„Piękna nasza Małopolska cała” – Małopolska północna

2016/2017

Klasa 4

Kielce

Pałac Biskupów Krakowskich.

Wzniesiony w latach 1637- 1644 (I połowa XVII w.) z inicjatywy biskupa krakowskiego Jakuba Zadzika. Jest jednym z najwspanialszych przykładów zabytków z epoki Wazów. Powstał według projektu włoskiego architekta Tomasza Poncino. Boczne skrzydła rezydencji dobudowane zostały w I poł. XVIII wieku według projektu Kacpra Bażanki. W końcu wieku XVIII uchwałą Sejmu Wielkiego, pałac został przekazany państwu, ale biskupi mogli tam dalej zamieszkiwać. W 1816 roku w północnym skrzydle rozpoczęła działalność Szkoła Akademiczno – Górnicza w Kielcach. W 1914 roku Pałac Biskupów był siedziba Komisariatu Wojsk Polskich w Kielcach i kwaterą Józefa Piłsudskiego. W roku 1939 otwarto w nim Sanktuarium Marszałka Józefa Piłsudskiego. W 1971 roku stał się siedzibą kieleckiego Muzeum Narodowego. Na parterze Muzeum oprócz wystaw czasowych, znajduje się Sanktuarium Marszałka Józefa Piłsudskiego. W pozostałych salach znajdują się sale wystawowe dotyczące wystroju dawnego Pałacu Biskupów: meble, tkaniny, dzieła malarskie i ceramika. Znajduje się tu też Galeria Malarstwa Polskiego i Europejskiej Sztuki Zdobniczej.

Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.

Początkowo niewielki kościół kolegiacki pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny wzniesiony został przez biskupa krakowskiego Gedeona w 1171 roku na najwyższym wzniesieniu starych Kielc. Wybudowany został w stylu romańskim i przypominał częściowo fortecę z dwiema wieżami strzelniczymi. W latach 1514 – 1522, na skutek wielu przeróbek stracił on swój pierwotny wygląd, a ostateczna przebudowa w XVII wieku nadała budowli wygląd wczesnobarokowej trójnawowej bazyliki na planie prostokąta.

Ołtarz główny wykonany jest z drewna w stylu barokowym i w całości złocony. Obok ołtarza przy wschodniej ścianie nawy południowej, znajduje się otoczony kultem obraz Matki Boskiej Łaskawej Kieleckiej. Powstał on ok. 1600 roku, a w 1991 roku papież Jan Paweł II dokonał koronacji tego obrazu. Katedralny kościół w roku 1970, w 800 – tną rocznicę uzyskał miano bazyliki mniejszej – jest to najwyższa godność dla kościoła.

Naprzeciw dzwonnicy (w dolnej swej części z XVII wieku, a w górnej w XVIII w. , w dzwonnicy zawieszone są trzy dzwony), znajduje się unikalny zabytek: murowana tablica z okresu oświecenia, ufundowana przez przewodniczącego Komisji Edukacji Narodowej – ks. prymasa Michała Poniatowskiego. Zawiera ona wzorce miar długości, podaje m.in. polskie jednostki długości, ciężaru, powierzchni, przedstawiając jednocześnie podstawowy wzorzec miary długości – łokieć koronny. Na tablicy znajduje się też wzorzec stopy paryskiej oraz angielskiej, a także alfabet. Tablica ta jest swego rodzaju elementarzem. Obok kościoła na cmentarzu katedralnym znajduje się grób Wojciecha Bartosza Głowackeigo, znanego spod Racławic bohatera.

PRZYRODA – MAŁOPOLSKA PÓŁNOCNA

Świętokrzyski Park Narodowy

Polski park narodowy położony w południowo-wschodniej części kraju i obejmujący najwyższe partie Gór Świętokrzyskich z kulminacją na Łysicy (612m n.p.m.), część Doliny Wilkowskiej, fragment Pasma Klonowskiego oraz Górę Chełmową. Został utworzony w 1950 roku i zajmuje obszar o powierzchni 76 km2.Najbardziej charakterystycznym elementem krajobrazu na tym terenie są rumowiska skalne (tzw. gołoborza) pokrywające przygrzbietowe partie głównego masywu.

W zbiorowiskach leśnych przeważają bory jodłowe, jodłowo-bukowe oraz sosnowe. Na Górze Chełmowej występuje endemiczne stanowisko modrzewia polskiego. Szczególną ochroną objęto jodłę pospolitą .Ponadto na tym obszarze rośnie 49 gatunków roślin objętych ochroną, a do najcenniejszych należą: kosaciec syberyjski, pióropusznik strusi oraz narecznica szerokolistna.

Świat zwierząt reprezentowany jest przez min. łosie, jelenie, dziki, nietoperze. Występuje tu ponad 100 gatunków ptaków min. bocian czarny, jastrząb, krogulec.

W obrębie parku znajduje się również klasztorny zespół Benedyktynów położony na Łysej Górze zwanej także Świętym Krzyżem.

BOCIAN CZARNY KOSACIEC SYBERYJSKI

Źródło: www.wikipedia.org Źródło: futuregardens.pl

LOGO PARKU

Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy

Park krajobrazowy położony jest na południe i południowy zachód od Kielc, w województwie świętokrzyskim. Powołany został w 1996r. Powierzchnia parku wynosi 20 505 ha, powierzchnia otuliny 11 123 ha.

W granicach parku znajduje się 10 rezerwatów:

8 przyrody nieożywionej

jeden leśny

jeden krajobrazowy.

Popularnym rezerwatem przyrody jest „Jaskinia Raj”.

Na terenie parku znajdują się też zabytki historyczne, a wśród nich zamek piastowski w Chęcinach oraz skansen - Park Etnograficzny należący do Muzeum Wsi Kieleckiej w Kielcach w Tokarni.

Atrakcje turystyczne Małopolski północnej

Jaskinia Raj

Jest to wapienna jaskinia krasowa położona w pobliżu Chęcin (Góry Świętokrzyskie)

w województwie świętokrzyskim na terenie rezerwatu przyrody Jaskinia Raj . Łączna długość jej

korytarzy wynosi 240 metrów, z czego do zwiedzania jest udostępnione 150 metrów. Wewnątrz

panuje stała temperatura, która wynosi ok. 9° C.

Jaskinia powstała ok. 350 mln lat temu. Znaleziono w niej szczątki m.in. płazów, gadów,

ptaków oraz ssaków (kości wilka, niedźwiedzia jaskiniowego, niedźwiedzia brunatnego, hieny

jaskiniowej, mamuta, nosorożca włochatego, konia, żubra, renifera). Na podstawie badań naukowych

stwierdzono, że ok. 40 tysięcy lat temu jaskinię zamieszkiwał człowiek. Odkryto ślady bytności

człowieka, do których należą m.in. pozostałości ognisk oraz wiele narzędzi krzemiennych.

W jaskini można obejrzeć bogate i różnorodne formy naciekowe, czasem

o oryginalnych kształtach, takie jak stalaktyty, stalagmity, kolumny naciekowe. W dnie jaskini

występują misy naciekowe, w których spotkać można perły jaskiniowe.

Jaskinia Raj odkryta została w 1964 roku przez uczniów Technikum Geologicznego

z Krakowa. Ze względu na niezwykłe walory przyrodnicze oraz dla kontrastu z istniejącymi

w okolicach jaskiniami nazywanymi Piekło, została nazwana przez odkrywców Raj. Otwarcie jaskini

dla zwiedzających nastąpiło w 1972 roku.

Centrum Nauki Leonardo da Vinci

Centrum, położone w Podzamczu Chęcińskim (województwo świętokrzyskie), jest zbliżone co

do wielkości do Centrum Nauki Kopernik w Warszawie. Patronem wystawy jest Leonardo da Vinci.

Obiekt popularyzuje nowoczesną naukę przez zabawę.

Tematem wystawy jest zdrowy organizm ludzki – dobrze funkcjonujące ludzkie ciało, które

pozwala zachować sprawność fizyczną i umysłową. Wystawa ma uświadomić zwiedzającym, jak

złożony i wymagający jest organizm ludzki. Przedstawia pięć czynności życiowych człowieka

(oddychanie, bicie serca, reakcja na bodźce, utrzymanie postawy pionowej ciała oraz odżywianie),

które utrzymują organizm w stanie biologicznej równowagi. Jednocześnie wskazuje czynniki, które

najczęściej ją zakłócają i powodują osłabienie ciała.

Na wystawę składa się wiele stanowisk multimedialnych. Młodzież i dzieci mogą

przeprowadzać eksperymenty naukowe.

Stefan Żeromski (1864 - 1925)

Urodził się 14 października 1864 r. w Strawczynie koło Kielc. Wychowywał się u stóp Gór Świętokrzyskich. Pochodził ze szlacheckiej, ale biednej rodziny.Jego ojciec Wincenty był dzierżawcą, człowiekiem towarzyskim, romantykiem i patriotą. Matka, Józefa z Katerlów, była kobietą bardzo wrażliwą, oczytaną, kochała poezję. Rodziców pisarz stracił bardzo wcześnie (matka zmarła w 1879 r., ojciec w 1883 r.).W 1874 r. Żeromski rozpoczął naukę w gimnazjum kieleckim. Na swoje utrzymanie zarabiał udzielaniem korepetycji. Uczył się słabo i miał kłopoty ze zdrowiem, co spowodowało, że powtarzał dwie klasy.

Studia Żeromski studiował w warszawskiej Szkole Weterynaryjnej. Zafascynowało go życie ideowe warszawskich studentów. Podczas gorących dyskusji ukształtowały się jego poglądy. Trudna sytuacja materialna zmusiła pisarza do opuszczenia stolicy i podjęcia pracy w charakterze guwernera na dworach szlacheckich.

W latach 1891-1894 Żeromski współpracował z czasopismem ,,Głos", w którym publikowano jego pierwsze utwory.

Dorosłe życie W 1892 r. poślubił Oktawię z Radziwiłłowiczów Rodkiewiczową i wyjechał do Raperswil (Szwajcaria), gdzie pracował jako pomocnik bibliotekarza.Pod pseudonimem Maurycy Zych wydał w Krakowie w 1895 r. opowiadania: "Rozdziobią nas kruki, wrony...". Szwajcarię Żeromski opuścił w 1896 r., zamieszkał z rodziną w Warszawie.Pracował w Bibliotece Ordynacji Zamojskich. Dla ratowania zdrowia wyjechał w 1902 r. na kurację do Włoch. Leczył się również w Nałęczowie i Zakopanem. W latach 1909-1912 Żeromski przebywał we Francji.Po powrocie osiedlił się w Zakopanem. Tu zastał go początek wojny. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę pisarz wrócił do Warszawy. Rozpoczął działalność publicystyczną i dramatopisarską. W tym okresie powstał dramat "Uciekła mi przepióreczka" (1924) i powieść "Przedwiośnie" (1925).

Stefan Żeromski zmarł 20 listopada 1925 r. w Warszawie.

Strój kielecki

fot.: Miss Rzeszów

koszula

Koszule szyto z dobrze bielonego lnu.. Początkowo zakładano je na spodnie. Były wówczas długie,

nie miały kołnierza, związywano je tasiemką zwaną rzeszotką. U progu XX wieku koszule znacznie

skrócono, ponieważ zmienił się sposób ich noszenia - wpuszczano je teraz w spodnie. Pojawiły się

też kołnierzyki, guziki i mankiety. Używany wcześniej do zdobienia haft płaski urozmaicono

krzyżykowym.

fot.: Perfekt Kraków

lejbik

Bezpośrednio na koszulę zakładano krótką wełnianą kamizelkę zwaną lejbikiem. Miała prosty krój,

przy szyi niewielkie wycięcie, zapinano ją na guziki. Jeśli guziki naszywano w trzech rzędach, do

zapinania służył tylko środkowy, pozostałe pełniły rolę ozdoby. Najczęściej lejbiki noszono jako

odzież wierzchnią, rzadziej ubierano je pod kaftan zwany spencerkiem. W tym drugim przypadku

kaftana nie zapinano, by lejbik był dobrze widoczny.

fot.: PIK Kielce

sukmana

Noszona przez żonatych gospodarzy sukmana, szyta z grubego sukna samodziałowego, miała

kontuszowy krój, wcięcie w pasie, rozkloszowany dół i stojący kołnierz. Cechowała ją tylko jedna,

skośna klapka zwana siekaczem, ozdobiona czerwoną aplikacją i niebieskim sznurkiem. Rzadziej

noszono sukmany z dwiema klapkami. Przody i mankiety zdobił szamerunek z ręcznie wyplatanych

kolorowych sznurków.

fot.: ZPiT Kielce

nakrycie głowy

W XIX stuleciu powszechnie noszono czapki rogatywki zwane czapkami w cztery światy, szyte z

czterech klinów sukna samodziałowego i otoczone czarnym barankiem. Latem osłaniano głowy

dużymi kapeluszami ze słomy, które przystrajano zawiązaną w kokardę wstążką. Podczas I wojny

światowej używano już niskich, okrągłych czapek z lakierowanym daszkiem, czyli maciejówek

wzorowanych na czapkach legionistów.

fot.: Akces Dance

buty

Odświętne buty szyto z dobrej skóry. Wyróżniały się sztywną cholewą i wysokim obcasem.

Karbowane w okolicy kostki w harmonijkę złożoną z kilku, czasem nawet siedmiu fałd, układane

były na specjalnych drewnianych prawidłach. Często kupowano je od żołnierzy lub zatrzymywano

po odbyciu służby wojskowej. Noszono również obuwie z miękkiej skóry bydlęcej zwanej juchtem.

Tego typu buty, co ciekawe, nie były dopasowane do nogi, nie odróżniano buta lewego od prawego,

więc dwa tworzące parę miały ten sam kształt.

strój damski

fot.: ZPiT Kielce

chusta

Noszone przez panny i mężatki odświętne wełniane chusty, często czerwone lub zielone w

kolorowe kwiaty, miały wszystkie boki wykończone plecioną siateczką i frędzlami. Chusty wiązano

do tyłu w luźny węzeł. Panny po bokach przypinały dla ozdoby kwiaty, a mężatki zakładały pod

chusty siatkowe czepce. Do pracy zakładano tańsze chusty.

fot.: Perfekt Kraków

koszula

Białe koszule, szyte z płótna, pierwotnie nie miały kołnierza, tylko oszewkę. Płytkie rozcięcie z

przodu koszuli, zawiązywane czerwoną wstążeczką, ułatwiało ubieranie. Z czasem pojawił się

wykładany kołnierzyk i mankiety przy rękawach. Koszule zdobiono haftem, początkowo białym

angielskim, który nazywano na Kielecczyźnie okrągłym, później wprowadzono haft krzyżykowy,

przeważnie czerwono-niebieski o motywach geometrycznych.

fot.: Perfekt Kraków

gorset

W regionie świętokrzyskim znano kilka różnych rodzajów gorsetów, ale najchętniej noszono

gorsecik z baskinką. Gorsecik był krótki, sięgał bowiem zaledwie do pasa, i tylko drobne zakładki

baskinki przykrywały spódnicę. Szyto go z dobrej jakości cienkiej wełenki w ciemnym kolorze. Przód

gorsetu zdobił haft oraz wstążka używana do sznurowania.

fot.: ZPiT Kielce

spódnica

Na przestrzeni lat zmieniała się kolorystyka spódnic, najczęściej jednak spotykanym zestawieniem

barw była czerwień i czerń. Spódnice układano w drobne fałdki, dolną krawędź podszywano

wełnianą taśmą zwaną szczoteczką i drobnym sznureczkiem kręconym z wełny.

fot.: Bank Zdjęć

zapaska

Zapaski pełniły rolę fartucha. Używano tkanin w rozmaitych odcieniach czerwieni z podłużnymi

czarnymi prążkami o różnej szerokości i gęstości, zależnej od lokalnej mody. Zapaski pasiaste

zakładano do spódnic w paski lub gładkich. Znano również białe zapaski płócienne, bogato zdobione

rozszyciami z koronki, haftem ażurowym i białym haftem angielskim.

fot.: Polskie Stroje Ludowe

zapaska naramienna

Zapaski zarzucane na ramiona, tak charakterystyczne dla regionu podobne do tych noszonych na

pasie. Różnica polegała jedynie na tym, że były szersze i większe. Zarzucane niczym peleryna na

ramiona lub głowę, dobrze chroniły przed wiatrem, deszczem lub śniegiem. Jeszcze w latach

siedemdziesiątych XX wieku zapaski naramienne powszechnie nosiły starsze kobiety, zimą

nakładając je na inne wierzchnie okrycia.

fot.: Rękodzieło Kraków

korale

Najcenniejsze i najbardziej pożądane były naszyjniki z prawdziwych korali. Zazwyczaj noszono kilka

sznurów, czasem nawet siedem, przywiązując do najdłuższego medalik, krzyżyk lub błyskotki.

Posiadanie prawdziwych korali świadczyło o dobrobycie i bogactwie. Mniej zamożne kobiety nosiły

imitacje, najczęściej twarde koraliki w czerwonym kolorze zwane kamieniakami.

KUCHNIA KIELECKA

Kuchnia świętokrzyska łączy w sobie tradycyjną kuchnię chłopską i szlachecką z domieszką tradycji

żydowskich. Najpopularniejszymi składnikami są: kapusta, ziemniaki, kasza czy mleko. Potrawy

szykowane przez tutejsze gospodynie mają nierzadko zagadkowe nazwy, takie jak: pokrzywianka,

kugiel z czermna, parzybroda świętokrzyska, zmiocarz.

Najbardziej charakterystyczna dla regionu kieleckiego jest zupa nazywana zalewajką. Jak wskazuje

nazwa jest to barszcz którym zalewa się ugotowane i pokrojone ziemniaki. Równie

charakterystycznym daniem jest barszcz biały z kiszonej kapusty podawany głównie w menu

wielkanocnym, natomiast na codzienny obiad często podawana jest potrwa zwana zwaną parzybrodą

czyli gotowane ziemniaki, z gotowaną kiszoną kapustą polane skwarkami ze słoniny.

Pokrzywianka

kugiel z Czermna (babka ziemniaczana)

zmiocarz – pasztet z ziemniaków