WAZOWIE NA TR ONIE POLSKIM.

Wojny Rzeczypospolitej w XVII w.

Tematy (zagadnienia):

� Wazowie na tronie polskim. � Wojny ze Szwecją – „potop szwedzki”, obrona

Częstochowy. � Rola Stefana Czarnieckiego. � Wojny z Turcją – wyprawa Jana III Sobieskiego na

Wiedeń. � Wojny z Rosją – „dymitriada”.

Wazowie - nowa dynastia na tronie polskim

� Porozmawiamy o przyczynach wyboru na króla przedstawiciela szwedzkiej dynastii Wazów (wolna elekcja).

� Prezentacja dynastii Wazów.

Dynastia Jagiellonów i Wazów

� http://polmap.pdg.pl/dynastie.html

Pierwsza wolna elekcja

� Po śmierci ostatniego Jagiellończyka szlachta stanęła przed trudnym wyzwaniem: jak wybrać nowego króla. Postanowiono, że nie będzie już elekcji dynastycznej i wprowadzono wolną elekcję.

� Pierwsza wolna elekcja była w 1573r. Wtedy to szlachta wybrała Henryka Walezego (1573-1574). Król elekcyjny przysięgał przestrzegać praw istniejących w Rzeczypospolitej (artykuły henrykowskie), musiał wypełnić pacta conventa-osobiste zoobowiązania przedstawione podczas elekcji.

Henryk Walezy

Artykuły henrykowskie

Artykuły henrykowskie (zbiór zasad ustrojowych RP)� Wolna elekcja� Liebrum veto� Sejm trwający 2 tygodnie zwoływany conajmniej raz

na 2 lata.� Król nie mógł podejmować decyzji w sprawach

polityki wew i zagranicznej bez zgody sejmu.� Przywileje szlacheckie i konfederacja warszawska.� Rokosz.

Anna Jagiellonka

� Na wieść o zwolnieniu się tronu Francji król uciekł z kraju, mimo iż było to karane śmiercią.

� (inni wolą wersję, że przestraszył się urody Anny Jagiellonki)

Stefan Batory król Polski

Następnie szlachta obrała na króla Stefana Batorego, który poślubił Annę. Na kanclerza zostaje powołany Jan Zamoyski. Za Batorego(1574-1586):

� reformy w wojsku (powołał piechotę wybraniecką, ustanowił rejestr kozacki)

� reforma administracji� reforma nauki(poszerzył zakres szkół

elementarnych)� reforma sądownictwa(stworzył

trybunały)� wygrał wojnę o Inflanty� walka o Gdańsk

XVII wiek rządy Wazów

�1586 rok – elekcja Zygmunta III Wazy

W I poł. XVII wieku obszar Rzeczpospolitej – 990 tys.km2 i około 9 mln. ludzi.

Sąsiedzi Rzeczypospolitej w XVII wieku : (odczytać i wypisać z mapy)

Podsumowanie

� Wstąpienie na tron Zygmunta III Wazy zapoczątkowało panowanie w Polsce dynastii Wazów od 1587r. do 1668 roku.

� Po śmierci ojca wybrano jego synów - Władysława IV i Jan Kazimierza.

� Wazowie panowali w Polsce 81 lat. Był to okres ciągłych wojen z sąsiadami, które doprowadziły do kryzysu państwa w XVII wieku.

Debata na temat wolnej elekcji

� Jakie dostrzegasz wady i zalety systemu wolnej elekcji oraz szanse i zagrożenia dla położenia Polski.

� Mocne strony� Słabe strony� Szanse� Zagrożenia

Debata na temat wolnej elekcji

� Jakie dostrzegasz wady i zalety systemu wolnej elekcji oraz szanse i zagrożenia dla położenia Polski.Mocne strony:

- Możliwość kandydowania różnych władców innych państw,- kandydować mogli poważni przywódcy wojenni (np. Sobieski),- króla wybierała tylko szlachta.

Słabe strony:

- Szlachta była przekupna, wygrywał ten kto zaoferował najwięcej,- szlachta wolała wybierać władców z zagranicy, ponieważ gdyby do tronu doszedł Polak, mógłby on wprowadzić niekorzystne dla szlachty reformy,- król elekcyjny stawał się narzędziem w rękach rosnącej w siłę szlachty.

Szanse:

- Każdy nowy król mógł wnieść do polskiej władzy coś nowego,- królowie doświadczeni w boju mogli zapewnić polskiemu wojsku chwałę i zwycięstwo.

Zagrozenia:

- Szlachta zdobywała coraz większą władzę oraz nowe przywileje,- wybrany król mógł działać na niekorzyść Polski,- skłucenia Polski z innymi krajami, co mogło doprowadzić do wybuchu wojny.

Historia bez cenzury

� https://www.youtube.com/watch?v=L2X6q2k77es

Wojna Polsko-Szwedzka

� przebieg konfliktu polsko-szwedzkiego w I połowie XVII w� drugi etap konfliktu polsko –szwedzkiego – wojnę 1626 i jej następstwa terytorialne

dla Polski, prezentacja multimedialna : pojęcia, daty i postaci ziązane z drugim etapem wojny, Ujście Wisły, a następnie uczniowie na mapie wskazują miejsca, z którymi były związane, analiza kartograficzna, praca w grupach, praca pod kierunkiem),

� uczniów by wskazali na mapie Kircholm i miejsce bitwy pod Oliwą oraz zapamiętali datę 1627 r.,

� Praca w grupach, uczniowie po mini wykładzie nauczyciela opartym na prezentacji multimedialnej odpowiadają na pytania:

� podaj władcę Polski i Szwecji sprawujących władzę w okresie konfliktu, podaj przyczyny bezpośrednie i pośrednie ataku Szwedów na Polskę,

� oceń postawę szlachty i magnaterii polskiej oraz litewskiej w obliczu najazdu, � jakie wydarzenia przyczyniły się do wybuchu powstania antyszwedzkiego? � Jak brzmiały postanowienia pokoju w Oliwie z 1660 r.?� Uczniowie oglądają fragmenty filmu "Potop" Jerzego Hoffmana, analiza, dyskusja,

Etapy konfliktu

� I wojna polsko-szwedzka 1563-1570� II wojna polsko-szwedzka 1600-1611� III wojna polsko-szwedzka 1617-1618� IV wojna polsko-szwedzka 1621-1626� V wojna polsko-szwedzka 1626-1629� VI wojna polsko-szwedzka 1655-1660

Wojna za panowania Zygmunta II Augusta

� Wojny inflanckie lub dominium Maris Baltici (pol. władztwo Morza Bałtyckiego) – seria konfliktów politycznych i zbrojnych w okresie od 1558 do 1583 roku między państwem polsko-litewskim (od 1569 roku Rzeczpospolitą Obojga Narodów), a Szwecją, Danią i Carstwem Rosyjskim o panowanie na morzu i ziemie zakonu inflanckiego (do 1525 roku gałąź zakonu krzyżackiego).

Wojna polsko-szwedzka o Inflanty 1600-1611

� Stanowiła dalszy ciąg szwedzko-polskich sporów dotyczących podziału ziem dawnego zakonu kawalerów mieczowych. Dodatkowym czynnikiem była walka o tron szwedzki między Karolem Sudermańskim a Zygmuntem III Wazą.

Bitwa pod Kircholmem� Było to jedno z najświetniejszych zwycięstw I Rzeczypospolitej. Blisko czterotysięczne wojska polsko-litewskie

pod dowództwem hetmana polnego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza (1040 piechoty, 2400 jazdy i 4 bądź 7 dział, w tym chorągwie kozackie, tatarskie i kurlandzkie), głównie dzięki użyciu przez wodza litewskiego husarii jako siły przełamującej, rozgromiły ponad trzykrotnie liczniejszą armię szwedzką pod dowództwem Karola Sudermańskiego (8500 piechoty, 2500 jazdy i 11 dział – oprócz Szwedów walczyli zaciężni żołnierze holenderscy, szkoccy i niemieccy).

� Wojska Rzeczypospolitej straciły ok. 100 żołnierzy (200 zostało rannych), z czego tylko 13 husarzy i towarzyszy pancernych, oraz 150 koni. Niewielką liczbę zabitych tłumaczy się tym, że atak – i w jego konsekwencji zwycięstwo – nastąpiły bardzo szybko, a jeźdźcy kryli się za końskimi karkami. Jednak strata koni oznaczała wyeliminowanie z walki na dłuższy czas praktycznie całej chorągwi jazdy, gdyż długo ćwiczone konie husarskie były trudne do zastąpienia.

� Szwedzi stracili ok. 6-9 tys. Żołnierzy (znaczna część zginęła w czasie ucieczki), czyli ponad połowę stanu osobowego armii, z czego wielu dowódców, m.in. gen. Andersa Lenartssona, Fryderyka, ks. lüneburskiego. Sam Karol IX ocalał jedynie dzięki rajtarowi Henrykowi Wrede, który oddał swego konia monarsze, co przypłacił życiem. Ponadto Szwedzi zostali zmuszeni do odstąpienia od oblężenia Rygi.

� Zwycięstwo, choć efektowne i rozstrzygające kampanię 1605 roku, nie przyniosło zwycięstwa strategicznego –zaangażowanie na kilku frontach sił Rzeczypospolitej dało Szwecji szansę odbudować siły i zdobyć Inflanty, a następca Karola IX – Gustaw II Adolf na przeciąg ponad stu lat anektował Inflanty do swojego królestwa oraz zaatakował inne ziemie Rzeczypospolitej.

� https://www.youtube.com/watch?v=PRaQW75f84k

Husaria

https://www.youtube.com/watch?v=HeaQzfE2kHw

Husaria – polska jazda należąca doautoramentu narodowego, znana z wieluzwycięstw formacja kawaleryjskaRzeczypospolitej, obecna na polach bitew odpoczątku XVI wieku do połowy XVIII wieku.Była wykorzystywana do przełamywania siłnieprzyjaciela poprzez zadawanierozstrzygających uderzeń w postaci szarż,które w najważniejszym okresie jej istnieniakończyły się zazwyczaj zwycięstwami.

Ze względu na nietypowe uzbrojenie i taktykęhusaria jest zaliczana do najskuteczniejszychformacji wojskowych w dziejach kawalerii.

Wojna polsko-szwedzka 1617-1618

� Była kontynuacją wojny polsko-szwedzkiej 1600-1611 i stanowiła próbę wykorzystania przez Szwecję zaangażowania Rzeczypospolitej w wojnie z Rosją oraz kłopotów Korony z Tatarami i Turcją na południowym wschodzie.

Przebieg

� Czas: 1617-1618� Miejsce: Inflanty, Estonia� Terytorium : Inflanty i Estonia, dzisiejsza Estonia i

Łotwa� Przyczyna: spór o Estonię i Inflanty połączony z walką

króla Zygmunta III Wazy z GustawemAdolfem o tron szwedzki

� Wynik: rozejm� Strony konfliktu:

Szwecja versus I Rzeczpospolita� Dowódcy:� Gustaw II Adolf Krzysztof II Radziwiłł, Jan Siciński

Wojna polsko-szwedzka 1621-1626

� Była kontynuacją wojen polsko-szwedzkich 1600-1611 i 1617-1618, stanowiącą próbę wykorzystania przez Szwecję zaangażowania Rzeczypospolitej w wojnie z Turcją.

Najważniejsze postaci konfliktu 1621-1626

Król Szwecji Gustaw Adolf Aleksander Gosiewski

Najważniejsze postaci konfliktu 1621-1626

Krzysztof Radziwiłł Zygmunt III Waza

Wojna polsko-szwedzka 1626-1629

Ciąg starć polsko-szwedzkich w latach 1626-1629 o ujście Wisły, która przyniosła spustoszenie Pomorza i Kujaw. Wojna ta, będąca kontynuacją wojny polsko-szwedzkiej 1621-1626, zakończyła się 6-letnim rozejmem altmarskim, zawartym 26 września 1629 r.

XVII wieczna mapa Prus

Potop szwedzki

Potop szwedzki

� Potop szwedzki – najazd Szwecji na Rzeczpospolitą w 1655 w czasie II wojny północnej (1655–1660). Formalnie zakończył go pokój w Oliwie zawarty w 1660. Wojna ta prowadzona była nie tylko przez Szwecję, w czasie wojny zmieniały się zarówno sojusze, jak i siły obu stron. Była ona kontynuacją wcześniejszych wojen prowadzonych przez Rzeczpospolitą, miała także swoje korzenie w sporze o tron Szwecji zapoczątkowanym jeszcze przez króla Zygmunta III Wazę. Najazd wojsk szwedzkich odbył się jednocześnie z agresją Moskwy, która wypowiedziała Rzeczypospolitej wojnę w styczniu 1654 roku oraz po spustoszeniu Ukrainy w czasie powstania Chmielnickiego, które wybuchło w 1648 roku.

� Potop szwedzki pokazał słabość organizacyjną Rzeczypospolitej, a najeźdźca skuteczność swoich działań uzyskał m.in. poprzez kolaborację ze Szwedami części elit Rzeczypospolitej w 1655 roku. Od wiosny 1656 roku zaczął wzrastać opór armii koronnej, pojawiły się pierwsze sukcesy militarne, co zaczęło powoli doprowadzać do równowagi pomiędzy przeciwnikami.

� Od jesieni 1656 roku poprawiła się sytuacja międzynarodowa, co doprowadziło do wycofania się z Polski większości wojsk szwedzkich do czerwca 1657 roku. Szwedzi od tego czasu byli już w defensywie i utrzymywali pod swoją kontrolą jedynie niektóre twierdze z Toruniem na czele. I choć ostatecznie Szwedzi zostali wyparci, to jednak poniesione straty w wyniku walki z kilkoma przeciwnikami oraz koszty ustępstw pokojowych były ogromne. Niektóre zniszczenia materialne, szczególnie szwedzka grabież dóbr kultury polskiej, są odczuwalne do dziś.

Gniew husarii https://www.youtube.com/watch?v=1JKKjWvS-jo

Na podstawie źródła 1 (mapa).

1. Ustal, skąd w 1655 roku ruszyło szwedzkie natarcie na Polskę.

2. Prześledź pochód wojsk szwedzkich przez terytorium

Rzeczypospolitej.

3. Wskaż i nazwij miasta oblegane przez Szwedów.

4. Zlokalizuj na mapie Oliwę, (obecnie dzielnica Gdańska), gdzie

zawarto pokój kończący wojnę Polski ze Szwecją.

5. Wyjaśnij, dlaczego najazd szwedzki w latach 1655 – 1660

nazywany jest potopem.

6. Odpowiedz jakie, Twoim zdaniem, były skutki wieloletniej

wojny ze Szwecją?

Franciszek Kondratowicz. Obrona Jasnej Góry (obraz XIX-wieczny)

January Suchodolski. Obrona Jasnej Góry (obraz z 1875 r.)

Źródło 4. Film pt. Potop [1974 r.] w reż. Jerzego Hoffmana. Scena obrony Jasnej Góry[fragment filmu][http://www.youtube.com/watch?v=ynXskN3yFpI][http://www.youtube.com/watch?v=8BX7XJ_v79g&feature=related]

Na podstawie źródeł 2-4.

1. Oblężenie klasztoru jasnogórskiego w Częstochowie miało ogromne

znaczenie dla przebiegu wojny. Obrona miejsca tak ważnego dla Polaków

stanowiła moment zwrotny w konflikcie ze Szwecją. Przedstaw argumenty,

które potwierdzają opinię Wespazjana Kochowskiego o obronie Jasnej Góry.

Potop

� https://www.youtube.com/watch?v=rBQiv0LLMFg

Wydarzenia historyczne potopu szwedzkiego polski powieściopisarzHenryk Sienkiewicz opisał w części Trylogii zatytułowanej Potop.Jednak historia o oblężeniu i heroizmie obrońców twierdzyjasnogórskiej (18 listopada – 26 grudnia 1655), którą prezentujeHenryk Sienkiewicz w swoim dziele, jest niewątpliwie napisana kupokrzepieniu serc (choć oparta na faktach).