Waltari Mika - Czarny Anioł

download Waltari Mika - Czarny Anioł

If you can't read please download the document

Transcript of Waltari Mika - Czarny Anioł

Mika Walatari1Mika WaltariCzarny Anio(Przeoy: Zygmunt anowski)12 grudnia 1452Ujrzaem ci pierwszy raz i przemwiem do ciebie. Byo to tak, jakby przeszo przeze mnie trzsienie ziemi. W gbi mej duszy przewrcio si wszystko, czelucie mego serca otwary si i nie poznawaem ju swej wasnej natury.Skoczyem lat czterdzieci i zdawao mi si, e osignem jesie ycia.Odbyem dalekie wdrwki, duo przeszedem i przeyem wiele ywotw.Pan przemawia do mnie pod wieloma postaciami, anioowie objawiali mi si, ale ja w nich nie wierzyem.Kiedy zobaczyem ciebie, musiaem uwierzy, skoro taki cud mnie mg si wydarzy.Ujrzaem ci przed kocioem Mdroci Boej, u brzowych bram. Byo to w chwili, gdy wszyscy wyszli z kocioa w porzdku przepisanym ceremoniaem, po tym jak kardyna Izydor po acinie i po grecku odczyta w lodowatej ciszy obwieszczenie o zjednoczeniu kociow. Kiedy pniej odprawi wspania msz, odczyta take wyznanie wiary. A gdy doszed do uzupenienia i od Syna", wielu ukryo twarze w doniach, a z empory day si sysze gorzkie szlochania kobiet. Staem w cisku w bocznej nawie przy szarej kolumnie. Gdy jej dotknem, poczuem, e jest wilgotna, jak gdyby nawet kamienie w tej wityni pociy si zimnym potem lku.Potem wszyscy wyszli z kocioa w porzdku przepisanym od wieluset lat, a porodku szed bazyleus, cesarz Konstantyn, wyprostowany i powany, z siwiejc ju gow pod zotymi pakami korony. Wychodzili kady w tej barwie i ornacie, jaki by przepisany dostojnicy z Blachern, ministrowie, logoteci i anthypathowie, senat w penym skadzie, a nastpnie rodami archonci Konstantynopola. Nikt nie omieli si nie stawi, w ten sposb wyraajc swoje przekonania. Po prawej stronie cesarza poznaem a nazbyt dobrze sekretarza stanu Francesa, ktry chodnymi niebieskimi oczyma patrzy wok siebie. Wrd acinnikw dostrzegem wenecjaskiego bailona i wielu innych, ktrych rozpoznaem.Ale megaduksa ukasza Notarasa, wielkiego ksicia i dowdcy floty cesarskiej, nigdy jeszcze poprzednio nie widziaem. By to m smagy i wyniosy, wyszy o gow od innych. Spojrzenie mia szydercze i mdre, ale w jego rysach odczytaem tak sam melancholi, wspln wszystkim, ktrzy naleeli do starych greckich rodw. Gdy wyszed z kocioa, by wzburzony i zy, jak gdyby nie wytrzyma okropnej haby, ktra dotkna jego koci i jego lud.Gdy podprowadzono wierzchowce, powsta niepokj i ludzie zaczli gono przeklina acinnikw. Woano: Precz z niedozwolonym dodatkiem! Precz z wadz papiea". Nie mogem tego sucha. Nasuchaem si ju tego wszystkiego do znudzenia w dniach mojej modoci. Ale nienawi i rozpacz ludu byy jak grzmot i trzsienie ziemi. A do chwili, gdy nawyke do piewu gosy mnichw objy przewodnictwo i sprawiy, e lud wsplnie i w takt woa: Nie od Syna, nie od Syna". By to dzie witego Spirydiona.Gdy zacza si procesja wysoko urodzonych kobiet, cz wity cesarskiej zmieszaa si ju z ludzk mas, ktra falowaa i miotaa si w takt na wp piewanego krzyku. Tylko wok witej postaci cesarza byo pusto. Siedzia na swoim rumaku z twarz pociemnia od troski. Odziany by w haftowany zotem purpurowy paszcz i purpurowe buty ozdobione dwugowm orem.Byem zatem wiadkiem spenienia wielowiekowego marzenia: poczenia kocioa wschodniego z zachodnim, ukorzenia si prawowiernego ortodoksyjnego kocioa przed papieem i odstpienia od pierwotnego, nie poszerzonego wyznania wiary. Odwlekana przez dugi czas unia ta nabraa w kocu mocy obowizujcej przez to, e kardyna Izydor odczyta w kociele Mdroci Boej list unijny. W katedrze florenckiej list ten odczyta przed czternastu laty po grecku wielki krgogowy uczony, metropolita Bessarion. Zosta on, podobnie jak Izydor, podniesiony do godnoci kardynaa przez papiea Eugeniusza IV w nagrod za swoje zasugi przy cikim dziele pojednania.A wic to ju czternacie lat od tej chwili. W wieczr w sprzedaem swoje ksiki i odzie, rozdzieliem pienidze midzy biednych i uciekem z Florencji. W pi lat pniej wziem krzy. Okrzyki tumu przypomniay mi dzi grsk drog do Asyu i pobojowisko pod Warn.Ale gdy woania nagle ucichy, podniosem wzrok i zobaczyem, e megaduks ukasz Notaras wjecha na podest przed pok marmurow kolumnad. Gestem nakaza cisz i przejmujcy wiatr grudniowy ponis jego okrzyk: Lepszy turban turecki ni tiara papieska!" Tak samo woali ongi ydzi: Uwolnijcie nam Barabasza!"Caa gromada rycerzy i archontw zebraa si wyzywajco wok ukasza Notarasa, eby pokaza, e go popieraj i otwarcie wa si przeciwstawi cesarzowi. A wreszcie tum rozstpi si w kocu, tak e cesarz mg stamtd odjecha ze swoj przerzedzon wit. Procesja kobiet wypywaa wci jeszcze przez potne brzowe wrota kocioa, ale rozpraszaa si natychmiast na otwartym placu i znikaa w niespokojnym tumie.Byem ciekawy, jak lud przywita kardynaa Izydora, ale jest on mem, ktry wiele wycierpia dla unii, i sam jest Grekiem. Dlatego te wcale nie wyszed na dwr. Godno kardynaa nie dodaa mu tuszy. Jest nadal takim samym chudym, maym czowieczkiem o oczach jak ziarnka pieprzu i wydaje si jeszcze chudszy ni dawniej, odkd zgoli brod na sposb aciski.Lepszy turban turecki ni tiara papieska". Sowa te ksi Notaras wykrzykn chyba z gbi serca, z mioci do swego miasta i swojej wiary oraz nienawici do acinnikw.Ale bez wzgldu na to, jak szczere uczucie dodao aru jego sowom, nie mog uwaa ich na nic innego, jak tylko z zimn krwi uczynione otwarcie gry politycznej. Wrd wzburzonego ludu wyoy swoje karty, eby zyska poklask zdecydowanej wikszoci. Gdy w gbi serca aden Grek nie popiera przecie tej unii, nawet sam cesarz. Jest on tylko zmuszony podporzdkowa si i przypiecztowa uni, by w ten sposb zawrze pakt przyjani i pomocy, ktry w chwili potrzeby ma da Konstantynopolowi pomoc papieskiej floty wojennej.Ju zbroi si flota papiea w Wenecji. Kardyna Izydor zapewnia, e wypynie ona na ratunek Konstantynopola, gdy tylko wie o ogoszeniu unii zdy dotrze do Rzymu. Ale za cesarzem Konstantynem ludzie krzyczeli dzisiaj: Apostata, apostata". Najokropniejsze, najbardziej czcze, najbardziej niszczce sowo, jakie mona wykrzykn do czowieka. To cena, ktr musi on paci za dziesi okrtw wojennych. Jeli okrty te w ogle przypyn.Kardyna Izydor przywid ju z sob gar ucznikw, ktrych zwerbowa na Krecie i innych wyspach. Bramy miasta s zamurowane. Turcy spustoszyli ca okolic i zamknli Bosfor. Ich mocny punkt to twierdza, ktr sutan ostatniego lata kaza wcigu kilku miesicy wznie koo najcianiejszego miejsca Bosforu. Twierdza ley po stronie Pery, po stronie chrzecijan. Jeszcze na wiosn sta na tym miejscu koci archanioa Michaa. Teraz kamienne kolumny kocioa wmurowane s jako podpory grubych na trzydzieci stp murw tureckich wie i dziaa sutana nadzoruj cienin.O wszystkim tym mylaem stojc przy ogromnych brzowych wrotach kocioa Mdroci Boej. Wtedy to zobaczyem j. Udao jej si wymkn z tumu i wej z powrotem do kocioa. Oddychaa gwatownie, a welon jej porwany by w strzpy. Dostojne Greczynki w Konstantynopolu maj zwyczaj zasania twarze przed obcymi i yj w odosobnieniu w swoich domach pod piecz eunuchw. Gdy wsiadaj na ko albo wchodz do lektyk, przodem spiesz ich sudzy z rozpostart pacht, by chroni je przed spojrzeniami przechodniw. Ich pe jest mleczna i przezroczysta.Spojrzaa na mnie i czas zatrzyma si w biegu, soce przestao wdrowa wok ziemi, przyszo stopia si z teraniejszoci i nie byo ju nic wicej prcz tej chwili, tej jedynej ywej chwili, ktrej nawet chciwy czas nie mg pokn.Widziaem wiele kobiet za mego ycia. Kochaem samolubnie i zimno. Doznawaem rozkoszy i sam dawaem rozkosz innym. Ale dla mnie mio bya zawsze pogardy godn dz cielesn, ktra zaspokojona, wprawiaa dusz w przygnbienie. Tylko ze wspczucia udawaem mio, dopki mogem si na to zdoby.Wiele kobiet widziaem w moim yciu, a wreszcie wyrzekem si ich, podobnie jak wyrzekem si wielu innych rzeczy. Kobiety byy dla mnie czym cielesnym, a ja nienawidz wszystkiego, co uzalenia mnie od mojego wasnego ciaa.Bya niemal tak wysoka jak ja. Wosy miaa jasne pod haftowanym kapturkiem. Paszcz niebieski, przetykany srebrem. Oczy jej byy brzowe, pe jak zoto i ko soniowa.Ale ja nie na jej pikno patrzyem. Nie wtedy wanie. To spojrzenia jej oczu pojmay mnie, gdy oczy te byy mi dobrze znane, tak jakbym widzia je ju kiedy we nie. Brzowa otwarto tych oczu spalia wszystko czcze i codzienne na popi. Rozszerzyy si ze zdumienia, a potem umiechny si nagle do mnie.Zachwyt mj by tak arliwie czysty, e nie mieci w sobie adnego ziemskiego podania. Czuem, jakby ciao moje zaczo wieci w taki sam sposb, jak kiedy na wasne oczy widziane pustelnicze szaasy witych mnichw z Athos promieniujce nadzmysowym blaskiem niczym jasne latarnie wysoko na ogromnych grskich stromiznach. I oto moje porwnanie nie stanowi adnego witokradztwa, gdy w tym momencie moje nowonarodzenie si byo witym cudem.Jak dugo to trwao, nie wiem. Moe nie duej ni tchnienie, ktre w naszej ostatniej chwili wyzwala dusz od ciaa. Stalimy o par krokw od siebie, ale przez jedno tchnienie stalimy take na progu midzy doczesnym i wiecznym i byo to podobne do ostrza miecza. Potem wrciem znw do czasu. Musiaem mwi. Powiedziaem: Nie bj si. Jeli chcesz, odprowadz ci do domu twego ojca.Po jej kapturku widziaem, e nie jest kobiet zamn. Nie eby to w tej chwili co znaczyo. Czy bya matk, czy nie, oczy jej bliskie mi patrzyy na mnie ufnie.Wcigna gboko oddech, jakby go zbyt dugo powstrzymywaa, i rzeka pytajco: Jeste acinnikiem? Jeli tak chcesz odparem.Patrzylimy na siebie i wrd rozkrzyczanego tumu bylimy rwnie samotni ze sob, jak gdybymy razem zbudzili si w raju u zarania czasw. Spona rumiecem wstydu, ale nie spucia wzroku. Poznawalimy przecie swoje oczy. A nie moga ju duej opanowa niepokoju i drcym gosem zapytaa: Kim jeste?I pytanie jej nie byo wcale pytaniem. Swymi sowami zdradzaa tylko, e mnie poznaje w swoim sercu tak, jak ja j poznaem. Ale eby da jej czas si opamita, powiedziaem: Wzrastaem we Francji, w miecie Awinion, dopki nie osignem trzynastu lat. Od tej pory wdrowaem po wielu krajach. Nazywam si Jean Ange. Tutaj nazywam si Johannes Angelos, jeli ty tak chcesz. Angelos powtrzya. Anio. Czy to dlatego jeste taki blady i powany? Czy to dlatego zlkam si, gdy ci zobaczyam? Podesza bliej i dotkna doni mego ramienia. Nie, nie jeste anioem powiedziaa. Jeste z krwi i koci. Dlaczego nosisz tureck szabl? Przywykem do niej odparem. I ta stal jest twardsza ni kuta przez chrzecijan. We wrzeniu uciekem z obozu sutana Mehmeda, ktry skoczy wanie budowa twierdz nad Bosforem i mia wraca do Adrianopola. Teraz, gdy wybucha wojna, wasz cesarz nie wydaje ju niewolnikw tureckich, ktrzy uciekli do Konstantynopola.Rzucia wzrokiem na mj strj i powiedziaa: Nie chodzisz odziany jak niewolnik. Nie, nie chodz odziany jak niewolnik odparem. Przez blisko siedem lat naleaem do orszaku sutana. Sutan Murad wywyszy mnie na dozorc swoich psw i podarowa mnie potem swemu synowi. Sutan Mehmed wyprbowywa mj rozum i czyta wraz ze mn greckie i rzymskie ksigi. Jak zostae niewolnikiem u Turkw? zapytaa. Mieszkaem przez cztery lata we Florencji odrzekem. W owym czasie byem bogatym czowiekiem, ale znuyem si handlem i wziem krzy. A Turcy pojmali mnie do niewoli pod Warn.Jej wzrok kaza mi mwi dalej: Byem sekretarzem u kardynaa Juliusza Cesariniego. Po klsce ko jego uton w bagnie i uciekajcy Wgrzy zakuli kardynaa. Ich mody krl pad przecie w tej bitwie. Mj kardyna namwi go do zamania pokoju, ktry zaprzysig utrzymywa z Turkami. Dlatego Wgrzy uwaali, e cign na nich przeklestwo, a sutan Murad traktowa nas jak krzywoprzysicw. Mnie jednak nie uczyni nic zego, cho kaza straci wszystkich innych jecw, ktrzy nie chcieli uzna jego Boga i proroka. Pewnie mwi zbyt duo. Przebacz mi. Dugo milczaem.Odpara: Nie nudzisz mnie. Chc sysze wicej o tobie. Ale dlaczego nie pytasz, kim ja jestem? Nie pytam rzekem wystarczy dla mnie, e istniejesz. Nie sdziem, e co takiego jeszcze moe mi si zdarzy.Nie pytaa, co mam na myli. Obejrzaa si i spostrzega, e masa ludzka zaczyna si rozprasza. Chod ze mn szepna, wzia mnie za rk i wcigna spiesznie z powrotem w wielki cie brzowych wrt. Uznajesz uni? zapytaa.Wzruszyem ramionami: Jestem acinnikiem. Przekrocz prg nakazaa.Wewntrz w przedsionku przystanlimy na miejscu, gdzie okute elazem buty wartownikw przez tysic lat wyobiy doek w marmurowej posadzce. Ludzie, ktrzy z obawy przed tumem pozostali w kociele, zerkali na nas. Mimo to obja mnie ramionami za szyj i pocaowaa. To uroczysto witego Spirydiona rzeka i przeegnaa si znakiem krzya na sposb grecki. Tylko od Ojca, nie od Syna. Niech mj chrzecijaski pocaunek bdzie przypiecztowaniem przyjani midzy nami, abymy siebie nawzajem nie zapomnieli. Niebawem sudzy mego ojca bd tu, eby mnie zabra.Policzki miaa rozpalone, a jej pocaunek nie by chrzecijaski. Pachniaa hiacyntami. Wysoko sklepione brwi byy cienkimi kreseczkami, pomalowanymi na ciemnoniebiesko, usta miaa umalowane na czerwono, jak to jest w zwyczaju wrd dostojnych kobiet w Konstantynopolu. Nie mog tak si z tob rozsta rzekem. Jeliby nawet mieszkaa za siedmiorgiem zawartych wrt, nie ustan, dopki ci nie odnajd. Jeli nawet czas i przestrze rozdzieli nas, bd ci szuka na nowo. Nie moesz temu przeszkodzi. Dlaczeg miaabym chcie temu przeszkodzi? zapytaa unoszc drwico brwi. Skd moesz wiedzie, e sama nie pon niecierpliwoci, by usysze wicej o tobie i twoich dziwnych losach, panie Angelosie?Jej drwina bya przyjemna, a ton mwi wicej ni sowa. Wyznacz mi wic miejsce i czas nalegaem.Zmarszczya czoo: Sam nie wiesz, jak niestosowne s twoje sowa. Ale takie s moe obyczaje Frankw. Czas i miejsce powtrzyem i chwyciem j za rami. Jak miesz wpatrzya si we mnie i zblada z zaskoczenia. aden mczyzna jeszcze nigdy nie omieli si mnie dotkn. Nie wiesz, kim jestem. Ale nie prbowaa nawet wyswobodzi si z uchwytu, tak jakby moje dotknicie mimo wszystko byo jej mie. Ty jeste ty rzekem. To mi wystarczy. Moe pol wiadomo obiecaa. C moe znaczy w tych niespokojnych czasach, czy co jest stosowne, czy nie. Jeste Frankiem, nie Grekiem. Ale spotkanie ze mn moe by dla ciebie niebezpieczne. Wziem kiedy krzy, poniewa brako mi wiary odparem. Wszystko inne osignem. Dlatego mylaem, e przynajmniej potrafi umrze na cze Boga. Od Turkw uciekem, eby umrze dla Chrystusa na murach Konstantynopola. Nie moesz uczyni mego ycia niebezpieczniejszym, ni ono jest. Milcz rzeka. Przyrzeknij przynajmniej, e nie pjdziesz za mn. Do ju cignlimy na siebie uwagi. Zasonia twarz podartym welonem i odwrcia si do mnie plecami.Sudzy w niebieskich i biaych szatach przyszli po ni. Posza za nimi nie rzuciwszy mi nawet jednego spojrzenia, a ja tam zostaem. Ale gdy si oddalia, poczuem si bezsilny, tak jakbym wykrwawi si z otwartej rany.14 grudnia 1452Przedstawiciele rnych nacji, zebrani w kociele Najwitszej Dziewicy Marii koo portu, postanowili pod przewodnictwem cesarza Konstantyna dwudziestu jeden gosami przeciw gosom Wenecjan skonfiskowa dla obrony miasta weneckie okrty w porcie. Trevisano zaoy protest w imieniu armatorw. Pozwolono im zatrzyma adunki, kiedy kapitanowie ucaowaniem krzya potwierdzili przysig, e nie bd usiowali uciec. Czynsz dzierawny za okrty ustalono w wysokoci czterystu bezantw miesicznie. Jest to cena lichwiarska, ale Wenecja umie wykorzysta okazj, a zreszt na co przyda si toncemu liczenie swego zota.Cesarz naradza si z Gregoriosem Mammasem, ktrego lud zwie faszywym patriarch, z biskupami i z opatami klasztorw nad stopieniem klejnotw kocielnych i biciem z nich monet. To obrabowanie klasztorw i kociow z naczy zotych i srebrnych mnisi uwaaj za pierwsz prawdziw oznak poczenia kociow i uznania unii.Ceny nieruchomoci osigny dno. Odsetki nawet za krtkoterminowe poyczki wzrosy w cigu kilku dni do czterdziestu procent. Dugoterminowych poyczek w ogle nie mona dosta. Drogie kamienie stoj wysoko w cenie. Za jeden may diament zakupiem dywany i meble wartoci szedziesiciu tysicy dukatw. Urzdzam i ozdabiam dom, ktry wynajem. Waciciel gotw jest sprzeda go tanio, ale po c miabym kupowa dom. Przyszo miasta mona obecnie liczy na miesice.Nie spaem wiele w cigu ostatnich dwch nocy. Powrcia moja dawna bezsenno. Niepokj pdzi mnie na ulice, ale nie wychodz z domu na wypadek, gdyby kto pyta o mnie. Czyta nie mog. Naczytaem si ju dosy, by zrozumie, jak jaowa jest wszelka wiedza. Mj grecki sucy czuwa nad kadym moim krokiem, ale jest to zupenie naturalne i dotychczas mi to nie przeszkadzao. Jake mogliby ufa czowiekowi, ktry by w subie tureckiej. Mj suga jest ubogim starym czowiekiem, ktrego mi al. Chtnie pozwalam mu na ten jego uboczny zarobek.15 grudnia 1452Tylko may zwitek papieru. Wdrowny sprzedawca warzyw przynis mi go tu dzi rano.W kociele witych Apostow po poudniu". Nic wicej tam nie byo napisane. W poudnie powiedziaem, e wybieram si do portu, i posaem mego sug, eby wysprzta piwnic. Wychodzc zamknem za nim drzwi. Dzi nie chc czu na sobie adnych szpiegujcych oczu.Koci witych Apostow stoi na najwyszym wzgrzu w miecie. Byo to miejsce dobrze wybrane na czu schadzk, gdy tylko kilka odzianych na czarno kobiet, pogronych w modach, klczao przy balaskach przed witymi ikonami. Moja odzie nie wzbudzia adnego zdumienia, gdy koci ten odwiedzaj czsto eglarze acinnicy, przychodzcy obejrze groby krlewskie i relikwie. Tu na prawo od wejcia stoi, otoczony skromn barierk drewnian, kawaek kamiennej kolumny, do ktrej przywizany by nasz Zbawiciel, gdy chostali go rzymscy odacy.Musiaem czeka w kociele przez dwie godziny i czas wlk si leniwie. Ale nikt nie zwraca uwagi na to, e tam siedz. W Konstantynopolu czas nie ma ju adnego znaczenia. Modlce si kobiety oderway si od wiata i pogryy w ekstazie. Ocknwszy si rozglday si wok siebie jak gdyby zbudzone ze snu. W ich wzroku wyraa si cay niewypowiedziany smutek umierajcego miasta. Zasoniy twarze welonami i wyszy z opuszczonymi oczyma.Po chodzie na dworze w kociele byo ciepo. Pod jego marmurow posadzk biegn przewody z ciepym powietrzem na dawny rzymski sposb. Take lodowaty chd w mojej duszy staja. ar oczekiwania sprawi, e padem na kolana, by modli si, czego nie robiem ju bardzo dawno. Uklkem przed otarzem i modliem si z caego serca:wity wszechmocny Boe, ktry w postaci Swego Syna bye cielenie na ziemi w sposb niepojty dla naszego rozumu, by zbawi nas od naszych grzechw, zmiuj si nade mn. Zmiuj si nad moim zwtpieniem i niewiar, ktrych ani Twoje wasne sowo, ani pisma Ojcw Kocioa, ani adna wiecka filozofia nie zdoay uleczy. Stosownie do Twojej woli prowadzie mnie po wiecie i dae mi zakosztowa wszystkich Twoich darw, mdroci i gupoty, bogactwa i biedy, wadzy i niewolnictwa, pasji i agodnoci, podania i wyrzeczenia, pira i miecza, ale nic nie zdoao mnie uleczy. Gonie mnie z rozpaczy w rozpacz, tak jak bezlitosny myliwy goni swoj sabnc zwierzyn, dopki w mym poczuciu winy nie miaem innej rady jak zaryzykowa ycie w obronie Twego imienia. Lecz nawet tej ofiary nie chciae ode mnie przyj. Czeg zatem chcesz ode mnie, wity niepojty Boe?"A gdy odmwiem t modlitw, poczuem, e to tylko moja niestrudzona duma zabarwia te myli, i zawstydziem si, i modliem si ponownie w gbi serca:Ty, ktry jeste, zmiuj si nade mn. Przebacz mi grzechy nie dla moich zasug, ale dla Twego miosierdzia i uwolnij mnie od mojej straszliwej winy, zanim mnie ona zamie".A pomodliwszy si staem si znowu zimny jak gaz, jak kawaek lodu. Poczuem si w czonkach i nieugit sztywno w karku i po raz pierwszy od wielu lat doznaem rozkoszy istnienia. Kochaem i czekaem, i wszystko minione obrcio si za mn w popi, tak jakbym nigdy przedtem nie kocha i nie czeka. Tylko jako blady cie pamitaem jeszcze dziewczyn z Ferrary, ktra nosia pery we wosach i wdrowaa po ogrodzie filozofii z ptasi klatk ze zotych drucikw uniesion w biaej doni tak, jakby niosa latarni, by owieca drog.A pniej pogrzebaem nieznan zmar, ktrej twarz wyary lene lisy. Przysza, by szuka swojej klamry od paska. Dogldaem zadumionych w wysmoowanym baraku, dlatego e nie koczce si spory o liter wiary doprowadziy mnie do rozpaczy. Take i ona bya zrozpaczona, ta pikna, nieosigalna dziewczyna. Zdjem z niej skaone zaraz szaty i spaliem w piecu handlarza soli. Potem spalimy z sob i dalimy sobie nawzajem ciepo, cho sdziem, e co takiego nie moe mi si przytrafi. Bya przecie ksiniczk, a ja tylko tumaczem w kancelarii papieskiej. To ju wnet pitnacie lat od tego czasu. I teraz nic ju nie drgao we mnie, gdy j wspominaem. Musiaem szuka w pamici, by choby tylko przypomnie sobie jej imi, Beatrycze. Ksi podziwia Dantego i czyta francuskie romanse rycerskie. Kaza ci wasnego syna i wasn crk za rozpust, a sam spkowa po kryjomu ze swoj crk. Niegdy w Ferrarze. Dlatego to znalazem dziewczyn z ogrodu w baraku zadumionych.Kobieta z twarz osonit welonem haftowanym perekami podesza i stana obok mnie w kociele. Bya niemal tak wysoka jak ja. Odziana bya w futrzany paszcz z powodu zimna. Poczuem zapach hiacyntw. Przysza, moja ukochana. Twoja twarz prosiem. Poka mi twoj twarz, ebym mg uwierzy, e jeste. Postpuj niesusznie rzeka. Bya bardzo blada, w jej brzowych oczach malowa si strach. Co jest suszne, a co niesuszne? zapytaem. yjemy przecie w dniach ostatecznych. C znaczy jeszcze cokolwiek, co robimy? Jeste acinnikiem rzeka z wyrzutem. Takim, ktry spoywa nie kwaszony chleb. Tak moe mwi tylko Frank. Suszne i niesuszne czuje czowiek w swoim sercu. Wiedzia to ju Sokrates. Ale ty jeste szyderc podobnie jak Piat, ktry pyta, co to jest prawda. Na rany Chrystusa! zaklem. Kobieto, chcesz mnie uczy filozofii? Doprawdy, jeste Greczynk!Rozszlochaa si z lku i napicia. Pozwoliem jej paka, eby si uspokoia, gdy bya tak zalkniona, e draa ustawicznie mimo ciepa w kociele i swego drogocennego futrzanego paszcza. Przysza, pakaa ze wzgldu na mnie i na siebie sam. Czy potrzebowaem lepszego dowodu na to, e wzruszyem jej dusz, podobnie jak ona niczym trzsienie ziemi odwalia gazy z czeluci mego serca?W kocu pooyem do na jej ramieniu i rzekem: Wszystko ma tylko znikom warto. ycie, wiedza, filozofia, nawet wiara. Wszystko tylko zapala si, ponie gwatownie przez chwil, a potem ganie. Bdmy dwojgiem dorosych ludzi, ktrzy cudem poznali wzajemne spojrzenia i mog otwarcie rozmawia ze sob. Nie przyszedem tutaj, eby si z tob kci. Dlaczego przyszede? zapytaa. Kocham ci! rzekem. Cho nie wiesz, kim jestem, cho widziae mnie tylko jeden jedyny raz? odpara.Rozoyem rce. C mogem na to odpowiedzie. Opucia wzrok, zacza znowu dygota i szepna: Wcale nie byam pewna, e przyjdziesz. O, ty moja ukochana! powiedziaem, gdy pikniejszego wyznania mioci nigdy jeszcze nie syszaem z warg adnej kobiety. I jeszcze raz zrozumiaem, jak nieskoczenie mao czowiek moe wyjani sowami. A przecie ludzie, nawet mdrzy i uczeni, wierz, e potrafi wytumaczy istot Boga.Wycignem do niej obie rce. Bez chwili wahania pozwolia mi uj swe zimne donie. Palce miaa smuke i mocne, ale byy to donie, ktre nigdy nie wykonyway adnej pracy. Stalimy dugo trzymajc si za rce, zwrceni ku sobie. Nie potrzebowalimy adnych sw. Jej brzowe zatroskane oczy spoglday na moje czoo, nasad wosw, policzki, brod, szyj, jak gdyby w nie nasyconej ciekawoci chciaa wbi sobie w pami kady mj rys. Twarz miaem spalon wiatrem, posty wydryy moje policzki, kciki ust opady mi od rozczarowa, a czoo zryte byo zmarszczkami od myli. Ale nie wstydziem si swego oblicza. Twarz moja bya jak woskowa tabliczka, zrysowana przez ycie twardym rylcem. Chtne jej pozwalaem z niej czyta. Chc wiedzie o tobie wszystko powiedziaa ciskajc moje twarde palce. Golisz si. To czyni ci dziwnym, budzisz lk jak aciski ksidz. Czy jeste mem uczonym, czy te wojownikiem? Bkaem si z kraju do kraju, z ubogiego stanu do monego, jak iskra na wietrze odparem. Take w swoim sercu wdrowaem po gbinach i po wyynach. Studiowaem filozofi z jej nominalizmem i realizmem, jak rwnie pisma starych filozofw. Znuony sowami, okrelaem pojcia literami i cyframi jak Raymondus. Ale nigdy nie doszedem do jasnoci. Dlatego te wybraem miecz i krzy.Po chwili cignem: Przez jaki czas byem take kupcem. Nauczyem si podwjnej ksigowoci, ktra czyni bogactwo pozorem. W naszych czasach bogactwo stao si tylko napisem na papierze, podobnie jak filozofia i wite tajemnice.Po chwili wahania zniyem gos i rzekem: Mj ojciec by Grekiem, cho wzrosem w papieskim Awinionie.Drgna i wypucia moje donie jakby przeraona. Tak mylaam powiedziaa. Gdyby mia brod, twarz twoja byaby twarz Greka. Czy to tylko dlatego od pierwszej chwili wydae mi si taki znajomy, jak gdybym znaa ciebie dawniej i szukaa twojej byej twarzy pod t obecn? Nie odparem. Nie, wcale nie dlatego.Rozejrzaa si bojaliwie wokoo i schowaa brod i usta w welonie. Opowiedz mi o sobie wszystko prosia. Ale spacerujmy rwnoczenie wokoo i udawajmy, e co ogldamy, tak aby nie zwrci niczyjej uwagi. Kto mgby mnie rozpozna.Ufnie pooya do na moim ramieniu i zaczlimy chodzi po kociele i oglda cesarskie sarkofagi, ikony i srebrne relikwiarze. Zrwnalimy nasze kroki. Gdy do jej dotkna mego ramienia, jak gdyby ognista spryna porazia moje ciao. Ale ten bl by luby. Pgosem zaczem opowiada: Dziecistwo zapomniaem. Jest ono jak sen i nie wiem ju na pewno, co jest snem, a co prawd. Ale gdy bawiem si pod murem miejskim albo nad brzegiem rzeki w Awinionie z innymi chopcami, zwykem by wygasza do nich dugie kazania po grecku i po acinie. Nauczyem si chyba na pami wielu rzeczy, ktrych nie rozumiaem, gdy odkd ojciec mj sta si lepcem, musiaem mu czyta gono jak dzie dugi. lepcem? zapytaa. Odby dug podr, kiedy miaem osiem czy dziewi lat odrzekem szukajc w pamici. Przegnaem ju to wszystko z duszy, tak jakbym nigdy tego nie przeywa, ale teraz zmory dziecistwa wrciy jak zy sen. Przebywa poza domem przez cay rok. W drodze powrotnej wpad w rce rabusiw. Olepili go, eby nigdy ju nie mg ich pozna i wiadczy przeciw nim. Olepili zdumiaa si. Tu w Konstantynopolu olepia si tylko usunitych cesarzy albo synw, ktrzy zbuntowali si przeciw swemu ojcu. Tureccy wadcy nauczyli si tego zwyczaju od nas. Mj ojciec by Grekiem powtrzyem jeszcze raz. W Awinionie nazywano go Andronikosem Grekiem, a w ostatnich latach tylko lepym Grekiem. Jak ojciec twj znalaz si w kraju Frankw? zapytaa ze zdziwieniem. Nie wiem odparem, cho wiedziaem. Ale zachowaem to dla siebie. Mieszka w Awinionie przez cae swoje ycie. Miaem trzynacie lat, gdy pewnego dnia, bdc lepcem, spad ze zbocza za paacem papieskim i skrci kark. Pytasz o moje dziecistwo. Jako dziecko miewaem czsto anielskie wizje, ktre braem za rzeczywisto. Nazywam si przecie Johannes Angelos. Sam nie pamitam tak duo z tego, ale wszystko to policzono mi jako obcienie przy procesie. Procesie? zmarszczya czoo. Kiedy miaem trzynacie lat, zostaem skazany za zamordowanie ojca rzuciem szorstko. Przedoono dowody, e zaprowadziem mego lepego ojca na urwisko i strciem go, eby odziedziczy po nim majtek. Naocznych wiadkw nie byo. Dlatego chostano mnie, ebym si przyzna. W kocu skazano mnie na wiartowanie, amanie koem. Miaem wtedy trzynacie lat. Takie byo moje dziecistwo.Chwycia szybko moj do, spojrzaa mi w oczy i rzeka: Twoje oczy nie s oczyma mordercy. Opowiadaj dalej. To ci przyniesie ulg. Nie mylaem o tych sprawach od wielu lat powiedziaem. Nie miaem ochoty mwi o tym z kimkolwiek. Wykreliem te rzeczy z pamici. Ale atwo jest mwi do ciebie. To byo dawno temu. Mam ju czterdzieci lat. Od tego czasu przeyem wiele ywotw. Ale nie zabiem swego ojca. By moe by on surowy i porywczy i bija mnie czasem, ale w swych najlepszych chwilach by dla mnie dobry. Kochaem go. By przecie moim ojcem. O matce nic nie wiem. Umara przy moim urodzeniu, ciskajc na prno w doni obdarzony cudown moc kamie.Moe ojciec by znuony yciem dlatego, e by lepcem cignem tak sdziem pniej, kiedy dorosem. Rankiem tego dnia prosi mnie, ebym si nie niepokoi, cokolwiek si stanie. Powiedzia mi, e ma du sum pienidzy, nie mniej ni trzy tysice dukatw, na przechowaniu u zotnika Gerolamo. Zapisa mi wszystko w testamencie i wyznaczy Gerolamo na mego opiekuna, dopki nie ukocz szesnastu lat. Byo to na wiosn. Poprosi pniej, ebym go zaprowadzi na urwisko za paacem. Chcia posucha wiatru i krzyku kluczy ptakw przylatujcych z poudnia. Powiedzia, e si umwi na spotkanie z anioami. Dlatego prosi mnie, ebym zostawi go samego i wrci dopiero na wieczorn msz. Czy ojciec twj zarzuci swoj greck wiar? zapytaa natychmiast dobitnie. Bya crk Konstantynopola. Chodzi na msz, spowiada si, spoywa aciski chleb, i kupowa opatki, by skrci czas czyca odparem. Nawet mi nie przyszo na myl, by mg mie inn wiar ni wszyscy. Powiedzia, e umwi si na spotkanie z anioami, i znalazem go martwego u stp urwiska. By zmczony yciem, lepy i nieszczliwy. Ale jak kto mg oskary ciebie o to?... rzeka. Wszystko zrzucono na mnie odpowiedziaem. Wszystko, wszystko. Mwiono, e chciaem pienidzy. Mistrz Gerolamo wiadczy przeciwko mnie najarliwiej. Twierdzi, e widzia na wasne oczy, jak ugryzem ojca w rk, kiedy mnie chosta, i zaraz potem zapewni, e adnych pienidzy nie byo. To tylko mrzonki lepego czowieka, co, o czym bredzi. Ma sumk Gerolamo wprawdzie otrzyma, jak mwi, kiedy ojciec mj olep, ale pienidze te dawno ju poszy na jego utrzymanie. Tylko z litoci Gerolamo posya nam potem dalej ywno ze swoich dbr, mwi. lepiec poprzestawa na maym i czsto poci. A tego wsparcia nie mona w aden sposb uwaa za spat odsetek od jakiego depozytu, jak on to sobie wyobraa. Byo to czyste miosierdzie. Obracanie pienidzmi na procent jest przecie cikim grzechem dla obu stron. Ale eby okaza dobr wol, obieca mistrz Gerolamo darowa kocioowi srebrny wiecznik ku pamici mego ojca, mimo e jego ksigowo wyranie i jasno wykazuje, i ojciec z biegiem lat tylko coraz bardziej si u niego zadua. I w swej dobroci zgodzi si te na to, eby mi wolno byo wyrwna dug ksikami ojca, ktrych i tak nikt nie umia czyta. Ale pewnie ci nudz. Nie, nie nudzisz mnie odrzeka. Opowiadaj, jak uratowae ycie. Byem synem lepego Greka, obcym cignem. Dlatego te nikt nie stan w mojej obronie. Ale biskup dowiedzia si o tych trzech tysicach dukatw i zada, eby postawiono mnie przed trybuna kocielny. Formalne oskarenie dotyczyo widze, ktre miaem, kiedy mnie chostano, gdy wwczas byem jakby odurzony blem i majaczyem o anioach, tak jakbym by dzieckiem. W wieckim procesie szybko pominito t teologiczn stron sprawy i zapisano tylko w protokole, e jestem umysowo chory. wieccy sdziowie uwaali, e przykuwajc mnie do ciany w wiey i choszczc codziennie, sami doskonale potrafi wypdzi ze mnie kusiciela, zanim mnie strac. Ale pienidze powikay spraw i proces przeciwko mnie o morderstwo ojca przerodzi si wnet w spr miedzy wadzami kocielnymi i wieckimi o prawo do sdzenia, to znaczy o to, kto ma prawo wyda na mnie wyrok i skonfiskowa majtek pozostawiony przez mego ojca. Ale jak si uratowae? przynaglaa. Nie wiem wyznaem zgodnie z prawd. Nie mog twierdzi, e to moje anioy mnie uratoway, ale pewnego dnia rozkuto mi kajdany, nie mwic dlaczego, i nazajutrz wczesnym rankiem zauwayem, e drzwi wiey pozostay nie zamknite. Wyszedem stamtd na dwr. Po duszym czasie spdzonym w ciemnoci byem jakby olepiony wiatem dziennym. Przy zachodniej bramie miasta spotkaem wdrownego przekupnia, ktry zapyta, czy nie chciabym mu towarzyszy. Wygldao, jak gdyby czeka tam na mnie, gdy wydawao si, e mnie zna, i natychmiast zacz mi zadawa dociekliwe pytania o moje widzenia. Kiedy znalelimy si w lesie, odszuka francusk ksik ukryt w swoich gratach. Byy to cztery Ewangelie przeoone na francuski. Prosi mnie, ebym czyta mu je gono. W ten sposb staem si czonkiem bractwa wolnego ducha. Moe to wanie jego czonkowie mnie oswobodzili, gdy naley do wielu takich, ktrych si nawet o to nie posdza. Bractwo wolnego ducha? zdziwia si. Co to za jedni? Nie chc ci nudzi rzekem wymijajco. Opowiem ci o tym innym razem. Skd moesz wiedzie, e spotkamy si jeszcze kiedy? zapytaa. Bardzo mi byo trudno doprowadzi do tego spotkania, trudniej, ni moe przypuszczasz, ty, nawyky do zachodnich swobodnych obyczajw. Nawet z tureck kobiet atwiej umwi si na schadzk ni z Greczynk, sdzc z opowieci Turkw. W ich baniach chytro kobiety przewysza zawsze rozum dozorcy odparem. Powinna czyta pilnie banie. Moe zdoasz si z nich czego nauczy. Ty rzeka. Ty! Ty jeste naturalnie w peni wyuczony! Nie musisz by zazdrosna odrzekem. W sutaskim seraju zajmowaem si cakiem innymi sprawami. Ja miaabym by zazdrosna?! Zbyt wiele sobie przypisujesz sykna i poczerwieniaa ze zoci. I skd mog wiedzie, czy nie jeste tylko uwodzicielem jak inni Frankowie. Moe chcesz tak jak oni wykorzysta znajomo z ciekaw kobiet, by potem chepi si po statkach i szynkach znamienitymi podbojami. Aha, wic to tak! powiedziaem i cisnem jej przegub. To takie znajomoci miaa wrd Frankw. A zatem takiego rodzaju kobiet jeste. Ale nie bj si. Bd milcza. Pomyliem si tylko co do ciebie. Dlatego te najlepiej bdzie, bymy si wicej nie spotykali. Z pewnoci atwo znajdziesz jakiego kapitana czy aciskiego oficera do towarzystwa na moje miejsce.Wyrwaa do, by rozetrze przegub. Tak, tak powiedziaa. Doprawdy najlepiej bdzie, ebymy si wicej nie spotkali. Oddychaa gboko i patrzya na mnie pociemniaymi oczyma, z odrzucon w ty gow. Wracaj do portu rzeka. Jest tam pod dostatkiem atwo dostpnych kobiet, ktre ci odpowiadaj. Upijaj si, urzdzaj awantury i bjki, jak to maj w zwyczaju Frankowie. Znajdziesz sobie chyba jak pocieszycielk. Bg z tob zatem. I z tob odparem kipic z gniewu.Zacza gwatownie i po gadkiej jak szko marmurowej posadzce. Chd miaa pikny. Przeknwszy lin poczuem smak krwi. Tak mocno zagryzem wargi, eby nie przywoa jej z powrotem. Potem zwolnia kroku. Koo drzwi nie moga si ju powstrzyma, eby si nie obejrze. Gdy zobaczya, e stoj nadal na tym samym miejscu, nie robic najmniejszego ruchu, by pospieszy za ni, wpada w taki gniew, e zawrcia, podbiega do mnie i wymierzya mi mocny policzek. Oguszy mnie i zapiek, ale serce moje uradowao si. Gdy uderzya mnie nie bez zastanowienia, lecz najpierw rozejrzaa si ostronie wokoo, czy nikt nas nie obserwuje.Staem spokojnie nic nie mwic. Po krtkiej zwoce znw odwrcia si i posza. Staem nadal i patrzyem za ni. Porodku kocioa wola jej zacza si zaamywa, zwolnia kroku, zatrzymaa si i znowu odwrcia w moj stron. Teraz ju umiechaa si. Jej brzowe oczy promienioway wesooci. Wybacz mi, drogi panie powiedziaa. Jestem na pewno le wychowana, ale teraz jestem pokorna i poskromiona. Niestety nie mam adnej ksiki z tureckimi baniami. Moe by mi poyczy tak ksik, ebym moga nauczy si, jak chytro kobiet tureckich przewysza mdro mczyzn. Uja moj do, pocaowaa j i przycisna do swego policzka. Dotknij, jakie mam rozpalone policzki! Nie rb tak! ostrzegem. Zreszt jeden z moich policzkw jest gortszy ni twoje. I chytroci nie potrzebujesz studiowa. Nie sdz, by Turcy mogli ci tu czego nauczy. Jak moge pozwoli mi odej nie spieszc za mn? zapytaa. Zranie mnie gboko jako kobiet. Wszystko jest jeszcze tylko igraszk rzekem z poncymi oczyma. Jeszcze moesz si wycofa. Nie napastuj ci. Nie id za tob. Sama moesz wybiera. Nie mam ju przecie adnego wyboru bronia si. Dokonaam wyboru ju wtedy, kiedy napisaam te kilka sw na skrawku papieru. Dokonaam wyboru chyba w chwili, kiedy nie odprawiam ci z niczym w kociele Mdroci Boej. Dokonaam wyboru chyba w chwili, kiedy spojrzae mi w oczy. Nie mog ju wycofa si, nawet gdybym chciaa. Ale nie utrudniaj mi wszystkiego.Trzymajc si za rce wyszlimy razem z kocioa. Przerazia si zobaczywszy, e zmierzch ju zapada. Musimy si rozsta powiedziaa. Natychmiast! Pozwl mi pj z tob kawaek prosiem nie mogc si opanowa.I nie potrafia mi odmwi, cho byo to niezwykle nieostrone. Szlimy dalej rami przy ramieniu, podczas gdy zmierzch spada na zielone kopuy kociow i latarnie zapalay si przed dostojnymi domami na gwnych ulicach. Za nami pomyka ty i chudy pies, ktry nie wiadomo dlaczego si do mnie przyczepi, towarzyszy mi od domu do kocioa Apostow i marznc czeka, a wyjd.Nie skrcia w stron Blachern, co braem za rzecz pewn, lecz posza prosto w przeciwn stron. Szlimy obok ruin Hipodromu. Na starym torze wycigowym zwykli za dnia wiczy si modzi Grecy w strzelaniu z uku albo gra w pik z koni za pomoc kijw. W wieczornym owietleniu zrujnowane budynki wyglday na jeszcze wiksze ni zwykle. Ogromna kopua kocioa Mdroci Boej wznosia si na tle nieba. Olbrzymia kamienna masa dawnego paacu cesarskiego pitrzya si naprzeciw nas. Nie pono tam ani jedno wiato. Jego pustych sal uywano teraz tylko przy rzadkich ceremoniach. Zmierzch pokrywa miosiernie fakt, e szlimy przez umierajce miasto. Jego marmurowe kolumny poky, jego mury popkay, jego fontanny nie gray ju, a poronite mchem baseny w zaniedbanych ogrodach wypenione byy widncymi limi platanw. Jakby w cichym porozumieniu zwolnilimy kroku. Gwiazda wieczorna pona ju na horyzoncie. Przystanlimy w cieniu utrconej kolumny dawnego paacu. Musz ju i rzeka. Dalej nie moesz mi towarzyszy. Twj futrzany paszcz moe skusi rabusiw albo ebrakw protestowaem.Podniosa dumnie gow. W Konstantynopolu nie ma ani rabusiw, ani ebrakw powiedziaa. Moe koo portu. Albo w Perze. Ale nie w samym miecie.To prawda. W Konstantynopolu nawet ebracy s chudzi i dumni. Jest ich niewielu i siedz tu i tam w pobliu kociow, wpatrujc si przed siebie przymionym wzrokiem, jak gdyby patrzyli w tysicletni przeszo. Kiedy dostan jamun od jakiego acinnika, mrucz bogosawiestwo, ale gdy tylko odwrci si do nich tyem, spluwaj na ziemi i tr monet o swoje achmany, jakby chcieli j oczyci po jego dotkniciu. Kobiety i mczyni zuboali id raczej do klasztoru, ni wybieraj zawd ebraka. Musz i powtrzya, ale nagle obja mnie ramionami i przycisna mocno gow do mojej piersi, tak e poczuem w chodnym powietrzu zapach hiacyntu od jej skry.Nie szukaem jej policzkw ni ust. Nie chciaem obrazi jej jakim tylko cielesnym dotkniciem. Kiedy spotkamy si znowu? zapytaem. Usta miaem suche i gos ochrypy.Powiedziaa bezradnie: Nie wiem. Doprawdy nie wiem. Nigdy przedtem mi si to nie zdarzyo. Czy nie mogaby przyj do mnie do domu? zagadnem. W tajemnicy, eby nikt ci nie widzia. Mam tylko jednego sug, ktry mnie szpieguje, ale mog go odprawi. Przywykem dawa sobie rad bez suby.Staa w milczeniu tak dugo, a ogarn mnie strach. Chyba ci nie dotknem? spytaem. Myl, e moesz mi zaufa. Nie chc ci zrobi nic zego.Powiedziaa: Nie odprawiaj swego sugi. Wzbudzisz tylko podejrzenia. Kady obcy jest pod nadzorem. Szpiegowano by tylko ciebie w inny i moe niebezpieczniejszy sposb. Nie wiem doprawdy, co mamy zrobi. Na Zachodzie rzekem z wahaniem kobieta ma zwykle jak przyjacik i mwi, e chce j odwiedzi. W razie potrzeby przyjacika przysiga, e tak byo naprawd, i sama moe czasem liczy na wzajemn przysug. Take w aniach i przy ou choroby mczyzna i kobieta mog swobodnie spotyka si i przestawa z sob. Nie mam nikogo, komu mogabym zaufa odpara. A wic nie chcesz stwierdziem speszony. Od dzi za osiem dni przyjd do ciebie do domu obiecaa unoszc gow. Przyjd w godzinach porannych, jeli to moliwe. Zgubi moj towarzyszk na targu albo w weneckich kramikach. Odpokutuj za to, wiem dobrze. Ale przyjd. Przypilnuj swego sugi tak, jak uznasz za stosowne. Ale czy wiesz, gdzie mieszkam? zapytaem spiesznie. To tylko zwyky drewniany domek nad portem za dzielnic weneck. Poznasz go po kamiennym lewku nad drzwiami. Tak, tak odpara z umieszkiem w gosie. Poznam go po tym maym brzydkim kamiennym lwie nad drzwiami. Ju wczoraj, gdy byam na zakupach, kazaam nie si koo tego domu, eby zobaczy ci cho przez okamgnienie. Ale ci nie widziaam. Niech Bg bogosawi twj dom.Posza w swoj stron szybkimi krokami i znika w ciemnoci.20 grudnia 1452Byem dzi na dole w porcie, kiedy odpyn ostatni okrt do Wenecji. Cesarz upowani kapitana, by zoy Signorii owiadczenie o konfiskacie wielkich galer. Take do Wgier wysa cesarz Konstantyn tajnymi drogami prob o pomoc. Ale Hunyadi, ktry jest teraz regentem, ptora roku temu potwierdzi ucaowaniem krzya trzyletni pokj z Mehmedem. Pod Warn w 1444 roku i pod Kosowem przed czterema laty przekona go Murad, e zbyt wiele kosztuje Wgry prowadzenie wojny z Turkami. Nie ufam w t pomoc, ktr moe nam da chrzecijastwo. Mehmed dziaa duo szybciej ni chrzecijanie.Ostatniego lata widziaem, jak mody sutan, obsypany wapiennym pyem, utaplanym w glinie rkami sam pracowa przy budowie fortecy nad Bosforem, eby wasnym przykadem pobudzi swoich ludzi do jeszcze wikszych wysikw. Nawet jego starzy wezyrowie musieli bra w tym udzia i toczy kamienie oraz miesza zapraw. Sdz, e tak mocnej twierdzy nigdy jeszcze nie zbudowano w tak krtkim czasie. Gdy uciekaem z obozu sutana, brakowao jeszcze tylko oowianych dachw na wieach.Take wielkie brzowe armaty puszkarza Orbana wytrzymay swe potne adunki i udowodniy swoj si. Odkd jedna kamienna kula zatopia weneck galer, aden statek z Morza Czarnego nie zawin do naszego portu. Kapitan galery odmwi spuszczenia agli. Jego trup wisi jeszcze wci na palu koo twierdzy sutana, a czonki marynarzy le rozrzucone i gnij na ziemi wok niego. Sutan uaskawi jedynie czterech ludzi i posa ich do miasta, eby opowiedzieli o tym, co si stao. Od tego czasu upyn ju miesic.Wyglda jednak na to, e cesarz Konstantyn zamierza broni si powanie. Wzdu caego muru miejskiego trwaj prace umocnieniowe. Wmurowuje si nawet pyty grobowe z podmiejskich cmentarzy. Co jest rzecz mdr, gdy inaczej mogliby ich uy Turcy, kiedy ju zaczn oblenie. Ale wrd ludzi kr suchy, e budowniczowie wykonuj roboty niedbale i sprzeniewierzaj ogromne sumy. I nikt tego nie potpia. Przeciwnie. Panuje zoliwe zadowolenie. Cesarz jest przecie apostat i zosta acinnikiem. Dlatego mona go oszukiwa jak wszystkich acinnikw. Zaiste, miasto to kocha bardziej Turkw ni acinnikw!No i maj przecie Panaghi w Blachernach, cudown Najwitsz Dziewic, by oddawa si pod Jej opiek. Z ca powag opowiadaa mi dzi poowica piekarza, e gdy Murad przed trzydziestu laty oblega miasto, Najwitsza Dziewica objawia si w niebieskim paszczu na murach miasta i wyposzya Turkw, tak e podpalili machiny oblnicze i cay swj obz i wycofali si spod miasta w cigu jednej nocy. Tak jakby Murad nie mia waniejszych od tego powodw.Jak dugi moe by tydzie! Jak dziwnie jest czeka, gdy ju sdziem, e nie mam adnych spodziewa. Samo oczekiwanie jest rozkosz, gdy dranica gorczka i niecierpliwo modoci dawno zniky. Ale nie mog duej wierzy. Moe ona nie jest wcale taka, jak to sobie wyobraziem. Moe oszukuj tylko siebie samego. Mimo to nie czuj braku ciepa dziki kociokowi z arem, cho dmie dzi lodowaty wiatr od morza Marmara i w powietrzu bujaj patki niegu. Ciao moje jest rozpalone jak rozgrzany piec, ktry promieniuje ciepem.22 grudnia 1452Przed nami uroczystoci narodzenia naszego Zbawiciela. Wenecjanie i Genueczycy w Perze przygotowuj si do obchodw. Ale Grecy nie przywizuj wikszej wagi do Boego Narodzenia. Ich najwaniejszym witem jest Wielkanoc. Nie dla pamici cierpienia Chrystusa, lecz jako wito zmartwychwstania. Ich wiara jest nabona, ekstatyczna, mistyczna i pojednawcza. Nawet kacerzy nie pal na stosach, lecz pozwalaj im wstpowa do klasztoru, eby odpokutowali grzech. Nie rzucali nawet kamieniami za kardynaem Izydorem.Woali tylko: Zabieraj swj nie kwaszony chleb z powrotem do Rzymu!"Takiej arliwej wiary i nabonoci, jak widuje si tutaj na twarzach ludzi uczszczajcych do kociow, nie mona ju zobaczy na Zachodzie. Tam kupuje si odpuszczenie grzechw za pienidze.Lecz miasto coraz bardziej pustoszeje. Ogromny mur miejski obejmowa "niegdy milion ludzi. Teraz miasto skurczyo si. yje tylko na wzgrzach koo centralnego targowiska i na spadzistociach koo portu. Zwalone domy, ruiny i puste parcele rozpocieraj si midzy dzielnicami zamieszkanymi i murem i stanowi ndzne pastwiska dla kz, osw i koni. Szorstka, ostra trawa, kolczaste krzaki, opuszczone domy z zapadnitymi dachami. I wiatr od morza Marmara.Dwa okrty wojenne przysaa Wenecja. Pidziesiciu najemnikw papie Mikoaj z Rzymu z kardynaem Izydorem. Caa reszta to przymusowo zarekwirowane statki i prob, i grob zwerbowani acinnicy. Czybym zapomnia o piciu cesarskich okrtach wojennych bizantyjskiego modelu? Chlupocz w porcie wod przeciekajc przez dna, agle maj pozrywane i cuchn zgnilizn z daleka. Paszcze strzelnic na stewach s zielone i pokryte niedzi. Dzi jednak mona byo widzie na nich ludzi. Widocznie megaduks Notaras zamierza mimo wszystko na nowo doprowadzi je do porzdku, cho cesarz nie ma na to rodkw. Okrty wojenne to droga rzecz.Z wysp na morzu greckim przyszo kilka statkw z adunkiem zboa, oliwy i wina. Chodz pogoski, e Turcy spustoszyli More. Stamtd zatem nie mona oczekiwa adnej pomocy, jeli Konstantyn w ogle moe polega na swoim bracie. W kadym razie Demetrios nalea do przeciwnikw unii ju we Florencji. Kiedy cesarz Johannes zmar, byo tylko zasug ich matki, e nie wybucha bratobjcza wojna.Nie znam Grekw. Nie mog dotrze do ich serca. Zawsze pozostan dla mnie obcy. Nawet ich rachuba czasu jest inna ni moja. Ten rok jest dla nich sze tysicy dziewiset szedziesitym od stworzenia wiata. Dla Turkw znowu jest to rok osiemset pidziesity szsty po ucieczce Proroka. Jaki zwariowany wiat! A moe jestem tylko nazbyt aciski w moim sercu?Zoyem nawet wizyt w genueskiej Perze po drugiej stronie zatoki. Nikt nie stawia mi adnych pyta. Nieustannie pywaj tam i z powrotem wypenione po brzegi odzie. Handel Genueczykw idzie dobrze. Gdybym chcia, szybko wzbogacibym si na handlu broni. Moe Grecy przyjmowaliby mnie lepiej, gdybym im oferowa przestarza bro za zbjeckie ceny. Moe wwczas ufaliby mi i uwaaliby mnie za uczciwego czowieka.W kadej winiarni w Perze mona sprzeda i wymieni informacje. Genueczycy nie s przecie w stanie wojny z sutanem. Take i to jest szalestwem. Przez Per sutan Mehmed dowiaduje si o wszystkim, co si dzieje w Konstantynopolu. Podobnie jak my dowiadujemy si, jak przygotowania wojenne sutana postpuj z dnia na dzie.Nie przysza wic dzisiaj. Przypuszczalnie chciaa tylko zyska na czasie, eby pozby si mnie w stosowny sposb i zatrze za sob lady. Nie znam przecie nawet jej imienia.I jest Greczynk, tak jak ja sam jestem Grekiem z racji krwi mego ojca. Osabionej, chytrej, zdradliwej, okrutnej krwi Bizancjum. Jeli jest tak, e kobieta, chrzecijanka czy Turczynka, jest najchytrzejsz z wszystkich istot, to czy Greczynka nie miaaby by najchytrzejsz z kobiet? Ma przecie dwa tysice lat dowiadczenia.Z oowiu jest moje serce, z oowiu jest krew w moich yach. Nienawidz tego umierajcego miasta, ktre wpatruje si lepo w swoj przeszo i nie chce uwierzy, e zagada zblia si do jego wrt.Dlatego nienawidz, e kocham.26 grudnia 1452Mj suga zaskoczy mnie dzi rano przychodzc do mnie z ostrzeeniem: Panie, nie powiniene odwiedza Pery zbyt czsto.Po raz pierwszy przypatrzyem mu si dokadnie. Dotychczas by dla mnie tylko zem koniecznym, ktre odziedziczyem wraz z domem, gdy go wynajem. Doglda mojej odziey i kupowa mi poywienie, pilnowa domu dla gospodarza, zamiata podwrze i zaopatrywa bez wtpienia Ciemny Pokj w Blachernach w informacje, co robi i z kim si spotykam.Nie miaem nic przeciwko niemu. Jest starym czowiekiem, ktrego byo mi al. Nie miaem tylko nigdy ochoty na niego spojrze. Teraz to uczyniem. Jest maym staruszkiem z rzadk brdk. Ma ble w kolanach i bezdennie smutne greckie oczy. Jego odzie jest zniszczona i peno na niej tustych plam.Zapytaem: Kto ci prosi, eby mi to powiedzia?Odpar dotknity: Myl tylko o twoim dobru. Jeste przecie moim panem, dopki mieszkasz tu, w tym domu.Odrzekem: Jestem acinnikiem.Zaprzeczy gwatownie: Nie, nie, nie jeste nim. Poznaj twoj twarz.Ku memu bezgranicznemu zdziwieniu rzuci si przede mn na kolana, szukajc mojej doni, by j ucaowa, i prosi: Nie gard mn, panie! To prawda, e wypijam wino, ktre zostaje na dnie dzbana, i zwykem take zbiera drobne monety, ktre siejesz wok siebie, a cz oliwy daem mojej chorej ciotce, gdy wszyscy jestemy bardzo ubodzy w naszej rodzinie. Ale jeli nie chcesz, nie bd tego wicej robi, gdy teraz poznaem ciebie. Nie skpiem pienidzy na gospodarstwo powiedziaem zdumiony. To prawo biedaka y z okruchw, ktre spadaj ze stou bogacza. Jeli chodzi o mnie, utrzymuj nawet ca swoj rodzin, dopki jestem twoim panem. Nie przywizuj zbyt wielkiej wagi do pienidzy. Rycha jest chwila, gdy i pienidze, i dobra utrac znaczenie. Wobec mierci jestemy wszyscy rwni, a na wagach Boga cnota mrwki way tyle co cnota sonia.Mwiem do niego tak dugo, eby przez ten czas mc obserwowa jego oblicze. Wydawao mi si, e wyglda uczciwie, ale twarz czowieka kamie i czy moe jeden Grek ufa drugiemu?Odpar: Kiedy indziej nie musisz mnie zamyka w piwnicy, gdyby chcia, ebym nie wiedzia, co robisz lub dokd si udajesz. W tej piwnicy byo tak zimno, e koci mi zdrtwiay na ld. Od tego czasu cierpi na katar i ble w uszach, a stan moich kolan jest gorszy ni poprzednio. Wsta, guptasie, i ulecz swoje dolegliwoci winem powiedziaem, wyjmujc z sakiewki zotego bezanta. Bya to dla niego fortuna, gdy w Konstantynopolu ubodzy s bardzo biedni, a nieliczni bogacze bardzo bogaci.Spojrza na monet w mojej doni i twarz jego rozjania si, ale potrzsn gow i rzek: Panie, nie skaryem si, aby ebra. Nie musisz mnie przekupywa. Kiedy tylko zechcesz, nie bd nic widzia ani sysza, czego nie bdziesz chcia, bym widzia lub sysza. Rozkazuj mi. Nie rozumiem ciebie odparem.Wskaza na tego psa, ktry ju zacz tucie i lea na swoim miejscu na szmaciaku pod drzwiami z nosem przy ziemi i ledzi mnie wzrokiem. Czy i ten pies nie sucha ciebie i nie idzie za tob? rzek. Nie rozumiem twojej mowy powtrzyem rzucajc zot monet na dywan. Schyli si i podnis j, a potem popatrzy mi w oczy. Nie musisz odsania si przede mn, panie powiedzia. Jake mgbym nawet dopuci tak myl. Twoja tajemnica jest dla mnie wita. Bior t monet, bo tak nakazae. Sprawi ona mnie i mojej rodzinie wielk rado. Ale jeszcze wiksz radoci dla mnie jest mc ci suy.Jego dziwne aluzje ukuy mnie. Naturalnie podejrzewa, podobnie jak inni Grecy, e wci jeszcze potajemnie su sutanowi i tylko udaj, i uciekem od niego. Moe spodziewa si wycign ze mnie jakie korzyci i unikn niewoli po zajciu miasta przez sutana. Taka wiara u niego byaby dla mnie poyteczna, gdybym chcia co ukry. Ale jake mgbym ufa czowiekowi tak niskiego rodu! Mylisz si, jeli wierzysz, e bdziesz mia ze mnie jak korzy odparem szorstko. Nie jestem ju na subie u sutana. Dziesiciokrotnie i do granic mojej cierpliwoci powtarzaem to tym, ktrzy ci wynajli, eby mnie nadzorowa. Nie su ju wicej sutanowi.Powiedzia: Nie, nie, wiem dobrze o tym. Jake ty mgby by na subie u sutana! Poznaem ci i jakby piorun uderzy w ziemi przede mn. Czy pijany? zapytaem. Bredzisz. Czy gorczka posza ci do gowy? Nie rozumiem, o czym mwisz. Ale w duchu poruszyo mnie to w dziwny sposb.Skoni si przede mn i rzek: Panie, piem wino. Wybacz. To si wicej nie powtrzy.Lecz jego szalone sowa sprawiy, e poszedem przypatrze si sobie w lustrze. Z jakiego powodu nie chciaem ju wicej chodzi do balwierza, lecz postanowiem goli si sam, staranniej ni przedtem. Z lenistwa i niedbalstwa pozwoliem brodzie rosn przez wiele dni. Zmieniem teraz take odzie, eby jeszcze wyraniej ni przedtem pokaza, e jestem acinnikiem.2 stycznia 1453Przysza. Przysza do mnie mimo wszystko.Odziana bya w jasnobrzowy paszcz i mikkie brzowe buciki. Moe uwaaa, e jest dobrze przebrana, ale nawet najbardziej naiwny gupiec nie mg by wzi jej za kobiet niskiego rodu. Krj paszcza, nakrycie gowy, ju sam sposb, w jaki owijaa gow cienkim jak mgieka welonem, eby ukry twarz, zdradzay jej pochodzenie i wychowanie. Bd pozdrowiona w imi Boga rzekem nie mogc powstrzyma ez, ktre cisny mi si do oczu. ty pies macha do niej radonie ogonem. To szalestwo powiedziaa szalestwo i czary. Odkryj mnie, ale nie mogam si oprze, eby nie przyj. Musiaam przyj, mimo e nie chciaam. Jak wesza do rodka? zapytaem spiesznie.Wci jeszcze zasaniaa welonem usta. May kaszlcy czowieczek otworzy mi, kiedy zapukaam rzeka. Powinienie da swemu sudze lepsze szaty i kaza mu uczesa wosy i brod. Tak wstydzi si swego wygldu, e odwrci si tyem nie patrzc na mnie. Rozejrzaa si dokoa. Twojej izbie te przydaoby si sprztanie. Odwrcia szybko swoje brzowe oczy od jednego z ktw. Narzuciem kobierzec na moje posanie i spiesznie wyszedem z komnaty. Mj suga sta na dziedzicu i wpatrywa si w chmury. Pikny dzie odezwa si i umiechn si chytrze. Cudowny dzie przyznaem robic znak krzya na sposb grecki. Najlepszy dzie w moim yciu. Biegnij i przynie wina, pieczywa, sodyczy, smaonego misa, konfitur. Przynie duo. Kup to, co najlepsze. Kup peny kosz, tak eby starczyo dla ciebie, a take dla twoich kuzynw i ciotek, dla caej twojej rodziny. A jeli zobaczysz na drodze ebrakw, daj im jamun i bogosawiestwo. Czy to dzie twoich urodzin, panie? zapyta udajc, e nic nie wie. Mam tylko gocia odparem. Prosta kobieta niskiego rodu przysza, eby uprzyjemni mi moj samotno. Gocia? zapyta z udanym zdziwieniem. Nie widziaem adnego gocia. To prawda, e wiatr zatrzs drzwiami, tak jakby kto w nie omota, ale gdy poszedem je otworzy, nie byo tam nikogo. Chyba artujesz. Rb, jak ci powiedziaem ponagliem go. Gdyby jednak pisn komu choby swko o moim gociu, wezm ci za brod i podern ci gardo wasnorcznie. Kiedy ju mia odej po kosz, zapaem go za rami i rzekem: Nigdy nie zapytaem, jak si nazywasz. Powiedz mi swoje imi. To wielki zaszczyt dla mnie powiedzia. Nazywam si Manuel po starym cesarzu Manuelu. Mj ojciec suy mu jako nosiciel drzewa w Blachernach. Manuel! wykrzyknem. Jakie adne imi. Manuelu, to jest najpikniejszy dzie w moim yciu. Na imi Chrystusa! Zapaem go za uszy i pocaowaem w oba brodate policzki wypychajc go jednoczenie na drog.Gdy wrciem do izby, go mj zrzuci ju brzowy paszcz i odsoni twarz. Nie mogem napatrzy si na ni do syta. Sowa wizy mi w gardle, a kolana uginay si pode mn, tak e osunem si na podog przed ni i przycisnem policzek do jej kolan. Pakaem z radoci i ekstazy. Dotkna niemiao doni mojej gowy i pogadzia mnie po wosach.Gdy wreszcie podniosem oczy, umiechna si. Jej umiech by jak soce. Jej oczy jak zotobrzowe kwiaty. Jej niebieskie brwi zaokrglay si wysoko i rwno niczym cudowne uki. Jej policzki byy jak tulipany. Jej mikkie wargi jak patki r. Zby miaa jak pery. Byem olepiony od patrzenia na ni. Powiedziaem jej to wszystko. Serce moje ma siedemnacie lat rzekem. Musz poycza sw od poetw, gdy wasne mi nie wystarczaj. Jestem tob pijany. To tak, jakbym nigdy jeszcze nic nie przeywa. To tak, jakbym nigdy jeszcze nie dotkn adnej kobiety. A mimo to znam ciebie tak, jak gdybym zna ciebie cae ycie.Ty jeste dla mnie caym Bizancjum mwiem. Ty jeste miastem cesarzy, Konstantynopolem. To z twego powodu tskniem tu przez cae moje ycie. To o tobie marz, gdy ni o moim miecie. Tak samo jak twoje miasto jest tysickro cudowniejsze, ni mogem przypuci, tak samo ty jeste tysickro pikniejsza, ni mogem zapamita. Jeste pikniejsza, cudowniejsza, ni mogem zapamita mwiem. Dwa tygodnie to okropny szmat czasu. Dwa tygodnie to czas mierci. Dlaczego nie przysza, tak jak obiecaa? Dlaczego opucia mnie? Sdziem ju, e moja mier jest bliska.Przyjrzaa mi si, lekko zmruya powieki i dotkna koniuszkami palcw kcikw moich oczu, moich policzkw i warg. Potem znowu otwara promienne, brzowe miejce si oczy i rzeka: Mw dalej. Mwisz piknie. Tak dobrze jest sucha, cho z pewnoci zmylasz to wszystko. Ju pewnie mnie zapomniae. Bye bardzo zdziwiony, kiedy przyszam. Ale jednak poznae mnie.Nie, nie bronia si, opierajc obie donie o moj pier. Ale ten opr by jakby zaproszeniem. Pocaowaem j. Ciao jej stopio si i zmiko w moim ucisku. A odepchna mnie od siebie, odwrcia si do mnie tyem i wzia za gow obiema rkami. Co ty robisz ze mn?! rzucia ze skarg i wybuchna paczem. Nie po to tu przyszam. Gowa mnie boli.Nie omyliem si. Bya niedowiadczona i nie tknita. Powiedziay mi to jej usta. Powiedziao to mojemu ciau jej ciao. Dumna, by moe, namitna, zapalczywa, kapryna, zazdronie strzeona, ale grzechu nie prbowaa. Moe w mylach, ale nie ciaem.Z twarzy jej wyczytaem, e rzeczywicie boli j gowa. Ujem t pikn gow w obie donie i zaczem gadzi jej czoo. Wybacz powiedziaa szlochajc z blu. Jestem moe zbyt wraliwa. Mam takie uczucie, jak gdyby kto ku mnie rozarzonymi szpilkami. Moe przelkam si, kiedy obje mnie tak nagle.Sia przechodzia ze mnie w ni. Sia z moich doni. Po krtkiej chwili westchna gboko, czonki jej odpryy si i otwara oczy. Twoje donie s agodne rzeka, przekrcia gow i pocaowaa mnie w do. To donie cudownego uzdrowiciela.Spojrzaem na swoje rce. Cudownego uzdrowiciela. Raczej niszczyciela ycia rzekem szorstko.Ale wierz, nie chc ci zrobi nic zego. I przed chwil take nie chciaem. Powinna to bya wyczu.Popatrzya na mnie. Jej spojrzenie byo znw otwarte i dobrze znane. Mogem w nim uton, tak e wszystko dokoa mnie pociemniao i stao si nierzeczywiste. Chyba si myliam powiedziaa. Moe sama chciaam czego zego, ale nie w gbi duszy. Teraz jednak czuj si znowu dobrze. U ciebie jest mi dobrze. Gdzie indziej nie. Mj wasny dom sta si dla mnie obcy i nudny. Cay czas twoja sia cigna mnie do ciebie. Przez mury, przez ciany, przez cae miasto. Czy ty mnie zaczarowa? Mio jest zaczarowaniem odparem. Mio to najstraszliwsze czary. To ty mnie oczarowaa, kiedy spojrzaa mi w oczy w kociele Mdroci Boej. To szalestwo powiedziaa aonie. Ojciec nigdy nie zgodziby si, eby wyda mnie za acinnika. Nie znam nawet twojego rodu. Jeste wdrowcem. Poszukiwaczem szczcia. Nie, ojciec kazaby mnie zabi, gdyby wiedzia.Serce mi stano w piersi. By zyska na czasie, chepiem si: Mj rd wypisany jest na mojej twarzy, miecz jest moim ojcem, gsie piro moj matk, mylce gwiazdy moim rodzestwem, anioowie i demony moj rodzin.Spojrzaa mi prosto w oczy i rzeka: Nie chciaam ci zrani. Mwiam tylko prawd.Chepliwe sowa ugrzzy mi w gardle. Prawda bya duo skromniejsza. Jestem ju onaty wyznaem. Wprawdzie nie ogldaem swojej ony od niemal dziesiciu lat, lecz o ile wiem, jest ona przy yciu. Nasz syn ma ju dwanacie lat. To chyba dlatego wziem krzy, e nie mogem ju duej y z nimi. Myl, e polegem pod Warn. I tak jest najlepiej.Wzdrygna si gwatownie na moje pierwsze sowa. adne z nas nie patrzyo na drugie. Przesuna palcem po wyciciu u szyi i poprawia brosz na piersiach. Jej szyja bya bardzo biaa. C to waciwie znaczy powiedziaa w kocu chodnym gosem. To wszystko i tak nie mogo mie dalszego cigu. Wci obracaa w palcach brosz; patrzc na swoj do rzeka: A teraz musz ju i. Zechciej mi poda paszcz.Ale ja nie chciaem pozwoli jej odej. I chyba ona te tego nie chciaa. Powiedziaa tak pewnie tylko, eby mnie zrazi. Oboje jestemy dorosymi ludmi rzekem i nie mogem nic na to zaradzi, e gos mj brzmia szorstko. Nie bd dziecinna. Wiesz chyba dobrze, co robisz.Przysza tu z otwartymi oczyma cignem. Co mnie obchodzi maestwo, co mnie obchodz wite sakramenty kocioa. Nie, nie dbam ani o niebo, ani o pieko, kiedy ty istniejesz i ja ci wreszcie znalazem. I tak nie s one takie, jak mylimy czy jak gosz o nich kazania. Ty jeste moja i tego nie moesz zaprzeczy. Ale jeszcze raz powiem, nie chc ci zrobi nic zego.Staa w milczeniu wpatrujc si uparcie w podog. Tote mwiem dalej: Moe nie zdajesz sobie sprawy, co czeka nas wszystkich. Tylko mier albo niewola u Turkw. Jedno z dwojga musisz wybra. Nie mamy wicej jak tylko kilka miesicy czasu, najwyej p roku. Potem przyjd Turcy.C tedy znaczy, co wypada, a co nie wypada! wykrzyknem i uderzyem pici w oparcie fotela tak gwatownie, a zatrzeszczao mi w kostkach i bl na chwil mnie olepi. O maestwie, domu, dzieciach moe myle czowiek, ktry ma ycie przed sob. Ty i ja go nie mamy. Nasza mio jest z gry skazana na zagad. Nasz czas jest krtki. Ale jeli chcesz, we swj paszcz i odejd dlatego tylko, e dopust boy wiele lat temu zmusi mnie do oenku z kobiet starsz ode mnie, kobiet, ktrej jedynie z litoci podarowaem moje ciao. Do serca mego nie dotara nigdy. Co mnie obchodzi twoje serce! krzykna z ponc twarz. Twoje serce jest aciskie. wiadcz o tym twoje sowa. Konstantynopol nie moe nigdy ulec zagadzie. Raz na kade pokolenie Turcy oblegali go na prno. Najwitsza Matka Boska chroni nasze mury. Jake mgby je obali jaki modzik, ten Mehmed, ktrym gardz sami Turcy.Ale wygldao, jakby mwia to tylko, eby co powiedzie, tak oczywista bya jej szalona ufno w mury Konstantynopola. Wolniej i z odwrconym wzrokiem zapytaa: Co ty powiedzia przed chwil o dopucie boym? Rzeczywicie masz on starsz od siebie?To pytanie ucieszyo na nowo moje serce. Wykazywao przecie, e w jej kobiecej duszy zrodzia si ciekawo. W teje chwili wrci do domu mj suga, trzaskajc drzwiami i ciko stpajc po schodach. Wyszedem i odebraem od niego kosz. Nie potrzebuj ci ju wicej dzisiaj, Manuelu powiedziaem. Panie odpar bd pilnowa domu z winiarni naprzeciwko. Wierz mi. Tak bdzie najlepiej.W swej gorliwoci dotkn mego ramienia, przycign moj gow do siebie i szepn mi do ucha: Na mio Bosk, panie, ka jej ubiera si inaczej. Tak jak teraz ciga ku sobie wszystkie oczy i wzbudza wiksz ciekawo, ni gdyby chodzia z odsonit twarz i policzkami malowanymi jak u ladacznic portowych. Manuelu! ostrzegem go. Mj sztylet siedzi lekko w pochwie.Ale on tylko chichota, jakby powiedzia jaki dowcip, i zaciera donie jak do bogosawiestwa. Masz dusz kuplera, jakby by cyrulikiem powiedziaem i odprawiem go kopniakiem. Wstyd si swoich myli. Ale mj kopniak by ostrony, by Manuel atwo mg wywnioskowa, e to tylko dowd aski.Wniosem kosz do izby. Rozdmuchaem ognisko i dorzuciem wgla. Nalaem wina do srebrnego pucharu. Naamaem pszennego chleba. Napeniem chisk waz sodyczami. Podniosa do odmownym gestem.Ale potem przeegnaa si znakiem krzya po grecku, upia yczek ciemnego wina, ugryza ksek chleba i zjada lepki od miodu karmelek na patyczku. W taki sam sposb i ja pokosztowaem wszystkiego. Nie byem wcale bardziej godny ni ona. Wic pilimy ju z sob wino i amalimy chleb powiedziaem. Teraz wiesz, e nie mog ci zrobi nic zego. Jeste moim gociem i wszystko, co moje, jest te twoje. Umiechna si i rzeka: Czy nie miae opowiedzie o tym dopucie boym? Zbyt duo ju mwiem odparem. Po c miabym mwi, skoro jeste u mnie. A poza tym ludzie uywaj przecie tych samych sw, ale mwi o odmiennych rzeczach. Posiewem sw jest nieporozumienie i nieufno. Dla mnie wystarczy, e jeste u mnie. Nie potrzebuj adnych sw, kiedy tu jeste.Ogrzaem jej donie nad kociokiem z arem. Palce miaa chodne, ale jej policzki pony. Moja ukochana rzekem powoli. Moja jedyna, ukochana! Sdziem, e nadesza ju jesie ycia, ale tak nie byo. Dziki za to, e istniejesz.Pniej opowiedziaa mi, e matka jej zachorowaa i e dlatego nie moga przyj wczeniej. Zauwayem, e chtnie wyznaaby mi, kim jest, ale zakazaem jej tego. Nie chc wiedzie. Takie rzeczy powikszaj tylko troski. Na wszystko jest czas. Wystarczyo mi, e bya u mnie.Gdy si rozstawalimy, zapytaa: Powanie mylisz, e Turcy bd oblega Konstantynopol ju na wiosn?Nie mogem si powstrzyma, by nie wybuchn znowu: Czycie wszyscy szaleni, wy Grecy? A wic posuchaj! Derwisze i wici mowie wdruj od wioski do wioski w caej Azji. Oddziay europejskie, ktre podlegaj sutanowi, otrzymay ju rozkaz wymarszu. W Adrianopolu odlewaj nowe bombardy. Sutan zamierza zebra wiksze wojsko, ni zbierali jego przodkowie, by oblega twoje miasto. Ale nawet ty pytasz tylko: czy zamierza on rzeczywicie przyj?Doprawdy, zamierza to uczyni wykrzyknem i bardzo mu si spieszy! Teraz, gdy unia wesza ju w moc, moe papieowi uda si mimo wszystko sprawi, by ksita Europy zapomnieli o swoich sporach i wojnach i jeszcze jeden raz rozpoczli krucjat. Jeli Turcy s miertelnym zagroeniem dla was, to i Konstantynopol w sercu tureckiego pastwa jest miertelnym zagroeniem dla sutana. Nie znasz jego wielkomocarstwowych planw. Uwaa si za Aleksandra naszych czasw. Sza, sza uciszya mnie umiechajc si z powtpiewaniem. Jeli jest tak, jak mwisz, nie bdziemy mogli si ju spotka wiele razy. Co chcesz przez to powiedzie zapytaem chwytajc j za rce. Jeli sutan rzeczywicie wyruszy z Adrianopola, cesarz Konstantyn wyle damy z cesarskiej rodziny chyym statkiem w bezpieczne miejsce na More. Dla wszelkiej pewnoci. Statek ten wemie na pokad take inne damy wysokich rodw. I ja te mam tam miejsce.Spojrzaa na mnie swymi brzowymi oczami, zagryza wargi i rzeka: Tego waciwie nie powinnam ci bya powiedzie. Nie odrzekem suchymi wargami i ochrypym gosem. Mgbym by przecie tajnym agentem sutana. Czy to miaa na myli? Przecie wszyscy to podejrzewacie. Ufam ci odpara. Na pewno nie zrobisz zego uytku z tego, czego si dowiedzia. Powiedz, czy mam jecha? Naturalnie powiedziaam. Musisz jecha. Dlaczego nie miaaby uratowa cnoty i ycia, jeli ci si nadarzy okazja. Nie znasz sutana Mehmeda. Ja go znam. Twoje miasto ulegnie zagadzie. Cae jego pikno, cay ten gasncy blask, ktry nas otacza, caa ta moc i bogactwo szlachetnych rodzin, wszystko to jest ju tylko cieniem i pozorem. A ty? rzucia. Ja przybyem tu, by umrze na murach Konstantynopola odrzekem. Za to, co minione i czego adna sia na wiecie nie moe ju przywrci. Nadchodz inne czasy. Nie zaley mi na tym, by zobaczy.Woya ju brzowy paszcz i staa mnc w palcach welon. Nawet mnie nie pocaujesz, kiedy odchodz? bkna. Rozboli ci tylko gowa powiedziaem.Wspia si na palce i caowaa mnie w policzki mikkimi wargami, gadzc lekko doni moj brod. Przycisna na chwilk gow do mojej piersi, jakby chcc zamkn mnie w swoim objciu. Napawasz mnie prnoci rzeka. Zaczynam sobie zbyt wiele przypisywa. Czy rzeczywicie nie zaley ci zupenie na tym, by wiedzie, kim jestem? Czy tylko jako kobiet chcesz mnie mie za przyjaciela? To dla mnie lube uczucie, ale trudno mi w to uwierzy. Przyjdziesz jeszcze raz, zanim wyjedziesz? zapytaem.Rzucia spieszne spojrzenie po izbie, poklepaa z roztargnieniem tego pieska. Dobrze mi tu u ciebie rzeka. Przyjd, jeli bd moga.6 stycznia 1453Mimo wszystko Grecy zaczynaj si niepokoi. Zowieszcze wrby szerz si z ust do ust. Kobiety opowiadaj swoje sny. Mczyznom zdaje si, e widz znaki. Z poncymi oczyma mnisi gosz z gniewn pasj na otwartej ulicy mier i zniszczenie dla miasta, ktre porzucio wiar przodkw.Cae to podniecenie wychodzi z klasztoru Pantokratora. Stamtd to mnich Gennadios wysya do miasta listy, ktre odczytuje si ludowi. Kobiety wybuchaj paczem na dwik tych sw. Sam Gennadios, na rozkaz cesarza, nie omiela si pokazywa ludowi. Ale czytaem wezwanie, ktre kaza przybi na wrotach klasztoru.Nieszczni! pisze. Dokdecie si zabkali? Jak moglicie odstpi od ufnoci w Boga i wiza nadzieje z pomoc Frankw? Wtrcacie swoje miasto w zagad i wraz z nim utracilicie wasz wiar. Boe, bd mi miociwy! Przed Twoim obliczem zawiadczam, e nie mam adnego udziau w tej grzesznej przewinie. Zastanwcie si, nieszczni, co robicie. Zginiecie jako niewolnicy, zginiecie odstpiwszy od wiary waszych przodkw i przyznawszy si do herezji. Biada wam na sdzie ostatecznym!Najwaniejsze jest w rzeczy samej pytanie, czy flota papieska zdy na czas i czy pomoc bdzie dostateczna. W jak ogln krucjat trudno mi wierzy. Do klski pod Warn chrzecijastwo przygotowywao si przez pi lat. Wgry nie odwa si ju tym razem zerwa rozejmu, jak wtedy. Jeli pomoc nie przyjdzie na czas, uznanie unii byo postpkiem pochopnym, ktry wzbudzi tylko rozgoryczenie i nieufno. Dlaczego lud Konstantynopola miaby w rzeczy samej odstpi od tej pociechy, ktr moe im da ich wiara?Gennadios ma lud po swojej stronie. Koci Mdroci Boej wieci obecnie pustkami. Tylko cesarz ze swoim ceremonialnym orszakiem chodzi jeszcze tam na msz. Dla politykw jest rzecz obojtn, w co wierz. I tak skadaj zawsze wyznania tylko ustami. Ale myl, e pustka w kociele moe ich przerazi. Take i cz duchowiestwa odpada. Tym, ktrzy zostali w kociele Mdroci Boej, inni gro ekskomunik i wyklciem.8 stycznia 1453Nowa pogoska skonia mnie, bym jeszcze raz uda si do klasztoru Pantokratora, eby spotka si z tym Gennadiosem. Musiaem czeka dugo. Modli si i biczuje cay dzie, aby odkupi grzech miasta. Ale przyj mnie, gdy usysza, e naleaem do wity sutana. Zaprawd, oni kochaj Turkw bardziej ni acinnikw!Gdy zobaczy moj gadko ogolon brod i aciski strj, cofn si woajc anatema" i apostata". To wcale niedziwne, e nie pozna mnie natychmiast, gdy take i mnie trudno byo rozpozna go na pierwsze wejrzenie. Brodatego, skudaczonego, z oczyma zapadnitymi od postw i czuwania. Ale mimo to by tym dawnym Georgiosem Scholariosem, sekretarzem i stranikiem pieczci nieboszczyka cesarza Johannesa, tym samym, ktry wraz z innymi zoy podpis pod uni we Florencji. Mody, gwatowny, uczony, dny chway, ambitny i miujcy ycie Georgios. Jestem Jean Ange powiedziaem. Giovanni Angelo, Frank, ktremu okazae swoj przyja we Florencji, przed wielu laty.Wpatrzy si we mnie, jakby zobaczy szatana. Moe i zna ciebie Georgios, ale nie ma ju wicej Georgiosa! wykrzykn. Dla moich grzechw wyrzekem si wszystkich wieckich godnoci, wszelkiej wiedzy i politycznej chway. Tylko mnich Gennadios pozostaje, a on ciebie nie zna. Czego chcesz ode mnie?Jego podniecenie i duchowy bl nie byy udane. Doprawdy cierpia i pot miertelny jego miasta i jego ludu wystpi mu na czoo. Opowiedziaem mu pokrtce o moich losach, aeby mg mi ufa. A potem rzekem: Jeli to byo grzechem, e wwczas podpisa, i jeli dzi pokutujesz za ten grzech, dlaczego nie robisz tego tylko przed Bogiem? Dlaczego wcigasz cay lud z sob w twj bl i siejesz rozdwiki teraz, gdy wszystkie siy powinny si zjednoczy?Odpar: Moim jzykiem i moim pirem Bg chce chosta ich za okropne odstpstwo. Gdyby zaufali Panu i odrzucili pomoc z Zachodu, wwczas sam Pan walczyby za nich. Dzi Konstantynopol jest zgubiony. Czczym dziaaniem bez znaczenia jest dalsze budowanie murw i zbieranie broni. Bg odwrci od nas oblicze i wyda nas w rce Turkw. Jeli to nawet Bg przemawia przez twoje usta odrzekem to i tak czeka nas bj. Sdzisz, e cesarz Konstantyn dobrowolnie odda miasto?Spojrza na mnie badawczo i w jego penych ekstazy oczach zabyso spojrzenie dowiadczonego ma stanu. Kt to przemawia przez twoje usta? zapyta Tym, ktrzy si podporzdkuj, sutan zapewnia ycie, mienie i wykonywanie zawodu, a przede wszystkim ich wiar. Nasz koci bdzie y i rozkwita take i w pastwie tureckim pod opiek sutana. Nie prowadzi on wojny z nasz wiar, lecz przeciw naszemu cesarzowi.Kiedy nic na to nie odpowiedziaem, doda: Przez swoje odstpstwo Konstantyn wykaza, e nie jest prawdziwym bazyleusem. Nie jest on przecie nawet zgodnie z prawem ukoronowany. Jest on gorszym wrogiem naszej wiary ni Mehmed. Obkany, szalony mnichu wybuchnem sam nie wiesz, co mwisz!Uspokoi si i powiedzia: Nie taiem mojego pogldu. Powiedziaem cesarzowi Konstantynowi te same sowa. Nie mam nic do stracenia. Ale nie jestem sam. Za mn stoi lud, a take wielu, spord wielmow, ktrzy boj si gniewu boskiego. Powiedz to temu, kto ci tu posa. Mylisz si odparem. Nie su ju sutanowi. Ale nie wtpi, e potrafisz sprawi, by sowa twoje doszy do uszu sutana innymi drogami.10 stycznia 1453Wezwano mnie jeszcze raz do Blachern. Frances okaza mi szczegln uprzejmo i wzgldy. Nalewa mi wina, ale nie spojrza mi ani razu w oczy. Krci tylko na palcu sygnet, duy niczym gowa dziecka, i patrzy na swoje wypielgnowane paznokcie. Bez wtpienia jest to m uczony i mdry, w ktrym nie ma ju adnej wiary. Jest tylko wierny swemu cesarzowi. Konstatnyn i on wzroli razem od kolebki. Ta zima bdzie decydujca powiedzia midzy innymi. W Adrianopolu wielki wezyr Halil robi nadal wszystko, co w jego mocy, eby zachowa pokj. Jest on naszym przyjacielem. Jeszcze ostatnio otrzymalimy od niego przez Genueczykw w Perze zachcajce wieci. Nie musz tego chyba tai przed tob. Wzywa nas, ebymy patrzyli ufnie w przyszo i zbroili si, jak tylko moemy. Im lepiej si uzbroimy, tym pewniejsza bdzie poraka sutana, gdyby rzeczywicie odway si na oblenie. Ta zima bdzie decydujca przyznaem. Im wczeniej sutan odleje dziaa i wystawi armi, tym wczeniej padnie Konstantynopol. Nasze mury wytrzymay wiele oble umiechn si znowu Frances. Tylko acinnikom udao si raz zdoby Konstantynopol. Ale wtedy przyszli oni od morza. Od tej pory nie lubilimy krucjat. Wolimy raczej y w zgodzie z Turkami. Zabieram ci czas rzekem. Nie chc duej przeszkadza. Ach tak powiedzia i ja te mam przecie spraw do ciebie. Mwi mi, e zbyt czsto jedzisz do Pery. I odwiedzie te mnicha Gennadiosa, mimo e z cesarskiego rozkazu musi on przebywa w murach swego klasztoru. Do czego zmierzasz? Czuj si samotny odparem. Wyglda na to, e nikt mi nie ufa. Chciaem tylko sprbowa oywi dawn przyja. Ale Georgios Scholarios wyranie ju nie yje. A z mnicha Gennadiosa nie mam adnej pociechy.Frances rozoy obojtnie rce. Dlaczego ja waciwie spieram si z tob? I tak nie moemy zrozumie si nawzajem. W imi Boga, wysoki kanclerzu! wykrzyknem. Uciekem od sutana. Porzuciem stanowisko, ktrego wielu mi zazdrocio. Tylko po to, eby bi si za Konstantynopol. Nie za ciebie. Nie za twojego cesarza. Tylko za to miasto, ktre kiedy byo sercem wiata. Tylko to serce pozostao z potnego mocarstwa. Bije ono ostatnimi, powolnymi uderzeniami. To serce jest take moim. Z tym sercem umr. A jeli zostan wzity do niewoli, sutan wbije mnie na pal. Dziecinada odrzek krtko Frances. Gdyby mia dwadziecia lat, mgbym uwierzy. Ty, Frank i acinnik, co moesz mie wsplnego z nami? Wol walki odparem. O marno, w obliczu zagady, w obliczu potopu. W zwycistwo nie wierz. Walcz bez nadziei. Ale jakie to ma znaczenie, skoro chc walczy?Przez chwil czuem, e moje sowa na moment przekonay go, tak e gotw by skreli mnie ze swoich politycznych rachub i traktowa jako nieszkodliwego fantast. Ale potem potrzsn gow. Jego jasnoniebieskie oczy wypenia melancholia. Gdyby by kim innym, gdyby przyby z Europy z krzyem na ramieniu, gdyby ebra o pienidze jak wszyscy Frankowie, gdyby domaga si przywilejw handlowych w nagrod, wwczas moe bym ci uwierzy, a nawet zaufa. Ale jeste zbyt uczonym mem, zbyt dowiadczonym i jasno mylcym, eby twoje zachowanie mogo wskazywa na co innego jak ukryte zamiary.Staem nadal przed nim. Moje stopy zrobiy si niespokojne. Chciaem znw pj swoj drog. Ale on wci okrca na palcu piercie z sygnetem i zezowa na mnie nie chcc spojrze mi w oczy, tak jakby ywi do mnie najgbsz niech. Skd przybye do Bazylei? powiedzia. Jak udao ci si zyska zaufanie doktora Mikoaja Cusani? Dlaczego popyne z nim do Konstatynopola? Ju wwczas umiae mwi po turecku. Dlaczego tak uparcie trwae na synodach w Ferrarze i Florencji? Dokd udae si stamtd? Dlaczego kardyna Cesarini wybra ci na sekretarza? Czy to ty zgadzie go ze wiata pod Warn, aeby atwiej mc powrci do Turkw?I nie stj mi tu i nie wpatruj si we mnie! rykn nagle wymachujc mi rkami przed twarz. Turcy mwi, e posiadasz si ducha, ktra sprawia, e nierozumne zwierzta suchaj ciebie, i ktra pozwala ci pozyska zaufanie kadego, jeli zechcesz. Ale mnie nie moesz pokona. Mam mj sygnet i mj talizman. To jednak bagatelka. Bardziej polegam na swoim rozumie.Staem w milczeniu. Nie byo przecie nic do powiedzenia. Wsta. Uderzy mnie w pier grzbietem doni, jakby rozgniewany, ale tylko po to, eby mn zachwia. Ty, ty... powiedzia mylisz, e my nic nie wiemy? Jeste jedynym, ktry zdoa konno nady za sutanem Mehmedem przez ca dob jazdy z Magnezji do Galipoli, po zgonie jego ojca. Ten, kto mnie kocha za mn, niech idzie za mn! Pamitasz to? Ty poszede za nim. I mwi, e nie wierzy swoim oczom, gdy wanie ty dogonie go przy cieninie Galipoli. Miaem dobrego konia odparem. I pobieraem nauki u derwiszw. Zahartowaem moje ciao na wszelkie niewygody. Jeli chcesz, mog wzi do rki rozarzony wgiel z kocioka i nie sparzy mnie.Podszedem do niego o krok bliej i udao mi si w kocu uchwyci jego spojrzenie. Wystawiem go na prb. I nie wytrzyma jej. Z udrczonym wyrazem twarzy odsun mnie skinieniem na bok. Nie odway si kaza mi sprbowa. Gdyby mi si udao, nie wiedziaby ju, co sdzi o mnie. Taki by zabobonny, dlatego e ju w nic wicej nie wierzy. Tak, kochaem go rzeczywicie powiedziaem tak jak si kocha pikne dzikie zwierz, mimo e zna si jego zdradziecko. Jego modo bya jak wrzcy kocio, ktry wymaga cikiej pokrywy, eby nie wygotowaa si zawarto. Na rozkaz Murada bywaem czasem tak pokryw. Ale Murad nienawidzi go, dlatego e jego najukochaszy syn uton. Nigdy nie zgadzali si z sob jako ojciec i syn. Mimo to Murad by z niego dumny potajemnie.Murad chcia, eby on nauczy si umiaru, sprawiedliwoci, opanowania cignem. Murad chcia, eby on upokorzy si przed Jedynym i zrozumia czczo wadzy i ycia ziemskiego. I Mehmed nauczy si wstrzemiliwoci, eby mc by nie nasyconym, sprawiedliwoci, eby mc jej naduywa, opanowania, eby mc folgowa swoim dzom. eby mc panowa nad tym wszystkim wol. Odprawia modlitwy, ale w sercu jest bez wiary. Wszystkie religie s dla niego rwnie bezwartociowe. Czyta po grecku i po acinie, po arabsku i po persku. Zna matematyk, map wiata, histori i filozofi. Konstantynopol jest jego kamieniem probierczym. Od lat modzieczych marzeniem jego byo go zdoby. Przez ujarzmienie tego miasta moe udowodni sobie samemu, e jest wikszy ni wszyscy jego przodkowie. Czy rozumiesz, co wr te znaki? On jest tym, ktry nadejdzie. I w jego epoce nie chc y!Frances zamruga i jakby ockn si ze snu. Mehmed jest gwatownym i niecierpliwym modziecem rzek. Po naszej stronie stoi polityka wyprbowana przez wiele stuleci. Tu w Blachernach, podobnie jak i w jego wasnym seraju. Starzy i mdrzy czekaj tam tylko, eby skrci sobie kark, i ciesz si na to z gry. Czas pracuje dla nas. Czas odparem. Czas si skoczy. Chwila, ktr odmierzye, zakoczya si. Piasek wysypa si z klepsydry. Pokj z tob.Odprowadzi mnie do drzwi. Szed nawet u mego boku przez zimny korytarz. Nasze kroki odbijay si melancholijnym echem o twarde ciany. Odrzwia ozdobione byy podwjnym orem z syczcymi gowami. Nie opuszczaj swego domu zbyt czsto ostrzega Frances. Nie przepywaj cieniny do Pery. Nie szukaj znajomoci zbyt znaczcych ludzi. Inaczej moe si zdarzy, e bdziesz musia zmieni swj drewniany domek na marmurow wie. To rada dana z przyjani, Johannesie Angelosie. Chc tylko twego wasnego dobra. Nagle chwyci mnie za pier i rzuci mi w twarz pytanie: A megaduks ukasz Notaras? Czy ju ci ofiarowa swoj przyja?Bya to prba zaskoczenia mnie. Kiedy nic nie odpowiedziaem, doda. Strze si, jeli usyszymy, e szukasz z nim kontaktu. Jeli to da si udowodni, bdziesz zgubiony.Odwierny podprowadzi mego wynajtego rumaka. Odjechaem gwn ulic penym galopem, nie baczc na tok i cisk przechodniw. Ten, ktry nie zszed mi z drogi, winien by sam sobie. Ale krzyczc i nawoujc si, klnc i choszczc swoje osy, ludzie skrcali na bok ju z daleka, gdy usyszeli ttent podkutych elazem kopyt mego konia na wytartych i wyobionych ciosowych kamieniach, ktrymi wymoszczona bya ulica. Od paacu urodzonych w purpurze a do Hipodromu pdziem puciwszy wodze, tak e piana zbryzgaa wdzido mego wierzchowca.Byem wzburzony, rozgorczkowany i przejty groz. Raczej turban turecki ni tiara papieska" te sowa brzmiay w moich uszach. Wielki ksi, gwnodowodzcy floty, najpotniejszy po cesarzu czowiek w Konstantynopolu. ukasz Notaras. A wic i on.16 stycznia 1453Przesiaduj w domu. Ale pogoski kr nieustannie. Nikt nie moe ich powstrzyma. Przenikaj przez ciany.Sutan buduje okrty we wszystkich portach Azji.Serbowie zostali zmuszeni na mocy ukadu o przyjani i pomocy do zasilenia jazd wojsk sutana. Chrzecijanie maj oblega chrzecijan.Jestem samotny. Nie ufaj mi. A wic jestem niepotrzebny.Czas pynie. Nieubaganie przemija jeden bezpowrotny dzie po drugim. A zatem ona nie chce przyj. Inaczej ju byaby przysza.A nawet najubosi w soneczne dnie kad si na zrudziaych zboczach Akropolu, na chodnej ziemi pod drzewami, eby obejmowa si nawzajem. Mczyni i kobiety w achmanach, nie bojc si widzw. O, gdyby przynajmniej bya uboga, moja ukochana, obdarta i brzydka! Wwczas nikt by nam nie przeszkodzi. Twoje oczy i tak bym rozpozna. Twoje brzowe oczy poznabym zawsze. Nawet gdyby bya stara. Nawet gdyby bya brudna i gdyby twoje donie byy twarde od pracy.Gdyby rzeczywicie chciaa, ju by przysza.21 stycznia 1453Przez trzy dni byem z robotnikami, ktrzy wzmacniaj mur przy bramie w. Romana. Toczyem gazy. Nosiem zapraw murarsk. Jestem pokryty kurzem i zadrapaniami. Wosy mam szorstkie od wapna.Zamknity w swojej izbie gnuniej. Musz zachowa si ciaa i moc ramion, eby mc napina uk i robi mieczem, gdy nadejdzie ta chwila. I budowaem przecie twierdz sutana nad Bosforem przez cae lato wraz z innymi.Nie chc przyjmowa dniwek, ktre dostaj robotnicy, ale dziel z nimi ich chleb, oliw i suszone miso. Myl, e oszalaem.23 stycznia 1453Cesarz Konstantyn przejeda wzdu muru ze swoj wit. Zatrzyma si koo nas, eby zlustrowa roboty. Rozmawia yczliwie z budowniczymi i przodownikami. Twarz miaem ubrudzon i trzymaem gow schylon. Ale kiedy skoczy ju rozmawia z innymi, zwrci si prosto do mnie i powiedzia: Id do domu. Ta praca nie odpowiada twojej randze.Nie by to wcale przypadek. W twarzy jego wyczytaem, e niechtnie wyda mi ten rozkaz. Nie ma w nim zdrady. Tote nie doszukuje si tak od razu faszu w innych. Ale jest cakowicie na pasku Francesa i swoich doradcw. Aeby mnie pocieszy, doda: S dla ciebie godniejsze zadania.Lecz to nie byo prawd. Nie myla tak. Chcia tylko uatwi mi zniesienie upokorzenia.Przed pitnastu laty by szorstki i wyniosy tak jak inni bracia Paleologowie. Ale czas go oszlifowa. Ma teraz czterdzieci dziewi lat. Broda mu posiwiaa.Jest te bezdzietny. Straci dwie modziutkie maonki. Od czasu mierci cesarza Johannesa nosi si z planami trzeciego maestwa. Mwiono, e nawet stara si o wdow po sutanie Muradzie, Mar, ktrej Mehmed pozwoli wrci do kraju, do Serbii. Ona jednak wolaa pj do klasztoru. Murad pozwoli jej przecie zachowa wiar chrzecijask. Wolno jej byo nawet nauczy modego Mehmeda greckich modlitw.Lata nie spyny bez ladu po Konstantynie. Jest on bardzo samotnym czowiekiem. I wszystko w jego yciu przychodzi na pno. Doa wenecki gotw by odda mu sw crk. Wraz z tym uzyskaby potne poparcie na Zachodzie. Ale nie, nie odway si polubi aciskiej kobiety. Cesarz Trebizondy by znw zbyt ubogi i ju sprzymierzony z sutanem.W kocu znaleli ksiniczk barbarzysk daleko nad Morzem Czarnym. Ksi Gruzji wyznaje prawdziw wiar i wyznaczy dostateczne wiano. By nawet gotw wysa swoich synnych wojownikw na pomoc Konstantynopolowi. Lecz byo ju za pno. Frances zdy jeszcze wrci z podry z owiadczynami tu przedtem, zanim twierdza sutana stana gotowa. Teraz Bosfor jest zamknity. adna ksiniczka nie moe ju przyby tu z Morza Czarnego, adne wiano, adni dzicy wojownicy z Gruzji.Konstantyn urodzi si pod nieszczliw gwiazd. Jest znienawidzony przez swj wasny lud z powodu unii. Ale nie ma w nim zdrady. I nie jest te okrutny. Po wybuchu wojny kaza uwizi wszystkich Turkw w miecie, lecz ju trzeciego dnia pozwoli im swobodnie odej.Mogli byli uwizi take i mnie. Mogli byli kaza drczy mnie na wszystkie odwieczne sposoby, by zmusi moje usta do wyzna, ktre chcieli uzyska. Ale Konstantyn nie chcia tego. I Frances nie odwaa si na to. Moe przecie by prawd, e jestem tajnym posacem sutana. Takiego ma nie wlecze si do izby tortur, gdy oblenie tu.Ale tpy, tpy. Konstantyn jest tpy. Strzee swojej godnoci bazyleusa. Jake mgby boski cesarz zsi z konia i wlec kamienie albo wzi do rki kielni rami przy ramieniu ze zwykymi robotnikami, aby zagrza ich, tak jak to robi mody sutan nad Bosforem. Lecz jakie by to byo tempo w robocie! Tak jak obecnie jest to tylko bezduszne odrabianie dniwek, powolne i gnune.Nie mam zatem nawet pozwolenia, by nosi kamienie i zapraw murarsk do wzmacniania tych odwiecznych murw. Nie nienawidz Konstantyna, ale trudno mi jest mu to wybaczy.Wrciem do domu, wykpaem si i kazaem Manuelowi umy mi wosy, po czym znowu odziaem si we wasne szaty.Kiedy opowiadaem, jak spotkaem cesarza Konstantyna i staem twarz w twarz z boskim bazyleusem, mj suga Manuel zacz mia si swym chytrym i piskliwym miechem. Napiem si wina i te daem mu si napi. Opowiedzia mi o komnacie, ktrej ciany pokryte s pierwszymi porfirowymi pytami, jakie przywieziono z Rzymu. Tylko kilka osb j widziao. W tej purpurowej komnacie rodz si cesarze Bizancjum i z maego balkoniku wysoko na cianie fasadowej obwieszcza si ludowi o ich urodzeniu. Za twoje cesarskie imi, Manuelu powiedziaem nalewajc wina do jego glinianego kubka. Za twoje wasne imi, panie Johannesie odpar i pi tak gorliwie, e si oblewa winem.24 stycznia 1453Gdyby wyjechaa, z pewnoci bym si o tym dowiedzia. Nawet gdyby statek odpyn potajemnie, plotki o tym i tak by si rozeszy. Ze wzgrz kady moe widzie, co dzieje si w porcie. W tym miecie nic dugo nie utrzymuje si w tajemnicy.Brzegi Azji bkitniej po drugiej stronie wody. Tsknota rozdziera mi serce.Gdybym by bez nazwiska, bez czci, bez przeszoci, mgbym utopi si w ludzkim morzu. y z dnia na dzie. Zadowala si tym, co jest, wyczekiwa. Ale ja zakosztowaem gorzkiego chleba wiedzy...26 stycznia 1453Nieoczekiwane wydarzenie. Na wydtych aglach wpyny dzi do portu dwa wielkie okrty wojenne. Podczas gdy eglarze zwijali agle, ludzie zbiegali si na zbocza i na mury miejskie, by woa i wymachiwa na przywitanie. Najwikszy z tych okrtw wyglda rzeczywicie potnie w porwnaniu z weneckim.Dowdc jest Giovanni Giustiniani, Genueczyk. Byy podesta w Kaffie, wyprbowany onierz zawodowy. Przybywa z siedmiuset nawykymi do boju onierzami. Ludzi ogarna ekstatyczna rado, mimo e to acinnicy. Ich uzbrojenie jest nienaganne. Wielu ma dwurczne miecze. Zakuci w pancerze, kady z nich z atwoci dorwnuje dziesiciu lekko zbrojnym mom w skrzanych zbrojach. Przywykli do twardej dyscypliny i posuchu. Wida to byo po nich, gdy schodzili na ld w dobrym szyku, a potem szczkajc zbrojami cignli przez miasto w stron Blachern.Cesarz dokona przegldu oddziau. Jeli zawczasu wiedzia o ich przybyciu, potrafi dobrze zachowa tajemnic. Zazwyczaj ju po kilku dniach nawet najtajniejsze narady przenikaj z paacu na zewntrz. Przynajmniej do tego, kto paci najwicej.By moe Zachd nie zapomnia jeszcze o Konstantynopolu. Giustiniani musia tu przyby za wiedz i zgod rzdu genueskiego; skd by inaczej uzyska rodki na uzbrojenie okrtw i od dla swoich ludzi.Ale samych tylko sutaskich janczarw jest dwanacie tysicy. Pod Warn nie zdoaa ich powstrzyma nawet zakuta w elazo konnica.27 stycznia 1453Przysza. Przysza mimo wszystko, przysza jeszcze raz. Nie zapomniaa mnie.Zeszczuplaa i bya bardzo blada. W jej brzowych oczach pon niepokj. Wida byo, e cierpi. Sowa i pytania zamary mi na ustach. O c miaem pyta? Przecie przysza. Moja.ukochana! powiedziaem tylko. Moja ukochana! Dlaczego tu przyby? rzeka oskarajco. Dlaczego nie zostae u sutana? Czemu mnie drczysz? Dlaczego mnie uzaleniasz od swojej woli?To haniebne cigna. Dawniej byam radosna i pewna siebie. Teraz jestem bezwolna. Moje stopy nios mnie tam, dokd nie chc i. I ty, acinnik, onaty, awanturnik, sprawiasz, e zaczynam nienawidzi siebie samej.Tak mao zatem znaczy najlepsze wychowanie biadaa. Tak mao znaczy wiedza, krytycyzm, pochodzenie, duma i majtek. Jestem wydana na twoj ask jak niewolnica. Wstydz si kadego kroku, ktry mnie tu przywid.I nawet mnie nie dotkne! woaa. A mimo to kr ciemne wiry w mojej krwi. Mrok w gbi mego wasnego ciaa woa. Dawniej byam jasna. Dawniej byam czysta. Dzi nie wiem ju, czym jestem i czego chc.Sztylet w twojej piersi, trucizna w twoim pucharze! woaa. Byoby lepiej, eby nie y. Przyszam, by ci to powiedzie.Wziem j w ramiona i pocaowaem w usta. Nie narzekaa ju na bl gowy. Przez te dni rozstania rozwina si w kobiet. Draa w moich objciach.O, jak ja nienawidziem tego drenia. Jak nienawidziem rumieca podania, ktry zabarwi jej policzki. Wszystko to przeyem ju a nazbyt wiele razy. Nie ma jednak adnej mioci bez ciaa. Nie, nie ma adnej mioci bez podania. Wcale nie mam zamiaru i z tob do oa rzekem. Na wszystko jest czas. To nie dlatego tak mi ciebie brakowao. Gdyby mnie zhabi, zabiabym ci wybuchna. Tyle jestem jednak winna sobie samej i mojej rodzinie. I nie mw do mnie takim tonem. Oszczdzaj swj wianek dla Turkw powiedziaem. Nie miaem zamiaru go uszczkn. Nienawidz ci dyszaa ciskajc mnie za rami. Johannesie Angelosie, Johannesie Angelosie, Johannesie Angelosie powtarzaa przyciskajc mocno twarz do mego barku i wybuchna gwatownym szlochaniem.Wziem jej twarz w donie, miaem si, caowaem jej oczy i policzki, pocieszaem j tak, jakby bya ma dziewczynk. Nakoniem j, by usiada. Podaem jej wina. Take i ona zacza z wolna si umiecha. Nie umalowaam sobie policzkw, nim tu przyszam rzeka. Byam taka mdra. Ju ci znam. Zmuszasz mnie zawsze do paczu. A wtedy niedobrze mie umalowane policzki. Naturalnie bardzo chc by pikna w twoich oczach, ale to nie ma adnego znaczenia. Przecie tylko moich oczu podasz.We je wic sobie cigna przechylajc si ku mnie. Masz je. Moe potem zostawisz mnie w spokoju.Byo to o zachodzie soca. Dzie oblewa si czerwieni i w mojej izbie zmierzchao. Jak ci si udao przyj? zapytaem. Cae miasto jest w poruszeniu zamiaa si. Raduj si i wituj z powodu przybycia Genueczykw. Pomyl, siedmiuset zakutych w elazo wojownikw. To przechyli szczcie na nasz stron. Kt mgby nadzorowa i ochrania swoj crk w dzie taki jak dzi. Nawet gdyby spotkaa si z acinnikiem, mona to wybaczy. Dotychczas nie pytaem ci o nic w Konstantynopolu powiedziaem. Teraz jednak chciabym to uczyni. Nie dlatego, e jest to takie wane, ale z pewnych wzgldw jestem ciekawy. Czy znasz megaduksa ukasza Notarasa?Wzdryga si gwatownie i wpatrzya si we mnie przeraona. Dlaczego o to pytasz? Chciabym wiedzie, jakiego to rodzaju czowiek odparem. A gdy nadal wpatrywaa si tylko we mnie, dodaem niecierpliwie: Czy rzeczywicie przedkadaby sutana nad wasnego cesarza? Sama syszaa, jak woa do ludu w dniu, kiedy spotkalimy si po raz pierwszy. Powiedz mi zatem, jeli go w ogle znasz, czy istotnie mgby sta si zdrajc? Co ty powiadasz? szepna. Na co ty si waysz? To przecie o megaduksie mwisz.Znam go dobrze cigna z arem i take jego rodzin znam. Jest ze starego rodu, ambitny, dny zaszczytw i gwatowny. Crka jego otrzymaa cesarskie wychowanie. Zamierza wyda j za cesarza, ale kiedy Konstantyn zosta bazyleusem, crka wielkiego ksicia nie nadawaa si ju na maonk. Bya to zniewaga, ktr trudno wybaczy. I megaduks nie uznaje polityki, ktr prowadzi cesarz. Ale czowiek, ktry przeciwstawia si unii, nie musi jeszcze z tego powodu by zdrajc. Nie, zdrajc nie jest i nigdy nim nie zostanie. Gdyby nim by, nie wyjawiby chyba tak otwarcie i uczciwie swoich pogldw. Nie znasz namitnoci, ktre rzdz mczyznami rzekem. Wadza to straszliwa pokusa. Podstpny i dny wadzy m, ktry nie pochwala polityki Konstantyna, mgby w swoich rachubach wyobraa sobie Konstantynopol rzdzony przez megaduksa jako wasala sutana. Rebelianci i uzurpatorzy istnieli i dawniej w tym miecie. I nawet mnich Gennadios gosi otwarcie poddanie si.Szepna: Twoje sowa przeraaj mnie. Ale myl ta jest pontna cignem. No, czy nie? Krtkotrway bunt, nieco rozlewu krwi i bramy otwaryby si dla sutana. Czy nie lepiej, eby zgino tylko niewielu ludzi ni wszyscy i zarwno wasza, jak i nasza kultura posza w lad za miastem na zagad? Wierz mi, waciwy m umiaby usprawiedliwi swoje postpki wieloma wanymi przyczynami. Kim jeste? zapytaa odsuwajc si ode mnie. Dlaczego mwisz tak, jak mwisz? Dlatego, e odpowiednia chwila ju mina odrzekem. Dzi cesarz ma siedmiuset zakutych w elazo acinnikw oprcz wasnej gwardii przybocznej. Przeciw nim bezsilna byaby choby najwiksza masa ludzka. Nawet gdyby Gennadios pobogosawi bunt i sam megaduks Notaras osobicie poprowadzi lud na Blacherny.Tak ju jest cignem przybycie Giovanniego Giustinianiego przypiecztowao los Konstantynopola. Odtd zagada