defa-woryzowanych.

24

Badanie przypadku: SłoweniaW Słowenii od wielu lat działają dwujęzyczne placówki wczesnej edukacji i opieki, na mocy prawa mniejszości do edukacji w ich języku, do poznania własnej kultury oraz do rozwoju tożsamości narodowej. Tak więc na terenach, gdzie żyje mniejszość włoskojęzyczna, WEiO zapewniana jest na jeden z dwóch sposobów: językiem nauczania jest słoweński, a dzieci uczą się włoskiego jako języka drugiego lub odwrotnie. Dwujęzyczne placówki również działają na terenach, gdzie żyje mniejszość węgierskojęzyczna i tam również edukacja ma miejsce w języku węgierskim i słoweńskim. Łącznie w roku szkolnym 2012/13 około 1 % dzieci uczęszczało do placówek WEiO, gdzie językiem nauczania jest włoski lub do dwujęzycznych słoweńsko-węgierskich placówek.Władze edukacyjne wydały Suplement do programu nauczania dot. zagadnień dwujęzycznych. Dokument ten określa zasady, szczegółowe cele i przykłady zajęć, które mogą być pomocne dla pracowników placówek dwujęzycznych. Pracownicy ci nie mają specjalnego przeszkolenia do nauczania w środowisku dwujęzycznym, jednak wymaga się od nich, by mówili po włosku (w placówkach, gdzie włoski jest językiem nauczania) lub by byli dwujęzyczni (język słoweński i węgierski). Placówki dwujęzyczne uprawnione są do dodatkowych funduszy na doskonalenie zawodowe kadry. Ponadto placówki te mogą tworzyć mniejsze grupy uczniów, zatrudniać dodatkowych pracowników oraz nauczycieli posiadających wyższy poziom wykształcenia. Placówkom zapewnia się dodatkowe fundusze na organizację nowego naboru, nawet jeśli nie osiągnięto minimalnej wymaganej liczby dzieci.

W jaki sposób placówki WEiO są monitorowane i poddawane ewaluacji?Najważniejszym aspektem zarządzania jakością jest zakres, w jakim standardy i przepisy są egzekwowane przez odpowiednie organy władzy. Ogromna większość krajów stosuje dwa odrębne procesy w celu zapewnienia, że wszystkie placówki WEiO spełniają wymagane standardy. Nowe placówki muszą przejść proces akredytacji, a istniejące podlegają regularnym ocenom, które niemal w każdym przypadku są prowadzone przez władze spoza placówki (ewaluacja zewnętrzna).

Procesy monitoringu i ewaluacji Akredytacja to proces oceny, czy placówki mające zamiar świadczyć usługi WEiO przestrzegają obowiązujących przepisów, tj. określonego zestawu zasad i minimalnych standardów.Ewaluacja zewnętrzna to proces kontroli jakości realizowany przez osoby indywidualne lub zespoły spoza placówki, który ma na celu ocenę i monitorowanie działania placówek WEiO, raportowanie nt jakości usług i proponowanie sposobów podniesienia jakości ich działania.

Niemal wszystkie kraje europejskie stosują systemy akredytacji i ewaluacji zewnętrznej placówek WEiO.

25

Niemal wszystkie kraje europejskie stosują systemy akredytacji i ewaluacji zewnętrznej placówek wczesnej edukacji i opieki. Ponadto przepisy/zalecenia na poziomie centralnym w większości krajów stanowią o tym, które aspekty świadczonych usług powinny być brane pod uwagę podczas ewaluacji placówek WEiO.

Tam, gdzie na poziomie centralnym określono aspekty działalności podlegające ewaluacji, zazwyczaj obejmują one przestrzeganie przepisów, szczególnie w odniesieniu do bezpieczeństwa i higieny pracy (np. pomieszczenia, wyposażenie i sprzęt w placówce i na zewnątrz), liczbę dzieci przypadających na członka personelu oraz kwalifikacje personelu. Jednak istnieją duże rozbieżności pomiędzy krajami i pomiędzy typami placówek w odniesieniu do innych aspektów, które mogą podlegać ewaluacji. W wielu krajach ewaluacja placówek dla starszych dzieci jest bardziej szczegółowa niż w przypadku placówek dla młodszych dzieci.

W wielu krajach ewaluacja

placówek dla starszych dzieci

jest bardziej szczegółowa niż

w przypadku placówek dla

młodszych dzieci.

26

ZARZĄDZANIE

Władze centralne mają znaczny wpływ na to, w jaki sposób system wczesnej edukacji i opieki jest zaprojektowany i zorganizowany. W przeszłości opieka nad dziećmi wchodziła w zakres spraw społecznych i rodzinnych, i odpowiedzialne za nią były ministerstwa zdrowia, opieki społecznej lub spraw rodziny. Odkąd usługi wczesnej edukacji i opieki są bardziej zorientowane na edukację, ministerstwa edukacji stopniowo angażują się w politykę WEiO, a nawet przejmują odpowiedzialność za cały okres WEiO. Niektóre badania przypadku pokazują, że scedowanie koordynacji całego okresu WEiO na jedno ministerstwo skutkuje ogólnymi korzyściami finansowymi (Unesco 2003).

Kto jest odpowiedzialny za opracowywanie i koor-dynację polityki?

Obecnie za ostatnie dwa lub trzy lata wczesnej edukacji i opieki (zanim dzieci nie rozpoczną nauki w szkole podstawowej) odpowiedzialność ponoszą ministerstwa edukacji we wszystkich krajach europejskich, z wyjątkiem Niemiec, gdzie Federalne Ministerstwo Spraw Rodzinnych, Seniorów, Kobiet i Młodzieży jest odpowiedzialne za cały okres wczesnej edukacji i opieki.

W przeszłości opieka nad dziećmi wchodziła w zakres spraw społecznych i rodzinnych.

W około połowie krajów europejskich ministerstwa edukacji są odpowiedzialne za cały okres WEiO.

Rysunek 12: Odpowiedzialność ministerstw edukacji za WEiO, 2012/13

Ministerstwo edukacji odpowiedzialne za cały okres WEiO

Ministerstwo Edukacji odpowiedzialne za WEiO dla starszych dzieci

Inne ministerstwo odpowiedzialne za cały okres WEiO

Brak danych

Źródło: Eurydice.

27

.Jednak nawet w Niemczech, na poziomie landów, ministerstwa edukacji często są odpowiedzialne za wczesną edukację i opiekę. W około połowie krajów europejskich ministerstwa edukacji odpowiadają za cały okres WEiO. W drugiej połowie, ministerstwa edukacji są zaangażowane tylko na późniejszym etapie, zwykle mówimy tu o edukacji przedszkolnej dla starszych dzieci (od lat 3). W przypadku różnych typów placówek, obowiązki mogą być współdzielone. Na przykład w Estonii, Ministerstwo Edukacji i Badań jest odpowiedzialne za większość usług WEiO dla dzieci w wieku od jednego roku do sześciu i pół lat, jednak dodatkowe usługi opiekuńcze dla najmłodszych dzieci wchodzą w zakres obowiązków Ministerstwa Spraw Społecznych (patrz Rysunek 12).

Jakie są aktualne trendy w zakresie struktury usług WEiO?

Wiele decyzji podejmowanych przez twórców polityki edukacyjnej w zakresie dostępności wczesnej edukacji i opieki, przystępności opłat i jakości kształcenia wynika z ogólnej organizacji systemów WEiO. Wyróżnia się dwie główne formy organizacji wczesnej edukacji i opieki w Europie. W niektórych krajach wczesna edukacja i opieka jest jednoetapowa, podczas gdy w innych występuje podział na dwa etapy. W standardowych systemach jednoetapowych nie ma przerw ani konieczności przejścia z jednej placówki do kolejnej, do momentu aż dzieci pójdą do szkoły podstawowej. W systemach dwuetapowych młodsze dzieci uczęszczają do innych placówek niż dzieci starsze. Zazwyczaj przejście z pierwszego do drugiego etapu ma miejsce, gdy dziecko jest w wieku ok. 3 lat i waha się w poszczególnych krajach od wieku 2,5 roku do 4 lat.

Jak przedstawiono na Rysunku 13, w większości krajów europejskich działają systemy dwuetapowe. Natomiast w większości krajów skandynawskich, w krajach bałtyckich, Chorwacji i Słowenii dzieci uczęszczają do jednolitych placówek przed rozpoczęciem obowiązku szkolnego. Występują pewne wyjątki, gdzie ostatni rok lub dwa lata edukacji przedszkolnej może być realizowany zarówno w szkołach podstawowych, jak i placówkach WEiO. Na przykład w Szwecji, ostatni rok WEiO – oddziały przedszkolne dla sześciolatków (förskoleklass) – ma miejsce tylko w szkole podstawowej.

Ponadto w wielu krajach europejskich istnieją placówki jedno- i dwuetapowe. W Bułgarii, Danii, Niemczech, Hiszpanii i Austrii(6), usługi wczesnej edukacji i opieki mogą być świadczone w odrębnych placówkach dla młodszych i starszych dzieci, lub w jednej placówce dla obu grup wiekowych. Jednak nawet w takich łączonych instytucjach może zostać zachowany podział na dwie grupy wiekowe.

(6) Również w Republice Czeskiej i Portugalii niektóre prywatne placówki mogą obej-mować grupy zarówno dla młodszych, jak i dla starszych dzieci.

W standardo-wych systemach jednoetapowych

nie ma przerw ani konieczności

przejścia z jednej placówki do

kolejnej, do mo-mentu aż dzieci pójdą do szkoły

podstawowej.

28

Fizyczne przejście jest tylko jednym z aspektów, który odróżnia systemy jedno- i dwuetapowe. Zazwyczaj występują różnice w zakresie odpowiedzialności ministerstwa, wytycznych edukacyjnych, minimalnych wymogów w zakresie kwalifikacji kadry, limitów liczby dzieci przypadających na opiekuna oraz gwarancji miejsc (patrz Rysunek 15).

W typowym systemie dwuetapowym młodsze dzieci uczęszczają do placówek, które koncentrują się na „opiece”, podczas, gdy starsze dzieci przechodzą do placówek „wczesnej edukacji”. Odpowiedzialność za zarządzanie wczesną edukacją i opieką, stanowienie przepisów i finansowanie jest współdzielona przez różne władze. Ministerstwa ds. zdrowia, opieki społecznej i spraw rodzin są zwykle odpowiedzialne za usługi dla młodszych dzieci, podczas gdy ministerstwa edukacji są odpowiedzialne za usługi dla starszych dzieci. W rezultacie, wytyczne edukacyjne zazwyczaj dotyczą usług dla starszych dzieci. W systemach dwuetapowych wymogi dot. kwalifikacji kadry są zazwyczaj zróżnicowane w zależności od typu placówki. Posiadanie dyplomu ukończenia studiów wyższych jest wymagane głównie od pracowników placówek WEiO pracujących ze starszymi dziećmi. Stosunek liczby dzieci przypadających na jednego pracownika jest zwykle znacznie mniejszy w przypadku młodszych dzieci i wzrasta dwukrotnie lub trzykrotnie w przypadku usług wczesnej edukacji. Ponadto dostępność może znacznie się różnić; zazwyczaj ustawowe prawo przysługuje starszym dzieciom, lecz nie młodszym.

Rysunek 13: Organizacja zinstytucjonalizowanej WEiO, 2012/13

Placówki jednoetapowe

Placówki dwuetapowe

Brak danych

Źródło: Eurydice.

Uwagi dotyczące krajów: Patrz pełny raport (Komisja Europejska/EACEA/Eurydice/Eurostat, 2014, str. 35).

W typowych systemach dwuetapowych ministerstwa ds. zdrowia, opieki społecznej i spraw rodzin są zwykle odpowiedzialne za usługi dla młodszych dzieci.

29

Jednolite placówki wczesnej edukacji

i opieki są zarządzane przez

jeden zespół odpowiedzialny

za dzieci w każdym wieku,

a personel pracujący z nimi

musi posiadać takie same

kwalifikacje.

Natomiast w systemach jednoetapowych usługi wczesnej edukacji i opieki dla wszystkich dzieci w wieku przedszkolnym są zorganizowane w ramach jednego etapu i świadczone w placówkach dla wszystkich grup wiekowych. Ministerstwa edukacji są odpowiedzialne za zarządzanie, stanowienie przepisów i finansowanie wczesnej edukacji i opieki. Usługi są traktowane jako wczesna edukacja i opieka, a wytyczne edukacyjne dotyczą całego etapu WEiO. Jednolite placówki wczesnej edukacji i opieki są zarządzane przez jeden zespół odpowiedzialny za dzieci w każdym wieku, a personel pracujący z nimi musi posiadać takie same kwalifikacje (zazwyczaj ukończone studia wyższe). Liczba dzieci przypadających na opiekuna jest zazwyczaj niższa przez cały okres WEiO niż w przypadku usług „wczesnej edukacji” w systemach dwuetapowych. Ponadto w systemach jednoetapowych ustawowe prawo do WEiO lub nieodpłatnej WEiO często przysługuje już bardzo małym dzieciom.

Systemy dwuetapowe wykazujące wszystkie cechy wyszczególnione powyżej działają w Belgii (Wspólnota Niemieckojęzyczna i Flamandzka), Republice Czeskiej, Włoszech, Luksemburgu, Polsce, Słowacji i na Cyprze. W innych krajach, w których działają systemy dwuetapowe, jak przedstawiono na Rysunku 14, możliwe jest również stosowanie elementów charakterystycznych dla jednoetapowych systemów WEiO.

Rysunek 14: Charakterystyka systemów jedno- i dwuetapowych

„Opieka” (dzieci poniżej 3 lat)

Ministerstwo ds. Zdrowia, opieki społecznej lub spraw rodziny Brak wytycznych edukacyjnychKadra opiekuńcza posiada kwalifikacje na poziomie szkoły średniej. Niski stosunek liczby dzieci przypadających na opiekuna. Brak ustawowego prawa

„Wczesna edukacja i opieka” (0/1-6/7 lat)

Ministerstwo Edukacji odpowiedzialne za wytyczne edukacyjne Kadra edukacyjna z dyplomami studiów wyższychNiski/średni stosunek liczby dzieci przypadających na opiekuna Ustawowe prawo

„Wczesna edukacja” (3-latki i starsze dzieci)Ministerstwo Edukacji odpowiedzialne za wytyczne edukacyjne Kadra edukacyjna z dyplomami studiów wyższychWysoki stosunek liczby dzieci przypadających na opiekunaUstawowe prawo

System d

wuetapow

ySy

stem

. jed

noet

apow

y

30

W kierunku większej integracji

W rzeczywistości podziały pomiędzy dwoma typami systemów zacierają się, ponieważ wiele krajów, w których obowiązuje system dwuetapowy zaczyna stosować polityki, które były wprowadzone w odniesieniu do placówek dla starszych dzieci również w odniesieniu do tych dla młodszych dzieci. Pierwszym krokiem zazwyczaj jest wprowadzenie wytycznych edukacyjnych dla młodszych dzieci. Mogą one przybierać formę głównych dokumentów, które obowiązują w odniesieniu do całego okresu wczesnej edukacji i opieki (jak np. w Irlandii) i/lub osobnych dokumentów na poziomie centralnym dla młodszych i starszych dzieci (np. w Belgii (Wspólnota Francuska), Grecji, Hiszpanii, Rumunii, Turcji, na Malcie i Węgrzech). Często wytyczne edukacyjne są opracowywane we współpracy z ministerstwami edukacji. Jednak w niektórych systemach dwuetapowych ministerstwa edukacji mają taki sam zakres obowiązków w odniesieniu do placówek dla młodszych, jak i dla starszych dzieci. Na przykład we wszystkich częściach Wielkiej Brytanii, departamenty edukacji ustalają standardy nauki, rozwoju i opieki nad dziećmi od urodzenia do wieku rozpoczęcia obowiązku szkolnego we wszystkich typach placówek wczesnej edukacji i opieki.

W niektórych systemach dwuetapowych wymaga się, by przynajmniej jeden członek zespołu pracującego z młodszymi i starszymi dziećmi posiadał ukończone studia wyższe. W Grecji, Francji, Portugalii i Turcji kadra edukacyjna pracująca w placówkach dla młodszych dzieci musi posiadać wykształcenie wyższe.

W niektórych krajach działają zintegrowane placówki, co pozwala na uniknięcie fizycznego przechodzenia dzieci z jednej placówki do drugiej. Na przykład w Austrii, poza Kinderkrippen dla dzieci w wieku do lat 3 i Kindergartens dla dzieci w wieku od lat 3, coraz więcej dzieci uczęszcza do placówek dla mieszanych grup wiekowych (Altersgemischte Betreuungseinrichtungen), które przyjmują dzieci w wieku od 1 roku do 6 lat. Grupy te są zazwyczaj organizowane w Kindergartens.

Powyższe przykłady pokazują, że dzięki uwzględnieniu niektórych aspektów „wczesnej edukacji” w placówkach dla młodszych dzieci zorientowanych na „opiekę”, kraje europejskie coraz częściej zmierzają w kierunku podejścia zorientowanego na „wczesną edukację i opiekę”. Ponadto, dzięki temu, że wiele z nich stopniowo wprowadza gwarancje miejsca dla młodszych grup wiekowych, wczesna edukacja i opieka staje się integralną częścią systemów edukacji w Europie.

Podziały po-między dwoma typami systemów zacierają się, ponieważ wiele krajów, w któ-rych obowiązuje system dwueta-powy zaczyna stosować poli-tyki, które były wprowadzone w odniesieniu do placówek dla starszych dzieci również w odnie-sieniu do tych dla młodszych dzieci.

Dzięki uwzględ-nieniu niektó-rych aspektów “wczesnej edu-kacji” w placów-kach dla młod-szych dzieci zorientowanych na “opiekę”, europejskie syste-my WEiO coraz częściej zmie-rzają w kierunku podejścia zo-rientowanego na „wczesną eduka-cję i opiekę”.

31

Badanie przypadku: Malta, W kierunku większej integracji

Na Malcie działają odrębne placówki dla młodszych i starszych dzieci. Wytyczne edukacyjne (zwane „Wytycznymi dla Dobrej Praktyki w zakresie Programu Działań”) dotyczą „centrów opieki nad dziećmi i wspierania rodzin” zajmujących się najmłodszymi dziećmi (w wieku od 3 miesięcy do 3 lat),

k t ó r e działają od 2006 r. Wytyczne edukacyjne dot. „przedszkoli” zajmujących się starszymi dziećmi (od 2 lat i 9 miesięcy do 4 lat i 9 miesięcy) są uwzględnione w Krajowych strukturach

ramowych programu nauczania. W 2009 r. odpowiedzialność za „centra opieki nad dziećmi

i wspierania rodzin” została przeniesiona na Ministerstwo Edukacji i Zatrudnienia.Od 1975 r. wszystkie czterolatki są ustawowo uprawnione do nieodpłatnej WEiO w placówkach państwowych lub kościelnych, a prawo dla trzylatków zapewniono w 1988 r. Uczestnictwo jest niemal 100%, jako że 98% trzylatków i 100% 4-latków uczęszczało do przedszkoli w roku szkolnym 2012/13 (MEDE, 2012/13).Natomiast do niedawna usługi opieki nad dziećmi nie były popularne wśród rodziców na Malcie, ponieważ tylko 11% dzieci w wieku jednego roku i 26% dwulatków korzystało z usług centrów opieki i wspierania rodzin w 2011 r. (DSWS, 2011). Przystępność opłat, przekonania kulturowe dotyczące wychowywania dzieci oraz brak wykwalifikowanych usług to główne wyzwania dla systemu. Aby zwiększyć przystępność opłat i promować zatrudnienie kobiet, od kwietnia 2014 r. maltański rząd poszerzył ustawowe prawo do nieodpłatnej WEiO o publiczne i prywatne centra opieki i wspierania rodzin. Na ten cel przeznaczono 5,1 mln PPS (3,8 mln EUR). Jednak program nieodpłatnej opieki jest skierowany wyłącznie do dzieci, których rodzice pracują lub kształcą się. Trwają dyskusje nad zapewnieniem uniwersalnego prawa.

Gdzie szukać dalszych informacjiKraje europejskie stosują różne rozwiązania dotyczące edukacji i opieki nad dziećmi w wieku przedszkolnym. W niniejszym streszczeniu przedstawiono podsumowanie¬ głównych wyzwań związanych ze zwiększeniem dostępności i jakości wczesnej edukacji i opieki, oraz wykazano, w jaki sposób na wyzwania te reagują twórcy polityki w Europie.

Aby uzyskać dalsze informacje na temat tych i innych ważnych zagadnień, oraz zapoznać się ze szczegółowymi informacjami dotyczącymi poszczególnych krajów, zachęcamy do przeczytania pełnego raportu pt. „Kluczowe dane dotyczące wczesnej edukacji i opieki – Wydanie 2014”.(http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/key_data_series/166EN.pdf).

32

Bibliografia

BASIL (Barnehage Statistikk Innrapporterings Løsning). Statistics Norway, 2012/13.

Bennett, J. i Moss, P., 2011. Working for inclusion: how early childhood education and care and its workforce can help Europe’s youngest citizens. [pdf] [online] http://www.childreninscotland.org.uk/

BLD (Barne-, likestillings- og inkluderingsdepartementet [Ministerstwo ds. dzieci, równości i włączenia społecznego (NO)], 2011. Likestilling 2014: Regjeringens handlingsplan for likestilling mellom kjønnene. [pdf] [online] http://www.regjeringen.no/upload/BLD/Likestilling/likestilling_2014.pdf

DSWS (Department for Social Welfare Standards (MT)), 2011. [online] https://mfss.gov.mt/en/DSWS/Pages/default.aspx

EACEA/Eurydice, 2009. Early childhood education and care in Europe. Tackling Social and Cultural Inequalities in Europe. Brussels: EACEA/ Eurydice.

European Commission, 2014. Proposal for key principles of a Quality Framework for Early Childhood Education and Care. Report of the Working Group on Early Childhood Education and Care under the auspices of the European Commission. [pdf] [online] http://ec.europa.eu/education/policy/strategic-framework/archive/documents/ecec-quality-framework_en.pdf

Kunnskapsdepartementet [Ministerstwo Edukacji i Badań (NO)], 2013. Kompetanse for framtidens barnehage. Strategi for kompetanse og rekruttering 2014–2020. [pdf] [online] http://www.regjeringen.no/upload/KD/Vedlegg/Barnehager/Rapporter%20og%20planer/Kompetanse_for_fremtidens_barnehage_2013.pdf#search=GLØD&regj_oss=1

MEDE [Ministry for Education and Employment (MT)], 2012/13. STS Database [Student, Teacher and School Database] (for State Schools) & Quality Assurance Department Database (for non-State schools).

SOU (Statens Offentliga Utredninga r), 2013. SOU 2013:41. Förskolegaranti. [pdf] [online] http://www.regeringen.se/content/1/c6/21/93/38/686e0675.pdf

Sveriges Riksdag [Szwedzki Parlament], 2010. Skollag 2010:800 (Ustawa o Edukacji, dostępna tylko w języku szwedzkim). [online] http://www.riksdagen.se/sv/Dokument-Lagar/Lagar/Svenskforfattningssamling/Skollag-2010800_sfs-2010-800/?bet=2010:800#K8

THL [Narodowy Instytut Zdrowia i Opieki Społecznej (FI)], 2011. Lasten päivähoito 2010 – Kunt akyselyn osaraportti. Barnomsorgen 2010 –Delrapport om kommunenkäten. Tilastoraportti – Statistikrapport – Raport Statystyczny. [ pdf] [online] http://www.stakes.fi/tilastot/tilastotiedotteet/2011/Tr37_11.pdf